Istraživanje “Mladi i migracije”

Leskovac, decembar 2011.

2

SADRŽAJ

UVOD ..................................................................................... 3

METODOLOGIJA ................................................................... 4

REZULTATI ISTRAŽIVANJA ................................................. 7

REZULTATI ANKETNOG ISTRAŽIVANJA SA GENERALNOM POPULACIJOM MLADIH ............................................................................................. 7

Osnovna statistika anketnog istraživanja...............................................7 Rezultati anketnog istraživanja..............................................................8

REZULTATI ANKETNOG ISTRAŽIVANJA SA MLADIM MIGRANTIMA SA PREBIVALIŠTEM U JABLANIČKOM I PČINJSKOM OKRUGU ..................... 13 REZULTATI DUBINSKIH INTERVJUA .................................................... 16

ZAKLJUČCI & PREPORUKE............................................... 19

3

UVOD

Istraživanje „Mladi i migracije“ obavljeno je tokom septembra, oktobra i novembra 2011. godine sa ciljem prikupljanja preciznijih podataka o migracionim tendencijama omladinske populacije Jablaničkog i Pčinjskog okruga.Osim ovog cilja, istraživanje je organizovano i sa namerom da se identifikuju i javnosti prezentuju uzroci migracija mladih van regiona Jablaničkog i Pčinjskog okruga, kao i migracija unutar samog regiona, ali i da bi se istražili uzroci migracija posebno „osetljivih grupa“ omladinske populacije kao što su to npr. mladi sa nešto nepovoljnijim socioekonomskim statusom.

Cilj ovog istraživanja jeste i podizanje svesti lokalnih zajednica o značaju problematike migracija i uticaju trenutnih migracionih tendencija na ceo region koji čine Jablanički i Pčinjski okruzi.

Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno 760 mladih osoba starosti od 15 do 30 godina sa prebivalištem, odnosno poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga. Obuhvaćeno je 12 od ukupno 13 opština/gradova iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga, osim opštine Trgovište gde organizator istraživanja nije bio u mogućnosti da isto i organizuje.

Od gore navedenih 760 mladih osoba, ukupno 730 njih sa prebivalištemu Jablaničkom i Pčinjskom okrugu je učestvovalo u anketnom istraživanju, dok je 30 mladih sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga učestvovalo u dubinskim intervjuima.1

Istraživanje „Mladi i migracije“ sprovelo je Udruženje “Narodni parlament” iz Leskovca bespovratnim sredstvima dobijenim na konkursu Zajedničkog programa Ujedinjenih nacija “Održanje mira i inkluzivni lokalni razvoj – PBILD” za inovativne pristupe istraživanja o migracijama na jugu Srbije.

1 Dubinski intervju je tehnika kvalitativnog istraživanja stavova i ponašanja ljudi pomoću koje se dobija celovito razumevanje i dublji uvid u iskustva, mišljenja, osećanja ljudi

4

METODOLOGIJA

Istraživanje „Mladi i migracije“ obavljeno je uz korišćenje sledećih metodoloških pristupa:

- anketno istraživanje generalne populacije mladih sa prebivalištem u opštinama i gradovima Jablaničkog i Pčinjskog okruga koje je uključilo ukupno 700 osoba,

- anketno istraživanje mladih migranata sa prebivalištem u opštinama i gradovima Jablaničkog i Pčinjskog okruga koje je uključilo ukupno 30 osoba,

- obavljanje dubinskih intervjua sa mladima sa prebivalištem 2 ili boravištem3u Beogradu, poreklom iz opština i gradova Jablaničkog i Pčinjskog okruga, a koje je uključilo ukupno 30 osoba.

Istraživanje „Mladi i migracije“ započeto je definisanjem anketnog uzorka. Kako bi se osigurala reprezentativnost uzorka, pa samim tim i podataka dobijenih na ovaj način, uzorak je definisan tako što je isti prvo podeljen u slojeve (grupe) prema polu i godinama starosti, opštinama i gradovima prebivanja, obrazovanju, nacionalnoj pripadnosti i mestu prebivanja (u smislu seoskog ili gradskog područja), i slično, pa je tek onda obavljeno slučajno uzorkovanje. Anketari su prilikom anketiranja 700 mladih koristili različite načine uključivanja konkretnih osoba u istraživanje; od korišćenja raspoloživih baza podataka, preko ličnih poznanstava, do anketiranja na javnim mestima. Ovo je činjeno kako bi se obezbedila proporcionalna zastupljenost gore navedenih slojeva (grupa) ispitanika u uzorku istraživanja.

S druge strane, izbor ispitanika za anketno istraživanje mladih migranata obavljen je po principu namernog uzorkovanja, odnosno ciljanog izbora 30 mladih migranata koji su učestvovali u ovom delu istraživanja. Za ovu svrhu iskorišćena je baza nastala tokom

2Prebivalište je mesto u kome se građanin nastanio s namerom da u njemu stalno živi 3 Boravište je mesto u kome građanin privremeno boravi van svog prebivališta

5

anketnog istraživanja sa generalnom populacijom mladih, odnosno podaci o identifikovanim mladim migrantima dobijeni tokom prethodno organizovaniog anketnog istraživanja koje je uključilo 700 mladih osoba. Prilikom uzorkovanja posebna pažnja je obraćena na uključivanje „osetljivih grupa“ omladinske populacije, posebno mladih socioekonomskih migranata, u ovaj deo istraživanja.

Svi ispitanici su anketirani u direktnom kontaktu sa anketarima koji su im postavljali pitanja iz unapred pripremljenog upitnika, da bi zatim odgovore ispitanika na anketna pitanja unosili u anketni list.

Primena gore navedenih metoda uzorkovanja rezultirala je u definisanju uzorka anketnog istraživanja koji je obuhvatio generalnu populaciju mladih od ukupno 700 osoba starosti od 15 do 30 godina sa prebivalištem u opštinama i gradovima Jablaničkog i Pčinjskog okruga, kao i 30 mladih migranata, takođe sa prebivalištem u opštinama i gradovima Jablaničkog i Pčinjskog okruga.

Nakon definisanja uzorka anketnog istraživanja pristupilo se i definisanju uzorka za dubinske intervjue sa mladima sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz opština i gradova u Jablaničkom, odnosno Pčinjskom okrugu. Opet je korišćen sličan metod uzorkovanja kao i kod definisanja uzorka za anketno istraživanje generalne omladinske populacije, s tim što je jedini kriterijum za uzorak za dubinske intervjue bio taj da je mlada osoba migrirala iz regiona i da sada ima prebivalište ili boravište u Beogradu.

Prilikom same realizacije dubinskih intervjua takođe su korišćene metode uključivanja konkretnih osoba u istraživanje slične onima korišćenim tokom anketnog istraživanja generalne omladinske populacije; od korišćenja raspoloživih baza podataka do korišćenja ličnih poznanstava osobe koja je sprovela intervjue.

Učesnici ovog dela istraživanja su takođe intervjuisani u direktnom kontaktu sa osobom koja je radila intervjue uz pomoć upitnika/podsetnika za dubinske intervjue.

6

Primena navedenih metoda uzorkovanja omogućila je da istraživanje demonstrira jedan inovativni pristup, jer je isto obuhvatilo mlade osobe koje su migrirale van regiona, tj. u Beograd, kao i one koje su migrirale unutar samog regiona.Takođe, navedene metode uzorkovanja su rezultirale definisanjem uzorka za dubinske intervjue, pa je tako isto obuhvatilo 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga.

Paralelno sa definisanjem uzorka istraživanja izrađene su dve vrste anketnih upitnika, kao i upitnik/podsetnik za vođenje dubinskih intervjua sa mladima sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga.

Anketni upitnik koji je korišćen tokom istraživanja sa generalnom populacijom mladih sastojao se od ukupno 17 glavnih pitanja (više pitanja je imalo brojna potpitanja) od kojih su neka pitanja imala za cilj prikupljanje određenih generalnih podataka od anketirane osobe kao što su to npr: pol, starost, mesto stanovanja, obrazovanje, itd. Međutim, kako je svrha ovog anketnog upitnika pre svega bila usmerena ka ispitivanju migracionog potencijala anketirane osobe, kao i stavova i raspoloženja prema nekim generalnim potrebama i problemima mladih, kao potencijalnih uzročnika migracija mladih, najveći broj pitanja je ipak bio formulisan smislu ispitivanja migracionog potencijala ispitanika.

Takođe, i upitnik za anketno istraživanje mladih migranata, a koji se sastojao od 21 glavnih pitanja, težio je tome da prikupi za ovo istraživanje sve relevantne podatke, ali ovoga puta o razlozima migracija unutar samog regiona.

S druge strane, upitnik za vođenje dubinskih intervjua sa mladima koji imaju prebivalište, odnosno boravište u Beogradu a poreklom su iz opština i gradova Jablaničkog i Pčinjskog okruga, bio je konstruisan oko pitanja koja su takođe služila kao vodilja za vođenje intervjua, s tim što je ovih pitanja ukupno bilo 19, sa više njih koja su imala i različita potpitanja.

7

REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Uzevši u obzir različitosti uzorka, a posebno činjenicu da su i anketni upitnici, odnosno upitnik/podsetnik izrađen za potrebe dubinskih intervjua, koncepcijski različiti, nametnula se potreba da se rezultati istraživanja prezentuju zasebno, u zavisnosti od toga da li su isti dobijeni kroz anketno istraživanje ili pomoću dubinskih intervjua.

Rezultati anketnog istraživanja sa generalnom populacijom mladih

Osnovna statistika anketnog istraživanja

Pol: U anketnom istraživanju učestvovalo je 44,4% osoba ženskog pola a 55,6% osoba muškog pola.

Starost: 21% učesnika anketnog istraživanja je od 15 do 19 godina starosti; 36,4% od 20 do 24 godina starosti i 42,6% od 25 do 30 godina starosti.

Obrazovanje: 14,2% anketiranih trenutno pohađa srednju školu; 26,8% studira; 2,8% nema obrazovanje; 4% ima osnovnu školu; 4% dvogodišnje ili trogodišnje srednje obrazovanje; 23,8% četvorogodišnje srednje obrazovanje; 8,4% više obrazovanje; i 16% visoko obrazovanje-fakultet.

13% anketiranih živi na selu a 87% u gradskim sredinama i gradovima. 2,7% je iz Bojnika; 2,8% iz Bosilegrada; 2,8% iz Bujanovca; 1,4% iz Crne Trave; 3% iz Lebana; 31,5% iz Leskovca; 4,3% iz Medveđe; 2,8% iz Preševa; 6,4% iz Surdulice; 6,4% iz Vladičinog Hana, 4,4% iz Vlasotinca i 31,5% iz Vranja.

83,4% anketiranih je srpske nacionalnosti, a 16,6% je drugih nacionalnosti, većinom albanske, romske i bugarske.

85% anketiranih oduvek živi u trenutnom mestu boravka, odnosno nije migriralo. 15% anketiranih je migriralo unutar regiona i to uglavnom migracijom iz sela u grad (4,8%) ili iz susednog grada (5,4%).

8

Ispitanici koji se još uvek školuju, nakon završetka školovanja planiraju da nastave školovanje ( 25,9%), da se zaposle u državnoj službi (44,9%), da se zaposle u privatnoj firmi (9%), da započnu sopstveni biznis (16,1%), nešto drugo (4,1%).

Rezultati anketnog istraživanja

Po podacima dobijenim pomoću anketnog istraživanja sprovedenog na uzorku od 700 mladih starosti od 15 do 30 godina sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu, migracioni potencijal omladinske populacije regiona je izuzetno veliki i isti iznosi čak 67%! Ovo je procenat mladih osoba koje su anketirane a koje su izjavile da razmišljaju o migriranju iz mesta u kome žive.

Dobijeni podaci ipak i nisu previše iznenađujući uzevši u obzir i prve rezultate popisa stanovništva koji ih samo umnogome potvrđuju. Naime, po prvim rezultatima popisa objavljenim polovinom novembra 2011. godine, Jablanički okrug ima ~10,6% manje stanovnika nego na popisu 2002. godine, pre samo 9 godina. Takođe, sve opštine iz Pčinjskog okruga, uključujući i grad Vranje, a u kojima je popis u potpunosti sproveden, zabeležile su značajan pad stanovništva, pa čak i za 20,7% (Bosilegrad) ili 20,3% (Trgovište).Ovakav pad u populaciji nije moguće pripisati isključivo negativnom natalitetu.

Tabela 1. Da li ste razmišljali da se zbog posla ili nekog drugog razloga iselite iz svog mesta? 700 ispitanika–prezentovano u%

Nema značajnih razlika između muškaraca i žena kad je migracioni potencijal polova u pitanju, pa je ovo slučaj i kad je u pitanju starost ispitanika, gde je gotovo podjednak migracioni potencijal kod sve tri

15

18

67

Nikad nisam razmišljao/la otome

Razmišljao/la sam o tome alisam odustao/la od te ideje

Nisam odustao/la. I daljerazmišljam o tome

9

starosne grupe obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina). Isti se kreće blizu prosečnih 67%.

Što se obrazovanja tiče, evidentan je od proseka veći migracioni potencijal ispitanika koji studiraju (~75%), dok je migracioni potencijal ispitanika koji trenutno pohađa srednju školu nešto manji, ~69%.Takođe je evidentno i to da se migracioni potencijal uvećava sa nivoom obrazovanja pa tako „samo“ 59,7% ispitanika sa četvorogodišnjim srednjim obrazovanjem aktivno razmišlja o migriranju, naspram 71,4% ispitanika sa višim obrazovanjem, odnosno 70% ispitanika sa visokim obrazovanjem, koji takođe aktivno razmišljaju o migriranju.

Primetno je i to da bračni status ima uticaja na migracioni potencijal na način da ispitanici koji nisu u braku jesu natprosečno skloniji migriranju (71,2%), dok su oni u braku skoro duplo više od proseka (34,6%) razmišljali o migriranju ali su ipak odustali od te ideje.

Ispitanici svih nacionalnosti izražavaju gotovo podjednak migracioni potencijal, te na isti posebno značajno ne utiče ni to da li je ispitanik sa sela ili iz gradske sredine.

Ispitanici koji aktivno razmišljaju o migriranju (67% ukupno anketiranih, odnosno 469 ispitanika), kao i oni koji su o tome razmišljali, ali su odustali od te ideje (18% ukupno anketiranih, odnosno 126 ispitanika), u visokom procentu od 46,9% migraciju percipira kao trajnu promenu stanja, odnosno promenu stanja u trajanju od nekoliko godina, što se može videti u Tabeli 2.

Tabela 2.Ukoliko ste razmišljali o iseljenju iz svog mesta(595 ispitanika je izjavilo da jeste razmišljalo), na koji period bi to bilo?prezentovano u %

11,6 6,4

35,1 46,9

Na nekoliko meseci

Na 1 - 2 godine

Na nekoliko godina

Trajno

10

Ovakva percepcija govori pre svega o tome da gotovo polovina ispitanika doživljava migriranje kao trajno rešenje za njihovo stanje.

I ovde nema značajnih razlika između polova u percepciji migracije kao trajne promene stanja naspram onog kratkoročnijeg, od nekoliko meseci ili 1-2 godine. Slično, nijedna starosna grupa od tri obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina) ne daje značajno natprosečne ili odgovore ispod proseka, osim ispitanika starosti od 15 do 19 godina koji bi se trajno iselili u 53% slučajeva, odnosno datih odgovora.

I što se obrazovanja tiče, ispitanici različitih obrazovanja slično percipiraju migraciju, odnosno iseljenje iz mesta u kome žive. I kad je u pitanju nacionalnost, percepcija migracije kao trajne promene stanja slično se doživljava od ispitanika različitih nacionalnosti.

Ispitanici koji aktivno razmišljaju o migriranju, kao i oni koji su o tome razmišljali, ali su odustali od te ideje (595 ispitanika ukupno) izjavljuju da su preduzimalii određene konkretne korake u pravcu migriranja. Ovo izjavljuje ~34,6% od ukupnog broja ovih ispitanika. Ovi ispitanici, odnosno ~34,6% od 595 osoba, navode i konkretne korake koje su preuzimali u tom pravcu i oni su prikazani u Tabeli 3.

Tabela 3. Ako jeste preduzimali konkretne korake ka iseljenju, navedite koje(zaokružiti 2 odgovora).206 ispitanika je dalo odgovor na ovo pitanje - prezentovano u %

24,5 10,5

31,3

31,6 2,1

Nešto drugo

Prikupljao/la sam informacije omestu/zemlji

Raspitivao/la sam se kodrodjaka/prijatelja koji tamo žive

Tražio/la sam smeštaj

Tražio/la sam posao

11

Opet nema značajnih razlika između polova u odnosu na tipove koraka preduzimanih radi migriranja, pa nijedna starosna grupa od tri obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina) ne daje značajno natprosečne ili odgovore ispod proseka.

Što se tiče razloga zbog kojih bi ispitanici koji aktivno razmišljaju o migriranju (67% od ukupno anketiranih, odnosno 469 ispitanika) bili spremni da napuste mesto u kome žive, preovlađuju oni ekonomsko-finansijske prirode, što se može videti u Tabeli 4 u kojoj su prezentovani najzastupljeniji odgovori na jedno od anketnih pitanja.

Tabela 4. Koji su razlozi zbog kojih ste spremni da napustite mesto u kome živite? 469 ispitanika je odgovorilo na ovo pitanje -prezentovano u %

Svi razlozi navedeni u Tabeli 4 gotovo podjednako na migriranje motivišu i muškarce i žene. Slično je kad su u pitanju i osobe različitih starosnih grupa obuhvaćenih istraživanjem(15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina), bračnog statusa, zanimanja i obrazovanja.

Što se tiče omiljenih destinacija ovih potencijalnih migranata, odnosno onih koji izjavljuju da aktivno razmišljaju o migriranju (67% od ukupno anketiranih), iste se mogu razvrstati u dve glavne grupe destinacija: one u zemlji i one u inostranstvu. Odnos između ova dva odgovora se može videti u Tabeli 5.

30,1

21,2 16,2

12,1

6,1 14,3 Nemogućnost nalaženja posla

Bolje plaćen posao &napredovanje u karijeriLoša ekonomska situacija

Nastavak školovanja &usavršavanjaNerazumevanje sredine za stilživotaDrugi razlozi

12

Tabela 5. Ako planirate da se iselite navedite mesto/zemlju gde planirate da se iselite?469 ispitanika je izjavilo da planira migriranje - prezentovano u %

Što se odabira poželjnih destinacija u zemlji tiče, nimalo iznenađujuće Beograd predvodi listu, jer čak 28% ispitanika koji su dali odgovor na ovo pitanje izjavljuje da planira da migrira za Beograd. Po popularnosti zatim slede Niš (25%), Novi Sad (6,2%) i više drugih gradova Srbije (40,8%).

Od inostranih destinacija po popularnosti ističu se Nemačka (5%), SAD (3,5%) i Švajcarska (2,3).

Prilično podjednako zastupljene odgovore po ovom pitanju daju i muškarci i žene, osobe različitih starosnih grupa obuhvaćenih istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina), bračnog statusa, zanimanja i obrazovanja.

55% ispitanika kojima su destinacije u zemlji poželjnije od onih u inostranstvu bi trajno migriralo ka željenoj destinaciji u zemlji, dok 33% na migracije gleda kao na nešto trajniju, ali ne i trajnu, promenu stanja u trajanju od „nekoliko godina“. Slično, i većina ispitanika kojima su destinacije u inostranstvu poželjnije od onih u zemlji, migriranje percepcira kao trajnu promenu stanja.

66,1

30,5 3,4

Destinacije u zemlji

Destinacije uinostranstvu

Nije navelo

13

Rezultati anketnog istraživanja sa mladim migrantima sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu

Ovaj deo istraživanja u kome je učestvovalo 30 mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu proporcionalno je obuhvatilo oba pola, osobe različitih zanimanja, nacionalnosti, bračnog statusa, obrazovanja, kao i predstavnike sve tri starosne grupe standardno obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina).

Podaci dobijeni pomoću anketnog istraživanja sa 30 mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu pokazuju da su najzastupljeniji razlozi migracija mladih unutar posmatranog regiona, kao i ka regionu, školovanje i oni ekonomsko-finansijske prirode.

Tako 30 mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu, na pitanje o razlozima doseljavanja odgovara na sledeći način:

Tabela 6. Koji je razlog Vašeg doseljavanja? prezentovano u %

Daljom analizom podataka dobijenih iz anketnog istraživanja 30 mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu, dolazi se do zaključka da je najveća zastupljenost onih migracija koje se dešavaju unutar ovog regiona, bar kad se radi o mladim migrantima koji svoje boravište i dalje imaju u nekoj od opština/gradova dva obuhvaćena okruga.

35

38

17 7 3 ekonomski razlozi

školovanje

brak

ugrožena bezbednost

ostali razlozi

14

Tako, nešto više od četvrtine mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu izjavljuje da je migriralo iz sela u grad, dok je nešto manje od četvrtine migriralo iz susednog mesta. Takođe, blizu četvrtina ih se doselilo iz drugog grada u Srbiji; po 14% iz drugog grada na jugu Srbije i sa Kosova i Metohije. Samo jedan ispitanik od ukupno 30 se doselio iz inostranstva.

Oba pola navode gotovo podjednako zastupljene razloge za migriranje (Tabela 7) osim što je brak razlog doseljavanja isključivo osoba ženskog pola sa kojima je rađen ovaj deo istraživanja. Takođe, primetno je i to da je školovanje kao razlog migracije najizraženiji kod ispitanika koji nisu u braku. Dalja analiza podataka pokazuje i to da je od tri starosne grupe obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina) migracijama zbog školovanja najsklonija grupa od 15-19 godina, dok je migriranju zbog ekonomsko-finansijskih razloga najsklonija ona 25-30 godina starosti.

Ispitanici još izjavljuju i da politička situacija za 86% njih nije imala uticaj na to što su oni migrirali, kao i da sličan uticaj za 58% njih nije dolazio od strane porodice i prijatelja. Međutim, ispitanici takođe izjavljuju i to da politička situacija ipak ima uticaj na njihovo eventualno ponovno migriranje, i ovo izjavljuje 13 ispitanika, odnosno mladih migranata. Za 12 ispitanika porodica/prijatelji utiču pri donošenju odluke o ponovnoj migraciji. Od ovog broja, devetoro ih izjavljuje da porodica/prijatelji utiču na njihovu odluku i podržavaju ih u nameri da ponovo migriraju, dok troje izjavljuje da porodica/prijatelji utiču na taj način što ovim ispitanicima ne pružaju podršku jer ne želi da odu, odnosno migriraju.

Uzevšu u obzir gore navedeno i nije neočekivano što svi ispitanici obuhvaćeni ovim delom istraživanja, i pored toga što su već jednom ili više puta migrirali, i dalje pokazuju veoma visok migracioni kapacitet što se može i videti u narednoj tabeli.

15

Tabela 7. Da li ispitanik razmišlja o ponovnoj migraciji? 30 ispitanika - prezentovano u broju datih odgovora

Inostranstvo sa 20% i domaće destinacije sa 80% (Beograd, Niš, Novi Sad) su i kod ovih ispitanika omiljene destinacije, a više od polovine „posao“ navodi kao glavni razlog razmišljanja o ponovnoj migraciji.

Interesatno je međutim da se kod većine ovih ispitanika razmišljanje o ponovnoj migraciji završilo samo na tome, barem za sada, pa tako „samo“ 58% ispitanika izjavljuje da još uvek nije preduzimalo konkretne korake za migriranje, dok je 42% ispitanika tražilo posao, smeštaj, radne dozvole, vizu...

Slično kao i ispitanici iz generalne populacije mladih, gotovo polovina od 30 mladih migranata sa prebivalištem u Jablaničkom i Pčinjskom okrugu percepcira migraciju kao trajnu promenu stanja, dok druga polovina ispitanika (osim dvoje koje je izjavilo da ne planiraju migriranje (Tabela 7)), na pitanje “Da li planirate da se odselite privremeno, na par godina ili trajno?” daje uglavnom podjednako zastupljene odgovore. Tako je migriranje “na par godina” veoma slično zastupljeno u odgovorima kao i ono na “na par meseci”.

Međutim, tek 59% mladih migranata obuhvaćenih ovim delom istraživanja izjavljuje da bi se u slučaju ponovnog migriranja vratili u region koji čine opštine/gradovi Jablaničkog i Pčinjskog okruga. Ovo jasno govori o tome da mladi migranti, naročito oni koji planiraju trajno migriranje, jesu veoma ozbiljni u ovoj nameri, te da nemaju želju da se vraćaju u region Jablaničkog i Pčinjskog okruga.

28

2

Da

Ne

16

Rezultati dubinskih intervjua

Ovaj deo obuhvatio je 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga. Istraživanje je proporcionalno i ravnomerno obuhvatilo oba pola, osobe različitih zanimanja, bračnog statusa, obrazovanja, kao i predstavnika sve tri starosne grupe standardno obuhvaćene istraživanjem (15-19 godina; 20-24 godina; 25-30 godina).

Istraživanje je u najvećem procentu (50%) obuhvatilo migrante iz Leskovca, njih 15, ali su bili zastupljeni i migranti iz drugih mesta: Vranje (8), Vlasotince (3), Vladičin Han (2), Crna Trava i Lebane po jedna osoba.

17 ispitanika je ženskog a 13 muškog pola. Najviše ispitanika je starosti od 25-30 godina (21 ispitanik), zatim slede ispitanici starosti od 20-24 godina kojih ima 8. Samo 1 ispitanik je starosti između 15-19 godina. Svi ispitanici su srpske nacionalnosti i većinom nisu u braku (24) dok ih je 6 udato, odnosno oženjeno. 14 ispitanika ima visoku stručnu spremu, 11 srednju a 5 neku višu školu. Zaposlenih je 18, 10 je studenata a 2 je nezaposleno.

Podaci dobijeni pomoću dubinskih intervjua organizovanim sa 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga pokazuju da su najzastupljeniji razlozi migracija mladih ka Beogradu, kao jednoj od poželjnijih destinacija potencijalnih migranata (Tabela 5 i pripadajući podaci), školovanje i oni ekonomsko-finansijske prirode.

Tako 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga, na pitanje “Zašto ste odlučili da se preselite u Beograd?” daje odgovore od kojih su najzastupljeniji „Zbog školovanja“ (21 ispitanik), „Zbog posla“ (7 ispitanika), i ostali nespecifični razlozi (2 ispitanika). Iz priloženog je jasno da je školovanje najzastupljeniji razlog migracija mladih iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga ka Beogradu. Međutim, kako je u ovom istraživanju pomoću dubinskih intervjua učestvovalo samo 10 ispitanika koji trenutno studiraju, nameće se logičan zaključak da 11 ispitanika koji navode da se zbog školovanja preselilo u Beograd

17

zapravo jeste završilo školovanje i ostalo da živi i radi u Beogradu. Procenat ispitanika koji je po prikupljenim rezultatima istraživanja zaposlen (60%) dodatno potvrđuje ovaj zaključak.

Možda i iznenađujuće, gotovo polovina ispitanika (14 osoba) izjavljuje da je bilo u potpunosti ili veoma zadovoljno svojim životom na jugu Srbije. Samo 5 ispitanika izjavljuje da nije bilo zadovoljno svojim životom na jugu Srbije.

Ispitanici takođe jednoglasno izjavljuju da nebezbednost i politička situacija nisu imali uticaja na njihovu odluku da se nastane u Beogradu; dok na većinu (23 ispitanika) porodica i prijatelji nisu uticali na odluku da se nastane u Beogradu, ali ipak jesu pružili podršku ispitanicima u ovoj nameri.

Istovremeno, i sama percepcija migracija mladih od strane ispitanika jeste takva da većina ispitanika (21 osoba) smatra da se veliki broj mladih iselio iz mesta iz kojih ispitanici potiču, i to baš u Beograd. Dalje, 21 ispitanik smatra da se u mestu koje su napustili „ništa na bolje nije promenilo“. Da poboljšanja ima, misli samo 4 ispitanika.

Dalja analiza podataka dobijenih pomoću dubinskih intervjua organizovanih sa 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, a poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga, pokazuje i to da većina ispitanika retko posećuje mesto iz kojeg su migrirali, što je prilično indikativno o percepciji migranata ka mestima iz kojih su se doselili u Beograd.

Tabela 8. Koliko često ispitanik dolazi u mesto iz kog se iselio? prezentovano u %

3,3 33,3

40

23,3 jednom nedeljno

jednom mesečno

jednom u 3 meseca

skoro uopšte

18

Trećina ispitanika koji su studenti najredovnije posećuje bivše mesto boravka i gotovo svi ovo čine jednom mesečno ili jednom u 2 meseca. Međutim, s druge strane, trećina ispitanika koja je zaposlena skoro uopšte ne posećuje svoje bivše prebivalište, tako da možda i zbog navedenog, na pitanje „da li ćete probati da se nakon školovanja/profesionalnog usavršavanja vratite u svoje mesto i nađete/ započnete svoj posao?“, ispitanici odgovaraju sledeće:

Tabela 9. Da li ćete probati da se nakon školovanja/profesionalnog usavršavanja vratite u svoje mesto i nađete ili započnete svoj posao? prezentovano u %

Dalja analiza podataka dobijenih pomoću dubinskih intervjua organizovanih sa 30 mladih migranata sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga, pokazuje i to da je 76,7% ispitanika “zadovoljnije sopstvenim društvenim statusom u Beogradu nego u mestu u kome su živeli”, pa ih je tako čak 90% zadovoljnije kvalitetom usluga u Beogradu nego u mestu u kome su živeli (misli se na obrazovne, zdravstvene, komunalne, druge javne usluge, itd.).

Na kraju, indikativno je i to da je migracioni potencijal ispitanika sa prebivalištem ili boravištem u Beogradu, poreklom iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga prilično visok. Tako, 70% ispitanika izjavljuje da “razmišlja o tome da napusti Beograd”. Ovi ispitanici gotovo jednoglasno navode “inostranstvo” kao poželjnu destinaciju.

73,3

13,3 13,3

Neću

Probaću

Ne znam, možda

19

ZAKLJUČCI&PREPORUKE

Rezultati istraživanja “Mladi i migracije” prvenstveno pokazuju da mnogo ozbiljnije bavljenje problematikom migracija omladinske populacije regiona Jablaničkog i Pčinjskog okruga mora postati jedan od glavnih prioriteta države, lokalnih samouprava i društva uopšte.

Naime, rezultati istraživanja jasno i nedvosmisleno pokazuju da je migracioni potencijal, odnosno procenat mladih starosti od 15 do 30 godina iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga koji aktivno razmišlja o migriranju iz mesta u kome žive, izutetno veliki jer isti iznosi čak 67%. Još zabrinjavajući podatak možda je i taj što značajan procenat mladih izjavljuje da jeste preduzimalo konkretne korake u pravcu migriranja i što ovo, takođe u visokom procentu, izjavljuju i oni mladi koji su razmišljali o migriranju ali su od ove ideje iz ovog ili onog razloga odustali. Nameće se zaključak da ostanak mladih koji su razmišljali o migriranju ali su od ove ideje odustali, ima direktne veze sa (ne)uspesnošću koraka koje su preduzimali u pravcu migriranja.

Posmatrajući samo zvaničan podatak4 po kojem se čak 3 opštine iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga nalaze na spisku 10 opština u Srbiji sa najvećim padom stanovnika očigledno je da je problem migracija, odnosno iseljavanja iz regiona izuzetno izražen, naročito u manjim sredinama. Međutim, čak i najveća gradska sredina u regionu nije pošteđena problema sa migracijama pa tako naselje Leskovac po popisu iz 2011. godine ima gotovo 5000 stanovnika manje nego 2002. godine što Leskovac svrstava po veličini tek na 12. mesto u Republici Srbiji.

Istraživanje “Mladi i migracije” takođe pokazuje da razlozi migracija mladih iz regiona koji obuhvataju Jablanički i Pčinjski okrug nisu previše komplikovanii da se isti mogu sažeti u jednu rečenicu “kvalitet života”. Istraživanje pokazuje i to da doseljavanje mladih u region koji obuhvataju Jablanički i Pčinjski okrug nije značajno zastupljeno i da se u oba okruga nastavlja višedecenijski trend prisutan na nivou cele Srbije: migracije iz sela ka gradu.

4 Prvi rezultati popisa 2011. godine

20

Uzevši sve navedeno u obzir, jasno je da svi društveni akteri regiona u budućem periodu moraju pokloniti mnogo veću pažnju problemu koji očigledno izrazito opterećuje sve opštine/gradove iz Jablaničkog i Pčinjskog okruga: migracije mladih, pre svega iz regiona.

U tom smislu bilo bi potrebno osmisliti i sprovesti specifično dizajnirane i precizno usmerene mere kojima će se obaviti konkretne investicije u ostanak mladih u mestima njihovog rođenja i odrastanja. Ovo npr. mogu biti mere usmerene ka sveopštem podizanju kvaliteta života mladih ljudi, istovremeno ne ograničavajući ove napore samo na tzv. ekonomske aspekte. Zapošljavanje, normalno, ipak treba biti najveći prioritet ali pritom ne treba gubiti iz vida da na kvalitet života mladih i potencijalnu odluku o migriranju značajno utiču i drugi, ne potpuno ekonomski faktori. Ovo istraživanje to i pokazuje.

Takođe, u ublažavanju i eventualnom rešavanju problema migriranja mladih,od koristi mogu biti i različiti programi neformalne edukacije, kao i podrške mladima da u svom mestu pokrenu sopstveni biznis. Posebno bi u ovom smislu bile značajne i mere koje bi bile usmerene na promociji poljoprivrede i stočarstva kod mladih, te stvaranje bolje opšte klime za bavljenje ovim granama privređivanja od strane mladih osoba, naročito onih koji decenijama unazad konstantno i u velikom broju migriraju sa sela u potrazi za „lagodnijim gradskim životom“.

Dodatno, privatno-javna partnerstva bi mogla biti formirana sa ciljem zadržavanja izuzetno obrazovanih i kvalifikovanih mladih ljudi u lokalnim sredinama iz kojih oni potiču. U ovom smislu privatno-javna partnerstva bi mogla iznedriti mehanizme sufinansiranja školovanja i usavršavanja ovakvih mladih osoba uz obavezu da se po završetku školovanja, odnosno usavršavanja, ove osobe vrate u lokalnu sredinu iz koje potiču; ali i to da u relativno kratkom vremenu nakon ovog povratka dobiju trajno zaposlenje, pre svega zahvaljujući prethodno formiranom privatno-javnom partnerstvu.

Na kraju, poželjno bi bilo i revidirati brojne lokalne strateške planove (naročito one koji se bave ekonomskim razvojem i unapređenjem položaja mladih), a od kojih se mnogi i ne implementiraju u praksi, te iste učiniti kompaktnijim ali time i realno finansijski izvodljivijim. U implementaciju ovih novih strategija bi od samog početka trebalo aktivno uključiti i lokalne organizacije civilnog društva.