IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU … · 2019-09-09 · prezentacija na web-stranici kvalitetzraka.ba, komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine

J.U. ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVSTVO KANTONA

P.I. INSTITUTE FOR PUBLIC HEALTH OF CANTON

S A R A J E V O

S A R A J E V O Bosna i Hercegovina

Federacija Bosna i Hercegovina

Kanton Sarajevo

Ministarstvo prostornog

uređenja, građenja i zaštite okoliša

IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO

ZA 2017. GODINU

Adresa: dr. Mustafe Pintola br.1, 71210 Ilidža Tel/fax: 627-889; 624-470

web: http://www.zzjzks.ba

e-mail: [email protected]

V.D. D I R E K T O R

Mr.med.sci.Salih Mešić

2

Sadržaj

1 UVODNE NAPOMENE................................................................................................................ 3 2 FAKTORI KOJI UTIČU NA KVALITET ZRAKA ..................................................................... 4

2.1 Prirodne karakteristike ........................................................................................................... 4 2.2 Lokalna emisija ...................................................................................................................... 4 2.3 Daljinski transport .................................................................................................................. 4

3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO ............................... 5

3.1 Opis projekta .......................................................................................................................... 5

3.2 Projektne aktivnosti............................................................................................................... 5 3.3 Monitoring kvaliteta zraka obuhvata .................................................................................... 6 3.4 Zahtjevi kvaliteta zraka .......................................................................................................... 6 3.5 Značenje izraza ...................................................................................................................... 6

4 METODE .......................................................................................................................................... 9

5 LOKACIJE I OPREMA ZA MONITORING ................................................................................. 10

5.1 Automatska stanica za praćenje kvaliteta zraka Vijećnica ................................................ 10 5.2 Automatska stanica za praćenje kvaliteta zraka Otoka - Referentna stanica ....................... 11 5.3 Mobilna stanica za praćenje kvaliteta zraka Ilidža- Referentna stanica ............................ 12

5.4 Automatska stanica za praćenje kvaliteta zraka Ilijaš - Referentna stanica .......................... 13 6 ZAKONSKA REGULATIVA ........................................................................................................ 15

7 REZULTATI MJERENJA za 2017. godinu ................................................................................... 17 7.1 Manuelne stanice.................................................................................................................. 17

7.2 Automatske stanice .............................................................................................................. 18 7.2.1 Vijećnica .................................................................................................................... 18 7.2.2 Otoka ......................................................................................................................... 19

7.2.4 Ilidža- Mobilna stanica.............................................................................................. 20 7.2.5 Ilijaš ........................................................................................................................... 21

8 ANALIZA .................................................................................................................................... 23 8.1 Prema godinama i različitim lokacijama za određeni polutant ............................................. 23 8.2 Prema godinama i istoj lokaciji za određeni polutant .......................................................... 28 8.3 Prema različitim lokacijama za određeni polutant tokom 2017. ......................................... 35

8.4 Pregled broja prekoračenja tolerantnih vrijednosti tokom 2017. ........................................ 37

8.5 Gornja i donja granica ocjenjivanja ...................................................................................... 39

8.6 Pregled rezultata svih analiza praćenih polutanata tokom 2017. ......................................... 41 9 ANALIZA DOSADAŠNJIH AKTIVNOSTI ................................................................................. 44 10 PRIJEDLOZI ZA UNAPREĐENJE ISPITIVANJA I UPRAVLJANJA KVALITETOM ZRAKA

U KANTONU SARAJEVO ................................................................................................................ 46

Izrada izvještaja: Odjeljenje sanitarne hemije Datum izrade: mart- april 2018.

3

1 UVODNE NAPOMENE

Zaštita okoliša, u prvom redu, ostvaruje se smislenim upravljanjem prostorom za što je nužno dobro poznavanje tog prostora, njegovih obilježja, vrednota, osjetljivosti i ugroženosti. Tek tada moguće je objektivizirati probleme, utvrditi uzroke te pronaći najdjelotvornija rješenja u cilju unapređivanja stanja okoliša. Neupitna je potreba inkorporiranja elemenata okoliša, a time i kontrole kvalitete zraka u prostorno planiranje Kantona Sarajevo. Jedan od vrlo bitnih elemenata na polju kvalitete zraka je sistematsko praćenje, odnosno mjerenje u cilju dobivanja temeljnih pokazatelja za urbanistička saobraćajna i javnozdravstvena planiranja i mjere. To je posebno bitno za područje Kantona Sarajevo, gdje je u proteklih dvadeset godina došlo do značajnije promjene socioloških, energetskih i saobraćajnih indikatora.

Sistem jedinica praćenja i metoda praćenja, uključujući organizaciju dobivanja i korištenja datih podataka koji se odnose na zrak naziva se Sistem praćenja kvaliteta zraka (Monitoring kvaliteta zraka). Monitoring kvaliteta zraka je osnovni alat za osiguranje potrebnog kvaliteta zraka.

Historijski gledano, u praksi postoje tri pristupa monitoringu: Prvi, najstariji je praćenje zagađenosti kako bi se znali parametri zraka i mogle

ocjeniti štetne posljedice, te donijela odluka da je potrebno nešto poduzeti. Drugi savremeniji način je praćenje ne samo zagađenosti, nego i zagađivanja kako

bi se znali pokazatelji kvaliteta zraka i mogle ocijeniti štetne posljedice, te donijela odluka šta treba poduzeti.

Treći, savremeni je planiranje i prognoziranje kvaliteta zraka, kako bi se osigurali parametri zraka koji ne bi dovodili do štetnih posljedica, kako ne bi bilo potrebno da se naknadno poduzimaju korektivne akcije. Razlika je očita. Prvi pristup daje saznanje i pokazuje se građanima da se o njima vodi briga, ali ne slijede akcije. Drugi pristup omogućuje da se briga zaista vodi i sprovode (nekada i skupe) sanacione mjere. Treći pristup traži više odgovornosti i znanja, a rezultat je da se briga i ne pojavljuje. Ukoliko se sve moguće štetne posljedice adekvatno vrednuju, onda je on i finansijsko efikasniji i daje najbolje rezultate.

4

2 FAKTORI KOJI UTIČU NA KVALITET ZRAKA

Kvalitet zraka nekog područja tj. vremenska, kvantitativna i kvalitativna promjenjivost sastava zraka u nekom prostoru, ovisan je o mnogim faktorima, no ipak neke treba izdvojiti: 2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE

orografske karakterisitike posebno u smjerovima sjever- jug i istok- zapad, klimatske karakterisitike, prostorne i vremenske manifestacije bazičnih sistema, lokalnu cirkulaciju i vremenske promjene.

2.2 LOKALNA EMISIJA

neujednačena prostorna raspodjela plošnih, linijskih i tačkastih izvora, relativno mala heterogenost tih izvora vezano za vrste emisije, neujednačena kontinuiranost emisije pojedinih izvora, postojanje (ili saniranje) starih ili novih ''crnih tačaka''.

2.3 DALJINSKI TRANSPORT

transport prirodnom emisijom onečišćene mase zraka, transport antropogenom emisijom onečišćene mase zraka, složenost cirkulacijskih sistema u kotlinama., superpozicija s lokalnim emisijama, problem definiranja objektivnih pokazatelja, promjena koncentracija po visini, prostorno- vremenske razlike učinaka, specifični lokalni transport, moguće sinergističke učinke.

Ako prihvatimo tumačenja prema definiciji Međunarodne organizacije za standardizaciju (ISO), ''Zrak je onečišćen ako sadrži tvari koje potječu od ljudske aktivnosti ili prirodnih procesa,u koncentraciji, trajanju i/ili uvjetima da može narušiti kvalitet življenja, zdravlje i dobrobit ljudi i okoliša''. Uvaživši ove definicije, jasno je da su navedeni faktori od gotovo isključivog značaja, općenito, ali i posebno u slučaju Kantona Sarajevo.

5

3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO

Monitoring kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo vrši se u skladu sa zahtjevima Pravilnika o načinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka (¨Sl. novine FBiH¨ br.1/12) za potrebe Ministarstva prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo od strane J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo. Cilj projekta je ostvariti kontinuirani monitoring zagađujućih materija tokom čitave godine na teritoriji Kantona Sarajevo u svrhu zaštite zdravlja građana i okoliša kroz pravovremene informacije o stanju kvaliteta zraka. Na osnovu trendova praćenja indikatora zagađenosti zraka nadležne institucije dobivaju informacije na osnovu kojih se mogu praviti planovi za dugoročno unapređenje postojećeg stanja kvaliteta zraka kao i saniranje postojećeg stanja. Također, monitoring kvaliteta zraka omogućava hitno i pravovremeno postupanje u slučajevima prekomjerne zagađenosti zraka. 3.1 OPIS PROJEKTA

Prikupljanje podataka sa mjernih stanica i mjernih uređaja, izrada dnevnih informacija i

prezentacija na web-stranici kvalitetzraka.ba, komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine kategorije stanovništva, izrada mjesečnih i godišnjih izvještaja o kvalitetu zraka na osnovu mjerenih vrijednosti praćenih parametara sa komentarom.

3.2 PROJEKTNE AKTIVNOSTI

1. Kontinuirani rad na prikupljanju podataka sa mjernih stanica i mjernih uređaja.

2. Svakodnevna validacija prikupljenih podataka i procjena stanja kvaliteta zraka.

3. Komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine kategorije

stanovništva.

4. Obaveza obavještavanja stanovništva putem sredstava javnog informisanja u

slučajevima povećanog zagađenja s preporukama o načinu ponašanja u takvim

izvanrednim okolnostima.

5. Davanje sugestija za unaprijeđenje internog plana interventnih mjera za slučajeve

prekomjernog zagađenja u Kantonu Sarajevo.

6. Učestvovanje u provedbi Plana interventnih mjera za slučajeve prekomjernog

zagađenja u Kantonu Sarajevo putem učešća u radu Stručnog tijela i Operativnog

štaba.

7. Analiza dobivenih trenutnih vrijednosti s vrijednostima predhodnih godina uz preporuke

za naredni period u cilju boljeg upravljanja kvalitetom zraka na području kantona.

8. Planiranje nabavke, priprema i provođenje nabavke rezervnih dijelova, potrošnog

materijala, analizatora i stanica za potrebe monitoringa.

9. Učešće u formiranju zakonske regulative u smislu davanja mišljenja, preporuka.

10. Planiranje i provođenje svih aktivnosti u cilju obezbjeđenja kontinuiranog monitoringa

kvaliteta zraka (premještanje stanica, kalibracije analizatora..).

6

3.3 MONITORING KVALITETA ZRAKA OBUHVATA

1) kriterije za određivanje minimalnog broja mjernih mjesta i lokacija za uzimanje uzoraka u

slučaju fiksnih mjerenja i u slučaju kada su fiksna mjerenja dopunjena indikativnim

mjerenjima ili postupcima modeliranja, a sve u zavisnosti od namjene površine, sadržaja i

kapaciteta;

2) metodologiju mjerenja i ocjenjivanja kvaliteta zraka (referentne metode mjerenja i kriteriji

za ocjenjivanje koncentracija);

3) zahtjeve u pogledu podataka koji se koriste za ocjenjivanje kvaliteta zraka;

4) način obezbjeđenja kvaliteta podataka za ocjenjivanje kvaliteta zraka (prema zahtjevu

standarda BAS EN ISO/IEC17025);

5) obim i sadržaj informacija o ocjenjivanju kvaliteta zraka.

3.4 ZAHTJEVI KVALITETA ZRAKA

1) granične vrijednosti zagađujućih materija u zraku;

2) gornje i donje granice ocjenjivanja zagađujućih materija u zraku;

3) granice tolerancije i tolerantne vrijednosti;

4) koncentracije opasne po zdravlje ljudi i koncentracije o kojima se izvještava javnost

(pragovi upozorenja i prag uzbune);

5) kritični nivoi zagađujućih materija u zraku;

6) ciljne vrijednosti, nacionalni i dugoročni ciljevi zagađujućih materija u zraku;

7) rokovi za postizanje graničnih i/ili ciljnih vrijednosti, u slučajevima kada su one

prekoračene.

Vrijednosti iz stava 1. ovog člana se utvrđuju za pojedina područja pri izradi prostornih i urbanističkih planova, izrade programa toplifikacije i prometa, mogućeg unošenja zagađujućih materija u prostor, izbora lokacije izvora zagađivanja i određivanje parametara ispusta (dimnjaka), a da prirodni sadržaji (ljudi, biljke i životinje) i izgrađena dobra ne budu ugroženi djelovanjem zagađujućih materija, kao i kod poduzimanja sanacionih mjera čiji je cilj zaštita zdravlja ljudi, ekosistema i izgrađenih sadržaja od djelovanja zagađujućih materija u ambijentalnom zraku. 3.5 ZNAČENJE IZRAZA

"mjerenje" - je skup postupaka kojima se određuje vrijednost neke veličine; "period mjerenja" - je vremenski razmak između prvog i posljednjeg mjerenja; "mjerni postupak" - je skup postupaka. opisanih prema vrsti, koji se upotrebljavaju za

vršenje pojedinih mjerenja u skladu sa određenom metodom; "mreža" - je skup dvije ili više mjernih stanica i/ili mjernih mjesta za monitoring kvaliteta

zraka; "stanica" - je stacionaran i/ili mobilni objekat opremljen za mjerenje/uzimanje uzoraka,

obradu i prenos podataka i za zapažanje pojava značajnih za monitoring kvaliteta zraka;

"procjena" - označava svaku prihvatljivu metodu koja se koristi za mjerenje, izračunavanje, predviđanje ili procjenjivanje nivoa;

"granična vrijednost" - označava nivo određen na osnovu naučnog znanja s ciljem izbjegavanja, sprečavanja ili smanjivanja štetnih uticaja na ljudsko zdravlje i/ili okoliš u cjelini. ovaj nivo se mora dostići u određenom periodu i kasnije ne smije biti prekoračen;

"ciljna vrijednost" - označava nivo određenu s ciljem izbjegavanja više dugotrajnih

7

štetnih uticaja na ljudsko zdravlje i/ili okoliš u cjelini; ovaj nivo se mora dostići u određenom periodu gdje je to moguće;

"planovi za kvalitet zraka" - označavaju planove u kojima su utvrđene mjere za dostizanje graničnih i ciljnih vrijednosti;

"dugoročni cilj" - je nivo koji treba postići tokom određenog dužeg perioda. radi otklanjanja mogućnosti nastupanja štetnih posljedica po zdravlje ljudi i/ili okoliš u cjelini, osim u slučajevima kada to nije moguće ostvariti kroz proporcionalno ekonomične mjere;

"prag uzbune" - znači nivo iznad kojeg postoji rizik po ljudsko zdravlje prilikom kratkog izlaganja i na kojem će biti preduzeti direktni koraci;

"prag upozorenja" - znači nivo iznad koga postoji rizik po ljudsko zdravlje usljed kratkog izlaganja za izuzetno osjetljive dijelove stanovništva i o kome je potrebno dati najnovije informacije.

"kritični nivo" - je nivo utvrđen na osnovu naučnih saznanja iznad kojeg mogu nastupiti direktni štetni uticaji na pojedine receptore, kao što su vegetacija i prirodni ekosistemi ali ne na ljude;

"PM10" - je frakcija lebdećih čestica (particulate matter) koja prolazi kroz ulaz uzorkivača sa 50% uspješnosti u odstranjivanju čestica aerodinamičkog dijametra 10 μm prema referentnoj metodi za uzimanje uzoraka propisanoj standardom BAS EN 12341;

"azotni oksidi" - su zbir zapreminskih udjela azot monoksida i azot dioksida izraženih u jedinicama masene koncentracije azot-dioksida (NO2) u mikrogramima po kubnom metru (μg/m3);

"granica tolerancije" znači postotak dozvoljenog prekoračenja granične vrijednosti pod propisanim uslovima;

"tolerantna vrijednost" - znači graničnu vrijednost uvećanu za granicu tolerancije; "EMEP (European Monitoring and Evaluation Programme)" - je Program saradnje za

praćenje i procjenu prekograničnog prenosa zagađujućih materija u zraku na velikim udaljenostima u Evropi;

"maksimalno dozvoljena koncentracija" - je maksimalna koncentracija zagađujuće materije u zraku koja se ne smije prekoračiti u cilju izbjegavanja ozbiljnih kratkoročnih posljedica po ekosisteme i zdravlje ljudi;

"čađ" - je masena koncentracija suspendiranih čestica ekvivalentna smanjenju refleksije filter papira zbog skupljanja crnih čestica i mjeri se samo u aglomeracijama gdje prevladavaju crne čestice;

"nacionalni cilj" - za smanjenje izloženosti je postotak smanjenja prosječne izloženosti stanovništva u Federaciji Bosne i Hercegovine ustanovljen za referentnu godinu, sa ciljem smanjenja štetnih efekata po zdravlje ljudi, koji će se ukoliko je moguće dostići u određenom periodu.

Dugi niz godina Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, na 5 (pet). a od

polovice 2008. godine na 3 (tri) mjerna mjesta, u toku 24h, svih 365 dana, određuje koncentracije sumpornog dioksida i čađi.

Mjerenja se vrše standardnim i referentnim metodama, koje nisu automatizirane i informatički podržane. Uzorci se skupljaju 24h i zatim dostavljaju u laboratoriju na analizu. Rezultati su prosječni za predhodna 24h. Također, Zavod od polovine 2008. godine prati i zagađenje zraka pomoću jedne stacionarne, jedne polumobilne stanice i jedne mobilne stanice. Stanice su stacionirane u :

- Stanica koja je ranije bila postavljena u Alipašinoj ulici premještena je na lokalitet Vijećnice i ta stanica posjeduje displej koji građanima pokazuje aktuelne vrijednosti izmjerene na datoj stanici. - Polumobilna stanica na Otoci koja nema svoj displej i koja je sredinom 2015.

prebačena na novu lokaciju koja se nalazi uz rijeku Miljacku u neposrednoj blizini predhodne lokacije.

8

-Mobilna stanica koja je veći period u godini stacionirana na lokalitetu Doma zdravlja Ilidža.

Od oktobra mjeseca 2017. u mrežu stanica je uključena i nova stacionarna automatska stanica u Ilijašu.

Uz postojeće stanice u Domu zdravlja Vrazova je postavljen uzorkivač PM čestica koji bi se trebao u budućnosti uključiti u uzorkovanje u svrhu određivanja sadržaja čestične tvari kontinuirano. Stanice su uvezane informatički i centar za praćenje njihovog rada je u Zavodu. Putem web servera koji je u funkciji od 2011. godine vrši se prikupljanje podataka sa automatskih stanica. Sva aktuelna događanja (analizator u kvaru, obavještenje građanima o posebnim mjerama ili stepenu zagađenosti, mjerama predostrožnosti u cilju zaštite zdravlja ljudi, naročito ugroženih populacija itd.) se unose na web stranicu http://kvalitetzraka.ba/ da bi građanima pružili sve blagovremene informacije. Stanice mjere, osim meteoroloških parametara (pritiska, relativne vlažnosti, temperature, smjera i brzine vjetra), koncentracije lebdećih čestica - PM10, sumpor dioksid, ozon, okside nitrogena (NO,NO2, NOX), ugljen monoksid te koncentracije VOC jedinjenja (benzen, toluen, etil benzen, m&p ksilen i o- ksilen).

Slika 1. web stranica: http://kvalitetzraka.ba/

http://kvalitetzraka.ba/


9

4 METODE Analizator koncentracije azotnih oksida (NO-NO2-NOX) Standard: Referentna metoda za analizu azotnog dioksida i oksida azota je naznačena u EN 14211- Ambient Air - Determination of the mass concentration of nitrogen oxides – Chemiluminescence Method). Princip mjerenja: modulacioni tip unakrsnog toka, reducirani pritisak kemiluniscencija (CLD) Primjena: praćenje koncentracije azotnih oksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracije sumpor dioksida Standard: BAS EN 14212 Princip mjerenja: ultravioletna fluorescencija UVF Primjena: praćenje koncentracije sumpordioksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracije ugljen monoksida Standard: BAS EN 14626 Princip mjerenja: modulacija unakrsnog toka, tehnologija ne-disperzivne infracrvene apsorpcije (NDIR-CFM) Primjena: praćenje koncentracije ugljen monoksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracija BTEX spojeva Princip mjerenja: gasni hromatograf s jednom komorom visokih performansi s jonizacijskim detektorom plamena (FID) Primjena: praćenje koncentracije VOC jedinjenja (benzen, toluen, etil benzen, m&p ksilen i o- ksilen). Analizator za čestice PM10 Standard: BAS EN 12341-1 Princip mjerenja: apsorpcija beta zračenja Primjena: praćenje koncentracije čestica prašine veličine do 10 μm. Analizator za ozon Standard: BAS EN 14625 Princip mjerenja: nedispezivna ultraljubičaste apsorpcija (NDUV) Primjena: praćenje koncentracije ozona u ambijentalnom zraku.

10

5 LOKACIJE I OPREMA ZA MONITORING

5.1 AUTOMATSKA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA VIJEĆNICA (BIVŠA STANICA ALIPAŠINA – SKENDERIJA)

Slika 2. Automatska stanica Vijećnica

Opšti podaci Lokacija : Stanica za praćenje kvaliteta zraka dugo godina je bila stacionirana na Skenderiji, na tramvajskom stajalištu. Zemljopisna dužina (longituda) i zemljopisna širina (latituda)

lokacije: E 18° 24' 44.5''. N 4351' 28.04'' do 31.11.2015. kada je stanica isključena radi premještanja na novu lokaciju. Nova lokacija je Vijećnica (N: 43°51'32'' i E: 18°26'5'') koja bolje odgovara zahtjevima za reprezentativnošću mjerenja proisteklim iz zakonske regulative. Parametri mjerenja: Mjerenja kvaliteta zraka koja se vrše na predmetnoj lokaciji obuhvataju mjerenje meteoroloških i ambijentalnih parametara kvaliteta zraka. Meteorološki parametri:

brzina i smjer vjetra, temperatura, relativna vlažnost, atmosferski pritisak,

Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara:

azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10), karbon monoksid (CO).

11

Mjerna oprema za kvalitet zraka

Analizator Mjereni polutant

HORIBA APSA – 370 SO2

HORIBA APNA – 370 NO/NO2/NOX

HORIBA APMA – 370 CO

HORIBA APDA- 371 Lebdeće čestice PM10

Sistem za uzorkovanje --

Kalibraciona jedinica AFCU-360RC HORIBA

--

5.2 AUTOMATSKA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA OTOKA - REFERENTNA STANICA

Slika 3. Automatska stanica Otoka

Opšti podaci Lokacija : Stanica za praćenje kvaliteta zraka nalazi se na Otoci, preko puta Doma zdravlja Kumrovec uz obalu rijeke Miljacke. Zemljopisna dužina (longituda) i zemljopisna širina (latituda) lokacije: 18° 21' 48,50'', 43° 50' 53,47'. Parametri mjerenja: Mjerenja kvaliteta zraka koja se vrše na predmetnoj lokaciji obuhvataju mjerenje meteoroloških i ambijentalnih parametara kvaliteta zraka. Meteorološki parametri:

brzina i smjer vjetra u pripremi je instalacija i puštanje u rad instrumenata za praćenje: temperature,

relativna vlažnosti, atmosferskog pritiska, količine padavina, sunčevo zračenje;

Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara: azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2),

12

ozon (O3), lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10), BTEX (benzen, toluen, etil benzen, ksilen), trenutno u fazi popravke

Mjerna oprema za kvalitet zraka


HORIBA APSA-370 SO2

HORIBA APNA-370 NO/NO2/NOX

HORIBA APOA – 370 O3

Chromatotec BTEX benzene/toulene/ethylbenzene/xylene

HORIBA APDA-371 BAM1020 Lebdeće čestice PM10


Kalibraciona jedinica AFCU - 360 HORIBA

5.3 MOBILNA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA ILIDŽA - REFERENTNA STANICA

Slika 4. Mobilna stanica

Opšti podaci Parametri mjerenja Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara:

azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), ozon (O3) lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10).

Meteorološki parametri: brzina i smjer vjetra, temperatura, relativna vlažnost, atmosferski pritisak globalno sunčevo zračenje.

13

Oprema za mjerenje kvaliteta zraka




HORIBA APOA – 370 O3

Verewa F701-20 Dust analyser Lebdeće čestice PM10


Kalibraciona jedinica AFCU - 360 HORIBA --

5.4 AUTOMATSKA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA ILIJAŠ - REFERENTNA STANICA

Slika 5. Automatska stanica Ilijaš Stanica za praćenje kvaliteta zraka nalazi se u dvorištu Osnovne škole "Hašim Spahić". Zemljopisna dužina (longituda) i zemljopisna širina (latituda) lokacije: 43° 57' 37", 18° 16' 7"). Opšti podaci Parametri mjerenja: Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvatila su sljedeće parametre:

azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10)

Parametri mjerenja Meteorološki parametri:

brzina i smjer vjetra, temperatura, relativna vlažnost, atmosferski pritisak;

Oprema za mjerenje kvaliteta zraka




HORIBA BAM 1020 Lebdeće čestice PM10


Kalibraciona jedinica AFCU - 360 RC HORIBA --

14

5.5 UZORKIVAČ PM ČESTICA – DOM ZDRAVLJA VRAZOVA

Opšti podaci Skypost PM HV, Tecora, 16 uzoraka kapacitet, koristi filtere dijametra 47 mm, radi prema zahtjevu standarda EN 1234 za uzorkivačku glavu PM 10 i prema standardu EN 14907 za uzorkivačku glavu PM 2,5 . Primjena: za potrebe izvođenja testa ekvivalencije, za uzorkovanje TPM ukupne čestične tvari, PM čestica frakcija PM10, PM 2,5,PM 1 u cilju analize sastava čestične tvari.

15

6 ZAKONSKA REGULATIVA Granične vrijednosti, gornja i donja granica ocjenjivanja, tolerantne vrijednosti i pragovi upozorenja / uzbune propisane Pravilnikom o načinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka (Sl. novine FBiH 1/12). Tabela 1:

Polutant Vrijeme prosječenja

Granična vrijednost

Gornja granica ocjenjivanja(1)

Donja granica ocjenjivanja(1)

Granica tolerancije

Tolerantna vrijednost

Prag uzbune / upozorenja

Minimalna raspoloživost podataka

SO2 Jedan sat 350(6) µg/m3

- - 105(7) µg/m3

410(7) µg/m3

500(11) µg/m3

75 %

SO2 Jedan dan 125(8) µg/m3

75(2) µg/m3 50(2) µg/m3 - 125 µg/m3 - 75 %

SO2 Godina 50 µg/m3 - - - 50 µg/m3 - 90 %

NO2 Jedan sat 200(9) µg/m3

105(3) µg/m3 75(3) µg/m3 70(7)

µg/m3 240(7) µg/m3

400(11) µg/m3

75 %

NO2 Jedan dan 85 µg/m3 - - 28(7)

µg/m3 101(7) µg/m3

- 75 %

NO2 Godina 40 µg/m3 32 µg/m3 26 µg/m3 14(7)

µg/m3 48(7)

µg/m3 - 90 %

CO 8-časovno 10 mg/m3

7(4) mg/m3 5(4) mg/m3 3(7)

mg/m3 107)

mg/m3 - 75 %

CO Jedan dan 5 mg/m3 - - 9(7)

mg/m3 5(7) mg/m3 - 75 %

CO Godina 3 mg/m3 - - - 3 mg/m3 - 90 %

PM10

(LČ10) Jedan dan

50(5) µg/m3

35(5) µg/m3 25(5) µg/m3 18(7)

µg/m3 60(7)

µg/m3 - 75 %

PM10 (LČ10)

Godina 40 µg/m3 28 µg/m3 20 µg/m3 6(7) µg/m3 43,2(7) µg/m3

- 90 %

O3 8-časovno 120(10) µg/m3

- - - - 240 / 180(11)

75 %

Benzen Godina 5 µg/m3 3.5 µg/m3 2 µg/m3 2.7 µg/m3 5 µg/m3 - 90 %

1 Gornja i donja granica ocjenjivanja za zaštitu zdravlja ljudi. Prilog VIII odjeljak B definira načine utvrđivanja prekoračenja gornje i donje granice ocjenjivanja 2 Vrijednosti propisane za dnevne prosjeke i ne smije se prekoračiti više od 3 puta u toku godine za SO2. 3 Vrijednosti propisane za jednočasovne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za NO2. 4 Vrijednosti propisane za 8-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za CO. 5 Vrijednosti propisane za dnevne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 35 puta u toku godine za PM10. 6 Vrijednost je propisana za jedno-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 24 puta u jednoj kalendarskoj godini za SO2. 7 Vrijednosti su propisane u Prilogu X odjeljak B i umanjene su za 10 % za 2017. godinu, a kako je propisano važećim Pravilnikom. 8 Vrijednosti su propisane za jednodnevne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 3 puta u jednoj kalendarskoj godini 9 Vrijednost je propisana za jedno-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u jednoj kalendarskoj godini za NO2. 10 Granična vrijednost je prema važećem Pravilniku data kao dugoročni cilj izražena kao maksimalna dnevna osmočasovna vrijednost

16

11 Koncentracije moraju biti prekoračene u najmanje tri uzastopna sata na lokacijama reprezentativnim za kvalitet zraka na području čija površina nije manja od 100 km2, ili u zonama ili aglomeracijama, ako je njihova površina manja. Relevantna zakonska regulativa čini i :

1. Zakon o zaštiti zraka ('Službene novine FBiH' broj 33/03)

2. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti zraka ( 'Službene novine FBiH' broj

br. 04/10').

3. Plan interventnih mjera u slučajevima prekomjernog zagađenja zraka u Kantonu

Sarajevo ('Službene novine Kantona Sarajevo', 4/17)

4. Odluka o donošenju Akcionog plana za smanjenje emisije čestičnih tvari u zrak na

području Kantona Sarajevo ('Službene novine Kantona Sarajevo', 16/13)

5. Odluka o zaštiti i poboljšanju kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo ('Službene novine

Kantona Sarajevo', 23/16)

Oznake i kratice upotrebljene u tablicama: N broj podataka OP % od ukupno mogućih podataka C srednja vrijednost koncentracija C95 95-ti percentil C98 98-mi percentil Cm minimalna vrijednost koncentracija CM maksimalna vrijednost koncentracija GV granična vrijednost TV tolerantna vrijednost * nedostaju podaci

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Plan%20interventnih%20mjera%20u%20slucajev_0.pdf

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/1613_0_0.pdf

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Odluka2013_0_0.pdf

17

7 REZULTATI MJERENJA ZA 2017. GODINU

7.1 MANUELNE STANICE

Tabela 2. Prikaz prosječnih mjesečnih vrijednosti parametara mjerenih manuelnim stanicama

2017. HIGIJENSKI ZAVOD VOGOŠĆA ILIDŽA

SO2* ČAĐ

* SO2

* ČAĐ

* SO2

* ČAĐ

*

Januar 50 81 33 28 70 60

Februar 35 51 22 15 51 40

Mart 18 36 12 13 16 26

April 13 16 10 8 13 15

Maj 24 16 11 8 15 12

Juni 12 18 10 9 16 13

Juli 14 11 9 10 14 11

August 12 19 8 11 10 12

Septembar 14 16 11 9 13 13

Oktobar 10 39 8 20 13 47

Novembar 15 56 13 43 29 98

Decembar 23 69 26 46 42 121

Prosjek 20 36 14 18 25 39

*jedinica mjere je mikrogram po metru kubnom (μg/m3)

SUMPOR DIOKSID

Dijagram 1. Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracije sumpor dioksida sa manuelnih stanica tokom 2017.

18

ČAĐ

Dijagram 2. Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracije čađi sa manuelnih stanica tokom 2017.

7.2 AUTOMATSKE STANICE

7.2.1 Vijećnica

Tabela 3. Pregled prosječnih mjesečnih vrijednosti praćenih parametara tokom 2017.

2017.

CO NO NO2 NOx PM10 SO2 O3

[mg/m3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3]

Januar 0.8 18 35 52 94 42 42

Februar 0.4 11 30 41 54 30 42

Mart 0.2 6 23 29 34 20 *

April 0.5 7 20 28 26 16 *

Maj 0.4 7 17 24 25 12 *

Juni 0.4 6 17 22 27 15 *

Juli 0.4 5 19 24 25 18 *

August 0.4 5 20 25 29 17 *

Septembar 0.4 7 15 23 20 20 *

Oktobar 0.6 11 13 24 33 7 *

Novembar 1.2 16 21 36 42 11 *

Decembar 1.2 22 28 50 50 18 *

PROSJEK 0.6 10 22 32 39 19 42

C98 55 158 67

C95 43 109 53

Napomena: *- analizator isključen radi premještanja na novu lokaciju

19

Dijagram 3. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2017. praćenih automatskom stanicom Vijećnica

7.2.2 Otoka


2017.

PM10 NO NO2 NOx SO2 O3

[µg/m3] [mg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3]

Januar 123 63 71 134 95 *

Februar 66 48 47 95 54 29

Mart 39 29 41 71 18 38

April 27 20 34 54 15 48

Maj 22 16 32 48 12 48

Juni 23 10 26 36 10 56

Juli 21 11 32 43 11 60

August 26 16 38 54 11 51

Septembar 20 19 31 50 9 37

Oktobar 42 50 38 89 13 17

Novembar 70 77 48 126 22 9

Decembar 80 57 52 110 30 17

PROSJEK 46 34 41 75 27 38

C98 222 110 144

C95 151 77 98

Napomena: * - nije ostvaren dovoljan broj validnih podataka tokom mjeseca Analizator BTEX van funkcije tokom čitave godine

20

Dijagram 4. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2017. praćenih automatskom stanicom Otoka

7.2.4 Ilidža- Mobilna stanica


2017. PM10 NO NO2 NOx SO2 O3

[µg/m3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3]

Januar 153 44 58 102 65 27

Februar 83 36 46 81 43 26

Mart 35 18 30 48 19 49

April 25 11 23 34 15 59

Maj 20 7 16 23 13 62

Juni 19* 6 16 21 22 71

Juli * 7 20 27 18 73

August 22* 9 27 36 14 83

Septembar 23 13 24 37 13 45

Oktobar 39 27 27 54 10 25

Novembar 87 49 37 85 24 12

Decembar 112 38 42 80 37 15

PROSJEK 63 21 31 52 25 46

C98 278

88 107

C95 234

63 72

Napomena: * od 06.06.do 14.08. analizator van funkcije radi kvara

21

Dijagram 5. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2017. praćenih automatskom mobilnom stanicom

7.2.5 Ilijaš


2017. PM10 NO NO2 NOx SO2

[µg/m3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3] [µg/m

3]

Januar * * * * *

Februar * * * * *

Mart * * * * *

April * * * * *

Maj * * * * *

Juni * * * * *

Juli * * * * *

August * * * * *

Septembar * * * * *

Oktobar * 10 15 28 30

Novembar 103 16 22 42 23

Decembar 106 13 25 40 37

PROSJEK 105 14 24 41 30

C98 266

58 83

C95 240

49 64

Napomena: * - stanica otpočela s radom u oktobru

22

Dijagram 6. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2017. praćenih automatskom stanicom Ilijaš

23

8 ANALIZA

8.1 PREMA GODINAMA I RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT

Sumpor dioksid Tabela 7. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti sumpordioksida mjerenih manuelnim stanicama

VIJEĆNICA HIG. ZAVOD OTOKA ILIDŽA VOGOŠĆA

2001 12 28 35 15 17

2002 7 11 15 8 5

2003 6 8 10 7 5

2004 6 7 10 7 9

2005 8 10 14 8 9

2006 13 15 18 15 13

2007 12 17 18 14 13

2008 9 13 15 11 11

2009 - 35 40 37 -

2010 - 20 19 31 -

2011 - 14 14 25 -

2012 - 19 23 30 -

2013 - 18 19 29 -

2014 - 15 - 18 9

2015 - 14 - 23 11

2016 - 17 - 25 14

2017 - 20 - 25 14

Dijagram 7. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom svih godina praćenja manuelnim stanicama

Iz dijagrama 7. je vidljivo da sve stanice imaju do 2009. godine iste trendove. Od 2009. godine kada su zabilježene i najviše vrijednosti sumpordioksida (što se objašnjava kao posljedica nestanka gasa u Kantonu), primjetan je veći rast koncentracija ovog polutanta na teritoriji opštine Ilidža u odnosu na druga praćena područja. Na svim manuelnim stanicama tokom godina praćenja nije zabilježeno prekoračenje godišnje vrijednosti od 50 µg/m3. Stanica na Otoci je od 2014. godine prebačena na lokaciju Vogošće (Dom zdravlja) da bi se mjerenjima manuelnom stanicom obuhvatila i ta opština. Lokacija stanice nije zadovoljavajuća i ne može predstavljati stanje kvaliteta šireg prostora općine.Tokom 2017. zabilježen je lagani rast koncentracija na lokaciji Higijenskog zavoda.

24

Čađ Tabela 8. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti čađi mjerenih manuelnim stanicama VIJEĆNICA HIG.ZAVOD OTOKA ILIDŽA VOGOŠĆA

2001 21 67 75 23 20

2002 28 72 96 28 21

2003 36 42 74 28 33

2004 35 61 94 34 45

2005 36 48 85 26 34

2006 42 66 96 35 41

2007 34 70 94 36 33

2008 24 38 49 28 27

2009 - 59 49 96 -

2010 - 53 88 57 -

2011 - 38 73 39 -

2012 - 60 51 43 -

2013 - 56 25 42 -

2014 - 13 - 46 16

2015 - 66 - 45 14

2016 - 51 - 50 18

2017 - 36 - 39 18

Dijagram 8. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom svih godina praćenja manuelnim stanicama

Iz grafičkog prikaza na dijagramu 8. može se primjetiti kako vrijednosti za čađ variraju iz godine u godinu. Na lokalitetima stanica Ilidža i Higijenski zavod bilježi se pad koncentracija u odnosu na predhodne godine.

25

NO2

Tabela 9. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti za azot dioksid na automatskim stanicama

Alipašina Vijećnica Otoka Mobilna Ilijaš

2009 37

44

2010 33

41

2011 36

27

2012 35

51 24

2013 46

57 25

2014 63

44 29

2015 32

51* 41

2016

26* 45 19

2017

22 41 31 23*

*nije ostvaren dovoljan broj validnih podataka

Dijagram 9. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

Iz dijagrama 9. može se zaključiti da je tokom godina praćenja, uticaj saobraćaja značajan naročito na lokalitetu Otoke koja već godinama bilježi najveći broj prekoračenja kako satnih, dnevnih tako i prosječnih godišnjih vrijednosti. Primjetan je porast prosječne godišnje vrijednosti na lokalitetu Ilidže. Razlog najvjerovatnije leži u činjenici da je u neposrednoj blizini stanice kružni tok koji u pojedinim dijelovima dana trpi velika opterećenja saobraćajem.

26

SO2

Tabela 10. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti sumpor dioksida mjerenih automatskim stanicama


2009 34

59

2010 35

21

2011 42

31

2012 51

33 69

2013

70 72

2014 24

28 53

2015 33

44* 30

2016

12* 20 32*

2017

19 27 25 31* *nije ostvaren dovoljan broj validnih podataka

Dijagram 10. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

Iz dijagrama 10. može se zaključiti da je 2017. došlo do laganog rasta u prosječnoj godišnjoj vrijednosti koncentracija za sumpor dioksid u odnosu na predhodnu godinu. Prekoračenje godišnje granične vrijednosti nije zabilježeno niti na jednoj praćenoj lokaciji. Kada je u pitanju lokalitet Ilidže – mobilne stanice, rezultati se ne mogu porediti na godišnjoj osnovi sa 2016. u kojoj je stanica radila pretežno u zimskom periodu i nije ostvarila dovoljan broj mjerenja.

27

PM10

Tabela 11. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti čestica prašine PM10 mjerenih automatskim stanicama


2009 58

61

2010 48

57

2011 85

88 33

2012 76

81 35

2013 72

79 63

2014 57

59 54

2015 48

83 60

2016

49* 59 58

2017

39 49 63 106*

*stanica nije ostvarila dovoljan broj mjerenja za čitavu godinu

Dijagram 11. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

Iz dijagrama 11. je jasno vidljivo da Kanton Sarajevo najveći problem ima s koncentracijom prašine mjerene frakcije PM10 i da je to već niz godina prekoračenje godišnje granične vrijednosti od 40 µg/m3 na svim stanicama. Na lokalitetima Vijećnice i Otoke došlo je do smanjivanja prosječne godišnje koncentracije ali na lokalitetu Ilidže do porasta. Također, za period mjerenja stanice u Ilijašu primjetne su izrazito visoke koncentracije ovog polutanta. Osim stanice Vijećnica koja je vrlo blizu dostizanja prosječne godišnje vrijednosti za ovaj polutant sve stanice su zabilježile i ove godine prekoračenje prosječne godišnje vrijednosti.

28

8.2 PREMA GODINAMA I ISTOJ LOKACIJI ZA ODREĐENI POLUTANT

SUMPOR DIOKSID

HIGIJENSKI ZAVOD

Dijagram 12. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksid tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

VOGOŠĆA

Dijagram 13. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksid tokom posljednje četiri godine praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

29

ILIDŽA

Dijagram 14. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksid tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

Prikazani dijagrami br. 12, 13, 14 pokazuju da maksimumi za sumpor dioksid dostižu se tokom sezone grijanja ali oni zavise i od temperature. Zabilježene vrijednosti se kreću u granicama ili nešto iznad mjesečnih prosjeka predhodnih godina. Uticaj na prosječne vrijednosti za sumpordioksid svakako ima i daljinski transport. Primjetno je da su mjesečni prosjeci tokom ljetnih mjeseci nešto veći nego predhodne godine.

ČAĐ

HIGIJENSKI ZAVOD

Dijagram 15. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

30

VOGOŠĆA

Dijagram 16. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

ILIDŽA

Dijagram 17. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

Prikazani dijagrami br. 15, 16, 17 pokazuju da maksimumi za čađ se dostižu tokom sezone grijanja. Zabilježene vrijednosti se kreću ispod mjesečnih prosjeka predhodnih godina. Stanice na Ilidži i Higijenskom zavodu tokom zimskog perioda dostižu visoke koncentracije dok stanica i Vogošći ne bilježi izražene visoke koncentracije ovog polutanta.

31

PM10 AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 18. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom posljednjih devet godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

0

40

80

120

160

200

ug/

m3

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

MOBILNA STANICA NA ILIDŽI

Dijagram 19. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom posljednjih sedam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

VIJEĆNICA

Dijagram 20. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom posljednje dvije godine praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

32

Dijagrami 18,19 i 20 pokazuju jasno da su koncentracije PM10 većim dijelom godine nešto niže u odnosu na predhodne godine. Za čitav period praćenja na stanicama najteži mjeseci, odnosno mjeseci s najvišim izmjerenim koncentracijama ovog polutanta su novembar, decembar i januar kada vrijednosti dostižu maksimum koji predstavlja opasnost i za zdravu populaciju a ne samo za ugrožene kategorije stanovništva. Tokom najtežih mjeseci u godini koncentracije vrlo rijetko se spuštaju ispod dozvoljene dnevne tolerantne vrijednosti što predstavlja dugotrajnu izloženost ekstremno visokim koncentracijama. Primjetno je da je u odnosu na predhodnu 2016., situacija kada je ovaj polutant u pitanju nešto bolja u smislu visine prosječnih koncentracija iako prema broju prekoračenja nije. Povećan broj validnih podataka daje donekle lažnu sliku da je situacija lošija nego tokom 2016. prema broju prekoračenja, međutim, to nije prava slika. Evidentno je, da u odnosu na predhodne godine, u januaru i februaru 2017. koncentracije PM10 su u porastu na lokalitetu Ilidže.

SUMPOR DIOKSID AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 21. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom posljednjih devet godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

33

ILIDŽA- MOBILNA

Dijagram 22. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom posljednjih šest godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

VIJEĆNICA

Dijagram 23. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom posljednje dvije godine praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

Analizom dijagrama 21., 22. i 23, može se zaključiti da nema značajnog povećanja koncentracije sumpordioksida u odnosu na predhodne godine osim u januaru na Otoci kada su izmjerene najveće koncentracije do sada. Generalno gledajući, kroz period praćenja raspodjele po mjesecima kao i prosječne godišnje vrijednosti primjetno je da se uspio zaustavio trend rasta koncentracija na Ilidži ali da je na Otoci došlo ponovno do povećanja koncentracija ovog polutanta u januaru i februaru.

34

AZOT DIOKSID AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 24. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom posljednjih osam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

MOBILNA STANICA NA ILIDŽI

Dijagram 25. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom posljednjih sedam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

Azot dioksid bilježi i dalje najviše koncentracije tokom zimskog perioda na lokalitetu Otoke koja je generalno i najviše ugrožena velikom frekvencijom saobraćaja i slabom provjetrenošću. Tokom zimskog perioda brzina vjetra kreće se najčešće od 0,1 do 0,3m/s što uz temepraturnu inverziju koja je česta u ovom peridu dovodi do nakupljanja zagađujućih materija.

35

AUTOMATSKA STANICA VIJEĆNICA

Dijagram 26. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom posljednje dvije godine praćenja

automatskom stanicom prema mjesecima

8.3 PREMA RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT TOKOM 2017.

SUMPOR DIOKSID

Dijagram 27. Prosječne dnevne vrijednosti sumpordioksida na automatskim stanicama za 2017.

36

PM10

Dijagram 28. Prosječne dnevne vrijednosti PM10 na automatskim stanicama za 2017.

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

1.1.2017 1.2.2017 1.3.2017 1.4.2017 1.5.2017 1.6.2017 1.7.2017 1.8.2017 1.9.2017 1.10.2017 1.11.2017 1.12.2017

µg

/m

3

PM 10 Mobilna

PM10 Otoka

PM10 Ilijaš

PM10 Vijećnica

NO2

Dijagram 29. Prosječne dnevne vrijednosti azot dioksida na automatskim stanicama za 2017.

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

200,0

1.1.2017 20.2.2017 11.4.2017 31.5.2017 20.7.2017 8.9.2017 28.10.2017 17.12.2017

µg

/m

3

NO2 Ilijaš

NO2 Ilidža

NO2 Otoka

NO2 Vijećnica

godišnja granična vrijednost

37

8.4 PREGLED BROJA PREKORAČENJA TOLERANTNIH VRIJEDNOSTI TOKOM 2017.

Tabela 12.

SO2 NO2 PM10

Satne vrijednosti Dnevne vrijednosti Satne vrijednosti Dnevne vrijednosti Dnevne vrijednosti

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

Vijećnica 8275 3 0.04 94 347 1 0.29 95 8221 0 0.00 94 343 0 0.0 94 323 44 13.6 88

Otoka 7153 0 0.00 82 300 11 3.67 82 8205 11 0.13 94 343 10 2.91 94 351 64 18.2 96

Mobilna 8183 0 0.00 93 342 2 0.58 94 7983 4 0.05 91 334 4 1.20 92 261 81 22.4 72

Ilijaš 1475 0 0.00 17 61 0 0.00 17 1598 0 0.00 18 66 0 0.0 18 37 26 70.3 10

Tabela 13. 2016.

Vijećnica 5027 1 0.02 57 208 0 0.00 57 5081 0 0.00 35 128 0 0.0 35 212 29 13.7 58

Otoka 6917 0 0.00 79 292 1 0.30 80 3921 3 0.08 45 167 9 5.4 46 322 66 20.5 88

Mobilna 3204 0 0.00 37 133 0 0.00 36 8329 0 0.00 95 346 0 0.0 95 298 67 22.5 82

Tabela 14. 2015.

Vijećnica 4365 0 0.0 50 182 0 0.0 50 7383 0 0.0 84 311 0 0.0 85 217 5 2.3 59

Otoka 5448 0 0.0 62 233 7 3.0 64 5277 0 0.0 60 226 6 2.6 62 220 92 41.8 60

Mobilna 7927 0 0.0 90 348 6 1.7 95 6114 0 0.0 70 269 2 0.7 74 306 89 29.1 84

Tabela 15. 2014.

Alipašina 7187 0 0.0 82 301 0 0.0 81 7742 0 0.0 88 327 2 0.6 88 305 56 18 81

Otoka 8648 0 0.0 99 360 0 0.0 63 8372 0 0.0 96 350 0 0.0 96 314 69 22 82

Mobilna 6569 1 0.01 75 285 20 7.0 78 7813 0 0.0 89 339 0 0.0 92 263 66 25 70

Tabela 16. 2013.

Alipašina 3698 0 0.0 42 154 4 2.6 42 8733 14 0.2 100 365 6 1.6 100 356 89 25 98

Otoka 8045 0 0.0 92 336 29 8.6 92 8710 5 0.1 99 365 4 1.1 100 353 133 38 97

Mobilna 6442 86 1.3 74 267 44 16.5 73 6564 0 0.0 75 273 0 0.0 75 193 117 61 53

Iz tabele 12. može se zaključiti slijedeće:

1. Zabilježen je povećan broj prekoračenja prosječnih satnih vrijednosti za

sumpordioksid jedino u području mjerenja automatske stanice Vijećnica.

2. Kada su u pitanju dnevne vrijednosti koncentracija sumpor dioksida, stanice ne bilježe veći broj prekoračenja od onih dozvoljenih Pravilnikom (dozvoljeno 3 puta tokom kalendarske godine) osim na lokalitetu Otoke gdje je zabilježeno jedanaest puta prekoračenje što ukazuje da uz broj prekoračenja ostalih polutanata ovaj dio grada je ozbiljno ugrožen kada je u pitanju kvalitet zraka.

3. Zabilježen je značajan broj prekoračenja satnih vrijednosti za azot dioksid na Otoci

ali broj prekoračenja satnih vrijednosti za ovaj polutant ne prelaze broj dozvoljen

38

Pravilnikom (dozvoljeno 18 puta tokom kalendardske godine). Također, prvi put se

dešavaju tokom godine i prekoračenja satnih i dnevnih tolerantnih vrijednosti i na

lokalitetu Ilidže jer se povećavaju gužve u saobraćaju na kružnom toku u blizini

stanice.

4. Zabilježen je za posljednje tri godine maksimalan broj prekoračenja dnevnih

vrijednosti za ovaj polutant na lokalitetu Otoke a zatim i Ilidže. Na ostalim praćenim

lokacijama nije zabilježeno prekoračenje tolerantnih vrijednosti.

5. Broj prosječnih dnevnih vrijednosti za PM10 prelaze na svim stanicama dozvoljeni

broj (35 puta dozvoljeno prekoračenje tokom kalendarske godine) i prema broju

prekoračenja identificira se kao najozbiljniji problem kada je u pitanju zagađenost

zraka u Kantonu Sarajevo.

Kada su u pitanju prekoračenja koncentracija PM10 evidentno je da se broj povećao

u odnosu na predhodne godine.

6. Poredeći generalno, broj prekoračenja tokom 2017. sa predhodnim godinama

primjetno je da osim prekoračenja koncentracija prašine PM10 svi ostali polutanti

nemaju veliki broj prekoračenja

7. Broj validnih mjerenja tokom godine, propisano Pravilnikom o minimalnoj

raspoloživosti podataka, za praćene polutanate na stanicama je zadovoljavajući.

Stanica Ilijaš je u radu samo dva mjeseca tokom zimskog perioda i za ta dva

mjeseca je ostvaren broj podataka koji se ne mogu uzeti kao mjerodavni na

godišnjem nivou jer ne predstavljaju stanje kvaliteta zraka tokom čitave godine.

39

8.5 GORNJA I DONJA GRANICA OCJENJIVANJA

8.5.1 Zaštita zdravlja

Vijećnica Tabela 17.

n1- ostvareno 88 % validnih podataka

Otoka

Tabela 18.

n1- ostvareno 82% validnih podataka

Ilidža

Tabela 19.

n1- ostvareno 72% validnih mjerenja

1 Gornja i donja granica ocjenjivanja za zaštitu zdravlja ljudi. Prilog VIII odjeljak B definira načine utvrđivanja

prekoračenja gornje i donje granice ocjenjivanja. 2 Vrijednosti propisane za dnevne prosjeke i ne smije se prekoračiti više od 3 puta u toku godine za SO2.

3 Vrijednosti propisane za jednočasovne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za

NO2. 5 Vrijednosti propisane za dnevne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 35 puta u toku

godine za PM10.


Gornja granica ocjenjivanja

1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Srednja godišnja vrijednost µg/m

3

Minimalna raspoloživost

podataka

SO2 Jedan dan 752 µg/m

3 4 50

2 µg/m

3 13 - 75 %

SO2 Godina - - 19 90 % NO2 Jedan sat 105

3 µg/m

3 0 75

3 µg/m

3 1 75 %

NO2 Godina 32 µg/m3 26 µg/m

3 22 90 %

PM10 Jedan dan 355 µg/m

3 107 25

5 µg/m

3 207 - 75 % n1

PM10 Godina 28 µg/m3 20 µg/m

3 39 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja


3


podataka


3 25 50

2 µg/m

3 40 - 75 % n1

SO2 Godina - - - - 27 90 % n1

NO2 Jedan sat 1053 µg/m

3 8 75

3 µg/m

3 21 - 75 %


3 41 90 %


3 135 25

5 µg/m

3 215 - 75 %


3 46 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja


3


podataka


3 14 50

2 µg/m

3 35 - 75 %

SO2 Godina - - 25 90 %

NO2 Jedan sat 1053 µg/m

3 4 75

3 µg/m

3 11 - 75 %


3 31 90 %


3 144 25

5 µg/m

3 182 - 75 % n1


3 63 90 % n1

40

Analiza dobivenih rezultata za gornju i donju granicu ocjenjivanja pokazuje slijedeće: 1. Na svim stanicama koncentracije PM10 prekoračuju gornju granicu ocjenjivanja. 2. Satne vrijednosti za azot dioksid prekoračuju broj dozvoljenih prekoračenja za donju

granicu ocjenjivanja samo na stanici Otoka. 3. Prosječne dnevne vrijednosti koncentracije sumpor dioksida prekoračuju dozvoljeni

broj u toku godine na svim stanicama i za donju i za gornju granicu ocjenjivanja. Zaključak je da je zdravlje ljudi ugroženo jer je broj prekoračenja puno veći od dozvoljenog za sve praćene polutante. U odnosu na predhodne godine većina praćenih parametara je imala dovoljan broj validnih mjerenja koji pokazuju stvarno stanje kada je u pitanju kvalitet zraka. Osim koncentracija lebdećih čestica u zraku evidentno je da je došlo do prekoračenja i koncetracija za sumpordioksid kada su u pitanju i donje i gornje granice ocjenjivanja. Bilježi se pad za azot dioksid na lokalitetu Otoke ali i lagano povećanje na lokalitetu Ilidže. Za zdravlje ljudi ovaj polutant ne pokazuje značajan uticaj.

8.5.2 Zaštita ekosistema i vegetacije

Vijećnica

Tabela 20.

Otoka

Tabela 21. n1- ostvareno 82% validnih podataka

Ilidža

Tabela 22.

Analiza dobivenih rezultata za gornju i donju granicu ocjenjivanja pokazuje slijedeće: 1. Na svim stanicama prosječne godišnje koncentracije sumpor dioksida prekoračuju

gornju granicu ocjenjivanja. 2. Na svim stanicama prosječne godišnje koncentracije sume azotnih oksida

prekoračuju gornju granicu ocjenjivanja.


Gornja granica ocjenjivanja

1

Donja granica

ocjenjivanja1


3


podataka

SO2 Godina 12 µg/m3 8 µg/m

3 19 90 %

NOx Godina 24 µg/m3 19,5 µg/m

3 32 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Donja granica

ocjenjivanja1


3


podataka


3 27 90 % n1


3 76 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Donja granica

ocjenjivanja1


3


podataka


3 25 90 %


3 52 90 %

41

Zaključak je da je i ekosistem ugrožen prema svim praćenim parametrima na svim lokacijama te da je najteža situacija na Otoci. Čak i na dnevnoj razini su svi praćeni polutanti tokom čitave godine viši od prosječnih godišnjih za donju i gornju granicu ocjenjivanja.

8.6 PREGLED REZULTATA SVIH ANALIZA PRAĆENIH POLUTANATA TOKOM 2017.

1. Analiza mjerenja na manuelnim stanicama pokazuju da izmjerene koncentracije za

sumpor dioksid pokazuju najveće vrijednosti na lokalitetu Ilidže što je isti trend kao i

predhodnih godina. Periodi s najvišim izmjerenim koncentracijama su januar, februar i

decembar za sve tri manuelne stanice. Trend rasta posljednjih godina izmjerenih

koncentracija ovog polutanta je zaustavljen i da su izmjerene prosječne vrijednosti u

rangu sa predhodnom godinom. Godišnji prosjek ne prelazi 50 mikrograma po metru

kubnom.

2. Praćenje koncentracija čađi na tri manuelne stanice ukazuje da su koncentracije na

lokalitetima Vogošće i Ilidže su u padu u odnosu na predhodnu godinu. Ako se

posmatraju prosječne godišnje vrijednosti za čađ, može se zaključiti da granične

vrijednosti od 50 mikrograma po metru kubnom na godišnjem nivou nisu dostignute.

3. Analizirajući izmjerene vrijednosti PM10 s automatske stanice Vijećnica može se

zaključiti da prosječna godišnja vrijednost iznosi 39 mikrograma po metru kubnom što

ne prelazi godišnju graničnu vrijednost od 40 mikrograma po metru kubnom i

tolerantnu vrijednost od 43,2 mikrograma po metru kubnom. Broj prekoračenja

dnevnih vrijednosti mogu se vidjeti iz tabele u dijelu 8.4., 44 puta su prekoračene

tolerantne vrijednosti (dozvoljeno 35 puta tokom godine). Ostvareno je 88% validnih

podataka tokom godine.

4. Za sumpor dioksida ostvarena je prosječna godišnja vrijednost od 21 mikrograma po

metru kubnom što ne prelazi dozvoljenu prosječnu godišnju vrijednost. Zabilježeno je

prekoračenje tolerantne satne vrijednosti tri puta i jednom prosječne tolerantne

dnevne vrijednosti. Procent validnih izmjerenih satnih vrijednosti iznosi 94% i

ostvarenih dnevnih vrijednosti 95%.

5. Azot dioksid bilježi godišnji prosjek od 22 mikrograma po metru kubnom, dozvoljeno

graničnom vrijednosti 40 mikrograma po metru kubnom. Iz tabele 12. u tački 8.4 vidi

se da nije bilo prekoračenja ni satnih ni prosječnih dnevnih vrijednosti za ovaj

polutant. Ostvareno je 94% validnih satnih vrijednosti i 94% prosječnih dnevnih

vrijednosti.

6. Analizator ugljen monoksida tokom godine ostvario je dovoljan broj validnih podataka

bez zabilježenih prekoračenja. Analizator ozona je prebačen na novu lokaciju Otoka

jer je ta lokacija prikladnija za mjerenje ovog polutanta.

7. Na lokalitetu poluautomatske stanice Otoka prosječna godišnja koncentracija

sumpordioksida iznosi 27 mikrograma po metru kubnom. Nisu zabilježena

42

prekoračenja satnih ali dnevne tolerantnih vrijednosti su prekoračene jedanaest puta

(dozvoljeno 3 puta u toku kalendarske godine).

8. Koncentracije PM10 na lokalitetu Otoke prelaze 64 puta tolerantnu vrijednost koja ne

bi smjela biti prekoračena više od 35 puta u kalendarskoj godini što je ipak bolja

situacija nego u predhodnoj 2016. Ostvareni procent validnih mjerenja tokom godine

iznosi 96%. Prosječna godišnja vrijednost iznosi 46 mikrograma po metru kubnom i

prelazi i graničnu i tolerantnu godišnju vrijednost. Najveće izmjerene koncentracije su

u periodu grijanja. Prosječna godišnja vrijednost je niža nego predhodne godine.

9. Azot dioksid bilježi godišnji prosjek od 41 mikrograma po metru kubnom što

prekoračuje dozvoljenu graničnom vrijednosti 40 ali ne i tolerantnu vrijednost od 48

mikrograma po metru kubnom. Iz dijagrama kretanja koncentracija azot dioksida

tokom predhodnih pet godina vidi se blagi pad na lokalitetu Otoke u odnosu na

predhodne godine. Iz tabele 12. u tački 8.4 vidi se da je zabilježeno jedanaest

prekoračenja satnih i deset puta prekoračenje dnevnih prosjeka što ne prelazi broj

dozvoljen Pravilnikom (18 puta za jednočasovne prosjeke). Lokalitet Otoke je od svih

mjerenih mjesta najviše opterećen povećanim koncentracijama azot dioksida čije

prosječne godišnje vrijednosti koje su prekoračene ukazuju da je iako nema značajnih

skokova i satnih i dnevnih prekoračenja ipak prisutna povećana koncentracija tokom

većeg dijela godine kao posljedica uticaja saobraćaja.

10. Analizator za praćenje koncentracije ozona je u martu mjesecu postavljen u

automatsku stanicu Otoka i tokom svog mjerenja nije zabilježio prekoračenje granične

vrijednosti (osmočasovne) predviđeno pravilnikom.

11. Prosječna godišnja vrijednost za PM10 mobilne stanice za podatke koje koristimo kada

mobilnu stanicu posmatramo kao stacionarnu za područje Ilidže iznosi 63 mikrograma

po metru kubnom. Za decembar, kao najkritičniji tokom godine prosječna vrijednost

iznosi 112 mikrograma po metru kubnom što prati i ostala mjerna mjesta prosječna

mjesečna vrijednost za januar mjesec je iznosila 153 mikrograma po metru kubnom.

Broj prekoračenja tolerantne vrijednosti iznosi 81 (dozvoljeno 35 puta). Procenat

validnih mjerenja ostavrenih tokom godine iznosi 72%.

12. Prosječna godišnja vrijednost za azot dioksid za mobilnu stanicu iznosi 31

mikrogram po metru kubnom. Zabilježeno je četiri puta prekoračenje satnih i četiri

puta prekoračenje prosječnih dnevnih vrijednosti. Ostvareno je 91% satnih validnih

podataka i 92% validnih dnevnih podataka.

13. Analizator za praćenje koncentracije ozona koji je od 2016. postavljen u mobilnu

stanicu bilježi 22 puta prekoračenje granične vrijednosti (osmočasovne) koje je

predviđeno pravilnikom što predstavlja povećanje u odnosu na predhodne godine.

14. Prosječna godišnja vrijednosti za sumpor dioksid za mobilnu stanicu iznosi 25

mikrograma po metru kubnom što ne prekoračuje graničnu i tolerantnu godišnju

43

vrijednost za ovaj polutant. Iz tabele12. prekoračenja tolerantne vrijednosti iz tačke

8.4. nije zabilježeno prekoračenje satne vrijednosti ali jeste dva puta prekoračenje

dnevne tolerantne vrijednosti (dozvoljeno 3 puta u toku kalendarske godine).

15. Urađena je analiza trendova sa automatskih stanica pri čemu su se koristili podaci

mjerenja unazad devet godina od kada stanice rade. Pri tome nije rađena

pojedinačna analiza polutanata ugljen monoksida i drugih za koje znamo da nisu

povećane u mjeri koja može predstavljati opasnost po zdravlje građana i stanje

okoliša ili za koje nemamo predviđene granične vrijednosti važećim pravilnikom. Za

praćene koncentracije PM10 možemo zaključiti da su najveće izmjerene vrijednosti

tokom čitave godine na lokalitetu Otoke i Ilidže gdje je evidentno povećanje

koncentracije ovog polutanta ali i da lokaliteti Vijećnice i Ilijaša prate ostale stanice.

Ilijaš na osnovu izvršenih mjerenja tokom par mjeseci evidentno ima problem sa

česticama PM10 i u sličnoj je situaciji kada je geografski položaj u pitanju kao i

Sarajevo tako da se mogu i u budućnosti očekivati prekoračenja izmjerenih vrijednosti

na ovom području.

16. Koncentracije azot dioksida bilježe pad tokom mjeseci na mjerenim lokalitetima u

odnosu na iste periode predhodnih godina tokom svih mjeseci osim januara gdje je u

rangu sa 2016. Koja je bila jako teška godina kada je u pitanju kvalitet zraka radi

izmjerenih enormno visokih koncentracija u zimskom periodu.

17. Sumpor dioksid na svim stanicama je u porastu u mjesecima januar, februar a u

padu tokom ostalih mjeseci u odnosu na predhodnu 2016. godinu.. Srednja godišnja

vrijednosti ne prelaze godišnju graničnu vrijednost. Najveće izmjerene vrijednosti su

na lokalitetu Ilidže gdje je jedino zabilježen lagani rast u odnosu na 2016..

18. Za proteklu 2017. prema provedbi plana interventnih mjera za slučajeve prekomjernog

zagađenja u Kantonu Sarajevo nije bilo proglašenja neke od epizoda zagađenosti

zraka. Iako nisu postugnuti uslovi za proglašenje epizoda Zavod je redovno

obavještavao građane putem web stranica http://www.zzjzks.ba/ i

http://kvalitetzraka.ba/ o stanju kvaliteta zraka i mjerama samozaštite za građane u

svim danima kada je takva mogućnost postojala.

19. Ukupno posmatrajući sve polutante na određenim lokacijama, njihov broj prekoračenja

i visina izmjerenih koncentracija kao i vrste prekoračenja može se zaključiti da je

najlošiji kvalitet zraka na području mjerne stanice Otoka s aspekta ugroženosti

zdravlja ljudi kada su su koncentracije PM10, sumpor dioksida i azot dioksida u pitanju.

Lokalitet mjerne stanice Vijećnica pokazuje ugroženost zdravlja ljudi sa sumpor

dioksidom i PM10 a lokalitet Ilidže sa sumpor dioksidom, ozonom i PM10. Međutim,

generalno dolazi do pogoršanja kvaliteta zraka na Ilidži jer po prvi put se bilježe i

prekoračenja dozvoljenih koncentracija azot dioksida.

http://www.zzjzks.ba/


44

9 ANALIZA DOSADAŠNJIH AKTIVNOSTI

Tokom protekle godine provedeni su svi planirani postupci nabavke a to je uključivalo slijedeće nabavke:

- Automatsku stanicu koja je postavljena u Ilijašu koja mjeri koncentracije sumpor dioksida, azot dioksida, PM10 kao i metreološke parametre: smjer i brzinu vjetra, temperaturu, relativnu vlažnost. Stanica je nakon ponovljenog postupka nabavke i dobivanja svih potrebnih dozvola i konekcija startala sa radom tokom oktobra mjeseca.

- Kalibracije svih analizatora, koji podliježu tom zahtjevu, od strane akreditirane laboratorije za kalibracije.

- Kalibracione jedinice za stanicu Otoka. - Rezervni dijelovi potrebni za popravak analizatora BTEX spojeva. - Nabavka senzora za količinu padavina, smjer i brzinu vjetra, relativnu vlažnost,

globalno sunčevo zračenje i temperaturu. U cilju poboljšanja kvaliteta prognoziranja vremena za Kanton Sarajevo, Zavod je proveo postupak nabavke jedne meterološke stanice koja će biti postavljena u Kantonu Sarajevo a kojom će u budućnosti upravljati Federalni Hidrometerološki Zavod. Sredstva za sve nabavke obezbjeđena su od strane Ministarstva prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo.

Tokom godine veliki problem je predstavljala i internet konekcija na stanicama Otoka i Vijećnica. Što se tiče samog mjerenja stanice su redovno održavane, vršeni su preventivni servisi i redovna zamjena rezervnih dijelova, rađena je interna provjera (zero/spam) i svi analizatori su kalibrisani od strane akreditirane laboratorije za kalibraciju. Analizatori za mjerenje PM10 nisu kalibrisani za njeh je predviđeno da se vrši test ekvivalencije.

Sve ove aktivnosti su doprinjele da se poboljša značajno procenat validnih podataka za sve analizatore.

Stanica u Ilijašu je do oktobra mjeseca imala problem uvezivanja u elektroenergetsku mrežu i ostvarenje internetske konekcije. U svrhu uvezivanja u lokalnu kantonalnu mrežu stanica izvršena je i izmjena postojeće web stranice i prilagođavanje potrebama nesmetanog prenosa podataka.

MMoobbiillnnaa ssttaanniiccaa jjee nnaa nneekkii nnaaččiinn ¨̈bbllookkiirraannaa¨̈ nnaa tteerriittoorriijjii IIlliiddžžee jjeerr aannaalliizzaattoorrii bbiilljjeežžee

iizzrraazziitt ppoorraasstt zzaaggaađđeennjjaa uu oovvoomm ddiijjeelluu ggrraaddaa kkoojjii nniijjee ppookkrriivveenn aauuttoommaattsskkiimm ssttaanniiccaammaa..

OOppććiinnee NNoovvii GGrraadd ii IIlliiddžžaa nneemmaajjuu ssttaanniiccee aa iimmaajjuu vveelliikkii bbrroojj ssttaannoovvnniikkaa ii vveelliikkii bbrroojj

pprreekkoorraaččeennjjaa pprraaććeenniihh ppoolluuttaannaattaa.. NNeeoopphhooddnnoo jjee ppllaanniirraattii nnaabbaavvkkee ssttaanniiccaa ii uu oovviimm

ooppššttiinnaammaa ii ttiimmee ¨̈oosslloobbooddiittii¨̈ mmoobbiillnnuu ssttaanniiccuu ddaa bbii mmooggllaa ppookkrriittii pprriiggrraaddsskkee ooppššttiinnee.. UU oovvuu

ssvvrrhhuu jjee zzaa nnaarreeddnnuu ggooddiinnuu oovviissnnoo oo oobbeezzbbjjeeđđeenniimm ssrreeddssttvviimmaa ppllaanniirraannaa nnaabbaavvkkaa jjeeddnnee

aauuttoommaattsskkee ssttaanniiccee kkoojjaa bbii iimmaallaa vviiššee pprreeddnnoossttii::

11.. OOsslloobbooddiillaa bbii mmoobbiillnnuu ssttaanniiccuu zzaa iinnddiikkaattiivvnnaa mmjjeerreennjjaa;;

22.. VVrrššiillaa bbii mmjjeerreennjjaa ii PPMM 22,,55 ii PPMM 1100 iissttoovvrreemmeennoo ii bbiillaa bbii ppoossttaavvlljjeennaa nnaa kkrroovvuu zzggrraaddee ii

ttiimmee iimmaallaa rreepprreezzeennttaattiivvnnoosstt zzaa ššiirree ppooddrruuččjjee.. Period kada su intenzivirane aktivnosti je produžen na čitavu godinu koja je obilovala

posjetama delegacija iz Austrije, Švedske, Sjedinjenih Američkih Država, itd. Zavod je u saradnji sa Ministarstvom uključio se u projektne aktivnosti koje provodi

SIDA, švedska agencija za okoliš. Također, učestvuje se i u pripremi projektnih aktivnosti sa gradom Gracom, Austrija, sve u cilju unapređenja i zaštite kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo.

45

Obavljen je niz sastanaka i sa predstavnicima ambasada od kojih se izdvaja i posjeta

stručnjaka iz US EPA američke agencije za zaštitu okoliša kao i obilježavanje dana UN posvećenog tematski zaštiti zraka.

46

10 PRIJEDLOZI ZA UNAPREĐENJE ISPITIVANJA I UPRAVLJANJA KVALITETOM ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Monitoring kvaliteta zraka je u odnosu na početke tokom 2008. doživio značajan napredak zahvaljujući prvenstveno na vrijeme obezbjeđenim sredstvima, planskim pristupom utrošku sredstava i redovnim održavanjem. Kada se analizira realizacija prijedloga iz 2015. može se zaključiti da je ostvaren značajan napredak koji se naročito odnosi na tehnički dio monitoringa kvaliteta zraka koji je unapređen nabavkom opreme, rezervnih dijelova, analize čestične tvari, nove web stranice kao i studije o automatskim stanicama koja predstavlja osnov za daljnje planiranje unapređenja. 1. Stručno tijelo za provedbu Plana interventnih mjera na području KS vrši redovno

obavještavanje Operativnog štaba i što se tiče koordinacije prilikom epizoda prekomjerne zagađenosti, može se reći da je na zadovoljavajućem nivou. Potrebno je da ostale institucije predviđene u Planu interventnih mjera pronađu svoju ulogu u provedbi plana.

2. Prema preporukama iz Akcionog plana za smanjenje čestične tvari potrebno je nastaviti za započetim planom i provođenjem kontinuirane analize sastava čestične tvari koje bi dale analizu realne ugroženosti stanovništva i ekosistema u KS, kada je u pitanju ovaj polutant. Analizu čestične tvari je potrebno proširiti na veći broj polutanata.

3. Neophodno je uvesti u cilju zaštite zdravlja ljudi praćenje koncentracije PM2,5 kao frakcije koja može značajno uticati na zdravlje ljudi. Osnovni preduslov je svakako definisanje granica tolerancije za ovaj polutant koji postojećim Federalnim Pravilnikom nije definisan.

4. Bilo bi poželjno uvesti u program praćenja i sadržaj H2S (vodik sulfida) na prostoru općine Ilidža zbog termalnih voda koja su jaki emiteri ovog gasa i mogu u određenim koncentracijama negativno uticati na zdravlje ljudi. Postoje analizatori na tržištu koji mogu pratiti i konecentracije sumpor dioksida i vodik sulfida.

5. Potrebno je prekinuti sa radom manuelnih stanica koje u nekim slučajevima nisu

postavljene adekvatno i ne daju reprezentativnost kao što je to slučaj npr. u Vogošći. Također za određivanje sumpordioksida se koristi standardna metoda koja ima dovoljnu selektivnost i radno područje koristi soli žive koje su izrazito štetne po zdravlje operatera ali i po okoliš.

6. Uspostaviti bolji plan kretanja i praćenja zagađenja zraka putem mobilne stanice.

Prijedlog je više regija u toku grejne sezone i nakon. Problemi koji se javljaju oko dozvola za izmještanje (dokumentacija i vrijeme) trebalo bi smanjiti na najmanju moguću mjeru sporazumom između relevantnih institucija.

7. Poželjno bi bilo i instaliranje displey-a i na području Otoke koja prema pokazateljima bilježi najveće zagađenje već godinama u gradu; Obzirom da su potrebe za nabavkama velike bilo bi poželjno da se uključe i niži nivoi vlasti kao što su općine u okviru svojih nadležnosti. Bilo bi poželjno povezati postojeći dispay na općini Novi grad sa stanicom Otoka.

47

8. Potrebno bi bilo planirati dodatna sredstva za provođenje testa ekvivalencije analizatora za mjerenje frakcije PM10 usporedbom sa standardnom gravimetrijskom metodom.

9. J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo treba početi sa pripremama za

samostalnu analizu čestične tvari. Potrebno je da se uključe svi kapaciteti koji bi omogućili u budućnosti kontinuirani monitoring sadržaja čestične tvari što je gorući problem. Za ovakav poduhvat potrebna su značajna sredstva ali u interesu zaštite zdravlja ljudi u Kantonu je neophodno znati sastav čestica prašine.

10. J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo već posjeduje standarde BAS ISO 9001:2008, AKAZ i akreditaciju laboratorija prema zahtjevima standarda BAS EN ISO 17025:2006 za hemijske i mikrobiološke analize vode i hrane. Zavod ima tradiciju i stručan kadar svih profila za analizu stanja okoliša. Veliki napredak bi se ostvario kada bi Zavod na postojeći temelj dobio podršku da se u toku narednih par godina akreditira i za praćenje kvaliteta zraka čime bi građani dobivali još kvalitetnije analize stanja zagađenosti zraka na području Kantona Sarajevo.

11. Jedan od prijedloga bi svakako bio i taj da se u saradnji sa Ministarstvom prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo upriliči posjeta i edukacija u nekom od europskih centara koji su bili u sličnoj situaciji kao i naš Kanton te time stekli uvid u načine da što bolje i brže postignemo europski nivo razvijenih zemalja kada je u pitanju monitoring kvaliteta zraka a samim tim i smjernice kako kvalitet zraka unaprijediti.

Izradila _______________________ Mr.sci. Sanela Salihagić dipl.ing.hem Sarajevo, 07.05.2018.

Documents

IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU … · 2019-09-09 · prezentacija na web-stranici kvalitetzraka.ba, komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine