1

ZET: etd, gelime olana yaratabilmek amacyla, belirli bir olay ya da etkinlii ekonomiklik ve etkenlik ynnden etkileyen tm kaynaklar ve etmenleri dizgesel olarak aratrmaya ynelik ve insan almasn geni kapsamda inceleyen bir teknik olup zellikle i lm ve zaman etd teknikleri iin kullanlan genel bir terimdir. etdnn ngiliz Standartlar Szl tarafndan yalan tanm gelime olana yaratabilmek amacyla, belirli bir olay yada etkinlii ekonomiklik ve etkenlik ynnden etkileyen tm kaynaklar ve etmenleri dizgesel olarak aratrmaya ynelik ve insan almasn geni kapsamda inceleyen bir teknik olup zellikle metot(yntem) etd ve i lm teknikleri iin kullanlan genel bir terim dir. 1. ETDNN AMALARI Mal veya hizmet reten tm retim sistemlerinde i etdnn kullanlmasnn nihai amac, verimlilii artrmaktr. Bu sonuca ulalmas iin birtakm alt amalarn gerekletirilmesi gereklidir. Bu amalar gerekletirilmeye allrken uyulmas gereken temel varsaymlardan biri de ilerin tanml fonksiyonlarndan herhangi bir kayba izin verilmemesi gereidir. Bylece, tanmlanm bir i ile ilgili faaliyetler, bu iin yaplmasndan beklenen fonksiyonlar dikkate alnarak deerlendirilirler. Sz konusu amalar bu grler nda aadaki gibi ele alnabilirler: a) Gereksiz faaliyetlerden kurtulmak: retimde i etd almasnn kullanlmasyla elde edilmesi beklenen somut sonulardan birini oluturur. Amacn temel felsefesi, bir ii yapmann en iyi yolunun onu, en az hareketle gerekletirme prensibi olarak ifade edilebilir. Bu yaklam aslnda bir yaam felsefesi olarak genelletirilmektedir. Burada elimine edilmeye allan faaliyetler, genel olarak emek ile ilgili olanlardr. Byle bir eliminasyon ise igc maliyetlerinde azalmaya neden olacak ve rnlerin rekabet gcn artracaktr. Tanmlanm bir iin yaplnda, gereksiz faaliyetlerden kurtulmak genel olarak retim miktarn artrrken dolayl olarak da mekanizasyona ve otomasyona geii kolaylatracaktr. b) Gerekli faaliyetleri mmkn olan en ekonomik ekilde dzenlemek: Bu ama ile ilgili baz zellikleri incelemeden nce i etdnn bir varsaymndan daha bahsetmekte fayda vardr; bir iin yapl biiminin(ynteminin) hibir zaman optimal bir

2

zm yoktur. Her zaman daha iyi bir yntem bulunabilir. Zaten bu varsaymdan tr i etd almas dinamik bir yapya sahiptir. Burada nemli olan, bir iin yapl ile ilgili olarak daha iyi bir yntemin aratrlmasna gerek yada ihtiya var mdr? sorusuna verilecek cevaptr. Mevcut koullar altnda bir iin yapl biimini en ekonomik ekilde yeniden dzenlemek, her eyden nce kalifiye igcnden daha iyi yararlanmay hedefler. Gnmzde mekanizasyonun artmasyla zellikle dz iiliin orannn azalmas, dier taraftan haftalk alma saatlerinin de zaman ierisinde azalmas, i etd almalarnn nemini artrmaktadr. nk, mevcut alma saatleri(diyelim ki 40 saat) iindeki bir saatlik i kayb, alma saatlerinin azalaca gelecekteki(diyelim ki 35 saat) bir saatlik i kaybndan ok daha az nemlidir ve az masrafldr. Bu nedenle i etd gelecekte de nemini artrarak devam ettirecektir. c) Uygun alma yntemlerini standartlatrmak: Bu amala gerekletirilmeye allan, uygun olduuna karar verilen yntemin tanmlanmas ve standartlatrlmasdr. Tanmlamaktan ama, iin yapl biimini formal olarak belgelemektir. Standartlatrmada ise iin yapl biimi, kiiye ve zamana bal olmakszn hep ayn hareketle salanmaya allr. Bylece tanmlanm ve standartlatrlm bir iin kim tarafndan ve ne zaman(rnein hangi vardiyada) yapld, iin yapl srasndaki hareketler itibaryla farketmez. Bunun iin genellikle i, ayrntl biimde tanmlanabilecek paralarna(faaliyetlere ve daha alt dzeyde hareketlere) ayrlr. d) ile ilgili doru zaman standartlarn saptamak: etdnn nihai amac olan verimlilii artrmann analitik ifadesi, bu amacn gerekletirilmesi ile salanr. e uygun nitelik tayan iinin belirli bir faaliyeti normal hzda ne kadar standart zamanda yapabilecei tespit edilmekle ilgilidir. Sistemdeki faaliyetlerin zaman standartlarnn hesaplanmasyla planlama, programlama, maliyetlerin tahmini, ii cretlerinin kontrol ve tevikli cret sistemlerinin oluturulmasna ynelik almalar iin temel girdi bilgilerden biri elde edilmi olur. e) retimde kullanlan faktrlerden yararlanma orann artrmak: Verimlilik artnn temel gstergelerinden biridir. Etd almalar sonucunda, bata emek olmak zere dier retim faktrlerini de kapsayacak ekilde yararlanma oran artar. Bu art, ayn kty daha az faktr ile elde etmek yada ayn faktr kullanm ile daha fazla kt elde etmek eklinde ortaya kabilir.

3

f) gcn eitmek: Uzun ve yorucu bir abay gerektiren i etdnden beklenen sonularn elde edilebilmesi iin her eyden nce bu almayla ilgili tm alanlarn eitilmesi gereklidir. Bu eitimin ana boyutu; etd gerekletirecek analistin eitimi, ett sonularn uygulayacak iilerin eitimi ve yneticilerin eitiminden olumaktadr. g) Mevcut alma koullarndan daha iyi alma koullarna geme: Yukarda belirtilen amalarn yan sra i etdnn dolayl bir amac da alma koullarn iyiletirmektir. Fiziksel adan bu, zellikle, ergonominin desteinde gerekletirilir. Dier taraftan i bar asndan ise cretlendirme , i deerlendirme, i zenginletirme ve motivasyon gibi ynetim teknikleriyle birlikte nemli bir yere sahiptir. 2. ETDNN KAPSAMI VE ZELLKLER Tanmdan da grlebilecei gibi i etd almas arlkl olarak emek faktr ve onunla ilgili faaliyetleri kapsar. Tanml bir iin yada faaliyetin gerekletirilmesinde nitelik, sre, miktar ve benzeri nedenlere gre belirleyici rol oynayan faktre, o i yada faaliyet iin baskn faktr denir. Buna gre i etd, yukardaki amalar gerekletirmek zere emek baskn faaliyetlerdeki analizlerde kullanlr. Ancak iin yaplmasnda emekle birlikte bir retken birim kombinasyonu oluturan dier retim faktrleri(malzeme, ara-gere, tezgah ve yerleim gibi) zerinde de dolayl analizler gerekletirilebilir. Bu tr analizlerde yaplacak deiikliklerin boyutu, alaca sre ve maliyeti nemli bir snrlama ile kar karyadr. Tek bana i etd almasyla, emek d faktrlerde radikal deiiklikler yaratacak politika ve uygulamalardan kanlmaldr. Zira i etd ile rnein i yerinin yeniden dzenlenmesi, tezgah veya makine yenilenmesi yada teknolojik deiiklik yaratmas gibi maliyeti yksek, uzun srede gerekletirilebilecek kararlarn alnmas doru deildir. Bu tip kararlar iin uygun tekniklerin(/rnein yenileme ve yerine koyma, iyeri dzenleme, rotalama... vb.) kullanlmas, alnacak kararlarn etkinliini artracaktr. alma metodunun tasarlanmas ve gelitirilmesi, gerekte, retim ve dier fonksiyonel blmlerin karlatklar sorunlar zme abasyla ilgilidir. 18. Yzyln bandan gnmze kadar geen sre ierisinde i etd, bir sorun zme teknii olarak, bilimsel yntem uygulayan ve geliimini bu temele dayayan bir zellik tamaktadr. Bilindii gibi bilimsel yntem, sorun zmede, sistematik ve dizgesel bir yaklam mant takip eder. Bylece

4

problem, bir btnsellik iinde fakat adm adm yaratcla da olanak tanyarak zmlenmeye allr. Etd ve zellikle metot etdnn bir tr yaratc problem zme teknii olmas dolaysyla bilimsel yntemi kullanmas kanlmaz bir gerekliliktir. Bilimsel yntem uygulayarak problem zmede kullanlan terimlerin veya izlenen aamalarn farkl olmasnn bir nemi yoktur. nemli olan, soruna yaklamdaki genel eilim ve tutarllktr. Aada sralanan alt aama, bu genel yapy ifade eder niteliktedir: Problemin tanm:

I.

Burada yaplacak ilk i soruna ilikin konularn basitletirilmesi ve snflandrlmasdr. Bylece zm iin gerekli snrlar ve kapsam belirlenmi olur. letmelerde ou kez maliyetler ok yksek, retim seviyesi dk, fire oran ok yksek gibi ifadelerle karlalr. Birok durumda gerek problemin ne olduunu yada probleme neden

5

olan faktrleri saptamak, olduka karmak ve g olabilir. Bu nedenle problemin ortaya konmas ve ak bir ekilde tanmlanmas gerekir. Bu arada, problemin zmnn iletmeye ne kazandrabilecei ve ne zaman alnmasnn uygun olaca da dikkate alnmaldr. II. Verilerin derlenmesi: Problem; snrlar, kapsam ve amalar itibariyle tanmlandktan sonra onunla ilgili verilerin belirlenmesi, aratrlmas ve amalara uygun derlenerek analizlerde kullanlabilir bilgilere dntrlmesi gerekir. Bu noktada analiste en byk destei, veri taban ynetim sistemi verir.

III.

Problemin analizi:

Analiz, bir btn oluturan elemanlar ayr ayr ve btnle olan ilikileri ynnden incelemek ve irdelemektir. Buradaki en nemli aralardan biri sistem modellendirme yaklamlardr. Zira gerek yaam problemleri genel olarak karmak ilikili ve birbirleriyle eliir nitelikli bir yap gsterir. Sistemi bu haliyle bir analize tabi tutmak baz durumlarda zor, ou kez de olanaksz olabilir. O halde sembolik, ematik, matematik veya benzeri bir modellendirmeye gitmek ve onun zerinde analizleri gerekletirerek elde edilen zmleri gerek sorunlar sistemine uyarlamak daha rasyonel bir davran tarz olacaktr. Olanakl zm yollarnn aratrlmas:

IV.

Bu aamada temel ama, saptanan kriterlere ve zelliklere uygun zmlerin retilmesidir. Bylece elde, problemle ilgili alternatif zmler bulunacaktr. Yaratc problem zme teknikleri iin en nemli aamalardan biridir. nk, hayal gcnn, yaratc yetenein ve sorgulama mantnn en youn kullanld aamadr. Burada beyin frtnas, Delphi teknii ve grup tartmalar en ok kullanlan yntemlerdendir. Alternatiflerin deerlendirilmesi:

V.

Bir nceki aamada elde edilen uygun zmler ierisinden, belirlenmi kriterlere en uygununun seimiyle ilgilidir. Bu seim ilemi her zaman bir optimallii iaret etmeyebilir. Zira birbirleriyle eliik amalar bir ara kesit gstermeyebilirler. Bu durumda kabul edilebilir bir uzlak zm arayna gidilecektir. zmn uygulanmas ve uyarlanmas:

VI.

Model zerinde tm deerlendirmeler yapldktan ve zm elde edildikten sonra alnacak bir dizi kararlar kmesi ile sz konusu zmn gerek sisteme uygulanmas ve uygulama

6

sonularnn izlenerek gerekli dzenlemelerin yaplmas gerekir. nk retilen zm ne kadar uygulanabilir nitelikte olursa olsun nceden tahmin veya kontrol edilemeyen bir takm nedenlerden dolay uygulama aamasnda baz sapmalar ortaya kabilir. stelik belirli snrlar ierisinde bu durum doaldr da. nemli olan izleme ve dzeltme fonksiyonlarn olmas gerektii gibi altrarak uyarlamay salamaktr. Etd, genel olarak yukarda aamalar ve zellikleri aklanmaya allan bilimsel yntemi uygularken kendi disiplinine zg aamalar takip eder. Ancak bu aamalar, temel yaklam itibariyle yukardaki admlardan tretilmitir. etd, retim faaliyetleri ile ilgili grev yada ileri, etkileyici faktrleri de dikkate alarak analize tabi tutar. Genel olarak ii etkileyen alt faktrden bahsedilebilir. Bunlar: 1) Mamul(zellikler ve kalite standartlar...). 2) Malzeme. 3) Kullanlan makine ve ara-gere. 4) allan yer. 5) lem sras. 6) Uygulanan yntem Analiz srasnda bu faktrler incelenirken doal olarak birincil ve en youn ilgi, uygulanan yntemde toplanr ve analizin temelini oluturur. etdnn yaps gerei bu faktr, emein alrken uygulad yntem olarak anlalmaldr. Dier faktrler ise analizin zelliine gre deien arlkta olmak zere birer destek unsuru olutururlar. retim sreci boyunca tanmlanm faaliyetler, retken birimlerin ynetsel yada fiziksel nitelikli grevlerini(ilerini) yerine getirmeleriyle gerekletirilir. Buna, iin fonksiyonel kapsam denir. Dier taraftan, genellikle adam-saat veya makine-saat birimiyle llen ve iin tamamlanma sresi olarak ifade edilen bir i kapsamndan daha bahsedilir. etd, her iki i kapsamnn analizinde de nemli bir yere sahiptir. etd yaratc dnce, problem zme ve fiziksel igc grevleri blmleriyle dorudan ilgilidir. Dier taraftan, tamamlanma sresi itibariyle i kapsam ise bir takm alt dzeylerden ve elemanlardan oluur. Burada ilk dzey mevcut koullar altnda iin toplam tamamlanma sresidir. Toplam i sresi olarak da ifade edilen bu dzey, iin tanmnda yer alan balang ve biti noktalar arasnda geen sreyi gstermektedir. Bu sre ierisinde i etd asndan nemli olan zellik vardr. Bunlar: i. Dorudan retimde bulunulan etken sre.

7

ii.

ilere yasalar gerei verilen dinlenme paylar ile ii ve makinelere i lm gerei verilen dinlenme paylar sresinin iindeki dinlenme paylarnn dndaki etken olmayan sre 3. ETD-ERGONOM LKS

iii.

Ergonomi(Trke karlyla bilim), geni anlamda insan makine iftinin birlikte almas srasndaki uyumluluunu artrmay, insann fiziksel zelliklerini, fizyolojik ve psikolojik yeteneklerini en uygun biimde kullanarak en iyi alma ortamn salamay ama edinen bir bilim daldr. Bu tanmdan da grlebilecei gibi ergonominin temel amac i ile insan arasndaki uyumluluu artrmaktr. Verimlilik art, bu amacn gerekletirilmesi sonucunda salanacaktr. Gnmzden 50 yl ncesine kadar fabrika ve brolardaki iilerin alma koullarna nem verilmiyordu. Ancak, zaman ierisinde alternatif i alanlarnn yaratlmas ve ii birliklerinin g kazanmas dolaysyla bu kt koullarda iyilemeler salanmtr. Son 20 ylda ise ergonomi, tm boyutlar ile alma ve gnlk yaammzda yerini almtr. Ergonomiyi alma alanlar itibariyle farkl boyutlaryla ele almak ve fonksiyonlarn incelemek mmkndr. Laboratuar dzeyi olarak tanmlanabilecek makine, ara-gere ve tezgahlarn tasarm aamasndaki ergonomik almalar, ilk boyut olarak ifade edilebilir. Burada makinelerin fiziksel zelliklerinin, kumanda anahtarlarnn ve gstergelerinin, onu kullanacak insan veya insanlar tarafndan en kolay ve rahat nasl alglanabilecei ve kontrol edilebilecei almalar yaplr. Bu almalardaki baar derecesi, insann fiziksel ve psikolojik zelliklerinin lmlendii antropometrik ve biyomekanik llerine baldr. Bu ller de yine ergonominin nemli alma boyutlarndan birini oluturur. Bylece tasarm yaplan makineleri kullanacak insanlarn sz konusu zellikleri hakknda standart verilerin tutulduu bir veri taban yaratlr. Ergonominin dier bir fonksiyonel boyutu da yukardaki almalar sonucunda retilen makinelerin insanlar tarafndan kullanlmas aamasnda yani i grme srasnda yaratlacak evre ve alma koullar ile ilgilidir. Bu amala alma ortamnn titreim, klandrma, grlt, ses ve toz alarndan uygun hale getirilmesi fonksiyonunu gerekletirir. Genel olarak ergonomik nlemler deyimiyle ifade edilen ve yukardaki boyutlarn tmnde dikkate alnmas gereken prensipler, kriterler ve benzeri unsurlar son derece nemli bir yere sahiptir. Zira ergonomik nlemlere dikkat edilmemesi veya yanl uygulanmas halinde bunun dzeltilmesi genellikle uzun sre alr ve maliyeti olduka yksektir. Bu da i etdyle olan en

8

nemli farklarndan biridir. Ancak her iki yaklam aslnda birbirlerinden fazla uzak kavramlar deildir. Aksine, asl ura alanlarnn insan olmas dolaysyla birbirleriyle iiedirler. Ergonominin temel unsurlarn ve aralarndaki etkileimleri gsteren sisteme ergonomi kapal evrimi denir. evrimde, ergonomik nlemlerin be temel unsuru yeralmaktadr. Bunlar; Bilgiler Alglama Deerleme Eylem Ortam olarak ifade edilebilir. Bu evrim negatif geri beslemeli bir akm halindedir. nemli olan, buradaki unsurlarn iyi tanmlanmas ve birbirleriyle uyumlu hale getirilmesidir. 4. ETDNN BLMLER etd konusunda yaplan tanmlar incelendiinde grlecektir ki;ett iki ana blmden olumaktadr. Bunlarn ilki metot etd, ikincisi ise i lm olarak adlandrlr. Teoride bu blmler, ararda gerekletirilmesi gereken ana aamalar olarak ifade edilmesine ramen uygulamada, nceden tanmlanm iler iin gerektiinde dorudan i lm yaplabilmektedir. Zira metot etdne gre daha kolay ve sonular itibariyle daha analitik bir yaps vardr. Halbuki, zerinde metot etd almas yaplan ilerin, verimlilii ne kadar deitirdiini lebilmek iin yeni bir i lm almas yapmak kanlmazdr. Dolaysyla belirli bir i yada srecin, i etd teknii ile incelenmesinden beklenen amalarn zelliine gre bu blmlerden; farkl sralarda, farkl defalarda ve farkl oranlarda yararlanlabilir. 4.1. ETDNN AAMALARI Etd Taylorizm olarak da bilinen bilimsel ynetim prensiplerini uygulayarak verimlilii artrmaya ynelik problemleri zmeye alr. Doal olarak tekniin kendine zg yaps gerei bu admlarn says deiecek fakat temel felsefe aynen korunacaktr. Metot etd ve i lm blmlerini kapsayan tam bir i etd almas, sekiz ana aamadan oluur. Bunlar: 1) Etd yaplacak iin yada srecin seimi. 2) Seilen iin yada srele ilgili bilgilerin toplanmas ve uygun kayt ortamlarna kayt edilmesi.

9

3) Kaydedilen olaylarn eletirel bir gzle incelenmesi ve irdelenmesi. 4) Analiz sonucunda en ekonomik yntemin gelitirilmesi. 5) Gelitirilen yntemin kapsad i miktarnn llmesi ve standart zamann hesaplanmas. 6) Yeni yntemin ve buna bal olarak standart zamann tanmlanmas. 7) Yeni yntemin ve srenin onaylanarak, standart uygulama olarak sisteme yerletirilmesi. 8) Yeni standartlarn iyi bir denetimle srdrlmesi. Saylan aamalardan 1., 6., 7. ve 8. aamalar metot etd ve i lm iin ortak aamalardr. 2., 3. ve 4. aamalar ise dorudan metot etdyle ilgiliyken 5. aama i lmne aittir. Grld gibi bu 8 ana aamay, ilgi alanlar itibariyle i etdnn blmlerine gre tasnif etmek mmkndr. Ancak her bir blmn kendine zg ve daha detayl admlar sreci mevcuttur. 4.2. ETDNN UYGULANMASINDA DKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR Bilindii gibi i etdnn temel amac, mevcut kaynaklar daha iyi kullanarak daha ok retmeye veya ayn retimi daha az kaynak kullanarak elde etmeye olanak salamak yani verimlilii artrmaktr. Bir i etd uygulamasyla gerekletirilmeye allan bu temel amaca ulama derecesi, uygulamann baarsyla edeerdir. Bu baary etkileyen iki ana unsur sz konusudur. Unsurlardan ilki i etdnn kendi yapsyla ilgiliyken ikincisi i etdnn yansra kullanlmas gereken dier tekniklerin zellikleriyle ilgilidir. Bir i etd almasyla gerekletirilmeye allan ama yada amalarn elde edilebilmesi iin ncelikle, her dzeydeki ynetici ve iilerin konu hakknda bilgilendirilmesi ve desteklerinin alnmas gerekir. Yneticilere, i etdnn tek bana bir sihirli denek olmad, ancak alma sonucunda elde edilecek bilgilerin ve yeni yntemlerin hangi iletme kararlarnda nasl kullanlaca ve bunun iletmeye potansiyel olarak ne kazandrabilecei konularnda gereki bilgiler verilmelidir. Ayrca, almann tahmini maliyeti ve alaca sre hakknda detayl aklamalar yaplmaldr. Dier taraftan analistin de iletme hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olmas ve iletmeyi tanmas gereklidir. i ve nezaretilerin konu hakknda eitimi ise daha dikkatli ve detayl olmaldr. zellikle, bu tip almalarn amacnn ii karmaya ynelik olmad, ayn aba veya yorgunlua karlk daha az cret demek yada daha az sosyal hak tanmak olmad, aksine bu trden hakszlklarn nlenmesinde yararl olabilecek bir teknik olduu ve byle bir almann

10

yaplmas halinde bunun sonularn destekleyecek baka tekniklerin de kullanlmasnn gndeme gelecei, bylece salanacak yararlarn da artaca detaylaryla anlatlmaldr.

4.3.METOD ETD Bilindii gibi retim ynetiminin amac, ihtiyalar karlayacak elverili mal ve hizmetler retmek iin, retim faaliyetlerinin optimum bileimini salamaktr. retim faaliyetleri ise sahip olunan retim faktrlerine ynelik 5NK(ne, nerede, ne zaman, nasl, niin ve kim tarafndan) sorgulamasyla ortaya konan i gruplarndan oluur. Dolaysyla retim, ie dayanr. Burada metot(yntem) etd asndan bu iin yapl biimi nemlidir. Ett, sistematik bir yaklamla ii yada i gruplarn tanmlamaya, gelitirmeye ve standardize etmeye alr. Tanmlama ile iin yapl amac, snrlar ve kapsam belirlenirken gelitirme ile iin, mevcut durumdaki yapl tarzndan daha kolay, daha rahat, daha ksa srede, daha az fireyle ve daha gvenli bir biimde gerekletirilmesine ynelik yeni bir yapl tarzna geii salanr. Standartlatrmayla ise, tanmlanm bir iin, kiiye ve zamana bal olmakszn hep ayn biimle(metotla) gerekletirilmesi salanr. Genel olarak metot etd, bu ana admlk srece ait bir evrimi kapsar. Her ne kadar ilerleyen alt blmlerde metot etdnn aamalar, daha fazla saydan oluacaksa da bilinmelidir ki onlar, yukardaki ana admlk srecin detaylandrlm ve uygulanabilir hale getirilmi eklidir. Metot etdne ilikin detay blmlere gemeden nce baz kavramlar zerinde durmakta fayda vardr. Bunlar; o Proses(Sre): Bir imalat almas olarak hammaddenin mamul haline gelinceye kadar arka arkaya geirdii faaliyetler dizisidir. o Metot(Yntem): Prosesin departmanlara ayrlm ekilleridir. Herhangi bir departmanda, imalat faaliyetlerine ynelik almalarn yapl biimidir. o Faaliyet(Makrohareket): paras zerinde fiziksel, konumsal veya yapsal deiiklik ortaya karan bir alma birimidir. o Eleman(Mikrohareket): Balang ve biti noktalar kesin olarak tanmlanabilen ve daha kk paralarna ayrlamayan i modlleridir. Dier bir deyile, bir faaliyetin tanmlanabilir en kk parasdr.

11

4.3.1. Metot Etdnn Tanm, Amalar ve Uygulama Alanlar Metot etd hakknda genel kabul gren bir tanmlama, ngiliz Standartlar szl tarafndan yaplmtr: Metot etd, daha kolay ve daha etken yntemlerin gelitirilmesi, uygulanmas ve maliyetlerin drlmesi amacyla, bir iin yaplndaki mevcut ve nerilen yollarn dizgesel olarak kaydedilmesi ve eletirilerek incelenmesidir. Bu tanmlama ile metot etdne ilikin baz sonular u ekilde belirlenebilir: Metot etd, olaylar bilimsel ynetim prensipleri ile deerlendirir. Metot etd bir yaratc problem zme tekniidir. Metot etd ierisinde emek faktr bulunan her dzeydeki faaliyet iin uygulanabilir. Metot etd bir iin en iyi(optimal) yapl biimini bulan bir teknik deildir. Dolaysyla ayn iin her zaman daha kolay bir yapl ekli bulunabilir. Metot etd dorudan verimlilik artrma tekniidir. Metot etdnn, verimi, insanca alma koullar altnda en yksek seviyede tutma amacna ulamak iin gereken ara hedefler aadaki ekilde saylabilir: inin bo bekleme sresini azaltmak. inin gereksiz hareketlerini ortadan kaldrmak. iler zerinde adil i yk dalmn salamak. inin alma hzn ykseltmek. Daha iyi alma koullar gelitirmek. retim sresi boyunca i akn dengelemek. Makinalarn bo bekleme srelerini azaltmak. Malzeme firelerini azaltmak. Kalite bozukluklarn azaltmak. Bu amalar, retim sistemlerinin zelliklerine gre daha da artrmak ve detaylandrmak mmkndr. 4.3.2. Metod Etd almasnn Dzeyleri Metot etd ile analiz edilecek sreler veya faaliyetler, iki ana kritere gre alt elemanlarna ayrlabilir. Bunlardan ilki, tanmlanabilirlik, ikincisi llebilirliktir. Tanmlanabilirlik, sre veya faaliyetin balang ve biti noktalarnn kesin olarak belirlenme zelliini

12

gstermektedir. llebilirlik ise bu iki nokta arasnda geen srenin llebilir nitelikte olmasn ifade eder. Dolaysyla, balang ve biti noktalar itibariyle tanmlanabilir ve sresi llebilir hareketler grubu olan faaliyetler, bu zellikleri korunarak alt dzeylerine ayrlabilir. Herhangi bir faaliyetin alt elemanlar, makrohareket ve mikrohareket olmak zere iki ana dzey ile ifade edilebilir. Makrohareket: Balang ve biti noktalar itibariyle daha alt elemanlara ayrlabilen harekettir. Bu tanm, faaliyet kavramyla edeerdir. rnein tornalama, presleme, boyama, montaj ve tama gibi alt elemanlarna ayrlabilir nitelikli faaliyetler bu dzeyden saylabilir. Mikrohareket: Balang ve biti noktalar itibariyle daha alt elemanlarna ayrlamayan ve llebilir nitelikli sreye sahip en kk harekettir. rnein; kavrama, gzle kontrol, arama ve seme gibi hareketler genel olarak bu dzeye aittir. Gelitirilmek ve standartlatrlmak istenen alma metotlarna ait faaliyetler hangi dzeyde olursa olsun sonuta yaplan alma, bir metot etd almasdr ve ou aama byk lde ortaktr. Ancak yaplan alma eer faaliyet dzeyinde ise makrohareket etd veya i basitletirme, eer mikrohareket dzeyinde ise mikrohareket etd adyla anlr.

a) Makrohareket Etd Metot etd almas eer faaliyet dzeyinde gerekletirilirse, sz konusu olur. Endstriyel uygulamalar itibariyle en yaygn olan metot etd dzeyidir. Zira, mikrohareket etdne gre yaplmas daha kolay ve daha dk maliyetlidir. Ayrca daha ksa srede gerekletirilme zelliine de sahiptir. Bu analiz, mal veya hizmet reten tm sistemlerdeki uygulama alanlar itibariyle iki adan deerlendirilmeye alnabilir. Bunlardan herhangi birinin dikkate alnmas diye bir koul sz konusu deildir. Gerektiinde her ikisini amaca uygun bir kombinasyonu ayn zamanda gerekletirilebilir. Sre analizi: Makrohareket etdnn ilk deerlendirme alandr. Sre, bilindii gibi, nceden tanmlanm bir ii baarmak zere ard arda gerekletirilen faaliyetler kmesidir. Metot etdnn en kapsaml almasn oluturan bu analizde, srele ilgili faaliyetleri detayl alt elemanlarna ayrmak gerekmez. Dolaysyla, analiz sonucunda salanacak gelimeler, sre(ilem ak) yada onun bir alt dzeyindeki faaliyetlerle ilgili olacaktr. Ancak bu analizle tm sistem hakknda bilgi sahibi olunabilir ve deerlendirme yaplabilir. Zira bu tr analizlerde kullanlan, sre ve gezi emalar, ip diyagramlar gibi analizin yapsna uygun kayt ortamlar, bu olana salayacak niteliktedir. Sz konusu kayt ortamlar, ele alnan sre yada i ak ile ilgili bilgileri

13

aklkla ortaya koyarak analitik ve grafik deerlendirmelerin yaplmasna ve dolaysyla srecin analiz edilerek aksaklklarn bulunup giderilmesinde yardmc olur. Faaliyet analizi: Makrohareket etdnde inilecek detay dzeyi arttka, analizin kapsam daralrken hassasiyeti artacaktr. Dolaysyla, sistemin yada srecin btnnn daha global bilgileri yerine ele alnan faaliyetlerle ilgili daha detay bilgilerin elde edilmesi ve deerlendirilmesi gerekecektir. Faaliyet analizinde dier bir zellikte zaman boyutuyla ilgilidir. Bu analizde kullanlan faaliyet, oklu etkinlik ve ii-makine amalar gibi kayt ortamlar zamanlandrlmtr. Genellikle bu tr analizler, faaliyetin birden fazla eleman tarafndan gerekletiriliyor olmas halinde, sz konusu elemanlar arasnda zaman ve alma uyumluluunu salamakta baarl olmaktadr. b) Mikrohareket Etd Mikrohareket bilindii gibi tanmlanabilir ve llebilir en kk harekettir. Bu tr hareketlerin analizi, bir faaliyetin therblig(Gilbrethin tersten okunuu) denilen elemanlarna ayrlmas ile mmkn olur. Frank ve Lillian Gilbreth tarafndan gelitirilen mikrohareket etd, zellikle, bir faaliyetin ok daha detayl incelenmesine ve gelitirilmesine olanak salamaktadr. Bunlardan ilk 31 aktif, sonraki 3 pasif ve sonuncusu planlama niteliklidir. Mikrohareket etd almasnn temelini Hareket Ekonomisi lkeleri oluturmaktadr. Bu prensipler, genel olarak insan vcudunun kullanlmasna, iyeri dzenine ve alet ve gerelerin yapsna ilikin olanlar diye 3 ana grupta toplanr. Ancak bilinmelidir ki; burada son derece detayl hareketler ve zellikler iin genelletirmeler yaplmaya allmaktadr. Bu ise olduka zor ve baz durumlarda geerlilii tartlabilen konulara sahip bir almadr. Her ne kadar hepsinin her durumda uygulanma olana olmasa da, bu prensipler yorgunluu azaltmada ve etkenlii artrmada bir temel tekil eder. Mikrohareket etdnn amalar ve kullanm alanlarna baktmzda grnen durum udur; yn retiminin yapld ve ok sayda tekrarlanan ilerde, hayati nem tayan olaylarda(rnein tbbi mdahalelerde) ve aratrma gelitirme faaliyetlerinde, dier analiz tekniklerinin yeteri kadar detaya inemedii olaylarda, elin ve parmaklarn hareketlerinin zellikle, makrohareket etdnde kullanlan sembollerle ifade edilemedii durumlardaki ihtiyac karlamak zere kullanlan bir tekniktir. Dolaysyla bu teknik, bir faaliyetle ilgili detay bilgilerin toplanmasna ve yaplacak iyiletirilmelerin tespitine yardmc olur. Bir iin doru hareketlerle ve olmas gereken koullarla yaplmasnda yol gsterir. Mikrohareket etd, bir iin detay hareketlerinin zamanlandrlmasna da olanak salar. Genellikle bilgi toplama ve kaydetme film zerine yapld iin daha fazla dorulua sahiptir.

14

4.3.3. Metod Etdnn Aamalar Bilimsel ynetim prensipleriyle problem zmeye alan teknikler, sistematik bir sra takip ederler. Bilindii gibi metot etd almas da bu nitelikte bir tekniktir ve aadaki aamalar sra ile izlenerek alma gerekletirilir: zerinde metot etd almas yaplacak iin seimi Seilen iin mevcut durumda nasl yapldna ait bilgilerin toplanmas ve standart kayt ortamlarna kaydedilmesi. Mevcut metodun eletirel yaklamla incelenmesi ve irdelenmesi. Daha iyi bir metodun gelitirilmesi. Gelitirilmi metodun uygulanmas. Uygulamann izlenmesi ve gerekli dzeltmelerim yaplmas. 4.3.4. Metot Etd Yaplacak in Seimi letmelerde verimlilii artrmaya ynelik aratrma-gelitirme faaliyetleri, dier almalar gibi, belirli bir sre alr. Metot etd boyunca iletmenin katlanaca bu sre, ilk bakta kayp bir sredir ve iletmeye bir maliyeti vardr. Bu sre kayb ve katlanlacak maliyet, metot etd almasnn kapsam geniledike geometrik olarak artar. Zira, etde konu alnacak faaliyetler genileyerek arttka, analizler deiik nitelikli faaliyetler arasndaki sinerjik etkiler dolaysyla ok daha karmak bir hale gelecektir. Bylece, muhtemelen alma amalarndan saplarak istenen sonulardan uzaklalacak ve maliyetler de beklenenin zerinde seyredecektir. Byle bir baarszla dmemek iin iletmelerdeki sreler, iler veya faaliyetler, belirli kriterlere ve faktrlere gre deerlendirilerek nem seviyelerine ayrlmaldr. Metot etd yaplacak i istasyonunun seiminde belli kriterleri gznne aldmzda bu kriterler farkl dalda grlrler; Ekonomik faktrler. Beeri faktrler. Teknik faktrler. Ekonomik faktrleri dndmzde temel kriter, bu almann yaplp yaplmamasnn ekonomik olarak deerli olup olmaddr, yaplan almann bize verecei bilginin deeri getirecei maliyetten yksekse alma ekonomik adan yaplabilir. Eitsiz dalm i yk, kullanlmayan veya bo duran makine ve malzemelerin bulunduu, darboazlarn bulunduu,

15

fire oranlarnn yksek olduu ve kalite problemlerin yaand istasyonlar genellikle ekonomik adan byk kayp arz etmekte ve metot etd almasna ihtiya duymaktadrlar. Beeri faktrler gznne alndnda iilerin huzursuz olduu, kaza oranlarnn yksek olduu, ii devir hznn yksek olduu sreler dier kriterler de gznne alndktan sonra metot etd yaplmas gereken istasyonlarn belirlenmesinde ne tar. 4.3.5. Seilen e Ait Bilgi Toplama ve Kaydetme Metot etdne ilikin uygulamalarda sz edilen kayt ortamlar, uygun bir kombinasyon ierisinde birlikte kullanlr. nk her biri, olayn ayr bir ynn ele alr ve analiste bununla ilgili analiz yapma olana tanr. Bu kayt ortamlarnn kullanlarak ne gibi bilgilerin toplanaca, aratrlacak iin zelliklerine ve aratrmann dzeyine bal olacaktr. Burada zerinde nemle durulmas ve kayda geilmesi gereken konulardan bazlar, aadaki gibi belirlenebilir : ile ilgili veya ii yapan kiinin faaliyetleri ve hareket biimleri. i-makine etkileimleri. Malzeme ve para ak ve bunlara yaplan ilemler Tesis, tezgah ve ara-gerecin kullanm ile ilgili bilgiler Metot etd uygulamalarnda kullanlan ve bahsedilen yukardaki bilgiler ieren emalar , sembolleri , diyagramlar srasyla inceleyelim: i. PROSES ESAS ALAN EMALAR a. Sre Akm emas Bir kayt ortamdr. Sre akm emas, sadece metot etd almalarnda deil, i yeri dzenleme ve fabrika organizasyonu tekniklerinde de olduka kullanlmaktadr. Ana ilemler emasnda olduu gibi, sistem hakknda tam fakat zl bilgiler verir. metot etdne ilikin ayrntl analizlere girmeden nce, hazrlanmasnda yarar grlen kayt ortamlarndandr. b. Ana lemler emas Metot etd almasna ait dzey ne olursa olsun ele alnan sistem hakknda btnsel bilgilenmeye ihtiya duyulur. Bylece sistemin genel zellikleri ve ak daha kolay deerlendirilebilir. Ana ilemler emas buna olanak tanyan kayt ortamlarndandr. Dolaysyla bu ema, ele alnan sistemin ya da srecin tamam hakknda zl bilgiler dizgisel bir biimde, ilem ve muayene iin ayr numaralandrma sistematii ile yerletirilir. Eer bir sreteki bir veya daha fazla temel faaliyet kendi ierisinde dng oluturuyorsa bu durum, geriye doru ok ile ve dng says da belirtilerek gsterilir. emada faaliyeti yapan kii ve nerede yapld ise gsterilmez.

16

c. Ak emalar Metot etd almas yapmak zere bir sre hakknda yukardaki emalar yardmyla genel bilgiler elde edildikten sonra, daha detayl analizlere olanak salamak iin uygun kayt ortamlarnn kullanlmas gerekir. Bu amala sre dzeyinden faaliyet dzeyine geilmelidir. lem ak emalar, bir iin yapl biimiyle ilgili faaliyetleri yukardaki be ana faaliyet sembolleriyle dizgisel olarak kaydeder. Balca tipi vardr. Bunlar ii, malzeme ve donatm tipleridir. i tipli ema hazrlanrken, iinin ne yapt genellikle etken yapl cmlelerle ifade edilir. Malzeme ve donatm tipli emalarda ise malzemenin nasl tand veya donatmn nasl kullanld genellikle edilgen yapl cmlelerle ifade edilir. lem ak emalar, ana ilemler emasna bir lde benzer. Ancak ondan ok daha detayl ve karmaktr. Dolaysyla, daha dar kapsaml ve sistemin tamam yerine, seilmi faaliyetlerle ilgili detayl bilgileri edinmek zere kullanlr. Bu zellii ile ilem ak emalar, analize yardmc olmak zere ilave baz bilgilerin elde edilmesine olanak salar. Bu bilgiler ve hizmet ettikleri amalar drt ana balkta toplamak mmkndr. Sistemdeki veya sreteki admlarla ilgili daha detayl tanmlar yapmak ve bylece her admdaki faaliyet gruplarn daha iyi anlalabilir hale getirmek. Seilen faaliyetleri ilem, muayene, tama, depolama, bekleme ve karma faaliyet zelliklerine gre snflandrmak. Dorudan imalat ile ilgili ve katks yksek ilem ile imalata katks olmayan tama, depolama ve bekleme gibi faaliyetler arasndaki oran belirlemek Malzeme iletimindeki uzaklklar belirlemek Bir metot etd almas olan i ak emalarnda da standart kayt ortam kavram nemli bir noktadr. Burada nem kazanan bir konu da , faaliyet gruplarn standart sembollerle ifade edebilmektir. Bylece ortak bir dil salanm olur. Gnmzde en yaygn kullanlan sembol grubu, Amerikan makine Mhendisleri Odas (ASME) tarafndan nerilendir. ASME sembolleri olarak bilinen bu semboller ve tanmlar aadaki gibidir :

17

Tablo.1. ASME Sembolleri ve Tanmlar d. ki el proses emas Endstriyel uygulamalar itibariyle en yaygn kullanm alanna sahip mikrohareket etd kayt ortamdr. zellikle montaj ve fabrikasyona ynelik ilemlerde, iinin ellerinin (veya kollarnn) etkinliklerinin birbiriyle ilikili olarak dizgisel biimde kaydedildii bir emadr. ki el emas, tam bir i evriminin kaydnda genellikle yinelenen ilemler iin kullanlr. Bu yolla kaytlar, ilem ak emalarndan daha ayrntl olarak tutulur. Dolaysyla ilem ak emasnda tek bir faaliyet olarak gsterilen bir etkinlik burada bir ok elemanlarna ayrlm olarak gsterilebilir. ift el emasnda kullanlan semboller, dier ak emalarndaki sembollerle ayndr. Ancak bu aamada, daha detayl ayrntlara inilmesi dolaysyla semboller, ifade ettikleri anlamlar itibariyle bir takm farkllklar gstermektedir. yle ki: lem: Bu sembol, aralar, malzeme ve paralar; kavrama, koyma kullanma, brakma hareketlerinde kullanlr. Kontrol: Bu sembol ok nadir kullanlr. Zira bir nesneyi yoklayan ellerin hareketleri (nesneyi tutma, gzle yoklama veya lme gibi), ilem snfna girebilir.

18

Tama: Bu sembol elin veya kolun, ie/iten, araca/ aratan, malzemeye/ malzemeden kombinasyonlarna ilikin hareketleri gstermek iin kullanlr. Depolama: lem ak emasndaki depolama faaliyeti yerine kullanlr. Eldeki iin, ara veya malzemenin tutulma durumunu gsterir. Bekleme: Bu sembol, elin veya kolun ( baka organlar alabilir) bo anlarn kaydetmek iin kullanlr.

ii.

ZAMANI ESAS ALAN EMALAR

a. oklu Faaliyet emalar Bir veya birka makine ve/veya bir veya birka iiden oluan i sistemlerine ait faaliyetlerin zaman skalas zerinde koordineli olarak gsterildii emadr. metot etdnde, sre ve faaliyet trlerinin zelliklerine ilikin bilgilerin derlenerek kaydedilmesi kadar, zamanlamaya ve faaliyete katlan unsurlarn etkileimlerine ilikin bilgilerin derlenerek kaydedilmesi de analizlerde nemli bir yere sahiptir. Faaliyet emalar bu ihtiyac karlamak zere, birden fazla unsurun (ii ve makine) gibi ortak bir zaman leine gre birbirleriyle olan etkileimlerini dizgisel olarak kaydetmekte kullanlr. Bylece analizlerde, zaman ve unsur etkileimleri de dikkate alnm olur. oklu faaliyet emalar iilerin grup olarak alt durumlarda, pahal makinelerle allmas halinde, iinin altrlmas gerekli makine saysnn belirlenmesinde ve ie katlan her bir unsura ait bo zamanlarn azaltlmasnda kullanlr. Balca be tr faaliyet emas bulunmaktadr : oklu ii ve oklu makine emas i ve makine emas i ve oklu makine emas oklu ii ve makine emas oklu ii emas

b. SMO emas:

19

Mikrohareket etdnn kayt ortamlarndandr. inin almas srasndaki, ellerinin veya kollarnn mikrohareketlerini zamanlandrlm olarak kaydetmeye yarar. Genel olarak bir sre yada faaliyet filme alnrsa, bunun tam ve kesin bir kayt nitelii tamas dolaysyla, sre, ilem ak, faaliyet ve ift el emalaryla ilgili kaytlar yapma olana doar. Eer film ekim hzyla gsterilirse ve yeteri kadar bu ilem tekrarlanrsa zaman etd almas yapmak da mmkn olur. SMO (simultaneus motion) olarak bilinen e zamanl hareket emalar da bu tr film analizleriyle hazrlanr. Simo, genellikle film analizlerine dayanarak, ortak bir zaman leine gre bir veya daha fazla iinin vcut hareketlerinin (zellikle iki elin) therbliglerini ve therblig gruplarn kayt eden bir emadr. iii. HAREKETLER ESAS ALAN DYAGRAMLAR

a. P Diyagram Kayda alnan faktrn (emek, malzeme veya donatm), sre ierisindeki hareket yollar ve younluu lekli bir ema ile gsterilmek istendiinde kullanlan bir kayt ortamdr. p diyagram da yukardaki emalar gibi sre temeline dayal olarak hazrlanan, srecin tamamn detaya inmeden gsteren bir nitelie sahiptir. yerinin lekli bir krokisi zerinde iilerin, malzemenin veya ara-gerecin, hangi istasyonlar arasnda ve hangi younlukta akt, istasyonlardan geirilen iplerin says ile belirlenmeye allr. metot etdnn en basit ve kullanm en yaygn kayt tekniklerinden biridir.

b. ok Boyutlu Diyagramlar e katlan vcut organlarnn hareket yrngelerini saptamak ve i ile ilgili bir takm ilkeler ortaya karmak amacyla kullanlr. Olduka pahal olan bu almalar genellikle laboratuar dzeyinde gerekletirilir. Hareket yrngesinin tespiti iin iinin ellerine birer k kayna balanr ve srekli alan bir fotoraf makinesi ile alma yrngesi izgisel olarak tespit edilir. Bu almaya rnek olarak iki teknikten bahsedilebilir : Cyclegraph Teknii: Bir film zerine vcut organlarnn hareketlerinin, o organa bal bir k kayna aracyla kaydedilmesidir. Chronocyclegraph Teknii : Cyclegraphn zel bir eklidir. Bu teknikte elektrik akm, k kaynann yanp snmesini salayacak ekilde kesikli olarak verilmektedir. Bylece hareketin hzn ve ynn saptamak mmkn olmaktadr. c. Gezi emalar

20

Bu emalar, metot etdne konu olan sreteki i istasyonlar yada faaliyetler arasndaki i ak younluunu grmek amacyla hazrlanr. ema, gidilmesi muhtemel yerleri belirleyen stunlarla hareket merkezlerini gsteren satrlardan oluur. Her gidi veya geli, ilgili stun ve satrn kesitii hcreye not edilir. Gezi emalar belirli bir zaman dilimi veya rn temeline dayal olarak hazrlanabilir. 4.3.6. Mevcut Metodun ncelenmesi ve rdelenmesi Bu aamaya kadar yaplan almalar genelde bilgi kaydetme ve derleme aamasdr, daha dorusu yaplan almalar arlkl olarak i istasyonunda yaplan almalar kapsar. Bu aamaya gelindiinde analist, metot etdne konu edilen faaliyet ve sre ile ilgili gerek sistemin, uygun kayt ortamlarndan oluan sembolik bir modelini hazrlamtr. Burada uygun bir sorgulama cetvelinden yararlanarak yorumlama ilemi kolaylatrlabilir. Aada bu ynde kullanlabilecek bir sorgulama cetveli bulunmaktadr:

21

ema.1. Sorgulama Cetveli

Temel lkeler

A. Toplam faaliyet saysn en aza indir. B. En iyi ekilde srala. C. Uygunsa faaliyetleri birletir. D. Her faaliyeti mmkn olduu kadar basitletir. E. Ellerin almasn dengele.

F. Elleri statik tutma faaliyeti iin kullanma.G. alma yeri insan llerine uygun olsun.

1) Faaliyet elimine edilebilir mi? a. Gereksiz olduu iin. b. in srasn deitirerek. c. Alet, ara ve gerete deiiklik yaparak.

d. Aletleri birletirerek.e. Aletleri en uygun yere yerletirerek. f. Tezgahlarn kol mekanizmalarn deitirerek. g. Tezgahlarn yksekliini ayarlayarak. h. Kullanlan malzemeyi ksmen deitirerek. i. rn ksmen deitirerek.

22

2) Faaliyetler birletirilebilir mi? a. Aletleri birletirerek. b. Daha iyi aletler kullanarak. c. Alet, ara ve gerete deiiklik yaparak. d. Daha iyi malzeme kutular kullanarak. e. Tutma iini yapacak bir alet kullanarak. f. Deiik kaslar kullanarak.

3) Faaliyetler deitirilebilir mi? a. Alet, ara ve gerete deiiklik yaparak. b. in srasn deitirerek. c. Kullanlan malzemeyi ksmen deitirerek. d. Ayn anda birden fazla para zerinde alarak. e. Hareketlerin ynn deitirerek. f. Kullanlan malzemeyi ksmen deitirerek.

4) Faaliyetler basitletirilebilir mi? a. Vcut organlarnn yapt ileri deitirerek. b. Vcut organlarnn yapt ileri dengeleyerek. c. Grme ile ilgili ileri azaltarak. d. Kesikli hareketler yerine srekli hareketler yaparak.

e. Daha kuvvetli kaslar kullanarak.f. Hareketlerin ynn deitirerek. g. Tutma sresini ksaltarak.

4.3.7. Daha yi Bir Metodun Gelitirilmesi

23

Bir nceki aamann sonunda mevcut metoda gre daha gelimi bir metot elde edilir. Dolaysyla baz kaynaklar bu iki aamay birlikte ele almlardr. Ancak gelitirilen yntemin henz gerek sistemde uygulanmaya hazr durumda olmamas ve buna bal olarak salayc koullarn hazrlanmas amacyla bu almada, sz konusu aamalar birbirlerinden ayrlmtr. Mevcut metodun gelitirilmesinde bir nceki blmde verilen sorgulama cetvelinin anahtar bir grevi olduu yadsnamaz. Ancak metodun gelitirilmesine ynelik analizlerin kapsamnn belirlenmesi, somut sonularn elde edilmesi ve analizler srasnda gzden kaabilecek noktalarn kalmamas iin baz yardmc ilkelerden yararlanlmas gerekmektedir. Bu ilkeler sanayi devriminbden gnmze kadar gelmi tm bilimsel i basitletirme ilkelerini kapsar. Mevcut metodun eletirisel bir yaklamla incelenerek gelitirilmesi, bilindii gibi kayt ortamlarna dayal olarak yaplmaktadr. Alternatifler arasndan nerilen yeni metot ve buna ilikin faaliyetler de ncelikle benzer kayt ortamlarnda gsterilirler. Bylece, mevcut metoda ilikin bilgilerin kaydedilmesinde olduu gibi standartlatrlmas iin ilk adm atlm olur. Gelitirilen yeni yntem bu ekilde uygun kayt ortamlaryla gsterildikten sonra ikinci admda, faaliyetlerden gerekli bulunanlar tanmlanrlar. Bylece faaliyetlerin balang ve bitim noktalar ile kapsamlar belirlenmi olur. Bu tanmlama ileminden sonra nc olarak, faaliyetlerin oluturduu yeni alma metoduyla ilgili i emirleri retilmelidir. Uygulama aamasna gelindiinde, ii yapacak iinin neyi, nasl ve ne zaman ne miktarda? yapacan eksiksiz anlamasna ve uygulamasna olanak tanyan bu i emirleri, metot gelitirmenin son aamasn oluturmaktadr. Bylece yeni yntemin gerek sistemde standart uygulama olarak hayata geirilmesi iin kat zerindeki almalar tamamlanm olur. 4.3.8. Gelitirilmi Metodun Uygulanmas Gelitirilen ve uygulamaya hazr duruma getirilen metodu gerek sistemde uygulamaya balamadan nce yaplmas gereken son alma, yeni metotla alacak kii veya kiilerin bu metodun getirdii deiikler ve yarataca katk konusunda eitilmesi, bilinlendirilmesi ve mutlaka ikan edilmesi gereklidir. Yukardaki paragrafta sylenenler baarldktan sonra eldeki yeni metodun standart sresinin llmesi elde edilecek bilginin hat dengelemede ve iletme iin dier hayati fonksiyonlarn kontrolnde kullanlabilir hale getirilecektir. Ancak eldeki yeni metodun iletmeye yerletirilmesinde iletme ve piyasa artlarna gre tip karar sz konusudur; Radikal yaklam Muhafazakar yaklam

24

Ilml yaklam Radikal yaklama gre yeni metot sisteme btnyle ve ksa srede uygulanr, ancak ok rijit bir yaps vardr, zellikle rekabeti ve risk ynetiminin arlk kazand piyasa koullarnda arlkl olarak uygulanr, firmann rekabet gcn artrmasna ramen bu karar almadan nce gznne alnacak hatal bir bilgi eski duruma dnmeyi imkansz hale getirebilir ve hatta iletmeyi batmaya zorlayabilir. Muhafazakar yaklam ise yeni sistemin aama aama ve uzun zaman iinde uygulanmasn ngrr, ancak, bu son derece hzl gelien teknoloji ve piyasa koullar iin imkansz bir yaklamdr. Her iki u yaklamn da dezavantajlarndan kurtulabilmek iin lml yaklam vardr ve her iletmenin kendi yapsna gre bir lml yaklam gelitirmek zorunludur. 4.3.9. Uygulanmann zlenmesi ve Gerekli Dzeltmelerin Yaplmas Yeni metodun sisteme, seilen yaklamla uygulanmas srasnda nceden grlmeyen veya dikkate alnmayan baz aksaklklarn ortaya kmas doaldr. Metodun zellikleri iyi kaydedildiinde sz konusu sapmas doaldr. Metodun zellikleri iyi kaydedildiinde sz konusu sapmalar ve aksamalar kolayca izlenerek gerekli dzenltmeler yaplabilir. Dolaysyla bu aama tamamen bir geri-besleme almasnn ve buna bal uygun dzeltmelerin yapld aamadr. Yeni metodun uygulanmaya baland ilk dnemlerde bu geri besleme bilgisi, nisbi olarak daha sk ve etkin bir izleme ile elde edilir. Uygulamann baars arttka bu sklk etkisini kaybetmelidir. Uygulamann izlenmesi sonucunda gerekli grlen dzeltici tedbirler, alanlarnda grleri alnarak gerekletirilmelidir. Bu tedbirler, rnein radikal uygulama yaklamndan lml veya muhafazakar yaklama geilmesi eklinde olabilecei gibi metottaki baz aksayan faaliyetlerin yeniden gzden geirilmesi eklinde de olabilir. Bu gibi durumlarda metot yeniden incelenmelidir. Etde ait aamalar yeniden gzden geirilmelidir. zellikle birinci ve nc aamalar yeniden daha dikkatli incelenmelidir. Metot etdnn bu son aamasna, formel metot ile informel metot arasnda fark kalmayncaya kadar devam edilmelidir. Bu baarldnda, yeni metodun sisteme uyarlanmas veya adaptasyonu tamamlanmtr denebilir.

4.4. LM

25

En bata da belirtildii gibi i etd iki ana fonksiyonu yerine getirmektedir. Bunlardan ilki alma metodunun standartlatrlmas metot etdyle baarlr. kinci fonksiyon yani alma sresinin standart hale getirilmesi i lm sayesinde olur. Belirli bir iin performans standardnn oluturulmasnda, iin tamamlanmas iin gereken srenin hesaplanmasnn nemli bir yeri vardr. Bu dnceyle Taylor , iin standart sresini saptamaya alm ve bunu retimin artrlmas, iilerin dereceli cretlendirilmesi gibi konularda kullanmtr. Daha sonralar Bedaux, bu yndeki almalara standart tempo(hz) kavramn katmaya almtr(Wild, sh:149). ngiliz Standard i lmn, e uygun nitelik tayan iinin, belirli bir ii, tanmlanm bir performansla yapmas gereken sreyi saptamak amac ile gelitirilmi tekniklerin uygulamasdr. diye tanmlamtr. Bu tanm u unsurlar iermektedir: e uygun nitelik tayan ii: Bu unsur, normal ii tanmyla aklanabilir. Belirli bir i: Burada sz edilen i, tanmlanm ve standartlatrlm bir alma metoduna sahiptir. Tanmlanm performans: Performans, bu tanmda etkin alma hz yerine kullanlmtr ki buna tempo da denebilir. Dolaysyla bu unsur normal tempo olarak ifade edilebilir. 4.4.1. lm Kapsam ve Amalar in yaplmasna ynelik standart zamann bulunmasnda hangi teknik kullanlrsa kullanlsn, uygulama balca bileeni kapsayabilir, bunlar: Fiziksel(rc) igc almasnn lm: lm almalarnn en yaygn alann oluturur. Atlyde alan iilerin veya broda alan sekreterlerin almalarna ynelik i lm faaliyetleri bu kapsam ierisinde deerlendirilir. Dnsel(rgtleyici) igc almasnn lm: lm almalarn en zor yapld alandr. Zira faaliyetlerin tanmlanmas ve elemanlarna ayrlmas olduka zor ve subjektif bir yapya sahiptir. Makine almasnn lm: Baz durumlarda tam bir i lm almas zellii tamayabilir. Yani, makinenin belirli bir para zerindeki tanml bir ii yapma sresi, makinenin kullanm klavuzunda yer alabilir yada byle bir sreyi lmek iin detayl analiz yapmaya gerek kalmayabilir. lmnn amalar:

26

Sistemdeki planlama ve programlama faaliyetlerine girdi bilgi salamak Tevikli cret sisteminin kurulmasna katk salamak Standart maliyetlerin saptanmasna yardmc olmak Maliyetlerde azalma salamak Adil i yk dalmn salamak Etkin bir kalite kontrol sisteminin kurulmasn tevik etmek Iskarta orann drme Performans lmlerine olanak salama lmnn Temel Aamalar

lm de temelde bilimsel yntem uygulayarak problem zmeye alan teknikler grubudur. Dolaysyla i etdnn temel aamalarnda toplu olarak gsterilen i lmne ilikin admlar aadaki gibi sralanabilir: 1) Etd yaplacak iin seilmesi 2) ile ilgili tm verilerin kaydedilmesi 3) Kaydedilen bilgilerin sistematik bir biimde kaydedilmesi 4) Uygun bir i lm teknii yardmyla her elemana ait zamann llmesi 5) Gerekli paylar dikkate alarak standart zamanlar bulma 6) Bulunan standart zamanlar uygulamada kullanlacak ekilde tanmlama lm eer deiik metotlar arasndaki etkinlik karlatrmas iin veya metot etdne yardmc amacyla yaplacaksa o zaman ilk be aama yeterli olacaktr. Yukardaki alt aama, i lm teknikleri iin genel sreci belirler. Ancak bunlarn uygulamalar srasnda, tekniin zelliine gre baz alt detaylar sz konusu olabilir.

4.4.2. lm Teknikleri Tanmda da belirtildii gibi i lm, ayn amaca ynelik alternatif teknikler grubudur. Ancak bunlardan hangisinin seilecei konusunda bir kaytszlk erisi yoktur. Yani bu tekniklerin deiik koullarda farkl avantajlar ve dezavantajlar yada daha genel bir ifade ile

27

baskn zellikleri vardr. rnein bir teknik daha ksa srede ve daha dk maliyetle gerekletirilirken dieri daha az sapmal lmler salayabilmektedir. Burada dikkat edilecek husus iletmenin kstlarna ve i etd almasnn amacna gre bir yntemin belirlenmesidir. 4.4.2.1.Zaman Etd Kronometraj yntemi olarak da bilinen bu yntem en eski ve halen en yaygn kullanm alanna sahip olan bir i lm yntemidir, ancak tempo takdiri gibi subjektif bir sabit belirlenmesi dolaysyla hatalara ak bir yntemdir. Zaman etd, analistin bir kronometre yardmyla ii, iinin yapmas srasnda uygun sayda lerek ardndan gerekli ilemlerden geirerek standart zaman bilgisine ulamay salayan bir sretir. a) Zaman Etd yaplacak in Seimi Metot etdnde olduu gibi burada da hangi iler zerinde zaman etd almas yaplaca tespit edilmelidir. Bu aamada seim iin kullanlan kriterler genellikle, metot etdnde sz edilen ekonomik faktrlere benzer niteliktedir. Bu kriterlerden en nemlileri aadaki gibi aklanabilir: Dar boaz niteliindeki iler zerinde, ncelikle zaman etd almas yaplmaldr. Sisteme yeni bir rn sokulmak istendiinde bunlarla ilgili zaman etd almas yaplmaldr. Metot karlatrma sz konusu olduunda, yeni metodun eskisinden ne kadar stn olduunun belirlenmesi amacyla zaman etd almas yaplmaldr. nceden yaplm olan i lm almas sonular ile ilgili ikayetlerin giderilmesinde de zaman etd almas yaplmaldr. Malzeme deiiklikleri eer imalat sresini etkilemise yine zaman etd almas yaplmaldr. b) i ve stasyonu Seimi Seim ileminden sonra zaman etd yaplacak sre ve faaliyetler ile ilgili iiler ve ilerin yapld istasyonlarn seimiyle ilgili ilemlerdir.

28

Birden fazla ii ayn ii yapyorsa bunlardan hangisinin seilecei problemine zm aranmaldr. Bunlarn hepsinde zaman etd yaparak ortalamasn almak, etdn tamamlanma sresini fazlasyla artracak ve maliyetini de ykseltecektir. Dier taraftan sz konusu iilerin deneyimlilerinin, bilgi birikimlerinin ve dier niteliklerinin farkl olmas, bir lde i istasyonlarnn sahip olduklar zelliklerin farkl olmas dolaysyla, llen sre, olmas gerekenden sapabilir. Zaman etdnde benzeri durumlarla karlaldnda i istasyonlar, iiler ve alma hzlaryla ilgili olarak normallik kriterleri gndeme gelir ve bunlara gre uygun seimler yaplr. Normal i istasyonu, tanmlanm iin yaplabilmesi iin uygun alma koullarna, teknolojiye ve planlamaya sahip istasyondur. Normal ii, tanmlanm ii yaplabilmesi iin uygun fiziksel niteliklere, bilgi birikimine ve deneyime sahip iidir. Bu tanm, zrl iiyi kapsamad gibi iini refleks haline getirmi son derece deneyimli iiyi de kapsamaz. lmne konu olan i istasyonu ve iinin seiminde yukarda aklanmaya allan detaylar gznne alnmaldr. c) Bilgi Derleme ve Kaydetme Metot etdndeki yaklamlara benzer nedenlerden dolay, zaman etd almasnda da uygun seimler yapldktan sonra sistematik olarak gerekli bilgilerin derlenmesi ve uygun standart kayt ortamlarna kaydedilmesi gerekir. Bilgilerin derlenmesi ve kaydedilmesinde zaman etd analisti bir takm aralara ihtiya duyar. Genel olarak zaman etd iin kullanlan aralar aadaki gibi aklanabilir: Kronometre: Etdn vazgeilmez aracdr. stenen hassasiyete gre bir kronometre seilmeli ve fiili sreler bu kronometre yardmyla llmelidir. Zaman etd kayt formlar: Zaman etdnde llen srelerin ve ilgili hesaplamalarn yapld kayt ortamlardr. Fonksiyonlarna gre zaman etd izleme formu ve zaman etd zet formu adnda iki tip form kullanlr. Zaman etd izleme formunda etde ilikin genel bilgilerin yannda i elemanlarna ait her lm, alma hz veya tempo ve normal zaman bu formda yer alr. Zaman etd zet formunda ise etde ilikin genel bilgilerin yansra i elemanlarna ait normal zamanlar, toleranslar ve standart zamanlar bulunur. d) in Elemanlarna Ayrlmas Daha nce seilmi olan iler veya sreler, yaplacak olan etdn detay dzeyine gre elemanlarna ayrlr. Ancak bu ayrmda dikkat edilmesi gereken husus, i elemanlarnn

29

tanmlanabilir ve llebilir bir sreye sahip olmasdr. Bylece lme srasnda yaplacak hatalar minimuma indirilebilir. i elemanlarna ayrmakta uyulmas gereken konular aadaki gibi ifade edilebilir: El ile yaplan ilerle makine ile yaplan iler birbirinden ayrlmaldr. El ile yaplan ilerde iinin alma temposuna gre, deiken bir hz faktr sz konusudur. Halbuki makine ile yaplan ilerde daha sabiti bir alma hz geerlidir. Her evrimde tekrarlanan ilerle, tesadfi iler birbirinden ayrlmaldr. rnein tornada kaleme tala sarmas, tesadfi saylabilir. Bu trden iler ett dnda braklmaldr. Farkl tempolu iler elemanlarna ayrlmaldr. Zira her ilem ayn kolaylkta deildir. in yaplmas srasnda deiik fiziksel zelliklere sahip ilemler arasnda tempo farkllamas doaldr; ancak bunun dikkate alnmas gerekir. e) lme ve lme Saysnn Saptanmas lme saysnn saptanmasnda istenilen gven aralna gre rneklem hacmi seilir. Burada istatistik biliminden youn ekilde faydalanlr. f) Tempo Takdiri Tempo bilindii gibi iinin almas srasnda ulat hzdr. Makinenin almas srasndaki hz genellikle ayn sonucu vermesine ramen, insann hz ayn alma koullarnda bile farkl zamanlarda lldnde farkl deerlerde olur. Bu deiimin ve derecesinin ettte dikkate alnmas, analizin geerlilii asndan son derece nemlidir. Normal tempo daha nce 100 olarak tanmlanmt. Analist lm yaparken bu referansa gre iinin alma hzn da deerlendirir. Bu deerlendirmeye tempo takdiri denir. Subjektiflik zelliinin baskn olmas dolaysyla analist asndan zor aamalardan biridir. Bu zorluun bir lde giderilebilmesi iin analistin iin normalde hangi hz ve etkinlik ile yaplmas gerektiini bilmelidir. Tempo takdirini daha tutarl ve kantitatif hale getirebilmek iin Westinghouse Faktrleri adnda bir yntem bulunmaktadr. Tempo takdirindeki subjektiflik zelliini azaltarak yanlma payn drmek iin Westinghouse Faktrleri ile drt faktrden oluan bir sistem kurulmutur. Bu faktrler ile alabilecekleri alt ve st snrlar aadaki gibidir: Faktr Alt Snr st Snr

30

Yetenek aba evre Koullar Tutarllk

-22 -17 -07 -04 Tablo.2. Westinghouse Faktrleri

+15 +13 +06 +04

Bu genel snrlar aslnda, farkl dzeylerdeki detaylardan oluur. Analist, ett srasnda iinin alma temposunu takdir etmek iin yukardaki faktrlerin uygun detaylarna gre puanlar verir. Daha sonra normal tempo 100 zerine bunlar toplar ve nihai tempoyu saptar. g) Normal Zamann Hesaplanmas llen sre fiili sre adn alr ve analistin, ii normal almasn srdrrken kronometre ile yapm olduu lm sonucu elde ettii zaman deeridir. Bu zaman deeri, iinin, lme konu olan ii yapmas srasnda ii iin takdir edilen tempo deeri ile arplrsa lm yaplan i iin normal zaman hesaplanm olur. h) Tolerans Belirleme i almas srasnda srekli normal zamana eit kt yaratamaz. Genellikle bundan sapmalar gsterir. Bunun nedenleri, bedensel ve zihinsel yorgunluk, kiisel gereksinimler ve gecikme olarak bu paylarn belirlenmesi gerekir. Ksaca tolerans olarak tanmlanan sz konusu paylar, normal zaman deiik oranlarda etkiler. Eer etkin bir retim sistemi kurulmu ise verilecek gecikme toleranslar sfr olur. rnein malzeme iletim sisteminden veya makine beklemelerinden doan gecikmeler ortadan kalkabilir. Yorgunluk toleranslar ise iin zelliklerine gre deiir. Ancak mutlaka, kiisel ihtiyalarla birlikte dikkate alnmaldr. Sonu olarak bu toleranslar birikerek normal zaman, olmas gereken standart zamana ykseltirler. i) Standart Zamann Hesaplanmas lmnn son aamas daha nce elde edilmi bilgileri derleyerek standart zaman bulmaktr. Standart zaman bulurken yaplacak i normal zamana tolerans yzdesiyle fiili srenin arpmn eklemektir. Bylelikle standart zaman bulunur ve bilgi ilem sistemi iin en temel veri olup kullanlmaya hazr hale gelir. Formller T: llen zaman

31

n : lm says Tt :Tempo takdiri Tort: llen zaman ortalamas Ttort : Tempo takdiri ortalamas TN : Nominal zaman Tst : Standart zaman Ttol : Tolerans (%) Tor=(T1+T2+....+Tn) / n Ttor=(Tt1+Tt2+....+Ttn) / n TN = (Ttor /100) x Tor Tst = (1+Ttol) x TN (1) (2) (3) (4)

4.4.2.2.Faaliyet rneklemesi Dorudan lme yaklamyla ilgili dier bir tekniktir, zellikle 19.yyda istatistik biliminin gsterdii gelime tm parametrelerinin llmesi imkansz olan bir ynn parametrelerini yine ayn yn iinden alnan bir rnek grubu araclyla tahmin etmeyi salam, bu ise tm bilim dallarnda olduu gibi Endstri Mhendislii iinde de youn bir uygulama alan bulmutur. Faaliyet rneklemesi de bu esasla gelitirilmi bir yntemdir. rneklemesi, belli bir etkinliin olu yzdesini istatistiki rnekleme ve rastgele gzlemler yolu ile saptama yntemidir. rneklemesinin temeli, fabrikada rastgele aralklarla turlar yapmak ve bu turlarda, hangi makinelerin altn, hangilerinin durduunu, nedenlerini de belirterek kaydetmektir. Masrafl ve pek pratik olmayan srekli gzlem ynteminden ayr olarak rnekleme temelde olaslk kuramna dayanr. Bu nedenle rnek hacminin yeterince byk olmas gereklidir. rnek hacminin temsil edici nitelikte olup olmadna ilikin gvenilirlii de belirli bir gvenlik dzeyine gre aklayabiliriz. Gvenlik Dzeyi ve rnek Hacminin Saptanmas Gvenlik dzeyinin saptanmas iin normal dalm erisinden yararlanlr. Normal dalm erisi yardmyla istenilen gvenlik dzeyine ait katsay (Z) tespit edilir.

32

Normal dalm erisinden bulunan bu Z gvenlik derecesi katsays aadaki formlde yerine konularak gerekli gzlem says bulunur:

(5) n: Gzlem says p: Gz nne alnan i elemannn oran hp: pnin doruluk derecesi (0,01 hp 0,10) Z: Gvenlik derecesini veren katsay Formldeki p deerinin tespit edilebilmesi iin ncelikle bir miktar gzlem yaplm olmas gerekir. rnek olarak bu gzlemlerin says 100 olabilir. Bu ilk gzlemler srasnda i elemannn oran hesaplanarak formlde yerine yerletirilir. Bulunan gzlem saysna ulalncaya kadar gzlem yapmaya devam edilir. rneklemesi ok yaygn olarak kullanlr. ok deiik ve eitli durumlarda yararlanlabilecek basit bir tekniktir. Ayrca dk maliyetli ve kronometraja gre daha az tartmal bir tekniktir. yi bir i rneklemesi ile nerede metot etdnn uygulanmasna gerek duyulduu, nerede malzeme aktarm sisteminin gelitirilmesinin ve nerede daha iyi retim yntemlerinin kullanlmas gerektii belirlenebilir. 4.4.2.3.Sentetik Zamanlar Dolayl i lm tekniklerindendir. retim sistemlerindeki ii ve makine faaliyetleri kurumlar ve aratrmaclar tarafndan bir takm kriterlere gre snflandrmalara tabi tutulmulardr. Daha sonralar bu faaliyetler iin zaman ettleri olarak bilinen baz temel sreler ve katsaylar hesaplanmtr. Herhangi bir faaliyet ile ilgili standart zaman hesaplanmak istendiinde sz konusu faaliyete uygun sentetik veriden yararlanlr. Burada en nemli konu sentetik verinin seimi ile ilgilidir. Bu yntemin uygulanmas daha nce belirtmi olduumuz kronometraj ve faaliyet rneklemesi yntemlerine gre ok daha uzun srer ve maliyeti yksek olur, ancak elde edilen bilgiler ok daha hassastr ve ayn lde az hataya sahiptirler. Sentetik zamanlar ynteminin zaman etdne gre pek ok yararlar vardr. Bu yntem belli bir hareket iin nerede yaplrsa yaplsn tek bir zaman verir. Zaman etdnde ise byle bir

33

hareket sz konusu deildir, ilemi oluturan hareket dizeleri llr. Dorudan gzlemlerle yaplan lmler ve tempo takdirleri bazen tutarszlk yaratabilir. Standart zamanlar yntemi, tempo takdirini ve dorudan gzlemleri ortadan kaldrd iin standart zamanlarn saptanmasnda daha tutarl bir yol olabilir. Standart zamanlar ynteminin belirtilen yararlarnn yannda zorlukla da vardr. Bu zorluklarn banda, yntemlerin okluu ve eitliliinden dolay uzun zaman almas gelir. Ayrca karmak olmas kolay renilmesini engellemektedir.

4.4.2.4.nceden Tahmin Edilmi Hareket ve Zaman Etd Dolayl i lm tekniklerinden bir dieridir ve nceden tahmin edilmi hareket ve zaman sistemleri olarak da bilinirler. inin almas srasndaki temel hareketlerinin(mikrohareketlerinin) sresini, nceden saptanm zaman standartlar yardmyla hesaplama temeline dayanr. Grld gibi bir lde sentetik zamanlara benzemektedir. Ancak buradaki hareketler, therblig sembolleri ile gsterilen dzeydeki mikrohareketlerdir. Bunlar, hareketin doal zelliine ve yapld andaki koullara gre nceden snflandrlm olan temel beden hareketleri iin hesaplanm zaman standartlarndan oluur. Bu zaman standartlarndan yararlanarak belirli bir tempoda yaplan iin sresini saptamakta kullanlan bir i lm tekniidir. 4.4.2.5.Analitik Tahmin Teknii Analitik tahmin teknii, belirli bir tempoda yaplan bir iin standart sresini, i ile ilgili bilgi birikimine ve deneyimlere dayal olarak tahmin etme yoludur. Genellikle tekrarl veya srekli olmayan ilerde(bakm, onarm gibi) ve sentetik verilerin yatersiz olduu ilerde standart zaman lmek iin kullanlr. Bu teknikle i lm, ksa srede ve dk maliyetle gerekletirilebilir. 5. ETD RNE

34

ekil.1. Fabrika Yerleim Plan in yapl lk olarak hamurhanede NBR kauuk, dolgu maddesi ve piiriciler, kontrolleri yapldktan sonra belli oranda alnarak formlleri hazrlanr. Hazrlanan formle gre kartrlan hamur,

35

bozulmalara kar ilalanarak stoa gnderilir. Daha sonra gerekli laboratuvar kontrollerinden geer ve n ekillendirilmek zere preslere sokulur. n ekillendirmeden kan ham kauuk vulkanizasyon ilemine tabi tutulur (biim almas ve geni bir scaklk aralnda dayankllk gstermesi iin ham kauuun kkrtle birletirilmesi ilemi). Parti ba rnlerin kontrolden geirilmesiyle finisaj blmne geilir. Bu aamada apak alma ilemi yapldktan sonra sevk edilmeden nce gzle kontrol yaplmakta, daha sonra sevkiyata gelmektedir. Son kontroller yapldktan sonra sipari adedine gre rn belirli saylarda poetlenir, kolilenir ve sevk etmeye hazr hale getirilmi olur. in i ak emasnda gsterimi:

36 AKI EM ASIHAZIR. TARH: 22.03.2004 REVZYON: 0 RVZ. TARH: -

KAVSESKAVSES NO: R-1913PARA ADI : O-RNG

12,00*2,50

MTER NO: 402007

O-RNG R-1913 12,00*2,50

HAZIRLAYAN

TARH ONAY S.KEYVAN 05.12.07 M.KSEOLU

NBR KAUUKH.K.PHAMMADE KONTROL

DOLGU MADDESHAMMADE KONTROL

PRCLER

HAMURHANEH.K.P H.K.PHAMMADE KONTROL

F.T .T.F

HKP

FORML HAZIRLAMA

10

TF HKP

HAMUR KARMA

20

TF HKP

HAMUR LALAMA

30

TF

ST O K

K.P.

LABORAT. LABORAT. KONTROL KONTROL

31

TF HKP

N EKLLENDRME

KAUUK PRESLER

40

TF HKP

VULKANZASYON

50

K.P.

PART BAI KONTROL

51

TF HKP

APAK ALMA

60

FNSAJTF HKPGZ KONTROL

70

K.P.

SEVK KONTROL

80

TF HKP

AM B A L A J

100

TF

ST O K

MAML AMBARI

SEVKYATH.K.P.: Hammadde Kontrol Plan K.P.: Kontrol Plan O.P.: Operasyon Plan .H.K.P.: malat Hatt Kontrol Plan F.T.: Forml Talimat .T.F.: Talimat Fii .Z.F.: malat Hatt zleme Formu

EK .07

37

ekil.2. Ak emas *Gsterilen numaralar firmann kendi verdii numaralardr. Mevcut ak diyagramna gre i ak emas:

38

ema.4. Ak emas akn aadaki gibi tabloda zetleyebiliriz:

ZET TABLO lem Tama Mesafe Kontrol Depolama 12 8 90m 5 1

39

Bekleme

1

Mevcut Metodun Deerlendirilmesi: Mevcut metot incelendiinde gze arpan en byk sorun tamalardr. zellikle ilalama iin malzeme dolabna geri dnlmesi gereksiz ve zaman kaybna yol aan bir harekettir. Bu tamalar ve kontroller daha uygun yerlere azaltlarak yerletirilirse verimlilik arttrlabilir. Bunun yan sra kontroller de uzun zaman almaktadr. Kontrolleri de belirli noktalara indirgeyebilirsek zamandan tasarruf edebilir, retim hzn arttrabilinir. Bu ilemlerin birletirilmesi, bazlarnn elenmesi ve baz makinelerin yerinin deitirilmesi ile mevcut olabilmektedir. Bundan sonraki blmde gelitirilmi metot ile yeni ilem sras grlebilir. Gelitirilmi Metot Malzeme formln hazrlamak iin malzeme dolabna gidildiinde hamur ilacn da alnabilir. Bylece hem ilemimiz blnmeden devam edebilir, hem de gereksiz yrme mesafelerini ortadan kaldrm olunur. Kontrolleri sk sk yapmak her ne kadar gvenilirlii arttrsa da gereinden fazla yapmak da yine i akn blerek gereksiz ilemler ortaya kartmaktadr. Bu nedenle gz kontrollerinden 2 ilem sonra yaplan sevkiyat kontrollerini ortadan kaldrabilinir.

40

Zaman Etd:

41

in yapm iin toplam 26 ilem bulunmaktadr. ,Zaman etd almasnda her bileen iin onar adet gzlem yaplmtr. Bu gzlemlerin ortalama zamann bulunup; tempoyu gzlemlere dayanarak belirledikten sonra NZ:(Ort.zaman)*Tempo formlyle iin bileenleri iin tek tek normal zaman hesapladm.

Bileen sras 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 llen Zaman(dk.) 3,4 5,6 3,2 5,1 3,3 5,1 2,8 5,4 3,2 4,8 2,5 4,7 15 1,2 3,1 2,9 5 3 4,9 3 5 3,1 5,3

Ort. zaman 3,01 5,09 15,05 0,95 3,05 45 1,89 1,01 2,06 30,07 2,97 15,1 1,065 2,96 20,13 4,99 7,05

Ort. tempo 94% 94% 84% 96% 100% 85% 10% 95% 85% 86% 82% 102% 82% 105% 102% 77% 95%

Nor. Zaman 2,83 4,78 12,64 0,91 3,05 38,25 0,18 1,05 1,75 25,86 2,43 15,4 0,87 3,11 20,53 3,84 6,7

15,1 15,4 14,7 14,9 15 0,9 3,1 0,7 2,9 1,2 3 0,7 3,2 1,1 2,9

15,1 15,2 15,1 15 1 3,2 1,1 2,8 0,8 3,3 0,8 3

45,3 44,9 45 1,8 1 2,2 1,9 0,9 2,1 2,1 0,9 2,1

45,1 45,3 45,2 44,8 45 1,9 1 2 2,2 1,2 2 2 1 1,9 1,9 1 2 1,7 0,9 2,3

44,7 44,7 1,6 1,2 1,9 1,8 1 2,1

30,2 30,2 29,8 30 2,9 3 3 3,1

30,4 30,3 30 2,8 2,9 2,8

30,2 29,9 29,7 2,9 3,2 3,1

15,5 15,4 15,1 14,8 15 1,1 2,7 1,4 3,2 1,2 2,9 0,9 2,8

15,3 15,1 15 1,1 2,7 1,3 3,1

14,9 14,9 0,9 3 0,9 2,9

0,85 1 3,3 3

20,5 20,5 19,7 19,9 19,9 20,3 20 5,2 7,4 5,2 7,4 5,1 6,9 4,9 6,8 4,9 7 5,3 7,3 4,8 6,7

20,1 20,1 20,3 4,7 6,7 4,8 7,1 5 7,2

42

18 19 20 21 22 23 24 25 26

10,3 10,5 9,8 5,1 7,8 2,7 10 4,8 7,7 2,7 4,8 8,1 3,2

9,5 5 8,2 2,8 9,7

9,7 5,3 8,2 3,5 9,9

9,8 4,7 7,7 3,4

10,2 10 4,5 8,4 3,1 4,9 8,5 2,9

10,1 10,1 5,2 7,6 3 9,9 5,4 8 2,8 9,6

10 4,97 8,02 3,01 9,92 30,09 1,98 14,98 4,62

99% 83% 95% 83% 96% 95% 83% 86% 102% TOPLAM=

9,9 4,12 7,62 2,5 9,52 28,59 1,64 12,89 4,71 225,67

10,5 9,8

10,2 10,1 9,5

29,7 29,6 30,2 30,5 30,5 29,8 30 1,8 2,3 2,2 1,9 2,3 1,5 1,8

29,9 30,4 30,3 1,9 2 2,1

15,3 14,9 14,8 15,5 15,3 15,1 15 5,2 5,5 4,8 4,8 5 4,9 5,1

14,5 14,5 14,9 5,3 5,4 4,7

* lmleri kronometre ile yaplmtr. SZ=STANDART ZAMAN NZ=NORMAL ZAMAN YZ=YAN ZAMAN SZ= NZ*(1+YZ) YAN ZAMAN = dinlenme zaman(d) + kiisel ihtiyalar(k) + i geciktiren belirli faktrler (g1) + i geciktiren belirli faktrler (g2) (6) (7) (8) (9)

rnek olarak 26. bileen iin hesaplamalar yaparsak;

YAN ZAMAN=0,05+0,09+0,03+0,04=0,21

SZ= 4,71*(1+0,21) = 4,71*1,21 = 5,6991 dk

43

SONU: analizi, belli bir iletmede yaplmakta olan iler hakknda gerekli bilgilerin toplanmas, deerlendirilmesi ve rgtlenmesidir. Farkl biimde tanmlayacak olursak; i analizi, iletmede yaplacak her bir iin nitelii iin genel durumu ve zellikleri, iin yaplaca evre ve alma koullar hakknda bilgi toplanmas, toplanan verilerin sistematik ekilde incelenmesi, deerlendirilmesi ve bunlara ilikin bilgilerin yazl hale getirildii bir sretir. analizi almalar sonucunda; iin ne olduu, alann grevleri ve sorumluluklar ve ne gibi bilgi, kiilik ve zihinsel/fiziksel zelliklere sahip olmas gerektii tespit edilir.

44

KAYNAKA http://www.eniserdal.com/is-etudu-zaman-etudu-metod-etudu-nedir.html https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&ved =0CEMQFjAD&url=http%3A%2F%2Fwww2.aku.edu.tr%2F~hozutku%2Fsayfa lar%2Fis.doc&ei=4z2UT97WMsrS4QT4n4jRDw&usg=AFQjCNGKXRW9_3yyq BA0Y8whxyZnB4M6ZQ&sig2=2nKfqS8azw8rM4ofuEWsVA&cad=rja http://ijerad.kku.edu.tr/sayi_4/5.pdf http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0%C5%9F_et%C3%BCd%C3%BC http://www.rdbe.com.tr/e-yonetisim/yonetisim/is_etudu.pdf http://erp.karmabilgi.net/is-etudu-teknikleri/ http://www.sinanozturan.com/ http://enm.blogcu.com/is-metod-zaman-etudu-nedir/625321