Iveta Koval číková a - DergiPark

Kovalčíková, I. / Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 1, (2009): 47-53

47

Dynamic Testing And Assessment of Latent Learning Capacities

Iveta Kovalčíkováa

The paper was elaborated within the research financially supported by Slovak National

Agency APVV.

Project code and title APVV - 0073 - 06 Dynamic testing of the latent learning capacity

of the children from socially disadvantaged background.

Abstract

The paper focuses on the research (currently in progress) on the development of an

original diagnostic method using the approaches of dynamic testing for the testing and

assessment of the latent learning capacity of children with the socially disadvantaged

background in Slovakia. The research emphasis will be put on the following: the

description of the method, the selection of the items of the tested battery, the analysis of

testing format, the development of the instructive part of dynamic testing. It is supposed

that the device for dynamic testing (after verification of its psychometric properties)

could be applied in the population of children aged 6 – 8 years with social handicap.

The paper does not provide any empirical data - it brings the information about the

dynamic testing paradigm and its possible application in the process of testing learning

capacities of the children with social handicap.

Özet

Gizil Öğrenme Kapasitesinin Dinamik Testi ve Ölçümlenmesi

Bu makalede (halen devam etmekte olan araştrımada) Slovakya’da sosyal dezevantajlı

çocukların gizil öğrenme kapasitelerinin ölçümlenmesi ve dinamik metodu geliştirmesi

üzerine uygulanmıştır. Araştırmada vurgu aşağıdaki noktalarda yapılacaktır: Metodun

betimlenmesi, test bataryası için maddelerin seçilmesi, test formatının analizi ve

dinamik test yönteminin yönerge kısmının geliştirilmesi. Araştırmada, dinamik test

yönteminin kullanıldığı aracın (psikometrik özellikleri kanıtlandıktan sonra) 6-8 yaş

grubu evresindeki sosyal handikaplı çocuklar üzerinde kullanılabilceği varsayılmıştır.

Makale herhangi bir amprik veri sorgulamamaktadır. Sadece, dinamik test yöntemi ve

paradigması hakkında bilgi vermekte ve bu yöntemin sosyal handikaplı çocukların

öğrenme kapasitelerinin test sürecinde olası uygulamalarını tartışmaktadır.

Dynamic Testing And Assessment of Latent Learning Capacities

The conventional tests of abilities, including the intelligence tests, as

well as other tests of cogn abilities, are aimed for the testing the of particular

a Doc. Ph. Dr., Prešovská univerzita, Pedagogická fakulta, [email protected], Prešove, Slovakia.


48

state of the abilities development. Because of the orientation of the conventional

tests for the testing of the particular state of the abilities development, as well as

because of the mode of their administration, they are denoted by some authors

as static tests (Feuerstein, et al., 1979; Budoff, 1975), as the static test paradigm

(Sternberg, Grigorenková, 2002), or the tests administered in a static testing

(diagnostic) environment (Sternberg, 2002). The ability tested by conventional

tests is the reflection of the momentary mental level, in which the abilities of the

tested person are already developed. The most frequently used test of

intelligence in the population of 5 – 16 years old pupils in Slovak conditions is

the Wechsler test - Pražský detský Wechsler –PDW (Kollárik, In: Ďurič,

Bratská, 1997), Leiter’s international performance scale (Leiter Performance

Scale – Roid, Miller, In: Svoboda, 2001), Grace Arthur’s performance test ( In:

Svoboda, 2001) and others. The preparation for the school is evaluated mainly

on the basis of the test outcomes, the tasks of which show the development level

of a child in particular psychological processes and functions. The most

frequently used tests of the cognitive abilities of a child tested within the

concept of preparation for school in the Slovak context are: The orientation test

of school maturity (J.Jirásek), The test of school maturity (Göppingen), The

reverse test (A.W. Edfeld), The Development test of the visual perception (M.

Frostigová), Pictorial-Vocabulary Examination (O. Kondáš, M. Pukačová), The

orientation exam for the school preparation (K. Kollárik) and others. Recently,

the materials for the testing of the school preparation of socially disadvantaged

children were developed (The tests of school capability for socially

disadvantaged children, Mesárošová, Marušková, 2004), as well as the test

battery for the exclusion of the mental retardation of children aged 6 – 10 years

(RR screening, Dočkal, Farkašová, Kundrátová, Špotáková, 2004). All of the

above-mentioned tests of the cognitive abilities have been created and used on

the basis of traditional static testing and they test the products formed as the

outcomes of already existing abilities. The psychological practice and research

outcomes indicate that children with the socially disadvantaged background

frequently achieve lower successfulness in the above-mentioned standard tests

of abilities than children from the majority population (Konečná, 1994;

Bajo, Vašek 1994; Kvasnicová, et al., 1992; Heretik, Novotný, 1992; Panoušek,

Hanuš, 1992; Kalvach,1992; Švarcová, 1999; Kovaříková et al., 1998;

Balabánová, 2000 a ďalší). One of the reasons might be the fact that these


49

children are simply less able. However, it is also possible to predict another

reason – the employed tests of abilities and school capabilities are little sensitive

for the detecting of the whole range of the abilities of tested children and,

therefore, they are less appropriate. These tests lack the capacity to detect the

complete information on the real abilities – the latent learning capacity of the

tested children, which consequently makes it difficult to evaluate, without

prejudice, the cognitive abilities and the preparation for school among these

children. If the outcomes of the standard psychodiagnostic examination reveal

that the tested cognitive abilities are not in the moment of the testing in

accordance with the requirements of the standard school (a standard

psychodiagnostic examination does not have a potential to discover the latent

learning capability of a child – i.e. its learning capacity), it is a common practice

that a child is after the examination integrated into a special elementary school,

and this all might be only due to the social handicap.

Dynamic testing (dynamic testing - Budoff, 1968, 1987a, 1987b,

Feuerstein, et al., 1979; Sternberg, Grigorenková, 2002) has in the comparison

with the conventional testing the potential to detect the latent capacity of

abilities – the learning potentials of the pupil. Several terms might be found in

the contemporary literature of a foreign provenance to denote the above-

mentioned concept: dynamic testing/dynamic evaluation, interactive

testing/evaluation, the zone of the proximal development measuring, assisted

testing/evaluation, the testing of the learning potentials (Feuerstein, et al., 1979;

Budoff, 1975; Guthke, 1992; Brown et al., 1992), dynamic testing paradigms

(Sternberg, Grigorenková, 2002).

Based on the analysis of the literary sources, it is possible to delimit the

following differences between a static and a dynamic testing paradigm:

1. Testing processes. Static testing tests the products formed as the

outcomes of the already existing abilities. Dynamic testing has the aim to

quantify the psychic processes connected with learning and change. Static

testing denotes the level of development, dynamic testing is aimed to detect the

process of development. In the process of dynamic testing, the person who is

testing can observe and evaluate the development of the process of the task

solution as the outcome of the educational instruction influence. Dynamic

testing is rooted in the testing as such (using the static testing in the form of the

administration of the pre-test and post-test, however, it is enriched by


50

educational – educational, formative – intervention). In other words, the

educational and evaluative functions of the testing are integrated, contrary to

their typical separation in a traditional way of testing.

2. Feedback. In the static testing, the person tested solves the series of

items with a minimal or no feedback. Even more, the providing of the feedback

is often perceived as an error in testing and something which is necessary to be

avoided. Static testing does not allow providing the tested person with the

feedback on the quality of the performance in the process of testing; and

contrary, the means of dynamic testing enables to provide the feedback in the

explicit or implicit form. The type of the feedback depends on the type of

dynamic testing.

3. The relation between an administrator and a respondent. In the static

testing, the administrator is usually a neutral person without any relation

towards the tested person. The aim of the administrator is to create a report, and

usually nothing more. The engagement of the testing person besides the report

brings the risk of an error. In the dynamic testing, the conventional unilateral

psychometric approach is modified into the model of a bilateral interactive

relationship of administrator-respondent (Sternberg, Grigorenková, 2002;

Ginsburg, 1981; Davydov; 1986; Vlasova 1972; Cole 1985; Gaľperin, 1966;

Kishenbaum; 1998 and others).

Cole (1971), Berry (1974), Feuerstein (1979), Serpell (2000) suggest

using the dynamic testing as an alternative or a complementary approach to the

conventional static testing in the case of the population from the socially

disadvantaged background, because it is directly this different modus of

dynamic testing which enables an almost precise detection of the ‘developing

ability’ of children from the socially disadvantaged groups. Socially

disadvantaged background is often understood in terms of individual and family

pathology, while the economic and social structures which cause the

disadvantage are omitted. The pedagogic lexicon (Průcha, J. et al., 1995, p. 203)

defines a pupil of the socially disadvantaged background as a pupil who has ‘as

the consequence of his/her social status a limited approach to particular social or

material estates. The feature of these children is a psychological deprivation.

Psychological deprivation is manifested also among the children from the

surrounding poor in stimuli. Externally, it is manifested by intellectual

immaturity, developmental irregularity and the behaviour malfunctions.’


51

Vágnerová, M. (1997, s. 156) uses the term ‘socio-cultural handicap’ with the

following interpretation: ‘The character of experiences and the life value and

behaviour strategy stemming from them, which are adopted by a child in a pre-

school age, are connected with the socio-cultural status of the family. A child

brings from the family particular competencies, which create a better or a worse

precondition for a satisfactory school adaptation, i.e. for the fulfilment of a role

of a schoolboy/schoolgirl. The lack of a basic cultural experience or its

difference leads to the failure of such a type, which is denoted as a socio-

cultural handicap. A child cannot fulfil the school requirements, since it was

brought up in a different manner. It cannot apply its own competencies in

school and it did not acquire the required competencies.’ To summarize, it is

possible to claim that children living in a stimulating environment have in the

comparison with children from the socially disadvantaged background more

stimuli and occasions for the development of their abilities. It is presumable that

the socialisation of a child from the little stimulating surrounding will be

marked by the lack of the conditions for the development of abilities and latent

potential. It is also presumable that children socialised in a stimulating

surrounding will achieve a higher score in a traditional test of abilities than

children from the socially disadvantaged environment. The result is the fact that

stimulation or the lack of the stimulation of the surrounding causes the

differences in the test performance of children. Despite of the above-mentioned

suggestions on the possible effectiveness of the dynamic testing when

evaluating the cognitive abilities among the population of children with the

socially disadvantaged background, the accessible literature nor in Slovak,

neither in foreign context did not include a complex analysis of the outcomes of

the research aimed for the verification of the performance potential of children

with the socially disadvantaged background by the means of dynamic testing.

During our ongoing research, an diagnostic method using the methods

of dynamic testing for the testing of the latent learning capacity of children with

the socially disadvantaged background will be developed. We expect that the

developed diagnostic method might, hypothetically, serve as a complementary

method of diagnostics (to the static method) for the cognitive abilities of

children with the socially disadvantaged background. The dynamic testing as

the means of child’s diagnostics will enable reducing the impact of the

environmental factors and preventing the creation of a distorted image of the


52

real abilities of a child during the static testing of the cognitive abilities of a

child. The administration of the instructive part of the dynamic testing and the

observation of the behaviour of the persons in the situation of the dynamic

testing will provide the information on the assimilation schemes and pre-

concepts of a pupil in elementary school age as the basis for the constructive

teaching. The developed original method will enable the quantification of the

real potential of a child for its development, regardless of the level of its

cognitive performance in the moment of testing. The original method of

dynamic testing will be verified on the population of children with the socially

disadvantaged background – no research on this population has been done so

far. It is supposed that the developed tool for the dynamic testing will enable to

test the learning capacities of the child with the minimalising of its connection

with the cultural background, ethnic origin, social group, socio-economic status,

etc., which might negatively influence the score of the outcomes of the static

testing. The research will result in the achievement of the facts, the absence of

which is caused by the relative shortage of the empirical research in the

dynamic testing of the latent learning preconditions of children with social

handicap.

Bibliography

H. Balabánová, Romské děti v systému českého základního školství a jejich následná

profesionální příprava a uplatnení. In: Záškodná, H. a kol. Společenské minority

a sociální práce. České Budějovice : Zdravotně sociální fakulta JU 2000.

I. Bajo, Š. Vašek, Pedagogika mentálne postihnutých. 1. vyd. Bratislava: Sapientia

1994.

A. L. Brown, J. C. Campione, L.S. Webber, K. McGilly, K. Interactive learning

environments: A new look at assessment and instruction. In: B.R. Gifford, M. C.

O´Connor (Eds.), Changing assessments. Boston: Kluwer 1992.

M. Budoff, Learning potential as a supplementary testing procedure. In: J. Hellmuth

(Ed.), Learning disorders 1968,(Vol.3) (pp.295-343).

M. Budoff, Learning potential among educable retarded pupils. Final report, Research

Institute for Educational Problems, 29 Ware Street, Cambridge, MA, 1975.

M. Cole, The zone of proximal development: where culture and cognition create each

other. In: J.V. Wertsch (Ed.), Culture, communication, and cognition:

Vygotskian perspectives (pp.146-161). New York: Cambridge University Press

1985.

V. V. Davydov, Problemy razvivajuščevo obučenia. Moskva: Pedagogika 1986.


53

V. Dočkal, E. Farkašová, Kundrátová, M. Špotáková, RR screening. Testová batéria na

vylúčenie mentálnej retardácie 6-10 ročných detí. Príručka. Bratislava, ECO

2004.

R. Feuerstein, Y. Rand, M.B. Hoffman, The Dynamic Assessment of Retarded

Performers: The Learning Potential Assessment Device Theory, Instruments,

and Techniques. Baltimore, MD: University Park Press 1979.

P. Y. Gaľperin, K učeniu ob interiorizacii. Voprosy Psychologii 1966, 6, 20-29.

M. P. Ginzburg, O vozmožnoj interpretacii poňaťja zony bližajševo razviťja. In: D.E.

Eľkonin, A.L. Venger (Eds.), Diagnostika učebnoj dejateľnosti intelektuaľnovo

razvitia detej, pp. 145-155. Moskva: APN 1981.

J. Guthke, Learning tests: The concept, main research findings, problems and trends.

Learning and Individual Differences 1992, 4, 137 – 151.

A. Heretik, V. Novotný, Poznámky k osobitostiam psychopatológie rómskeho etnika.

Referát XV. Súdnopsychiat. Konferencia. Trenčianske Teplice 1992.

Z. Kalvach, Oč je posuzování příslušníku etnických menšín obtížnejší? Zkušenosti

z praxe. In: Zborník XV. Celoštátnej súdnopsychiatrickej konferencie.

Bratislava: SPS, SLS, 1992. s.18-19.

R. J. Kirschenbaum, Dynamic assessment and its use with underserved gifted and

talented populations. Gifted Child Quartely 1998, 42, 140-147.

K. Konečná, História a súčasnosť rómskej rodiny : výberová bibliografia. 1. vyd.

Košice : Štátna vedecká knižnica 1994.

M. Kovaříková a kol., Pedagogicko-psychologická problematika romských žáků ve

vztahu k jejich školní úspěšnosti. Ústí nad Labem : UJEP 1998.

M. Kvasnicová a kol. Geneticky podmienená mentálna retardácia v okrese Banská

Bystrica. In: Čs. pediatrie, 1992, č. 1, s. 25-28.

B. Mesárošová, M. Marušková, Testy školskej spôsobilosti pre sociálne znevýhodnené

deti. Príručka. Bratislava: ECO 2004.

V. Panoušek, H. Hanuš, K otázce vyšetření intelektu a hodnocení rozpoznávacích

schopností u příslušníku romské populace. In: Zborník XV. Celoštátnej

súdnopsychiatrickej konferencie. Bratislava : SPS, SLS 1992, s.18-19.

J. Průcha, E. Walterová, J. Mareš, Pedagogický slovník. Praha: Portál, 1995.

J. R. Sternberg, Kognitívní psychologie. Praha: Portál 2002.

J. R. Sternberg, E. Grigorenko, Dynamic Testing. Cambridge University Press: 2002.

M. Svoboda, (ed)., D. Krejčířová, M. Vágnerová, Psychodiagnostika. Praha: Portál

2001.

I. Švarcová, K problematice vzdělávání dětí romského etnika. In: Pedagogika, 1999,

roč. XLIX, s. 43-47.

M. Vágnerová, Psychologie problémového dítěte školního věku. Praha: UK 1997.

T. A. Vlasova, New advances in Soviet defectology. Soviet Education 1972, 14, 20-39.

Özçatal, E.Ö. / Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 1, (2009): 54-74

54

Tokat Emek Piyasasında Kadın İşgücünün Konumunun Toplumsal Cinsiyet

Perspektifinden Analizi

Elif Özlem ÖZÇATALa

Özet Bu çalışmada, toplumsal cinsiyeti temel alan bir yaklaşım ile Tokat emek piyasasında

kadın işgücünün konumunun araştırılması amaçlanmıştır. Tokat’da kadın işgücünün

emek piyasasına katılım oranlarının çok düşük olduğu ve bu oranların yıldan yıla

azaldığı tespiti araştırmanın önemli bir bulgusudur. Bu sonuç Tokat’da kadın işgücünün

emek piyasaları ile yeterince bütünleşemediğini; erkek işgücüne göre emek

piyasasındaki ikincil konumlarını göstermektedir. Bu sürecin tersine çevrilebilmesi için,

kadınların emek piyasasına ve istihdama katılımını arttırıcı, istihdamdaki kadınların

durumlarını iyileştirici politikalar yürütülmesi büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler: Emek piyasası, kadın işgücü, toplumsal cinsiyet

Evaluation of the Female Labour Force in Tokat Labour Market by Gender Perspective

Abstract:

This study is aim to evoluate female labour position in Tokat’s labour market by gender

point of view. Labour participation rate for women in Tokat’s labour force is very low,

and has been decreasing year by year is the important finding of this study. This finding

shows that the female labour force could not integrate the Tokat’s labour force

sufficiently and women’s secondary position in the labour market compared to men’s.

The policies to increase female labour participation to the labour market and

employment, and policies that improve the women workers’ conditions has great

importance to turn this process in opposite direction

Key Words: Labour market, female labour force, gender

1. Giriş

Ekonomik kalkınma, belirli bir dönem zarfında üretim faktörleri

birimleri başına verimliliğin devamlı artması dolayısıyla bir ülkenin kişi başına

gayri safi milli hâsılası veya gelirinde artışların olduğu bir süreçtir. Ülkelerin

ekonomik kalkınmasında, üretim faktörlerinin yüksek düzeyde ve verimlilikte

kullanılması temel şarttır. Bir ülkenin ekonomik yapısının ve gelişiminin en

önemli belirleyicisi ve ekonomik kalkınmaya etki eden en önemli üretim

a Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, [email protected], Tokat


55

faktörlerinden biri, o ülkenin nüfusunun işgücü içinde değerlendirilmesidir.

Ülke nüfusunun işgücüne katılımının yüksekliği ülkede kaynakların etkin olarak

kullanıldığının göstergesidir. İşgücüne katılımın yüksek olduğu ülkelerde

üretim ve milli gelir artar, ülkenin genel refah düzeyi yükselir. Üretim faktörü

olarak işgücünün kullanımında dünya genelinde kadınların aleyhine dengesiz

bir durum söz konusudur. Dünya çapında kadınların işgücüne katılım oranı

%52,4 iken, erkeklerin katılım oranı %78,8’dir. Kadınların istihdama katılım

oranı %49,6 olup, erkeklerde bu oran %74’tür. Dünyada kadınların işsizlik

oranı (%6,6) erkek işsizlik oranının (%6,1) üzerindedir (ILO, 2007). Kadınlar,

emek piyasasında tarım ve hizmetler sektörlerinde düşük verimlilikteki iş ve

mesleki alanlarda sıkışıp kalmışlardır. Sanayi istihdamındaki payları ise,

erkeklerin çok altındadır. Kadınlar, genellikle düşük ücretli ve sosyal

güvenceden yoksun işlerde çalışmaktadır. Kadın işgücü ile ilgili bütün bu

göstergeler, aynı zamanda kadınların emek piyasasındaki özgül niteliklerini

yansıtmaktadır: Kadınların işgücüne katılım, istihdam oranları düşük; işsizlik

oranları ise yüksektir. İstihdamda bulunan kadınlar ise büyük oranda belli

sektörlerde, düşük ücretli ve statülü, sosyal güvencesiz ve sendikasız işlerde

çalışmaktadırlar. Kadın işgücünün emek piyasasındaki bu özellikleri, erkek

işgücüne göre ikincil ve dezavantajlı konumlarını yansıtmaktadır. Kadınların

emek piyasasına yetersiz ve dengesiz katılımı, diğer deyişle emek piyasasına

tam katılamama-bütünleşememe durumları, ekonomik kalkınma sürecinde insan

kaynağının kullanımındaki yanlışlıkları göstermektedir (Ecevit, 1992; Özer ve

Biçerli, 2003). Bu durum ülkelerin ekonomik gelişmişliğini olumsuz

etkilemektedir (Klasen, 1999). Kadın işgücünün bu ikincil konumu nedeniyle,

kadınların emek piyasasına katılımlarının, toplumdaki konumlarını yükseltmesi

ve güçlendirmesi yolunda yapacağı olumlu etkilerde sınırlı olmaktadır.

Bu çalışmanın amacı, Tokat emek piyasasında kadın işgücünün

konumunu incelemek; kadın işgücünün istihdama katılım özelliklerini

tanımlamak ve açıklamaktır. Bununla birlikte Tokat İli genelinde kadınların

emek piyasasına ve istihdama katılımını arttırıcı, istihdamdaki kadınların

durumlarını iyileştirici önerilerde bulunmak da çalışmanın bir diğer amacını

oluşturmaktadır. Çalışmada kadınların emek piyasasına katılımı ve konumları

toplumsal cinsiyeti temel alan bir yaklaşım ile ele alınmakta; çözümlemeye

toplumsal cinsiyet ve ataerkillik kavramlarını dâhil etmek büyük önem

taşımaktadır. Kadınların emek piyasasındaki katkılarının ve görünürlülüklerinin


56

sağlanması, ancak kadına yönelik yapılan araştırmalarla mümkündür. Tokat

emek piyasasında kadın işgücüne ait nicel veriler sınırlı ve yetersizdir. Ayrıca

Tokat İli’nde kadın işgücü ile ilgili yapılmış bu tür bir çalışma

bulunmamaktadır. Bu nedenlerle, çalışma, kadınların Tokat emek piyasasındaki

mevcut durumunu, emek piyasasına katılımlarını ve konumlarını ortaya

çıkararak; bu alandaki bilgi birikimine katkı sağlayacak olması ve yerel emek

piyasasında kadınların görünürlüğünü sağlaması açısından önem taşımaktadır.

Araştırmanın önemli sınırlılıklarından biri işgücü verilerine ilişkin

farklılıklardır. Bunun nedeni ise Tokat emek piyasasına ait verilerin farklı

istatistikî kaynaklardan sağlanabilmesidir. Tokat emek piyasasına ait 1980–

2000 dönemini kapsayan veriler Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) 2000

Genel Nüfus Sayımı’nda bulunmaktadır. DİE (yeni adıyla Türkiye İstatistik

Kurumu)’nin sadece Tokat İli’ne ait istatistikî verilerinin olduğu Hanehalkı

İşgücü Anketleri bulunmamaktadırb. Bunun yanı sıra, emek piyasalarına ilişkin

il ölçeğinde veri kaynakları oldukça sınırlıdır.

Bu çalışmada öncelikle konunun kuramsal çerçevesi işlenmiş ve

çalışmanın kuramsal yaklaşımı açıklanmış, sonra genel hatlarıyla Türkiye emek

piyasasında kadın emeğinin konumu değerlendirilmiştir. Daha sonra Tokat

emek piyasasında kadın emeğinin konumu, toplumsal cinsiyeti temel alan bir

yaklaşımla, ilgili istatistikî veriler ışığında incelenmiştir.

2. Kuramsal Çerçeve

Kadın işgücünün emek piyasasına sınırlı katılımını ve erkeklere göre

ikincil konumunu açıklamak amacıyla geliştirilen çeşitli kuramlar vardır. Bu

kuramlarda kadın işgücünün konumu değişik açılardan değerlendirilmekte, her

yaklaşım bu konuya kaynakladığı kuramsal çerçevenin yöntemsel

penceresinden bakmaktadır.

Bu kuramlardan biri olan neo-klasik/beşeri sermaye kuramı; kadınları

rasyonel, kendi çıkarını düşünen, tercih ve seçimlerinde özgür bir birey olarak

varsaymaktadır. Kadınların, işgücü piyasasına katılım ve konumlarının,

kadınların bilinçli seçimleri sonucu oluştuğu iddia edilmektedir. Kadınların ve

erkeklerin işgücü piyasasına girişte eğitim, deneyim ve verimlilikle ilgili farklı

niteliklere ve tecrübelere sahip oldukları varsayılmaktadır. Kadınların işgücü

b 2000 yılı sonrası için 2006 Hanehalkı İşgücü Anketleri İstatistikî Bölge Birimleri sınıflaması düzenlemesinde ise, Tokat ili TR83 sınıflaması içinde Samsun, Çorum, Amasya ile birlikte ele alınmıştır. Bu illerin temel özelliği, “kalkınmada öncelikli yöre” kapsamı içinde bulunmalarıdır.


57

piyasasındaki dezavantajlı konumu -daha az eğitimli ve daha basit çalışma

alanlarına girmeleri-, evlilik ve/veya aile/çocuk bakımı sorumlulukları

nedeniyle işgücü piyasasına katılımlarının kesintiye uğraması ve sona ermesi

sonucu erkeklerden daha az tecrübeli olmaları ile açıklanmaktadır (Anker,1998;

Blau ve Kahn, 2000: 77). Beşeri sermaye eksikliğine yol açarak kadınların

düşük ücretli ve kısıtlı sayıda işte çalışmalarına, işe devamsızlıklarına ve işe ara

vermelerine neden olan ev işi ve çocuk bakımı gibi sorumluluklar, kadınların

bireysel tercihlerine dayandırılmaktadır. Kuram, kadın işgücünün eşitsiz

konumunu, sınıf, kültür ve cinsiyet gibi özelliklerden soyutlamaktadır. Emek

piyasasında kadınlar açısından ortaya çıkan eşitsizlikler, kadınların rasyonel

tercihlerinin sonucu olarak kabul edilmektedir. Kadınların emek piyasasındaki

sınırlı katılımını ve eşitsiz konumunu, bireysel ve rasyonel tercihlere

dayandırarak açıklayan neo-klasik/beşeri sermaye kuramı, kadınların emek

piyasasındaki eşitsiz konumunu haklı çıkartmaya yönelik çözümlemeler sunarak

bu eşitsizliğin üretilmesine de hizmet etmektedir (Abelda, 1997).

Emek piyasasının bölümlenmesi kuramı, mevcut ekonomik yapı

içindeki emek piyasasını birincil ve ikincil emek piyasası şeklinde

incelemektedir. Birincil piyasadaki işler; yüksek ücretli, iyi çalışma koşulları

olan ve iş güvencesine sahip işlerdir. İkincil emek piyasasındaki işler ise, kötü

çalışma koşullarının, düşük ücretlerin bulunduğu işlerden oluşmaktadır.

Yükselme olanakları ve iş güvencesi zayıftır. Sendikal ve sosyal haklardan

yararlanma sınırlıdır. Kentte yaşayan kadınlar ve göçmen emekçiler daha çok

bu piyasada çalışmaktadırlar. Emek piyasasında kadınlar rekabet

etmeyen/edemeyen grubu oluşturduğu için ücreti düşük, işten atılma olasılığı

yüksek, düzensiz, yarı-zamanlı, sosyal güvencesiz işlerin yer aldığı ikincil

işgücü piyasasına dâhil olurlar (Anker, 1997).

Marksist yaklaşım çerçevesinde kadınların emek piyasasındaki

konumuna yedek işgücü ordusu kuramı ile açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Sermaye birikiminin artması, kâr oranlarının yükseltilmesi üzerine kurulu

kapitalist üretim biçimi, bir yedek işçi ordusunun varlığını zorunlu kılmaktadır.

Kadınlar da yedek ordunun üyeleri olarak, kapitalist üretim biçiminde ucuz,

kolaylıkla idare edilebilen, evcil, uysal, sendika bağlantısı zayıf ve kolayca işten

çıkarılabilen esnek işgücü olarak kullanılmaktadırc. Kuram kadın işgücünün

c Özellikle evli kadınlar, yalnızca ihtiyaç olduğunda, belli nitelikleri nedeniyle kapitalist sistem için uygun işgücü olmaktadır: İlk olarak evli kadınlar, kocalarının para kazanması nedeniyle


58

erkeklere göre ikincil konumlarını; kadınların düşük ücretli, düşük statülü

işlerde yoğunlaşmasını; kadınların sanayinin belli bazı kesimlerinde düşük

konumlu işlerde yoğunlaştıklarını açıklamada yetersiz kalmaktadır. Kadın

işgücü yedek sanayi ordusu içinde niteliği değişmeyen ve sadece sermayenin

gereksinimine göre emek piyasasına katılan veya ayrılan bir grup olarak

görülmektedir.

Feminist kuram, kadınların emek piyasasında konumunu sorgularken,

işyerindeki ve ailedeki ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel faktörlerin çok

boyutlu etkileşimine ve bu etkileşim sonucu ücret düzeyi, istihdam ve mesleki

konum açısından ortaya çıkan farklılaşmalara odaklanmaktadır. Kadınlar,

beşeri sermaye yatırımı, işgücü piyasasına katılım ve meslek seçimi kararlarını

özgür olarak verememektedir. Kültürel toplumsal rol ve önyargılar ve ailedeki

işbölümü bu kararı biçimlendirmektedir (Abelda, 1997). Çoğu kadın, zorunlu

olduğu için çalışırken, toplumsal cinsiyete dayalı sorumluluklarına bağlı karar

vermek zorunda kalmaktadır. Kadınların hangi işte, hangi pozisyonda ve ne

kadar süre çalışacağını, bu sorumlulukları belirlemektedir (Peterson ve Lewis,

1999: 500–511).

Feminist analizde, toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyet temelli

işbölümü ve ataerkillik kadın işgücünün konumunu çözümlemede temel

kavramlar olmaktadır. Toplumsal cinsiyet cinsel kimliğin toplumsal

kurgulanışını anlatır ve biyolojiye bağlı değildir; toplumda var olan kültürel,

dini, ideolojik sistemlerin güçlendirdiği, geniş bir toplumsal işbölümünün

görüntüsü olarak ortaya çıkar. Cinsiyete dayalı işbölümü ise, kadın ve erkek

arasındaki işbölümünün, hem cinsel hem de toplumsal ve kültürel yapısını ifade

eder (Taborga ve Leach, 2000). Bu işbölümü, kadına ev içi çalışma ya da

üremeyle ilişkili, erkeğe de kamusal ya da üretimle ilişkili yükümlülükleri

getirir. Cinsiyete dayalı işbölümü, kadına ev içinde gerçekleştirilmesi gereken

işleri (ev işi, çocuk bakımı) erkeğe de ev dışındaki işleri (evin geçimini

sağlama) vermiştir. Bu işbölümünde, kadının ev içi çalışmayla yükümlü

tutulması; işgücü piyasasında düşük ücretli işlerde çalışması; kadınların belli

sanayi sektörlerinde yoğunlaşması, belli mesleklere yönlendirilmesini,

kadınların vasıfsız işlerde ve hiyerarşi ve otorite bakımından düşük konumlarda

bulunması sonucunu getirir (Mackintosh, 1981). Ataerkillik kavramı ise, maddi

düşük ücreti kabul etmektedir. İkinci olarak ise, ev işleri, çocuk bakımı ve kocalarının bakımıyla ilgilendiklerinden işten çıkarılmayı daha kolay kabul etmektedir ( Sinclair, 1991: 9–10)


59

temeli olan ve erkeklerin kadınlar üzerinde tahakküm kurmalarını sağlayan

hiyerarşik ilişkiler ve erkek erkeğe dayanışmayı içeren toplumsal ilişkiler dizisi

olarak tanımlanmaktadır. Bu sistemin getirdiği ilişkiler, kadınların evde ve

işgücü piyasasında ikincil konumuna sebep olmaktadır. Kadınların ev dışındaki

emeği de erkekler tarafından denetlenerek işgücü piyasasında ücretli bir işte

çalışmaları engellenmekte ya da erkeklerin seçtiği işlerde çalışmalarına izin

verilmektedir (Harttman, 2006).

Bu çalışmada benimsenen kuramsal yaklaşım çerçevesinde kadınların

emek piyasasında konumu toplumsal cinsiyeti temel alan bir yaklaşımla analiz

edilmiştir. Bunun nedeni ise Türkiye’de kadınların çoğunluğu toplumsal

yaşamın hemen tüm ilişkilerinde (evde-çalışma yaşamında) ataerkil egemenlik

yapılarının yoğun baskısı altında bulunmaktadır. Kadınlar için ev içi alan,

çalışma yaşamı toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikler ve ayrımcılıkları

barındırmaktadır. Bundan dolayı, toplumsal cinsiyet ve ataerkil ideolojiyi

analize dâhil eden yaklaşımın emek piyasasında kadın işgücünün konumunu

açıklamada yetkin olduğu düşünülmektedir.

3.Türkiye Emek Piyasasında Kadın İşgücünün Konumu

Dünya genelinde olduğu gibi, Türkiye’de de kadın işgücünün emek

piyasasına katılım oranları, erkeklerin hep gerisinde kalmıştır. Türkiye’de

1990–2006 yılları arasında kadınların işgücü piyasasına katılım oranları

incelendiğinde (Tablo–1), genel bir düşüş eğilimi gözlenmektedir. Fakat bu

düşüş eğilimi, erkeklerin işgücüne katılım oranlarındaki düşüş eğiliminden daha

hızlıdır. Kadınların 1990 yılında Türkiye genelinde %34,1 olan işgücüne katılım

oranı 2000 yılında %26,6’ya 2006 yılında ise %24,9’a düşmüştür. Erkeklerde

ise aynı oran yıllar itibariyle sırasıyla %79,7, %73,7 ve %71,5’tir.

Tablo-1 Türkiye’de 1990–2006 Yılları Arasında İşgücüne Katılımı (%)

Türkiye Kent Kır

Yıllar Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

1990 56,6 79,7 34,1 76,8 17,1 83,0 52,0

1995 54,1 77,8 30,9 74,2 16,7 82,6 49,2

2000 49,9 73,7 26,6 70,2 16,9 77,2 39,7

2005 48,3 72,2 24,8 71,5 19,3 73,5 33,7

2006 48,0 71,5 24,9 70,8 19,9 72,2 33,0

Kaynak: TÜİK, (1990, 1995, 2000, 2005, 2006a), Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları,

Kadınların işgücüne katılma oranının düşmesinin gerisinde yatan

önemli bir neden kırdan kente göç ve tarım sektörünün küçülmesidir ( Ecevit,


60

2008). Kadınların kırsal alandaki işgücüne katılımında 1990–2006 yılları

arasında % 19’luk (%52’den %33’e) bir düşüş gerçekleşmiştir. Kırsal alanda

tarımsal üretimde yoğunlaşan kadın işgücü, tarım istihdamının daralması ile

emek piyasası dışına çıkmaktadır. 1990–2006 döneminde kentsel alanda

kadınların işgücüne katılım oranları %17,1’den çok sınırlı bir artışla %19,9’a

yükselmiştir. Kentlerde kadın işgücündeki bu sınırlı artış tarımdan kopan kadın

işgücünü telafi edecek boyutlarda değildir.

Göç sonucu kente gelen kadın, eğitim düzeyinin yetersizliği nedeni ile

zaten sınırlı olan istihdam olanaklarından yararlanamamaktadır. Var olan

ataerkil kültürel değerler de kadını, öncelikle annelik/eşlik görevlerinden

sorumlu tutmakta, kadının çalışması hoş karşılanmamaktadır (Toksöz, 2007;

Özyeğin, 2005). Kente göç, kadınları, ücretsiz aile işçiliği statüsünden

çıkartarak ev kadınlığı statüsü ile işgücüne dâhil olmayan nüfus kategorisine

itmektedir. 2006 yılı verilerine göre ev işiyle meşgul olduğu için işgücüne dâhil

olmayan kadınların oranı %65,2 iken, erkeklerde işgücüne dâhil olmama nedeni

olarak ev işiyle meşgul kategorisi söz konusu değildir. Kadınlar için ev

kadınlığı oranının yüksekliği, toplumsal cinsiyet temelli işbölümünün Türk

toplumunda ne kadar keskin olduğunun açık bir göstergesidir.

2006 yılı verilerine göre kentsel alanda, kadınların işgücüne katılım

oranları 20–24 yaş grubunda (%29,6) ve 25–34 yaş grubunda (%28,2) daha

yoğundur (TÜİK, 2009). Kentsel alanda kadınların yaşları ilerledikçe, -özellikle

30’lu yaşların ikinci yarısı ile birlikte- işgücü piyasasından çıkmaya başladıkları

görülmektedir. 40’lı ve 50’li yaşlarda kadınların işgücüne katılımları iyice

düşmektedird. Kadınlar, belli yaş gruplarında, (özellikle) evlendikten ve çocuk

sahibi olduktan sonra, işgücü piyasasından çekilmekte ve bu çekilenlerin çok

azı işgücü piyasasına geri dönmektedir. Toplumsal cinsiyet temelli işbölümünde

kadına verilen anne ve eşlik rolleri, kadınların, belli bir yaş grubundan sonra

işgücü piyasasından ayrılmasına yol açmaktadır.

Kadınların eğitim düzeyi ile birlikte, işgücüne katılım oranlarında da

artış olduğu gözlenmektedir. 2006 yılı verilerine göre, kentsel alanda kadınların

işgücüne katılım oranları, okur-yazar olmayanlarda %5,6; lise altı eğitimlilerde

d Uluslararası literatürde kadınların işgücü piyasasına katılımı (M modeline göre), 20–24 yaş grubunda zirveye ulaşmaktadır. Daha sonra evlilik, ev işleri ve çocuk sahibi olma gibi nedenlerle düşen katılım, 40’lı yaşlarda ilk zirveye ek olarak ikinci kez zirve yapmaktadır ( Plagenta, 1997). Türkiye’de ise, yaşa göre kadınların işgücüne katılımında, iki zirveli M modelinden farklı tek zirveli model söz konusudur (Toksöz, 2007).


61

%13,4; lise ve dengi mesleki eğitim alanlarda %30,6 ve yüksek öğretim

mezunlarında ise %69,8 olarak gerçekleşmiştir (TÜİK, 2009).

Kadınların istihdamının sektörlere göre dağılımına bakıldığında, 2006

yılı için toplam kadın istihdamı içinde tarım sektörünün payı %48,5, hizmetler

sektörünün payı %36,5, sanayi sektörünün payı %15’dir (TÜİK, 2009). Kadın

işgücü açısından en önemli istihdam alanı hala tarımdır. 2006 yılında

istihdamda olan kadın işgücünün işteki durumlarına bakıldığında, %39’unun

ücretsiz aile işçisi olduğu görülmektedir. Oysa erkeklerde ücretsiz aile işçisi

olarak çalışanların oranı sadece %6’dır. Ücretsiz aile işçiliği kırsal kesimde

kadınlar için %76,8’lere kadar çıkmaktadır (TÜİK, 2009).

İstihdam edilen kadınların meslek gruplarına göre dağılımına

bakıldığında, kadınlar, en fazla (%38,9) tarım, hayvancılık vb. işlerde istihdam

edilmektedir. Bunu imalat sanayi ve hizmetlerdeki niteliksiz işler (%16,1)

izlemektedir. Aynı mesleklerde istihdam edilen erkeklerin oranı sırasıyla %17,3

ve %12,6’dır. Büro ve müşteri hizmetlerinde çalışan kadınların oranı %8,6 iken

erkeklerde bu oran %5’de kalmaktadır. Kanun yapıcı, müdür grubunda ise

kadınların oranı %2,7, erkeklerin oranı %11,3’dür (TÜİK, 2006b:166). Üst

kademe ve karar mercilerindeki istihdamda da erkekler çoğunluğu

oluşturmaktadır. Kadınların, ev içinde toplumsal cinsiyet temelli işbölümünden

kaynaklanan, kendilerinden beklenen görevlerin hizmet içi eğitim

olanaklarından yararlanmalarını sınırlandırması, ataerkil zihniyet kalıplarının

hizmet içi eğitimde, yükselmelerde erkeklere öncelik verilmesini onaylayan

bakış açısı, bu grupta kadın sayısının çok düşük olmasının nedenleridir

(Özkaplan ve Serdaroğlu, 2004).

Türkiye emek piyasasında erkeklere göre kadın işgücünün işsizlik

oranları çok yüksektir. Kadınlar için işsizlik, kentlerde büyük bir sorun

olmaktadır. 2006 yılı için kentte kadın işgücünün işsizlik oranı %16,4 iken

erkeklerde bu oran %10,9’dur. Ülkede yaratılan istihdam olanaklarının sınırlı

olması ve bu iş olanaklarından da öncelikle erkeklerin yararlanması; kadınların,

aile sorumlulukları yüksek, işe devamlılıklarının az olarak değerlendirilmelerine

yönelik derin önyargılar sonucu kadınların işverenlerce daha az talep edilmesi

gibi nedenler kadın işsizliğinin artmasında önemlidir (Eyüboğlu, Ayşe vd.,

2000; Toksöz, 2007).

4.Tokat Emek Piyasasında Kadın İşgücünün Konumu

4.1. İşgücüne Katılma Oranı


62

Türkiye emek piyasasında kadınların işgücüne katılım oranları

erkeklerin gerisindedir ve yıllar itibariyle düşmektedir. Bu durum, ulusal emek

piyasasının bir uzantısı olan Tokat yerel emek piyasası için de geçerlidir.

Tokat’ta 1980 yılında erkeklerin işgücüne katılım oranı %80,4 iken, 2000

yılında %69,6’ya düşmüştür. Aynı dönemde kadınların işgücüne katılım oranı

ise %61,7’den %48,8’e gerilemiştir. TÜİK Bölge Birimleri Sınıflamasına

Hanehalkı İşgücü Anketi sonuçlarına göre bölgesel düzeydeki verilere göre

Tokat bölgesinde erkeklerin işgücüne katılma oranı 2004 yılında %75,1, 2005

yılında %74 ve 2006 yılında %73,2 iken kadınlar için bu oran yıllara göre

sırasıyla %44,7, %39,8 ve %37,1 olarak gerçekleşmiştir (TÜİK, 2007: 105).

Erkeklerin ve kadınların işgücüne katılım oranları arasında büyük fark

bulunmaktadır. Erkeklerin işgücüne katılımında sınırlı bir düşüş yaşanırken,

kadınların işgücüne katılımı sürekli düşmektedir.

Tablo–2. 1980–2000 Döneminde Tokat’ta İşgücüne Katılım (%) 1980 1985 1990 2000

Kadınların İşgücüne Katılım Oranı 61,7 60,4 58,3 48,8

Erkeklerin İşgücüne Katılım Oranı 80,4 81,6 80,0 69,6

Kaynak: 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 52 Ekonomik politikalardaki değişiklikler ile birlikte köyden kente göç

olgusu bu durumun en önemli nedenlerindendir. 2000 yılı verilerine göre, il

içinde yerleşim yerleri arasında göç edenlerin fazlalığı dikkat çekmektedir. Göç

edenlerin %48’i kadın, %52’si ise erkektir. Özellikle köylerden, Tokat il ve ilçe

merkezlerine göç edenlerin oranı yüksektir. Köylerden il merkezine yapılan

göçlerde kadınların oranı %15,2, erkeklerinki %19,2; köylerden ilçelere yapılan

göçlerde, kadınların oranı %26,7 iken, erkeklerin oranı %27,9’dur (TÜİK, 2005:

51–57). İş arama/bulma, erkeklerin göç etme nedenleri arasındaki en belirgin

nedendir. Bunu, tayin/atama, eğitim, evlilik izlemektedir. Kadınlar arasında

hanehalkı bireylerine bağlı göç ilk sırayı almaktadır. Evlilik ve eğitim gibi

nedenler bunu izlemektedir (TÜİK, 2005: 99). Köyden kente yapılan bu göçler,

kentin çekiciliğinden daha çok, kırsal alanda yoksullaşan insanların

çaresizliğinden kaynaklanmaktadır. Tokat’ta tarımsal işletmelerin küçük ve

parçalı yapısı, tarımda verimlilik düşüklüğüne sebep olmaktadır Verimliliğin

düşüklüğü ve üretim maliyetlerinin artması (mazot, gübre, tarım ilacı ve

tohumluk fiyatlarındaki artışlar), kırsal alanda yaşayanların tarımsal üretimden

yeteri kadar gelir elde edememesine yol açmaktadır Yoksullaşan aileler, kırdan

il, ilçe ve büyük şehir merkezlerine göç etmektedir (Tokat İl Gelişme Planı,


63

2003; Topbaş ve Yalçın, 2005: 59; Tokat İl Brifingi, 2007: 63). Kadın açısından

kırdan kente yapılan göç, aileye bağlı olarak gerçekleşmektedir. Kadınlar,

ailenin yoksulluğu ve babanın, ağabeyin, eşin işsizliği nedeniyle kente

gelmektedir. Göç süreci, kadınların işgücü piyasasına katılımını olumsuz

etkilemektedir. Kadınların işgücüne katılım oranları sürekli düşmektedir.

Tarımda ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadın, kente göç ettiğinde emek

piyasasına katılamamaktadır. Kadınlar, kente geldiklerinde işgücü piyasasına

girmek yerine, “ev kadınlaşması” sürecine girmektedir (İlkkaracan,1998:287).

Köyde ev işleri ile birlikte tarımsal alanda ücretsiz aile işçisi statüsünde aktif

olarak çalışan kadınlar, düşük eğitim düzeyi nedeni ile kentsel işgücü

piyasasının gerektirdiği niteliklere sahip değildir. Bunun yanı sıra düşük

eğitimli ve vasıflı kadınların emek piyasasına katılması kendi bireysel

kararlarından çok ailenin erkek bireylerinin iznine bağımlıdır (Eyüboğlu vd.,

2000).Ataerkil kültürel değerlere göre kadının ev dışında çalışması erkeğin evin

geçimini sağlama konumuna ve kadın üstündeki denetimine bir tehdit olarak

görülmektedir. Bütün bu sosyo-kültürel değerler kadın işgücünün emek

piyasasına katılımını engellemekte, kadınların, kentte sadece ev işleri ile

yetinmesine yol açmaktadır. Tokat’ta 1980 yılında ev kadınlığı nedeniyle

işgücüne dâhil olmayanların sayısı 64.838 iken, 2000 yılında 111.614’e

çıkmıştır (DİE, 2002: 56). Erkeklerde ise hiçbir yıl için bu kategori yoktur. 2000

yılı verilerine göre öğrencilik (%56,8), erkeklerin işgücüne dâhil olmama

nedenleri arasında ilk sırada yer almaktadır. Bunu emeklilik kategorisi (%23,1),

takip etmektedir.

Eğitime devam etme nedeniyle işgücüne dâhil olmama durumu

kadınlarda erkeklerle karşılaştırıldığında daha düşük oranlardadır. 2000 yılında

öğrencilik nedeniyle işgücüne dâhil olmayan kadınların oranı %24,3’tür. Eğitim

fırsatlarına ulaşım açısından Tokat’ta kadınlar, erkeklerin gerisindedir. 2001–

2002 eğitim yılı verilerine göre, kadınların ilköğretimde okullaşma oranı %71,1

iken erkeklerde %78,1; kadınların ortaöğretimde okullaşma oranı %22 iken

erkeklerde %30; kadınların mesleki ve teknik lisede okullaşma oranı %9,3 iken

erkeklerde %24,9’dur (Ertuğrul, 2004: 20). Erkek çocukları, ailenin refahının ve

geleceğinin garantisi olarak görülmektedir. Bu nedenle, erkek çocukların eğitim

ve öğretim olanaklarını kullanımı kolay olmaktadır. Kız çocuklarının ‘evinin

kadını’ olacaklarına yönelik yerleşik toplumsal düşünce, kız çocuklarının eğitim


64

yoluyla meslek edinmelerine gerek olmadığı şeklindeki görüşlerin gelişiminde

etkilidir.

Tokat’ta yaş gruplarına göre işgücüne katılım oranına bakıldığında

(Tablo–3) kadınlar, işgücüne il ve ilçe merkezlerinde 20–24; 25–29 ve 30–34

arası yaş gruplarında daha fazla katılmaktadır. Bu yaş gruplarında kadınların

işgücüne katılım oranları il merkezinde sırasıyla, %18,9; %19,6 ve %19,2

olarak gerçekleşmiştir. Aynı yaş gruplarında ilçe merkezlerinde kadınların

işgücüne katılım oranları (il merkezine göre daha düşük olmakla birlikte en

yoğun olarak bu yaş gruplarında görülmektedir) %16,2; %14,0 ve %11,4’tür.

Kadınların il ve ilçe merkezlerindeki (genel olarak) işgücüne katılım oranları

20–24 yaş gruplarında zirveye ulaşmaktadır. Sonraki yaş gruplarında ise evlilik

ve çocuk sahibi olma durumunda işgücü piyasasından çekilmektedirler. 25–29

ve 30–34 yaş gruplarında 20–24 yaş grubu ile karşılaştırıldığında işgücü

piyasasına katılımda küçük oranlarda da olsa artış olduğu görülmektedir. Bu

artış, aile içi işbölümü sorunlarını çeşitli yollarla -özellikle geleneksel

dayanışma yolları çerçevesinde- çözebilen kadınların, işgücü piyasasına girmek

için ikinci bir girişimde bulunduklarını göstermektedir.

Tablo–3 Tokat’ta Yaşa Grubuna Göre İşgücüne Katılım, 2000 (%)

İl Merkezi İlçe Merkezleri Toplamı Köyler Yaş Grubu Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

12–14 2,5 0,9 2,2 1,2 21,0 31,4

15–19 30,6 9,5 26,0 9,4 64,1 76,5

20–24 70,0 18,9 64,6 16,2 93,2 96,5

25–29 87,9 19,6 81,1 14,0 97,8 97,5

30–34 93,4 19,2 85,2 11,4 99,0 97,8

35–39 94,1 14,3 86,8 10,0 99,4 97,9

40–44 90,1 9,8 80,0 8,0 99,4 98,3

45–49 77,1 6,3 67,2 5,1 99,0 98,9

50–54 52,1 3,5 45,4 2,7 98,8 99,0

55–59 33,6 1,6 32,5 2,3 99,0 99,3

60–64 23,5 1,8 21,0 1,9 98,7 99,1

65 + 12,8 0,5 13,3 1,0 80,5 74,0

Toplam 60,4 11,% 51,8 8,3 84,9 86,9

Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 128, 132.

Tokat’ta kadınların evlilik ve çocuk sahibi olma nedenlerinden dolayı

işgücü piyasasından çekilmeleri, çocukların okul yaşına gelmesiyle birlikte

piyasaya geri dönmeleri, yaş gruplarına göre M-modeli olarak anılan ikili zirveli

eğriden farklı olmakta ve tek zirveli eğri olarak karşımıza çıkmaktadır. Evlilik


65

ve çocuk bakımı kentlerde kadınların işgücü piyasasına katılımlarını olumsuz

etkilemekte ve kadınlar evlenene ve çocuk sahibi olana kadar emek piyasasında

kalmakta, daha sonra ayrılmaktadır. Kadınların kentsel alanda, işgücüne katılım

oranlarının yaş gruplarına göre oluşan farklılığı, toplumsal cinsiyet temelli

işbölümündeki görevlerinin (eş ve annelik), emek piyasasına katılımında ne

kadar önemli bir belirleyici olduğunun bir göstergesidir.

Köylerde kadınların işgücüne katılımı, 20–24 yaş grubu ile birlikte

yoğunlaşmaya başlamakta ve bu yoğunlaşma 60’lı yaşların ikinci yarısına kadar

devam etmektedir. Kırsal alanda kadınlar, çalışma koşullarını ev işi ve çocuk

bakımı gibi sorumlulukları ile bağdaştırmaktadıre.

Tablo–4 Tokat’ta Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılım, 2000 (%)

İl Merkezi İlçe Merkezi Köyler Eğitim Durumu

Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

Okuma yazma bilmeyen 28,4 2,0 27,8 2,6 88,6 91,5

Bir okul bitirmeyen 11,8 1,7 11,7 2,0 50,3 56,4

İlkokul mezunu 68,7 4,3 57,3 4,9 94,4 93,7

İlköğretim mezunu 6,4 2,6 7,1 2,4 31,3 38,6

Orta veya dengi meslek okulu 75,2 11,1 64,5 8,6 91,9 89,6

Lise veya dengi meslek okulu 64,8 26,6 64,2 20,8 86,1 80,2

Yükseköğretim mezunu 84,0 71,3 79,2 66,2 92,2 84,2

Toplam 60,3 11,0 51,8 8,3 84,9 86,9

Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 138–139

Kadınların eğitim düzeyi yükseldikçe, işgücüne katılım oranları

artmaktadır. Tokat il merkezinde okur-yazar olmayan kadınların %2,0’si; okur-

yazar olan fakat bir okul bitirmeyen kadınların %1,7’si ve ilkokul mezunu olan

kadınların %4,3’ü işgücüne katılmaktadır (Tablo–4). İlçe merkezinde aynı

grupta yer alan kadınlar il merkezine göre çok küçük farkla da olsa işgücüne

daha yoğun katılmaktadır. Okur-yazar olmayan, ilkokulu terk etmiş ve ilkokul

mezunu kadınların işgücüne katılım oranları düşük, ilkokul üstü eğitim almış

kadınların işgücüne katılım oranları görece yüksektir. Eğitim düzeyi arttıkça

kentsel alanlarda kadının işgücüne katılımında olumlu yönde gelişim

gözlenmektedir. Yüksek öğretim mezunları düzeyine gelindiğinde kadınların

işgücüne katılım oranları %66’nın üzerine çıkmaktadır. Kırsal alanda kadınlar

eğitim düzeylerinden bağımsız olarak üretime katılmaktadır. Kırsal alanda okur-

yazar olmayan (%91,5) ve bir okul bitirmeyen (%56,4) kadınların işgücüne

e Örneğin, küçük çocuğunu çalıştığı tarlaya götürebilmektedir. Bu durum, kırsal alanda kadınların her yaş grubunda işgücüne katılım oranlarının yüksek olmasına yol açmaktadır.


66

katılım oranlarının yüksekliği dikkat çekicidir. Tarımsal üretimdeki

yükümlülükleri, evlenme yolu ile bir erkeğe bağımlı olacakları ve ev

geçindirme yükümlülükleri olmadığı yönündeki ataerkil zihniyet kalıpları,

kadınların eğitime devam etmeleri önünde engel teşkil etmektedir. Erkek

çocukları, eğitim olanaklarına ulaşmada daha ayrıcalıklıdır.

Lise veya dengi meslek okulu mezunu ve lise altı eğitim düzeyine sahip

kadınların işgücüne katılım oranının düşüklüğü, (Türkiye geneline uygun

olarak) ilk ve orta öğretimin, genç kız ve kadınları, işgücü piyasasının talep

ettiği becerilerle donatmadığı olgusunu göstermektedir. Erkeklerde lise ve lise

altı mezunların işgücüne katılım oranları, kadınlarınkinden daha yüksektir.

Erkeklerin toplumsal rollerine (eve ekmek götüren) uygun olarak bir işe girmesi

beklenmektedir. Bu nedenle, lise mezunu erkekler, lise eğitiminin işyeri

ihtiyaçlarına karşılık vermemesinden dolayı bulabildikleri her türlü işi

yapmaktadır. Buna karşın, lise mezunu kadınların, ancak kendileri için uygun

görülen işlerde çalışması beklenmektedir. Kadınlara uygun görülen bu işlerin

ildeki sayıca sınırlılığı, kadınların işgücü piyasasına katılımlarını

sınırlamaktadır.

4.2.İstihdamın Sektörel Dağılımı

Tokat emek piyasasında, istihdamın kadınlar ve erkekler arasındaki

sektörel dağılımı, önemli dengesizlikleri ve eşitsizlikleri açığa çıkarmaktadır.

1980–2000 yılları arasında erkeklerin istihdamının sektörel dağılımında önemli

değişikler gözlenmektedir. Dönem başında erkeklerin istihdamının %70,8’i

tarım sektöründe iken dönem sonunda %59,7’ye düşmüştür (Tablo–5).

Kadınların 1980’de tarım sektöründeki istihdamın payı %94,4 iken 2000 yılında

%93,5 olmuştur. Tokat’ta tarım sektörü kadın işgücünün en çok yoğunlaştığı

sektördür ve bu sektörde istihdam edilen kadın oranı Türkiye ortalamasının çok

üstündedir. 1980–2000 döneminde, erkeklerin toplam istihdamı içerisinde

hizmetler sektörünün ağırlığı %17,1’den %27,8’e çıkmıştır. Kadınların toplam

istihdamı içerisinde hizmetler sektörünün payı aynı dönemde çok küçük bir

artışla %2,4’ten %5’e çıkmıştır.

Toplam erkek istihdamı içinde sanayi sektörünün payı, 1980–2000

yılları arasında %10,9’den %12,3’e yükselmiştir (Tablo–5). Kadınların toplam

istihdamı içinde sanayi sektörünün payı 1980 yılında %2,7 iken, 2000 yılında

%1,5’e düşmüştür. Bütün bu veriler Tokat emek piyasasında kadın işgücünün

erkek işgücüne göre ikincil konumunu yansıtmaktadır. Tokat’ta kadın


67

işgücünün parasal karşılığı alınabilen işlerin bulunduğu sektörlere katılımları

çok düşüktür. Bu durum kadınların kendi kazançlarını elde edebilecekleri işlere

ne kadar az erişebildiklerini göstermektedir.

Tablo–5 Tokat’ta 1980–2000 Döneminde İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) Yıllar Tarım Sanayi Hizmet

Erkek

1980 70,8 10,9 17,1

1985 66,8 10,9 21,8

1990 63,5 12,1 23,9

2000 59,7 12,3 27,8

Kadın

1980 94,4 2,7 2,4

1985 94,1 2,3 3,0

1990 90,5 5,7 3,6

2000 93,5 1,5 5,0

Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 53

Not: İyi tanımlanmamış faaliyetler tabloya dâhil edilmemiştir.

4.3.İstihdamın İşteki Duruma Göre Dağılımı

Tokat’ta kadınlar emek piyasasına, ağırlıklı olarak ücretsiz aile işçisi

olarak katılmaktadır. Kadınların bu emek kullanım biçimleri ile emek

piyasasına katılım oranları, 1980 yılında %90,1’iken, 2000 yılında sınırlı bir

azalışla %88,6’ya düşmüştür. Erkeklerde ise ücretsiz aile işçiliği statüsü aynı

dönemde %34,8’den %31,9’a gerilemiştir (Tablo-6).

Ücretsiz aile işçiliği, kadınların, erkeklere göre daha yoğun olarak

bulunduğu bir statüdür. Bu durumun başlıca nedeni, kırsal kesimde hane reisi

olan erkeklerin, kendi hesabına çalışan tanımıyla istatistiklere yansımasıdır. Hiç

toprağı olmayan ya da hane reisi tanımına uymayan erkekler, istatistiklere

ücretsiz aile işçisi kategorisinde dâhil edilmektedir (Ecevit, 2000: 144). Kırsal

alanda kadınların, toprak mülkiyeti yok denecek kadar azdır. Toprak sahibi

olsalar bile, kendi topraklarının kullanımını kontrol edememektedirler. Ataerkil

ilişkiler çerçevesinde kadın, erkeğin denetimindedir. Evin geçimini sağlayan

asıl kişi olmadığı içinde hane reisi tanımına uygun görülmemektedir. İşgücü

piyasasındaki toplumsal cinsiyet temelli işbölümü, kadınların istihdam

statülerinde kendini belli etmektedir. Evin geçimini sağlayan asıl kişi olarak

görülen erkek ancak, üretim araçlarına sahip olmadığı zaman, ücretsiz aile işçisi

statüsüne dâhil edilmektedir. Bunun dışında, aile reisi sıfatı ile kendi hesabına

çalışan kategorisinde yer almaktadır.


68

Tablo–6 Tokat’ta 1980–2000 Döneminde İstihdamın İşteki Duruma Göre Dağılımı (%)

Ücretli, Maaşlı veya

Yevmiyeli Çalışanlar

Kendi Hesabına

Çalışanlar

Ücretsiz Aile İşçisi

Olarak Çalışanlar Sayım Yılı Toplam İstihdam

Sayı % Sayı % Sayı %

Toplam

1980 286.481 40.890 14.3 74.864 26.1 169.780 39.3

1985 311.527 47.359 15.2 73.039 23.4 190.388 61.1

1990 334.279 58.834 17,6 89.391 26.7 184.632 55.2

2000 342.158 70.217 20.5 77.465 22.6 191.218 55.9

Erkek

1980 159.780 35.873 22.5 67.430 42.2 55.640 34.8

1985 170.570 41.904 24.6 68.539 40.2 59.414 34.8

1990 185.015 50.730 27.4 74.720 40.4 58.269 31.5

2000 197.362 61.247 31.0 70.550 35.7 62.094 31.9

Kadın

1980 126.701 5.107 4.0 7.434 5.9 114.140 90.1

1985 140.957 5.455 3.9 4.500 3.2 130.974 92.9

1990 149.264 8.104 5.4 14.671 9.8 126.363 84.7

2000 144.796 8.970 6.2 6.915 4.8 128.314 88.6

Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 55

Tablo-6’da da görüldüğü gibi ücretsiz aile işçiliği statüsünde çalışma,

(tüm yıllar için) erkeklerin, kadınlara göre daha az bulunduğu bir statü iken;

kendi hesabına çalışma da, kadınların erkeklere göre daha az bulunduğu bir

istihdam statüsüdür. Tokat yerel işgücü piyasasında, kadınların ücretli ve

yevmiyeli işlerde istihdamı ise, sınırlı kalmaktadır. Kadınların ücretli, maaşlı

veya yevmiyeli istihdam oranı 1980 yılında %4’iken, 2000 yılında (sınırlı bir

artışla) %6,2’ye yükselmiştir. Aynı dönemde erkeklerin bu kategorideki

istihdam oranı %22,5’ten %31’e yükselmiştir.

Yerel toplumda var olan ataerkil değerler ve bu değerlerin kadın ve

erkeğin işlevlerine yüklediği anlamlar, kadınları ücretli işlerden uzak

tutmaktadır. Bu rol dağılımı, kadınlar üzerinde erkeğin denetimi ve otoritesini

meşrulaştırmaktadır (Delaney, 2001). Kadının üzerindeki bu denetimin

sürdürülebilmesi, kadının ahlaki ve ekonomik açıdan erkeğe bağımlı olmasını

gerektirmektedir (Özyeğin, 2001: 101). Bu nedenle, kadının ekonomik açıdan

bağımsız olması anlamına gelen, ücretli işlere girmesi hoş görülmemektedir.

Ayrıca, ahlaki açıdan, kadının cinselliğine, namusuna ve erkeğin şerefine

yönelik endişeler de, kadınların ücretli işlere ulaşmasını kısıtlamaktadır. Bu


69

değerlerin biçimlendirdiği ataerkil yapılanmada, ücretsiz aile işçisi statüsünde,

evde ve tarımsal üretimde başlıca çalışanlar kadınlar olduğu halde, bağımsız

ekonomik aktörler erkekler olmaktadır (Kandiyoti, 1997). Kadınların yaptıkları

işler, ikincil ve önemsiz görülmektedirf. İş yüklerine ve ağır çalışma koşullarına

rağmen, kırsal alanda ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadın, çalışmasının

karşılığında bir gelir almamaktadır.

4.4.İstihdamın Meslek Gruplarına Göre Dağılımı

Tokat’ta kadın işgücünün mesleki dağılımına baktığımızda 2000 yılında

kadınlar, ezici çoğunlukla (%93,5) tarımsal mesleklerde istihdam edilmektedir.

Kadınların ikinci en çok istihdam edildikleri alanı (%2,7) ilmi, teknik ve

bunlarla ilgili diğer meslekler kategorisi oluşturmaktadır. Bu kategoride

kadınlar, daha çok öğretmenlik mesleğinde yer almakta iken, aynı kategoride

yer alan mimar, mühendis, ekonomist, hukuk ile ilgili mesleklerde istihdama

katılımları çok az olmaktadır (DİE, 2002: 140). Bu kategorileri, büro ve

muhasebe memurluğu, kasiyerlik, sekreterlik gibi işleri kapsayan idari ve

benzeri işlerde çalışan kadınlar (%1,4) ve sanayi işçiliğini kapsayan tarım dışı

üretim faaliyetlerinde çalışan kadınlar (%1,3) izlemektedir. Tarım dışı tüm

meslek kategorilerinde, istihdam edilen kadınların oranları, erkeklerin

gerisindedir. Kadınlar, toplumsal cinsiyet rollerine uygun olarak, daha çok

öğretmelik, büro ve muhasebe memurluğu, sekreterlik, temizlik işleri, kuaförlük

gibi işlerde istihdam olanağı bulmaktadırlar. Bu işler, kadınların evde yaptıkları

işlerin uzantısı olan kadınlık rollerine uygun işlerdir. Kadınlar aleyhine olan bu

mesleki bölünme, (kadınların daha düşük nitelikli ve düşük statülü işlerde

istihdamı) kadınlara, emek piyasasında düşük ücretli ve daha az yükselme

olanağı sağlayan işleri getirmektedir.

4.5.İşsizlik

Tokat emek piyasasında 1980–2000 döneminde işsizlik oranları gerek

erkekler gerek kadınlar için yükseliş eğilimindedir. Erkeklerde 1980 yılında

%3,1 olan işsizlik oranı, 1990 yılında %5,3’e; 2000 yılında da %8,4’e çıkmıştır.

f Oysa özellikle kırsal alanda yoğun olarak kullanılan kadın emeğinin bu biçimi için harcanan süre, bir gelir karşılığı çalışılan toplam iş süresinden daha fazla olmaktadır. Kasnakoğlu (2002: 87), kadınların tarla hazırlığı, tarla sürme ve ekim-dikim gibi işleri için haftada 30–44 saat çalıştıklarını belirtmektedir. Şeker pancarı, tütün, mercimek ve nohut gibi tarımsal ürünlerin üretiminde kullanılan emeğin % 71,1’ini kadın emeği oluşturmaktadır. Kırsal yörelerde kadınların iş yükü, erkeklerden % 20 daha fazladır (Kasnakoğlu, 2002: 90).


70

Kadınlarda işsizlik oranları aynı dönemde sırasıyla %0,7; %1,5 ve %3,5 olarak

gerçekleşmiştir (DİE, 2002: 52). Tokat genelinde kadın işsizlik oranı

yükselmekle birlikte erkek işsizlik oranının gerisindedir. Bunun nedeni ise,

kadınların ağırlıkla tarımda ücretsiz aile işçisi olarak istihdamda bulunmalarıdır.

İlde tarım istihdamının ağırlığı, işsizlik oranlarının Türkiye ortalamasına göre

düşük olmasına yol açmaktadır. Kadın işsizlik oranları, il ve ilçe merkezlerinde,

erkek işsizlik oranlarından daha yüksektir. 2000 verilerine göre il merkezinde

kadın işsizlik oranı %31 ve ilçelerde %38,7 iken, erkeklerde aynı oran ilde %13

ve ilçelerde %23,2 olarak gerçekleşmiştir (DİE, 2002: 126).

Tablo–7. 2000 Yılında Eğitim Durumuna Göre İşsizlik Oranları

İl Merkezi İlçe Merkezi Köyler Toplamı

Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kad

Okuma yazma bilmeyen 30,0 51,8 36,3 45,3 0,1 0,

Bir okul bitirmeyen 26,4 50,0 30,9 49,6 0,1 0,

İlkokul mezunu 13,4 49,3 21,9 46,5 0,4 0,

İlköğretim mezunu 41,4 69,4 54,8 72,2 1,0 0,

Orta veya dengi meslek okulu 12,4 37,0 22,4 50,0 0,9 0,

Lise veya dengi meslek okulu 16,4 32,6 27,3 44,2 3,9 4,

Yükseköğretim 7,3 14,8 9,9 15,0 4,9 8,

Toplam 13,8 31,0 23,1 38,6 0,9 0,Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı, 2002: 138–139

2000 yılı verilerine göre il merkezinde ilköğretim mezunu, ilkokul

mezunu, okur-yazar olup bir okul bitirmeyen ve okuma yazma bilmeyen

kadınlar arasında işsizlik yüksek oranda seyretmektedir. Bu dört gruptaki

kadınlar arasındaki işsizlik oranları sırasıyla %69,4; %49,3; %50,0 ve

%51,8’dir. Bu gruplardaki erkek işsizlik oranları sırasıyla %41,4; %13,4; %26,4

ve %30,0 olarak gerçekleşmiştir. Yükseköğretim mezunu kadın ve erkeklerin

işsizlik oranları sırası ile % 14,8 ve %7,3’dür (DİE, 2002: 138–139).

Kadınlar, erkeklere göre tüm eğitim düzeylerinde daha çok işsizlik

sorunu ile karşılaşmaktadır. Kadınların eğitim düzeyi yükselse bile, Tokat emek

piyasasında iş bulmaları kolay olmamaktadır. Gerek il gerekse ilçe

merkezlerinde yükseköğretim mezunu kadınların erkeklere göre işsizlik oranları

çok yüksektir. Bu eğitim basamağında kadınların işsizlik oranı ilde %14,8, ilçe

merkezlerinde ise %15’dir.Aynı oranlar erkekler için sırasıyla il merkezinde

%7,3 ve ilçe merkezlerinde %9,9’dur.Toplumsal cinsiyet rolüne göre kadının

asıl sorumluluğu eşlik ve anneliktir. Bu nedenle kadının işgücü piyasasına

katılımı, kadının asıl görevlerine uygun -ev işlerinin uzantısı sayılabilecek


71

alanlardaki- işler ile sınırlı kalmaktadır. Sekreterlik, bakım işleri, gıda, dikiş ve

benzeri işler, işgücü piyasasında iş arayan kadınlar için uygun görülen sınırlı

alanlardır. Erkekler, iş alanlarını daha geniş bir yelpazede bulabilirken,

kadınların istihdama katılımı kültürel değerlerin izin verdiği iş ve işyerlerinde

daha sınırlı bir alanda olmaktadır. Diğer taraftan erkeğin evin geçimini sağlayan

asıl kişi olarak görülmesi yönündeki değerler, erkeğin bulabildiği her işi

yapmasını getirmektedir. Bütün bunlar, yüksek kadın işsizlik oranlarının

gerisindeki önemli nedenler olmaktadır.

5.Sonuç

Bu çalışmada Tokat emek piyasasında kadın işgücünün konumu

toplumsal cinsiyeti temel alan bir perspektifle (yaklaşımla) incelenmiştir. Elde

edilen temel bulgular şunlardır:

� Tokat emek piyasasında kadınların işgücüne katılım oranları her yıl için

erkeklerin gerisindedir ve yıllar itibariyle düşmektedir.

� Kadın işgücü genç işgücüdür; kadınların il ve ilçe merkezlerindeki

işgücüne katılım oranları 20–24 yaş gruplarında zirveye ulaşmaktadır. Sonraki

yaş gruplarında ise evlilik ve çocuk sahibi olma durumunda işgücü piyasasından

çekilmektedirler. Dolayısıyla kadın işgücü emek piyasasının düzenli ve kalıcı

değil, yedek işgücü konumundadır.

� İstihdamdaki kadın işgücünün ezici çoğunluğu üretken olan sektörlerde

(sanayi) değil, üretken olmayan sektörlerde (tarım) yoğunlaşmıştır.

� Kadın işgücü emek piyasasına ağırlıklı olarak parasal karşılığı olmayan

bir istihdam statüsü olan ücretsiz aile işçisi statüsünde katılmakta, buna karşın

ücretli ve yevmiyeli işlerde istihdamı ise, çok düşük kalmaktadır.

� Kadın işgücünün, erkeklere oranla tarımsal meslekler dışında, diğer tüm

meslek kategorilerinde istihdama katılımı erkeklere göre çok düşüktür. Kadın

işgücü aleyhine olan bu mesleki bölünme (kadınların daha düşük nitelikli ve

düşük statülü işlerde istihdamı), kadınlara işgücü piyasasında düşük ücretler ve

daha az terfi olanağı sağlayan işleri getirmektedir.

� Kadın işgücünün işsizlik oranları yükseliş eğilimindedir. Kadın işsizlik

oranları, il ve ilçe merkezlerinde, erkek işsizlik oranlarından daha yüksektir.

Tüm eğitim düzeylerinde özellikle, yüksek öğretim mezunları kategorisinde,

kadın işsizlik oranı erkek işsizlik oranından çok yüksektir.

Bu tespitler Tokat’da kadın işgücünün emek piyasaları ile yeterince

bütünleşemediğini; erkek işgücüne göre emek piyasasındaki ikincil konumlarını


72

göstermektedir. Bu sürecin tersine çevrilebilmesi için, kadınların emek

piyasasına ve istihdama katılımını arttırıcı, istihdamdaki kadınların durumlarını

iyileştirici politikalar yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. Kadınların, ildeki

sosyo-kültürel yapıdan kaynaklanan ataerkil zihniyet ve uygulamalar karşısında

toplumsal yaşama katılımı önündeki engellerin kaldırılması, eğitim ve çalışma

haklarından yararlanması için çeşitli sosyal destekler ve hizmetler sunulması

gereklidir. Yerel yönetimler (belediyeler) çocuk ve yaşlı bakım hizmetlerinde

sorumluluklar üstlenmelidir. Kadının dışarıda çalışması önündeki sosyo-kültürel

faktörlerden kaynaklanan olumsuz düşüncelerin aşılabilmesi için yerel TV’de

kadının çalışmasını doğallaştırıcı, yerleştirici ve özendirici programlar

yapılmalıdır. Kadın istihdamının geliştirilmesi için İŞKUR-Üniversite (işgücü

piyasasının gereksinim duyduğu alanlarda kadın işgücü talebini nicel ve nitel

olarak belirlemek gibi) ortak araştırmalar yapmalı; İŞKUR, özel sektör,

üniversite, yerel yönetimler ortak projeler geliştirmelidir. İŞKUR İl Müdürlüğü

ve İl İstihdam Kurumları güçlendirilmeli; toplumsal cinsiyet eşitliği anlayışının

tüm kurum politikalarına ve yönetimine yerleştirilmesi sağlanmalıdır. Başta

İŞKUR olmak üzere, kadın işgücüyle ilgili olabilecek tüm kamu kurum ve

kuruluşlar, cinsiyet temelinde ayrışmış düzenli ve sistemli istatistikler

toplamalıdır. İŞKUR mesleki eğitim hizmetlerinde, kadınlar için, geleneksel

mesleklerin dışında iş alanlarına yönelmesini ve yeni meslekler kazanmalarını

sağlayacak eğitim programları düzenlenmelidir. 5804 sayılı Yatırımların ve

İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun

örnek alınmalıdır. Söz konusu kanun, kalkınmada öncelikli yörelerde yeni

istihdam edilen işçilerin sigorta primi işveren hissesine devlet desteği

sunmaktadır. Benzer düzenleme kadınlar için yapılmalı ve yeni kadın işçilerin

SSK primlerinin bir kısmı devlet tarafından üstlenilmelidir.

Bu çalışma Tokat emek piyasasında kadın işgücünün konumuna ışık

tutma yönünde bir adımdır. Kuşkusuz bu konunun daha kapsamlı araştırılması,

kadın işgücünün emek piyasasına katılımını arttırma yönünde geliştirilecek

yerel emek piyasası politikaları açısından bir zorunluluktur.


73

Kaynakça

Abelda, R. (1997) Economics and Feminism, New York: Tweyne Publishers.

Anker, R. (1998) Gender and Jobs: Sex Segregation of Occupations in the World,

Geneva: International Labour Office.

Blau, F. D. & Lawrence M. K. (2000) “Gender Differences in Pay”, The Journal of

Economic Perspectives, 4: 75-99.

Delaney, C. (2001), Tohum ve Toprak, (Çev: S. Somuncuoğlu ve A. Bora) İstanbul:

İletişim

DİE, (2002) 2000 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri- Tokat

İli, Ankara: DİE.

Ecevit, Y. (1992), “Türkiye’de Kadın İşgücünün Marjinalliği” Bülten Dergisi11

Ecevit, Y. (2000), Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş: Eğitim, Çalışma Yaşamı ve

Siyaset, İstanbul: Tüsiad Yayınları.

Ecevit, Y. (2008), “İşgücüne Katılım ve İstihdam”, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet

Eşitsizliği: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm Önerileri, İstanbul:

Ertuğrul, E. (2004), Tokat İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması, Ankara: Türkiye

Kalkınma Bankası A.Ş., (Araştırma Müdürlüğü).

Eyüboğlu, A.ve diğerleri, (2000), Kentlerde Kadınların İş Yaşamına Katılım

Sorunlarının Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Boyutları, Ankara: KSSGM.

Hartmann, H. (2006), Marksizm’le Feminizm’in Mutsuz Evliliği, (Çeviren: Gülşat

Aygen), İstanbul: Agora Kitaplığı.

İlkkaracan, İ. (1998) “Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı”, Bilanço 1923-1998:

Türkiye Cumhuriyetinin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi, (C-2:

Ekonomi-Toplum-Çevre), İstanbul: Türk Tarih Vakfı (285–302)

ILO, (2007), Global Employment Trends, Geneva: International Labour Office.

Kandiyoti, D. (1997), Cariyeler Bacılar Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal

Dönüşümler, (Çeviren: F. Özbay, H. Tapınç, Ş. Tekeli, F. Sayılan, A. Bora),

İstanbul: Metis

Kasnakoğlu, Z. (2002) “Türkiye ve Yakın Doğu Ülkelerinde Kırsal Kesimde Kadın

İstihdamı”, Kadın İstihdamı (Der: T. Bulutay) Ankara: DİE 63-109

Klasen, S. (1999), “Does Gender Inequality Reduce Growth and Development?

Evidence from Cross-Country Regressions”, Gender and Devolopment Working

Paper Series, No.7, The World Bank

Mackintosh, M. (1981) “Gender Economics: The Sexual Division of Labour and The

Subordination of Women”, Of Marriage and The Market: Women's


74

Subordination Internationally and Its Lessons, içinde, (Editors: K. Young, C.

Wolkowitz , R. McCullagh) Londra: Routledge, (3-17).

Özer, M. ve M. K. Biçerli, (2003), “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”,

Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 1:, 55–85.

Özkaplan, N. ve U. Serdaroğlu (2004), “Yönetici Kadınlar”, Ekonomik Yaklaşım, Sayı:

52–53: 77–93

Özyeğin, G. (2005), Başkalarının Kiri: Kapıcılar, Gündelikçiler ve Kadınlık Halleri

(Çev: Suğra Öncü), İstanbul: İletişim

Peterson, J.ve M. Lewis (1999) The Elgar Companion to Feminist Economics,

Massachusetts: Elgar Publishing

Plantenga, J. (1997) “European Constants and National Particularities: The Position of

Women in the EU Labour Market”, Gender and Economics, içinde, (Der: A. G.

Dijkstra ve J. Plagenta), Londra: Routledge (86–103)

Sinclair, M. T. (1991), “Women, Work and Skill: Economic Theories and Feminist

Perspectives”, Working Women: International Perspectives on Labour and

Gender Ideology, içinde, (Derleme: N. Redclift & M. T. Sinclair), London:

Routledge (1–25)

Taborga, C. ve B. Leach (2000) Cins Bakışı Sözlüğü, (Çev: Ertuğrul Kürkçü ve Nadire

Mater) İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları, Yayın No:3.

Tokat Valiliği, (2003) Tokat İl Gelişme Planı, Tokat: İl Planlama ve Koordinasyon

Müdürlüğü.

Tokat Valiliği, (2007) Tokat İl Brifingi, Tokat.

Toksöz, G. (2007) Türkiye’de Kadın İstihdamının Durumu, Ankara: ILO.

Topbaş, Ş. ve Y. Ercan (2005), 2005 Yılı İlk Üç Aylık Çalışmalar, T.C Tarım ve Köy

İşleri Bakanlığı, Tokat İl Müdürlüğü

TÜİK; (2005) Genel Nüfus Sayımı: Göç İstatistikleri, Ankara: TÜİK.

TÜİK, (2006), Türkiye İstatistik Yıllığı

TÜİK, (2007) Hanehalkı İşgücü İstatistikleri: İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması–

2006, Ankara.

TÜİK, (2009), Hanehalkı İşgücü Anketleri Dönemsel Sonuçları, 2009, www.tüik.gov.tr

(Çeşitli tarihlerde çevrimiçi erişim)

Documents

Iveta Koval číková a - DergiPark