INKLUZIJI SINKL 2 - personapsiho.compersonapsiho.com/wp-content/uploads/2015/03/SINKL2.pdf · Upitnik stavova o inkluziji – SINKL (Subotić, 2010; vidjeti i: Subotić, 2014a, 2014b)

PRIRUČNIK ZA UPITNIK STAVOVA O

INKLUZIJI – SINKL 2.0

«NVO „Persona“ radni dokument br. 01-2016»

Siniša Subotić & Branko Anđić [email protected]; [email protected]

Napomene

Autori dozvoljavaju i ohrabruju upotrebu, reprodukciju i distribuciju ovog dokumenta i samog SINKL 2.0 upitnika u nekomercijalne potrebe, uz uslov da se izvrši njegovo adekvatno citiranje i da autori prethodno budu obaviješteni o modalitetu upotrebe (potrebno je poslati email prvom autoru na: [email protected]). U slučaju upotrebe u istraživačke svrhe, autori mole istraživače za pristup sirovim podacima i uvid u dobijene nalaze (u svrhu kontinuirane evaluacije i usavršavanja instrumenta). Upotreba ovog dokumenta i SINKL 2.0 upitnika u komercijalne svrhe nije dozvoljena bez eksplicitne prethodne saglasnosti autora. Bilo kakve ad hoc izmjene/adaptacije ovog dokumenta i SINKL 2.0 upitnika nisu dozvoljene bez prethodno dobijene saglasnosti od strane autora. Nije dozvoljeno republikovanje ovog dokumenta ili SINKL 2.0 upitnika (ili njihovih dijelova) pod drugim imenom ili upotreba u neetičke svrhe. Dodatni razvoj, adaptacije i revizije SINKL 2.0 instrumenta od strane spoljašnjih autora su moguće, ali treba da budu vršene uz prethodnu dozvolu i u saradnji s autorima.

Predloženi način citiranja:

Subotić, S., & Anđić, B. (2016). Priručnik za upitnik stavova o inkluziji – SINKL 2.0 (NVO

„Persona“ radni dokument br. 01-2016). Banjaluka, BiH: NVO „Persona“. Preuzeto s

http://personapsiho.com/wp-content/uploads/2015/03/SINKL2.pdf

http://personapsiho.com/wp-content/uploads/2015/03/SINKL2.pdf

NVO „Persona“ radni dokument br. 01-2016. Sva prava zadržana.

[Ova stranica je intencionalno prazna.]

1 | Subotić & Anđić – SINKL 2.0 priručnik

Priručnik za upitnik stavova o inkluziji – SINKL, verzija 2.0

Siniša Subotića,b,c & Branko Anđićd,c

aPIM univerzitet, Banjaluka, Bosna i Hercegovina; bCEON, Beograd, Srbija; cNVO „Persona“, Banjaluka, Bosna i

Hercegovina; dJU OŠ „Petar Petrović Njegoš“, Busnovi, Bosna i Hercegovina

«NVO „Persona“ radni dokument br. 01-2016» _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Upitnik stavova o inkluziji – SINKL (Subotić, 2010; vidjeti i: Subotić, 2014a, 2014b) nastao je za

potrebe rane evaluacije inkluzivne obrazovne reforme u Republici Srpskoj. Inkluziju u obrazovanju

moguće je definisati kao praksu aktivnog uključivanja u tzv. redovni nastavni proces djece s

intelektualnim ili senzo-motoričkim disabilitetima1, odnosno djece koja bi (do tada) uobičajeno pohađala

specijalne škole (Subotić, 2010, 2014a, 2014b). SINKL upitnik (Subotić, 2010) sadrži 27 ajtema,

organizovanih u tri faktora: 1) Parcijalna inkluzija (mejnstriming), 2) Prihvaćenost i prilagođenost (djece

s posebnim potrebama) i 3) Saradnja i podrška (u radu sa djecom s posebnim potrebama). Ajtemi prve

verzije SINKL upitnika (Subotić, 2010) nastali su na temelju fokus grupa i razgovora s nastavnicima (i

stručnim saradnicima) u vezi s problemima u radu u inkluziji i sam sadržaj i formulacija ajtema dosljedno

su odražavali nastavnička viđenja ove problematike. Glavna dva motivaciona faktora koja su ležala u

osnovi ideje za konstrukciju originalnog SINKL-a (Subotić, 2010) bila su: 1) Iako su stavovi o inkluziji često

izučavani, ne postoje njihove obuhvatnije referentne upitničke operacionalizacije i samo mali broj

upitnika zadovoljava čak i minimalne psihometrijske zahtjeve (Subotić, 2010), tako da oslanjanje na

postojeće upitnike nije bilo validna opcija, tim prije što postoje velike razlike u koncepciji obrazovnih

sistema i implementacija inkluzije od zemlje do zemlje. 2) Pozitivniji (nastavnički) stavovi o inkluziji

zapravo nisu demonstrabilno povezani s boljim ishodima inkluzivne nastave, tj. ne postoje činjenični

pokazatelji da mijenjanje stavova koje nastavnici imaju o inkluziji vodi u njenu bolju implementaciju

(Subotić, 2010, 2014a, 2014b). Međutim, postoje ranije sugerisane veze (Fejgin, Talmor, & Erlich, 2005;

Talmor, Reiter, & Feigin, 2005) između rada u inkluziji i stavova o njoj sa manifestacijama nastavničkog

izgaranja na radu (eng. burnout), tako da je SINKL (Subotić, 2010) odražavao želju da se bolje razumije

nastavničko izgaranje, u kontekstu implementacije inkluzije u škole u Republici Srpskoj. Njegovom

upotrebom potvrđeno je postojanje robusne veze između nastavničkog doživljaja prihvaćenosti i

prilagođenosti učenika s disabilitetima u inkluziji i nastavničkog izgaranja (Subotić, 2010, 2014a, 2014b).

Iako je SINKL upitnik (Subotić, 2010) poslužio kao korisna alatka u razumijevanju problematike

rada u inkluziji, ova operacionalizacija pokazivala je i izvjesne slabosti. Prije svega, „odozdo nagore“

pristup u konstrukciji ajtema, premda je bio neophodan, istovremeno je i ograničio ukupni predmet

mjerenja ovog instrumenta. Tako npr. SINKL (Subotić, 2010) nije sadržavao tvrdnje koje se odnose na

moralno-ideološku podršku inkluziji, što je, zapravo, udarna teza zagovornika inkluzije (Subotić, 2014a,

2014b). Nadalje, pojedine formulacija ajtema, u svrhu zadržavanja doslovnih nastavničkih leksičkih

1 Pored termina „disabilitet“, u upotrebi su i termini: posebne (obrazovne) potrebe, invaliditeti, razvojna oštećenja i dr.


formulacija, bile su preobimne i/ili terminološki neprecizne. Jedna od sugestija u vezi s tim glasila je da

se sintagma „posebne potrebe“ potisne iz formulacija (zbog pejorativne konotacije koja joj se ponekad

kolokvijalno pridaje) i da se prednost da operacionalno neutralnijoj odrednici „disabilitet“. Na kraju, iako

27 ajtema hipotetski nije mnogo, praksa je pokazala da je nastavnička motivacija za učešće u

istraživanjima u vezi s inkluzijom vrlo niska i redukcija broja ajtema anegdotski je takođe navedena kao

jedna od sugestija za poboljšanje upitnika. Sve ovo je dovelo do potrebe za revizijom upitnika i

formiranjem SINKL 2.0 forme, čiji preliminarni normativni rezultati su navedeni u ovom priručniku. Izuzev

faktorske, ovdje nisu prezentovani drugi aspekti validacije nove verzije SINKL-a. Date su samo njegove

psihometrijske karakteristike, koje bi trebale da posluže kao osnova za naredne validacione napore.

Prilikom izrade SINKL 2.0 revizije, izvršen je pokušaj da se pomire dva donekle kontradiktorna

zahtjeva: 1) da se prostor mjerenja upitnika proširi, ali da se 2) izvrši skraćivanje ukupne dužine upitnika.

U tom kontekstu, prvo je izvršena dorada (skraćivanje, terminološko-leksičko ujednačavanje i sl.)

postojećih SINKL (Subotić, 2010) ajtema, nakon čega je formiran vrlo ekstenzivan set dodatnih ajtema,

koji je rezultovao polaznim skupom od 93 tvrdnje. Novi ajtemi formirani su uvažavajući akumulirane

sugestije i iskustva u dosadašnjoj upotrebi prve verzije SINKL-a (Subotić, 2010). Ova radna verzija upitnika

potom je podvrgnuta terenskom testu. Uzorak je sačinjavalo 499 nastavnika (82.7% žena) razredne i

predmetne nastave iz osnovnih škola širom Republike Srpske. Prosječan uzrast iznosio je M=39.09

(SD=10.11) godina, a prosječan radni staž u prosvjeti M=12.57 (SD=9.84) godina. 52.10% nastavnika bilo

je iz razredne nastave, a 47.90% nastavnika iz predmetne nastave.

Nad početnim skupom od 93 preliminarna SINKL 2.0 ajtema sprovedena je eksplorativna

faktorska analiza (eng. EFA), u kombinaciji s analizom po teoriji odgovora na ajteme (IRT). Svrha ovakvog

kombinovanog analizičkog pristupa bila je redukcija velikog polaznog opusa ajtema na najmanji mogući

set esencijalnih i psihometrijski najboljih (najinformativnijih, najdiskriminativnijih i sl.) ajtema. Odnosno,

krajnji željeni ishod bila je konstrukcija kompaktnog upitnika, prikladnog za zadavanje u uslovima

prostornih i vremenskih ograničenja. U finalnoj analizi zadržano je 19 ajtema, organizovanih u četiri

faktora. Redukovana EFA matrica sklopa (uz detalje o specifikaciji same analize) data je u Tabeli 1.

Kompletne matrice sklopa i strukture (bez potisnutih vrijednosti) date su u Prilogu A i B, za potrebe

eventualnog računanja koeficijenta kongruentnosti zasićena (Lorenzo-Seva & Ten Berge, 2006) na

drugim uzorcima. Finalna verzija SINKL 2.0 upitnika s ključem data je u Prilogu C.

SINKL faktor br. 1 (6 ajtema): Moralni imperativ inkluzije (MIMI). Faktor obuhvata tvrdnje koje

postuliraju moralnu ispravnost i humanost inkluzije, zbog čega je treba primjenjivati bez obzira na to

koliko je zapravo (ne)efikasna. Dodatno, postulira se i uloga inkluzije u umanjenju stigme učenika s

disabilitetima i podržava se njena primjena za sve učenike, bez obzira na stepen izraženosti, tj. težinu

disabiliteta. Ovo je novi faktor, koja nije bio prisutan u prvoj verziji SINK upitnika (Subotić, 2010).

SINKL faktor br. 2 (6 ajtema): Problemi u inkluzivnoj nastavi (PIN). Ovaj faktor predstavlja

izvjesnu rekonceptualizaciju faktora Prihvaćenost i prilagođenosti djece s posebnim potrebama, tj.

disabilitetima iz prve verzije SINKL upitnika (Subotić, 2010). Verzija ovog faktora iz prvobitnog upitnika

uključivala je tvrdnje koje se odnose na stepen u kojem drugi učenici prihvataju i vole da uče sa učenicima


s disabilitetima, zatim tvrdnje koje se odnose na disciplinu i disruptivna ponašanja u učionici (od strane

učenika sa i bez disabiliteta, ali u međusobnim relacijama), kao i pritužbe (ili njihovo odusustvo) koje na

djecu s disabilitetima dolaze od strane roditelja djece bez disabiliteta, odnosno stepen podrške koju

roditelji djece bez disabiliteta iskazuju ka inkluziji. U ovoj verziji faktora, međutim, izostale su sve tvrdnje

koje se odnose na prihvatanje učenika s disabilitetima od strane drugih učenika i fokus se pomjerio ka

percepciji otežanog održavanja discipline u inkluzivnoj učionici, uz ukazivanje na disruptivna učenička

ponašanja (od strane učenika s disabilitetima ka drugim učenicima i obratno). U vezi s roditeljskom

podrškom, zadržao se jedino segment pritužbi od strane roditelja bez disabiliteta na učenike s

disabilitetima. Prisutno je i ukazivanje na probleme u održavanju kvaliteta nastave u inkluzivnoj učionici,

a kao rezultat prisutnosti učenika s disabilitetima.

SINKL faktor br. 3 (4 ajtema): Parcijalna inkluzija – mejnstriming (PIM). Ovaj faktor je direktna

analogija slično imenovanog faktora iz prvobitne verzije SINKL upitnika (Subotić, 2010), ali je ovdje

operacionalizovan u skraćenoj formi (prvobitna dimenzija obuhvatala je 12 ajtema). Tvrdnje se

prevashodno odnose na ideje kontinuuma uključivanja, tj. parcijalne inkluzije, ali u tzv. mejnstriming

(eng. mainstreaming) formi, koja zapravo predstavlja istorijskog preteču inkluzije (Subotić, 2010, 2014a).

Po mejnstriming pedagogiji, djeca s disabilitetima shvatana su kao članovi specijalnih škola ili učionica

(specijalne učionice mogu biti bio specijalne ili redovne/regularne škole), a samo bi povremeno bila

uvođena kao „gosti“ u redovne škole/učionice, na predmetima i zadacima koje bi bili u stanju da

obavljaju bez većeg napora (Subotić, 2010, 2014a). Faktor dodatno odlikuje shvatanje da je inkluzija

primjerena samo u okolnostima u kojima je učenik (s disabilitetom) u stanju da prati i razumije nastavu

(ali bez naglašavanja da li se pod time podrazumijeva praćenje nastavu po IOP-u (Anđić, 2015; Vokić,

2015) ili redovnom programu). Istovremeno, naglašava se i shvatanje da samo u okviru specijalnih

škola/odjeljenja učenici s disabilitetima mogu dobiti svu potrebnu pažnju.

SINKL faktor br. 4 (3 ajtema): Stručna podrška (SP). Ovaj faktor je skraćena verzija faktora

Saradnja i podrška iz prvobitnog SINKL upitnika (Subotić, 2010). U prvobitnom upitniku, faktor je

obuhvatao i aspekte komunikacije i saradnje sa roditeljima djece s disabilitetima (u kontekstu

unapređenja inkluzivne nastave), koji su u ovoj verziji izostali. Sadašnju strukturu faktora određuju svega

tri ajtema, koja se odnose na zadovoljstvo podrškom koju nastavnik dobija u inkluzivnom radu na nivou

škole, od stručne službe i drugih nastavnika, zbog čega je faktor (u ovoj verziji) neznatno reimenovan.

Iz prikazanog se može uočiti da se najveća promjena u SINKL 2.0 verziji u odnosu na verziju 1.0

(Subotić, 2010), pored redukcije broja ajtema, ogleda u dodavanju faktora koji se odnosi na moralnost

inkluzije, čije nepostojanje je bio jedan od najvećih nedostataka prve verzije. Takođe, drugi faktor

pretrpio je promjenu fokusa, pošto se akcent s opšte (ne)prihvaćenosti i (ne)adaptiranosti djece s

disabilitetima pomjerio na mnog eksplicitnije oslovljavanje disciplinskih i drugih povezanih problema u

vezi sa svakodnevnicom rada u inkluzivnoj učionici. Preostala dva faktora nisu doživjela veće izmjene,

izuzev osjetnog skraćivanja, posebno u slučaju faktora br. 4. U skladu s anegdotskom sugestijom, u svim

ajtemskim formulacijama dosljedno je korišten termin „disabilitet“. Ostavljamo otvorenom mogućnost

da se, u slučaju da se takva modifikacija procijeni kao opravdana, umjesto termina „disabilitet“, za ad

hoc potrebe koriste termini „invaliditet“, „posebne (obrazovne) potrebe“ i sl. Ipak, ovakve modifikacije


ne ohrabrujemo, izuzev u slučaju da se procijeni da je neki drugi termin uobičajeniji među pripadnicima

ciljanog uzorka. Preporuka koju u tom smislu dajemo jeste da se zamjenski termin koristi dosljedno, tj.

da se ne vrši kombinacija različitih sinonimnih termina (odnosno, ako se izvrši zamjena termina, onda je

treba vršiti dosljedno u svim ajtemima i u uputstvu).

Tabela 1. Matrica sklopa finalnog SINKL 2.0 faktorskog rješenja

Br. Brs. Tvrdnje Faktorska zasićenja (Λ)

MIMI PIN PIM SP

1 75 Inkluzivno obrazovanje moralna je dužnost društva u cjelini. .820

5 77 Nije ni važno koliko je inkluzija efikasna, treba je primjenjivati jer je moralna.

.815

9 10 Inkluziju treba primjenjivati jer je humana. .761

13 92 Pozdravljam implementaciju inkluzije u naš obrazovni sistem. .666

16 13 Inkluzija pomaže u tome da učenici s disabilitetima ne budu stigmatizirani.

.604

18 7 Sva djeca, nevezano od težine disabiliteta, treba da se školuju u inkluziji.

.597

2 6 U učionici sa učenicima s disabilitetima teško je održavati disciplinu. .783

6 45 Učenici s disabilitetima su često agresivni prema drugoj djeci. .737

10 50 Učenici s disabilitetima ometaju mi nastavu značajno više od drugih učenika.

.714

14 5 Roditelji djece bez disabiliteta žale se na djecu s disabilitetima. .696

17 59 Djeca bez disabiliteta često zadirkuju djecu s disabilitetima. .582

19 35 Učenici s disabilitetima u redovnoj učionici narušavaju kvalitet školovanja djece bez disabiliteta.

.551

3 51 Specijalni razredi u okviru redovnih škola omogućili bi da djeca s disabilitetima lakše dobijaju individualizovane instrukcije od strane za to obučenog osoblja.

.820

7 48 Bolje je povremeno uvoditi djecu s disabilitetima u redovne razrede, na predmetima koje mogu da prate, nego držati ih sve vrijeme u redovnoj nastavi.

.693

11 58 Samo u specijalnim školama ili odjeljenjima djeca s disabilitetima mogu dobiti punu pažnju i individualizovane instrukcije.

.693

15 38 Inkluzija bi trebala da se vrši samo onda kada je dijete s disabilitetima u stanju da prati i razumije nastavu.

.514

4 41 Zadovoljan/na sam podrškom u vezi sa inkluzijom koju mi pružaju stručni saradnici iz moje škole (pedagog, psiholog...).

.878

8 24 Stručni timovi u školi u kojoj sam zaposlen/a značajno doprinose uspješnoj realizaciji inkluzije.

.770

12 60 Zadovoljan/na sam podrškom u vezi s inkluzijom koju mi pružaju drugi učitelji i nastavnici iz moje škole.

.573

Legenda i napomene: Eksplorativna faktorska analiza (EFA) izvršena je u programu FACTOR (Lorenzo-Seva & Ferrando, 2006, 2013); Br.=redni broj tvrdnje u finalnom SINKL 2.0 upitniku; Brs.=redni broj tvrdnje u polaznom setu od 93 preliminarna SINKL 2.0 ajtema; Metod ekstrakcije: neponderisani najmanji kvadrati (engl. ULS); 4 faktora potvrđena su na osnovu HULL (Lorenzo-Seva, Timmerman, & Kiers, 2011) postupka, zasnovanog na CFI indeksu; rotacija: Promax; KMO=.88; Ukupan % objašnjene zajedničke varijanse: 60.92%; MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; zasićenja niža od Λ<|.32| (Tabachnick & Fidell, 2013, p. 654) isključena su iz prikaza; karakteristični korijen (eng. eigenvalue) faktora su, redom: 3.147, 2.871, 1.964 i 1.710.


Korelacije između SINKL 2.0 faktora (i korespodentnih sumacionih skorova) date su u Tabeli 2.

Kao što se može uočiti, faktori su generalno umjereno do niže interkorelirani (Cohen, 1992).

Tabela 2. Korelacije između faktora SINKL 2.0 upitnika

Faktori MIMI PIN PIM SP

MIMI 1.00 -.30 -.42 .34 PIN -.39 1.00 .44 -.27 PIM -.52 .53 1.00 -.25 SP .44 -.38 -.31 1.00

Legenda i napomene: MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; vrijednosti ispod dijagonale predstavljaju korelacije između faktora, a vrijednosti iznad dijagonale su vrijednosti korelacije između njihovih korespodentnih sumacionih skorova; sve korelacije su statistički značajne na p<.001 nivou.

Psihometrijska svojstva zadržanih SINKL 2.0 ajtema po (dvoparametrijskom) IRT modelu

prikazana su u Tabeli 3. Može se zaključiti da ajtemi imaju varijabilnu težinu, ali ona uglavnom ne izlazi

(ili ne izlazi mnogo) iz okvira uobičajenog raspona od -3 do 3 logita. Generalno, nešto „teži“ ajtemi (niže

tendencije slaganja s tvrdnjama) su grupisani u faktorima MIM i PIN, dok su ajtemi na PIM i SP nešto

„lakši“ (ispitanici su imali veću tendenciju slaganja s ovim tvrdnjama).

Svi ajtemi imaju najmanje umjerenu multidimenzionalnu diskriminativnost (MDISC) i najmanje

umjerenu, a uglavnom visoku do vrlo visoku diskriminativnost na svojim pripadajućim faktorima. Procent

informativnost svih ajtema u uobičajenom rasponu latentne osobine od -3 do 3 logita nije ispod 70% u

bilo kom slučaju.

Grafički prikazi informativnosti ajtema (po svojim korespodentnim faktorima) u rasponu od -3 do

3 logita dat je na Slikama 1-4, a prikaz ukupne informativnosti samih faktora nalazi se na Slikama 5-8.

Uočava se da je informativnost MIMI faktora uglavnom ravnomjerno raspoređena po opsegu latentne

osobine, informativnost PIN faktora je nešto veća na višim skorovima, informativnost SP faktora veća je

na nešto nižim skorovima, dok je PIM faktor vidno informativniji na nižim intervalima latentne osobine.

Deskriptivni statistički pokazatelji i pouzdanosti interne konzistencije (po klasičnom modelu

mjerenja) SINKL 2.0 faktora dati su u Tabeli 4, a grafički prikazi distribucija njihovih sumacionih skorova

prikazani su na Slikama 9-12. Vrijednosti koeficijenata internih konzistencija nalaze se u rasponima koji

se kolokvijalno tretiraju kao prihvatljive (.70-.80), odnosno dobre (.80-.90) pouzdanosti. Distribucije

skorova generalno ne odstupaju mnogo od Gausove raspodjele, a zahvaćeni su kompletni rasponi

teorijski mogućih vrijednosti (1.00-5.00) kod svih faktora izuzev SP, kod kojeg je empirijski donji prag

nešto iznad teorijskog.


Tabela 3. Pragovi (težina), parametri diskriminativnosti i informativnosti ajtema SINKL 2.0 upitnika

Br. Tvrdnje β1 β2 β3 β4 α MDISC I (% u -3, 3)

1 MIMI: Inkluzivno obrazovanje moralna je dužnost društva u cjelini. -2.01 -1.24 -1.63 1.29 2.59 1.33 8.32 (97.40) 5 MIMI: Nije ni važno koliko je inkluzija efikasna, treba je primjenjivati jer je moralna. -1.63 -0.42 1.04 2.40 2.11 1.26 6.85 (91.65) 9 MIMI: Inkluziju treba primjenjivati jer je humana. -1.93 -1.23 0.22 1.44 2.17 1.15 6.47 (95.90) 13 MIMI: Pozdravljam implementaciju inkluzije u naš obrazovni sistem. -1.58 -0.70 0.71 1.94 2.53 1.21 8.25 (97.23) 16 MIMI: Inkluzija pomaže u tome da učenici s disabilitetima ne budu stigmatizirani. -2.53 -1.42 0.30 2.19 1.68 0.79 5.22 (83.30) 18 MIMI: Sva djeca, nevezano od težine disabiliteta, treba da se školuju u inkluziji. -1.16 0.04 1.80 2.96 1.21 0.78 3.04 (76.11) 2 PIN: U učionici sa učenicima s disabilitetima teško je održavati disciplinu. -1.16 -0.17 0.74 2.36 2.45 1.21 6.96 (93.25) 6 PIN: Učenici s disabilitetima su često agresivni prema drugoj djeci. -1.82 -0.30 1.31 2.79 1.72 1.02 5.40 (83.19) 10 PIN: Učenici s disabilitetima ometaju mi nastavu značajno više od drugih učenika. -1.42 -0.11 0.99 2.09 2.35 1.09 7.52 (95.94) 14 PIN: Roditelji djece bez disabiliteta žale se na djecu s disabilitetima. -1.30 -0.12 1.22 2.92 1.48 0.91 4.16 (80.41) 17 PIN: Djeca bez disabiliteta često zadirkuju djecu s disabilitetima. -2.01 -0.06 1.53 3.24 1.21 0.72 3.45 (71.07)

19 PIN: Učenici s disabilitetima u redovnoj učionici narušavaju kvalitet školovanja djece bez disabiliteta.

-1.80 -0.63 0.69 1.94 2.13 0.94 6.74 (94.73)

3 PIM: Specijalni razredi u okviru redovnih škola omogućili bi da djeca s disabilitetima lakše dobijaju individualizovane instrukcije od strane za to obučenog osoblja.

-2.79 -2.20 -0.93 0.65 2.13 1.23 6.24 (86.64)

7 PIM: Bolje je povremeno uvoditi djecu s disabilitetima u redovne razrede, na predmetima koje mogu da prate, nego držati ih sve vrijeme u redovnoj nastavi.

-3.23 -2.27 -0.76 0.99 1.60 0.94 4.62 (77.21)

11 PIM: Samo u specijalnim školama ili odjeljenjima djeca s disabilitetima mogu dobiti punu pažnju i individualizovane instrukcije.

-2.52 -1.67 -0.67 0.63 2.20 1.09 6.49 (91.04)

15 PIM: Inkluzija bi trebala da se vrši samo onda kada je dijete s disabilitetima u stanju da prati i razumije nastavu.

-3.45 -2.30 -0.87 1.70 1.33 0.68 3.81 (70.75)

4 SP: Zadovoljan/na sam podrškom u vezi sa inkluzijom koju mi pružaju stručni saradnici iz moje škole (pedagog, psiholog...).

-2.78 -1.60 -0.60 0.96 2.76 1.58 9.55 (89.66)

8 SP: Stručni timovi u školi u kojoj sam zaposlen/a značajno doprinose uspješnoj realizaciji inkluzije. -2.00 -1.13 -0.01 1.45 2.50 1.28 8.07 (97.01)

12 SP: Zadovoljan/na sam podrškom u vezi s inkluzijom koju mi pružaju drugi učitelji i nastavnici iz moje škole.

-3.23 -1.92 -0.09 1.80 1.51 0.72 3.51 (75.63)

Legenda i napomene: Analize su izvršenu u programu FACTOR (Lorenzo-Seva & Ferrando, 2006, 2013) i „Itm“ R paketu (Rizopoulos, 2006); korištena je „grm“ (eng. Graded Response Model) procedura; Br.=redni broj tvrdnje u finalnom SINKL 2.0 upitniku; MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; β1, β2, β3, β4=pragovi rangova odgovora, koji služe za procjenu težine ajtema – postoji k-1 pragova (pri čemu je k broj ponuđenih odgovora), koji predstavljaju tačka na kontinuumu latentne crte na kojoj ispitanik ima vjerovatnoću od 50% da odabere neki od odgovora iznad ili ispod tog praga (Embertson & Reise, 2000); α=parameter diskriminativnosti; MDISC=parametar multidimenzionalne diskriminativnosti; koeficijenti diskriminativnosti do 0.34 ukazuju na vrlo nisku diskriminativnost, od 0.35 do 0.64 na nisku, od 0.65 do 1.34 na umjerenu, od 1.35 do 1.69 na visoku, a vrijednosti preko 1.70 na veoma visoku diskriminativnost (Baker, 2001, p. 35); I=parameter informativnosti (vrijednosti u zagradi predstavljaju procente informativnosti u rasponu od -3 do 3 logita).


Slike 1-4: Informativnost SINKL 2.0 ajtema po faktorima u rasponu od -3 do 3 logita

(gore lijevo: MIMI; gore u sredini: PIN; gore desno: PIM; dolje lijevo: SP).


Slike 5-8: Ukupna informativnost SINKL 2.0 faktora u rasponu od -3 do 3 logita (gore

lijevo: MIMI; gore u sredini: PIN; gore desno: PIM; dolje lijevo: SP).


Slike 9-12: Distribucije sumacionih skorova SINKL 2.0 faktora (gore lijevo: MIMI; gore u sredini: PIN;

gore desno: PIM; dolje lijevo: SP).


Tabela 4. Deskriptivni statistički pokazatelji i pouzdanosti faktora SINKL 2.0 upitnika

Deskriptivni pokazatelji

SINKL 2.0 faktori

MIMI PIN PIM SP

M [95% CI] 3.03 [2.97, 3.10] 2.70 [2.63, 2.77] 3.87 [3.81, 3.93] 3.57 [3.50, 3.63] SD [95% CI] 0.75 [0.69, 0.80] 0.75 [0.70, 0.79] 0.68 [0.63, 0.73] 0.76[0.71, 0.80] Medijana 3.00 2.67 4.00 3.67 Mod 3.00 2.83 4.00 4.00 Varijansa [95% CI] 0.56 [0.48, 0.63] 0.56 [0.50, 0.63] 0.46 [0.40, 0.53] 0.57 [0.50, 0.64] Minimum 1.00 1.00 1.00 1.67 Maksimum 5.00 5.00 5.00 5.00 Skjunis [95% CI] -0.20 [-0.39, -0.005] 0.08 [-0.09, 0.25] -0.69 [-0.95, -0.43] -0.30 [-0.46, -0.14] Kurtozis [95% CI] 0.25 [-0.04, 0.54] -0.17 [-0.45, 0.16] 0.68 [-0.10, 1.66] -0.17 [-0.42, 0.08] Cronbachova α .87 .85 .78 .79 McDonaldova ωH .84 .82 .74 .76

Legenda i napomene: MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; M=aritmetička sredina: SD=standardna devijacija; 95% CI=interval pouzdanosti; koeficijenti pouzdanosti interne konzistencije zasnovani su na matrici polihoričnih korelacija – za korištene formule pogledati: Reliability {semTools} (n.d.), a za više detalja o omega koeficijentu pogledati: McDonald (1999) i Zinbarg, Revelle, Yovel, & Li (2005).

Prosječni skorovi PIN i PIM faktora nešto su izraženiji kod žena nego kod muškaraca, dok

je prosječni skor SP faktora nešto veći kod muškaraca (Tabela 5). Takođe, prosječni skor PIN

faktora viši je kod nastavnika razredne nego predmetne nastave, dok je prosječni skor SP faktor

viši kod nastavnika predmetne nastave (Tabela 6).

Tabela 5. Polne razlike u SINKL 2.0 faktorima (sumacioni skorovi)

SINKL 2.0 faktori M (SD)

t df p d Žene (N=413) Muškarci (N=86)

MIMI 3.02 (0.75) 3.09 (0.75) -0.81 122.39 .417 -0.10

PIN 2.73 (0.77) 2.55 (0.65) 2.25 138.38 .035 0.24

PIM 3.92 (0.66) 3.67 (0.74) 2.89 114.83 .010 0.40

SP 3.53 (0.78) 3.75 (0.63) -2.84 144.05 .010 -0.29

Legenda i napomene: MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna

inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; M=aritmetička sredina: SD=standardna devijacija; N=broj ispitanika;

sve p vrijednosti su korigovane za višestruka poređenja uz pomoć FDR procedure (Benjamini & Hochberg, 1995);

statistički značajnim se smatraju efekti s p<.05 vrijednostima; Cohenov d statistik treba procjenjivati oslanjajući

se na|0.20|, |0.50| i |0.80| kao granice za niski, umjereni i visoki efekt (Cohen, 1992).

Tabela 6. Razlike u SINKL 2.0 faktorima (sumacioni skorovi) između nastavnika razredne i predmetne nastave

SINKL 2.0 faktori M (SD)

t df p d RN (N=260) PN (N=239)

MIMI 3.04 (0.71) 3.02 (0.79) 0.23 478.93 .819 0.02

PIN 2.81 (0.73) 2.58 (0.76) 3.36 488.43 <.001 0.30

PIM 3.91 (0.70) 3.84 (0.65) 1.13 496.91 .344 0.10

SP 3.48 (0.80) 3.66 (0.70) -2.67 495.47 .016 -0.24

Legenda i napomene: MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna

inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; M=aritmetička sredina: SD=standardna devijacija; RN=nastavnici

razredne nastave; PN=nastavnici predmetne nastave; N=broj ispitanika; sve p vrijednosti su korigovane za

višestruka poređenja uz pomoć FDR procedure (Benjamini & Hochberg, 1995); statistički značajnim se smatraju

efekti s p<.05 vrijednostima; Cohenov d statistik treba procjenjivati oslanjajući se na|0.20|, |0.50| i |0.80| kao

granice za niski, umjereni i visoki efekt (Cohen, 1992).


Reference

Anđić, B. (2015). Inkluzivno obrazovanje u Republici Srpskoj – formalna osnova i praksa (Radni

materijal za predmet „Psihologija djece s posebnim potrebama“, studijski program

„Psihologija“, školska 2014/15. godina). PIM univerzitet, Banjaluka, Bosna i Hercegovina.

Dostupno s http://goo.gl/nF6x2X

Baker, F. B. (2001). The basics of item response theory (2nd ed.). University of Maryland College

Park, MD: ERIC Clearinghouse on Assessment and Evaluation.

Benjamini, Y., & Hochberg, Y. (1995). Controlling the false discovery rate: A practical and powerful

approach to multiple testing. Journal of the Royal Statistical Society, Series B

(Methodological), 57(1), 289-300.

Cohen, J. (1992). A power primer. Psychological Bulletin, 112(1), 155-159.

Embertson, S. E., & Reise, S. P. (2000). Item response theory for psychologists. Mahwah, NJ:

Lawrence Erlbaum Associates.

Fejgin, N., Talmor, R., & Erlich, I. (2005). Inclusion and burnout in physical education. European

Physical Education Review, 11(1), 29-50.

Lorenzo-Seva, U., & Ferrando, P.J. (2006). FACTOR: A computer program to fit the exploratory

factor analysis model. Behavioral Research Methods, Instruments and Computers, 38(1),

88-91.

Lorenzo-Seva, U., & Ferrando, P.J. (2013). FACTOR 9.2 A comprehensive program for fitting

exploratory and semiconfirmatory factor analysis and IRT models. Applied Psychological

Measurement, 37(6), 497-498.

Lorenzo-Seva, U., & Ten Berge, J. M. (2006). Tucker's congruence coefficient as a meaningful

index of factor similarity. Methodology, 2(2), 57-64.

Lorenzo-Seva, U., Timmerman, M. E., & Kiers, H.A.L. (2011). The Hull method for selecting the

number of common factors. Multivariate Behavioral Research, 46(2), 340-364.

McDonald, R. P. (1999). Test theory: A unified treatment. Mahwah, NJ: Erlbaum.

Reliability {semTools}. (n.d.). Retrieved April 30, 2016, from http://www.inside-

r.org/node/170227

Rizopoulos, D. (2006). Itm: An R package for latent variable modeling and item response theory

analysis. Journal of Statistical Software, 17(5), 1-25. Retrieved from

www.jstatsoft.org/v17/i05/paper

Subotić, S. (2010). Struktura stavova o inkluziji i sindrom izgaranja na poslu kod prosvjetnih

radnika u Republici Srpskoj: Pilot studija. Primenjena psihologija, 3(2), 155-174.

Subotić, S. (2014a). Evaluacija inkluzivne obrazovne reforme u osnovnoj školi (Neobjavljena

doktorska disertacija). Filozofski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, Srbija.

Dostupno s http://goo.gl/yQoNdE

Subotić, S. (2014b). Inkluzija, moralnost i realnost: Odgovori na teška pitanja. Primenjena

psihologija, 7(4), 515-529.

Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Boston, MA:

Pearson.

http://goo.gl/nF6x2X

http://www.inside-r.org/node/170227

http://www.inside-r.org/node/170227

http://www.jstatsoft.org/v17/i05/paper

http://goo.gl/yQoNdE


Talmor, R., Reiter, S., & Feigin, N. (2005). Factors relating to regular education teacher burnout

in inclusive education. European Journal of Special Needs Education, 20(2), 215-229.

Vokić, N. (2015). Osnovne karakteristike individualnog obrazovnog plana (IOP) djece s posebnim

potrebama (Radni materijal za predmet „Psihologija djece s posebnim potrebama“,

studijski program „Psihologija“, školska 2014/15. godina). PIM univerzitet, Banjaluka, Bosna

i Hercegovina. Dostupno s http://goo.gl/uEQrmv

Zinbarg, R. E., Revelle, W., Yovel, I., & Li, W. (2005). Cronbach’s α, Revelle’s β, and McDonald’s

ωH: Their relations with each other and two alternative conceptualizations of reliability.

Psychometrika, 70(1), 123-133.

http://goo.gl/uEQrmv


Prilog A: Kompletna faktorska matrica sklopa (eng. pattern) SINKL 2.0 upitnika

Br. Tvrdnje Faktorska zasićenja (Λ)

MIMI PIN PIM SP

1 Inkluzivno obrazovanje moralna je dužnost društva u cjelini. .820 -.042 .063 -.058

2 U učionici sa učenicima s disabilitetima teško je održavati disciplinu. .056 .783 -.047 -.046

3 Specijalni razredi u okviru redovnih škola omogućili bi da djeca s disabilitetima lakše dobijaju individualizovane instrukcije od strane za to obučenog osoblja.

.114 -.072 .820 -.021

4 Zadovoljan/na sam podrškom u vezi sa inkluzijom koju mi pružaju stručni saradnici iz moje škole (pedagog, psiholog...).

-.091 -.006 .065 .878

5 Nije ni važno koliko je inkluzija efikasna, treba je primjenjivati jer je moralna. .815 .135 .017 -.025

6 Učenici s disabilitetima su često agresivni prema drugoj djeci. .022 .737 -.042 .076

7 Bolje je povremeno uvoditi djecu s disabilitetima u redovne razrede, na predmetima koje mogu da prate, nego držati ih sve vrijeme u redovnoj nastavi.

.070 .040 .693 .053

8 Stručni timovi u školi u kojoj sam zaposlen/a značajno doprinose uspješnoj realizaciji inkluzije.

.054 .093 -.083 .770

9 Inkluziju treba primjenjivati jer je humana. .761 -.024 .058 .010

10 Učenici s disabilitetima ometaju mi nastavu značajno više od drugih učenika. .034 .714 .035 -.070

11 Samo u specijalnim školama ili odjeljenjima djeca s disabilitetima mogu dobiti punu pažnju i individualizovane instrukcije.

-.109 .038 .693 .039

12 Zadovoljan/na sam podrškom u vezi s inkluzijom koju mi pružaju drugi učitelji i nastavnici iz moje škole.

.054 -.034 .052 .573

13 Pozdravljam implementaciju inkluzije u naš obrazovni sistem. .666 -.173 -.045 .082

14 Roditelji djece bez disabiliteta žale se na djecu s disabilitetima. .074 .696 -.035 .049

15 Inkluzija bi trebala da se vrši samo onda kada je dijete s disabilitetima u stanju da prati i razumije nastavu.

-.160 -.032 .514 -.020

16 Inkluzija pomaže u tome da učenici s disabilitetima ne budu stigmatizirani. .604 -.080 .022 .020

17 Djeca bez disabiliteta često zadirkuju djecu s disabilitetima. -.052 .582 -.017 .048

18 Sva djeca, nevezano od težine disabiliteta, treba da se školuju u inkluziji. .597 .196 -.066 .001

19 Učenici s disabilitetima u redovnoj učionici narušavaju kvalitet školovanja djece bez disabiliteta.

-.095 .551 .212 -.066

Legenda i napomene: Br.=redni broj tvrdnje u finalnom SINKL 2.0 upitniku; MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; sume kvadrata faktora su, redom: 3.172, 2.907, 1.977 i 1.730.


Prilog B: Kompletna faktorska matrica strukture SINKL 2.0 upitnika

Br. Tvrdnje Faktorska zasićenja (Λ)

MIMI PIN PIM SP

1 Inkluzivno obrazovanje moralna je dužnost društva u cjelini. .779 -.306 -.369 .296

2 U učionici sa učenicima s disabilitetima teško je održavati disciplinu. -.243 .754 .349 -.304


-.295 .323 .729 -.200


.260 -.271 -.165 .820

5 Nije ni važno koliko je inkluzija efikasna, treba je primjenjivati jer je moralna. .743 -.163 -.329 .274

6 Učenici s disabilitetima su često agresivni prema drugoj djeci. -.21 .678 .310 -.182


-.284 .357 .661 -.148

8 Stručni timovi u školi u kojoj sam zaposlen/a značajno doprinose uspješnoj realizaciji inkluzije.

.396 -.265 -.303 .784

9 Inkluziju treba primjenjivati jer je humana. .744 -.293 -.355 .332

10 Učenici s disabilitetima ometaju mi nastavu značajno više od drugih učenika. -.292 .746 .414 -.338


-.468 .429 .758 -.239


.290 -.246 -.173 .594

13 Pozdravljam implementaciju inkluzije u naš obrazovni sistem. .793 -.487 -.509 .452

14 Roditelji djece bez disabiliteta žale se na djecu s disabilitetima. -.156 .630 .276 -.172


-.425 .308 .587 -.238

16 Inkluzija pomaže u tome da učenici s disabilitetima ne budu stigmatizirani. .632 -.311 -.341 .306

17 Djeca bez disabiliteta često zadirkuju djecu s disabilitetima. -.249 .575 .301 -.191

18 Sva djeca, nevezano od težine disabiliteta, treba da se školuju u inkluziji. .556 -.071 -.275 .207

19 Učenici s disabilitetima u redovnoj učionici narušavaju kvalitet školovanja djece bez disabiliteta.

-.449 .725 .572 -.384

Legenda i napomene: Br.=redni broj tvrdnje u finalnom SINKL 2.0 upitniku; MIMI=Moralni imperativ inkluzije; PIN=Problemi u inkluzivnoj nastavi; PIM=Parcijalna inkluzija – mejnstriming; SP=Stručna podrška; sume kvadrata faktora su, redom: 4.402, 4.098, 3.741 i 2.883.


Prilog C: SINKL 2.0 upitnik s ključem

Ovaj upitnik sadrži tvrdnje koje se odnose na stavove i iskustva o inkluziji. Tvrdnje se ne odnose na znanja ili sposobnosti, tj. nema tačnih i netačnih odgovora. Vaš zadatak je da navedete u kolikoj mjeri se slažete sa svakom od navedenih tvrdnji. Stepen slaganja izražavate zaokruživanjem odgovarajućeg broja pored svake od tvrdnji. Značenje brojeva je: 1) uopšte se ne slažem; 2) uglavnom se ne slažem; 3) nisam siguran/na; 4) uglavnom se slažem; 5) potpuno se slažem.

Važno: Na ovaj upitnik treba da odgovarate na osnovu svog ličnog iskustva, ali ako trenutno ne predajete učenicima s disabilitetima/posebnim potrebama, onda odgovarajte na osnovu svog ranijeg iskustva, kada ste im predavali. Ako nikada ranije niste lično radili sa učencima s disabilitetima/posebnim potrebama, odgovarajte hipotetski, tj. onako kako mislite da bi najvjerovatnije bilo kada biste s njima radili. Molimo Vas samo da ovdje zaokruživanjem naznačite da li odgovarate: 1) na osnovu sadašnjeg iskustva u radu sa učenicima s disabilietima, 2) na osnovu ranijeg iskustva u radu sa učenicima s disabilitetima, 3) hipotetski, na osnovu pretpostavljenog/očekivanog iskustva u budućem radu sa učenicima s disabilitetima.

Napomena: Operacionalni termin „disabilitet“ koji se koristi u ovom upitniku tehnički je sinoniman terminima „invaliditet“, „posebne potrebe“, „ometenost u razvoju“ „(razvojno) oštećenje“ i sl.

Br. Tvrdnje Odgovori

1 Inkluzivno obrazovanje moralna je dužnost društva u cjelini. 1 2 3 4 5 2 U učionici sa učenicima s disabilitetima teško je održavati disciplinu. 1 2 3 4 5


1 2 3 4 5


1 2 3 4 5

5 Nije ni važno koliko je inkluzija efikasna, treba je primjenjivati jer je moralna. 1 2 3 4 5

6 Učenici s disabilitetima su često agresivni prema drugoj djeci. 1 2 3 4 5


1 2 3 4 5

8 Stručni timovi u školi u kojoj sam zaposlen/a značajno doprinose uspješnoj realizaciji inkluzije. 1 2 3 4 5

9 Inkluziju treba primjenjivati jer je humana. 1 2 3 4 5

10 Učenici s disabilitetima ometaju mi nastavu značajno više od drugih učenika. 1 2 3 4 5


1 2 3 4 5


1 2 3 4 5

13 Pozdravljam implementaciju inkluzije u naš obrazovni sistem. 1 2 3 4 5

14 Roditelji djece bez disabiliteta žale se na djecu s disabilitetima. 1 2 3 4 5


1 2 3 4 5

16 Inkluzija pomaže u tome da učenici s disabilitetima ne budu stigmatizirani. 1 2 3 4 5

17 Djeca bez disabiliteta često zadirkuju djecu s disabilitetima. 1 2 3 4 5

18 Sva djeca, nevezano od težine disabiliteta, treba da se školuju u inkluziji. 1 2 3 4 5

19 Učenici s disabilitetima u redovnoj učionici narušavaju kvalitet školovanja djece bez disabiliteta. 1 2 3 4 5

Molimo Vas da provjerite da li ste odgovorili na svaku tvrdnju! Hvala!

Ključ:

1) Moralni imperativ inkluzije (MIMI) = (SINKL1 + SINKL5 + SINKL9 + SINKL13 + SINKL16 +

SINKL18)/6

2) Problemi u inkluzivnoj nastavi (PIN) = (SINKL2 + SINKL6 + SINKL10 + SINKL14 + SINKL17 +

SINKL19)/6

3) Parcijalna inkluzija – mejnstriming (PIM) = (SINKL3 + SINKL7 + SINKL11 + SINKL15)/4

4) Stručna podrška (SP) = (SINKL4 + SINKL8 + SINKL12)/3

NVO „Persona“ radni dokument br. 01-2016. Sva prava zadržana.

[Ova stranica je intencionalno prazna.]

Documents

INKLUZIJI SINKL 2 - personapsiho.compersonapsiho.com/wp-content/uploads/2015/03/SINKL2.pdf · Upitnik stavova o inkluziji – SINKL (Subotić, 2010; vidjeti i: Subotić, 2014a, 2014b)