Iura in re aliena

Iura in re aliena

(prawa na rzeczy cudzej o charakterze rzeczowym)

„prawa rzeczowe ograniczone”

(ich treść jest zawsze wycinkiem uprawnień właściciela)

Iura in re aliena

Katalog:

1. służebności

2. prawo powierzchni

3. dzierżawa wieczysta i

długoterminowa

4. zastaw

Iura in re aliena

Servitutes

zespół ograniczonych praw rzeczowych

umożliwiających określonemu podmiotowi

korzystanie w ściśle określonym zakresie z

cudzej rzeczy

Iura in re aliena

Servitutes

Servitutes aut personarum sunt aut rerum.

- servitutes personarum

- servitutes rerum (praediorum)

Iura in re aliena

Zasady rządzące służebnościami:

1. Servitus in faciendo consistere nequit

2. Sevitus servitutis esse non potest

3. Servitutibus civiliter utendum est

4. Nulli res sua servit

Iura in re aliena

Servitutes personarum

prawa, w których uprawnienie do korzystania z rzeczy

cudzej wiązało się zawsze z konkretną osobą.

Iura in re aliena

Servitutes personarum

tworzyły prawny związek pomiędzy określoną osobą a rzeczą

obciążoną. Polegał on na tym, że osoba uprawniona mogła w

określonym zakresie korzystać z cudzej rzeczy, zaś każdoczesny

właściciel rzeczy obciążonej musiał to znosić (pati).

Iura in re aliena

Servitures personarum

Cechy:

- określone czasowo (najwyżej dożywotnie)

- niezbywalne

- niedziedziczne

- miały zazwyczaj cel alimentacyjny

Iura in re aliena

Servitutes personarum:

1. ususfructus

2. usus

3. habitatio

4. operae servorum et animalium

Iura in re aliena

Ususfructus

est ius alienis rebus utendi fruendi

salva rerum substania.

(Paulus – Digesta)

Iura in re aliena

Ususfructus

wyłącznie na rzeczach niezużywalnych.

Iura in re aliena

Ususfructus ustanawiano

na czas ściśle określony (najwyżej dożywotnio).

Nie było ani dziedziczne, ani zbywalne

Możliwe było odstąpienie wykonywania tego prawa (nie

samego prawa).

Iura in re aliena

Usufructuarius był detentorem rzeczy.

Pożytki nabywał na własność przez perceptio.

Iura in re aliena

cautio usufructuaria

Iura in re aliena

Quasi ususfructus

na rzeczach zużywalnych.

cautio quasi usufructuaria

Iura in re aliena

Usus

co do zasady nie obejmował prawa do pobierania pożytków z używanej rzeczy.

(możliwe wyłącznie pobieranie pożytków ad usum cottidianum)

Iura in re aliena

Usus

przedmiot – rzeczy niezużywalne

zabezpieczenie – cautio usuaria

Iura in re aliena

Usuarius

- nie miał prawa do odstąpienia wykonywania swego prawa

- był detentorem rzeczy

Iura in re aliena

Habitatio

możliwe było odstąpienie wykonywania

prawa (tylko odpłatnie) – od czasów justyniańskich

Iura in re aliena

Operae servorum et animalium.

wykonywanie można było zawsze odstąpić (odpłatnie)

Iura in re aliena

Servitutes rerum (praediorum)

uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy (gruntu)

wiązało się nie z określoną osobą, a z konkretnym

gruntem.

Iura in re aliena

Servitutes rerum (praediorum)

tworzyły prawny związek między dwoma gruntami:

gruntem władnącym (praedium dominans) i gruntem

służebnym (praedium serviens).

Iura in re aliena

servitutes praediorum

Każdoczesny właściciel gruntu władnącego mógł w

ściśle określonym zakresie korzystać z gruntu

służebnego (by zwiększyć użyteczność swego gruntu), a

każdoczesny właściciel gruntu służebnego musiał to

znosić (pati).

Iura in re aliena servitutes praediorum

cechy:

- czasowo nieograniczone

- zbywalne

- dziedziczne

Iura in re aliena

servitutes praediorum:

- servitutes praediorum rusticorum

- servitutes praediorum urbanorum

Iura in re aliena

servitutes praediorum rusticorum

1) iura itinerum (iter, actus, via)

2) iura aquorum (s. aquae ductus, s. aquae haustus)

3) iura fodinum

Iura in re aliena

servitutes praediorum urbanorum

1. iura luminum (s. altius non tollendi)

2. iura parietum (s. oneris ferendi)

3. iura fluminum (s. cloace, s. stillicidii)

Iura in re aliena

Sposoby ustanawiania służebności:

- poprzez czynności prawne (mancipatio, in iure cessio, deductio servitutis, legatum, pactionibus et stipulationibus)

- vi legis (np.ojcu syna pod władzą na odrębnym majątku syna)

Iura in re aliena

Zgaśnięcie służebności

- zniszczenie rzeczy obciążonej

- confusio

- zrzeczenie się

- non usus

- śmierć uprawnionego (capitis deminutio)

Iura in re aliena

Służebności – ochrona

- actio confessoria (vindicatio servitutis)

- interdicta

Iura in re aliena

Superficies

prawo do wyłącznego korzystania z

budynku wzniesionego na cudzym gruncie

(który – zgodnie z zasadą superficies solo cedit – był własnością właściciela gruntu).

Iura in re aliena

Superficiarius

był detentorem budynku.

Iura in re aliena

Superficies

prawo dziedziczne i zbywalne.

Obowiązek płacenia stałego rocznego czynszu

(solarium).

Iura in re aliena

Superficies – ochrona

1. interdictum de superficiebus

2. actio de superficie

Iura in re aliena

Okres poklasyczny (Epitome Gai)

Ten, kto budował na cudzym gruncie za zgodą

właściciela gruntu, uzyskiwał własność budynku.

Reżim działania zasady superficis solo cedit ograniczono do

przypadku budowy na cudzym gruncie sine permissu dominii.

Iura in re aliena

Dzierżawa wieczysta i długoterminowa:

1. ius in agro vectigali

2. ius perpetuum

3. emfiteuza

Iura in re aliena

Ius in agro vectigali (dzierżawa długoterminowa)

przedmiot – agri vectigales

(trudne do uprawy grunty należące do państwa, municipiów i kolegiów)

Iura in re aliena

uprawniony – wektygalista

mógł korzystać z gruntu i pobierać zeń pożytki

w zamian za stały, płacony w odstępach

rocznych, czynsz (vectigal).

Iura in re aliena

Ius in agro vectigali

prawo dziedziczne i zbywalne.

Wektygalista własność pożytków nabywał przez

separatio.

Iura in re aliena

Ius in agro vectigali – ochrona;

1. actio in rem vectigalis

2. interdictum de loco publico fruendo

Iura in re aliena

Ius perpetuum

dzierżawa wieczysta,dziedziczna i zbywalna,

której przedmiotem były fundi rei privatae

(ziemie będące własnością korony cesarskiej)

w zamian za stały roczny czynsz (vectigal)

Iura in re aliena

Ius in agro vectigali

perpetuarius mógł być pozbawiony

swego prawa tylko w drodze decyzji

cesarskiej.

Iura in re aliena

Ius in agro vectigali

ochrona - actio in rem

Iura in re aliena

Emfiteuza – IV w.

powstaje z połączenia ius in agro

vectigali i ius perpetuum.

Iura in re aliena

Emfiteuza

od V w. jej przedmiotem mógł być

każdy grunt.

Iura in re aliena

Emfiteuza

Emfiteuta miał dziedziczne i zbywalne prawo do

korzystania z gruntu i pobierania zeń pożytków

(własność przez separatio).

Na gruncie emfiteutycznym (i na rzecz tego gruntu) mógł

ustanowić służebność.

Iura in re aliena

Emfiteuza

emfiteuta był detentorem gruntu.

Ochrona: actio vectigalis i a. negatoria utilis

+ interdicta.

Iura in re aliena

Obowiązki emfiteuty:

1. uprawa ziemi

2. roczny, stały czynsz

3. podatek gruntowy

4. pisemne powiadamianie właściciela o

zamierzonej alienacji gruntu emfiteutycznego

Iura in re aliena

ad. 4

ius protimeseos

laudemium

Iura in re aliena

emfiteuza

powstawała zazwyczaj przez contractus

emfiteuticarius

lub legatum per vindicationem

Iura in re aliena

emfiteuza gasła przez:

- upływ terminu

- zrzeczenie się

- confusio

- zniszczenie gruntu emfiteutycznego

Iura in re aliena

Emfiteuta mógł być pozbawiony prawa gdy:

1. pogarszał stan gruntu

2. nie płacił regularnie czynszu

3. nie przedkładał kwitów podatkowych

4. nie zawiadomił właściciela o zamiarze alienacji gruntu

Iura in re aliena

zastaw

rzeczowe zabezpieczenie zobowiązania

Iura in re aliena

strony zastawu

zastawca i zastawnik

Iura in re aliena

ewolucja zastawu

- fiducia cum creditore contracta

- pignus

- hypotheca

Iura in re aliena

Fiducia

zastawca przenosił na zastawnika własność rzeczy

zastawionej (mancipatio lub in iure cessio) – dołączając

pactum fiduciae, w której zastawnik zobowiązywał się do

powrotnego przeniesienia własności na zastawcę po

spłacie długu

Iura in re aliena

pignus

zastawca przenosił na zastawnika (dla

zabezpieczenia jakiegoś zobowiązania) nie

własność, ale detentio rzeczy zastawionej +

dodatkowa umowa co do zwrotu rzeczy

Iura in re aliena

hypotheca

zastawca i zastawnik zawierają umowę mocą

której rzecz zastawiona (zabezpieczająca

zobowiązanie) pozostaje w rękach zastawcy;

ten zaś zobowiązuje się wydać ją zastawnikowi,

gdyby długu nie zwrócił

Iura in re aliena

Hypotheca

- Interdictum Salvianum

- actio Serviana

Iura in re aliena

realizacja zastawu

1. lex comissoria (do 326 r.)

2. pactum antichreticum

3. pactum de vendendo

Iura in re aliena

Iura in re aliena

powstanie zastawu

- w drodze czynności prawnych

- vi legis (np. zastaw żony na majątku męża dla

zabezpieczenia wierzytelności o zwrot posagu)

Iura in re aliena

Cecha zastawu – akcesoryjność.

Pignus Gordianum (od 239 r.)

(wierzyciel miał prawo zatrzymania przedmiotu zastawu nawet

po spłaceniu zabezpieczonego nim długu, jeśli miał wobec tego

samego dłużnika inne, nie zrealizowane jeszcze wierzytelności)

Iura in re aliena

Problem wielości zastawów.

wielokrotne zastawianie tej samej rzeczy możliwe w

przypadku hipoteki

crimen stellionatus

Iura in re aliena

Problem kolejności realizacji zastawu

Prior tempore, potior iure.

(nie dotyczyła zastawów uprzywilejowanych – np. zastawu

skarbu państwa)

Iura in re aliena

Ochrona

vindicatio pignoris (actio hypothecaria)

(skuteczna erga omnes skarga zastawnika o zwrot rzeczy zastawionej)