Instytut Pracy i Spraw Socjalnych UJ Collegium Medicum, Instytut Zdrowia Publicznego

Na rzecz polityki społecznej wobec osób z niepełnosprawnością, która jest wrażliwa na

specyficzne ich potrzeby, sprawiedliwa i respektująca ich prawa oraz efektywna. Taka

polityka wymaga dobrej informacji, odpowiednich instytucji, kompetentnych urzędników,

efektywnych narzędzi oraz odpowiednich środków

Cele projektu

- ukazanie podstaw teoretycznych, statystycznych i prawnych, na których opiera się

polityka społeczna wobec osób z niepełnosprawnością

- rozpoznanie zdrowotnych, instytucjonalnych i społecznych determinant

niepełnosprawności

- zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania orzecznictwa lekarskiego działającego na

potrzeby zabezpieczenia społecznego, integracji społecznej oraz wspierania pracy osób

z niepełnosprawnością

- porównanie z systemami orzeczniczymi w innych krajach

- zgłoszenie rekomendacji

- skonsultowanie rekomendacji w środowiskach osób z niepełnosprawnością

Ku zintegrowanemu modelowi

niepełnosprawności Demedykalizacja niepełnosprawności> włączanie komponentów społecznych:

• Definiowanie niepełnosprawności na podstawie trzech wymiarów ludzkiego życia: (1) oceny funkcjonowania organizmu ludzkiego, (2) możliwości wykonywania podstawowych oraz instrumentalnych czynności w życiu codziennym i (3) uczestnictwa w życiu społecznym > koncepcja WHO - ICF

• Uwzględnianie wpływu otoczenia (infrastruktury, warunków materialnych i postaw innych osób) na możliwości uczestnictwa > społeczny model niepełnosprawności

• Uwzględnianie głosu osób z niepełnosprawnością w kształtowaniu polityki wobec nich.

Analizy prawne i statystyka

• Rozpoznanie i ocena polskich przepisów

prawnych dotyczących niepełnosprawności

• Rozpoznanie i ocena informacji statystycznych

na temat zjawiska niepełnosprawności, jego

tendencji i struktury . Czy możliwe jest

prowadzenie polityki społecznej opartej na

faktach?

Determinanty niepełnosprawności

Badania empiryczne i analizy

• Reprezentatywne badania ankietowe „Aktywność życiowa osób z niepełnosprawnością” (AŻON) wśród osób posiadających orzeczenie lekarskie uprawniające do świadczeń; 1529 wywiadów (SM/GKRC Poland Media SA) na podstawie własnej, oryginalnej ankiety metodą face to face.

• Analizy na jednostkowych danych, pochodzących z Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) zrealizowanego w Polsce przez GUS w 2009 r.. Jednostkowe (10 514 osób) według uzgodnionego zakresu zostały udostępnione przez GUS na potrzeby projektu. Nazwano je „Zdrowie i niepełnosprawność funkcjonalna” (ZiNF).

Orzecznictwo lekarskie na potrzeby zabezpieczenia społecznego i wspierania

pracy osób z niepełnosprawnością

• Rozpoznanie i ocena funkcjonowania orzecznictwa lekarskiego w podstawowych instytucjach przyznawania i udzielania świadczeń (ZUS, KRUS, resorty służb mundurowych, samorząd powiatowy i struktury rządowe) > ekspertyzy

• Lekarze orzekający >badanie empiryczne – Jakościowe - dyskusja w grupach fokusowych lekarzy

orzekających ze wszystkich instytucji

– Ilościowe - elektroniczna ankieta wśród lekarzy orzekających (586 wypełnionych ankiet)

Badania porównawcze

Wybór krajów ze względu na zaawansowanie zmian w systemach świadczeń dla osób z niepełnosprawnością

• Wielka Brytania > orzecznictwo lekarskie poza systemem przyznawania świadczeń

• Holandia > orzecznictwo lekarskie zintegrowane z rehabilitacją zawodową i w rękach pracodawców

• Niemcy > ocena zdolności do pracy mierzona czasem wydajnie realizowanych zadań

Etap podsumowania

• Zebranie wyników

• Sformułowanie wniosków i rekomendacji

• Dyskusja w grupach eksperckich

• Konsultacja zgłoszonych rekomendacji w

środowiskach osób z niepełnosprawnością

zorganizowana przez PFON na podstawie

specjalnie przygotowanej ankiety

Dalsze prace

• Publikacja raportu,

• Upowszechnienie wyników; artykuły, prezentacje

w środowiskach zainteresowanych grup,

• Policy briefs

Instytut Zdrowia Publicznego

Collegium Medicum

Uniwersytet Jagielloński

System zasad konstytucyjnych Gwarancje adresowane do osób niepełnosprawnych - sfera ochrony zdrowia, zasada adekwatności Obszary: opieka socjalna/ pomoc społeczna, rehabilitacja (ujecie kompleksowe) Gwarancje powszechne – sfera równego traktowania i wyrównywania szans Brak zapisów bezpośrednio odnoszących się do orzecznictwa

Poziom ustawowy: 1. System zabezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych w

Polsce nie stanowi jednolitego i generalnego systemu adresowanego do wszystkich osób niepełnosprawnych

2. Zróżnicowanie - odrębność podstawowych zasad ochrony przyjętych dla określonych grup osób niepełnosprawnych – kryterium: rodzaj, forma zatrudnienia

3. Obejmuje zasadniczo odrębne podsystemy –niektóre z nich „nakładają się na siebie” (dublowanie procedur)

Bez względu na odrębności przyjętych rozwiązań z

obowiązujących regulacji ustawowych można wyprowadzić wspólne zasady ogólne dla całego systemu zabezpieczenia i dla wszystkich stosowanych w jego ramach procedur.

ZASADY:

1. Zasada powszechności ubezpieczenia społecznego. 2. Zasada obowiązku ubezpieczenia. 3. Zasada oparcia świadczenia na decyzji uprawnionego organu. 4. Zasada równego traktowania ubezpieczonych. 5. Zasada bezwzględnego charakteru przepisów

ubezpieczeniowych. 6. Zasada koordynacji systemu ubezpieczenia społecznego (OMC).

Problem logiki rozwiązania ubezpieczeniowego: niepełnosprawność jako ryzyko „wymykające” się zasadom stosunku prawno – ubezpieczeniowego – KONIECZNOŚĆ STOSOWANIA WYŁĄCZENIA USTAWOWEGO

Zasada oparcia świadczenia na decyzji uprawnionego organu: 1. konieczność obiektywizacji i jednolitości kryteriów orzecznictwa oraz

kompetencyjności powoływanych instytucji 2. organy orzecznicze ( rentowe) podejmują decyzje w stosunku do uprawnienia

do konkretnego świadczenia rentowego rozumianego jako całość* 3. Rozstrzygnięcie: ustalenie istnienia prawa do konkretnego świadczenia lub

ustalenia jego wysokości, a nie poszczególnych elementów składających się na prawo do tego świadczenia

4. organ w trybie decyzji rozstrzyga o istnieniu uprawnienia do świadczenia lub o braku tytułu

5. świadczenie nie może być pobierane bez wydania odpowiedniej decyzji

* Orzeczenie SN z 15.12.2005r. I UZP 5/05, komentarz Monitor Prawa Pracy 2006/8/442

Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006/19 - 20/305.

Zasada bezwzględnego charakteru przepisów ubezpieczeniowych: 1. normy należące do systemu ius cogens: muszą być bezwzględnie stosowane

(nie mogą ulec zmianie w trybie umownym, co do zasady nie istnieje możliwość wyłączenia ich stosowania)

2. niedopuszczalność zawarcia w żadnej ze spraw ubezpieczeniowych ugody 3. decyzje instytucji orzeczniczych mają wyłącznie charakter deklaratywny

(instytucja nie przyznaje prawa a jedynie je potwierdza na podstawie ustalonych ustawowo kryteriów*)

4. Skutek: decyzja nie powinna opierać się na swobodzie uznania, kryteria powinny dawać możliwość jednoznacznego stwierdzenia faktu uprawnienia

* uprawnienia w zakresie wyłączenia od tej zasady w gestii uznania kompetencji Prezesa Rady

Ministrów - wymagany jest tryb szczególny (możliwość przyznania emerytury lub renty na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie)

Zasada koordynacji systemu ubezpieczenia społecznego (OMC) wynika z faktu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej

Open Metod of Coordination UE - zasada koordynacji systemów zabezpieczenia

społecznego - dwa aspekty: 1. Potrzeba harmonizacji uwarunkowana celami społeczeństwa zrównoważonego UE 2. Konieczność poszanowania wyłączności kompetencji państw członkowskich w sferze

systemowego zabezpieczenia Sfera stosowania: - nowe rozwiązania: forma zaleceń, wytycznych , wskazówek, dobre praktyki - normy kolizyjne: rozwiązywanie potencjalnych konfliktów wynikających z ogólnej

wspólnotowej zasady jednolitego rynku (konsekwentnie: zasady swobodnego przepływu osób, towarów, usług i świadczeń) np. zasady naliczania świadczeń

System regulacji w sferze zabezpieczenia społecznego

1. POWSZECHNY – ZUS + Podsystemy (zasadniczo odrebne): 2. System odrębnego ubezpieczenia społecznego dla rolników (KRUS) 3. System zabezpieczenia społecznego kombatantów oraz osób represjonowanych 4. System zaopatrzenie emerytalnego żołnierzy zawodowych 5. System zaopatrzenia funkcjonariuszy podlegających MSWiA, zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej.

SYSTEM RENT SOCJALNYCH

Zabezpieczenie społeczne –

podstawowe systemy

orzecznictwa:

1) Zróżnicowanie systemów i

instytucji orzeczniczych

2) Zasadniczy podział:

orzecznictwo rentowe i

pozarentowe (inne cele)

3) System renty socjalnej –

odrębność podstaw uprawnienia

4) Wyłączenia z systemu ogólnego

dla grup zawodowych (różne

kryteria)

SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - podsystemy:

1. Ubezpieczenie emerytalne, rentowe,

2. U. na wypadek choroby i macierzyństwa oraz

3. U. z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

PODSTAWY PRAWNE – poziom ustawowy:

1. Ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.)

– w odniesieniu do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych

2. Ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia

społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( Dz.U. z 2010 r. Nr 77,

poz. 512 ze zm.) – w zakresie ubezpieczenia chorobowego

3. Ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr

167,poz. 1322 ze zm.)

Ustawa o systemie ubezpieczenia społecznego

uszczegóławia konstytucyjnie wskazane powinności władz

publicznych w sferze zabezpieczenia możliwości realizacji praw

zagwarantowanych osobom niepełnosprawnym

1) podstawowy akt prawa na poziomie ustawowym

2) określa: zasady, procedury i instytucje orzecznicze

3) ustawowe kryteria włączające osoby niepełnosprawne do systemu

4) reguluje przede wszystkim zagadnienie dostępności do świadczeń

rentowych w sytuacji, gdy niepełnosprawność powstała już na etapie

zatrudnienia (niepełnosprawność powstała w trakcie aktywności

zawodowej)

* kryteria związane z tzw. niezdolnością do pracy, która jest

efektem nabytej niepełnosprawności

Zakres świadczeń z u.s. - art. 1 ustawy:

1) Delimitacja przedmiotowa regulacji (identyfikacja typów „podsystemów”

ubezpieczenia)

2) W stosunku do zabezpieczenia niepełnosprawności ustawa określa dwa rodzaje

ubezpieczeń:

- ubezpieczenia rentowe (w punkcie drugim) oraz

- ubezpieczenie wypadkowe.

W art. 2: zakres przedmiotowy ubezpieczenia społecznego - w ustępie 2 odesłanie

do przepisów odrębnych, które określają:

1) rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

2) warunki nabywania prawa do nich oraz

3) zasady i tryb ich przyznawania – zapis ten dotyczy między innymi odesłania

do przepisów w zakresie orzecznictwa.

Ustawa zdejmuje ciężar dowodu w zakresie realizacji obowiązku odprowadzania

składki z wnioskodawcy: dowód tego faktu nie stanowi bariery w postępowaniu

orzeczniczym w sprawie ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy ze

względu na obowiązek ZUS (obowiązek prowadzenia Centralnych Rejestrów

ubezpieczonych - art. 33 u. 1).

Polski system orzekania - zróżnicowane

prawne definicje niezdolności do pracy

Kategorie podstawowe:

Niezdolność do pracy w ogóle (niezdolność do pracy zarobkowej, czyli regulowana

przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS)

Niezdolność do pracy traktowanej jako szczególny rodzaj zatrudnienia ( pracy) lub

służby

Niezdolność zasadniczo niezwiązana z historią pracy, uzasadniona szczególnymi

przesłankami

Jończyk: definicje niezdolności do pracy ograniczone wyłącznie do częściowej,

całkowitej , okresowej lub trwałej niezdolności do pracy – pojęcia tożsamego ze

stosowanym dawniej inwalidztwem (różnicuje między niezdolnością a

niepełnosprawnością oraz niezdolnością do wykonywania zatrudnienia - pomimo

krzyżowania się” znaczeń pojęć niepełnosprawności i niezdolności, na gruncie

przepisów prawa zabezpieczenia społecznego są to kategorie odmienne –

dotyczą ich różne zasady) Jończyk J. (2006) , Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze,

Kraków, str. 121.

Odmienna grupa definicji – kluczowe dla organizacji systemu orzecznictwa:

1. Kategoria niezdolności uwarunkowanej specyfiką wykonywanej pracy

2. Uznanej w przepisach prawa za podstawę szczególnych regulacji (odrębnych

od systemu podstawowego)

Chodzi o niezdolność o cechach pewnej „długotrwałości”, stałości, prowadzącą do

konieczności ubiegania się o świadczenia rentowe. Należą do niej co najmniej trzy

podstawowe kategorie:

1) niezdolność do osobistej pracy w gospodarstwie rolnym wykazująca cechę

długotrwałości i podlegająca zasadom wynikającym z odrębnego systemu

ubezpieczenia społecznego rolników (KRUS)

2) niezdolność do pracy rozumianej jako pełnienie zawodowej służby

wojskowej, służby w formacjach podlegających MSWiA ustalana łącznie z

określeniem zdolności do pracy na ogólnym rynku pracy (obie jako kategorie

niezależne) na podstawie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy

zawodowych oraz ich rodzin i ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym

funkcjonariuszy Policji i ich rodzin

3) niezdolność do pracy związanej z pełnieniem określonych funkcji, np. w

zawodach prawniczych, zawodzie nauczyciela.

Definiowanie ustawowe niepełnosprawności w kontekście orzecznictwa – inne

metody

1. Pojęcie niezdolności do pełnienia ról społecznych, ze szczególnym

uwzględnieniem roli pracownika na ogólnym rynku pracy:

- decydującym elementem jest społeczny element definicji

- zakres tej definicji jest szerszy niż w przypadku ściśle rozumianej niezdolności

do pracy zarobkowej regulowanej przepisami ustawy o emeryturach i rentach z

FUS

- Definicja może obejmować także opisywane w literaturze, dokumentach i

regulacjach wspólnotowych pojecie dziedziczonej bezradności czy niezaradności

życiowej jako formy niezdolności do pełnienia ról życiowych.

Do tej postaci niezdolności do pracy odwołuje się szereg regulacji z obszaru

pomocy społecznej, w tym ustawa o pomocy społecznej, (Dz.U. Nr 64, poz. 593).

Pojęcie wyuczonej bezradności wprowadził M. Seligman w psychologii:

"Bezradność jest stanem wyuczonym, wytworzonym przez narażenie na szkodliwe,

nieprzyjemne sytuacje, w których nie ma możliwości ucieczki lub których nie da się

uniknąć.”, Reber A.S.: Dictionary of Psychology. Penguin Books London 1985, s. 319

Specyfika orzekania w przypadku niepełnosprawności

dzieci lub powstałej w okresie przed osiągnięciem

pełnoletniości

1. Konieczność specjalnej opieki i/lub pielęgnacji

2. Potrzeba specjalistycznych terapii, urządzeń lub ułatwień

3. Zasadność stosowania ulg, przywilejów, wyłączeń spod zakresu regulacji

4. W przypadku dorosłych: zasadniczo brak możliwości odniesienia się do

kryteriów zw. z pracą (naruszenie sprawności organizmu pojawiło się w okresie

dzieciństwa lub młodości)

5. Orzekanie w sprawach zasadniczo niezwiązanych z pracą, dotyczących np.

ustalenia prawa do ulg lub przywilejów

Cele definiowania są inne: znacznie ważniejszy jest element medyczno –

biologiczny (precyzyjne określenie rodzaju, zakresu i specyfiki potrzeb

oraz sposobów ich realizacji). Chodzi o świadczenia dla osób

niepełnosprawnych wymagających szeregu specjalnych świadczeń

Orzecznictwo dla celów pozarentowych – specyfika.

1. Odrębność systemowa:

- inne cele

- nie dotyczy kwestii świadczenia rentowego (świadczenie

mogło być przyznane w innym trybie)

- nie jest systemem stosowanym ze skutkiem

wyłączającym (możliwa „dwutorowość postępowania -

system nie zastępuje żadnego z odrębnych tych trybów.

Orzekanie w tym systemie jest

niezależne od stwierdzenia prawa do

renty – nie jest wymagane wcześniejsze

ustalenie takiego prawa.

ORZEKANIE:

Decyzje podejmowane na poziomie

lokalnym, samorządu terytorialnego:-

Powiatowe zespoły do spraw

orzekania o niepełnosprawności. - -

przekazanie kompetencji na szczebel

samorządu

- odrębne zasady finansowania

- dualizm trybów postępowania

(dublowanie procedur, stosowanie w

obu pionach niespójnych kryteriów.

Dla osób, które już wcześniej

poddały się procedurze

orzeczniczej w innym systemie (np.

wdłg. ogólnych zasad orzecznictwa

rentowego w ZUS) i posiadają

status osoby niezdolnej do pracy

oraz tytuł prawny do renty te

kwestie nabierają istotnego

znaczenia.

Podstawy prawne:

1) ustawa z dn. 27 sierpnia 1997 r. o

rehabilitacji zawodowej i społecznej

oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych oraz

2) rozporządzenie Ministra Gospodarki,

Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15

lipca 2003 r. w sprawie orzekania o

niepełnosprawności i stopniu

niepełnosprawności i rozporządzenie

Ministra Pracy i Polityki Społecznej z

dn. 1 lutego 2002 r. w sprawie

kryteriów oceny niepełnosprawności u

osób w wieku do 16 roku życia. tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., Nr

14, poz. 9 (Dz. U. z 2003 r., Nr

39, poz. 1328, Dz. U. z 2002 r., Nr

17, poz. 162)

Różnice w systemie orzekania ZUS i w systemie pozarentowym

Dawny system Obecny system (od dnia 1 września 1997 r.)

orzeczenie lekarza orzecznika ZUS/ komisji ZUS

orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności

I grupa inwalidzka

całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji

znaczny stopień niepełnosprawności

niezdolność do samodzielnej

II grupa inwalidzka

całkowita niezdolność do pracy umiarkowany stopień

niepełnosprawności

III grupa inwalidzka

częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania zawodowego

lekki stopień niepełnosprawności

1. W 2003 roku Zakład Ubezpieczeń

Społecznych na renty dla osób

niezdolnych do pracy wydał 23,5

miliarda złotych.

2. W 2009 było to już 16,6 mld zł.

Wdłg. wyników kwartalnego

reprezentacyjnego (BAEL* liczba

o.n powyżej 15 r.życia w 2010 roku

wynosiła około 3,4 mln osób

(dokładnie 3398 tys.)

3. 10,7% ludności w wieku 15 lat i

więcej posiada prawne orzeczenie

niepełnosprawności.

4. W 2010 roku liczba osób

niepełnosprawnych prawnie w

wieku produkcyjnym wynosiła

około 2,1 mln (dokładnie 2054

tys.), co stanowiło 8,6% ludności w

tym wieku.

* Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności

Spadek liczb widoczny w przytoczonych

danych jest przypisywany zmianom

regulacji: zmianom definiowania i nowym

kryteriom kwalifikacji d. świadczeń

Według Badania Stanu Zdrowia pod koniec 2009 r. prawne orzeczenie o

niepełnosprawności lub równoważne posiadało prawie 4,2 mln Polaków, w tym

blisko 184 tys. dzieci do lat 16 z aktualnym orzeczeniem o niepełnosprawności,

Jest to o około 600 tys. osób więcej w porównaniu z szacunkami z badania BAEL

w tym samym okresie.

Różnica celów tych badań: w obu przypadkach odpowiedzi na pytanie o

niepełnosprawność prawną były subiektywne, oparte na deklaracjach

respondentów, wyniki nie są w pełni porównywalne.

Pod koniec 2009 r. struktura osób niepełnosprawnych prawnie (?) przedstawiała

się następująco:

1) częściej niż co trzeci niepełnosprawny prawnie posiadał orzeczenie o

umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

2) kolejne około 30% osób posiadało orzeczenie o znacznym i 30% o lekkim

stopniu niepełnosprawności

3) dzieci do lat 16 natomiast stanowiły 4,4% ogółu populacji osób

niepełnosprawnych prawnie.

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/dane-statystyczne/dane-demograficzne/

Prezes Polskiego Towarzystwa Orzecznictwa Lekarskiego

LOGO

Warszawa 19.03.2012

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO Zaopatrzenie inwalidztwa funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa

Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej,

państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej MSWiA

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

ZUS Lekarze orzecznicy ZUS

KRUS Lekarze rzeczoznawcy

MON Terenowe wojskowe komisje lekarskie

MSWiA Wojewódzkie komisje lekarskie

MPiPS Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności

LOGO

LOGO

KOMISJE LEKARSKIE ZUS

KOMISJE LEKARSKIE KRUS

REJONOWE KOMISJE LEKARSKIE

OKRĘGOWE KOMISJE LEKARSKIE

WOJEWÓDZKIE ZESPOŁY DO SPRAW ORZEKANIA O

NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

14 748 817,6

1 453 125,5

890 616,4

11 140 243,0

154 642,8

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

LOGO

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych,

Collegium Medicum UJ Instytut Zdrowia Publicznego

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Cel badania

• rozpoznanie sytuacji głównych aktorów systemu orzecznictwa lekarskiego, w tym:

– Przygotowania merytorycznego i etycznego lekarzy do pełnionej roli

– Dostępnych w pracy narzędzi regulacyjnych, edukacyjnych, systemów motywacyjnych

– Warunków pracy

– Oczekiwań lekarzy wobec systemu i ich roli

Metoda badawcza

• Badanie fokusowe:

– w 4 grupach fokusowych: lekarzy orzekających w ZUS (24 osoby), lekarzy rzeczoznawców KRUS (7 osób) oraz lekarzy orzekających w MSWiA i MON (5 osób) oraz lekarzy orzekających w PZON (13 osób)

• Badanie ankietowe

– Dobrowolna i anonimowa ankieta elektroniczna dostępna o okresie 3 tygodni. Ankieta w 5 wersjach, odrębnie dla lekarzy ZUS, KRUS, MSWiA, MON, PZON/WZON – łącznie 583 respondentów

Kompetencje lekarzy orzeczników Badanie fokusowe Badanie ankietowe

Lekarze wnioskowali, że należy sprecyzować przedmiot pracy orzeczniczej i ustalić odrębne opinie w zakresie:

uszczerbku na zdrowiu niesprawności funkcjonalnej – do wykonywania konkretnych funkcji życiowych niezdolności do pracy w ogóle niezdolności do pracy w wykonywanym zawodzie i służbie

Lekarz orzecznik (ZUS, KRUS, resorty mundurowe) może oceniać wyłącznie uszczerbek na zdrowiu oraz po przeszkoleniu (i we współpracy np. z pielęgniarką czy pracownikiem socjalnym) także niesprawność funkcjonalną, natomiast nie posiada kwalifikacji, aby samodzielnie oceniać niezdolność do pracy. Do tego potrzebni są rzeczoznawcy zawodowi.

Za wyjątkiem służb mundurowych, lekarze orzecznicy w wykonywaniu swoich obowiązków koncentrują się na problemach medycznych i schorzeniach, które przyczyniają się do niepełnosprawności czy niezdolności do pracy. Niezwykle rzadko natomiast korzystają z konsultacji zawodoznawczych, a sami kompetencji w tym zakresie nie posiadają.

Opinie lekarzy:

• „według mnie jedynym obowiązkiem lekarza orzecznika powinno być określenie upośledzenia funkcjonalnego” (lekarz ZUS),

• „my powinniśmy stwierdzać, jaka niesprawność, czego ten człowiek nie może i jakie są przeciwwskazania do wykonywania prac od strony fizycznej” (lekarz ZUS)

Kwalifikacje i umiejętności Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• Potrzeba poszerzenia problematyki medycyny pracy i orzecznictwa na studiach medycznych. • Potrzeba rocznych studiów podyplomowych w zakresie orzecznictwa zakończonych certyfikatem do wykonywania zawodu. • Wśród dotychczasowych szkoleń polecane są szkolenia ZUS, niepolecane szkolenia WUM (zbyt teoretyczne). Przekazywana wiedza powinna być wiedzą praktyczną (przykłady!). • Potrzeba spotkań w celu wymiany doświadczeń

• Stałe podnoszenie kwalifikacji jest niezbędnym elementem pracy orzeczniczej. • W efekcie niedostatecznego dostępu do aktów prawnych i literatury fachowej w miejscu pracy lekarzy orzeczników dominującą metodą poszerzania zasobów wiedzy jest samokształcenie. • Chęć regularnego podnoszenia kwalifikacji poprzez uczestnictwo w powszechnych szkoleniach i warsztatach dotyczących pracy orzeczniczej. • Potrzeba poprawienia dostępu do stałych i powszechnych metod podnoszenia kwalifikacji.

Metody podnoszenia kwalifikacji

Problemy w pracy orzeczniczej Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• Niedopasowanie specjalizacji lekarza orzekającego do problemu zdrowotnego • Nieadekwatność dokumentacji medycznej w stosunku zdiagnozowanego problemu medycznego • Rozbieżności między orzeczeniami lekarzy ZUS, a decyzjami biegłych sądowych • Brak informacji o uzasadnieniu decyzji wyższej instancji • Zbyt szybkie wypowiedzi rzeczników prasowych ZUS i KRUS, bez znajomości konkretnych przypadków

• Nieadekwatność dokumentów nie jest problemem, chociaż lekarze w pierwszym rzędzie opierają się na własnym badaniu (ZUS, KRUS), a w MON zlecają dodatkowe konsultacje specjalistyczne • Lekarze często pełnią rolę informacyjną sugerując metody dalszego leczenia i rehabilitacji czy zmianę wykonywanej pracy • Populacja lekarzy orzeczników we wszystkich instytucjach orzeczniczych jest populacją starzejącą się i w najbliższych latach będzie wymagała odnowy kadr

Opinie lekarzy

• Sędziowie nie znają podstaw prawnych i w swoich wyrokach, w swoich uzasadnieniach wyroków łamią prawo, które już istnieje…, jak napisze biegły, sąd to przyklepie…, w wielu wypadkach jest wyrok powtórzeniem opinii biegłego, czego w ogóle nie powinno być (lekarze ZUS)

• wyższe instancje często zmieniają decyzje komisji powiatowych w przypadku wniesienia uznanego odwołania wnioskodawcy, ale lekarze orzecznicy nie są oficjalnie informowani o przyczynach, na podstawie których ich opinia została zmieniona (lekarze PZON)

Warunki pracy Badanie fokusowe Badanie ankietowe

•Warunki pracy lekarzy orzeczników są określane jako dobre, natomiast wynagrodzenie zbyt niskie w stosunku do odpowiedzialności. Odpowiednie wynagrodzenie ma znaczenie także ze względu na wpływ na długookresowe koszty zabezpieczenia społecznego.

• Organizacja miejsca pracy lekarzy orzeczników jest oceniana dobrze, chociaż można wskazać niedostatki, szczególnie w zakresie komputeryzacji i dostępu do Internetu stanowiącego niejednokrotnie istotne źródło wiedzy (ZUS) oraz (we wszystkich instytucjach) dostępu do literatury fachowej, periodyków i innych metod pogłębiania wiedzy • Wprawdzie poziom zadowolenia z wykonywanej pracy jest wysoki, , ale bolączką lekarzy jest niski poziom wynagrodzenia za wykonywaną pracę, nieadekwatny do obowiązków

Ocena adekwatności wynagrodzenia do wykonywanej pracy orzeczniczej

Status lekarza orzecznika Badanie fokusowe Badanie ankietowe

Lekarz orzecznik nie posiada odpowiedniego prestiżu i uznania, mimo że sami lekarze pracę orzeczniczą traktują z misją. Lekarze w procesie orzeczniczym powinni mieć status urzędnika służby państwowej, potwierdzony certyfikatem prawa do wykonywania pracy orzeczniczej. Dzisiaj zdarza się, że lekarze nie przyznają się do wykonywania pracy orzeczniczej.

Lekarze pracę orzeczniczą traktują jako zajęcie wymagające wysokich kwalifikacji etycznych i moralnych. Ale – szczególnie dla lekarzy KRUS i PZON – jest to zajęcie drugorzędne, co może mieć negatywny wpływ na ich stosunek do obowiązków (dostępność) i chęć podnoszenia kwalifikacji. Elementem stymulującym równoległe zatrudnienie są niskie wynagrodzenia.

Opinie lekarzy

• jak mnie zatrzyma policja, to cały czas mówię, że jestem kierownikiem szpitala, nigdy się nie przyznam, że jestem lekarzem orzecznikiem (lekarz ZUS)

Presja i naciski Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• W PZON sugestia wystąpienia o świadczenie pochodzi od pracowników socjalnych • Lekarze orzecznicy konfrontowani są z opiniami na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy, przekazywanymi przez urzędy pracy w formie informacji • Lekarze orzecznicy (PZON) spotykają się z informacjami od pracodawców o przyjmowaniu do pracy osób ze stwierdzeniem niskiego stopnia niepełnosprawności, co sugeruje ich zainteresowanie odpowiednią podażą takiej kategorii pracowników • Praca lekarzy orzeczników na etacie w instytucjach ubezpieczeniowych oraz w MSWiA oraz w MON sprzyja oddziaływaniu ze strony przełożonych na sposób pracy lekarzy orzeczników • Zasady kontroli wewnętrzej pracy często nie sa jasno określone

• Lekarze nieustannie poddawani są naciskom, głównie ze strony wnioskodawcy. W przypadku służb mundurowych presja wywoływana jest również przez przełożonych – przeciętnie co 4 lekarz z resortów mundurowych spotkał się z taką formą wywieraniu wpływu na swoje decyzje

Naciski ze strony wnioskodawców

Naciski ze strony innych instytucji

Znaczenie sytuacji zawodowej, socjalnej, rodzinnej i ekonomicznej

Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• Lekarze orzecznicy przyznają się do tego, że w swej opinii biorą częściej pod uwagę sytuację socjalną wnioskodawcy (jesteśmy ludźmi!) niż sytuację zawodową

• W swojej ocenie lekarze mają stosunkowo dobry wgląd w sytuację socjalną, zawodową i rodzinną wnioskodawców, chociaż elementy te nie determinują ostatecznej decyzji orzeczniczej. Najczęściej lekarze mają wgląd w sytuację socjalną (szczególnie w PZON) i rodzinną (PZON, KRUS) wnioskodawcy, lekarze ZUS mają dobry wgląd w sytuację zawodową

Uwzględnianie sytuacji socjalnej - PZON

Współdziałanie z sektorem opieki zdrowotnej

Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• Lekarze odpowiedzialni za dokumentację medyczną nie zawsze dbają o rzetelność i kompletność informacji medycznej. Dokumentacja często niekompletna, a badania nieaktualne. Zdarzają się zafałszowania. Lekarze przygotowujący dokumentację medyczną wnioskodawcy powinni opierać się na dobrze wystandaryzowanych formularzach, zapisywanych w komputerze, rejestrując równolegle to wystąpienie w instytucji orzeczniczej. • Problem finansowania dodatkowych badań (NFZ?)

• --

Standardy orzecznicze Badanie fokusowe Badanie ankietowe

• Zdaniem lekarzy należy zweryfikować istniejące tabele uszczerbku na zdrowiu i wprowadzić jednolity system, obowiązujący zarówno w instytucjach ubezpieczeniowych publicznych, jak niepublicznych

• Zdaniem lekarzy najistotniejszą potrzebą w orzecznictwie lekarskim jest opracowanie i przyjęcie standardów orzeczniczych we wszystkich systemach orzeczniczych

Podsumowanie i wnioski z badań • Zawód orzeczniczy jest zawodem zaufania publicznego, lekarze mają tego

świadomość lecz nie czują odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego potrzeba podniesienia statusu pracy orzeczniczej

• Potrzeba edukacji młodych lekarzy, wprowadzenia odpowiednich kierunków nauczania/specjalizacji, z uwzględnieniem kwestii ubezpieczenia społ. a nie tylko kwestii medycznych

• Potrzeba stałego i systematycznego dokształcania opartego na studiach przypadków, forum wymiany doświadczeń

• Wynagradzanie adekwatne do odpowiedzialności

• Potrzeba standaryzacji orzecznictwa

• Uwzględnienie w orzecznictwie oceny medycznej, funkcjonalnej i konsultacji zawodoznawczych, będących już poza kompetencjami lekarzy orzeczników

Deutsches Institut fuer Wirtschaftsforschung

DIW Berlin

Incapacity Benefits in Germany Conference “Institutional, medical and social determinants of disability”, organized by IPiSS Warsaw, 19.03.2012

Hermann Buslei

Berlin, 16/03/2012

Agenda

• Basic Characteristics of Incapacity Benefits in Germany

• Major Reforms

• Details of the current regulation

• Some Trends in Incapacity Benefits

• Summary

105

Basic characteristics

• Incapacity benefits (IB) are an integral part of the German public pension scheme (PPS) since it‘s founding in 1881

• IB scheme intends to offer an insurance against the risk of losing earned income due to reduced capacity to work (permanent health deficiencies)

• This implies that IB • are related to the level of earnings before a person‘s work

capacity started to shrink and

• time between beginning of incapacity and (age close to) regular retirement age is valued as if „normal working“ would have continued (supplementary period)

106

Basic characteristics (continued)

• Calculation of IB in principle equivalent to calculation of old-age pension

• „Rehabilitation before Retirement“ (Article 9 SGB VI)

• IB related to remaining work capacity; specific regulation has changed over time

• Some sort of recognition of labour market conditions; specific regulation has changed over time

• Restrictions on earned income while receiving pension

107

Facts and Figures 2010

108

• Source: Presentation Silvia Dünn, DRV Bund

population 82 m

insured 52 m

pensions in payment 25 m

- long-term incapacity benefits 1.6 m

annual expenditure on pensions 224 billion €

- long-term incapacity benefits 14.5 billion €

standard pension (45 years of insurance, average

wage, West) 1224

average old-age pension 740

average pension for complete loss of earning

capacity714

Major reforms

• tightening Eligibility Rules 1984 (Haushaltsbegleitgesetz) • Introduction of a further minimum condition: Contributions must have been

paid in three years out of the last five years prior to reduced work capacity

• partial withdrawal of pension if a pensioner has earned income; introduced 1996 (article 96a SGB VI)

• Major reform in 2001: • abolished former system of „occupational disability“ and

„general incapacity“ pension

• introduced partial and full IB; depending on severity of health deficiencies and the implied remaining capacity to work (only hours matter!)

• extended fictive career (supplementary period), but introduced deductions for early retirement (max 10.8%);

• IB normally granted temporarily, (sufficient) improvements in health state lead to a withdrawal of IB

109

Details of current regulation: Overview

110

• Basic Design: Partial and full IB depending on extent of

loss in earnings capacity

• Eligibility

• Assessment of health status in order determine degree of

loss of earnings capacity

• Further eligibility conditions

• Minimum insured periods prior to the occurence of ReducedEarningsCapacity

• In case a full pension is applied for although health deficiencies are only

sufficient for a partial pension: no part-time job offers available

• Further characteristics • Latest comprehensive brochures:

• http://www.deutsche-rentenversicherung-

bund.de/cae/servlet/contentblob/30430/publicationFile/31128/erwerbsminderungsrente_das_netz_fuer_alle_faelle.pdf

• http://www.deutsche-rentenversicherung-

bund.de/cae/servlet/contentblob/66758/publicationFile/30070/erwerbsminderungsrentner_hinzuverdienen.pdf

Current regulation: Basic design

111

• Partial and full incapacity benefits (Article 43 SGB VI)

• Capacity to work less than 3 hours per day in the general

labour market: full disability pensions

• Capacity to work between 3 and 6 hours per day in the

general labour market:

• partial disability pension if part time job available

• full disability pension if part time job not available, always

granted temporarily!

• Capacity to work more than 6 hours per day in the general

labour market: no pension right

• Benefits part. pension: 50% of full pension (art. 67 SGB VI)

112

ability to work

no pension

pension for partial loss of

earnings capacity (50%)

pension for complete loss of

loss of earning earnings capacity

> = 6 h

< 6 h

3 h

part-time

work

available

part-time

work not

available

< 3 hours

2

1

part-time

work

Not available

Slide taken from presentation Silvia Dünn, DRV Bund

Current regulation: Health Status

113

• Assessment of health status

• No pension without application

• pension administration proves fulfilment of conditions for

disability pension; necessary condition: reduced earnings

capacity due to health problems

• Applicant has to deliver comprehensive documentation of

medical treatment history and has to agree to further

medical assessment asked for by pension administration

• Medical assessment by

• physicians which are employed with the pension administration,

and/or external experts

• Experts supply information: „+“ remaining ability, „-“ deficiencies

Current regulation: Health (continued)

114

• Assessment of health status (continued)

• Physicians (internal and external experts) are remunerated

by the pension authority, even if application rejected

• Applicants whose application was denied may enter an

objection; if obj. overruled, applicant may go to court

(Sozialgericht, appeal against judgement LSG, BSG)

• Details of the assessment criteria are not widely published:

presumably, applicants should not be given an opportunity

to influence the result of the assessment

• Applications and rejections (next slide)

• Diagnoses

New applications for REC-pensions (2000-2006) (Federal Pension Administration only!)

115

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Applications 149960 131577 121209 121139 118001 122101 118154

Rejected 59607 61503 46761 47899 49364 53907 54286

in % 39.7 46.7 38.6 39.5 41.8 44.1 45.9

Source: Haunstein/Moll (2007): RVaktuell, 345-350: Only pensions

administrated by the Federal Pension Administration (Deutsche

Rentenversicherung Bund)

Share of denialed applications

116

Source: Deutsche Rentenversicherung, Indikatoren zu

Erwerbsminderungsrenten (EM-Renten), Stand Juni 2011

Applications considered approvals denials other type of settlement

share denials in %

1996 510284 531672 283382 208561 39729 39,23

2000 452339 430035 217132 175963 36940 40,92

2002 369552 369735 185961 147126 36648 39,79

2005 360123 363846 173630 160294 29922 44,06

2010 367650 361963 189960 155644 16359 43,00

Main diseases Entrants to IB

117

skeleton, muscles, ...

cardiovasular disease

metabolism, digestion

Neubildungen(cancer)

mental sum

1996 27,6 17,6 4,9 10,8 20,1 81

2000 25,4 13,3 4,9 13,5 24,2 81,3

2002 22,6 12,6 4,6 13,8 28,5 82,1

2005 18,1 11 4,3 14,5 32,3 80,2

2010 14,7 10 3,9 13,3 39,3 81,2

Source: Deutsche Rentenversicherung, Indikatoren zu

Erwerbsminderungsrenten (EM-Renten), Stand Juni 2011

Details of current regulation (continued)

118

• Further eligibility criteria

• General waiting period 5 years (with contributions)

• Contributions to PPS in at least 3 of the last 5 years

(introduced in 1984)

• Labour market conditions relevant for granting of full

pension although capacity reduction only justifies a partial

pension

Details of current regulation (continued)

119

• Further characteristics

• Up to 10.8% reduction of benefits if pension is received

before age 63

• default: granted only for definite period (3 years), renewal

up to three times, then granted indefinitely, except full

pensions granted due to lack of part-time jobs

• Earned income restricted while receiving IB (Article 96a)

• full pension: Withdrawal rate 0 for income up to 400 euro,

gradual increase of withdrawal rate up to 100%; 4 steps

• partial pension: higher limits, 2 steps

• In case of an accident as cause of incapacity: Priority of

accident insurance (AI), IB only if AI benefits „too low“

Development of key quantities

120

• Major trends of incapacity benefits:

• Share in retirement entries

• Retirement age

• Level of pensions

• Pension points

Retirement entry by type of pension (1960 – 2010)

121

-

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,019

60

196

2

196

4

196

6

196

8

1970

1972

1974

1976

1978

198

0

198

2

198

4

198

6

198

8

199

0

199

2

199

4

199

6

199

8

200

0

200

2

200

4

200

6

200

8

2010

Reduced Earnings Capacity

Regular Retirement

Long Insurance

Severe Disability

Unemployment

Women

Retirement entry: share REC, by gender (1993-2010)

122

-

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

All

Men

Women

Average retirement age (1993-2010)

123

47,0

49,0

51,0

53,0

55,0

57,0

59,0

61,0

63,0

65,0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

IB men

IB women

OAP men

OAP women

Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Blatt ZNAE VSRT

Average retirement age (Cohorts 1931 - 1945)

124

50,0

52,0

54,0

56,0

58,0

60,0

62,0

64,0

1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945

IB men

IB women

OAP men

OAP women

Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheet ZNAE VSRTK

Retirement entry: Average effective pension (full +partial)

125

500

550

600

650

700

750

800

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

all

men

women

Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets BUEU M+F (2), M (2),

F (2)

Retirement entry: Average effective pension (deflated)

126

500

550

600

650

700

750

800

850

900

950

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

all

men

women

Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets BUEU M+F, M, F, CPI

2005 =100 (full + partial pensions)

Retirement entry: Average pension points for REC pensions (1993-2010)

127

0,60

0,65

0,70

0,75

0,80

0,85

0,90

0,95

1,00

1,05

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

all

men

women

Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets PSBM RV M+F, M, F

Summary

• Basic design of IB as integral part of German pay-go

pension scheme quite stable over time (earnings

replacement)

• Reforms have

• abolished benefits not belonging to the core (no contributions

directly prior to incapacity , occupational IB),

• Introduced/tightened withrawal in case of additional earned

income

• installed a closer link between degree of incapacity and pension

amount (two-tier-system)

128

Summary

• Relative share of IB entrants decreased somewhat in the last

10 to 15 years

• Decrease in average retirement age in IB

• Decreasing average level of IB

• Decreasing average pension points

• Possible causes:

• Direct effect regulation: for example, deductions for retiring before

age 63 introduced in 2001

• Behavioral effects: take-up of incapacity benefits more closely reflects

health risks rather than general early retirement

• However: no empirical evaluation of pension reforms; open

questions remain, for example, who applies and who gets

rejected?

129

130

Thank you for your attention!

Should you have further questions:

e-mail to hbuslei@diw.de

Additions

131

• Expenditure Rehabilitation 2010 5.6 billion Euro

• Modified occupational pension for those not yet retired

in 2000 and borne before 1961:

• Up to 6 h (compared to less than 50% earnings capacity)

means easier access, but on the other hand only 50% of

old-age pension instead of formerly 66.6%

l to hbuslei@diw.de

Vielen Dank für Ihre Aufmerksamkeit.

DIW Berlin — Deutsches Institut

für Wirtschaftsforschung e.V.

Mohrenstraße 58, 10117 Berlin

www.diw.de

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Szkoła Główna Handlowa

Plan prezentacji

1. Dostępne dane statystyczne

2. Osoby z niesprawnością – porównania międzynarodowe

3. Wybrane tendencje dla Polski

4. Wnioski i rekomendacje w odniesieniu do potrzeb

statystycznych

Dostępne dane statystyczne

Spisy powszechne

Badania wg metodologii porównywalnej dla wielu krajów:

EU-SILC (EU Statistics on Income and Living Conditions),

od 2005 r. przeprowadzane również w Polsce

EHIS (European Health Interview Survey) przeprowadzone w

Polsce w 2009 r., porównywalne z wynikami badań stanu

zdrowia z lat 1996 i 2004

Badania nie poświęcone jedynie zdrowiu lub niesprawności:

LFS (Labour Force Survey), polskie BAEL od maja 1992 r.

SHARE (Study of Health, Ageing and Retirement), próba

z naszego kraju badana w falach 2006/2007, 2008/2009 oraz

2010/2011.

Dostępne dane statystyczne, cd.

Dodatkowe badania modułowe poświęcone niepełnosprawności,

np. z BAEL w II 1995 r. i 1. kw. 2000 r.

Badania sondażowe - CBOS i TNS OBOP

Badania przeprowadzane w ramach projektów badawczych

Dane rejestrowe o osobach z orzeczoną niepełnosprawnością lub

niezdolnością do pracy (przewidywany rozwój Elektronicznego

Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności)

Inne źródła informacji, np. Diagnoza Społeczna, Polski Generalny

Sondaż Społeczny

Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe

0

5

10

15

20

25

Irla

ndia

Szw

ajc

aria

Isla

ndia

Malta

Hola

ndia

Szw

ecja

Wlk

. B

ryta

nia

Fin

landia

Dania

Norw

egia

Nie

mcy

Cypr

Luksem

burg

His

zpania

Austr

ia

Belg

ia

Rum

unia

Fra

ncja

UE

Gre

cja

Wło

chy

Czechy

Bułg

aria

Sło

wenia

Esto

nia

Sło

wacja

Łotw

a

Pols

ka

Węgry

Litw

a

Port

ugalia

% o

dpow

iedzi

bardzo zły

zły

Odsetek osób w krajach UE, które oceniają swój stan zdrowia jako

zły albo bardzo zły, 2009 r.

Źródło: EU-SILK

Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe

Odsetek osób w krajach UE z długotrwałymi problemami

zdrowotnymi, 2009 r.

Źródło: EU-SILK

0

5

10

15

20

25

30

Isla

ndia

Malta

Szw

ecja

Gre

cja

Cypr

Norw

egia

Wlk

.

Bulg

aria

Irla

ndia

Rum

unia

:Luksem

burg

Fra

ncja

Slo

wenia

Belg

ia

Litw

a

Pols

ka

Czechy

Dania

His

zpania

Austr

ia

Wlo

chy

Port

ugalia

Węgry

Esto

nia

Nie

mcy

Hola

ndia

Sło

wacja

Fin

landia

Łotw

a

%

Źródło: EU-SILK

Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe Odsetek osób w krajach UE, które deklarują ADL

w ostatnich 6 miesiacach, 2009 r.

Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe

Odsetek populacji w wieku 20-64 lata pobierający świadczenia

z tytułu niepełnosprawności w krajach OECD, 2007 r

Źródło: OECD

0

10

20

30

40

50

60

70

80

25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata 65-74 lata 75-84 lata 85+

%

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Źródło: EU-SILK

Subiektywna ocena stanu zdrowia - Polska

Odsetek populacji wg grup wieku oceniający swój stan zdrowia jako

zły lub bardzo zły, lata 2005-2010

Osoby z niesprawnością

Polska sytuuje się powyżej średniego w UE odsetka osób:

z długotrwałymi problemami zdrowotnymi,

oceniających swoje zdrowie jako złe lub bardzo złe,

deklarujących ograniczenia ADL,

z orzeczoną niepełnosprawnością.

Przeciętna subiektywna ocena stanu zdrowia poprawiła się jednak

od 2005 r., z wyjątkiem najstarszych grup wieku

Między 2004 a 2009 r. spadła liczba osób niepełnosprawnych prawnie,

na co wpływ miały zmiany instytucjonalne

Tendencje dla Polski

Tabela 2. Liczba i struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności wg wieku, 2004, 2009

Źródło: GUS (2011), GUS (2007)

Liczba osób o określonym rodzaju niepełnosprawności

wg wieku, 2004, 2009

rok 2004 rok 2009

prawnie i

biologicznie

tylko

prawnie

tylko

biologicznie

prawnie i

biologicznie

tylko

prawnie

tylko

biologicznie

Tysiące Tysiące

ogółem 3004,0 1814,2 1387,7 1555,2 2600,1 1102,9

0-14 lat 85,0 86,3 37,6 46,4 122,7 10,7

15-29 lat 179,8 140,0 70,6 95,3 200,4 33,6

30-49 lat 532,0 333,1 196,2 212,4 414,5 119,8

50-69 lat 1401,7 888,9 450,4 655,2 1307,9 353,2

70+ lat 805,4 365,9 633,0 545,9 554,7 585,6

Źródło: GUS 2007, 2011

Tendencje dla Polski

Tabela 2. Liczba i struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności wg wieku, 2004, 2009

Źródło: GUS (2011), GUS (2007)

Struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności

wg wieku, 2004, 2009

rok 2004 rok 2009

prawnie i

biologicznie

tylko

prawnie

tylko

biologicznie

prawnie i

biologicznie

tylko

prawnie

tylko

biologicznie

Odsetki Odsetki

ogółem 48% 29% 22% 30% 49% 21%

0-14 lat 41% 41% 18% 26% 68% 6%

15-29 lat 46% 36% 18% 29% 61% 10%

30-49 lat 50% 31% 18% 28% 56% 16%

50-69 lat 51% 32% 16% 28% 56% 15%

70+ lat 45% 20% 35% 32% 33% 35%

Źródło: GUS 2007, 2011

Tendencje dla Polski wskaźnik zatrudnienia os. niepełnosprawnych

50,450,450,148,4 50,7

13,1 13,3 13,3 14,5 14,8

0

10

20

30

40

50

60

2007 2008 2009 2010 2011

%

cała populacja os. niepełnosprawne

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

mężczyźni kobiety miasta wieś mężczyźni

miasto

mężczyźni

wieś

kobiety

miasto

kobiety

wieś

%

2007

2008

2009

2010

2011

Źródło: BAEL GUS, 2 kw.

Tendencje dla Polski rynek pracy

Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wzrósł w latach

2007-2011 o 1,7 p.p., choć nadal pozostaje znacznie niższy

od przeciętnego w populacji.

Częściej pracują niepełnosprawni mężczyźni niż kobiety, choć

wskaźnik zatrudnienia kobiet w ostatnich latach wzrósł bardziej.

Wzrost zatrudnienia dotyczył przede wszystkim osób

z wykształceniem wyższym, Dla tych z wykształceniem gimnazjalnym

i niższym zatrudnienie spadało.

Starsze osoby z niepełnosprawnością znacząco rzadziej pracują.

Wyjątkiem jest grupa w wieku 15-24 lata, dla której wsk. zatrudnienia

spadł z 20% w 2007 r. do 11,4% w 1. kwartale 2011.

Wnioski i rekomendacje dot. potrzeb informacyjno-statystycznych

Istniejące źródła danych pozwalają na regularne monitorowanie zmian w

populacji osób z niesprawnością – jej wielkości oraz struktury wg m.in. płci,

wykształcenia, miejsca zamieszkania, aktywności zawodowej. Rzadziej

(co kilka lat) zbierane są dane na temat bardziej szczegółowych aspektów

zdrowotności.

Mimo dość wielu źródeł różnych danych informacje potrzebne w

prowadzeniu skutecznej integracyjnej polityce społecznej wobec osób

niepełnosprawnych są ograniczone.

Ważnym i mało zbadanym polem jest dynamika powstawania

i rozwijania się niepełnosprawności, napotykanych ograniczeniach

w różnych sferach, w tym edukacji i na rynku pracy

Brak jest danych dla pogłębionych analiz regionalnych, choćby tylko

na poziomie województwa, zaś ze względu na prowadzenie

skutecznej polityki należałoby wiedzieć więcej o wskaźnikach

i cechach niepełnosprawności na poziomie wszystkich powiatów.

Istotne byłyby regularnie udostępniane dane administracyjne

o korzystaniu osób z niepełnosprawnością z różnych instytucji oraz

instrumentów wsparcia ze środków publicznych i niepublicznych

według różnych charakterystyk.

Wnioski i rekomendacje dot. potrzeb informacyjno-statystycznych, c.d.

Dziękuję za uwagę

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

UJ Collegium Medicum, Instytut Zdrowia Publicznego

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Cel badań - poznawczy > określenie

determinant i profilu niepełnosprawności w

Polsce

Metoda – własne badanie empiryczne i

analiza jednostkowych danych z EHIS/GUS

Badania empiryczne

• Dwa badania, które pozwalają spojrzeć na zjawisko niepełnosprawności od strony dwóch wyróżników niepełnosprawności: (1) ZiNF; ograniczeń funkcjonowania (mierzonego metodą testów ADL/IADL) oraz (2) AŻON; posiadania orzeczenia o niepełnosprawności i/czy niezdolności do pracy.

• Na podstawie obu badań możliwa była weryfikacja tezy o nadmiernej skali zjawiska z powodów pozazdrowotnych, a przede wszystkim z powodu łatwego dostępu do świadczeń rentowych, zarówno gdy zatrudnialność osoby z niepełnosprawnością jest niska, jak i gdy występują – trudności z miejscami pracy na lokalnym i krajowym rynku pracy.

Niepełnosprawność funkcjonalna –

zakres badań Analizy jednostkowych danych z badania EHIS/GUS na potrzeby projektu nazwano ‘zdrowie i niepełnosprawność funkcjonalna’ (ZiNF). Nie obejmują całej próby, a jedynie osoby zgłaszające występowanie problemów zdrowotnych, chorób przewlekłych bądź niepełnosprawności. Analizy zostały przeprowadzone dla populacji osób dorosłych wieku 16-69 lat, co stanowi 10 514 osób. Dzięki zastosowanym w analizach wagom wyniki są reprezentatywne dla całej populacji.

Niepełnosprawność prawna

AŻON –wywiady z osobami posiadającymi

orzeczenia w wieku 15-64 lata

Tabela1. Struktura badanych według rodzaju posiadanych orzeczeń

Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności wśród osób posiadających orzeczenie o

niezdolności do pracy

Tak Nie Nie wiem

ZUS 63,5% 29,9% 6,6%

KRUS 38,5% 56,1% 5,4%

MON/ MSWiA/ MS 37,4% 56,5% 6,1%

Źródło: wyniki badania AŻON

Porównanie – zakres niepełnosprawności Niepełnosprawność funkcjonalna ZiNF

Przeciętnie 63% osób deklaruje

występowanie ograniczeń w

realizacji podstawowych

czynności życia codziennego

(ADL) i 53% w realizacji

czynności instrumentalnych

(IADL).

Niepełnosprawność prawna AŻON

Ograniczenia funkcjonalne (ADL) na tle chorób układu – 59%,

na tle chorób układu krążenia i oddechowego - 35%,

na tle dysfunkcji narządów zmysłu – 13%

Wśród funkcji instrumentalnych (IADL) największe trudności sprawiają prace porządkowe i naprawcze w gospodarstwie domowym > całkowity brak możliwości ich wykonywania – 15%

Porównanie – schorzenia

ZiNF

Ograniczenia mobilności,

schorzenia neurologiczne i

układu krążenia

AŻON Główne problemy zdrowotne oraz ograniczenia sprawności związane są z chorobami przewlekłymi: nerwowo – mięśniowo – szkieletowymi (60%), schorzeniami narządów zmysłu (głównie słuchu i wzroku) oraz chorobami układu krążenia

Orzeczenia:

ZUS – nowotwory, choroby układu krążenia, kostno– stawowe

KRUS – choroby układu krążenia, kostno – stawowe, zaburzenia psychiczne, nowotwory ,….

Służby mundurowe - choroby układu krążenia, nerwice i zaburzenia psychiczne, schorzenia układu ruchu i obwodowego układu nerwowego

Porównanie – zdrowie

ZiNF

62% - ocenia swoje zdrowie na

poziomie niższym od dobrego,

21% jako złe lub bardzo złe

Kobiety gorzej oceniają swoje

zdrowie niż mężczyźni

Pogorszenie stanu zdrowia i

ograniczenia sprawności

pojawiają się najczęściej w wieku

około 45-ciu lat.

AŻON

Osoby z posiadanymi

orzeczeniami oceniają swój

stan zdrowia jako gorszy niż

dobry: 90% i zły – 60%

Mężczyźni częściej uzyskują

orzeczenia niż kobiety

Pogorszenie stanu zdrowia i

ograniczenia sprawności

pojawiają się najczęściej w

wieku około 50-ciu lat.

Porównanie – opieka zdrowotna

Niepełnosprawność funkcjonalna

Osoby ze znacznymi trudnościami

w wykonywaniu podstawowych

czynności życia codziennego były

3,5 razy częściej hospitalizowane

niż osoby sprawne. Przy czym,

ryzyko hospitalizacji wzrastało

wraz z ograniczeniami sprawności.

Z usług rehabilitacyjnych

korzystano dwa raczy częściej w

porównaniu z osobami sprawnymi.

Niepełnosprawność prawna

Porównanie- praca

ZiNF

Pracuje tylko 9% – 15 %

zależnie od schorzenia. Z

rynku pracy bardziej

wykluczają zaburzenia

psychiczne niż somatyczne.

Największe szanse mają osoby

z niepełnosprawnością

ruchową.

AŻON

Praca zawodowa w przeszłości dotyczyła 86%, a w wieku 50+ - 96 % zbiorowości badanych.

Dłuższy okres pracy zawodowej niż 10 lat dotyczył ¾ respondentów a niż 20 lat dotyczył - 45%.

Obecnie ¼ pracuje, także w szarej strefie. Najczęściej w zakładach pracy chronionej. Nie zmienili zawodu (92%) i nie szkolą się (93%). Posiadają kwalifikacje zawodowe i podstawowe. Pracują najczęściej, gdy posiadają wyksztalcenie wyższe.

Co umożliwiłoby pracę ?

pytanie zadawane nie pracującym

33%

32%

30%

27%

22%

20%

14%

8%

4%

Wsparcie i zrozumienie ze strony

szefa i kolegów

Czas pracy w niepełnym wymiarze

godzin

Pomoc przy pewnych obowiązkach\

czynnościach

Pomoc w dotarciu do i z pracy

Pomoc przy większości

wykonywanych obowiązków\

czynności

Elastyczne godziny pracy

Pomoc w przemieszczaniu się w

pracy

Pomoc w drobnych czynnościach

codziennych w pracy nie będących

obowiązkami służbowymi

Całkowity brak mozliwości podjęcia

pracy

Czy potrzebne byłyby specjalne warunki

(dostosowania ), aby podjąć pracę?

Porównanie – warunki bytu

ZiNF

Główne źródło utrzymania -

świadczenia długookresowe;

renta lub emerytura (51%),

AŻON

Główne źródło utrzymania – renta

(82%)

Pomoc od partnerów i rodziny (51%),

25%-30% korzysta z pomocy innych

Zagrożenie ubóstwem – 37% ocenia

swą sytuację materialną jako złą

W strukturze wydatków

indywidualnych (out of pocket) –

relatywnie duże wydatki na ochronę

zdrowia, a w tym szczególnie na leki

Bariery – niepełnosprawność społeczna

Wnioski 1. Zdrowotny i społeczny charakter niepełnosprawności

2. Narastaniem chorób przewlekłych w cyklu życia > główna

ścieżka powstawania niepełnosprawności

3. Zasadnicza część badanej populacji, która ma problemy ze

zdrowiem i sprawnością, posiada jakieś orzeczenie

lekarskie w tej sprawie. Także vice versa – osoby z

orzeczeniem mają poważne problemy zdrowotne. Ten wniosek powinien przyczynić się do przesunięcia punktu ciężkości w dyskusji na temat

niepełnosprawności z kwestionowania uprawnień do renty na podstawie ‚nieszczelnego’

orzecznictwa w kierunku działań na rzecz zdrowia i sprawności populacji, aby ograniczać

potrzebę występowania o rentę.

4. Brak aktywności zawodowej i niskie świadczenia rentowe >

zagrożenie ubóstwem

Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych

Zastosowane podejście

1. Zastosowane podejście:

szacunek kosztów niepełnosprawności w zakresie wydatków na ochronę zdrowia,

zestawienie kosztów w zakresie świadczeń i rehabilitacji oraz kosztów orzecznictwa,

symulacja efektów wzrostu aktywności niepełnosprawnych na rynku pracy i zmian demograficznych

2. Elementy kosztów

Ochrona zdrowia:

Wydatki indywidualne gospodarstw domowych związane z leczeniem osób niepełnosprawnych (w ujęciu netto),

Wydatki publiczne na ochronę zdrowia osób niepełnosprawnych (w ujęciu netto)

Zastosowane podejście – c.d.

Koszty świadczeń, rehabilitacji i administrowania:

Wydatki na świadczenia dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów,

Koszty administracyjne „zarządzania niepełnosprawnością”,

Wydatki PFRON na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych,

Wydatki instytucji niekomercyjnych na rehabilitację osób niepełnosprawnych.

3. Osoby niepełnosprawne - definicja możliwie szeroka:

W kosztach ochrony zdrowia: osoby przewlekle chore;

W kosztach pozostałych: osoby niepełnosprawne otrzymujące świadczenia oraz usługi rehabilitacji zawodowej i społecznej

Wydatki indywidualne gospodarstw domowych

1. Źródło informacji: publikacja GUS dot. modułów zdrowotnych badania budżetów gospodarstw domowych za rok 2006 i 2010; ekstrapolacja trendu wydatków w latach 2007-2009

2. Zakres danych: wydatki na ochronę zdrowia na 1 osobę w gospodarstwie domowym z osobami przewlekle chorymi versus na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach

3. Ujęcie netto: wydatki faktyczne minus wydatki hipotetyczne

wydatki hipotetyczne: przy założeniu, że wydatki na 1 osobę w gospodarstwie z osobami przewlekle chorymi są takie same jak na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach

4. Elementy wydatków:

zakup leków (za IV kw.; dostosowanie do danych rocznych na podst. Zielonej Księgi – do 2008, oraz danych makro o rynku farmaceutycznym – 2008-2010),

zakup trwałych artykułów medycznych,

koszt leczenia osoby spoza gospodarstwa domowego,

wydatki powstałe przy okazji korzystania z usług opieki stacjonarnej,

wydatki powstałe przy okazji korzystania z usług opieki ambulatoryjnej (za IV kw.; dostosowanie do danych rocznych).

Wydatki indywidualne gospodarstw domowych – c.d.

Wydatki w gospodarstwach z osobami przewlekle chorymi o 100% wyższe od wydatków w pozostałych gospodarstwach i o 30% wyższe od średniej dla całej badanej populacji

Ogółem Ogółem

TAK NIE TAK NIE

OGÓŁEM 560,3 740,6 364,4 662,7 837,5 418,7

Leki 282,4 388,9 172,7 374,9 484,0 232,6

Artykuły trwałe medyczne 50,6 60,2 40,8 37,1 43,8 28,4

Leczenie osoby spoza gospodarstwa 10,3 12,4 8,2 8,1 10,8 4,5

Opieka stacjonarna 55,1 63,6 36,2 48,8 55,8 23,5

Opieka ambulatoryjna 161,8 215,4 106,6 193,8 243,0 129,7

OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Leki 50,4 52,5 47,4 56,6 57,8 55,6

Artykuły trwałe medyczne 9,0 8,1 11,2 5,6 5,2 6,8

Leczenie osoby spoza gospodarstwa 1,8 1,7 2,2 1,2 1,3 1,1

Opieka stacjonarna 9,8 8,6 9,9 7,4 6,7 5,6

Opieka ambulatoryjna 28,9 29,1 29,3 29,2 29,0 31,0

Osoby przewlekle chore

w gosp.domowym

Osoby przewlekle chore w

gosp.domowym

Struktura wydatków na 1 osobę w gosp.domowym (%)

Wydatki na 1 osobę w gosp.domowym (PLN, rocznie)

2006 2010

Wydatki indywidualne gospodarstw domowych – c.d.

Koszt niepełnosprawności w sferze indywidualnych wydatków na ochronę zdrowia (tj. różnica między wydatkami faktycznymi na ochronę zdrowia w gospodarstwach z osobami przewlekle chorymi a ich poziomem hipotetycznym) stanowił 34% w 2006 r. i 36% w 2010 r. łącznych wydatków indywidualnych.

Wzrost kosztu niepełnosprawności wolniejszy niż dynamika PKB

2006 2007 2008 2009 2010

INDYWIDUALNE WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA (efekt netto) 7 277 8 066 8 545 8 984 9 031Leki 4 183 - - - 5 422

Artykuły trwałe medyczne 376 - - - 332

Leczenie osoby spoza gospodarstwa 82 - - - 136

Opieka stacjonarna 530 - - - 696

Opieka ambulatoryjna 2 106 - - - 2 444

INDYWIDUALNE WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA (efekt netto) 0,69 0,69 0,67 0,67 0,64

Leki 0,39 - - - 0,38

Artykuły trwałe medyczne 0,04 - - - 0,02

Leczenie osoby spoza gospodarstwa 0,01 - - - 0,01

Opieka stacjonarna 0,05 - - - 0,05

Opieka ambulatoryjna 0,20 - - - 0,17

mln PLN

% PKB

Wydatki publiczne na niepełnosprawność – ochrona zdrowia

1. Źródło informacji: sprawozdania NFZ

2. Założenia:

wydatki na rehabilitację leczniczą i lecznictwo uzdrowiskowe w całości zaliczone do wydatków na niepełnosprawnych

podział pozostałych wydatków na wydatki na przewlekle chorych i pozostałych: założono tę samą strukturę sumy wydatków co w badaniach budżetów gospodarstw domowych => szacunek konserwatywny (niedoszacowanie wydatków na niepełnosprawnych)

3. Ujęcie netto: wydatki faktyczne minus wydatki hipotetyczne

wydatki hipotetyczne: przy założeniu, że wydatki NFZ na 1 osobę w gospodarstwie z osobami przewlekle chorymi są takie same jak na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach

Wydatki publiczne na niepełnosprawność – ochrona zdrowia c.d.

Wzrost wydatków publicznych na niepełnosprawność w zakresie ochrony zdrowia z 1,2% PKB w 2006 r. do 1,6% w 2010 r.

WYDATKI PUBLICZNE NA OCHRONE ZDROWIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH 2006 2007 2008 2009 2010

OGÓŁEM 13 013 15 119 18 851 20 879 22 481

Dopłaty do leków (ujęcie netto) 2 301 2 342 2 598 2 873 3 090

Opieka medyczna (stacjonarna, ambulatoryjna; ujęcie netto) 9 330 11 146 14 217 15 586 17 086

Rehabilitacja lecznicza 1 036 1 255 1 561 1 783 1 769

Lecznictwo uzdrowiskowe 346 375 475 636 537

OGÓŁEM 1,2 1,3 1,5 1,6 1,6

Dopłaty do leków (ujęcie netto) 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2

Opieka medyczna (stacjonarna, ambulatoryjna; ujęcie netto) 0,9 0,9 1,1 1,2 1,2

Rehabilitacja lecznicza 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Lecznictwo uzdrowiskowe 0,03 0,03 0,04 0,05 0,04

mln PLN

% PKB

Wydatki publiczne na niepełnosprawność – świadczenia

2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010

z absencją chorob. 32 564 32 934 35 362 37 893 38 858 3,1 2,8 2,8 2,8 2,7

bez absencji chorob. 25 994 25 553 26 140 26 753 27 715 2,5 2,2 2,0 2,0 2,0Świadczenia dla osób niepełnosprawnych

Pieniężne 52 140 51 592 54 059 56 574 57 588 4,9 4,4 4,2 4,2 4,1

Renty z tytułu niezdolności do pracy 21 761 21 040 21 215 21 403 21 848 2,1 1,8 1,7 1,6 1,5

Renta socjalna 1 424 1 443 1 527 1 643 1 747 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Świadczenia rehabilitacyjne 553 615 776 891 924 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Zasiłek wyrównawczy 0,9 0,7 0,8 0,6 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Absencja chorobowa (FUS i fundusze zakładów pracy) 6 570 7 381 9 222 11 140 11 143 0,6 0,6 0,7 0,8 0,8

Pomoc społeczna 69 73 103 93 76 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01

Niepieniężne 436 495 579 666 690 0,04 0,04 0,05 0,05 0,05

Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej (ZUS) 93 103 108 155 155 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01

Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych 15 33 65 80 86 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01

Specjalistyczne ośrodki szkoleniowo-rehabilitacyjne 4 7 7 7 7 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Pomoc społeczna 324 352 399 425 441 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03

Świadczenia dla opiekunów niepełnosprawnych 1 750 1 887 1 939 2 056 2 429 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2

Świadczenie pielęgnacyjne 357 349 337 350 667 0,03 0,03 0,03 0,03 0,05

Zasiłek pielęgnacyjny 1 210 1 336 1 416 1 535 1 603 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Dodatek do zasiłku rodzinnego na niepełnosprawne dziecko 183 201 187 171 159 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01

OGÓŁEM

Wydatki na pieniężne świadczenia

dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów

mln PLN % PKB

Wydatki publiczne na niepełnosprawność – koszty administracyjne

2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010

Ogółem 339 363 332 0,027 0,027 0,023

Orzecznictwo o niezdolności do pracy ZUS 166 176 131 0,013 0,013 0,009

Orzecznictwo o niezdolności do pracy KRUS 31 36 37 0,002 0,003 0,003

Orzecznictwo pozarentowe * 106 117 142 151 164 0,010 0,010 0,011 0,011 0,012

Budżet państwa 51 56 69 74 80 0,005 0,005 0,005 0,005 0,006

Powiaty 55 61 73 77 84 0,005 0,005 0,006 0,006 0,006

mln PLN % PKB

Wydatki na orzecznictwo

Wydatki PFRON i instytucji niekomercyjnych

2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010

3 681 3 977 4 825 4 627 4 468 0,35 0,34 0,38 0,34 0,32

20 21 127 133 - 0,002 0,002 0,010 0,010 -

mln PLN % PKB

Wydatki

Wydatki instytucjii niekomercyjnych

PFRON

Wydatki na niepełnosprawność – podsumowanie

2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010

z absencją chorob. 67 929 72 757 75 170 5,3 5,4 5,3

bez absencji chorob. 58 707 61 616 64 027 4,6 4,6 4,5

z absencją chorob. 56 536 60 099 67 590 72 394 74 838 5,3 5,1 5,3 5,4 5,3

bez absencji chorob. 49 965 52 718 58 368 61 254 63 695 4,7 4,5 4,6 4,6 4,5

7 277 8 070 8 552 8 995 9 031 0,69 0,69 0,67 0,67 0,64

13 013 15 119 18 851 20 879 22 481 1,2 1,3 1,5 1,6 1,6

z absencją chorob. 32 564 32 934 35 362 37 893 38 858 3,1 2,8 2,8 2,8 2,7

bez absencji chorob. 25 994 25 553 26 140 26 753 27 715 2,5 2,2 2,0 2,0 2,0

339 363 332 0,027 0,027 0,023

PFRON 3 681 3 977 4 825 4 627 4 468 0,35 0,34 0,38 0,34 0,32

Instytucje niekomercyjne -

rehabilitacja20 21 127 133 - 0,002 0,002 0,010 0,010 -

Świadczenia

Orzecznictwo

Wydatki na niepełnosprawność

OGÓŁEM (bez inst.komerc.)

Inywidualne na ochronę zdrowia (efekt

netto)

Publiczne na ochronę zdrowia (efekt

netto)

OGÓŁEM (bez inst.komerc. I

orzecznictwa)

mln PLN % PKB

Wydatki na niepełnosprawność / osobę niepełnosprawną 2006 2007 2008 2009 2010

nominalnie realnie

KOSZTY OPIEKI NAD PRZEWLEKLE CHORYMI

Na 1 osobę przewlekle chorą PLN 2 097 2 257 2 490 2 639 2 762 - -

dynamika r/r realna % - 5,1 5,8 2,4 2,0 31,7 16,2

koszty indywidualne ochrony zdrowia PLN 748 782 773 791 788 - -

dynamika r/r realna % - 2,0 -5,1 -1,2 -2,9 5,3 -7,2

koszty sektora ochrony zdrowia PLN 1 338 1 464 1 704 1 835 1 961 - -

dynamika r/r realna % - 6,8 11,6 4,1 4,1 46,5 29,2

orzecznictwo pozarentowe PLN 11 11 13 13 14 31,2 15,8

dynamika r/r realna % - 1,7 8,8 -0,2 4,9 31,2 15,8

Na 1 osobę niepełnosprawną z orzeczeniem PLN - - 18 604 20 161 21 568 - -

dynamika r/r realna % - - - 4,7 4,3 - -

koszty świadczeń i PFRON PLN 15 709 16 525 18 487 20 025 21 456 - -

dynamika r/r realna % - 2,7 7,3 4,7 4,4 36,6 20,5

koszty świadczeń PLN 13 761 14 299 15 606 17 072 18 477 - -

dynamika r/r realna % - 1,4 4,7 5,7 5,5 34,3 18,4

PFRON PLN 1 949 2 225 2 881 2 953 2 979 - -

dynamika r/r realna % - 11,5 24,2 -0,9 -1,7 52,9 34,8

2010/2006

KOSZTY OPIEKI NAD NIEPEŁNOSPRAWNYMI Z

ORZECZENIAMI

Symulacje – koszt niskiej aktywności zawodowej

niepełnosprawnych

2010 2011 2010 2011

AKTYWNOŚĆ NIEPEŁNOSPRAWNYCH (niepełnosprawność umiarkowana lub lekka + orzeczenie) - BAEL

Wskaźnik zatrudnienia (%) 13,0 12,6 - -

Średni dochód z pracy (PLN) 1404 1475 - -

% średniego wynagrodzenia w gospodarce 42,7 42,7 - -

KOSZT NISKIEGO UCZESTNICZENIA W RYNKU PRACY

Oszczędności w wydatkach na świadczenia

20% wskaźnik zatrudnienia 1 569 1 528 0,1 0,1

30% wskaźnik zatrudnienia 3 800 3 583 0,3 0,2

Dodatkowe dochody dla osób niepełnosprawnych podejmujących pracę (kwota brutto)

20% wskaźnik zatrudnienia 1 661 1 610 0,1 0,1

30% wskaźnik zatrudnienia 4 022 3 776 0,3 0,2

Wskaźnik zatrudnienia dla całej populacji 47,6 48,0 - -

mln PLN % PKB

Symulacje – efekt zmian demograficznych

2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035

Liczba osób niepełnosprawnych z

orzeczeniem (tys. osób)1 675 1 567 1 500 1 534 1 507 1 517 1 586 1 662

Liczba osób przewlekle chorych

tys. osób (EUROSTAT)9 861 10 457 10 760 11 130 11 553 11 982 12 384 12 697

Założenia symulacji:

prognoza demograficzna GUS

udziały niepełnosprawnych w odpowiednich grupach wiekowych utrzymane w latach 2011-2035 na poziomie z 2010 r.

Wyniki symulacji:

powrót liczby niepełnosprawnych z orzeczeniem w 2035 r. do poziomu z 2008 r.

Wzrost liczby osób przewlekle chorych z 10,8 mln w 2010 r. do 12,7 mln w 2025 r. (o blisko 20%)

Symulacje – finansowy efekt zmian demograficznych Założenia:

utrzymanie realnego wzrostu poszczególnych pozycji kosztów na 1 niepełnosprawnego na poziomie z 2010 r.

dynamika PKB, CPI – prognoza własna

2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035

Wydatki ogółem 4,6 4,6 4,5 4,8 5,1 5,4 5,8 6,2

Wydatki na świadczenia, rehabilitację

osób prawnie niepełnosprawnych

oraz administrowanie (bez absencji

chor.)

2,4 2,4 2,3 2,5 2,7 2,9 3,2 3,6

świadczenia 2,0 2,0 2,0 2,2 2,4 2,7 3,0 3,4

PFRON 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2

orzecznictwo rentowe 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01

Wydatki na ochronę zdrowia osób

przewlekle chorych2,2 2,2 2,2 2,3 2,5 2,5 2,6 2,6

Indywidualne 0,7 0,7 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4

Publiczne 1,5 1,6 1,6 1,7 1,9 2,0 2,1 2,2

Orzecznictwo pozarentowe 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02

% PKB

Podsumowanie 1. Koszty niepełnosprawności – liczone z jednej strony dość konserwatywnie, z

drugiej – przy zastosowaniu możliwie szerokiej definicji niepełnosprawnych,

stanowiły w 2010 r. 5,3% PKB (4,5% bez wydatków na absencję chorobową).

Wielkość ta była stabilna w okresie 2006-2010, przy wzroście publicznych

wydatków na ochronę zdrowia niepełnosprawnych (w ujęciu netto) i spadku

w relacji do PKB pozostałych pozycji wydatkowych.

2. Średni poziom wydatków na ochronę zdrowia osób przewlekle chorych

(ujęcie netto) spowolnił w ostatnich latach, chociaż w całym okresie 2006-2010

wzrósł o 29% realnie.

3. Średni poziom wydatków na świadczenia skierowane do osób z orzeczeniem o

niezdolności do pracy wzrosły w tym okresie o 18% realnie, a w latach 2009-

2010 ich dynamika przyspieszyła do ponad 5% rocznie.

4. Zwiększenie wskaźnika zatrudnienia wśród osób z częściową

niepełnosprawnością do 30% (z obecnych poniżej 13%) dałoby oszczędności

w systemie świadczeń w wys. 0,2-0,3% PKB i tyle samo dochodów z pracy

brutto osób, które podjęły pracę.

Podsumowanie

5. Symulacja efektu czynnika demograficznego wskazuje na powrót liczby osób

z orzeczeniem o niepełnosprawności do poziomu z 2008 r., i znaczny wzrost

liczby osób przewlekle chorych

6. Efekt finansowy starzenia się społeczeństwa przy obecnych wskaźnikach

niepełnosprawności oraz utrzymaniu obecnych realnych wzrostów średnich

wydatków na daną pozycję kosztów wskazuje na wzrost obciążenia kosztami

niepełnosprawności z 4,5% PKB w 2010 r. do 6,2% w 2035 r., co wynika

głównie ze wzrostu kwoty świadczeń i publicznych nakładów na ochronę

zdrowia przewlekle chorych.

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

UJ Collegium Medicum - Instytut Zdrowia Publicznego

Wnioski – zakres

1. Definiowanie niepełnosprawności > dominacja podejścia medycznego; rozpoczęto prace, umożliwiające wprowadzanie elementów funkcjonalnych i społecznych

2. Statystyka > dominacja prawnej definicji niepełnosprawności (osoby z orzeczeniami), początki wprowadzania definicji związanych z ograniczeniami funkcjonalności (EHIS/GUS)

3. Statystyczny obraz niepełnosprawności zafałszowuje rzeczywistość > zmniejsza się zakres niepełnosprawności prawnej na skutek zmian instytucjonalnych a nie na skutek występowania poważnych problemów zdrowotnych (Eurostat) oraz ograniczeń w funkcjonalności (EHIS).

Wnioski – determinanty i profil

Dominujący obraz

• Poważne problemy ze zdrowiem, narastające w cyklu życia (choroby przewlekle)

• Zewnętrzne bariery aktywności (ograniczenia rehabilitacji zawodowej i bariery infrastrukturalne) oraz integracji (niedostosowania i ograniczenia tolerancji) > niepełnosprawność społeczna

• Cechy niskiej zatrudnialności osób niepełnosprawnych poza zdrowiem: niskie kwalifikacje i brak motywacji do przezwyciężania trudności

Wnioski – orzecznictwo lekarskie

1. Kilka instytucji orzeczniczych z różnymi i licznymi regulacjami

2. Różne treści orzekania: o niezdolności do pracy/służby, uszczerbku na zdrowiu oraz o niepełnosprawności

3. Lekarze są w stanie oceniać niewydolność organizmu oraz uszczerbek na zdrowiu oraz po przeszkoleniu (i we współpracy np. z pielęgniarką czy pracownikiem socjalnym) także niesprawność funkcjonalną (podstawową –ADL i instrumentalną - IADL) a oceniają niezdolność do pracy

4. Mimo dwuinstancyjności orzekania, występują znaczące odwołania od decyzji organów do Sadów Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

Wnioski – koszty niepełnosprawności

Całkowity poziom kosztów oszacowany na około 62 mld PLN – 4,6% PKB

Dwa rodzaje kosztów:

• Koszty indywidualne (osoby niepełnosprawnej oraz jej rodziny) – około 14,6 % kosztów całkowitych

• Koszty społeczne (publiczne):

– Na świadczenia pieniężne (głównie renty) – 40%

– Na usługi sektora zdrowotnego (efekt netto) – 1/3 kosztów całkowitych

Koszty niepełnosprawności

projekcje i symulacje

Projekcja kosztów niepełnosprawności przy założeniu postępującego procesu starzenia się populacji i wzroście niepełnosprawności funkcjonalnej oraz przy dotychczasowym trendzie wzrostu średniego wydatku rentowego dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności i tym samym zakresem publicznej ochrony zdrowia dla osób przewlekle chorych, daje stopniowo rosnący udział w PKB w okresie najbliższych 25-30 lat; z 4,5% PKB do 6,2% PKB.

Trzeba zauważyć, że są to koszty ponoszone przy bardzo miernym efekcie w dziedzinie rehabilitacji zawodowej i integracji społecznej osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie w istotnej skali rozwiązań pozwalających na wzrost zatrudnialności osób niepełnosprawnych, zauważalny wzrost integracji społecznej i poprawę ich jakości życia osób niepełnosprawnych oznaczałoby zwiększenie wydatków związanych z niepełnosprawnością, przynajmniej o 1% PKB.

Rekomendacje

Główne kierunki:

- Orzecznictwo

- Rehabilitacja zawodowa

- Poprawa narzędzi sprawiedliwej oraz efektywnej

polityki wobec osób z niepełnosprawnością

- Opieka zdrowotna i rehabilitacja medyczna

- Zwalczanie barier

Orzecznictwo

Przygotowanie ustawy orzeczniczej:

- orzekanie o zdolności do pracy; opracowanie standardów

- wprowadzenie kryteriów funkcjonalności, wynikających z zastosowania ICF

- nie tylko lekarze; zapewnienie udziału innych rzeczoznawców

- zapewnienie kwalifikacji i kształcenia lekarzom orzekającym oraz innym rzeczoznawcom

Instytucje orzecznicze

Rozważenie konsolidacji – jedna instytucja

Instytucja przyjazna osobom z niepełnosprawnością, z cierpliwością i w sposób zrozumiały przekazującej informacje oraz zdecydowanie mniej biurokratycznej

Zdefiniowanie statusu lekarza orzecznika; albo to będzie

urzędnik państwowy należący do korpusu publicznej służby medycznej, albo tylko samodzielny lekarz z odpowiednimi specjalnościami i certyfikatem, uprawniającym do pracy orzeczniczej, zakontraktowany przez instytucję publiczną/niepubliczną, …

Narzędzia polityki wobec osób

niepełnosprawnych

• Poprawa statystyki niepełnosprawności, rejestrów schorzeń, monitorowanie orzecznictwa i systematyczne sprawozdawanie - podstawą polityki opartej na faktach

• Koordynowanie spraw dotyczących osób z niepełnosprawnością na szczeblu rządowym w jednej odpowiednio umocowanej instytucji z kompetencjami oddziaływania na działania resortowe, a szczególnie Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Edukacji i innych ministerstw, a także wzrost możliwości oddziaływania na samorząd terytorialny; w zależności od rodzaju problemu, np. spraw infrastruktury i budownictwa mieszkaniowego

Niezbędne programy

• Zbudowanie kompleksowego systemu rehabilitacji zawodowej i integracji społecznej osób z niepełnosprawnością

• Znoszenie niepełnosprawności społecznej > likwidacja barier architektonicznych, transportowych, organizacyjnych i regulacyjnych

• Przygotowanie narodowego programu profilaktyki i leczenia chorób przewlekłych oraz rehabilitacji osób z ograniczeniami sprawności oraz podjęcie działań do przygotowania ustawy o zdrowiu publicznym

Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych

Prezes Honorowy Polskiego Stowarzyszenia

Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym

Zespół Ewaluacji i Monitoringu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych

Zastosowana ankieta została opracowana w nawiązaniu do rekomendacji dla przyszłego systemu orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy przygotowanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Ankieta zawierała 32 pytania zamknięte ustalające stosunek badanych do określonych kwestii, umożliwiając jednocześnie dodanie obszernego komentarza. Ankieta została rozesłana e-mailowo do krajowych i regionalnych zarządów oraz kół organizacji zrzeszonych w Polskim Forum Osób Niepełnoprawnych, a także do wybranych osób zaufania publicznego – łącznie na 353 adresy. Uzyskano 77 wypełnionych ankiet, co stanowi 21,8 % grupy potencjalnych respondentów. Badanie przeprowadzono w dniach 1 - 14 marca 2012 r.

WSTĘP

1. Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym 2. Polski Związek Niewidomych 3. Polski Związek Głuchych 4. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków 5. Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym 6. Ogólnopolska Federacja Organizacji Osób Niesprawnych Ruchowo 7. Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki 8. Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych 9. Stowarzyszenie „Otwarte Drzwi” 10. Fundacja Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych "Miłosierdzie"

Organizacje reprezentowane przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych

1. System orzeczniczy w Polsce powinien być oparty o odrębną ustawę kompleksowo regulującą wszystkie zagadnienia związane z orzecznictwem (takie jak: przedmiot pracy orzeczniczej; ocena stopnia uszczerbku na zdrowiu; ocena trudności w pełnieniu funkcji życiowych, ocena niezdolności / zdolności do pracy; rola, kompetencje i status rzeczoznawców; struktura systemu; skład i zasady pracy komisji orzekających; procedury i zasady finansowania; kontrola działalności orzeczniczej i inne).

2. Dotychczasowe rozwiązanie w postaci kilku odrębnych instytucji orzeczniczych (KRUS, ZUS, MSWiA, wojsko) jest dobre i nie wymaga zmian.

3. W Polsce powinna być tylko jedna instytucja orzecznicza odpowiadająca na różne potrzeby (np. zatrudnienia, rehabilitacji, wsparcia, uprawnień itp.) .

4. Orzekanie nie powinno ograniczać się do identyfikowania medycznych przyczyn niepełnosprawności, lecz ustalać zarówno medyczne, jak i pozamedyczne (społeczno-środowiskowe i osobowe) czynniki zakłóceń funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.

5. Osoba niepełnosprawna powinna otrzymywać jedno orzeczenie dla różnych celów (np. odpowiedniego zatrudnienia, zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny i pomocniczy, rehabilitacji, edukacji, pomocy społecznej, uzyskiwanych uprawnień, świadczeń socjalnych itp.).

6. Orzecznictwo dla dzieci powinno być wykonywane przez odrębny wyspecjalizowany zespół.

7. Instytucja orzecznicza powinna być państwowa.

8. Instytucja orzecznicza powinna być niezależna od państwa.

9. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny uwzględniać szybki i skuteczny system odwoławczy.

10. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny uwzględniać procedurę odwoławczą do sądów.

11. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny rozdzielać funkcje wypłacania (ubezpieczeń, rent) od funkcji orzeczniczych.

12. Orzekanie o niepełnosprawności powinno następować w zespołach orzekających (nie jednoosobowo).

13. Skład zespołu orzekającego powinien być ustalany w zależności od orzekanego przypadku.

14. Przewodniczącym zespołu orzekającego powinien być lekarz orzecznik - specjalista z zakresu orzekanej niepełnosprawności.

15. Zespół orzekający powinien składać się nie tylko z lekarzy, ale także ze specjalistów z dziedzin właściwych dla rodzaju niepełnosprawności i problemów osoby orzekanej.

16. W przypadku gdy instytucja orzecznicza byłaby państwowa, to lekarze orzecznicy powinni posiadać status urzędnika państwowego.

17. Orzecznicy oprócz zatrudnienia w zespołach orzekających powinni praktykować w swojej specjalności.

18. Orzecznicy powinni posiadać stosowne certyfikaty.

19. Certyfikaty członków zespołów orzekających powinny być odnawiane.

20. Orzeczenie powinno ustalać procent uszczerbku na zdrowiu.

21. Orzeczenie powinno ustalać stopień zdolności do pracy.

22. Orzeczenie powinno ustalać stopień zdolności do niezależnego funkcjonowania.

23. Orzeczenie powinno identyfikować ograniczenia w niezależnym funkcjonowaniu.

24. Orzeczenie powinno ustalać konieczne formy wsparcia, pomocy i opieki wynikające ze zidentyfikowanych ograniczeń w niezależnym funkcjonowaniu.

25. Orzeczenie powinno wskazywać, jakie rodzaje pracy może wykonywać osoba orzekana.

26. Orzeczenie powinno wskazywać, jakiego rodzaju prace nie mogą być wykonywane przez osobę orzekaną.

27. Orzeczenie powinno wskazywać uprawnienia do rehabilitacji.

28. Orzeczenie powinno wskazywać uprawnienia w zakresie edukacji ustawicznej (ułatwiające funkcjonowanie w zmieniającym się otoczeniu).

29. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny gwarantować stosowanie jednolitego standardu orzeczniczego.

30. Osoba orzekana powinna mieć prawo uczestniczenia w procesie orzekania wraz z wybranym przez siebie obrońcą praw / osobą zaufania.

31. Członkowie zespołów orzekających powinni systematycznie uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym w obszarze orzecznictwa.

32. Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności powinien zostać tak rozszerzony, aby umożliwić wykorzystanie zbieranych danych sprawozdawczych dla opracowywania raportów diagnostycznych oraz analiz dla potrzeb polityki społecznej.

Dziękujemy za uwagę!