Centrum Diagnostyki i TerapiiIN CORPORE

40-750 Częstochowa, ul. Kutnowska 4

tel. +48 608 371 277 czestochowa@centrumincorpore.pl

„Integracja sensoryczna a trudności w uczeniu się.

Jak rozumieć trudne zachowania u dzieci i pomagać im

w szkole/przedszkolu? ”

Plan wystąpienia:

1. Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje.

2. Charakterystyka układów zmysłowych, dysfunkcje mogące wystąpić w ich obrębie.

3. Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

4. Gdzie szukać pomocy? Kto może skierować dziecko na diagnozę?

Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje.

• Twórcą metody Integracji Sensorycznej jest dr A. Jean Ayres pracownik naukowy Uniwersytetu Południowo-Kalifornijskiego w Los Angeles.

• Do Polski metoda SI trafiła w 1993 r. a jej rozpowszechnieniem zajęła się jedna z pierwszych współpracownic dr A. Jean Ayres - Violet F. Maas.

• Termin integracja sensoryczna określa prawidłową organizację wrażeń sensorycznych (bodźców) napływających przez receptory. Oznacza to, że mózg, otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji oraz integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami.

• Jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych to będą pojawiać się dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz zachowaniu dziecka.

• Celem terapii SI jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, tj. tego co jest odbierane przez różne zmysły naszego organizmu.

Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje.

Zaburzenia SI spowodowane są przede wszystkim niedojrzałością pierwotnych systemów zmysłowych:

- układu dotykowego,- układu przedsionkowego,- układu proprioceptywnego.

Zaburzenia SI mogą wynikać także ze znacznego ograniczenia lub niedoboru bodźców zmysłowych w pierwszym okresie życia.

Podłożem dysfunkcji procesów SI są też mikrouszkodzenia korowe lub opóźnienia rozwoju psychoruchowego dziecka .

Niektóre objawy zaburzeń integracji sensorycznej:

1. opóźnienie lub inne zaburzenia integracji odruchów,

2. podwrażliwość lub nadwrażliwość na dotyk, ruch, działanie siły grawitacji, hałas, bodźce słuchowe i wzrokowe,

3. trudności z przekraczaniem linii środkowej ciała,

4. trudności z odtwarzaniem bodźców wzrokowych,słuchowych, ruchowych,

5. problemy słuchowo-ruchowe,6. problemy dotykowo-ruchowe,7. problemy słuchowo-przedsionkowe,8. problemy węchowo-pamięciowe,9. hiperaktywność,

10. hipoaktywność (słaba lub brak tolerancji na określony rodzaj ruchu, niepewność podczas poruszania się, niechęć do karuzeli i huśtawek na placu zabaw)

11. problem z koncentracją uwagi,12. nadpobudliwość emocjonalna,13. obniżony poziom koordynacji

wzrokowo-ruchowej,14. niezdarność ruchowa,15. zaburzenia mowy,16. problemy w kontaktach społecznych,17. problemy z pisaniem, czytaniem,

rysowaniem,18. trudności z samoobsługą,19. niska samoocena.

Charakterystyka układów zmysłowych, dysfunkcje mogące wystąpić w ich obrębie.

Układ przedsionkowy – zmysł równowagi. Jego praca jest nieświadoma, nie angażuje myślenia.

NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!”

- Energiczny ruch lub możliwość, że dziecko może zostać pobudzone powoduje w nim lęk,

- dziecko reaguje bardzo emocjonalnie, czasem staje się nadmiernie pobudzone,

- mózg dziecka nie potrafi regulować wrażeń ruchu, - jego system przedsionkowy jest przeładowany.

Dwa rodzaje nadreaktywności:

1. nietolerancja na ruch: zła reakcja na ruch liniowy i obrotowy, choroba lokomocyjna, dziecko unika jazdy na rowerze, huśtawek, zjeżdżalni, chodzenia po ulicy, nie może patrzeć na inne kręcące się dzieci, może mieć mdłości, bóle głowy i żołądka, może szybko się męczyć;

2. niepewność grawitacyjna: dziecko czuje się bezradne gdy jego stopy nie czują podłoża, jest to nadmierny niepokój i strach przed upadkiem, są to reakcje negatywne nawet podczas wstawania, ruch nie jest przyjemny, dziecko reaguje walką lub ucieczką.

PODREAKTYWNOŚĆ – „ NO I CO Z TEGO?”

- Nie ma reakcji negatywnych na ruch, - dziecko nie zauważa ruchu, - w niemowlęctwie bardzo grzeczne,- nie ma popędu do aktywności, nie poszukuje ruchu,

a jak już zacznie często nie może przestać, - dziecko nie zważa na upadek, nie wyciąga rąk i nóg,

często ma siniaki.

Układ przedsionkowy – zmysł równowagi. Jego praca jest nieświadoma, nie angażuje myślenia.

POSZUKIWANIE PRZEDSIONKOWE – „WIĘCEJ!”

- Ruch który nas satysfakcjonuje, nie jest dla takiego dziecko wystarczający,

- duża tolerancja na ruch,- podejmuje dużo energicznych działań by się zaspokoić,- lubi pozycję do góry nogami, staje na głowie, - zeskakuje, wdrapuje się wszędzie i po wszystkim, biega , - uwielbia kołysanie, huśtanie, kręcenie, - dziecko może siedząc kręcić głową, kręcić się na krześle

obrotowym,- szybko przechodzi od jednej aktywności w drugą, czas

koncentracji jest krótki nawet podczas zajęć które lubi,- dziecko porusza się nieostrożnie, bez dobrej koordynacji.

Układ dotykowy Ma duży wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie.

NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!”- Dziecko jest nadwrażliwe na dotyk,- reaguje negatywnie na niespodziewany lekki dotyk, ale

także na ten na który może się przygotować,- dotyk jest dla niego niekomfortowy, niepokojący,

przerażający,- reaguje przesadnie, może się mocować, może chcieć

uciec, bić się, krzyczeć, nawet gdy ktoś znajduje się zbyt blisko,

- może unikać malowania farbami przy pomocy rąk, unikać kontaktu ze zwierzętami i innymi ludźmi,

- dziecko może być bierne, unikać niektórych ludzi i przedmiotów,

- boi się, unika kąpieli,- dziecko unika jakiegoś rodzaju dotyku, a drugiego

poszukuje (unika często pocałunków, lekkiego dotyku, ale uwielbia mocne uściski),

- dziecko ma tylko wybraną listę osób, które mogą go dotykać,

- często lubi coś trzymać w dłoni lub buzi.

PODREAKTYWNOŚĆ – „NUDA”- dziecko lekceważy dotyk, nawet ten bolesny,- nie reaguje na dotyk na tyle skutecznie by się obronić,- czasem nawet nie zdaje sobie sprawy, że jest dotykany.

POSZUKIWANIE SENSORYCZNE – „WIĘCEJ!”- Dziecko potrzebuje więcej mocnych ucisków, więcej

kontaktów,- może wszystko dotykać, „przebiegać” rękami meble,

ściany, - bierze wszystko do rąk, nawet to co się do tego nie

nadaje, np. gorąca świeca,- intensywnie i impulsywnie poszukuje szczególnego

rodzaju powierzchni i faktur, które dla innych są nieprzyjemne,

- często napycha buzię jedzeniem, podchodzi zbyt blisko do innych osób, wpada na nie, obłapuje,

- uwielbia brudzące zabawy,- często wpada w kłopoty, zaśmieca salę lekcyjną, dziecko

nie potrafi wyjaśnić swojego zachowania, jest nierozumiane.

Układ dotykowy Ma duży wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie.

KOMBINACJA SENSORYCZNA- lubię to, nienawidzę tamtego,- może reagować podreaktywnością, jak i nadwrażliwością,- w jednej chwili akceptuje dane wrażenie (np. czesanie

włosów), a za chwilę już nie.

Układ proprioceptywny .Przetwarzanie wrażeń odbieranych przez mięśnie, skórę i stawy.

Niemal zawsze towarzyszą problemy z układem dotykowym i przedsionkowym.

NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!”- Dziecko może unikać rozciągania i kurczenia mięśni,- jest sztywne, napięte, nieskoordynowane, ma słabą

świadomość ciała,- unika np. skakania na jednej nodze, biegania,

pokonywania przeszkód, przewrotów,- nie chce uczestniczyć w rytmice, udawać zwierząt,

ćwiczyć na w-f,- jest niespokojne podczas aktywnego, ale i pasywnego

ruchu,- może wybrzydzać podczas jedzenia (trudności z silnym,

skoordynowanym żuciem).

PODREAKTYWNOŚĆ – „NUDA”- Nie ma wewnętrznego popędu do ruchu i zabawy,- dziecko potrzebuje stabilizacji, np. podczas pisania,- słaba świadomość ciała, niezdarne podczas zabaw

klockami, nie zważa na to, że jest długo w jakiejś pozycji,- może mieć kłopoty z ustawieniem ciała do ubrania się,

nie przeszkadza mu, że ktoś porusza jego ciałem, - do zorganizowania potrzebna mu ciężka praca.

POSZUKIWANIE PROPRIOCEPTYWNE – „WIĘCEJ”- Dziecko takie ciągle na kogoś wpada, o kogoś się obija,- pragnie aktywności, pchania, ciągnięcia, rzuca się przed

siebie, ląduje na brzuchu,- uderza o ściany, ludzi, stoły,- uwielbia uciski, ściskanie, naciskanie, przepychanki,- może gryźć, kopać, bić – często postrzegane jako

agresywne,- czasem samo dostarcza sobie stymulacji, np. gryzie

własną skórę, uderza głową o ścianę.

Układ słuchowy• Działanie układów zmysłowych, tzw. „wyższego rzędu”

– słuchowego i wzrokowego jest stymulowane przez bodźce sensoryczne płynące z dotyku, propriocepcji i przedsionka.

• Nieprawidłowości w uchu zewnętrznym lub środkowym można skutecznie leczyć, jeśli zostały w porę wykryte. Natomiast dysfunkcje i uszkodzenia w uchu wewnętrznym, pniu mózgu i mózgu powodują zwykle nieodwracalne uszkodzenia.

• Wśród uczniów klas 0-3 o prawidłowym poziomie słuchu, ale z trudnościami w rozwoju mowy i w uczeniu się obserwuje się problemy z przetwarzaniem bodźców słuchowych.

• Z badań Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu (2008) wynika, że 2-3% populacji dzieci z trudnościami szkolnymi ma centralne zaburzenia słuchu.

Układ słuchowy

CAPD – Centralne Zaburzenia Przetwarzania SłuchowegoCharakterystyczne objawy to trudności w zakresie:- lokalizowania i różnicowania dźwięków z otoczenia,- rozumienia złożonych poleceń,- pamięci i uwagi słuchowej,- koncentracji uwagi na wypowiedziach ustnych,- wrażliwości na muzykę,- rozumienia mowy w hałasie,- rozpoznawania i umiejętności odtwarzania struktur dźwiękowych,- integracji słuchowo-wzrokowej, słuchowo-ruchowej,- koordynacji międzypółkulowej.

* U dzieci z problemami w uczeniu się dysfunkcje w systemie przedsionkowym są często przyczyną zaburzeń słuchowo-językowych.

Układ wzrokowySymptomy zaburzeń w rozwoju widzenia:- manipulowanie przedmiotami bez kontroli wzroku,- brak zainteresowania układankami, małymi zabawkami,- opóźniony rozwój ruchowy, trudności w samoobsłudze,- unikanie gier i zabaw ruchowych,- trudności w poruszaniu się po schodach,- brak płynnych, śledzących ruchów oczu,- ustawianie książki, zeszytu pod różnym kątem,- przechylanie głowy, tułowia na jedną stronę,- niski poziom koncentracji i uwagi wzrokowej,- zasłanianie lub mrużenie jednego oka,- wolne tempo przepisywania z tablicy,- liczne, niestałe błędy w przepisywaniu,- problemy z oceną odległości,- nienazywanie kolorów,- słaba orientacja w przestrzeni,- pochylanie liter, nie trzymanie się liniatury.

Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

Uczeń z CAPD:- zmniejszanie akustyki pomieszczeń poprzez stosowanie wykładzin, grubych zasłon w oknach,- formułowanie poleceń w sposób prosty, jednoznaczny, unikać zdań złożonych,- uprzedzanie o zmianach natężenia i rodzaju dźwięków w najbliższym otoczeniu,- zachęcanie do używania zatyczek do uszu,- słuchanie muzyki poprzez słuchawki,- wspieranie komunikatów gestem.

Uczeń z nadwrażliwościami:- ścisła współpraca z terapeutą, rodzicami, nauczycielami,- w miarę możliwości przeorganizować otoczenie (we współpracy z terapeutą),- zwracać uwagę na ilość bodźców wokół dziecka, obserwować jego zachowanie, wygląd

(zblednięcie, torsje, bóle głowy),- pomagać w wyciszaniu się, dostarczać potrzebnych bodźców.

Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

Uczeń z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi:- wiele dzieci z nadpobudliwością psychoruchową ujawnia nadwrażliwość sensoryczną

w zakresie jednego lub kilku zmysłów, często występuje obronność dotykowa,- otoczenie dziecka powinno być właściwie zorganizowane, jak najbardziej spokojne, bez

nadmiaru bodźców,- oświetlenie klas powinno być umiarkowane, nie nazbyt jasne, - temperatura powinna być neutralna,- należy unikać korzystania ze sprzętu, który wzmaga impulsywność i pobudza aktywność

dziecka,- należy zachęcać dziecko by wykonywało czynności wolniej, zachowywało się ciszej, uczyło się

kontroli,- dawać uczniowi pozytywne bodźce, unikać kar, system kar i nagród musi być jednolity

w domu, szkole i na terapii,- jeżeli dziecko przyjmuje leki bacznie obserwować jego zachowanie, wszelkie zmiany

sygnalizować rodzicom,- kontrolujemy co dziecko pije i je.

Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

Uczeń z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi:- jeśli jest to możliwe, miejsce gdzie uczeń siedzi, powinno być tak usytuowane by siedział

w pierwszym rzędzie (by nie widział innych dzieci i czegoś przed sobą co mogłoby go rozpraszać),- telefony komórkowe, dodatkowe przybory, książki, plakaty na ścianach są również bardzo rozpraszające,- siedzenie i krzesło powinno być dostosowane do wielkości ucznia (stopy płasko na podłodze, biodra

przylegają do oparcia, postawa wyprostowana, prawe przedramię swobodnie spoczywa na stoliku) – odpowiednia pozycja wpływa na posturalną i bilateralną integrację obydwu stron ciała,

- jeśli to możliwe, uczeń powinien pracować przez krótki czas, stopniowo wydłużając go z tygodnia na tydzień,

- w przerwach dziecko potrzebuje rozciągania, przejścia się, itp.,- czasem tacy uczniowie sami robią hałas, choć sami tego nie tolerują (należy kontrolować poziom hałasu),- zasłony, tablice korkowe, wykładziny koło ławki ucznia pomogą w kontroli bodźców dźwiękowych,- ważny jest spokojny, modulowany głos nauczyciela,- w niektórych przypadkach noszenie stoperów pomaga osłabić odczuwanie hałasu,- niektórym nadaktywnym dzieciom przeszkadza ruch osób i przedmiotów wokół nich,- pomagać w zaplanowaniu i organizowaniu pracy (uczeń może mieć dobry pomysł na 6, ale nie wie jak

zacząć, co jest mu potrzebne, tworzy bałagan wokół siebie).

Refleksje

- Niektórzy rodzice i nauczyciele są zbyt wymagający wobec dziecka, które stara się czegoś nauczyć. Każda osoba pracuje zgodnie z własnymi możliwościami, jeżeli jest mu potrzeba więcej czasu, aby się czegoś nauczyć – dajmy mu to.

- Integracja sensoryczna nie jest lekarstwem na wszystko. Może poprawić uczenie się i sprawić by było ono łatwiejsze.

- Im wcześniej zostaną rozpoznane deficyty, tym lepsze będą efekty terapii.- Aby mózg dziecka pracował prawidłowo, musi otrzymywać bodźce z 3 podstawowych

systemów zmysłowych na równi z bodźcami wzrokowymi, słuchowymi, węchowymi i smakowymi.

- Każdy z nas ma różny poziom integracji sensorycznej.- Pamiętajmy, że zachowanie ucznia to emocje, ale przede wszystkim zależy ono od przebiegu

procesów neurofizjologicznych. - Niektóre badania podają, że od 15% do 45% populacji ma niezidentyfikowane problemy, które

wpływają na możliwości ruchowe, uczenie się oraz rozwój emocjonalny i zachowanie.

- Pewne deficyty SI mogą być bardzo subtelne, ale nie mówmy: „on na pewno z tego wyrośnie”, „ja też wolno czytałem”, „gdyby chciał, to by to robił”.

Gdzie szukać pomocy? Kto może skierować dziecko na diagnozę?

1. Violet F. Maas „Uczenie się przez zmysły” , WSiP 1998 r.2. Violet F. Maas „ Integracja Sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości”,

Fundacja Innowacja i Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna 2007 r.3. Bożenna Odowska-Szlachcic „Terapia integracji sensorycznej” zeszyt 1 i zeszyt 2,

wyd. HARMONIA 2012 r.4. Carol Stock Kranowitz „ Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania

sensorycznego – diagnoza i postępowanie” wyd. HARMONIA 2012 r.

5. www.integracjasensoryczna.org.pl - Polskie Towarzystwo Integracji Sensorycznej

6. www.pstis.pl – Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej7. http://www.centrumincorpore.pl/