Embed Size (px)
Citation preview
ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး
(International IDEA) ၏ မပငျဖစသည။
ဤစာအပတြငေဖာျပထားသည သေဘာထားအျမငမားသည International IDEA,
ဥေရာပသမဂၢ (European Union) ႏင Club de Madrid တ႔၏ သေဘာထားအျမငမားက
ကယစားျပေဖာျပျခငးမရပါ။
ျမနမာဘာသာျဖင ထတေ၀သညစာအပအတြက နဒါနးႏင အဖြ႕အစညးမားအေၾကာငး
သတငးအခကအလကမားမလြ၍ ကနအေရးအသားမားက International IDEA မ
ထတေ၀သည Democratic Transitions: Conversations with World Leaders (Johns
Hopkins University Press, 2015, ISBN 978-1-4214-1760-8) စာအပမ အခနးအခ႕က
ေကာကႏတၿပးတက႐ကျမနမာျပနထားျခငးျဖစပါသည။ International IDEA က ဘာသာျပန
စာမအေရးအသား မန၏၊ မမန၏ဆသညက စစေဆးချခငးမရပါ။ မရငးလငးပါက မရငး
အဂၤလပဘာသာစာအပမကသာ အတညယအပသည။ ဤဘာသာျပနစာမမားတြင စပန
အခနးအတြက ျမငသကဘာသာျပနၿပး ကနအခနးမားက ထးလြငမးက ဘာသာျပနပါသည။
ျမနမာျပနစာမက စာျပငႏငတညးျဖတသမာ လႈငျမတျဖစသည။
International IDEA Myanmar68B Sayar San Road11201, Bahan TownshipYangon, MyanmarFax: +95-1-556692Email: [email protected]
Club de MadridPalacio del Marqués de CañeteCalle Mayor, 69, Planta 128013 Madrid, SpainTel: +34 911 548 230Email: [email protected]
International IDEAStrömsborg, SE-103 34 Stockholm, Sweden Tel: +46 8 698 37 00Email: [email protected] Website: www.idea.int
စာအပအတြငးျပငဆငမႈႏင အဖးဒဇငး- ျမငစးဥး
ISBN: 978-91-7671-033-3
အဂၤလပဘာသာ တညးျဖတထတေဝမႈအတြက အမာစာ ...................................... i
(မဟာမက မြနဆကဖ မာဇက၊ တနးရားသမၼတႏငငသမၼတေဟာငး)
ျမနမာဘာသာျဖငထတေ၀ျခငးအတြက အမာစာ ................................................ v
ေဟာဟ ဘာလာဒါရကစ၊ International IDEA Myanmar ၏ မစရငေခါငးေဆာင
႐လနကဘးယား၊ ျမနမာႏငငဆငရာ ဥေရာပသမဂၢ သအမတႀကး
ကလမင ၀ကစတနဒေရာပ၊ အေထြေထြအတြငးေရးမး၊ Club de Madrid
အဂၤလပဘာသာတညးျဖတထတေဝမႈအတြက နဒါနးစကား .................................. vii
အဗလာေတေမး၊ အေထြေထြအတြငးေရးမး International IDEA
စာေရးသ Sergio Bitar ႏင Abraham F. Lowenthal တ႔၏ အမာစာ ....................... xi
အခနး-၁။ ။ ခလႏငင
ခလႏငင၏ ေအာငျမငေသာအသြငကးေျပာငးမႈ ................................................. ၂
ႏငငေရးရပတညခက အျပငးအထနကြလြမႈမသည တညၿငမသည ဒမကေရစသ႔
ေရးသ - Genaro Arriagada
ခလသမၼတ (၁၉၉၀-၉၄) ပါထရဆယ အလြင၏ ကယေရးအကဥး .......................... ၁၇
သမၼတ ပါထရဆယ အလြငႏငေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး ............................................. ၁၉
ခလသမၼတ ရကာဒလာဂ႔စ (၂၀၀၀-၂၀၀၆) ၏ ကယေရးအကဥး ............................ ၃၇
သမၼတ ရကာဒလာဂ႔စႏငေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး .................................................... ၃၉
ခလ အခနျပမဥး ........................................................................................ ၇၄
ခလအသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဆကလကဖတ႐ႈရနစာအပစာတမးမားအညႊနး .......... ၈၀
အခနး-၂။ ။ အငဒနးရားႏငင
အငဒနးရား၏ ဒမကေရစခရး- ျပနာမား၊ အလားအလာမားႏင ......................... ၈၄
ကနရဆစနေခၚမႈမား
ေရးသ- Bahtiar Effendy, State Islamic University Jakarta and Mutiara Pertiwi,
State Islamic University Jakarta
အငဒနးရားသမၼတ (၁၉၉၈-၁၉၉၉) ဘ၊ေဂ၊ ဟာဘဘ၏ကယေရးအကဥး ................. ၁၀၂
ဘ၊ေဂ၊ဟာဘဘႏငေတြ႕ဆျခငး ..................................................................... ၁၀၄
အငဒနးရား အခနျပမဥး ............................................................................... ၁၃၁
အငဒနးရားအသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဆကလကဖတ႐ႈရနစာအပမားအညႊနး ............ ၁၃၇
အခနး-၃။ ။ ဖလစပငႏငင
ဖလစပင၏ ‘ျပညသ႔အာဏာလႈပရားမႈ’၊ ‘ဒကၡေရာျပြနးေနေသာအသြငကးေျပာငးမႈ’၊ ..... ၁၄၂
‘ေကာငးမြနေသာအပခပေရး’။
ေရးသ- Mark R. Thompson, City University of Hong Kong
ဖလစပငသမၼတ (၁၉၉၂-၁၉၉၈) ဖဒယလ ဗြ၊ ရာမ႔စ၏ ကယေရးအကဥး .................. ၁၅၈
သမၼတဖဒယလရာမ႔ႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး ...................................................... ၁၆၀
ဖလစပင အခနျပမဥး .................................................................................. ၁၈၇
ဖလစပငအသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဆကလကဖတ႐ႈရနစာအပမားအညႊနး ............... ၁၉၃
အခနး-၄။ ။ ပလနႏငင
ပလန၏အမခနးအေတြ႕အၾက-ဆႏၵျပပြမား၊ ဖႏပမႈမား၊ ေစစပညႇႏႈငးမႈမား၊ .............. ၁၉၈
ေရြးေကာကပြမားႏင ေျမြလမေျမြေကာကႏငငေရး
ပလနသမၼတ (၁၉၉၅-၂၀၀၅) အာလကဆနးဒါး ခြာညဗစက၏ ကယေရးအကဥး ........ ၂၁၄
သမၼတ ခြာညဗစကႏငေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး ........................................................ ၂၁၆
ပလန၀နႀကးခပ (၁၉၈၉-၁၉၉၁) တာဒ၀ရ မာဇဗယစက၏ ကယေရးအကဥး ............ ၂၅၃
၀နႀကးခပ တာဒ၀ရ မာဇဗယစကႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး .................................... ၂၅၅
ပလန အခနျပမဥး ...................................................................................... ၂၇၃
ပလနအသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဆကလကဖတ႐ႈရနစာအပအညႊနး ........................ ၂၇၉
အခနး-၅။ ။ စပနႏငင
စပနႏငင၊ေစစပညႇႏႈငးမႈျဖင အသြငကးေျပာငးမႈ ................................................. ၂၈၄
ေရးသ-ခားလစ ပါ၀လ၊ Elcano Royal Institute
စပန၀နႀကးခပ (၁၉၈၂-၁၉၉၆) ဖလစဂြနဇာလကစ၏ ကယေရးအကဥး .................. ၂၉၇
စပန၀နႀကးခပ ဖလစဂြနဇာလကဇႏငေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး ................................... ၂၉၉
စပန အခနျပမဥး ........................................................................................ ၃၃၂
စပနႏငငအသြငကးေျပာငးမႈဆငရာ ဆကလကဖတ႐ႈရနစာအပမားအၫႊနး .............. ၃၃၆
အခနး-၆။ ။ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈမားတြင ပါ၀ငခသည ....................... ၃၄၀
အမးသမးတကၾကြလႈပရားသမား
ေရးသ- Georgina Waylen (ႏငငေရးဘာသာရပ အမးသမးပါေမာကၡ၊
University of Manchester)
အခနး-၇။ ။ အာဏာရငစနစမ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ - အနာဂတကပေဖာရန ... ၃၉၆
ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားထမ သငယေလလာျခငး။
ေရးသ- Abraham F. Lowenthal ႏင Sergio Bitar
International IDEA၊ Club de Madrid ႏင ဥေရာပသမဂၢ (European Union) ........ ၄၄၆
တ႔အေၾကာငး
စာတညးမားႏင ၀ငးေတာသားမားအေၾကာငး .................................................... ၄၅၀
အာဏာရငစနစမ အသြငကးေျပာငးမႈမားႏင ဒမကေရစအပခပေရး ....................... ၄၅၄
တညေဆာကျခငးဘာသာရပဆငရာ သေဘာတရားႏင ႏႈငးယဥေလလာဖြယရာ
လကေရြးစင (အဂၤလပဘာသာ) စာစစာရငး
i
၂၀၁၀ ျပညႏစ ဒဇငဘာ ၁၇ ရကတြင တနးရားႏငငသား အလပလကမလငယ
တစဥးျဖစသည မဟာမက ဘအာဇဇသည မမကယက မးတင႐ႈ႕လကၿပး တနးရားႏငင၏
လ႔အခြငအေရးအေျခအေန လြနစြာဆးရြားေနျခငးက ၎၏ႏငငသားမားႏင တစကမာၻလးက
သရေအာငလပလကသည။ ထအခနက တနးရားအစးရကျပညသမားသည ၎တ႔၏ဘ၀မား၊
အနာဂတႏင လြတလပမႈတ႔အတြက စးရမပပနမႈမရသည၊ အားလးအတြက အခြငအေရးမား
ေပးအပထားသည စးပြားေရးဖြ႕ၿဖးမႈႏင သာယာ၀ေျပာမႈရသည ေပာရႊငစရာ တငးျပညတစခ
သဖြယ တနးရား၏ဥပဓက ေၾကျငာေနခခနျဖစသည။ ဤအခကသည အလမအညာသက
သကဆသညက သကေသျပလကေလသည။ ၂၀၁၀ ျပညႏစ ဒဇငဘာ ၁၇ ရကမသည
၂၀၁၁ ခႏစ ဇနန၀ါရ ၁၄ ရကအထ ျဖစပြားခေသာ လထအကြေပါကကြမႈသည အလြယတက
မျမငႏငသည ဖႏပမႈအေျခအေနတြင ျဖစပြားချခငးျဖစသည။ စတ၀မးကြမႈမား တခနလးရ
ေနမႈ၊ အလြနအကန႔အသတရသည လပေဆာငခကမား၊ ႏငငေရးရညမနးခကမားေၾကာင
ပကစးျခငးငါးပါးဆကေနသည ‘တရား၀င’ အတကအခႏငငေရးအပစ တနးရားႏငငတြင
ရေနသည။ ေထာငသြငးအကဥးခခရျခငး သ႔မဟတ ကာလအကန႔အသတမရ တငးျပညမ
ႏငထတခရသည ‘တရားမ၀င’ အတကအခအပစလညး တနးရားတြငရသည။
တနးရားအစးရမာ ရကပငးအတြငးျပတကသြားသည။ သ႔ေသာ ၂၀၁၀ ျပညႏစ
ဒဇငဘာ ၁၇ ရကေနာကပငး ခကခငးျဖစေပၚလာသည အျဖစအပကမားတြင လ ၃၃၀
ေသဆးခရသည။ ထအခနက ယတမတနေသာ အေျပာငးအလမားေရာ အကးသင
အေၾကာငးသငျဖစေသာ အေျပာငးအလမားကပါေတာငးဆသည ေတာလနေရးလထလႈငး
လးႀကးမားက ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားက တြနးလနတကခကခၾကသည။
တနးရားေတာလနေရးသည တငးျပညတစခတညးႏငသာဆငသည ျဖစရပမဟတပါ။
ေဒသတစခလး၏ အရတရားမားကေျပာငးလပစခသည ႀကးမားသညလႈငးလးႀကး စတငရာ
ေနရာျဖစခေလသည။ စငစစ ၂၀၁၀ ျပညႏစေႏာငးပငးတြင လမးေပၚထြကဆႏၵျပရန တနးရား
ႏငငသားမားက ဆးျဖတလကၾကၿပး ၎တ႔၏ဂဏသကၡာျပနရေရးႏင ဒမကေရစတညေဆာက
ေရးအတြက ျပတသားသညေတာငးဆမႈျပရန ဆးျဖတခၾကသည။ တစၿပငနကတညးတြင
အာရပေဒသ၌ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈလႈငးလငျမနစြာျဖစေပၚေနၿပျဖစသည။ တနးရား
ၿပးလင အဂစ၊ လစဗားႏင ယမငႏငငသားမားသည သကဆးရညလသညအာဏာရငမားက
ျပတကေအာငလပေဆာငႏငခၾကသျဖင အခြငအလမးမရ၊ အခးႏးျဖစရျခငးတ႔ျဖင ယကးမရ
ii
ျဖစေနသည လငယထအတြက ထဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈလႈငးမားက ေမာလငခက
ရေစသညကာလတစခက လမးဖြငေပးခေလသည။ သ႔တင အခ႕ေသာ အာဏာရငစနစ
မားသည ၎တ႔၏ျပညသမားက နားခႏငဖ႔အဆငသငမျဖစၾကေသးေၾကာငး အစကတညးက
သသာထငရားခသည။ ခကထနၾကမးတမးသည အာဏာဆကလကစြကငရန ႀကးပမးမႈမား
က ထအာဏာရငမားက ဆကၿပးဆန႔ကငၾကမညသာျဖစ၍ ႏငငသားတ႔ေသေကပကဆးမႈ
ႏင အတဒကၡေရာကမႈမား ပမတးပြားလာဖ႔သာရသည။
လြတလပမႈက အာသာငမးငမးေတာငတသည လငယမးဆကမား ခစားခရသည
ကနဥး ၀မးသာပတၿပးဆးခနတြင ဒမကေရစတညေဆာကရျခငးသည ၎တ႔ထငထားသည
ထက ပၿပးမားေျမာင႐ႈပေထြးသည၊ စနေခၚမႈရသည၊ မကႏာစာေပါငးစပါ၀ငသညဆသညက
အာရပေဒသတစခလးရ ျပျပငေျပာငးလေရးသမားမားက ေဖာထတေတြ႕ရခၾကသည။
အာဏာရငမားကဆးသြားသညအခါ ၎တ႔သညထငထားသေလာက အငအားမေကာငးၾက
ဆသညက ျပညသမားသေဘာေပါကသြားသည။ အာဏာရငမားက အရာရာကထနးခပထား
သညဟ ထျပညသမားယၾကညေအာင အေၾကာကတရားကလပထားသညက သေဘာေပါက
သြားၾကသည။ ျပညသတ႔၏ျပနာမားအားလးသည အာဏာရငမားေၾကာငသာျဖစလာျခငး
မဟတသညကလညး ေလလာေတြ႕ရခၾကသည။
အာဏာရငမားက ရာထးမဖယရားလကျခငးသည တကယအေျပာငးအလလပျခငးသ႔
သြားရာ ခရးရညတြင ပထမေျခလမးသာျဖစသည။ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈက လမးခငး
ေပးသညအရာမာ အယဆမား၊ ဉာဏရညဉာဏေသြးမား၊ တနဖးမား၊ အမအကငမားေျပာငး
လျခငးျဖစသည။ ထအခကသည အာရပႏငငမားအတြက အထးသျဖင အေရးႀကးသည။
ထအေျပာငးအလမားက အေလးအနကမထားပါက ျပညသတ႔၏ျမငမားသည ရညမနးခက
မားက ျဖညဆညးေပးႏငျခငး၊ အားလးအတြကအခြငအလမးေပးအပျခငး၊ သ႔နညးသ႔ဟနျဖင
ခငမာ၊ အဓြန႔ရညသည အပခပေရးျဖစေအာငလပႏငျခငး အစရသည ဒမကေရစအပခပေရး
သည ထငေယာငထငမားျဖစမႈသာျဖစသညဟ အာရပေဒသမားတြင အလြယတကထငျမင
သြားႏငသည။
ဤသ႔ေသာေနာကခအေျခအေနတြင ပြငလငးလြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆမႈသည
လညး အေရးႀကးသည။ ခကခသညအသြငကးေျပာငးမႈကာလတြင တငးျပညကဥးေဆာငရာ
တြငပါ၀ငလာသည ပဂၢလမားသည ၎တ႔၏လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆ ေ၀ဖနပငခြငက
ကာကြယရမညျဖစၿပး ယငးအခြငအေရးကအသးခကာ အရကအရအတငးေျပာဆရမညျဖစ
သည။ မမကယကေ၀ဖနရနႏင မမ၏လပေဖာကငဖကမားကေ၀ဖနရန ထေခါငးေဆာငမား
သည အသငျဖစေနသငသည။ ထနညးအားျဖင ခကခသညလမႈေရးႏင လျခေရးအေျခ
အေနကခမတလကသည အေၾကာငးခငးရာမား၏လမးေၾကာငးက ပျပငေပးႏငမညျဖစသည။
iii
ထေခါငးေဆာငမားသည တငးျပည၏အနာဂတက ျမငေယာငထားရမညျဖစၿပး တငးျပည၏
အကးစးပြားက ေရ႕တနးတငရမည။ ၎တ႔မညသညအခကအခမားရငဆငရေစကာမ ျပည
သတ႔၏ေမာလငေတာငတမႈမားက အလြနအကၽြျဖစ တးပြားလာေစျခငးမးက ေရာငရားၾကရ
မည။ အေၾကာငးမာ ထအခကသည ၎တ႔၏ ကင၀တပငဆငရာ တာ၀နတစရပျဖစၿပး
ေတာလနေရးမ ေန႔ခငးညခငးရလဒမားေမာလငၾကသည ျပညသမားက ၎တ႔အေပၚယၾကည
ကးစားမႈက ထနးသမးရန အေျမာအျမငရသည နညးလမးျဖစေနျခငးေၾကာငျဖစသည။
သ႔တင ေခါငးေဆာငမားစြာ၊ ႏငငသားမားစြာ၏ စတထားေကာငး၊ ႏစျမႇပလပကငမႈ၊
စေတးေပးဆပမႈမားသည မလေလာကေသးဟယဆရသည။ ဒမကေရစဆနသည လ႔အဖြ႕
အစညး၏ ခငမာေသာေရေသာကျမစမား ျဖစလာမည ျပျပငေျပာငးလမႈမားက ေဖာထတ
သတမတရန၊ စတငမတဆကရနႏင လကေတြ႔အသးခရန စနစတကလပကငေဆာငရြကမႈ
သည အေရးအႀကးဆး မရမျဖစအရာျဖစသည။ ထအခကေၾကာင တညေသာစနေခၚမႈမားက
ရငဆငခရသမား၏ စေပါငးအေတြ႔အၾကမားမ အကးျဖစထြနးမႈ ႀကးႀကးမားမားရရႏငသည
ကၽြမးကငမႈႏင နညးနာနသေပါငးမားစြာက အသးျပျခငးႏင ဖြ႕ၿဖးေအာငလပျခငးတ႔ လအပ
လာသည။ အေရးႀကးသည ေနာကခအေျခအေနကြလြမႈမားကလညး သတခပထားရမညျဖစ
သည။
အေနာကအာရ၊ အေနာကအာဖရက (WANA) ေဒသမ ဆကတကအသြငကးေျပာငးမႈ
မား၏ ေခါငးေဆာငတစဥးအေနျဖင အသြငကးေျပာငးျခငးမား။ ။ ကမာၻ႔ေခါငးေဆာငမားထမ
သငယျခငး စာအပသည စတလႈပရားဖြယစာအပတစချဖစမညဟ မမယၾကညပါသည။
၎တ႔၏တငးျပညမားတြင ထေရာကပျပငေသာ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးမႈ
၌ အဓကအခနးက႑မပါ၀ငခသည ထးခၽြနထကျမကသည ႏငငေရးေခါငးေဆာငမား၏
အေလးအနကသးသပခကမားႏင ထးထြငးသျမငမႈမားက ဤစာအပတြင စစညးထားသည။
ၿပးခသညႏစေလးဆယအတြငးက ကမာၻ႔အသြငကးေျပာငးမႈေခါငးေဆာင ၁၃ ဥးက ႏႈကႏႈက
ခၽြတခၽြတစးစမးထားေသာ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားဤစာအပတြငပါရသည။ မညသသည ၎တ႔
ၾကရသညအကပအတညးမားက ေျဖရငးခသည၊ မညသညတ႔ကေရြးခယခသည၊ ၎တ႔၏
အေရးႀကးဆးျဖတခကမား၏ ဂယက႐ကမႈမား၊ ၎တ႔သတမတသည အႀကးမားဆး
ေအာငျမငမႈမားက ေတြ႕ဆေမးျမနးခကမားျဖစသည။
အာဏာရငစနစမဒမကေရစသ႔ ၿငမးခမးစြာအသြငကးေျပာငးမႈက မညသ႔ျမႇငတင
အားေပးမည၊ မညသ႔လႈ႔ေဆာတကတြနးမည၊ မညသ႔စမခန႔ခြမညဆသညက လကရကာလ
တြငျငငးခေဆြးေႏြးေနမႈမားကလညး ဤဆနးသစတထြငမႈရသည စာအပက တမထးျခားစြာ
ႏင အခနသငအခါသင အကးျပထည၀ငျခငးလညးျဖစသည။ လကရအသြငကးေျပာငးမႈ
လပငနးစဥမား၊ ဒမကေရစလႈပရားမႈမားႏင ဒမကေရစတညေဆာကေရး အသကအ၀နးက
iv
ပကငေပးေနၾကသည မကေမာကေခတေခါငးေဆာငမားအတြကလညး ဤစာအပပါအေၾကာငး
အရာမားမာ လြနစြာတနဖးရပါလမမည။
လထစညး႐းလႈပရားမႈသည အသြငကးေျပာငးမႈမားက အစျပမးကးေပးႏငသညမာ
မနေသာလညး ႏငငေရးႏငလမႈေရးအကြအျပ ေနာကခအေျခအေနမားက ျပနလညသငျမတ
ရန၊ အစးရအငစတကးရငးမား၏ စြမးေဆာငရညကတညေဆာကရန၊ အေရးႀကးသည
အသြငကးေျပာငးမႈကာလတြင တငးျပညတစခက လမးညႊနေပးရနတ႔အတြက ေရရညတြင
ကၽြမးကငလမၼာေသာ၊ တညၿငမေသာ၊ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈရေသာ ေခါငးေဆာငမႈလအပသည
ဟေသာ ဤစာအပ၏သတငးစကားက မမတနဖးထားမပါသည။
ဤစာအပသည WANA ေဒသအတြက အထးအေရးပါသညစာအပျဖစသည။ ဒမ
ကေရစအပခပေရး၊ ပါ၀ငသငသအားလးပါ၀ငေရးႏင ဂဏသကၡာအတြက အေျခခစရာ
အေျခအေနမားက ထာ၀ရတညျမေစရန ႀကးပမးေနသမားအားလးအတြက ဤစာအပတြင
ေတြ႕ဆေမးျမနးထားသည ေခါငးေဆာငမားထမ ေလလာဆညးပးရသည သငခနးစာမားသည
အလြနတနဖးရေပသည။ ဒမကေရစအေတြ႕အၾကႏငပတသကလင အျမတမးတပမး႐ႈးေနေလ
ရျခငး၏ အကးဆကမားက ရာစႏစေပါငးမားစြာခစားခၾကရသည အာရပကမာၻမမမတ႔အတြက
လညး ထသငခနးစာမားက တနဖးရလသည။ ထသငခနးစာမား၏ အကးေကးဇးမားသည
သကေရာကမႈကယျပန႔လသညမာလညး အမနပငျဖစသည။ ထသငခနးစာမားသည ကမာၻ
တစ၀နးမ ဒမကေရစတညေဆာကေရးသမားမားက အကအညေပးရန ရညစးထားသညမာ
လညး အမနပငျဖစသည။
လ႔အခြငအေရးသည မမတ႔ေခတ၏ ႏငငေရးလမးစဥျဖစလာခၿပ။ အေျခခလ႔အခြင
အေရးမားအားလးက လတငးခစားၾကရသည ေလာကတစခသည လသားတ႔၏လအပခက
ပငျဖစသညဟ မမယၾကညပါသည။ ယဥေကးမႈႏင သမငးေၾကာငးအရ မညသ႔ပငကြျပားေစ
ကာမ ျပညသမားအားလးက ဒမကေရစသ႔သြားရာလမးက ဖြငေပးႏငသညက သကေသျပရန
WANA ေဒသတြင ေတာငးဆခၾကၿပးျဖစသည။ လ႔သမငးတြင WANA ေဒသက ေခတသစ
တစခက ဖြငလစလကျခငးျဖစသည။ ဒမကေရစသ႔ဥးတညေျပာငးလရန ျပညသတ႔၏ျပငးျပ
ေသာ အလဆႏၵကခခႏငသည သ႔မဟတ ျငငးပယႏငသညယဥေကးမႈဟ၍မရေခ။ ႏငငေပါငးစ
ယဥေကးမႈေပါငးစတြင ဖႏပမႈသ႔မဟတ မျဖစမေနလကနာရန ျပ႒ာနးမႈမရဘ ျပညသမား
အားလးက မမတ႔အားအပခပမညသမားက တငေျမႇာကႏငရနရညရြယၾက႐းျဖစပါသည။
Mohamed Moncef Marzouki
တနးရားသမၼတႏငင သမၼတေဟာငး (၂၀၁၁- ၂၀၁၄)
v
စစအပခပေရး ဆယစႏစမားစြာၾကာၿပးေနာက လာျခငးေကာငးေသာ ဒမကေရစသ႔
သြားရာလမးအတြငး ျမနမာႏငငက လမး၀ငလာခသည။ ဤစာအပတြင အေသးစတေဖာျပ
ထားသလပင ဒမကေရစတညေဆာကေရးသည ေျဖာငျဖးသည လပငနးစဥတစခေတာ
မဟတေပ။ ဒမကေရစေရးတြင ထညဝငေဆာငရြကလၾကသည ႏငငသားမားအျပင အေလး
အနကသးသပမႈရၿပး ဆးျဖတခကျပတသားေသာ ေခါငးေဆာငမႈရမသာ ျပျပငေျပာငးလေရး
ခရးတြငၾကရသည အတားအဆးမားစြာက ေအာငျမငစြာပကငႏငေပလမမည။ ဤ 'ဒမ
ကေရစအသြငကးေျပာငးျခငးမား ။ ။ ကမာၻ႔ေခါငးေဆာငမားထမ သငယျခငး' စာအပက
ျမနမာစာဖတပရသတအတြက အထးစစဥထတေ၀လကျခငးျဖစၿပး ႏငငေရးေခါငးေဆာင (၇)
ဥးက ၎တ႔၏တငးျပညမားတြင ေရရညဖြ႕ၿဖးမႈရသည ဒမကေရစအေျပာငးအလ ျဖစေပၚ
ေအာင လပေဆာငရာတြင ပါ၀ငလပေဆာငခၾကသည ကယေတြ႕ျဖစရပမားက မေ၀ေျပာ
ၾကားထားသည စာအပျဖစသည။
အသြငကးေျပာငးမႈဟသမသည တမထးျခားသညယဥေကးမႈ၊ သမငးေၾကာငး ေနာကခ
အေျခအေနအသးသးတြင ေဆာငရြကခၾကသညမာမနေသာလညး ထေခါငေဆာငမားရငဆင
ရသည အေရးကစၥမားသညကား အၾသဖြယရာတေနသည။ ခငမာသည စးပြားေရးစမခန႔ခြမႈ၏
အေရးပါမႈ၊ အေျခခဥပေဒျပျပငေျပာငးလမႈ၏ခကခ ႐ႈပေထြးမႈမား၊ စစတပ၏အခနးက႑က
ေျပာငးလရသည စနေခၚမႈမားအားလးသည ထေခါငးေဆာငမား၏ ေျပာၾကားခကတငးတြင
အထငအရားျမငရသည။ ႏငငတကာေထာကခမႈ၏ ၾသဇာသကေရာကမႈ၊ တစခနက ရနဘက
မားႏင သေဘာတမမႈက ေခါငးခစရာမျဖစမေနတညေဆာကရျခငးတ႔က ေခါငးေဆာငမားက
ကယတငသေဘာကေပါကနားလညခရသည အေတြ႕အၾကမားအျဖစ ျပနလညေျပာျပထား
သည။
vi
ေဟာဟ ဘာလာဒါရကစ
မစရငအႀကးအက
International IDEA
(ျမနမာႏငင)
အတတတြငျဖစပြားခေသာ အသြငကးေျပာငးမႈတြငပါခသည ေခါငးေဆာငမား၏
အၾကဉာဏႏင ထးထြငးသျမငမႈမားမေနၿပး အကးရခၾကပကလညး ဤစာအပပါ ေတြ႔ဆ
ေမးျမနးထားသည ေခါငးေဆာငမားက ေျပာျပခၾကသည။ ထနညးတစြာပင ျမနမာဒမကေရစ
အသြငကးေျပာငးမႈက တးတကေအာငလပေဆာငရန စတပါ၀ငစားသမားသညလညး ဤ
စာအပမ အသး၀ငဖြယသငခနးစာမားႏင အားေပးတကတြနးမႈတ႔ကရရႏငမညဟ ေမာလင
မသည။
႐လနကဘးယား
ျမနမာႏငငဆငရာ
ဥေရာပသမဂၢ
သအမတႀကး
European Union
ကာလ႔စ ၀ကစတနဒေရာပ
အေထြေထြအတြငးေရးမးခပ
Club de Madrid
vii
ယခႏစသည International IDEA တညေထာငျခငး ႏစ (၂၀) ျပည ႏစပတလညျဖစ
သည။ ပမခငမာေသာ ဒမကေရစအငစတကးရငး အေဆာကအအမား၊ လပငနးစဥမားက
ကမာၻတစ၀မး ေထာကပအားေပးလာသညမာ ဆယစႏစႏစခ ျပညေျမာကခေလၿပ။ ထႏစ
(၂၀) ကာလအတြငး ေရရညဖြ႕ၿဖးေသာဒမကေရစက ကမာၻအ၀မးတညေဆာကရန ႀကးပမး
ၾကသမားအတြက နညးနာနရဆငရာ အဖးတန သတငးအခကအလကမားက
International IDEA က ပပးေပးခၿပးျဖစသည။ ေရြးေကာကပြမား စစဥကငးပျခငးႏင
ေရြးေကာကပြမား၏ လပထးလပနညးမားအေၾကာငး ယဥထးစဥးစားၾကညႏငေသာ အသ
ပညာက မမတ႔အေနျဖင အဓကထားျဖန႔ျဖးခသည။ အေျခခဥပေဒေရးဆြတညေဆာကျခငး၊
ဒမကေရစ ဆနးစစသးသပခကမား၊ ႏငငေရးပါတမားႏငပတသကေသာ အသပညာကလညး
ျဖန႔ျဖးေပးခၿပးျဖစသည။ မမတ႔အျပင အျခားအဖြ႕အစညးမားကပါ ေရးသားထတေ၀ရျခငး
မရေသးသည အေၾကာငးအရာမာ ထပတနးႏငငေရးေခါငးေဆာငမားက သတ႔၏ႏငင
အသးသးမ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈမား မညသ႔ေအာငျမငေအာငလပေဆာငခသညက
ကယေတြ႕တက႐က ေျပာဆခကမားျဖစသည။ အဆပါဟာကြကက စတ၀ငစားဖြယ ဤ
စာအပက ျဖညဆညးလကျခငးပငျဖစပါသည။
အသြငကးေျပာငးမႈကာလမား၏ ရလဒကအဆးအျဖတေပးရာတြင ႏငငေရးေခါငးေဆာင
မားက အဓကေနရာမပါ၀ငၾကသည။ ဒမကေရစဆသညမာ ပါသငသအားလးပါသည လပငနး
စဥမားလညးျဖစသညမာမနေသာလညး ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈမားဆသည ထပဆးက
ေခါငးေဆာငမားလကထတြငရသည အေရးအႀကးဆး ဆးျဖတခကမားလညးျဖစသညဟဆ
ရပါမည။ အသြငကးေျပာငးမႈလပငနးစဥမားသည ကေသာငးကနငးျဖစေနတတသျဖင ထပ
ပငး ေခါငးေဆာငတစဥး၏လကထတြင အေရးႀကးဆးျဖတခကမား ကေရာကေနတတျခငး
လညးျဖစသည။ အသြငကးေျပာငးမႈမားသည စေပါငးဆးျဖတခကခမတမႈအတြက ရၿပးသား
မေဘာငမားႏင လပထးလပနညးမားျဖင မားေသာအားျဖငအမ၀ငသျဖင ကေသာငးကနငး
ျဖစရျခငးျဖစသည။ ယခငကၾကေတြ႕ခရဖးျခငးမရသည ျပနာမားႏင အသြငကးေျပာငးမႈ
က ဆကႏႊယေနတတသျဖင ကေသာငးကနငးျဖစတတသည။ အေျခအေန၊ စနေခၚမႈတ႔၏
ေလးနကမႈႏင ကယျပန႔မႈတ႔က ကနဆးျဖတခကခမတသမား တာဝနယ၍မျဖစေလာက
ေအာင ကာဆးထားသျဖင အသြငကးေျပာငးမႈမား ကေသာငးကနငးျဖစတတသည။ အေရး
အႀကးဆးကေတာ သမငးကလမးေၾကာငး ေျပာငးလေနရျခငးျဖစေသာေၾကာငလညး အသြင
viii
ကးေျပာငးမႈမား ကေသာငးကနငးျဖစတတသည။
အဆပါအသြငကးေျပာငးမႈ အကပအတညးမားႏင စနေခၚမႈမားေၾကာင အသြင
ကးေျပာငးေရး ႏငငေရးေခါငးေဆာငအား စျပတာ၀နယမႈႏင စျပဥးေဆာငမႈလသည အေျခ
အေနထသ႔ ပစထညလကသလျဖစသြားသည။ တ႔ျပနမႈ၊ ဆးျဖတခကခမတမႈ၊ အေျခအေန၊
အလားအလာရသည နညးလမးမား၏ ေကာငးကးဆးပစမားက အကျဖတဆနးစစခက
ေကာငးေကာငးလပျခငးကအေျခခၿပး ဥးေဆာငမႈေပးျခငးတ႔ကလပရသည အေျခအေနသ႔
ေရာကသြားျခငးလညးျဖစသည။ ထႏငငေရးေခါငးေဆာငသည အမးသမးျဖစေစ အမးသား
ျဖစေစ သ၏ႏငငေရးပါဝငပတသကမႈက အေျခခထားသညတနဖးမားကအေျခခၿပး ကယတင
အကျဖတ ဆနးစစခကက အေရးတႀကးေပးရသည။
ထသ႔ေသာ စစမနသညဥးေဆာငမႈ၏ အဆးအျဖတေပးသည အခနမား၊ ကာလ
အခကအတန႔မားတြင ေရ႕ေရးကေမာေတြးသည လပနညးလပဟန၊ ဆန႔ကငမႈကရငဆင
ရသညသတ၊ ရလဒေကာငးမားကစတရည ရညထားေစာငစားမႈ၊ မဆငးမတြေဆာငရြက
တတျခငးႏင တငးသျပညသားမားႏငသတ႔၏ကယစားလယမားက တာ၀နချခငးဟသည
အေျခခမားကမတညသည ရလဒမားလအပသည။
ထသ႔ေသာစနေခၚမႈမားကရငဆငခသည ႏငငေရးေခါငးေဆာင ၁၃ ဥးထမ သငခနးစာ
မားက ဖမးဆပေဖာျပထားသည စာအပတစအပကထတရျခငးအတြက International IDEA
မ ဂဏယမပါသည။ ဤဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးျခငးမား။ ။ 'ကမာၻ႔ေခါငးေဆာငမားႏင
စကားေျပာျခငး' (Democratic Transitions: Conversations with World Leaders) စာအပ
တြင ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈက ေအာငျမငေအာငလပေဆာငျခငး၊ ျမႇငတငျခငးတ႔
လပၾကရာတြင အေရးႀကးသည ႏငငေရးေခါငးေဆာငမား၏အခနးက႑က သးသပေဖာျပ
ထားပါသည။ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးမႈကာလအတြငး အေရးအႀကးဆး
ျဖစသညကစၥရပမားက ႏႈငးယဥစဥးစားၾကညႏငသည အေတြ႔အၾကမားက မကေမာကေခတ
ေခါငးေဆာငမား ဖတ႐ႈရပါလမမည။
ဤစာအပတြင အထးသျဖင ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားကသ႔ ထးခၽြနေျပာငေျမာကသည
ပဂၢလမားက ၎တ႔တမထးျခားသညအေတြ႕အၾကမားက မေ၀ခၾကသညပစျဖင ထည၀င
ထားပါသည။ ဒမကေရစအေျပာငးအလက ေအာငျမငေအာငကညလပကငခၾကသည ကမာၻ႔
ေခါငးေဆာငမား၏အေတြ႕အၾကမားက မေ၀သငသညဟ ယၾကညခသည မမအရငက
အေထြေထြအတြငးေရးမးတာ၀န ထမးေဆာငသြားသည Vidar Helgesen အား သ၏အျမငႏင
ခယခကအတြက အလြနပငေကးဇးတငရပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားက ျပငဆငလပ
ေဆာငေပးခၾကၿပး ယခစာအပစမခကက တြနးအားေပးရနလအပသည ႏငငေရးဆငရာ
ix
ထးထြငးသျမငမႈႏင အေတြးအေခၚထကျမကမႈတ႔ ေပးအပချခငးအတြကလညး အထက
လႊတေတာအမတ ဘတာႏင ပါေမာကၡ လဝနေသာ တ႔ကေကးဇးတငရပါသည။ ၎တ႔၏
အားထတလပကငမႈ၊ အငအားႏငကၽြမးကငႏ႔စပမႈတ႔က မမတ႔အေနျဖင မားစြာတနဖးထား
ေလးစားမပါသည။
အေတြ႕အၾကမား၊ အေတြးအေခၚမားျဖင ကြယဝေနသည ဤစာအပသညလာမည
ဆယစႏစမားအတြငး အာဏာရငစနစႏင လတစခကယစားျပေသာ အပခပေရးမသည ဒမ
ကေရစအပခပေရးသ႔ အသြငကးေျပာငးမႈမားက တာ၀နယေဆာငရြကၾကမည မးဆကသစ
ေခါငးေဆာငမားအတြက လမးညႊနခကႏငဆငျခငသးသပမႈ၊ ေစေဆာတကတြနးမႈတ႔၏
အရငးအျမစအျဖစ အသးျပႏငလမမညဟ International IDEA မေမာလငပါသည။
Yves Leterme
အေထြေထြအတြငးေရးမး
International IDEA
xi
အာဖရက၊ အာရ၊ ဥေရာပမ ႏစဥးစ၊ လကတငအေမရကမ သးဥးပါ၀ငသည သမၼတ
ေဟာငးႏင၀နႀကးခပေဟာငး ၁၃ ဥးက အာဏာရငမ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ အသြငကး
ေျပာငးမႈမား မညသ႔ေအာငျမငေအာင လပေဆာငခသညက ဤစာအပတြငေဖာျပထား
သည။1 ထအသြငကးေျပာငးေရးေၾကာငျဖစေပၚလာေသာ စနေခၚမႈမားႏင ထစနေခၚမႈမားက
မညသ႔မညပ ရငဆငေကာလႊားခသည စသညတ႔ႏငပတသကၿပး လကေတြ႕ထးထြငးသျမင
မႈမားႏင ႏႈငးႏႈငးခနခန သးသပမႈမားက သရရနအတြကဆလငမ ယခစာအပပါေခါငးေဆာင
ေဟာငးမားမလြၿပး အျခားႏႈငးယဥေလာကစရာ လမရေပ။
၂၀၁၂ ခႏစ ဇနန၀ါရလမ ၂၀၁၃ ခႏစ ဇြနလအတြငး လကယတငေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ
မားက ဘရာဇးသမၼတ ကာဒဆ၊ ခလမ ပါထရစယ အလြငႏငရကာဒလာဂ႔စ၊ ဖလစပငမ
ဖဒယလရာမ႔စ၊ ပလနမ အာလကဆနးဒါး ခြာညဗစကႏင တာေဒး၀ရ မာဇယဗစက၊
ေတာငအာဖရကမ အကဖ၊ ဒဗလ၊ ဒက လက၊ သာဘ အမဘက၊ စပနမ ဖလစဂြနဇာလကတ႔
ႏင ျပလပခသည။ သမငး၀င အသြငကးေျပာငးမႈမားအတြငး ၎တ႔၏အခနးက႑က ထ
ေခါငးေဆာငမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ ဖြငဆရငးျပၾကျခငးျဖစသည။ ၎တ႔အထတြင
အသြငကးေျပာငးမႈတစခအတြက သကဆငရာေခါငးေဆာငက ပထမဥးဆးျပနေျပာငးေျပာျပမႈ
တစခပငပါဝငသည။
ဤေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတြင ေရရညဖြ႕ၿဖးမႈမႈရၿပး ယခအခနအထ ေနာကေၾကာငးမျပန
သည ဒမကေရစအပခပေရးသ႔ ဥးတညသြားခသည အာဏာရငစနစအမးမးမ အသြင
ကးေျပာငးမႈမားက ကယျပန႔စြာလႊမးျခေဖာျပထားသည။2 အသြငကးေျပာငးမႈတငးသည တမ
ထးျခားမႈရေနသျဖင ေခါငးေဆာငတစဥးခငးစ၏ ပါ၀ငခေသာအခနးက႑က သးျခားစ
ဝေသသရၾကသည။ မတညသည အာဏာရငစနစပစတစခစမ အဓကထငရားသမားျဖစၾက
1 ဤအမာစာသည မရငးအဂၤလပမအတြကေရးသားထားသည အမာစာျဖစပါသည။ ယခ ျမနမာဘာသာျဖင ထတ ေ၀သည ဤစာအပ၏ အကဥးခပမတြင ဆကစပပတသကမႈအရဆး ျဖစရပအလကေလလာမႈမားက ထတႏတ ထားျခငးျဖစေသာေၾကာင (ခလ၊ အငဒနးရား၊ ဖလစပင၊ ပလနႏင စပန) ႏငငငါးႏငငမ ေခါငးေဆာငငါးဥးႏင ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမားက ေဖာျပထားသည။2 ၂၀၁၂ ခႏစအထ ဤစာအပစမခကက မစတငရေသးသျဖင ထႏငငေပါငး ကးႏငငမ သမငး၀ငပဂၢလမားျဖစၾက သည နယလဆငမငဒလား၊ ကရာဇနအကြႏ၊ ဗြကခကခ ယာ႐ဇစက၊ ယလကဆက ဂမာေရးရပစတ႔ကေတြ႕ဆေမးျမနး ႏငချခငးမရပါ။ ယခေခတတြငထငရားမႈရသည အျခားဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးမႈမားမ ေခါငးေဆာငမားျဖစၾကသည ဗားကလကဗ ဟာဗလ သ႔မဟတ ရာအးလ အယလဖြနဆငတ႔ကသ႔ ထးခၽြနထငရားသည ေခါငးေဆာငမားကလညး ထညသြငးႏငချခငးမရပါ။
xii
သည ဒကလက၊ ဟာဘဘႏင ဇဒယတ႔သည ၎တ႔၏တငးျပညမားက တရား၀ငမႈရေသာ
ဒမကေရစသ႔ ကးေျပာငးရနကညခသမားျဖစၾကသည။ အလြင၊ ကာဒဆ၊ ဂြနဇာလကစ၊
ကးေဖာ၊ လာဂ႔စ၊ မာဇ ယဗစကႏင အမဘကတ႔သည အာဏာရငအပခပေရးက နဂးခပေစခ
သည အတကအခလႈပရားမႈမားတြင ထငရားလာသမားျဖစၾကသည။ ထ႔ေနာက ၎တ႔
တငးျပညတြင ဒမကေရစတညေဆာကေရးက ကညခၾကသည။ ခြာညဗစက၊ ရာမ႔စႏင
ေရာလငးစတ႔သည အာဏာရငအပခပေရးႏင ဒမကေရစတ႔ၾကားမ အကြအျပၾကားတြင
ရပတညကာ ေပါငးကးေပးခရသည ျပယဂမားျဖစသည။ ထေခါငးေဆာင ၁၃ ဥးစလးသည
၎တ႔တငးျပညမား၏ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈမားက ထးျခားအေရးပါသည ထည၀င
ေဆာငရြကမႈမား ျပခၾကသည။
ထအစးရထပတနးေခါငးေဆာငမား လပေဆာငခသညမားႏင လပေဆာငခကမား၏
အေၾကာငးရငးက ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတြင စတ၀ငစားဖြယမးေမာငးထးေဖာျပထားပါသည။
အာဏာရငစနစအဆးသတေရးႏင ဒမကေရစအပခပေရးပေပၚလာေစရနအတြကပါ ထေရာက
ပျပငသညေဆာငရြကခကမား၏ မလအစႏင စ႐ကလကၡဏာမားက ေခါငးေဆာငမားက
ေဆြးေႏြးထားသည။ ၎တ႔ရငဆငရသည အဓကျပနာမားက မညသ႔ရငဆငၿပး နားလည
သေဘာေပါကခသည၊ မညသညရညမနးခကမားက ၎တ႔ေအာငျမငေအာင ရညမနးခရ
သည၊ မညသညမဟာဗဟာမားႏငနညးဗဟာမားက ခမတလပေဆာငခရသည၊ ထမဟာ
ဗဟာမားႏင နညးဗဟာမား မညသ႔ေျပာငးလသည၊ ဘာေၾကာငေျပာငးလသညဆသညက
လညး ေခါငးေဆာငမားက ျပနလညေျပာျပခသည။ တခါတရတြင ေနာငတရဖြယျဖစေသာ
အေရးႀကးသညဆးျဖတခကမားက ၎တ႔ခမတခရသညအေၾကာငး ျပနေျပာငးေျပာျပၾက
သည။3 လကရႏငအနာဂတအသြငကးေျပာငးမႈမားအတြက ၎တ႔၏ အေတြ႕အၾကမားမ ရရ
ႏငသညသငခနးစာမားက ၎တ႔က ဆငျခငသးသပျပခသည။ ယေန႔ေခတ ဒမကေရစ
တညေဆာကျခငးအတြက အခြငအလမးမားႏင ၎တ႔၏မးဆကတနးက အခြငအလမးမား
ၾကား ကြျပားမႈမားကလညး ေခါငးေဆာငမားက ဆငျခငသးသပျပခၾကသည။
3 ၎တ႔၏ဆးျဖတခကမားက ေနာကေၾကာငးျပနရငးျပျခငးႏင ၎းတ႔၏လပရပမား၏ အကးဆကမားက အကျဖတ ဆနးစစျခငးတ႔အတြက ႏငငေရးေခါငးေဆာငမား၏ ေျပာၾကားခကမားသည လး၀ဥတကသညဟေတာ မဆႏငပါ။ အျပညအ၀႐းသားမႈရရနမညမပင ထေခါငးေဆာငမားက အမနတကယအားသြနႀကးပမးသညျဖစေစ ႏစေပါငးမားစြာ က ၎တ႔ရငဆငခရသည အေျခအေနမားက အတအကမတမႏငဖြယမရပါ။ ထအခနက အေျခအေနမားက မညသည အျမငႏင ထအခနကအေရးယေဆာငရြကခပတ႔က အတအကမတမႏငဖြယမရပါ။ ျဖစစဥမားတြငပါ၀ငေနသည အငအားစ မားက မားယြငးစြာေ၀ဖနအကျဖတမသညလညး ရႏငပါသည။ ျခေျပာရလင ဤေတြ႕ဆေမးျမနးခကမားသည စစမနမႈ ကေပါငးစထားၿပး အျခားရႏငစရာ ရငးျမစမရသည တနဖးရေသာ႐ႈေထာငမားကေပးအပမညဟ မမတ႔ယၾကညပါသည။ အမားအယြငးမားကဖးဖၿပး ေအာငျမငမႈမားကအသားေပးၿပး ေခါငးေဆာငမားက ေျပာခငေျပာမည ျဖစေသာလညး အျခားစတျဖာသးသပမႈ နညးလမးမားျဖငဆလင ေမးမနသြားႏငသည ဆးျဖတခကခမတမႈျဖစစဥမားႏင ေခါငးေဆာင တစဥးခငး ေရြးခယဆးျဖတခကမားကမ သျမငနားလညေအာင ၎တ႔ကေျပာၾကားခၾကသည။ တမထးျခားသည ဤ အရငးအျမစက နက႐ႈငးစြာသရနားလညဖ႔ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားထက ေကာငးမြနသည နညးလမးမရပါ။
xiii
ထအသြငကးေျပာငးမႈမားတြင ဆကလက၍ အေရးပါေနဥးမညပစာၦမားက ေတြ႕ဆ
ေမးျမနးမႈမားမႈမားက ရငးလငးထငရားသြားေစသည။ ထပစာၦမားမာ စတ၀မးကြေနသည
ႏငငေရးႏငလမႈေရးအငအားစမားက အာဏာရငအစးရတစရပကရငဆငရန မညသ႔ညညြတ
ေအာင၊ စဖြ႕မႈရေအာငလပမည၊ အာဏာရင အစးရအတြငး ႏငငေရးတခါးဖြငရန လႈပရားမႈက
မညသ႔အားျဖညမည၊ အတကအခအပစအမးမးႏင ျဖစႏငလင အစးရေဟာငး၏အငအားစ
မားၾကားတြငပါ အလပျဖစမည ေစစပညႇႏႈငးမႈမား တးတကျဖစထြနးေအာင မညသ႔လပမည၊
ဒမကေရစ အငအားစမားတညေဆာကရနႏင ႏငငေရးပါတမား ခငမာအားေကာငးရန
ဘာေၾကာငလပသငသည၊ မညသ႔လပေဆာငမညဆသည ပစာၦမားပငျဖစသည။ အရပဘက
အဖြ႕အစညးမား၊ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမား၏လႊမးမးမႈႏင ထအဖြ႕အစညးမား၏ အခနး
က႑က ကန႔သတထားမႈမားကလညး ေခါငးေဆာငမားက ဆငျခငသးသပၿပး ေျပာၾကားခ
ၾကသည။
စစတပ၊ ရတပဖြ႕ႏင ေထာကလမးေရးအဖြ႕အစညးမားက အရပဘကထနးခပမႈေအာက
ထားရေရး အာမခခကကရေအာငလပေဆာငခပ၊ အသြငကးေျပာငးမႈႏင အတတဒဏရာ
အနာတရမားေပာကကငးေအာင ကညေဆာငရြကေပးမည တရားမတမႈ လအပခကက
ၿပငဘကေဟာငးမားႏငအတ ယဥတြေနထငေရးဟသညအေရးအႀကးဆးအခကႏင ခနခြင
လာမေအာငလပေဆာငပ၊ တနးတညမမႈႏင ရငးျမစမားကခြေ၀ျခငးအတြက ျပညသလထ၏
ေတာငးဆမႈမားႏင ေမာလငေတာငတမႈမားကတ႔ျပနေဆာငရြကရငး စးပြားေရးနယပယမ
ရငးႏးျမႇပႏမႈမားက ဆြေဆာငျခငးႏင ယၾကညမႈတးပြားေအာငလပေဆာငပ၊ အေျခခဥပေဒ
ဆငရာစညးမဥးမား၊ ေရြးေကာကပြလပထးလပနညးမားကဖြ႕ၿဖးေအာငလပေဆာငပစသည
အကအလြနဆတေသာပစာၦမားက ေခါငးေဆာငမားက ေျဖရငးခၾကသည။ ၎တ႔၏ႏႈတထြက
စကား၊ အသးအႏႈနးမားသည ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈ ေလလာခကအမားစတြင
ေပာကဆးေနသည အရာတစချဖစသည၀ါရငႏငငေရးအေျမာအျမငက ယခေခါငးေဆာငမား
က ေဖာျပေပးေနသည။
ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးမႈမားသည ႏငငေရးအခငးအကငး၏ ထပသးပငးမပဂၢလ
မားေၾကာငသာ ေအာငျမငချခငးမဟတပါ။ အဓကသတ႔ေၾကာင ေအာငျမငခသညလညး
ရပါသည။ လထလႈပရားမႈမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမားႏင ၎တ႔အသးခသည လကနက
မားျဖစသည သပတမား၊ ဆႏၵျပပြမား၊ လမးမထကခတကဆႏၵျပမႈမားႏင အျခားေသာ
ေအာကေျခမဖအားေပးမႈမားသညလညး အသြငကးေျပာငးမႈအားလးတြင အေရးႀကးသညမာ
အမနပငျဖစပါသည။ ဘရာဇးမ diretas já လထအၾကြမႈမသည မနလာၿမ႕ေတာမ ျပညသ႔
အာဏာလႈပရားမႈ၊ အငဒနးရားမ ဆဟာတဆန႔ကငေရး ဆႏၵျပပြႀကးမားမသည ပလနႏငငမ
Solidarity အလပသမား သမဂၢ၀ငလပသားမား၏လႈပရားမႈႏင မကဆကမ ၁၉၆၈ ခႏစ
xiv
ေကာငးသားဆႏၵျပပြမားအထ ဤစာအပပါ အသြငကးေျပာငးမႈ ကးခအနက တစခခငးစသည
ေခါငးေဆာငႏင ေအာကေျခလႈပရားမႈတ႔ေၾကာင ကြျပားေသာနညးလမးမား၊ ကြျပားေသာ
အတငးအတာမားျဖင ေအာငျမငခရသညမာ အမနပငျဖစသည။ ႏငငေရးပါတမား၊ အလပ
သမားသမဂၢမား၊ အမးသမးအဖြ႕အစညးမား၊ ေကာငးသားမား၊ သကေမြးပညာဆငရာ အဖြ႕
အစညးမား၊ ဘာသာေရးအဖြ႕အစညးမား၊ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားသည ထႏငငကးႏငင
တြင အေျပာငးအလမားကျဖစထြနးေစရန အေထာကအကျပခၾကသည။ လမႈစးပြားေရးတည
ေဆာကပမား၊ လဥးေရႏင ပထ၀ႏငငေရးဆငရာ အရတရားမား၊ နက႐ႈငးေသာယဥေကးမႈႏင
ႏငငသမငးေၾကာငးမားကလညး ဒမကေရစကေတာငးဆမႈမားအား ပေဖာသည။ ဒမကေရစ
ကရရေအာင ေကာလႊားရမည အတားအဆးမားကလညး ပေဖာေပးသည။
ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈသညလညး အေရးႀကးသညဆသညက ဤစာအပပါေတြ႕ဆ
ေမးျမနးမႈမား အခငအမာျပဆသည။ အာဏာရငစနစမ ဒမကေရစသ႔ဥးတညသည အဆပါ
လႈပရားမႈမား၏ အဆငတငးတြင လပဂၢလတစဥးခငးစက အဓကကသည။ နယလဆင
မငဒလားႏင အကဖ၊ ဒဗလ၊ ဒကလက၊ အလဗာသမဘႏင သာဘအမဘကတ႔ မပါဘ
ေတာငအဖရကႏငင၏ အသြငကးေျပာငးမႈက စတကးၾကညႏငမညမဟတပါ။ ႏစပရေစၦဒ
ၾကာျမငလသည ဆဟာတအစးရမ အငဒနးရား၏အသြငကးေျပာငးမႈတြင အဆးအျဖတေပး
သည အခနးက႑မပါခသည ဘ၊ ေဂ၊ ဟာဘဘမပါဘ ယငးအသြငကးေျပာငးမႈကနားလည
ႏငမညမဟတပါ။ ပါထရဆယ အလြငႏင ရကာဒ လာဂ႔စတ႔၏ ထးျခားေသာထည၀ငေဆာင
ရြကမႈမားမရဘ ခလအသြငကးေျပာငးမႈက သေဘာေပါကနားလညႏငမညမဟတပါ။ ယအန
ကားလ႔စ ဘရငမငးျမတ၊ အဒလဖဆြာ ရကဇ ဖလစဂြနဇာလကတ႔ပါ၀ငခသည အေရးႀကးေသာ
အခနးက႑မားကထညမတြကဘ စပနအသြငကးေျပာငးမႈက တနဖးထားခစားႏငမည
မဟတပါ။ လကခဗြယဆာ၊ ဗြကခကခ ယာ႐ဇစက၊ တာေဒး၀ရ မာဇယဗ စက၊ အလကဆနးဒါး
ခြာညဗစကးတ႔ပါ၀ငသည ထးျခားထငရားေသာ အခနးက႑မားက ဆနးစစေလလာျခငး
မရဘ ပလနဒမကေရစေအာငပြက အကျဖတႏငမညမဟတပါ။ ျပဌာနးခကမား၊ အေဆာက
အဥမားသည အေရးႀကးသညမာမနေသာလညး ေဆာငရြကျပမသလသားမားသညလညး
အေရးႀကးေပသည။ ႏငငေရးသပၸပညာရငမားက ေခါငးေဆာငမႈ၏အေရးပါပက ေဘးခတ
ထားေလရၾကသည။ ဤစာအပက ထေခါငးေဆာငမႈအေရးပါပက အသားေပးတငျပထားသည။4
4 ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈႏငပတသကၿပး ပညာရပဆငရာစာအပစာတမးမား အၾသဖြယေကာငးေအာင နညးပါးေန သည။ ေခတသစႏငငေရးသပၸဘာသာရပ၏အေထာကအကမား၊ အစအမမားျဖင ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈက ဖမးဆပ ၾကညရန အလြနပငခကခေသာေၾကာငလညး ျဖစႏငသည။ ခၽြငးခကထားေျပာရမည စာအပမာ Juan J. Linz ေရးသား သည ‘ဒမကေရစႏင ဒမကေရစသစသ႔ အသြငကးေျပာငးမႈတြင တထြငဖနတးမႈရသည ေခါငးေဆာငမႈပညာ-စပန ျဖစရပ’ Juan J. Linz, ‘Innovative Leadership in the Transition to Democracy and a New Democracy: The Case of Spain,’ in Gabriel Sheffer (ed.), Innovative Leadership in International Politics (Albany, N.Y.: State University of New York Press, 1993) စာအပျဖစသည။ မၾကာေသးမကထတေ၀လကသည Archie Brown ေရးသားေသာ တငးမာေသာေခါငးေဆာငဆသည ယတမး-ေခတသစကာလ၏ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈ Archie Brown,
xv
ဤစာအပပါေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားသည စာအပ၏အသကျဖစသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈ
တစခလင ႏစနာရမသည ငါးနာရခြအထၾကာျမငသည ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားအတြက သက
ဆငရာႏငငအေၾကာငး ကၽြမးကငပညာရငမားႏင ေဆြးေႏြးျခငး၊ ကယကယျပန႔ျပန႔ေလလာ
ဖတ႐ႈျခငးတ႔ျဖင စာေရးသမားက ျပငဆငခၾကပါသည။ တညေသာ ပငမအေၾကာငးအရာမားႏင
အေရးကစၥမားက အဓကအာ႐စကခသလ ျဖစရပတစခခငးစ၏ အထးအေရးပါသည အျဖစ
အပကမားကလညး အာ႐စကခပါသည။ တငးကပသည စစတမးေမးခြနးလႊာမးက မမတ႔
မသးခဘ ႏငငေရးေခါငးေဆာငအသးသးႏင အသကပါပါ ေျပာဆေဆြးေႏြးမႈမားလပေဆာင
ခသည။ ထသ႔ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးရာ၀ယ ၎တ႔၏တငးျပညမားမ အသြငကးေျပာငးမႈမားက
နားလညေရး၊ ထအသြငကးေျပာငးမႈမားက ေအာငျမငေအာငလပေဆာငခပ ၎တ႔၏စဥးစား
သးသပခကမားႏင မညသညသငခနးစာမားရႏငမညဆသညတ႔က ထတေဖာေရးဟသည
စာေရးသတ႔၏ရညမနးခကက ဥးထပထားခသည။
ေခါငးေဆာငတစဥးခငးစ၏ သေဘာတခြငျပခကျဖင မလအပသည အပေၾကာငးထပမႈ
မားကေရာငရားႏငရန ေတြ႕ဆေမးျမနးခကအေရးအသားက စာေရးသမားက တညးျဖတခပါ
သည။ အေၾကာငးအရာေခါငးစဥအလက ေခါငးေဆာငမား၏မတခကျပေျပာၾကားခကမားက
အစအစဥတကတငျပထားၿပး မမတ႔၏ ေမးခြနးမား၊ မတခကမားက အႏစခပထားပါသည။
(ဖဒယလ ရာမ႔စႏင ဘ၊ ေဂ၊ ဟာဘဘတ႔၏) ေတြ႕ဆေမးျမနမႈမားတြငပါရသည အခကမားက
ပၿပးျပညစစြာတငျပႏငရန ၎တ႔ႏစဥးေရးသားထတေ၀ထားၿပးသား စာအပမားမ သကဆင
ရာစာပဒမားက ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားထတြင သခပေဖာျပထားသည။ စာဖတသ၏သးသပ
ခကျပလပမႈလြယကေစရန ေခါငးစဥငယမားႏင စာလးမညးမားကထညသြငးျခငး၊ အတခပ
ရငးလငးခကမားက ကြငးစကြငးပတျဖငေဖာျပျခငး၊ ျဖစရပတစခခငးစအတြက ဆကလက
The Myth of the Strong Leader: Political Leadership in the Modern Age (London: Bodley Head and New York: Basic Books, 2014). ကလညးၾကညပါ။ အဆပါ ‘ျပနလညအဓပၸာယဖြငဆသတမတေသာ’ သ႔မဟတ ‘အသြင ကးေျပာငးမႈတြငပါ၀ငေသာ ေခါငးေဆာငမားအျဖစ Brown ကသတမတသည ႏငငေရးျပယဂမားသည မအရခၽြငးခက ထားေျပာရမညသမားျဖစသည။ သ႔ေသာ ၎တ႔သည နက႐ႈငးသညျခားနားမႈကလပေဆာငႏငၾကသည။ အငအားသး အပခပသက ယၾကညျခငး၏အႏရာယမားက အေလးထားေျပာထားေသာလညး ပးတြလပကငၿပး ပါသငသအားလး ပါသည ေခါငးေဆာငမႈကလလားသညတငျပခကမားက စာေရးသကေရးသားခသည။ မမတ႔ႏငစာေရးဆကသြယရာတြင ထသ႔ေသာေခါငးေဆာငမႈမးသည အသြငကးေျပာငးမႈကာလတြင အထးလအပေၾကာငး Brown ကမတခကျပခသည။ ထစးစမးေလလာမႈက ဤစာအပပါေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားတြင စနစတကျပဆထားပါသည။ ေနာကထပ႐ႈ႕ေထာငတစခက Marshall Ganz ေရးသားသည ‘အေျပာငးအလကေခါငးေဆာငျခငး-ေခါငးေဆာငမႈပညာ၊ အဖြ႕အစညးႏင လမႈေရး လႈပရားမႈ’ ဟသညစာတမးက Handbook of Leadership and Practice စာအပ by Marshall Ganz in ‘Leading Change: Leadership, Organization and Social Movements,’ in Nitin Nohria and Rakesh Khurena (eds), Handbook of Leadership and Practice (Boston: Harvard Business Press, 2010) မ ရရခပါသည။ ေခါငးေဆာင မႈဟသည ‘မေရရာမႈႏငရငဆငလာရခန၌ တညသညရညရြယခကမား ေအာငျမငေအာင အျခားသမားကလညးလပ ေဆာငႏငေစသည အေျခအေနမားက ဖနတးေပးရနတာ၀နအား လကသငချခငး’ ဟ Ganz က အဓပၸာယဖြငဆပါသည။ ဤစာအပတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးထားသည ေခါငးေဆာငအမားစသည အထကပါေခါငးေဆာငမႈဖြငဆခက၏ သ႐ပ သကနပငျဖစေတာသည။
xvi
ဖတ႐ႈရန စာအပအညႊနး၊ အေထာကအကအျပႏငဆးဟ စာေရးသမားကယဆသည ႏႈငးယဥ
ေလလာႏငေသာ သေဘာတရားေရးရာ စာအပစာတမးမားက အၾကျပထညသြငးေဖာျပထား
သည။ သကဆငရာေခါငးေဆာငမားႏငလပဂၢလမား၊ ပါတမား၊ ျဖစရပမားက ရညညႊနး
ကးကားရနရာေဖြရာတြင အေထာကအကျပေစမည အခနျပမဥးကလညး ထညသြငးေဖာျပ
ထားသည။ ေခါငးေဆာငတစဥးခငးစ၏ ကယေရးအကဥးကလညး ထညသြငးထားပါသည။
ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားမတငမ အေျခအေနေနာကခ အကေဆးမားကဥးစြာေဖာျပထားပါသည။
ထအကေဆးမားက တငးျပညတစခခငးစက အထးျပသညပညာရပဆငရာ ထပတနး
ကၽြမးကငသမားက ေရးသားထားျခငးျဖစၿပး အသြငကးေျပာငးမႈႏင ေခါငးေဆာငတစဥးခငးစ
၏ အခနးက႑တ႔က ေဆြးေႏြးတငျပထားသည အကေဆးမားျဖစသည။
ျဖစခငေတာ ထအသြငကးေျပာငးမႈမားထမ သကရထငရားအမးသမးေခါငးေဆာင
တစဥးမမရေတာေပ။ မမတ႔ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ ေခါငးေဆာငမားကလညး ထအသြင
ကးေျပာငးမႈမားတြင အမးသမးမား၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈႏငပတသကၿပး ထးထြငးသျမငမႈမားစြာ
က ေပးအပႏငချခငးမရပါ။ ကၽြႏပတ႔၏ အၾကျပခကျဖင International IDEA က မနခက
စတာတကသလမ ပါေမာကၡ Georgina Waylen က ထအမးသမး ေခါငးေဆာငမားဆငရာ
အေၾကာငးအရာအတြက သးျခားအခနးတစခနးပါ၀ငေရးသားခငးခပါသည။ ႏစေပါငးမားစြာ
အတြငး သမလပေဆာငခသည ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား၊ အစးရထပတနးေခါငးေဆာငအဆင
မဟတေသာလညး အေရးႀကးသညအခနးက႑မပါ၀ငခသည ထကးႏငငမ အမးသမး
တကၾကြလႈပရားသမားႏင ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈအသစမားတြင အေျခတညကာ ပါေမာကၡ
Georgina Waylen က သ၏အကေဆးက ေရးသားထားသည။
စာေရးသတ႔ႏစဥးေရးသားခၾကသည နဂးခပအကေဆးတြင အာဏာရငအပခပေရး
မညသ႔နဂးခပၿပး ဒမကေရစအပခပေရး မညသ႔တညေဆာကပအေၾကာငး အဓကအေျခခမား
က အႏစခပေဖာျပထားပါသည။ အာဏာရငအပခပေရးမ ဒမကေရစအပခပေရးသ႔အသြင
ကးေျပာငးမႈမားသည အခါခါျပနေပၚလာေသာ စနေခၚမႈမားကရငဆငရသည။ ကးႏငငစလး၏
ျဖစရပမားက ရရေသာသငခနးစာမားသည အနာဂတေခါငးေဆာငမားႏင တကၾကြလႈပရားသ
မားႏင လြနစြာသကဆငေနသည။ ဒမကေရစအပခပေရးတညေထာငရန အားသြနခြနစက
ႀကးပမးေနဆ ကမာၻအရပရပမ အနာဂတႏငငေရးေခါငးေဆာငမားႏင ႏငငသားမားအတြက
ဤစာအပသည အဖးတနစာအပျဖစသည။ အရပဖကအဖြ႕အစညးမားမ တကၾကြလႈပရား
သမားအတြက၊ မဒယာႏင ႏငငတကာအသငးအ၀ငးအတြက၊ ဒမကရကတစ အသြငကး
ေျပာငးမႈမားကပပးရန၊ ေဆာငရြကရန၊ ေျမေတာငေျမႇာကရန၊ နားလညသရရန လလားသမား
အားလးအတြက ဤစာအပသည အဖးတနစာအပျဖစပါ သည။
ဤစာအပပါ ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားက မမတ႔ႏစဥးအတတကြ လပေဆာငရျခငးႏင
xvii
မမတ႔ေလလာသရရသညက ပးတြသးသပဆငျခငၾကညရျခငးသည အမခနးအေတြ႕အၾကျဖစ
သည။ အထးသျဖင မမတ႔စးစမးေလလာခသညေမးခြနးမား၏ ဆကလကအေရးပါေနမႈႏင
မမတ႔ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသညသမား၏ အၾသဖြယအရညအခငးမား၊ အေတြ႕အၾကမားေၾကာင
မမတ႔အတြက အမခနးအေတြ႕အၾကျဖစရျခငးျဖစသည။ မမတ႔စာေရးသႏစဥး၏ တညေသာ
တနဖးမား၊ ကြျပားေသာဘ၀အေတြ႕အၾကမားကအေျခတညကာ ဤစာအပေရးသားမႈက
တာ၀နယေဆာငရြကၾကရငး မမတ႔ႏစဥး၏ေရရညဆကဆေရးမာလညး ပၿပးနက႐ႈငးလာခ
သည။
ဤအစအစဥက ဥးေဆာငဥးရြကျပျခငးႏင ပပးကညျခငးတ႔အတြက International
IDEA က အလြနပင တနဖးထားေလးစားမျခငးႏင ၎တ႔၏ျပနေျပာငးေျပာျပခကမားက
စးစမးေဖာထတခြငေပးခၾကေသာ ေခါငးေဆာငမားကလညး ေလးနကစြာေကးဇးတငရျခငး
ႏငအတ စာဖတသမားအားလညး ကြၽႏပတ႔ႏငအတတကြ ၎တ႔အားပးေပါငးေလလာသင
ယၾကပါရန ဖတၾကားအပပါသည။
