ANKARA NVERSTES ETM BLMLER FAKLTES Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar No: 237

I.ULUSAL ETMDE VE PSKOLOJDE LME VE DEERLENDRME

KONGRES

Yayna Hazrlayanlar

Prof.Dr.Nizamettin KO

r.Gr.Dr.H.Deniz GLLEROLU

Ara.Gr.Deniz Tue COKUNER

ANKARA NVERSTES YAYINLARI NO: 241

ISBN: 978 975 482 843 6

ANKARA NVERSTES BASIMEV ncita Sokak No:10

06510 Beevler / ANKARA Tel: 0 (312) 213 66 55

Basm Tarihi: 04/12/2009

III

SUNU

I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi 14-16 Mays 2008 tarihinde Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn koordinatrlnde, Ankara niversitesi ATAUM (Avrupa Topluluu Aratrma ve Uygulama Merkezi) salonlarnda gerekletirilmitir.

lme ve Deerlendirme - Psikometri alanndaki akademik almalarn ve uygulamalarn paylalmasn amalayan bu kongreye niversitelerden akademisyenler, Milli Eitim Bakanl ve sivil toplum kurulularndan uzmanlar, resmi ve zel okul retmenlerinden oluan geni bir grup katlmtr.

gn devam eden kongrede yaplan almalar; arl bildiriler, Szl Bildiriler, rencilerin st Dzey Zihinsel zelliklerinin Belirlenmesi konulu bir Atlye almas ve Deerlendirme Paneli olmak zere drt ana balkta yrtlmtr.

Kongrenin balangcnda ortak oturumlar halinde arl bildiriler sunulmu, daha sonra kongreye szl bildiri sunmak zere yaplan bavurular arasndan Bilimsel Danma Kurulunca seilen bildiriler be paralel oturum halinde sunulmu ve tartlmtr.

Kongrede sunulan arl bildiriler ve sunan akademisyenler unlardr: lk ve Orta retimde Dikey Geiler (Prof.Dr.Yaar Baykul); Farkl Bilim Alanlarnn Eitim Srecinde lme ve Deerlendirme (Prof.Dr.Ferhunde ktem); Psikolojik Testler ve Etik Standartlar Bak Asndan Yantlanmas Gereken Sorular (Prof.Dr.Ata Tezbaaran); Aratrma Srecinde lme ve Deerlendirme (Prof.Dr.Niyazi Karasar); Yaratclk in Frsat Ne Kadar nemli?(Prof.Dr.Ali Baykal); Geni lekli Testler ve Deerlendirme (Do.Dr.Selahattin Gelbal); nsan Kaynaklar Ynetiminde lme, Deerlendirme ve Kltrel Balam (Prof.Dr.Canan Smer); Eitimimizde Psikolojik Testlerin Kullanm Durumu: Sorunlar ve neriler (Prof.Dr.Nizamettin Ko).

Kongrede, lkemizde lme ve Deerlendirme Uzmanlarnn gr alnarak verilmesi gereken birok kararn uzman gr alnmadan verildii, bunun da ok nemli birok sorunun yaanmasna neden olduu belirtilerek, ou zel eitim kurumlarnda lme ve Deerlendirme Birimleri ve Uzmanlar varken devlet okullarnda olmaynn nemli bir eliki oluturduu zerinde de durulmutur.

Kongrede zerinde durulan nemli konulardan bir dieri de, Milli Eitim Bakanl ve Yksekretim Kurulunun; rencilerin deiik

IV

amalarla deerlendirilmesi (retimi gelitirme, seme, snflama, yerletirme vb.) ile ilgili olarak aldklar kararlarda lme ve Deerlendirme Uzmanlarndan yeterince yararlanmamalarnn ortaya koyduu sorunlar olmutur.

Kongrede ayrca, lkemizde Ynetsel (Seme, Snflama, Yerletirme), retimi Gelitirme, Rehberlik(Mesleki, Eitsel ve Kiisel) ve Aratrma amalaryla kullanlan tm psikolojik testleri bnyesinde toplayan, yenilerini gelitiren-uyarlayan, bunlarn datm sistemini kuran- ileten ve psikologlarn testler zerinde denetimine olanak veren bir merkezin gereklilii zerinde durularak, Trkiye Test ve Aratrma Merkezi ad altnda bir merkezin kurulmas nerilmitir.

I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresinin nemli bir yn de kongrenin alnda Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Alanna Deerli Hizmetlerde Bulunan Eitimcilerimize kran Plaketi Sunulmas olmutur. Kongreye anlaml ve ho bir boyut katan kran plaketi takdim treninde, youn duygusal anlar yaanmtr. Kendilerine kran Plaketi takdim edilen deerli eitimcilerimizi bir kez daha yrekten kutluyor ve kranlarmz sunuyoruz.

I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi birok kii ve kuruluun katk ve abasnn birlemesiyle gerekletirilmi bir etkinliktir. Kongremizin gerekletirilmesinde bize talep ettiimiz her trl destei salayan niversite Rektrlmze, kongre srasnda sosyal tesislerinden bize yararlanma olana veren Trk Eitim Derneine, yine kongremizin gerekletirilmesinde bize deiik boyutlarda katk salayan, destek veren T.C.Ziraat Bankasna, CTO Trkiye Temsilciliine, KK Yaynclka, MAYA Akademiye, PEGEM Akademiye ve RTB Eitim zmlerine ok teekkr ediyoruz.

Ortak ve paralel oturumlar biiminde gerekletirilen kongrede sunulan arl ve szl bildirilerin Kongre Kitab olarak yaymlanmas Kongre Dzenleme Kurulumuzca kararlatrlmtr.

arl ve szl bildiri olarak kongrede sunulmu olup, bildiri sunuculara kongre ncesi duyurulan bildiri yazm kurallar erevesinde Kongre Dzenleme Kuruluna iletilmi olan bildiriler gzden geirilerek biimsel ve dilsel bir btnlk salanmasna karn, bildirilerin yazm, noktalama ve anlatm zellikleri bakmndan yazarlarndan geldii biimiyle yaymlanmasna zen gsterilmitir. Kongrede sunulduu halde bu kitapta yer almayan bildiriler, bildiri yazm kurallar uyarnca duyurulan tarihlerde Kongre Dzenleme Kuruluna iletilmeyen bildirilerdir.

V

Kongre kitabnn yayna hazrlanmasnda nemli katklarda bulunan Anabilim Dalmz retim elemanlar Prof. Dr. Ezel Tavancla, Do. Dr. Nkhet Demirtal - krkya, Yrd. Do. Dr. mer Kutluya, Yrd. Do. Dr. may okluk - Bkeoluna, r.Gr.Dr.Deniz Glleroluna, r.Gr.Dr.Gksu Gzen-taka ve Ara.Gr.Tue Cokunere, kongrenin gerekletirilmesinde aktif olarak rol alan tm Anabilim Dalmz mensuplarna iten teekkr ediyorum.

Ayrca, Ankara niversitesi Basmevi Mdrl ilgililerine teekkr ederim.

Prof.Dr.Nizamettin KO

Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi

lme ve Deerlendirme Anabilim Dal

retim yesi

VII

NDEKLER

Sayfa Sunu .............................................................................................................. III Prof. Dr. Nizamettin KO

Al Konumalar Prof. Dr. Nizamettin KO .......................................................................XVII Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi lme ve Deerlendirme ABD Bakan Vekili

Prof. Dr. Gnl AKAMETE ...................................................................XIX Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dekan

Prof. Dr. Ramazan ARSLAN.................................................................. XXIII Ankara niversitesi Rektr Yardmcs

arl Bildiriler

Trk Eitiminde lme ve Deerlendirme Alanndaki Gelimeler Dikey Gei Sistemi........................................................................................ 1 Prof. Dr. Yaar BAYKUL

Farkl Bilim Alanlarnn Eitim Srecinde lme ve Deerlendirme.......... 29 Prof. Dr. Ferhunde KTEM

Psikolojik Testler Ve Etik: Yantlanmas Gereken Sorular .......................... 35 Prof. Dr. Ata TEZBAARAN

Bilimsel Alg in Ortak ltl Aray: Aratrma Srecinde lme ve Deerlendirme .............................................................................. 43 Prof. Dr. Niyazi KARASAR

Yaratclk in Frsat Ne Kadar nemli? ..................................................... 55 Prof. Dr. Ali BAYKAL

nsan Kaynaklar Ynetiminde lme, Deerlendirme ve Kltrel Balam...71 Prof. Dr. Canan SMER

Eitimimizde Psikolojik Testlerin (Standart Testlerin) Kullanm Durumu, Sorunlar ve neriler...................................................................................... 85 Prof. Dr. Nizamettin KO

VIII

Bildiriler

Lisansst Tez almalarnn Yntem Blmnn erik zmlemesi - Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits -..................................... 107 Prof. Dr. Ezel TAVANCIL

Tutum lei Gelitirmede Korelasyona Dayal Madde Analizi Teknii in Pearson Momentler arpm Korelasyon Katsays le ok Serili Korelasyon Katsaysnn Karlatrlmas.................................................. 123 r.Gr. Esin TEZBAARAN

Devlet Memurlar Gizli Sicil Raporu zerine Bir alma (Akdeniz niversitesi Faklte Sekreterlerinin Grleri) .......................... 139 Prof. Dr. Mualla BLGN AKSU, Yrd. Do. Dr. Cem GZELLER

Genellenebilirlik Kuram le Bir Personel Seme Ynteminde Gvenirliin Deerlendirilmesi........................................................................................ 155 Dr. Atilla YELBOA

Nitelik Gelitirme Asndan Yksek Lisans Tezlerinin Deerlendirmesinde Nicel ltlerinin Gelitirilmesi (Eitim Bilimleri rnei)....................... 167 Yrd. Do. Dr. M.Semih SUMMAK, Yrd. Do. Dr. A.Elin GREN SUMMAK

Genelletirilmi Aamal Dorusal Model le Rasch Modelinin Parametrelerinin Deimezliinin Karlatrlmas ................................... 181 Uzman Tlin ACAR, Do. Dr. Hlya KELECOLU

Aratrmaya Ynelik Tutum lei Gelitirme almas ......................... 195 Yrd. Do. Dr. H. Cokun ELK, Yrd. Do. Dr. Cahit PESEN

Grnme Ynelik Sosyokltrel Tutumlar lei (GYSTO)nin Uyarlanmas ................................................................................................ 211 Ar.Gr. Temel KALAFAT, Ar.Gr. Durmu ZBAI, Ceren DLEK

CITO Trkiye renci zleme Sistemi (S)Sde MTK Uygulamalar..... 225 Do.Dr. Nkhet DEMRTALI, Serkan ARIKAN

Madde Haritalama Yntemi ve S Uygulamalarnda Yeterlik Dzeylerinin Belirlenmesi ................................................................................................ 228 Prof.Dr. Giray BERBEROLU, Dr. idem GZEL

Sde Problem zme Becerilerinin llmesi ve Deerlendirilmesi .... 233 Dr. idem GZEL

IX

CITO Trkiye renci zleme Sisteminde (S) Bilisel Geliim Uygulamas ................................................................................................. 235 Serkan ARIKAN, mer KONAK, Do.Dr. Kutlay YAMUR

Sde Trke Yazma Becerilerinin Deerlendirilmesi ve rnek Durumlar zerinde Bir nceleme................................................................ 238 Do.Dr. Kutlay YAMUR, idem zgen TUNCER

lkretim retmenlerinin lme Aralarn Tercih Etmede Aradklar zellikler ve Kullanm Sklna likin Grleri ..................................... 241 Yrd. Do. Dr. smail KARAKAYA, r. Gr. Dr. Nuri DOAN

renme ve retme Srecinde Snf i lme ve Deerlendirme Teknikleri........................................................................... 253 Yrd. Do. Dr. Zekeriya NARTGN

oklu Deerlendirme Etkinlikleri zerine Bir alma............................. 265 Yrd. Do. Dr. Hseyin ANILAN, rt. Berrin GEN, rt. Funda ALIIR, rt. Uur OKKRMAN

lkretim retmen ve rencilerinin Ortaretime Gei Sistemine Ynelik Grlerinin Deerlendirmesi....................................................... 281 Yrd. Do. Dr. Memet KARAKU

gren Oryantasyon Eitiminin Performansn Yordama Geerlilii.... 291 Yrd.Do.Dr. Ramazan BATRK, Zeliha PEKDEMR

Sat Personeline Ynelik Performans Deerlendirme lei Gelitirme ve Psikometrik zelliklerini nceleme almas............................................ 305 Uzman ule AKALIN EMROLU, Prof. Dr. Nizamettin KO

retmen Mesleki Yetkinlik lei Gelitirme almas ........................ 317 Prof. Dr. Sema KANER, Ar.Gr. Gl EKERCOLU, Ar.Gr. Begmhan YELLCE YKSEL

oklu Regresyon Analizinde Yordayclara Ait Genellenebilirliin Jackknife Yntemi le Belirlenmesi............................................................ 333 Yrd.Do.Dr. Murat KAYR, Do.Dr. ener BYKZTRK

Yazma Becerilerini lmede (Notlandrmada) Kullanlan Farkl lme (Notlandrma) Yaklamlarnn Geerlikleri zerine Kompozisyon Yazmann Amalar Balamnda Karlatrmal Bir nceleme.................. 339 Ar.Gr. Hakan LPER

X

Trke Dersinin Kazandrmay Hedefledii Okuduunu Anlama Becerisinin llmesi .................................................................................................... 353 Yrd. Do. Dr. mer KUTLU, Selda YILDIRIM, Gler SAVAAN

retmen Adaylarnn lme ve Deerlendirme Konusundaki Kavram Yanlglarnn Belirlenmesi......................................................................... 369 Ar.Gr. Recep Serkan ARIK

retmen, renci ve Akran Deerlendirmeleri Arasndaki liki Dzeyi ve Performans Grevlerinde Gvenirlik Sorunu zerine Bir alma....... 377 Uzman Ayen YTSOY, Uzman C. Deha DOAN

lme ve Deerlendirme Alannda Yaplm Lisansst Tezlere likin Tarama almas ....................................................................................... 391 Ar. Gr. Fatih KEZER, Ar. Gr. Safiye BLCAN

Eitimde lme ve Deerlendirme Dersine Ynelik renci Tutumlarnn Belirlenmesi ................................................................................................ 399 Ar.Gr. zen YALIN, Ar.Gr. Recep Serkan ARIK, Ar.Gr.Necati YALIN

Okul Tahripiliine likin deolojik Ynelimler lei ........................... 411 Prof. Dr. Selahiddin LM, Uzman Alper KSE, Ar.Gr. Sevilay KLMEN

Snf retmeni Adaylarnn lme ve Deerlendirme lkelerine Dayal Uygulamalara Verdikleri nem Dzeyi ..................................................... 427 Tlay ELK, Ceren EVK, Mge ULUMAN

Kimya Derslerinde Yaplandrmac renim Tekniklerinin Uygulanmas Konusunda rencilerin Dncelerinin llmesi .................................. 441 Prof. Dr. Fsun AKARSU, lkay Buket Ata ZDEMR

lkretim Programlarnda Deerlendirmeye likin retmen Grleri ..................................................................................................... 451 Dr. Fazilet KARAKU

z Deerlendirme Formu ve Kontrol Listesi Kullanlarak Deerlendirilen Performans Grevlerine likin renci ve retmen Puanlarnn Karlatrlmas .......................................................................................... 463 Ar. Gr. Esin Bacan YAZICIOLU BYKTURAN, Ar. Gr. Hatice KUMANDA

XI

z Deerlendirme: rencilerimiz Gvenilir Olabilir mi? ........................ 475 Dr. Aslhan ERMAN ASLANOLU, Uzman Burcu DZDAROLU, Mge CANPOLAT YANARDA

lkokuma ve Yazma retiminde renci Baarsnn Deerlendirilmesi........................................................................................ 487 Yrd. Do. Dr. Ali GER

Bilgisayar Destekli Sre Deerlendirme Uygulamas .............................. 507 Uzman Ebru OZMAN, Uzman Erkan GETL

retmen Mesleki Tkenmilik lei Gelitirme almas ................... 515 Ar.Gr. Begmhan YELLCE YKSEL, Prof. Dr. Sema KANER, Ar.Gr. Gl EKERCOLU

Ayrma Bireyleme leinin Trkeye Uyarlanmas ............................ 531 Dr. Sevda ASLAN, Do. Dr. Mehmet GVEN

zyeterlik nancn Belirlemek zere Kullanlan lek Tiplerinin Psikometrik zellikler zerindeki Etkisinin ncelenmesi.......................... 543 Yrd. Do. Dr. Adnan KAN

retmen Adaylarnn lme ve Deerlendirme Uygulamalarna Ynelik zyeterlikleri leinin Gelitirilmesi ......................................... 553 Ar. Gr. F. Rana CEYLANDA

PD - Entegre Tp Eitimi Programnda rencilerin Klinik Akl Yrtme Becerisinin Deerlendirilmesi ..................................................... 561 Dr. Meral DEMRREN, Prof. Dr. zden PALAOLU

Rutin Problemlerle Yaplan lme-Deerlendirme Etkinliklerinde zmn Deerlendirilmesinde Analitik Derecelendirme leklerinin Kullanmna Bir rnek: Fizik Eitiminde Problem zme Uygulamalar .................................................................................. 573 r. Gr. Dr. Yasin NSAL, Prof. Dr. Selma MOOL

lkretim Beden Eitimi retmenlerinin lme Deerlendirme Tekniklerini Etkin Kullanabilme Yeterliklerinin Aratrlmas ....................................................................... 583 Ar. Gr. Erkan Faruk RN

Sosyal stenirlik lei: Geerlik ve Gvenirlik almas ....................... 597 Ar. Gr. Ahmet AKIN

XII

Yldrma (Mobbing) leinin Trkeye Uyarlanmas ............................ 607 Yrd. Do. Dr. Cem GZELLER, Ara.Gr. Beysun GNER

renci Geliim Dosyas Uygulamasnn renme Srecine Etkisi.......... 619 Abdulkadir GNAY, Yrd. Do. Dr. Feral OGAN BEKROLU

Etkileimli Gruplarla Akran Deerlendirme............................................... 631 Derya GNDZ SEFER, Banu KARABAY KOYT

niversitelerdeki Ara Snav Sisteminin lme ve Deerlendirme Asndan ncelenmesi (Ondokuz Mays niversitesi Ve Sinop niversitesi rnei) ......................................................................... 643 r. Gr. Mehmet Taki YILMAZ, Yrd.Do.Dr. Murat GKALP, Yrd.Do.Dr. Tuncay AKADA

rencilerin Snava likin Yanstma almalarnn Etkileri: Bir Olgubilim Aratrmas ................................................................................ 657 Yrd.Do.Dr. etin SEMERC, Burcu DUMAN

Szl Sunuma Dayal Davranlarn ok-Yzeyli Rasch lme Modeli le Analizi......................................................................................................... 671 Yrd. Do. Dr. Ramazan BATRK

Portfolyo Deerlendirme Yntemi ............................................................. 683 Burcu ACA

Hacettepe niversitesi lkretim Blm rencilerinin Kamu Personeli Seme Snav Puanlarn Yordayan Deikenler ........................................ 697 Dr. Nuri DOAN, Yrd. Do. Dr. Ali Ekber AHN

Deerlendirme Yaklamlarnda Kavram Tartmalar ............................... 709 Yrd. Do. Dr. Devrim ALICI, r. Gr. Dr. Gksu GZEN ITAK

Mzik Yeteneine Ynelik zyeterlik leinin Gelitirilmesi................ 727 Yrd. Do. Dr. Gkmen ZMENTE, Yrd. Do. Dr. Sabahat ZMENTE

Tp Eitiminde Probleme Dayal renme Yaklamnda renci zdeerlendirme Becerilerinin Deerlendirilmesi -Ankara niversitesi Tp Fakltesi rnei- ............................................... 741 Dr. Ayen Melek AYTU KOAN, Prof. Dr. Nizamettin KO

XIII

statistik Dersinde Kullanlan lme ve Deerlendirme Yntemleri zerine renci Grleri.......................................................................... 755 Yrd.Do.Dr.Yeim APA-AYDIN, Ar.Gr. Esma EMMOLU

Snavlarda ans Baars Faktr le Etik Tutumlar Arasndaki liki ...... 763 Yrd. Do. Dr. Bayram BIAK, Yrd. Do. Dr. Faruk ZTRK

Etik Standartlar ve Testler: Rehberlik ve Psikolojik Danmada Test Etii zerine Betimsel Bir Analiz ...................................................... 775 Yrd. Do. Dr. S. Armaan YILDIZ

lme Arac Gelitirme ve Uygulamada Etik Sorunlar .............................. 787 Prof. Dr. Ali GLER

rencilere Ynelik Gnlk Biyolojik Ritim leinin Gelitirilmesi ..... 795 Prof. Dr. Selahiddin LM, Ar. Gr. Esin Bacan YAZICIOLU BYKTURAN, Uzman Hasan Fehmi ZDEMR

Yeni lkretim Programnda Kullanlan lme Ve Deerlendirme Aralarna likin retmen Grleri ....................................................... 809 eyda KELEOLU

Danma Kurulu yeleri ............................................................................. 825

Onur Kurulu yeleri................................................................................... 827

Kongre Dzenleme Kurulu yeleri ............................................................ 829

Resimler ...................................................................................................... 831

AILI KONUMALARI

Prof. Dr. Nizamettin KO

(Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi

lme ve Deerlendirme Anabilim Dal Bakan V.)

Prof. Dr. Gnl AKAMETE

(Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dekan)

Prof. Dr. Ramazan ARSLAN

(Ankara niversitesi Rektr Yardmcs)

XVII

PROF.DR.NZAMETTN KOUN AILI KONUMASI

I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi ne Hogeldiniz.

lme ve Deerlendirme Anabilim Dal olarak bir yl akn sredir hazrlk almalarn , bu alanda ulusal bir ilk kongreyi dzenliyor olmann heyecanyla srdrdmz bu kongreyi bugn sizlerle birlikte gerekletiriyor olmann mutluluunu yayoruz. Kongremize katlmak suretiyle bu mutluluu bizlerle paylatnz iin hepinize en iten teekkrlerimizle sayglarmz sunuyorum.

Dzenleme kurulu olarak, hazrlk almalarnda ncelikle u Kongre Konu Balklar n belirledik:

- renci baarsn lme ve deerlendirme - renci seme, yerletirme srecinde lme ve deerlendirme, - nsan kaynaklar ynetiminde lme ve deerlendirme, - Geni lekli testler ve deerlendirme, - Aratrma srecinde lme ve deerlendirme, Ynlendirme Hizmetlerinde (Psikolojik Hizmetlerde) psikolojik

testler ve deerlendirme. - Testler ve etik standartlar. - Farkl bilim alanlarnn eitim srecinde lme ve deerlendirme. Kongremizdeki almalar, belirlenen bu konu balklar altnda

toplanan;

- arl bildiriler,

- Szl Bildiriler,

- Atlye almas, ve

- Deerlendirme Paneli olmak zere drt ana balkta zetlenebilir.

Biraz nce ifade ettiim konu balklarnn her birisi en az bir adet olmak zere, kongremiz iin belirlenen arl Bildiriler iinde bulunduumuz bu salonda ortak oturumlar biiminde sunulacaktr..

Ortak oturumlardan sonra, kongremizde szl bildiri sunmak zere yaplan bavurular arasndan Bilimsel Danma Kurulunca seilen bildirilerin sunumlar ise Be Paralel Oturum halinde, iinde bulunduumuz bu binann deiik salonlarnda devam edecektir.

XVIII

Bu paralel oturumlar toplantmzn son gn olan Cuma gn lene kadar tamamlanm olacaktr.

Ayrca, kongremizin paralel oturumlar ile birlikte, bir uzman akademisyen grubunun ynlendirmesinde rencilerin st Dzey Zihinsel zelliklerinin Belirlenmesi: Performans Grevlerinin ve Dereceli Puanlama Anahtarlarnn Hazrlanmas konulu bir Atlye almas yaplacaktr.

Kongremizin son almas ise Cuma gn saat 14.00 16.00 arasnda gerekletireceimiz Genel Deerlendirme Paneli olacaktr.

Kongremizin gerekletirilmesinde bize talep ettiimiz her trl destei salayan Rektrlmze ok teekkr ediyor ve kranlarmz sunuyoruz.

Yine kongremizin gerekletirilmesinde bize deiik boyutlarda katk salayan, destek veren;

T.C.Ziraat Bankasna, CTO Trkiye Temsilciliine, KK Yaynclka, MAYA Akademiye, PEGEM Akademiye, ve R T B Eitim zmlerine,

teekkr ediyoruz.

Szlerime son vermeden nce, Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme alanna ok deerli hizmetlerde bulunmu olup, bu kongremize Dekanlmzca Onur Konuu olarak davet edilen ve aramzda bulunan ok deerli hocalarmza ve yaknlarna; bu kongremize katlarak bizleri onurlandrdklar iin kranlarmz sunuyorum..

Sizlerle akademik adan verimli ve ho bir kongre geirmemizi; ilkini gerekletirdiimiz bu kongrenin kurumsallaarak ileride beincisini, onuncusunu ve sonrakilerini hep birlikte gerekletirebilmeyi umuyor ve diliyorum.Bu umutla , kongremize katldnz iin hepinize bir kez daha teekkr ediyor, sayglar ve sevgiler sunuyorum.

XIX

PROF. DR. A. GNL AKAMETENN AILI KONUMASI

lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn Koordinatrlnde dzenlediimiz I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresine, ho geldiniz.

Kurulu ama ve yap farkllklar ile zgn Trkiyenin ilk ve tek rnei olan fakltemiz kurulu tarihi olan 1965den beri eitimin eitli alanlarna lisans ve yksek lisans programlaryla nitelikli eitim bilimcileri yetitirerek hizmette bulunmu. 1997deki YK n yeniden yaplanmas ile fakltemizde retmenlik ile ilgili yeni programlar almtr. nceleri, 7 ayr blmn bulunduu fakltemizde 1997 yaplanmasndan sonra Eitimde Psikolojik Hizmetler, Eitim Ynetimi Teftii, Planlamas ve Ekonomisi, lme ve Deerlendirme, Eitim Programlar ve retim blmleri kapatlarak Eitim Bilimleri blm altnda Anabilim dallarna dntrlmtr.

11.07.2007 tarihli Yksek retim Genel Kurul toplantsnda Eitim Bilimleri Blm 4 Blm 10 Anabilim Dal olarak yeniden kurulmutur. Bu dzenlemede Eitimde Psikolojik Hizmetler Blm iinde lme ve Deerlendirme Anabilim Dal da yer almtr. Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Anabilim Dal hari dier blm ve anabilim dallarnn sadece lisansst eitim vermelerine karar verilmitir.

Fakltemiz kuruluundan itibaren bugne dek yaplanmas bakmndan eitli deiimler geirmi olmakla birlikte; eitimin deiik uzmanlk alanlarna pek ok uzman aday yetitirmi ve bunlar lkemizin her tarafnda; niversitelerde, Milli Eitim Bakanl Merkez ve Tara rgtnde, zel sektr kurulularnda grev almlardr.

Fakltemiz kurulu amalar iinde yer alan ve retmen yetitiren okullara retmen yetitirmek (Bu gne uyarlarsak Eitim Fakltelerine retim eleman yetitirmek) biiminde ifade edilen amacnn bir gerei olarak; yrtt lisans ve lisansst eitim programlar erevesinde retmen, retim eleman yetitirme boyutlarnda da nemli hizmetlerde bulunmu ve bulunmaya devam etmektedir.

Eitim Bilimleri Fakltesinin zellikle ulusal dzeydeki toplantlarda gerekletirdii ilklere (rnein; 1990 ylnda I.Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi: 2000 ylnda I. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu, 2003 ylnda ilki yaplp geleneksel hale gelmi olan Eitim Fakltesi Dekanlar altaylar ve imdi de ilk Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve

XX

Deerlendirme Kongresine Fakltemizin ev sahiplii yapyor olmas, Fakltemizin ayrc zelliklerinden birisi olarak deerlendirilebilir.

lme ve Deerlendirmenin Dnyada ve lkemizde, eitim sektrnn yan sra eitli sektrlerde kazanm olduu nem bu alanda uzmanlamann ve uzman eleman (lme ve Deerlendirme Uzman) yetitirmenin gereini ortaya koymaktadr.

lme ve Deerlendirme Anabilim Dal Fakltemizin, niversitemizin nerileri erevesinde Yksekretim Kurulunun 22.06.1994 tarihli toplantsnda alnan kararla kurulmu ve etkinliklerini bu tarihten itibaren bir Anabilim Dal ats altnda srdrmeye balamtr. lme ve Deerlendirme Anabilim Dal kurulduu gnden itibaren hem lisans hem de lisansst dzeyde; lme ve deerlendirmenin temel kavramlaryla, bu alann temel kuramlarn ieren eitimde ve insan davranlarnn llmesinde kullanlan Psikolojik lme aralarnn gelitirilmesi, uygulanmas ve sonularnn deerlendirilmesi sreleriyle ilgili disiplin alanlarnda reticilerin ve eitim fakltelerinin retim elemanlarnn yetitirilmesine katkda bulunmaktadr. Ayrca insan kaynaklarnn deerlendirilmesi, (personel seimi, i baarsnn deerlendirilmesi). Soru bankas kurma yeni lme yaklamlar gibi gncel konularda kamu ve zel kurululara danmanlk hizmeti vermekte, eitim almalar dzenlemekte, projeler gelitirmektedir.

Fakltemizin nemli hizmet alanlarndan birisi de (yukarda da iaret edildii gibi), Eitim Fakltelerinin retim eleman adaylarn yetitirerek getirmi olduu katkdr. Halen 26 niversiteden 54 aratrma grevlisi Fakltemizin yedi anabilim dalnda, kadro aktarma yolu ile lisnasst almalarn srdrmektedir. (Bu saynn 75lere 80lere ulat yllar da olmutur.) Bunlardan dokuz niversiteden gelen 12 aratrma grevlisi bu kongrenin dzenleyicisi olan lme ve Deerlendirme Anabilim Dalmzda lisansst almalarn yapmaktadrlar.

Son yllarda PSA deerlendirmelerinde rencilerimizin baarl olmas okul programlarnn yenilenmesi ve ilk ve ortaretim de renci baarsnn deerlendirilmesinde rencinin sre ierisinde tm faaliyetlerinin deerlendirilmesine olanak veren sre deerlendirme yaklamlarnn arlk kazanmas lme ve deerlendirme bilim dalnn bilimsel verilerine ve bu dalda yetimi uzmanlara gereksinimi daha da arttrmtr. te lme ve Deerlendirme anabilim dalmz bu temel eitim sorunlarnn zmne yardmc olmak ve bu yolla bilimsel bilgi birikiminin geliimine katkda bulunmakla nemli bir misyonu yklenmi durumdadr.

XXI

lme ve Deerlendirme alannda hem ulusal hem de uluslar aras dzeyde yaplacak olan akademik-uygulamal almalara daha etkili bir biimde katlabilmek ve yn verebilmek asndan lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn niversite ats altnda BLM olarak yaplanmasnn gerekli olduunu dnmekteyiz. Bu erevede bu alanda yetimi uzman elemanlarn bulunduu birka niversitemizde bu alann blm olarak yaplanmasnda ok yararl olacaktr.

Kongre hazrlklar bir yl nceden balad. Dzenleme ve Danma kurulu yeleri byk bir titizlikle kongrenin organizasyonu iin youn aba harcadlar. Bata anabilim dal Bakanmz Prof. Dr. Nizamettin Ko olmak zere Prof. Dr. Ezel Tavancla Do. Dr. Nkhet krkya Yrd. Do. Dr. mer Kutlu ve Yrd. Do. Dr. may okluk Bkeoluna, burada isimlerini sayamadm dzenleme kurulunun dier yelerine, danma kurulu yelerine iten teekkr ederim. Ayrca Rektrlmze ve Sponsor kurulularmza katklar iin teekkr ederiz.

gn boyunca ok deerli alan uzmanlarnn sunduklar bildirilerle zenginleecek olan nemli sonularn alnacana inandmz bu toplantnn baarl gemesini diler hepinizi saygyla selamlarm.

XXIII

PROF. DR. RAMAZAN ARSLANIN KONUMASI

Deerli Konuklar, Deerli retim yeleri, Sevgili renciler,

lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn koordinatrlnde; Eitim Bilimleri Fakltemizin dzenledii I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi nedeniyle bir araya gelmi bulunuyoruz. Hepinize niversitemiz ve ahsm adna Ho geldiniz der, saygyla selamlarm.

Tm etkinlik ve uygulamalarnda Atatrk ilke ve devrimlerini temel alan Cumhuriyetimizin ilk niversitesinin Rektr Yardmcs olarak sizlerle birlikte olmann ve size hitap etmenin mutluluunu duyuyorum.

Ankara niversitesi yzlerce yllk bir imparatorluun ardndan ykselen ve ada bir devlet olan Trkiye Cumhuriyetinin ilk niversitesidir. Deneyimli ve zengin bir retim eleman kadrosuna sahip olan Ankara niversitesi, Cumhuriyete yakan ada eitim sisteminin yaygnlamasnda nc rol oynamtr.

Ankara niversitesi gerek yurt iinde, gerek yurt dnda ok sayda yksekretim kurumunun gelimesine nemli llerde katklarda bulunmu ve bulunmaya devam etmektedir.

Cumhuriyetimizin temel ilkelerinin korunmas ve gelecek nesillere aktarlmas niversitemizin vazgeilmez devlerinden birisidir.

Bu vesile ile niversitemizin lkemizde birok ilki de gerekletirmi olduunu vurgulamak istiyorum. Kukusuz bunlardan birisi, ou fakltelerimizin kendi trlerinde Cumhuriyetimizin ilk faklteleri olduu (Hukuk, Siyasal, Ziraat, Veteriner Fakltesi vb.) gibi bu kongreyi dzenleyen Eitim Bilimleri Fakltemizin de kendi trnde ilk faklte olmasdr. yleki; niversitemiz, Senatosunun yaptrd kapsaml inceleme sonucu hazrlatt rapora dayal olarak; 1964 ylnda, eitimimizde ihtiya duyulan eitim uzman adaylarn yetitirmek zere (o zamanki adyla) ilk Eitim Fakltesini kurmutur. 1982 ylnda tm retmen yetitiren kurumlarn niversite ats altna alnarak Eitim Fakltesi adn almalar ile birlikte Fakltemizin zgnl korunarak Eitim Bilimleri Fakltesi adn almtr. Halen bu fakltemiz bu ad tayan ilk ve tek faklte konumundadr.

Yine hepinizin bildii gibi, onaltncs Eyll 2007de dzenlenen ve geleneksel hale gelmi bulunan Eitim Bilimleri Kongrelerinin ilki,

XXIV

niversitemizde, Eitim Bilimleri Fakltemizin koordinatrlnde 1990 ylnda gerekletirilmitir.

Bugn sizlerin de katlmyla niversitemiz I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresini dzenleyerek bir ilki daha balatm bulunmaktadr. Disiplinleraras nitelii ve nemli bir konumu olan, ayn zamanda tm sektrleri ve kurumlar ilgilendiren bu alandaki akademik birikimlerin - uygulamalarn ilgililerce paylalaca bu kongrenin de gelecekte kurumsallaarak, belirli aralklarla yenilerinin dzenlenebileceini dnmekteyiz.

PIRLS, PISA (Programme for International Student Assessment) TIMSS (The Trends in International Mathematics and Science Study), gibi uluslararas dzeyde yaplan testler ve deerlendirme (Bu snav sonularna gre lkemizin durumu); ilkretimde, ortaretimde ynlendirme bu erevede psikolojik testlerin nemi ; insan kaynaklar ynetiminde lme ve deerlendirme gibi konularn toplumumuzun nemli gndem maddelerini oluturduu byle bir dnemde bu kongrenin Eitim Bilimleri Fakltemizde dzenlenmi olmasn ok anlaml ve nemli bulmaktaym.

Konumam sonulandrmadan nce; bu kongreyi dzenleyerek, bu alanda bir anlaml ilki daha balattklar iin, Eitim Bilimleri Fakltemizi bir kez daha kutlamak istiyorum. Cumhuriyetin temel ilkelerini korumakta gsterdikleri duyarllklarnn yan sra, bu tr nemli akademik etkinliklerle katklarn, bundan sonra da devam ettireceklerine inanyorum.

Bu kongreye, bildiri sunarak, panel yesi olarak, oturum bakan olarak, atlye almas yneticisi olarak ve dinleyici olarak; niversitelerden, Milli Eitim Bakanlndan, Sivil toplum kurulularndan katlarak katk getiren herkese; kongrenin gerekletirilmesinde emei geen herkese ve siz deerli izleyicilere teekkr ediyor, sayg ve sevgilerimi sunuyorum.

ARILI BLDRLER

TRK ETMNDE LME VE DEERLENDRME

ALANINDAK GELMELER: DKEY GE SSTEM

Prof. Dr. Yaar BAYKUL

Bana verilen grev gerei konumam iki blmde sunmaya alacam. Birinci blm eitimde lme ve deerlendirme alannda Trkiyedeki gelimeler, ikinci blm trk eitim sisteminde dikey geilerle ilgili olacaktr.

Birinci Blm

Trk Eitiminde lme Ve Deerlendirme

Alanndaki Gelimeler

Trk eitiminde lme ve deerlendirme Osmanl dneminde seme ve yerletirme amacyla kullanlmaya balanm, gnmzde dnyadaki gelimelere paralel olarak eitim sisteminin bir gesi olmu ve eitimde bir uzmanlk alan haline gelmitir. Bu bildiride, deerlendirmenin eitimdeki yeri zerinde ksaca durulmakta, Osmanl dneminden gnmze kadar olan lme ve deerlendirme almalar zetlenmekte, lkemizde bu alanla ilgili baz problemler zerinde durulmakta ve baz neriler sunulmaktadr.

Bir Sistem Olarak Eitim Ve Deerlendirme

Eitim bir sistemdir ve her sistemde olduu gibi girdiler, sre, ktlar ve Yeditepe niversitesi Eitim Fakltesi

GRDLER I K T I L A R SRE

DEERLENDRME

2

deerlendirme olmak zere drt temel geden oluur, bu sistem yandaki ekilde olduu gibi gsterilebilir. Girdiler, sisteme sokulan ham maddeler, planlar, yasalar, ynetmelikler ve benzerleri, yntemler ve kendiliinden girerek onu etkileyen zellikler; ktlar, sistemin rnleri; sre, rnlerin elde edilmesinde ie koulan etkinliklerdir. Sistemlerde, kontrol edilebilen ve edilemeyen baz etmenler sisteme etkide bulunur; bu etkiler, sistemden elde edilen rnde yetersizliklere veya sistemden istenmeyen rnler elde edilmesine neden olurlar. Deerlendirme, bu yetersizlikleri, olumsuzluklar ve kaynaklarn saptamada hizmete konulan gedir; sistemde vuku bulan yetersizlik arzalarn saptanmasna ie koulur. Bu ynyle sistemin onarlmasnda kullanlr.

ktlardaki yetersizlikler ve olumsuzluklar, saptanan davranlar, eitim politikalar, yasal dzenlemeler, ayrlan para, sosyal ve kltrel zellikler, retmen davranlar gibi girdilerden, ie koulan renme-retme srecinden (renme-retme etkinlikleri, ara-gereler, renme ortamna giren her trl ge) ve hatta deerlendirmenin kendisinden (deerlendirmenin saptanan amac, lme yntem ve teknikleri, ltler) kaynaklanabilir. Buna gre, renme ktlar (eitim program ve dier girdiler, renme-retme sreci ve renme ortamyla ilgili her trl ge, renme ktlar, lme yntem ve teknikleri deerlendirme konusudur.

Deerlendirme ve lme kavramlar bazen biri dierinin yerine kullanlmaktadr, bu nedenle deerlendirme ve lme kavramlarna ksaca deinmekte fayda vardr. Deerlendirme bir karar vermedir. Karar verme de, gzlem yapma ve gzlem sonularnn kabul edilen bir standarda gre karlatrlmasdr. Gzlem sonular semboller veya tercihan saylar, karlatrmada esas alnan standartlar da lttr (ltler).

Bugn yukarda zetlenen noktaya gelmi ve bir uzmanlk alan olan eitimde deerlendirme ve lme gemite, seme ve snav yapma kavramlaryla balam, bu dnce yakn zamana kadar sregelmitir; lme ve deerlendirmenin bu amala kullanlmas gnmzde de devam etmektedir.

Gemiten Bugne Trklerde, Eitimde lme Ve Deerlendirme

Osmanl dneminde ilk ve orta dereceli okullarla renci almada giri snav uygulamas yoktur. Ancak dzenli olmasa da, bu okullarda grevlendirilecek retmenlerin seilmesinde, snava bavurulduuna dair kaytlara rastlanmaktadr. rnein, Fatih dneminde sbyan mekteplerine (ilkokul) alnacak retmenlerin seilmesinde ve retmenlerin terfi ettirilmelerinde snav yapld hatta Fatihin kendisinin, Vakfiyesinde

3

kurduu okullara mderris alma amacyla snavlarda bakanlk ettiine (Dilaver) dair bilgi vardr.

II Beyazt ve Olu Yavuz Sultan Selim zamannda devlet hizmetinde grev alacaklar Enderun okullarnda zel olarak yetitirilir ve bu okullara sk bir snavla alnrd, hizmet alanlarna, yetenek ve ilgi alanlarna gre ynlendirilirdi. Bu bilgi, deerlendirmenin Osmanl dneminde okula renci seme ve ynlendirme amalaryla kullanldn gsterir. Dkmenin (1929), kszolu ve brahim Hakk Ene dayanarak bildirdiine gre, bu seme ilemlerinde deerlendirmeye esas olan bilginin (lme) elde edilii hakknda kesin bilgi olmamakla birlikte, grnn ne kt bir mlkatn yapld ve verilen u rnekten baz sorularn da sorulduu anlalmaktadr. rnek: Gemilere tayfa seilirken, adaydan, yz rzgra dnk olarak tkrmesi istenirmi. Rzgra kar tkrenler soruyu cevaplayamam, ters dnp rzgr arkasn alarak tkrenler cevaplam saylrm. Bu rnek, ister problem zmede baar, ister de zek gstergesi olarak alnsn bir lme yntemi olarak kabul edilebilir. Medreselere renci almada snav uygulamasndan daha sonra vazgeilmitir.

Osmanl dneminde medreselere alnacak renci saysna dair bir snrlama yoktu, bu nedenle bir seme de yaplmazd. Ancak bavuru says, rencilerin yatmalar iin verilen ve adna hcre denilen oda saysn geerse seme yaplrd. Tarihimizde dzenli olarak seme snav ile renci alan ilk yksekretim kurumu, 1859 ylnda alan Mekteb-i Mlkiye (bugnk Siyasal Bilgiler Fakltesi) olup snav, klsik yazl ve szl yoklama tr sorularla yaplrd. Mekteb-i Mlkiye gibi, batllama hareketleri sonucu alan Darlfnun, balangta snavsz renci alyordu. Ancak bir sre sonra, idad ve sultan mezunlarn yeterli bulmadklarn belirtmeleri zerine bu okullar bitiren rencilere yeterlik snav uygulanmaya baland. Bakalorya adn tayan bu snav ilk defa 1867 ylnda kurulan Galatasaray Lisesine uygulanmtr (zgven, 1972).

Pek ok kaynak (ner, 1994; zgven, 1994; Nartgn, 2006.) Trkiyede, eitimde lme ve deerlendirme almalarnn 1915 ylnda brahim Alaattin Gvsann, Binet ve Simon tarafndan gelitirilen zek testlerinin dilimize tercmesi edilmesiyle baladn, almalarn kiisel abalar halinde 1950li yllara kadar srdrldn belirtmekte ve dier almalarla ilgili olarak aada zetlenen bilgiyi vermektedirler:

Sadrettin Celal Antelin 1929-1932 yllarnda yaymlad Pedagoji, Terbiyede l ve Test Usul adl eserlerinden sz ederek test, yetenek testi, bireysel ve grup testi gibi kavramlar ve lme ve deerlendirme yntemleri konusunda aklamalarda bulunmutur.

4

Mehmet Naci Ecer, Pedagojide Test Usul kitabn ve 1932 ylnda Binet zeka testini Zek lleri adl altnda yaymlamtr.

1930lu yllarda baar testleri hazrlamada gelimeler yaanm, brahim Alaattin Gvsa ocuklarda Zek lleri adl eseri, H. Gerelin Okul ocuklarnn Kabiliyetlerini Nasl Tehis Etmeli ve evket Salih Soysaln Kk ocuklarda Zek Muayeneleri adl tercmeleri yaymlanmtr. Ayrca 1937 ylnda Sadrettin Celal Antel, lk Tahsil Verim Testi ad altnda, bir genel baar testi hazrlam, bu test daha sonra parasz yatl okullara renci semede lme arac olarak kullanlmtr.

1940l yllarda Refia emin Uurelin Ordu Alfa Testi, Muzaffer erif Baolunun Stanford Binet Bireysel Zek Testi ve Zeknn llmesi adl eserinin Trke tercmesi, Hsn Crtlnn Terbiye ve retimde Metot ve 1945 ylnda Refia emin Uurelin Zihin Seviyesi Nedir adl eseri yaymlanmtr.

Yukardaki bireysel almalarn yannda ilk kurumsal gelime 1946 ylnda Psikoteknik Laboratuarnn almasyla balamtr. Bu laboratuar, meslek okullarnn oalmas ve meslek seiminin nemi n plana kmas zerine MEB Erkek Teknik Yksek retmen Okulunda Fikri Grsel tarafndan, rencilerin meslek yeterliklerini saptayarak onlar okuldaki dallara ayrma ve isteyen baka kurululara eleman semede yardmc olma amacyla Psikoteknik laboratuar kurulmutur.

1950li yllarda, ABDnin Birinci Dnya Sava srasnda balatt almalar rnek alnarak Mill Savunma Bakanl bnyesinde Ordu Test Brosu kurulmu, askere alnan er ve yedek subaylarn ordu iindeki grevlere yerletirilmeleri bu bro tarafndan gerekletirilmi, bu bro daha sonra kapatlmtr.

1953 ylnda MEB Talim Ve Terbiye Dairesi bnyesinde, psikolojik testler hazrlama, lme alannda personel yetitirme, testlerle ilgili inceleme, aratrma ve yaymlar yapma amalaryla Test Ve Aratrma Brosu kurulmutur. Test ve Aratrma Brosunun kurulu ylarnda ABDden danman olarak uzmanlar getirilmi ve bir grup eitimci ABDye lme ve deerlendirme alannda lisansst eitim amacyla gnderilmitir. Gidenler, yksek lisans ve doktora eitimlerini tamamlayarak dnmler, MEB bnyesindeki dier devlet kurulularnda nemli grevler stlenmilerdir. Bir ksm da niversitelerde ilk lme ve deerlendirme almalarn balatm ve srdrmlerdir. Test Brosundan ABDye ilk gnderilen kii Mehmet Fuat Turguttur. Anlan kii, sonraki yllarda Eitimde lme Ve Deerlendirme alannda Profesr olmu ve nemli hizmetlerde bulunmutur, halen almalarn emekli olarak srdrmektedir.

5

Bu srada Test ve Aratrma Brosunun kuruluunda hizmeti geenlerden Prof. Dr. efik Uysal, Prof. Dr. Sleyman etin zolu, Prof. Dr. Hsn Arc ve brahim Yurtun da belirtilmesi gerekir.

Test ve Aratrma Brosu, eitimde lme ve deerlendirme alannda, anlmas gereken ilk kurulutur, nemli hizmetlerde bulunmutur. Bunlardan bazlar unlardr: Kuruluundan itibaren ilk ve ortaokul dzeylerinde seme amacyla kullanlan yetenek testlerinin tercmeleri, ortaretim dzeyindeki okullar iin parasz yatl snavlarnn yaplmas, rehberlikte kullanlacak testlerin hazrlanmas ve uygulanmas, 1960-1970 yllar arasnda, MEBna bal yksek okullarn giri snavlarnn yaplmas, rehberlik ve psikolojik danma alannda testlerin gelitirilmesi, testlerin uygulanmas ve sonularnn yorumlanmas alannda uzman personelin yetitirilmesi.

1970li yllarn banda Test Ve Aratrma Brosu, MEB bnyesinde kurulan Planlama Ve Aratrma Dairesi Bakanl bnyesine alnm, almalarn bir zel ad verilmeden bu daire iinde srdrmtr. 1975 ylnda Planlama Aratrma Ve Koordinasyon Dairesinin kapatlp Talim Ve Terbiye Dairesine balanmasndan sonra, MEBnn lme ve deerlendirme almalar Talim ve Terbiye Dairesi bnyesinde lme Ve Deerlendirme Birimi tarafndan yrtlmtr. Gerek Planlama Aratrma Ve Koordinasyon Dairesi, gerekse Talim Ve Terbiye Dairesi Bakanl zamannda lme ve deerlendirme hizmetleri genilemitir. Bu hizmetler arasnda rehberlik ve psikolojik testlerle ilgili almalarn; devlet parasz yatllk, fen liselerine giri, baz derslerin retiminin yabanc dilde yapld okullarn giri, baz yllarda uygulanan meslek-teknik ortaretim okullarna ve MEBna bal yksek okullara giri snavlar anlan lme ve deerlendirme birimi tarafndan yrtlmtr. Bu snavlarda lme arac olarak kullanlan oktan semeli testlerin hazrlanmasndan sonularn alnmasna ve duyurulmasna kadar btn aamalar bu birim tarafndan gerekletirilmitir. Puanlama ve bilgi ileme almalarnda zamann ileri teknolojisi kullanlmtr.

MEBnn lme ve deerlendirme hizmetleri halen 1980 ylnda Eitim Teknolojileri Genel Mdrlne bal olarak lme Ve Deerlendirme Dairesine verilmi halen bu Genel Mdrlkte srdrmektedir. nceki paragrafta belirtilen lme ve deerlendirme hizmetleri renci ve okul saysndaki arta paralel olarak genilemi bir ekilde anlan Daire Bakanlnca srdrlmektedir.

lme ve deerlendirme konusunda lkemizde belirtilmesi gereken dier bir kurum renci Seme Ve Yerletirme Merkezidir. Anlan Merkez ilk defa, 1750 Sayl Yksekretim Yasasna gre oluturulan

6

niversiteler Aras Kurul Bakanlna bal olarak niversitelere renci Seme Ve Yerletirme Merkezi adyla kurulmu, 1982 ylnda yeni Yksekretim Yasasnn karlmasn takiben Yksekretim Kuruluna balanm ve ad renci Seme Ve Yerletirme Merkezi olarak deitirilmitir. Bu merkez halen ayn adla tm yksekretim kurumlarna renci seip ve yerletirme ile ilgili grevini srdrmektedir. Merkez ayrca, lisansst programlara renci seme, tpta uzmanlk, Personel Yasas gereince yaplmas gereken hemen btn alanlarda kamu personeli seme snavlar (KPSS), doentlik dil snavlarn ve baka kurumlarn ihtiyac olan pek ok snav baar ile yapmaktadr. Yksekretime giri snavlaryla ilgili almalar konumamn bundan sonraki blmnde ayrntl ekilde ele alnmaktadr.

lkemizde lme ve deerlendirme almalarnn kurumsallatrlmasyla ilgili olarak belirtilmesi gereken son gelime niversitelerde Eitimde lme Ve Deerlendirme Programlarnn almasdr. Yukarda da belirtildii gibi, akademik kurumlarda lme konusunda ilk derslerin almas stanbul niversitesinde, Ankara niversitesi Dil Ve Corafya Fakltesinde ve Gazi Eitim Enstitsnde pedagoji ve lme alanndaki derslerin almasyla olmutur. lk doktora program 2547 Sayl Yksekretim Yasas kmadan nce, Hacettepe niversitesi Mezuniyet Eitimi Fakltesinde balatlmtr. 2547 Sayl Yasa ile birlikte alan Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesinde, 1987 ylnda, Eitimde lme Ve Deerlendirme Anabilim Dal alarak lisans dzeyinde eitim balatlm, daha nce alm olan yksek lisans ve doktora programlaryla devam ettirilmitir. Hacettepe niversitesinde gerek mezuniyet Sonras Eitim Fakltesinde gerekse Eitim Fakltesinde yksek lisans ve doktora programlarnda lme ve deerlendirme alannda ok sayda akademisyen yetimi, bu akademisyenler alanda aratrma ve yayn faaliyetlerinde bulunmaktadrlar.

Akademik alandaki almalarda anlmas gereken dier kurulu Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesidir. 1965 ylnda kurulan Eitim Bilimleri Fakltesinde Eitimde lme ve Deerlendirme Blm 1997 ylnda alm yksek lisans ve doktora programlarna yer verilmitir. Daha sonraki yllarda, Mersin ve Abant zzet Baysal niversitelerinde bu alanda yksek lisans programlar balatlmtr.

Psikolojide ve eitimde lme ve deerlendirme alannn gelimesine katkda bulunan kurulular arasnda niversitelerimizin psikoloji blmlerinin de belirtilmesi gerekir. Ayrca, Trk Psikologlar Dernei zellikler yaynlaryla bu alana nemli katklar salamaktadr.

7

eitli fakltelerinin dergileri, Trk Eitim Derneince uzun sredir karlan Eitim Bilim ve Tekk Vakfnca karlan ada Eitim dergileri, ve baka baz sreli yaynlar zaman zaman yaymladklar yazlarla eitimde lme ve deerlendirme alanna katk salamaktadrlar.

MEBnin bu konuyla ilgili almalar ok yakn zamana kadar, rencilere not verme ve lke genelinde yapt snavlarla snrl kalmtr. Ancak, 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren snf geme ve snav ynetmeliklerinde, deerlendirmenin renme eksiklerinin saptanmas ve retimin deerlendirilmesi amalaryla kullanlmasna dair baz hkmlere ve snrl uygulamalara yer verilmitir. Snrl da olsa, yukarda belirtilen fakltelerden mezun olanlarn okullarda grev almalarnn bunda nemli pay vardr. Deerlendirmede kullanlan lme aralarnn seilmesinde maalesef eitlilie yer verilememitir. Yine uzun yllar, klsik yazl yoklama tipi sorular kullanlm, aralarn puanlama gvenirliklerine ve geerliklerine nem verilmemitir. Ayrca, bazen oktan semeli sorularn kullanlmas zorunlu hale getirilmi, bazen de adeta yasaklanmtr. Bylece ara kullanmada bir utan dierine gidilmi, deerlendirmenin ve llecek davranlarn amacna uygun lme aralarnn seilmesi yoluna gidilememitir. Yksekretime, Anadolu ve fen liselerine renci seme amacyla yaplan snavlarda oktan semeli testlerin kullanlmas nedeniyle oktan semeli sorular n plana km, dier lme yntemleri neredeyse unutulmutur. Ancak, 2005-2006 retim ylndan itibaren uygulamaya konulan yeni ilkretim programlaryla birlikte eitli lme tekniklerine yer verilmitir. Bu zamanda da alternatif ve yeni lme aralar ad altnda, renci dosyalarna (portfolyo), gnlklere, anekdotlara, sralama leinde puanlar veren analitik ve btncl puanlama tekniklerine vb. yer verilmitir. Bu aralar ve teknikleri, klsik yazl yoklamalara, ksa cevapl sorulara ve oktan semeli testlere alternatif deildir; ayrca yeni de deildir. Alternatif deildir, nk her birinin kullanlma amalar farkldr. Geleneksel diye adlandrlan tekniklerle birlikte lmenin amacna bal olarak hepsi de kullanlr. Yeni deildir, nk bu teknikler ok nceki yllardan beri vardr. Hatta, 1950li yllarda ilk ve orta retmen okullarnda kullanlmtr. lkretmen okullarnda gnlkler, anekdotlar, sosyogramlar ve dierleri meslek derslerinde retilmekte idi; her retmen adaynn birer renci dosyas olmak zorunda idi. Ayrca renci dosyalar, resim-i derslerinde yllardan beri kullanlmaktadr. Maalesef, baz akademik evreler de bu lme teknikleri iin alternatif ve yeni kelimelerini kullanmaktadrlar.

Yksekretime, Anadolu ve fen liselerine renci seme snavlar eldeki bildirinin sonraki blmnde konu edilmekte ayrntl olarak incelenmektedir.

8

Baz Problemler ve neriler

lkemizde yaplan eitim aratrmalarnda yabanc lkelerde gelitirilen lekler ounlukla kullanlmaktadr. Kullanlma srasnda ya ilgili lein psikometrik zelliklerine baklmamakta da gelitirildii lkede elde edilen katsaylar geerli ve yeterli kabul edilmektedir. Eitim gibi kltrel yn ar basan bir alandaki lekler gelitirildii lkenin zelliklerine bamldr, baka bir lke artlarnda psikometrik zelliklerinin korunaca sylenemez. Ayrca, geerlik ve gvenirlik almas yaplanlarda da, lein tercmesinin geerli olduuna dair alma yaplmamaktadr. lkemizde eitimde, psikolojide, rehberlik ve psikolojik danma alanlarnda lek gelitirebilecek yeterlikte ve sayda uzman bulunaktadr. Eksik olan almalarn kiisel gayretlerin tesine gtrlmesidir. Bu nedenle anlan alanda almalarda bulunacak bir birimin kurulmas gereklidir. lme ve deerlendirme alanndaki aratrmalar, eitimin dier alanlarnda olduu gibi, zaman ve para isteyen almalardr. Yksek lisans ve doktora gerei yaplan aratrmalar birok snrllklar nedeniyle yeterli olmamaktadr. Bunun iin de salam bir kurulua ihtiya vardr. Bu birim renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SY) olabilir. SYM nceki yllarda lme ve deerlendirme alannda aratrma ve yaym etkinliklerinde bulunmutur. Bu almalar geniletilip eitimde lme ve deerlendirme alannda teorik ve uygulamal almalar da yapacak hale getirilebilir.

Eitimde lme ve deerlendirme alannda yksek lisans ve doktora almalarnda yaanan bir problem alana gelin adaylarn ykseklisans ve doktora ncesindeki eitimlerinden gelmektedir. Eitim, psikoloji, ve istatistik bilim dallarndan byk lde destek almaktadr. Bu nedenle yksek lisans ve doktora eitimi programlarnda, zellikle program gelitirme, eitim psikolojisi, renme-retme teorileri ve istatistik alanlarnda tamamlayc eitime arlk verilmesi gereklidir.

lk ve ortaretim okullarmzda retmenlere yardmc olacak ve okulun btnne hizmet verecek lme ve deerlendirme elemanlarna ihtiya vardr. Bu ihtiya yeni ders programlarnn hizmete konulmasyla daha da artmtr. Bugn ilkretim okullarnzda, matematik Trke, fen ve teknoloji, sosyal bilgiler derslerinin her birinde retmenlerin tutmalar gereken 20den fazla lme ve deerlendirme formu vardr; retmenler bunlar kullanmakta zorluk ektiklerini, yardma ihtiya duyduklarn belirtmektedirler. Bu tr hizmetler eitimde lme ve deerlendirme alannda yetimi eleman gerektirir. htiya sadece okullarla snrl deildir; ile ve il dzeyinde yaplacak snavlar ve eitimi gelitirme amacyla yaplacak aratrma ve inceleme almalarnda ehil kimselerin grevlendirilmesi gerekir. Bu elemanlarn lme ve deerlendirme alannda

9

yetimi kimseler olmas gerekir. Buna karn lke genelinde anlan alanda yetimi eleman yok denecek kadar azdr. Okullarda ynetmelikler gerei bulunmas gereken lme ve deerlendirme birimlerinde, alanda yetimemi kimseler uzman ad altnda grevlendirilmektedirler. Bylece ya hizmetler gerei gibi yaplamamakta ya da yanl iler yaplmaktadr. Gnl, okullarda grevlendirilecek bu elemanlarn en az ykseklisans renim grm olmasn arzu eder. Ancak ihtiyacn saysal bykl bunu sylemeye engel oluyor; en azndan bir sre lisans mezunlaryla yetinmeye zorluyor. Bu nedenle (1) kapatlm bulunan Eitimde lme ve Deerlendirme Anabilim Dallarnn almas, (2) ykseklisans ve doktora programlarna alnacak renci saylarnn artrlmas, (3) Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi ve Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesinin dier niversitelerde yetitirilecek lme ve deerlendirme programlarna retim eleman yetitirme amacyla glendirilmesi yararl olur.

SONU

Yukardaki ksa tarihi aklama gsteriyor ki, gerek Osmanl gerekse Cumhuriyet dneminde ilkretim dzeyindeki okullara renci almada kk baz istisnalar dnda seme snav yaplmamtr. Bu dzeydeki okullara retmen almada, Osmanl dneminde zaman zaman, Cumhuriyet dneminde retmen ounlukla snav yaplmtr. Bu durum, Trklerde retmenlie verilen nemi ifade eder. lkretime girite snav yaplmamas da, Devletin vatandaa ilkretim sunma grevi ve vatandan ilkretim hakk ile aklanabilir.

Eitimde lme ve deerlendirme alannda 1915 ylnda balayp Cumhuriyetle birlikte hz kazanan gelimeler ihmal edilemeyecek dzeydedir. Bu gelimelerde balangta Fransa, daha sonra Amerika Birleik Devletlerindeki gelimelerden byk lde etkilenildii sylenebilir. Ancak lkemiz, zellikle yksek retime renci semede, kendi imkn ve becerisiyle nemli baarlar elde etmitir. Gerek orta, gerekse yksekretime girite cidd problemler yaanmaktadr. Anacak, bu problemler snav sisteminden ok eitim sisteminin ihtiyac olan yeniden yaplandrmann gerekletirilemeyiinden kaynaklanmaktadr.

lkemiz eitimde lme ve deerlendirme alannda akademik kurumlarn kurabilmitir. Ancak, alanda bilgi retme konusunda henz yeterli dzeye gelinememitir. zellikle lkemiz artlarna uygun lme ve deerlendirme aralarn retmede daha gayretli olmamz, tercme ve adaptasyon dzeyinden kmamz gerekir.

10

kinci Blm

Trk Eitim Sisteminde Dikey Geiler

Konumamn birinci blmnde Osmanl dneminden gnmze eitim eitim sistemimizde okullara renci seme ve yerletirmenin tarih gelimesine, lme ve deerlendirme alanndaki gelimelere ksaca bakld. Konumamn bu blmnde, arlkl olarak orta ve yksekretime giri snavlar zerinde durmak istiyorum.,

Aklamalarmda Trk eitim sisteminin ok ksa bir zetini sunduktan sonra, orta ve yksekretime giri konularn ayr ayr ele alp bir sonuca ulamaya ve neri sunmaya alacam.

Trk rgn Eitim Sisteminin Mevcut Yaps

Trk rgn eitim sistemi ilkretim (okul ncesi eitim dahil), ortaretim ve yksek retim olmak zere ana blmden oluur. lkretim kesintisiz 8 yllk, ortaretim 4-6 yllk sreyi kapsar. Yksek retim, iki yllk meslek yksek okullar ile 4 yllk lisans eitiminde oluur. lkretim zorunlu ve devlet okullarnda paraszdr. Ayrca zel sektrn at zel (paral) okullar da vardr. lkretime girite herhangi bir snav yaplmamaktadr, isteyen herkes ocuunu devlet okullarna veya zel okullara gnderebilmektedir.

Ortaretim, ilkretimin zerine 4 yllk (3 yl iken 2005-2006 retim ylndan itibaren 4 yla karlmtr.) bir eitimi kapsar. Ortaretim, lise, Anadolu lisesi, fen lisesi, meslek ve teknik liseler olmak zere blmlerden oluur. Meslek ve teknik liseler de, Anadolu teknik liseleri, endstri meslek liseleri, kz teknik liseleri, kz meslek liseleri, imam hatip Anadolu liseleri, imam hatip liseleri, Anadolu retmen liseleri, retmen liseleri, Anadolu ticaret liseleri, ticaret liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, imam hatip liseleri ve salk meslek liseleri olmak zere trlere ayrlr.

Ortaretim sistemi mevcut yap iinde, genel lise, meslek lisesi, teknik lise, Anadolu lisesi, fen lisesi gibi birinden dierine gei olmayan kompartmanlar halindedir. yle ki, anlan okul trleri arasnda geiler olmad gibi, bir tr iinde de geiler mmkn deildir. rnein, genel liseden fen lisesine veya endstri meslek lisesine, ticaret meslek lisesinden endstri meslek lisesine veya imam hatip lisesine gei mmkn deildir.

Ortaretimi bitiren meslek ve teknik lise mezunu renciler, iki yllk meslek yksek okullarna snavsz olarak veya renci Seme Ve yerletirme Merkezi tarafnda yaplan giri snavnda kontenjana girecek kadar baar gstermeleri halinde 4 yllk bir lisans programnda renim

11

grmeye hak kazanrlar. Dier liselerden mezun olanlar, yksekretime giri snavlarnda baar gstermek kouluyla 4-6 yllk bir yksekretim programna kayt olabilirler.

Giri Snavlar Hakknda Ksa Tarihe

Trk eitim sisteminde Osmanl dneminden itibaren kk baz istisnalar dnda ilkretime giri snav yaplmamtr, halen de yaplmamaktadr.

Anadolu liselerinin ad daha nce, Baz Derslerin retiminin Yabanc Dille Yapld Liseler idi. Daha sonra bu ad Anadolu Liselerine dntrlmtr. Bu tip okullarn ilk ikisi 1867 ylnda kurulan Galatasaray Lisesi ve 1928 ylanda alan Trk Eitim Dernei Maarif Koleji (TED)dir.

Anadolu liseleri, anlan son iki okuldan uzun yllar sonra nce genel lise trnde daha sonra meslek ve teknik liseler trlerinde yaygnlatrlmtr. Anadolu liselerinin programlarnda, matematik ve fen derslerinin retimi yabanc dilde yaplrken 18 Aralk 2005 tarihli Resm Gazetede yaymlanan Anadolu Liseleri Ynetmeliinde, derslerin Trke yaplaca, ancak matematik ve fen bilimleri (matematik, fizik, kimya ve biyoloji) derslerini birinci yabanc dilde okutabilecek retmen bulunmas ve en az 12 rencinin istemesi halinde, bu derslerin bu derslerin retimi birinci yabanc dilde yaplabilir. hkm getirilmitir. Bu deiiklik, 24 Mart 2008 tarih ve 26826 Sayl Resm Gazetede yaymlanan deiiklikte de korunmutur. Bu okullara snavla renci alnmaya devam edilmektedeir.

lk fen lisesi 1964 ylnda Ankarada alm, sonra stanbul ve zmir Fen Liseleri buna eklenmi, daha sonra ok sayda resm ve zel yeni fen liseleri alarak says artrlmtr. 1964 ylndan bu yana fen liselerine renci snavla alnmaktadr.

Yukardakilerin dnda 1970li yllarn ortalarnda meslek ve teknik ortaretim kurumlarna bir sre snavla renci alnmtr.

Ayrca devlet parasz yatllk snavlar uzun yllardan beri yaplmaktadr. Parasz yatllk snavlarn bu yazmz dnda tutmak gerekir; nk bu snavlarn amac, madd imknlardan yoksun ailelerin yetenekli ocuklarna imkn salamak olup giri snav niteliinde deildir.

Yukardaki ok ksa zetten sonra, ilkretim okullarna ama ve programlar ynnden bakmakta fayda vardr:

1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununun (Resm Gazete 1973) 2. maddesinin 3. fkrasnda, rencilerin,

12

lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelitirerek bilgi, becer, ve davranlar ve birlikte i grme alkanl kazandrman suretiyle hayata hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak.

ilkretimin genel amalar arasnda belirtilmitir.

1739 Sayl Yasa, ilkretimin amacnn ocuklarda temel becerilerin gelitirilmesi; lkretim Ynetmeliinde ayrntl olarak bu beceriler almakta ve gelitirilmesinde iin aadaki ilkeleri konulmaktadr:

Madde 5/e: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencilerin kendilerini gelitirmelerine, sosyal, kltrel, eitsel, sportif ve sanatsal etkinliklerle mill kltr benimsemelerine ve yaymalarna yardmc olmak,

Madde 5/h: rencilerin becerilerini ve zihinsel almalarn birletirerek ok ynl gelimelerini salamak,

Madde 5/: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencileri kendilerine gvenen, sistemli dnebilen, planl alma alkanlna sahip estetik duygular ve yaratclklar gelimi bireyler olarak yetitirmek,

Madde 5/i: rencilerin ilgi alanlarnn ve kiilik zelliklerinin ortaya kmasn salamak, meslekleri tantmak ve seecei meslee uygun okul ve kurumlara yneltmek,

Madde 5/m: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencilere bilgi yklemek yerine, bilgiye ulama ve bilgiyi kullanma yntem ve tekniklerini retmek,

Madde/6/m: meslek alanlarn tantmak ve ynlendirmek iin gerekli nlemler alnr.

Yukarda sz edilen beceriler arasnda, anlama ve konuma, akl yrtme, problem zme, iletiim, ilikilendirme nemli yer tutar ve temel beceriler olarak adlandrr. Bu becerilerin gelitirilmesi hakknda 2005-2007 yllarnda Mill Eitim Bakanlnca yrrle konulan Trke, matematik, fen-teknoloji ve sosyal bilgiler retim programlarnda da geni yer verilmi, ayrntl aklamalar getirilmitir. Temel becerilerin gelitirilmesi, 1990l yllarn banda Taylandda toplanan lkemiz Mill Eitim Bakannn da katld Herkes in Eitim (EFA, 1991) konulu konferansta da benimsenmi, bu becerilerin gelitirilmesi konusunda lkelere tavsiyelerde bulunulmutur.

Yukarda belirtilen olgular, zihnin gelimesi ve renme hakknda bildiklerimiz erevesinde deerlendirmenin ilkretimde renci

13

ynnden balca amacnn, rencilerin gelimekte olan yeteneklerini kefetmek ve belirmeye balayan ilgilerini izlemek, onlar baarl olacaklar dnlen alanlara doru yneltme olmas gerekir. Temel beceriler ilkrenimden sonraki renim kademelerinde ve hayatta ok gerekli beceriler olduundan, mutlaka kazanlmas gerekir; bunun da yeri ilkrenimdir. Bu durum, ilkretimde temel becerileri ynnden kazanmlarn sk bir ekilde izlenmesini ve eksiklerin mmkn olduunca tamamlanarak devam edilmesini zorunlu klar. lkretimde deerlendirmenin dier amac, retmene, rencilerin renme eksikleri ve retmene yapt retim hakknda bilgi verme olmaldr.

lkretimde deerlendirme konusundaki bu amalar, eleme, seme ve yerletirme gibi kesin karar verme ile sonulanacak deerlendirme yaklamlar yerine; rencileri tanma, gelien bilisel ve duyusal zelliklerini izleme, gelecekleri iin verilecek kararlarda bu izleme sonularna gre yardmc olma ve yeni bilgilere gre gerektiinde kararlar deitirmeye ak bir deerlendirme anlay gerektirir. Ayrca, deerlendirme sonular retmenin ve okulun yukardaki ama ve ilkeler ynnden retmenin ve okulun performansn gsterecek ve onu gelitirmeye k tutacak nitelikte olmaldr.

Yaplmakta olan ortaretime giri snavlar, ilkretim mezunlarn fen lisesi veya Anadolu liselerine yerletirmekte; renciye, aileye, karar deitirme frsat vermemektedir. Buna ailenin renci zerindeki basks da eklenince orta, hatta yksek retimde baarszln kaps aralanmaktadr. Ayrca okulun bir btn olarak amalar, eitim girdi ve ktlar ynnde performansn deil, snrl baz derslerle ilgili anlk baarsn yoklamaktadr.

lkretimde, yukarda zetlenen durum ve dnceler karsnda deerlendirmede ie koulan lme ara ve tekniklerinde de farkllama olmutur. Geleneksel lme aralarnn yannda, nceden bilindii halde son yllarda kullanmdan adeta kaldrlm olan renci dosyalar (portfolyolar), gnlkler, anekdotlar ve farkl puanlama yntemleri gelitirilmitir. Bu lme teknikleri okullarmzda, sorunlarla da olsa, yeni retim programlaryla birlikte kullanlmaya balanmtr. Ancak ortaretime geite yllardan beri kullanlagelmekte olan snav sistemi, dn olduu gibi bu gn de okullarn bu gayretlerini yararsz hale getirmektedir. nk giri snavlarnda oktan semeli testlerin kullanlma zorunluluu anlan teknikleri adeta geersiz klmaktadr. 2007-2008 retim ylnda uygulamaya konulan ortaretime gei sistemi (OGES) bu sakncalar ortadan kaldrmamaktadr. Mill Eitim Bakanl yetkililerinin akladklar %25 arlklndaki diploma notu (puan) ve

14

%5 arlndaki davran notu (puan) bu snrll ortadan kaldrmamaktadr; ayrca aada deinilecei gibi, son iki puann baka sakncalar da bulunmaktadr.

Buraya kadar aklananlara dayanlarak u hususlar belirtilebilir:

1. Ortaretime geiin snavla olmas ilkretimin amalaryla elimektedir. Hem 1739 Sayl Mill Eitim Temel Eitim Kanununa temel ilkeler ynnden hem de lkretim Ynetmeliinin yukarda belirtilen maddelerine aykrdr.

2. Ortaretime geite uygulanacak seviye belirleme snav (SBS), artlarn gerei olarak oktan semeli sorularla yaplmaktadr ve yaplmak zorundadr. oktan semeli sorular, yukarda belirtilen temel becerilerin llmesinde yalnz bana yetersiz kalr, bunun yannda baka lme ara ve tekniklerine de ihtiya vardr. OBESin iinde yer alan diploma notu (puan) bu a kapatabilecek bir faktr deildir.

3. OKS ilkretim okullarmz yllarca olumsuz ynde etkilemi, okulu fonksiyonlarn yerine getiremez hale getirmi, okulun baars OKSdeki baaryla llr olmu, rencilerin bilisel ve duyusal zellikleri byk lde ihmal edilmitir. Gerekten OKS nedeniyle pek ok okulda, baz, beden eitini, mzik, i ve teknik ders saatlerinde rencileri OKSye hazrlama almalar yaplm, anlan derslerle ilgili etkinlikler ihmal edilmitir. Hatta, snava yakn gnlerde dersler normal aknda yaplmamtr. Bu olumsuzluklar 8. snfta younlamtr. Benzer durumun OGES ile birlikte 6. snftan itibaren yaanacan sylemek kehanet olmayacaktr.

Ayrca OKS ilkretim okullarmzda, Trke, matematik, fen-teknoloji ve sosyal bilgiler derslerini de olumsuz ynde etkilemitir. rencilerin okunakl ve dzgn yaz yazma, dncelerini ifade etme, matematikte yazl problem zme, fen-teknoloji ve sosyal bilgilerdeki temel kavramlarla dnme, akl yrtme becerileri yerine oktan semeli sorularn kolay ve pratik cevaplanmas yollar zerinde durulur olmutur. zel dershaneler bu olumsuzluu krkleyen nemli bir faktr haline gelmitir. nk snav byle anlk bilgi ve baarya aktr. SBS nedeniyle bu olumsuzluklar 8. snftan 6. snfa inecek, 7. be 8. snflarda devam edecektir.

4. OKS, rencilerin psikolojik zelliklerini de olumsuz ynde etkilemi, ilkretim rencilerinin sosyal bir varlk olarak gelimelerine zarar vermitir. Bu durum OGES ile artarak devam edecektir.

5. OGES iindeki ilkretim baar notu retmenlerin yl iinde yaptklar snavlardan elde edilecektir. Yani retmen puanlardr. lkretim

15

baar notu, iki ekilde tayin edilebilir: (1) yl iinde yaplacak snavlardan alnacak puanlarn retmenin kanaati katlmadan, (2) retmen kanaati katlarak. Her ikisinin de sakncal taraflar vardr. retmen kanaati katlmas, ilkretim, rencilerinin baarl olduklar alanlara yneltilmeleri ynnden gereklidir. Baz durumlarda rencinin ok iyi olduu bir alan gz nne alnarak baz derslerdeki baars durumu ikinci planda tutulabilir (tutulabilmelidir). Bu yaplmaz ise, yneltmelikte yukarda belirtilen ilke ve amalara uygun hareket edilmemi olunur. Eer retmen kanaati katlrsa, retmene veli basks olabilecektir; daha a, imdiye kadar yaanan etik olmayan bask ve davranlar OGES nedeniyle artacaktr.

6. ddia edildii gibi OGES, rencileri dershanelerden uzaklatrmayacak; tersine rencileri daha erken yalarda dershaneye gitmelerine neden olacaktr. 6. snftan itibaren yaplacak SBSye hazrlanmak iin, renciler ilkretim beinci hatta drdnc snftan itibaren dershaneye hazrlk kurslarna baladrlar bile. Bunu grmek iin, son bir ylda alan yeni dershane saysna bakmak ve bir hafta sonu dershanelerin bulunduu blgedeki bir yerde yarm saat gezinti yapmak yeterlidir. Korkulur ki, bu durum OKSyi aratr hale gelmitir.

Snavn alternatifi her zaman baka bir snav deildir. Ortaretime gei iin, zel yetenek isteyen alanlar ve stn yetenekliler hari, bir snav yaplmas gereksiz olduu gibi ilkretim kavramyla da badamamaktadr. Ayrca ad ne olursa olsun bu snavlar, ortaretim okullarn tercih edilenler-edilemeyenler veya iyi okullar-iyi olmayan okullar olmak zere snflamaya neden olmaktadr; nk okul iin renci seilirken okullar da seime tabi tutulmaktadr. Dier bir deyile, bu snavlar yoluyla fen ve Anadolu liseleri birinci dier ortaretim kurumlar ikinci snf okullar durumuna sokulmaktadr. Bunun yerinme MEB, lkenin imknlarn olabildiince dengeli datmak btn okullar tercih edilir hale getirme durumundadr.

Yksek retime Gei

Konumamn birinci blmnde Osmanl dneminde medreselere giri iin bir seme yaplmadn, ancak her renciye bir oda verildiini ve oda yetersizlii durumunda snav yapld belirtilmiti.

Cumhuriyetten nceki dnemden itibaren 1935 ylna kadar liseden mezun olmak niversiteye girmek iin yeterli idi. Liseden mezun olmak iin de, szl olarak yaplan lise mezuniyet snavn baarmak gerekiyordu.

16

1936-1954 yllar arasnda, lise bitirme snavn baar ile verenler lise olgunluk snavna alnd. niversiteye girme art olgunluk snavn baarmaya bal idi, bu snav baar ile verenlerin tamam niversiteye snavsz olarak alnyordu. Dier bir deyile bakalorya snav niversiteye giri snav niteliinde idi. Bakalorya snav sorular, MEB tarafndan lise fen ve edebiyat kollar iin ayr ayr hazrlanyor, snavn uygulamas liselerde yaplr, cevap ktlar liselerde kurulan komisyonlar tarafndan MEB tarafndan gnderilen cevap anahtar ve puanlama izelgesine gre okunuyordu (zgven, 1972).

1955 ylndan itibaren lise bitirme ve olgunluk snavlar birletirilerek tek snav haline getirildi, sorularn hazrlanmas, cevap anahtarlarnn, puanlama cetvellerinin hazrlanmas MEB ve dier snav hizmetlerinin okullarda yaplmas uygulamasna devam edildi. yl sonra tek snav yaplmasna devam edildi; sorularn, cevap anahtarlarnn ve puanlama cetvellerinin hazrlanmas da, ksaca btn snav hizmetleri, okullara brakld (zgven, 1972).

2547 Sayl Yasa kncaya kadar yksek retim kurumlar, niversiteler, akademiler ve bakanlklara bal yksek okullar olmak zere tip idi.

1956 ylna kadar niversitelere girite cidd bir saysal problem yaanmad, nk bu zamana kadar sadece lise mezunlar niversiteye gidebiliyordu, lise mezunlarnn says fazla deildi ve niversitenin kontenjanlar bu mezunlar almaya yeterliydi. Ayrca, 1955 ylna kadar srdrlen lise olgunluk snavlar da ylmay nleyici rol oynuyordu. Bu yllarda, kontenjan fazlal olduunda, bavuru sras, lise mezuniyet derecesi veya sadece mezun olunan kol dikkate alnarak kayt yaplyordu. Fakat stanbul Teknik niversitesi ve Siyasal Bilgiler Fakltesi, hep kendi yaptklar giri snav ile renci almlardr (zgven, 1972 ve Payaslolu 1985).

stanbul niversitesinin baz faklteleri ihtiya duyduklarnda ve Orta Dou Teknik niversitesinin Mimarlk ve Mhendislik Fakltelerine girite seme snav yaplmtr (zgven, 1972 ve Dkmen, 1992).

Bu yllarda yksek okullara girite farkl yntemler uygulanyordu. rnein Gazi Eitim Enstits kurulduu 1926 ylndan itibaren lise mezunlarn snavsz, retmen okulu mezunlarn snavla almtr (Dkmen, 1992). Sonraki yllarda tm eitim enstitleri iin giri snav yaplmtr. Ankara Yksek retmen Okuluna, ilkretmen okullarn derece ile bitirenler alnmtr. Yksek slm enstitleri ve dier yksek retim kurumlar da farkl yntemlerle renci almlardr.

17

Meslek ve teknik ortaretim okullarna niversiteye giri hakk verilmesi ve ortaretimdeki okullama orannn ykselmeye balamasyla birlikte niversitelerin kendi yntemleriyle renci semede bavurduklar yntemler problemlere neden olmu, faklteler veya niversiteler giri snavlar yapmaya balamlardr. niversitelerin kendi kurul kararlarna gre yaptklar bu snavlarn bazlar ayn gnlere rastladndan renciler, bazen istedikleri fakltelerin snavlarna girememi, bazen de (hatta byk lde) bir ilden dierine komak zorunda kalmlardr. Bu snavlarn bazlar az sayda soru ile cevab uzun yazmay gerektiren trde yapldndan puanlama gvenirlikleri dk olmutur. Ayrca, baz fakltelerde snava giren rencileri okluu nedeniyle birden ok puanlama komisyonunun kurulmas ve komisyonlarn puanlama farkllklar baz rahatszlklara neden olmutur. Bu problemler zerine baz niversiteler, 1970li yllarn banda kendi balarna, bazlar da birleerek oktan semeli sorularla snav yapmaya ve cevap ktlarn makine (optik okuyucu) ile okutmaya balamlardr.

1960l yllarn ortalarndan itibaren niversiteye bavuran rencilerin saysndaki art ok hzlanm ve niversite nnde ylma balamtr. rencilerin snava girme amacyla bir ilden dierine komalar ve girmek istedikleri baz snavlara girememeleri problemlerinin niversiteler arasndaki renci seme yntemlerinin birletirilmesi ihtiyacnn artmas zerine, 1974 ylnda niversitelere renci seme amacyla niversitelere renci Seme Ve Yerletirme Merkezi (SYM) kurulmutur. 1981 ylnda 2547 Sayl Yksek retim Yasas karldktan sonra SYMye, niversite dndaki yksek retim kurumlarna renci seme ve yerletirme ileri de verilerek Trkiyedeki tm yksek retim kurumlarna renci seme ve yerletirme iiyle grevlendirilmi ve ad renci Seme Ve Yerletirme Merkezi (SYM) olarak deitirilmitir. Merkez, almalarna devam etmektedir.

Merkez kurulduktan sonra, yksek retime renci seme ve yerletirme ii aadaki evrelerden gemitir:

. 1974-1975 yllarnda ayn gnde biri sabah dieri leden sonra olmak zere iki oturum halinde,

. 1976-1980 yllarnda, ayn kapsamda tek oturumda gerekle-tirilmitir.

. 1981 ylndan itibaren, biri nisan, dieri haziran aynda olmak zere iki ayr snav halinde yaplmtr. Nisan aynda renci Seme Snav (SS) ad ile yaplan birinci basamak snav, byk lde ilkretim (o tarihlerdeki ad ile ilk ve ortaokul) program kapsamnda fakat akl yrtme

18

ve problem zme, Trke okuduunu anlama, fen ve sosyal bilimler kavramlaryla dnme becerisini lmeyi amalayan sorulardan oluturuluyordu. renci Yerletirme (YS) adyla adlandrlan ikinci basamak snav matematik, Trk Dili ve Edebiyat, fen bilimleri ve sosyal bilimler alanlaryla ilgili, ortaretim programlarna dayal ve yksek retim kurumlar iin olabildiince ortak saylabilecek temel bilgi ve becerileri yoklayan sorular ieriyordu. SS, YS iin eleme niteliinde idi. SS sonunda psikometrik yntemlerle tayin edilen bir kesme puannn stnde baar gsterenler ikinci basamak snavna girebiliyordu. kinci basamak snav bir sralama snav idi. Bu snav sonunda adaylar, en yksek puandan itibaren sraya konuluyor, tercihlerine ve yksek retim kurumlarnn kontenjanlarna gre yerletiriliyordu.

. 1999 ylnda iki basamakl snav sisteminden vazgeilerek tek basamakl sisteme geri dnld. Bu sistemde yerletirme, SS benzeri oktan semeli bir testten alnan puanlara dayandrlmtr.

2006 ylndan itibaren yksekretime giri sistemi bugnk hale getirilmitir. Mevcut sistemde, snav tek oturumda yaplmakta ve iki blmden oluturulmaktadr. Birinci blmde ortaretim kurumlarndaki ortak derslerle ilgili Trke, Sosyal bilimler, Matematik ve Fen bilimleri; ikinci blmde liselerin alan dersleriyle ilgili Edebiyat-Sosyal Bilimler Sosyal Bilimler, Matematik ve Fen Bilimleri testlerine yer verilmektedir. Ortak derslerle ilgili sorular tm adaylar cevaplamak zorundadr. kinci gruptaki alan testleriyle ilgili sorularn kimler tarafndan cevaplandrlaca, mezun olunan ortaretim okulu tr, rencilerin bavurduklar yksekretim kurumuna gre deimekte ve ilgili testlerden alnan puanlar bu kriterlere gre arlklandrlmaktadr.

Kamuoyunda giderek byyen iki tartma konusundan biri yksekretim nndeki ylma, dieri ortaretim baar puanlarna uygulanan mezun olunan ortaretim kurumuna gre farkl katsaylarla arlklandrmadr. Bu problemlere, baz niversite evrelerinin semenin yetersizlii konusundaki ikayetlerini ve psikometrik olarak ok geni bir kitleden az sayda rencinin ierii ne olursa olsun tek snavla seilmesinin getirdii snrllklar da eklemek gerekir.

Yksek retime giri snavlar ortaretimi, OKSnin ilkretimi etkilediinden ok daha fazla etkilemitir. Baz yllarda ortaretimin yksek retime renci hazrlama dndaki grevleri ihmal edilerek bir yksek retim programna girmeye hak kazananlara imkn salama amacyla baarsz rencilere yeni snav hakk verilmi veya retmenler kurulu kararlar devreye sokulmutur.

19

nceleri, snava yakn zamanlarda, sonralar lisenin 3. hatta 2. snfnda liselerde dersler yaplamaz hale gelmitir. yle ki, renciler snava hazrlanma amacyla okula gitmemiler, okullarda derslerin ak deitirilmi, rencileri snava hazrlama almalar yaplm, devamszlk sresini dolduran renciler rapor alarak okula gelmemi, raporlar bir ara o kadar oalmt ki resm kurulular tedbir almak zorunda kalmlardr.

MEB Talim Ve Terbiye Kurulu, ortaretim okullarnn programlarnda SSye ynelik deiiklikler yaplmtr. Hatta 1970li yllarn ikinci yarsnda bir gazetenin ke yazarnn SSde saysal ve szel yetenek sorular sorulduunu belirterek liselere yetenek dersi konulmas gerektiini yazmas zerine Talim Ve Terbiye Kurulunda bir ye bu neriyi Kurula getirebilmi, konu tartlabilmitir. (Bu neri Kurulda kabul edilmemitir.) Bir snav sistemi okul sistemini olumsuz ynde bu kadar etkileyebilir.

renciler lisede sadece SSde setikleri puan trnden soru sorulacak derslere arlk vermiler, dierlerini ciddiye almamlardr. Hatta ilgilendikleri derslerde de, retmene, iledii konulardan SSde soru sorulup sorulmayacan sorar olmulardr. Bu durum artarak devam etmektedir. Bu durumdan yetkililer de rahatszdrlar. SYM Bakan Prof. Dr. nal Yarmaan, 11 ubat 2008 tarihinde zel Okullar Birliince dzenlenen Ortaretim Sisteminde Araylar konulu sempozyumdaki konumasnda, Biz beden eitimi dersinden soru sormuyoruz diye lisede beden eitim dersi yaplmayacak m? Biz yabanc dil sorusu sormuyoruz diye yabanc dil dersleri eften pften mi yaplacak?. diyerek yksek retime giri snavlarnn ortaretimi olumsuz ynde ne kadar etkilediini belirtmitir.

1974 ylndan beri yksek retime giri probleminin yksek retim kontenjanlarnn ortaretim mezunlarndaki arta ayak uyduramamasndan kaynakland ve bundan ibaret olduu genellikle sylenir, yazlr. Bu konudaki arz-talep dengesizlii apaktr ve resm azlar tarafndan ifade edilmektedir. Buna son yllarda lise-meslek lisesi tartmas eklenmitir.

Konu zerinde basnda kan pek ok yazda, derneklerce belirtilen grlerde, bilimsel kongrelerde sunulan bildirilerde yksek retime giri snavlar eletirilmi, bu gn iin snav sistemini ve ortaretim baar puann deitirme, yksek retim kontenjanlarn artrma, snavsz girilebilecek yksek retim programlarnn saysn artrma nerileri getirilmektedir. Hatta 17. Mill Eitim rasnda yksek retime gei komisyonunda bile, . Yksek retime gei iin kkl bir tavsiye yerine

20

meslek-teknik okullarn kontenjanlaryla ilgili tavsiye kararyla ( ) yetinilmitir.

Yksek retime giri problemi arz-talep dengesizliinden ibaret deildir. Bu, problemin grnen ksmdr. Asl problem, ortaretimin yeniden dzenlenmesi (yaplandrlmas), ilkretimden ortaretime ve ortaretimden yksek retime geilerin yeniden dzenlemesidir.

Son yllarda ortaretim mezunlarndan yksek retime bavuranlarn saysndaki artta bir yavalama gzlenmektedir. Bu yavalama 14-21 ya grubundaki nfus artnda olan yavalama nedeniyle devam edecek gibi grnmektedir. Ancak var olan ylmann ortadan kaldrlmas mevcut artlarda yllar bulacaktr. Mevcut artlarda yaklak 1.640.000 renci, yksek retime giri snavna katlmakta olup yerletirilen aday says 140.000 civarndadr. Ortaretim kurumlar hi mezun vermese, 1.640.000 renciden hibir aday tekrar snava girmese ve yksekretim kontenjanlar sabit kalsa ylmann ortadan kaldrlmas 12 yl mevcut ak iinde en az 20 yl srer. Dnyann durdurulmas mmkn deildir. Bu problem snav sisteminin deitirilmesiyle veya geici baka tedbirlerle zlemez. Yksek retim kontenjanlar ne kadar artrlabilir? Artrlsa bile mezunlar i bulabilir mi? Ortaretim sistemi nasl verimli hale getirilebilir? sorularnn cevabnn snav sisteminin deitirilmesiyle verilmesi mmkn deildir. Yeni bir yaplanma ihtiyac kanlmazdr.

Yksek retime geiteki problem sadece say problemi deildir. Snavlar, mkemmel bir organizasyon ve gvenirlikle yaplmaktadr. Problem, mevcut yksek retime gei sisteminin gnmz ihtiyalarna cevap vermemesinden ve ortaretimin hatta yksek retim sisteminin yasalarda var olmasna ramen gnmz artlarna uygun ekilde yaplanmam olmasndan kaynaklanmaktadr.

yle ki,

1. 1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununda ortaretimin grevleri arasnda, rencileri ilgi, yeti ve yetenekleri dorultusunda yksek retime ve hayata-i alanlarna hazrlamak ; yksek retimin grevleri arasnda da, rencileri ilgi, istidat ve kabiliyetleri lsnde ve dorultusunda ve toplumun yksek seviyede ve eitli kademelerdeki insan gc ihtiyacn karlama ifadeleri yer almaktadr. Bu grevlerin karlanmas iin ortaretim okullar genel yaps itibariyle biri genel liseler, anadolu liseleri ve fen liseleri; dieri, mesleki-teknik liseler olmak zere iki grupta grnmektedir. niversiteye gitme hakknn sadece lise mezunlarna verildii yllarda, meslek-teknik ortaretim kurumlar mezunlar sadece yksek okullara gidebildikleri iin, yksek retime gei

21

de ortaretime paralel olarak ikili bir yapda idi ve bugn var olan farkl katsay uygulamasndan kaynaklanan problem yoktu. Yksek okullar niversite emsiyesi altna girdikten sonra orta retimdeki alanlar ile yksekretim programlar arasnda bir ba kurulmad, bu durum katsay probleminin balangc saylr. Zaman ierisinde tm ortaretim kurumlar mezunlar ortaretimdeki alanyla ilgili olsun-olmasn btn yksek retim programlarna gidebilmek istemektedir. Bir rencinin yksek retimde gitmeyecei bir programda eitilmesi israf olduu gibi, renci ve toplum asndan da problemler getirir. Bu problemler lkemizde yllarca yaanmaktadr.

Yksek retime giri bir problem olarak yllardan beri artarak devam etmektedir. Bu sistem ok eletirilere de uram ve uramaktadr.

Yksek retime giri snavlar mkemmel bir organizasyonla ve hi sz sylenemeyen kurum gvenirlii ile srdrlmektedir. Problem Trk eitim sisteminin yapsndan kaynaklanmaktadr. Bu yapsal probleme rgn eitimdeki okul sisteminin yannda MEB Merkez tekilt da dahildir.

Ortaretimin bu gnknden farkl ekilde yaplandrlmas, dolaysyla renim dzeyleri arasndaki geilerin bu gn olandan farkl biimde dzenlenmesi almalar en azndan 50 yldan beri gndemde olmutur. Bu gn de ihtiya kendini her zamandan daha ok hissettirmektedir.

Trk eitim sisteminde ilk ve orta retim ile retim dzeyleri arasndaki geileri dzenleme almalar 1950li yllardan beri gndeme gelmektedir. lkretimin 8 yla karlmas gerekletirilmi, fakat orta retim ve dikey geilerin dzenlenmesi gerekletirilememitir.

Ders Geme Ve Kredi Dzeni

lkemizde ortaretimi bu gn olandan farkl biimde dzenleme almalarnn gemii 1950li yllara uzanr. Mill Eitim Bakanl Mstear Reat Tardunun giriimi ile 1953-1954 retim ylnda 4 ok amal okul alm fakat ksa sre sonra kapatlmtr. VI. ve VII. Mill Eitim ralarnda snf geme yerine ders geme sistemi nerilmi, VIII. Mill Eitim rasnda ortaretimde programlarn eitlendirilmesi, ilkeleri benimsenmi ve sistemin esaslar konulmutur. Bu esaslar unlardr:

1. Ortaretimin ilk snf yneltme snfdr. Bu snftan sonra istekleri de dikkate alnarak renciler yeteneklerine ve derslerdeki baarlarna gre,

. Yksek retime

. Hem meslee, hem yksek retime

22

. Hayata ve i alanlarna hazrlayan programlara

yneltilirler.

2. eitli programlar arasnda yatay ve dikey geilere imkn salanr.

3. Snf geme yerine ders geme sistemi uygulanr.

1970 yln izleyen zaman iinde bu kararlar yine uygulanamam, 1974 ylnda toplanan IX. Mill Eitim rasnda konu daha ayrntl biimde ele alnarak ders geme ve kredi dzeni ile 10luk not sistemi yerine 5lik not sisteminin uygulamaya konulmas tavsiye edilmitir. Bu tavsiyeye uyularak genel lise, endstri meslek, kz meslek imam hatip ve ticaret liseleri arasndan seilen Trkiye genelinde 16 ortaretim kurumunda Ders Geme Ve Kredi Dzeni denemesi balatlmtr. Bu denemenin baz nemli esaslar unlardr:

. 9. snf sonunda rencilerin (1) sadece hayata ve i alanlarna, (2) hem hayata ve i alanlarna ve yksek retime ve (3) yksekretime gtren programlardan birine ynlendirilmesi

. ok sayda semeli ders almas

. Bir okulda, genel lise, meslek lisesi ayrmna gidilmeden rencilerin yetenek, baar ve ilgilerine gre alabilecekleri okulun ve evrenin imknlarna gre olabildiince ok ders almas

. evredeki renci saysna ve imknlara gre bir yerleme yerinde sadece bir program uygulayan okullarn da alabilmesi, rencilerin bu okullardan da ders alabilmeleri, okullar arasnda yatay geiler yaplabilmesi

. Snf geme yerine ders gemenin esas olmas, her program iin belli krediyi salayan rencinin mezun olabilmesi,

. program tr arasnda baar artn salamak koluyla yatay gei yaplabilmesi

. renci baarsnn belik not sistemine gre deerlendirilmesi

Bu denemeye 1978 ylnda son verilmitir.

Daha sonra, X. ve XI. Mill Eitim ralarnda da ortaretimimle ilgili yapsal deiiklik kararlar alnmtr. Bunlar arasnda, yneltmeye ilkretimden itibaren bir sre olarak yer verilmesi ve rencilerin ilkretimin sonundan itibaren meslee yneltilmeleri, ilkretimden yksek retime geite rencinin yetenei, ilgisi, istei, ortaretimde izledii program ve baarsnn dikkate alnmas, rgn ve yaygn retim

23

kurumlar arasnda yatay geilere yer verilmesi ve snf geme yerine ders geme sisteminin uygulanmas belirtilebilir.

Ders geme ve kredi dzeni uygulamas 1991-1992 retim ylnda uygulamaya konulmu, fakat baarl olmad gerekesiyle ok gemeden kaldrlmtr.

Yaplan bir aratrmada (Baykul, Keleciolu ve Gelbal, 1993) baarszln nedenleri arasnda ortaya kanlar faktrlerden bazlar unlardr:

. Sisteme gei, durumlar uygun olan okullarda tedrici olarak salanacak iken bu arta uyulmamas, baz okullar artlar salamadan gemeleri, ynlendirmenin gerei gibi yaplamamas

. Sistemin uyguland okullarda yeteri kadar semeli ders alamamas

. Farkl alanlardan (programlardan) ders alma, yeteri kadar gerekletirilememi

. rencilerin ailelerin, retmen ve yneticilerin sistem hakknda yeteri, kadar bilgilendirilmi olmamas

. Okullarn idar yaps nedeniyle programlar arasndaki geilerin gerekletirilememesi

. Yneltme iin, retmen, ynetici ve rehberlik grevlilerinin yeterli olmamas

. Okullarda, rencilerin dersleri olmad saatlerde deerlendire-bilecekleri yeteri kadar yer olmamas, bu zamann deerlendirilememesi, rencilerin bo saatlerdeki zaman okul dnda geirmeleri, bu durumun okul yneticilerinin ve ailelerin ikyetine yol amas

Belirtilen nedenlerin pek ou ortadan kaldrlabilecek iken zerinde allmam ve MEB Merkez Tekilt yeniden dzenlenememi ve bu uygulama da ok ksa bir sre sonra yrrlkten kaldrlmtr.

Sonraki yllarda, 1739 sayl Yasadaki ok amal okul kavramna dayanlarak baz meslek liseleri ok programl lise haline getirilmitir. Bu okullar anlan Yasadaki ok amal okul kavramyla badamamaktadr. ok amal okul, bir okula iinde evrenin imkn ve ihtiyalarna gre birden ok program barndran, bu programlar arasnda geiin mmkn olduu ve ynlendirmenin mmkn olduu okuldur. Alan okullar sadece ilgili okul iindeki programlar arasndan tercih yaplabilen, bir okul tipinden dierine geiin mmkn olmad okullardr. rnein bir yerleim yerinde ticaret lisesindeki bir programdan genel liseye veya endstri meslek

24

lisesindeki bir programa gei mmkn deildir. Benzer ekilde, liseden de bu okuldaki bir programa gei mmkn deildir. Bu uygulama ile ok amal okul ile ok programl okul kavramlar kartrlmtr.

Yukardaki aklamalardan da anlalaca gibi, 1950li yllardan gnmze kadar ortaretimde yapsal deiiklie ihtiya duyulmu, giriimlerde bulunulmu fakat bir trl gerekletirilememitir. IX. Mill Eitim ursndan hemen sonra balatlan denemeye ok hazrlkl girilmi, alma srasnda bilimsel evrelerden de destek alnm ve deneme ok iyi bir ekilde yrtlmtr. Bu denemenin baarszla uramasnn nedenleri arasnda 1970li yllarn ikinci yarsnda yaanan anari olaylarnn rol olmakla birlikte, gerek bu gerekse sonraki giriimlerin baarszlkla sonulanmasnn nedenleri arasnda (1) genel liseler ile meslek ve teknik retimin okullarnn bal olduu genel mdrlkleri arasnda koordinasyon kurulamamas ve genel mdrlklerin yneltmeye scak bakmamalar, zellikle meslek ve teknik retim genel mdrlklerinin sistemi desteklememelerinin, (2) Trk toplumunun hep beyaz yakal insan olma isteinin ve (3) alnan yneltme kararlarnn sadece baar ltne bal kalnmas ve velilerin balangta ikna edilememeleri veya ikna etmede yetersiz kalnmas, bunun sonucunda da bir defaya mahsusu olmak zere denilerek kararlarn deitirilmesinin nemli rol oynadnn belirtilmesi gerekir.

Mevcut ortaretim sistemimizin yeniden yaplandrlmas ihtiyac ok iddetli hale gelmitir. Problemler, yksekretim kontenjanlarnn artrlmas, katsaylarn deitirilmesi ve snav sisteminin deitirilmesiyle zlemez. Aada, yukarda zetlenen deiiklik almalar da dikkate alnarak ortaretime geite snava yer vermeyen baarlan dersten gemeye, baarnn dnda bir yntemle dersten geilmezsine izin vermeyen, ortaretime ve yksek retime geite ynelmeye dayanan bir sistem nerilmektedir.

NER

Bu sistemin esaslar unlar olabilir:

1. lkretimden ortaretime geite zel yetenek alanlar ve stn yetenekliler dnda herhangi bir snav olmamas

2. rencilerin ilkretim drdnc snftan itibaren bilimsel yntemlerle izlenmesi, izleme kaytlarnn salam bir ekilde tutulmas ve rencinin ynlenmesinde kullanlmas

3. 6. snftan itibaren 7. ve 8. snflarda says artrlarak semeli dersler konulmas, rencinin alaca semeli derslerin seiminin okul, renci ve

25

veli tarafndan birlikte yaplmas, 9. snf sonunda ynelme kararna gtrecek semeli derslerin alnmas ve bu snfn sonunda ynelme kararnn verilmesi. Ynelme kararnn okul, renci, ve veli tarafndan birlikte verilmesi, rencinin baarl olduu derslerle ilgili alann n planda tutulmas.

4. Baar art aranmak kayd ile ynelme kararnn deitirilebilmesi,

5. Baar artn salamad halde, bir dala gitmek isteyenlerin (aile ve renci istei ile) baar artn salamasna imkn verilmesi; ancak baar artn salamadan izin verilmemesi

6. Bir ortaretim kurumunda birden ok programn alabilmesi; programlar arasnda geiin, derslerle ilgili baar artnn yerine getirilmesi suretiyle mmkn olmas

7. Elbette btn ortaretim kurumlarnda btn programlarn almas mmkn olamaz. Byle durumlarda, farkl programlar uygulayan ortaretim kurumlarnn alabilmesi; ancak, Bu okullar arasnda geiin kolay olmas, hatta bu okullarn bir ortaretim kurumunun farkl programlar olarak almas. rnein, bir grup rencinin baz dersleri bir okuldan alrken baka baz dersleri baka bir okuldan alabilmesi

8. Yksek retime bavurmann ortaretimde baar ile tamamlanan derslere dayal bir sisteme gre olmas

9. zel ortaretim okullarnn da bu sistemin iinde olmas. zel okullarn sadece yksek retime renci hazrlayan okullar olmamas; farkl programlara ynelmenin bu okullar iin de geerli olmas ve farkl programlarn bu okullarda da almas

10. Ortaretim programlarnn (1) yksek retime, (2) hayata ve i alanlarna gtrenler olmak zere iki gruba ayrlmas. Sadece 1. gruptan mezun olanlarn yksekretime gidebilmeleri. Baar art aranmak ve programn gereklerini yerine getirmek kayd ile bu iki program tr arasnda geilerin serbest olmas. Geilerin nnn ak olmas kayd ile yukardaki iki program trne bir ara program olarak ve nceki hem meslee, hem de yksekretime gtren programlarn eklenmesi konusu tartlabilir.

11. Yksek retim kurumlar hangi ortaretim programlarndan -renci alacaklarn belirlemesi, bylece orta ve yksek retim programlar arasnda ba kurulmas. 2. tipteki programlardan mezun olanlar hayata ve i alanlarna gtren programlar ile meslek kurulular ve i yeri ama arasnda ba kurulmas; bu mezunlara yksekretime giden programlar tamamlamak suratiyle yksekretime gitme gakk verilmesi

26

12. Yksek retime renci almada niversitenin kararda etkili olmas; gerekli hallerde eleme amacyla belli alanlar iin ortak bir snavn, alann zelliine uygun lme aralaryla yaplmas, bavuru saysnn kontenjandan az olduu durumlarda snav yaplmamas

13. Yksek retime girite ilke olarak zel yetenek alanlar dnda snav yaplmamas; ancak 12. madde kapsamndaki ilke dorultusunda bavurunun kontenjandan ok olmas halinde sadece o alanlar iin snav yaplmas. Bu arada stn yetenekliler iin ayr okullar dnlmesi.

14. Lise, Anadolu lisesi, meslek lisesi, fen lisesi gibi okul tiplerinin olmamas

15. Programlarn hazrlanmasnda i evrelerinin istek ve ihtiyalarnn dikkate alnmas, hayata ve i alanlarna hazrlayan programlarda baz derslerin i iinde gerekletirilebilmesi.

16. Hayata ve i alanlarna hazrlayan programlarda her alanda tam usta yetitirme yerine temel becerilerin esas alnmas, bir meslekte yetimenin bir ksmnn i yerlerine braklmas

17. Baar artn dzenleyen lme ve deerlendirme ilk