INGURUNEAREN IRAKASLEAREN GIDA 5.maila

132826 _ 0001-0035.indd 1 28/9/09 17:05:58

Lehen Hezkuntzako bosgarren mailarako Ingurunearen Ezaguera 5 gida didaktikoa

Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educacin, S. L.ren

Lehen Hezkuntzako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Jos Toms Henaoren

zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Ikaslearen liburuko testua: Mariola Fernndez, Lourdes Etxebarria, Juan Ignacio Medina, Aurora Moral, Ana Isabel Prez eta Joseba Santxo.

Gida didaktikoaren testua: Jon Ander Rojo eta Ana Snchez-Ramal.

Irudiak: Paul Coulbois, Carlos Fernndez, Carles Salom, Jos Santos eta Bartolom Segu.

Edizioa: Ainhoa Basterretxea eta Ana Snchez-Ramal.

132826 _ 0001-0035.indd 2 28/9/09 17:05:59

SarreraJakintzaren Etxea proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV

Lehen Hezkuntza: helburuak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI

Curriculumeko oinarrizko gaitasunak . . . . . . . . . . . . . . . VII

Bosgarren mailarako baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIII

Seigarren mailarako baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X

Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII

Ingurunearen Ezaguerako oinarrizko gaitasunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV

IKASTEN IKASTEKO programa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII

Mapekin lanean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX

Ikaslearen liburua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXII

Gida didaktikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXVIII

Gida didaktikoaLEHEN HIRUHILEKOA

1. unitatea. Izaki bizidunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2. unitatea. Landareen erreinua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

3. unitatea. Ingurumena babestea. . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

4. unitatea. Lurra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

5. unitatea. Unibertsoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Hiruhilekoaren berrikusketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

BIGARREN HIRUHILEKOA

6. unitatea. Materia eta haren eraldaketak. . . . . . . . . 74

7. unitatea. Indarrak eta higidura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

8. unitatea. Erliebea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

9. unitatea. Klima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

10. unitatea. Urak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Hiruhilekoaren berrikusketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

HIRUGARREN HIRUHILEKOA

11. unitatea. Biztanleria eta lana. . . . . . . . . . . . . . . . . 144

12. unitatea. Erakundeak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

13. unitatea. Historiaurrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

14. unitatea. Antzinaroa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

15. unitatea. Erdi Aroa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Hiruhilekoaren berrikusketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

Eranskina: Glosarioa - Mapak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

132826 _ 0001-0035.indd 3 28/9/09 17:05:59

Jakintzaren Etxeak hiru printzipio ditu oinarrian:

Ikaskuntza eraginkorra sustatzea, ikasleari be-reganatu beharreko trebetasunak behar bezala garatzeko aukera emango diona. Lehen Hezkun- tzako hirugarren zikloan, helburua argia da: ziklo horretako funtsezko eduki kurrikularren ikasketa sendoa bermatzea.

Hori guztia lortzeko, ikaslearen liburuez gain, hainbat baliabide ematen ditugu, funtsezko edu-kiak azaltzeko, berrikusteko, finkatzeko, osatze-ko eta ebaluatzeko.

Ezagutza eguneroko bizitzan erabiltzea, neska-mutilak eguneroko bizitzan behar bezala ari tzeko. Helburu jakin batzuk lortu nahi ditugu: ikasleak egokitutako komunikazio-egoeretan moldatzea, Matematikan ikasitakoa eguneroko bizitzan era-biltzea eta ikasitako edukiak baliatzea, beren natura- eta gizarte-ingurunea ulertzeko eta haiei buruzko erabakiak hartzeko.

Jakintzaren Etxea, Zubia/Santillanaren hezkuntza-proiektu berria, apropos-

aproposa da ikasleek pertsona eta gizarteko kide gisa garatzeko behar dituz-

ten gaitasunak bereganatzeko.

Proiektuaren zutabeak

IV

Jakintzaren Etxeak kalitatezko hezkuntza du helbu-ru, ikasleei eskolan arrakasta lortzen laguntzeko. Ikerketa- eta eztabaida-prozesu luze baten emaitza da. Irakasleek, pedagogoek, psikologoek, argitara-tzaileek, diseinatzaileek, irudigileek eta asmo oneko eta jakinduria handiko beste hainbat profesionalek elkarren artean egindako lana da. Haien lanak eta Zubia/Santillanaren esperientzia luzeak bermatzen dute proiek tu horren sendotasuna.

Irakasleek, ikasleek eta gurasoek konfiantza osoa izan dezakete Jakintzaren Etxean.

Jakintzaren Etxeak ekitatea du helburu hezkuntzan, ikasle guztiek aurki dezaten beren ikaskuntza- errit-moarekin eta egoera pertsonalarekin bat datorren erantzuna.

Zuzentasuna lortzeko, benetako balio-hezkuntzara-ko proiektu bat proposatzen da. Arreta berezia jar-tzen zaie bizikidetzari, ingurumena zaintzeari eta guztion tzako mundu hobea eraikitzea sustatzen du-ten beste balio batzuei.

Proiektu honen helburuen artean dago, halaber, ikasleek bizi garen gizarteko kulturaniztasuna be-reiztea eta onartzea.

Jakintzaren Etxea proiektu zabala da eta denek dute lekua: ikasleek, irakasleek, gurasoek

Ongi oinarritutako proiektua Guztion etxea

132826 _ 0001-0035.indd 4 28/9/09 17:06:02

VJakintzaren Etxeak hiru printzipio ditu oinarrian:

Ikaskuntza eraginkorra sustatzea, ikasleari be-reganatu beharreko trebetasunak behar bezala garatzeko aukera emango diona. Lehen Hezkun- tzako hirugarren zikloan, helburua argia da: ziklo horretako funtsezko eduki kurrikularren ikasketa sendoa bermatzea.

Hori guztia lortzeko, ikaslearen liburuez gain, hainbat baliabide ematen ditugu, funtsezko edu-kiak azaltzeko, berrikusteko, finkatzeko, osatze-ko eta ebaluatzeko.

Ezagutza eguneroko bizitzan erabiltzea, neska-mutilak eguneroko bizitzan behar bezala ari tzeko. Helburu jakin batzuk lortu nahi ditugu: ikasleak egokitutako komunikazio-egoeretan moldatzea, Matematikan ikasitakoa eguneroko bizitzan era-biltzea eta ikasitako edukiak baliatzea, beren natura- eta gizarte-ingurunea ulertzeko eta haiei buruzko erabakiak hartzeko.

Jakintzaren Etxea, Zubia/Santillanaren hezkuntza-proiektu berria, apropos-

aproposa da ikasleek pertsona eta gizarteko kide gisa garatzeko behar dituz-

ten gaitasunak bereganatzeko.

Derrigorrezko Hezkuntzan zehar ikasleek bere-ganatu behar dituzten oinarrizko gaitasunak ga-ratzen laguntzea. Arlo guzti-guztietan sustatzen da ondoren zerrendatuta ageri diren gaitasun guztien garapena; hain zuzen ere, gaitasun ho-riexek dira gaur egungo gizartean behar bezala moldatu ahal izateko ikasleek eskuratu behar dituztenak:

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

Matematikarako gaitasuna

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna

Giza eta arte-kulturarako gaitasuna

Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna

Ikasten ikasteko gaitasuna

Aurrera, zuen proiektua da hau. Zuen etxea da. Guztion etxea da.

Proiektuaren zutabeak

Jakintzaren Etxeak ekitatea du helburu hezkuntzan, ikasle guztiek aurki dezaten beren ikaskuntza- errit-moarekin eta egoera pertsonalarekin bat datorren erantzuna.

Zuzentasuna lortzeko, benetako balio-hezkuntzara-ko proiektu bat proposatzen da. Arreta berezia jar-tzen zaie bizikidetzari, ingurumena zaintzeari eta guztion tzako mundu hobea eraikitzea sustatzen du-ten beste balio batzuei.

Proiektu honen helburuen artean dago, halaber, ikasleek bizi garen gizarteko kulturaniztasuna be-reiztea eta onartzea.

Jakintzaren Etxea proiektu zabala da eta denek dute lekua: ikasleek, irakasleek, gurasoek

Guztion etxea

132826 _ 0001-0035.indd 5 28/9/09 17:06:07

VI

Oinarrizko gaitasunakCURRICULUMEAN

Hezkuntzako Lege Organikoak dioenez, Lehen Hezkuntzaren helburua haur guztiei norberaren garapen pertsonala eta ongizatea finkatzeko au-kera ematea da, ahozko adierazpenari nahiz uler-menari, irakurketari, idazketari eta kalkuluari bu-ruzko oinarrizko trebetasun kulturalak eskura tzeko aukera ematea, bai eta lanerako eta ikasketara-ko ohitura, gizarte-trebetasunak, arterako sena, sormena eta afektibitatea garatzeko aukera ema-tea ere.

Etapako helburuen zerrenda ageri den atalean, legeak hau adierazten du:

Lehen Hezkuntzak zenbait gaitasun garatzen la-gunduko die haurrei; hauek egiteko aukera ema-ten dutenak:

a) Bizikidetza-balioen nahiz -arauen berri izatea eta balioestea, haien arabera obratzen ikas-tea, herritar aktibo izateko prestatzea eta giza eskubideak errespetatzea, bai eta gizarte de-mokratikoen aniztasuna ere.

b) Banakako lanerako eta talde-lanerako ohiturak garatzea, eta ikasten ahalegina egitekoa eta erantzulea izatekoa, bai eta nork beregan kon-fiantza izateko jarrera, zentzu kritikoa, ekimen pertsonala, jakin-mina, eta ikasteko interesa eta sormena izatea ere.

c) Gatazkei aurrea hartzeko eta modu baketsuan konpontzeko trebetasunak eskuratzea, etxe-koekin autonomoak izateko, bai eta inguruko gizarte-taldeetan ere.

d) Hauek guztiak zer diren jakitea, ondo ulertzea eta errespetatzea: kulturak, pertsonen arteko desberdintasunak, emakumeen eta gizonen arteko eskubide- eta aukera-berdintasunak, eta ezintasunak dituzten pertsonak ez diskri-minatzea.

e) Gaztelania jakitea eta behar bezala erabiltzea, bai eta autonomia-erkidegoko hizkuntza koofi-ziala ere, balego, eta irakurtzeko ohiturak ga-ratzea.

f) Gutxienez, atzerriko hizkuntza baten hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna eskuratzea, mezu errazak adierazteko eta ulertzeko, eta eguneroko bizitzako egoeretan moldatzen ja-kiteko.

g) Oinarrizko matematika-gaitasunak garatzea, eta kalkuluko oinarrizko eragiketak egitea, Geometriako ezagutzak izatea eta iritzira kal-kulatzen jakitea eskatzen duten problemak ebazten hastea, eta eguneroko bizitzako egoe-retan aplikatzeko gai izatea.

h) Ingurune naturalaren, sozialaren eta kultura-laren berri izatea eta balioestea, bai eta ho-rietarako ekintzak eta babesteko aukerak zein diren jakitea ere.

i) Informazioaren eta komunikazioaren teknolo-giak erabiltzen hastea, ikasteko, eta jasotako nahiz sortutako mezuekiko jarrera kritikoa ga-ratzea.

j) Zenbait arte-adierazpen erabiltzea eta ikusizko proposamenak egiten hastea.

k) Higienea eta osasuna balioestea, norberaren gorputza eta gainerakoena onartzea, desber-dintasunak errespetatzea, eta kirola eta gor-putz-hezkuntza erabiltzea, garapen pertsonala eta soziala hobetzeko.

l) Gizakien hurbileko animalien berri izatea eta balioestea, eta haiek zaintzen lagunduko du-ten portaerak hartzea.

m) Ahalmen afektiboak garatzea, nortasunaren alderdi guztietan eta gainerakoekiko harrema-netan, bai eta indarkeriaren aurkako jarrera, aurreiritzien aurkakoa eta estereotipo sexisten aurkakoa ere.

n) Bide-hezkuntza eta errespetuzko jarrerak sus-tatzea, horrela prebenitzen baitira zirkulazio-is-tripuak.

Lehen HezkuntzaHELbURUAk

132826 _ 0001-0035.indd 6 28/9/09 17:06:07

VII

Hezkuntzako Lege Organikoak badu berritasun garrantzitsu bat: oinarrizko gaitasunak curriculu-mean sartzen ditu. Hau dio hitzez hitz legearen testuak: curriculumeko arloen eta gaien bidez, ikasleek hezkuntza-helburuak eskuratzea lortu nahi da, eta beraz, oinarrizko gaitasunak ere es-kura ditzatela. Hala eta guztiz ere, ez dago inola-ko lotura unibokorik arlo edo gai batzuen irakas-kuntzaren eta gaitasun batzuen garapenaren artean. Arlo jakin bakoitzak gaitasun zehatz ba-tzuk garatzen lagun tzen du eta, aldi berean, oina-rrizko gaitasun bakoitza lor tzeko zenbait arlo edo gai landu behar izaten dira. Hau dio legeak gai berari buruz:

Curriculuma antolatzean, ezagutza-arloak har-tzen dira kontuan, eta haietan bilatu behar dira etapa honetan gaitasunak garatzeko aukera emango duten erreferenteak. Beraz, arlo bakoi-tzean gehienbat oinarrizko zein gaitasun bultza-tzen diren adierazten da. Bestalde, helburuak eta edukien aukeraketa gaitasunak behar bezala ga-ratzeko zehazten dira.

Zer dira oinarrizko gaitasunak?Norberak eskuratutako ezagutzak, trebetasunak eta jarrerak zenbait testuingurutan eta egoeratan modu integratuan praktikan jartzeko ahalmena da gaitasuna.

Gaitasuna izeneko kontzeptuak alderdi hauek har tzen ditu bere baitan: ezagutza teorikoak, tre-betasunak edo ezagutza praktikoak eta jarrerak. Hortaz, jakintza baino askoz haratago doa, bai eta egiten edo aplikatzen jakitea baino askoz ha-ratago ere, izaten edo egoten jakitea ere hor sartzen baita.

Oinarrizko gaitasunek zenbait ezaugarri dituzte. Hona hemen:

Ahalmenen garapena gehiago sustatzen dute, edukiak barneratzea baino, ikasketak zehaz-tean edukiak betiere bertan egongo diren arren.

Ikasitakoa aplikagarria den kontuan hartzen dute, gai den pertsona bere ekintza-esparruko arazoei irtenbideak emateko gauza izango bai-ta.

Izaera dinamikoa dute, pixkanaka-pixkanaka garatzeaz gain, zenbait egoeratan eta hezkun-tza-erakundetan eskura daitezkeelako.

Diziplinarteko eta zeharkako izaera dute, dizipli-na akademiko askotako ezagutzak biltzen baiti-tuzte.

Kalitatearen eta ekitatearen arteko elkargunea osatzen dute. Alde batetik, bizi garen garaiko behar errealei erantzuna emango dien hezkun-tza bermatzen saiatzen dira (kalitatea). Beste-tik, ikasle guztiek barneratzea espero da, herri-tar guztien oinarri komuna izan daitezen (zuzentasuna).

Beraz, oinarrizko gaitasunak dira gizabanakoek errealizatzeko eta garapen pertsonalerako behar dituzten ezagutzak, trebetasunak eta jarrerak; hala, gizartearen zati izango dira eta lan egiteko aukera izango dute. Gaitasunak derrigorrezko hezkuntzaren amaieran eskuratu beharko lirateke eta bizitza osoan zehar etengabe ikasteko oina-rria izan beharko lukete.

Oinarrizko gaitasunakCURRICULUMEAN

Lehen HezkuntzaHELbURUAk

132826 _ 0001-0035.indd 7 28/9/09 17:06:07

VIII

Ebaluaziorako baliabideak

Ebaluaziorako baliabideak. Adi-Adi euskarari 5

Ebaluaziorako baliabideak. Ingurunearen Ezaguera 5

Ebaluaziorako baliabideak. Matematika 5

Recursos para la evaluacin. Lengua castellana 5

Aniztasunaren trataerarako baliabideak

Antzerki-tailerra 5

Ingurunearen Ezaguera. Finkatzeko eta zabaltzeko fitxak 5

Matematika. Finkatzeko eta zabaltzeko fitxak 5

Fichas de refuerzo y ampliacin. Lengua castellana 5

Mapekin lanean

Erlijioa 5 gida

Herritartasunerako Hezkuntza gida

Teachers Book New Science 5

bosgarren mailarako baliabideak

IkASLEARENTZAkO bALIAbIDEAk IRAkASLEARENTZAkO bALIAbIDEAk

Liburuak

Adi-Adi euskarari 5

Ingurunearen Ezaguera 5

Matematika 5

Lengua castellana 5

Marraztea eta Margotzea 5

Musika 5

Erlijioa 5

Herritartasunerako Hezkuntza

Txiri-txiri irakurgaiak 5

New Science 5

Drawing and painting 5

Gida didaktikoak

Adi-Adi euskarari 5 gida

Ingurunearen Ezaguera 5 gida

Matematika 5 gida

Lengua castellana 5 gua

Marraztea eta Margotzea 5 gida

Musika 5 gida

Ikasgelarako baliabideakMapa mutu manipulagarriak

Espainiako, Europako eta munduko mapen horma-irudiak, ipintzeko eta kentzeko izenekin

Matematikarako material manipulagarria

Gorputz geometrikoak: konoa, prisma, zilindroa, esfera, kuboa, piramidea

Gorputz geometrikoen garapena Zatikiak lantzeko taula Irudi lauak Arbelerako tresnak: erregela, konpasa,

eskuaira, angelu-garraiagailua eta kartaboia Billeteak eta txanponak

Euskararako horma-irudiak

Aditz laguntzailea, aditz trinkoak, deklinabidea eta joskera

Ingurunearen Ezaguerarako horma-irudiak

Giza gorputza, Euskadiko mapak, Espainiako mapak, Europako mapak...

Matematikarako horma-irudiak

Lauki motak, triangelu motak, gorputz geometrikoak, poligonoak, zirkulua eta zirkunferentzia, angeluak

Lengua castellanarako horma-irudiak

Conjugaciones verbales

koadernoak

Adi-adi euskarari 5. Lehen hiruhilekoa

Adi-adi euskarari 5. Bigarren hiruhilekoa

Adi-adi euskarari 5. Hirugarren hiruhilekoa

Ariketak mapekin

Matematika 5. Lehen hiruhilekoa

Matematika 5. Bigarren hiruhilekoa

Matematika 5. Hirugarren hiruhilekoa

Lengua castellana 5. Primer trimestre

Lengua castellana 5. Segundo trimestre

Lengua castellana 5. Tercer trimestre

Zenbakiak eta eragiketak. 11. koadernoa



Matematikako problemak. 12. koadernoa



132826 _ 0001-0035.indd 8 28/9/09 17:06:07

IX







Antzerki-tailerra 5




Mapekin lanean

Erlijioa 5 gida



Gaitasunak lantzeko baliabideak

100 proposamen hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna lantzeko

100 proposamen zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna lantzeko

100 proposamen matematikarako gaitasuna lantzeko

100 propuestas para mejorar la competencia en comunicacin lingistica

bosgarren mailarako baliabideak

Gida didaktikoak



Matematika 5 gida



Musika 5 gida















Ikasten ikasteko programa

Irakaslearentzako eskuliburua

baliabide digitalak

Curriculum-dokumentuen CDa

132826 _ 0001-0035.indd 9 28/9/09 17:06:08

XEbaluaziorako baliabideak






Antzerki-tailerra 6




Mapekin lanean

Erlijioa 6 gida



Seigarren mailarako baliabideak

IkASLEARENTZAkO bALIAbIDEAk IRAkASLEARENTZAkO bALIAbIDEAk

Liburuak

Adi-Adi euskarari 6

Ingurunearen Ezaguera 6

Matematika 6

Lengua castellana 6

Marraztea eta Margotzea 6

Musika 6

Erlijioa 6

Herritartasunerako Hezkuntza

Txiri-txiri irakurgaiak 6

New Science 6

Drawing and painting 6

Gida didaktikoak



Matematika 6 gida



Musika 6 gida















koadernoak

Adi-adi euskarari 6. Lehen hiruhilekoa

Adi-adi euskarari 6. Bigarren hiruhilekoa

Adi-adi euskarari 6. Hirugarren hiruhilekoa

Ariketak mapekin

Matematika 6. Lehen hiruhilekoa

Matematika 6. Bigarren hiruhilekoa

Matematika 6. Hirugarren hiruhilekoa

Lengua castellana 6. Primer trimestre

Lengua castellana 6. Segundo trimestre

Lengua castellana 6. Tercer trimestre







132826 _ 0001-0035.indd 10 28/9/09 17:06:08

XI







Antzerki-tailerra 6




Mapekin lanean

Erlijioa 6 gida



Gaitasunak lantzeko baliabideak

100 proposamen hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna lantzeko

100 proposamen zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna lantzeko

100 proposamen matematikarako gaitasuna lantzeko

100 propuestas para mejorar la competencia en comunicacin lingistica

Seigarren mailarako baliabideak

Gida didaktikoak



Matematika 6 gida



Musika 6 gida















Ikasten ikasteko programa

Irakaslearentzako eskuliburua

baliabide digitalak

Curriculum-dokumentuen CDa

132826 _ 0001-0035.indd 11 28/9/09 17:06:08

XII

Edukiak bOSGARREN MAILAUNITATEA EDUKIAK

1 Izaki bizidunakZelula Izaki

zelulaniztunak: animaliak eta landareak

Beste erreinuak

2 Landareen erreinuaLandare taldeak Landareen

elikaduraLandareen ugalketa sexuala

Ugalketa asexuala eta landareen arteko harremana

3 Ingurumena babestea Ekosistemak Ekosistemetako elikadura Ingurumena Ingurumena babestea

4 LurraLurraren geruzak Lurrazala Lurraren

barne-energia: sumendiak eta lurrikarak

Lurrazaleko harriak

5 Unibertsoa Eguzki-sistema Unibertsoa Espazioa esploratzen 6 Materia eta haren eraldaketak

Materia eta zer propietate dituen

Nahasteak eta substantzia puruak

Egoera-aldaketak Aldaketa kimikoak

7 Indarrak eta higiduraHigidura eta abiadura

Grabitate- indarra eta higidura

Makina bakunak

8 ErliebeaIberiar penintsulako erliebea

Mendiak eta sakonuneak

Kostaldea eta uharteak

Euskadiko erliebea

9 klimaKlima Klima

mediterraneoaKlima ozeanikoa, subtropikala eta mendialdekoa

Euskadiko klimak

10 UrakIbaiak Espainiako ibaien

isurialdeakItsas urak, aintzirak, urtegiak eta lurpeko urak

Euskadiko urak

11 biztanleria eta lanaEspainiako biztanleria

Biztanleria eta ekonomia- jarduerak

Zerbitzuak Biztanleria eta lana Euskadin

12 Erakundeak

Espainiaren lurralde-antolaketa

Espainiako erakundeak

Euskadiko erakundeak

13 HistoriaurreaPaleolitoa Neolitoa Metal Aroa Euskal

lurraldea Historiaurrean

14 AntzinaroaIberiarrak, zeltak eta kolonizatzaileak

Erromatar Hispania

Euskal lurraldea Antzinaroan

15

Erdi Aroa

Erdi Aroaren hasiera

Erdi Aroaren amaiera

Al Andalusko bizimodua

Gaur egungo Euskadiko lurraldea, Erdi Aroan

Kristau- erresumetako bizimodua

UNITATEA EDUKIAK

1 Nutrizio-funtzioa INutrizioa Elikadura Digestio-prozesua

2 Nutrizio-funtzioa IIArnasketa Iraizketa Zirkulazio-aparatua Odolaren

zirkulazioa

3 Harreman-funtzioaHarreman-funtzioa Nerbio-sistema Nerbio-sistema

eta mugimenduakBarne-koordinazioa

4 UgalketaSexu-ezaugarriak Ernalketa Haurdunaldia eta

erditzea

5 OsasunaOsasuna eta gaixotasuna

Osasunerako arriskuak

Gaixotasun infekziosoak

Gaixotasunen tratamendua

6 Elektrizitatea eta magnetismoaKarga elektrikoak Imanak eta

magnetismoaKorronte elektrikoa

7 EnergiaEnergia eta zer propietate dituen

Beroa eta tenperatura

Elektrizitatearen ekoizpena

Energia gure gizartean

8 MakinakMakinak eta haien erabilerak

Makina baten zatiak

Eragile mekanikoak

Aurrerapen teknikoak eta gizartea

9 Lurraren adierazpenaLurra eta mapak

Planisferio fisikoa Planisferio politikoa

10 Europako eta Espainiako paisaiakEuropako erliebea Europako klimak

eta landarediaEuropako ibaiak eta aintzirak

Espainiako paisaiak

11Europako eta Espainiako biztanleria eta ekonomia

Europako biztanleria

Europako ekonomia- jarduerak

Espainiako biztanleria eta ekonomia- jarduerak

12 Europar batasunaEuropar Batasuna gaur egun

Europako erakundeak

Batasunaren lorpenak eta erronkak

13 Historiaurretik Erdi AroraHistoriaurrea Antzinaroa Erdi Aroa

14 Aro ModernoaAmerikaren aurkikuntza

Hispaniar inperioa Inperioaren krisia Gizartea eta kultura

15 Aro GaraikideaXIX. mendea Primo de Riveraren

garaitik Francoren garaira

Trantsizioa eta demokrazia

XIX. mendeko bizimodua

132826 _ 0001-0035.indd 12 28/9/09 17:06:09

XIII

SEIGARREN MAILAbOSGARREN MAILA

UNITATEA EDUKIAK

1 Izaki bizidunakZelula Izaki

zelulaniztunak: animaliak eta landareak

Beste erreinuak

2 Landareen erreinuaLandare taldeak Landareen

elikaduraLandareen ugalketa sexuala

Ugalketa asexuala eta landareen arteko harremana

3 Ingurumena babestea Ekosistemak Ekosistemetako elikadura Ingurumena Ingurumena babestea

4 LurraLurraren geruzak Lurrazala Lurraren

barne-energia: sumendiak eta lurrikarak

Lurrazaleko harriak

5 Unibertsoa Eguzki-sistema Unibertsoa Espazioa esploratzen 6 Materia eta haren eraldaketak

Materia eta zer propietate dituen

Nahasteak eta substantzia puruak

Egoera-aldaketak Aldaketa kimikoak

7 Indarrak eta higiduraHigidura eta abiadura

Grabitate- indarra eta higidura

Makina bakunak

8 ErliebeaIberiar penintsulako erliebea

Mendiak eta sakonuneak

Kostaldea eta uharteak

Euskadiko erliebea

9 klimaKlima Klima

mediterraneoaKlima ozeanikoa, subtropikala eta mendialdekoa

Euskadiko klimak

10 UrakIbaiak Espainiako ibaien

isurialdeakItsas urak, aintzirak, urtegiak eta lurpeko urak

Euskadiko urak

11 biztanleria eta lanaEspainiako biztanleria

Biztanleria eta ekonomia- jarduerak

Zerbitzuak Biztanleria eta lana Euskadin

12 Erakundeak

Espainiaren lurralde-antolaketa

Espainiako erakundeak

Euskadiko erakundeak

13 HistoriaurreaPaleolitoa Neolitoa Metal Aroa Euskal

lurraldea Historiaurrean

14 AntzinaroaIberiarrak, zeltak eta kolonizatzaileak

Erromatar Hispania

Euskal lurraldea Antzinaroan

15

Erdi Aroa

Erdi Aroaren hasiera

Erdi Aroaren amaiera

Al Andalusko bizimodua

Gaur egungo Euskadiko lurraldea, Erdi Aroan

Kristau- erresumetako bizimodua

UNITATEA EDUKIAK

1 Nutrizio-funtzioa INutrizioa Elikadura Digestio-prozesua

2 Nutrizio-funtzioa IIArnasketa Iraizketa Zirkulazio-aparatua Odolaren

zirkulazioa

3 Harreman-funtzioaHarreman-funtzioa Nerbio-sistema Nerbio-sistema

eta mugimenduakBarne-koordinazioa

4 UgalketaSexu-ezaugarriak Ernalketa Haurdunaldia eta

erditzea

5 OsasunaOsasuna eta gaixotasuna

Osasunerako arriskuak

Gaixotasun infekziosoak

Gaixotasunen tratamendua

6 Elektrizitatea eta magnetismoaKarga elektrikoak Imanak eta

magnetismoaKorronte elektrikoa

7 EnergiaEnergia eta zer propietate dituen

Beroa eta tenperatura

Elektrizitatearen ekoizpena

Energia gure gizartean

8 MakinakMakinak eta haien erabilerak

Makina baten zatiak

Eragile mekanikoak

Aurrerapen teknikoak eta gizartea

9 Lurraren adierazpenaLurra eta mapak

Planisferio fisikoa Planisferio politikoa

10 Europako eta Espainiako paisaiakEuropako erliebea Europako klimak

eta landarediaEuropako ibaiak eta aintzirak

Espainiako paisaiak

11Europako eta Espainiako biztanleria eta ekonomia

Europako biztanleria

Europako ekonomia- jarduerak

Espainiako biztanleria eta ekonomia- jarduerak

12 Europar batasunaEuropar Batasuna gaur egun

Europako erakundeak

Batasunaren lorpenak eta erronkak

13 Historiaurretik Erdi AroraHistoriaurrea Antzinaroa Erdi Aroa

14 Aro ModernoaAmerikaren aurkikuntza

Hispaniar inperioa Inperioaren krisia Gizartea eta kultura

15 Aro GaraikideaXIX. mendea Primo de Riveraren

garaitik Francoren garaira

Trantsizioa eta demokrazia

XIX. mendeko bizimodua

132826 _ 0001-0035.indd 13 28/9/09 17:06:09

XIV

Gaitasun hori eskuratzeko, ikasleak:

Gai izan behar du izaki bizidunen funtzionamendua irizpide zientifikoz azaltzeko, bai eta natura-ingurunearekin eta gizakiekin duten elkarreragina ere.

Gai izan behar du paisaien eta zenbait inguruneren ezaugarriak ulertzeko, haien dibertsitatea balioesteko eta gertuko espazioan orientatzeko.

Gai izan behar du gertuko inguruneetako gizarte- eta ekonomia-antolaketa ulertzeko, gizartearen bizitzan herritar eraginkor gisa parte hartzeko.

Gai izan behar du iraganeko gertaerak eta pertsonaiak ezagutzeko, bere gertuko inguruneko oraina ulertzeko.

Gai izan behar du gizartearen errealitatea ulertzeko eta balioesteko, tolerantziaz eta elkartasunez bizitzeko.

Oinarrizko gaitasunak Ingurunearen Ezagueran

ZIENTZIA-, TEkNOLOGIA- ETA OSASUN-kULTURARAkO GAITASUNA


Gai izan behar du gorputzak nola funtzionatzen duen azaltzeko, gaixotasunei aurrea hartzeko eta norberaren eta besteen osasuna zaintzeko.

Hirugarren zikloan, giza gorputzeko aparatu eta sis-tema nagusiak nolakoak diren eta nola funtziona-tzen duten ikasiko dute ikasleek, bai eta hiru bizi-funtzioak nola egiten dituzten ere. Gainera, zenbait gaixotasunen berri ikasiko dute eta osasuna nola zaindu aztertuko dute.

Gai izan behar du ingurumenari buruzko hausnarketa kritikoa egiteko eta jarrera arduratsuak erakusteko.

Ziklo honetan, ingurumena zer den, zerk egiten dion kalte eta ingurumena zaintzeko zer neurri dauden ikasiko dute ikasleek. Horrez gain, natura-ingurunea zaintzeko ardura dutela konturatuko dira. Espainia-ko parke nazionalak zein diren eta zenbateko ga-rrantzia duten ikasiko dute.

Gai izan behar du, ezaguera zientifikoak aplikatuz, mundu fisikoa azaltzeko eta eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko.

Hirugarren zikloan, gure planeta, eguzki-sistema eta unibertsoa nola dauden osatuta ikasiko dute ikasleek. Horrez gain, gai hauei buruzko oinarrizko nozioak landuko dituzte: materia, energia, indar soilak eta konplexuak. Eguneroko bizitzako feno-menoak ulertzen lagunduko diete. Bestalde, maki-na bakun eta konplexu batzuek nola funtzionatzen duten ikasiko dute.

132826 _ 0001-0035.indd 14 28/9/09 17:06:10

XV

GIZARTERAkO ETA HERRITARTASUNERAkO GAITASUNA


Gai izan behar du izaki bizidunen funtzionamendua irizpide zientifikoz azaltzeko, bai eta natura-ingurunearekin eta gizakiekin duten elkarreragina ere.

Ziklo honetan, izaki bizidunen zelula-antolaketa no-lakoa den ulertuko dute ikasleek. Horrez gain, bost erreinuetako izakien berri izango dute, eta landa-reak irizpide zientifikoen arabera identifikatzen eta sailkatzen ikasiko dute. Halaber, ekosistema bate-ko kideen artean oinarrizko zer harreman dauden azaltzeko gai izango dira.

Gai izan behar du paisaien eta zenbait inguruneren ezaugarriak ulertzeko, haien dibertsitatea balioesteko eta gertuko espazioan orientatzeko.

Ziklo honetan, Euskadiko, Espainiako eta Europa-ko paisaiako elementuak nolakoak diren ikasiko dute; besteak beste, erliebea, ibaiak, landaredia eta klima. Erliebe-mapa bat interpretatzen eta pla-nisferio batean toki jakinak aurkitzen ere ikasiko dute.

Gai izan behar du gertuko inguruneetako gizarte- eta ekonomia-antolaketa ulertzeko, gizartearen bizitzan herritar eraginkor gisa parte hartzeko.

Hirugarren zikloan, Euskadiko, Espainiako eta Europar Batasuneko politika-antolakuntza ikasiko dute. Gainera, Euskadiko, Espainiako eta Europako jarduera ekonomikoei, biztanleriari eta erakundeei buruzko oinarrizko datuak ikasiko dituzte. Halaber, zenbait gairi buruzko eztabaidetan, elkarrizketetan eta bateratze-lanetan modu eraginkorrean hartuko dute parte.

Gai izan behar du iraganeko gertaerak eta pertsonaiak ezagutzeko, bere gertuko inguruneko oraina ulertzeko.

Ziklo honetan, historiako etapa bakoitzak zer ezau-garri dituen eta etapa batetik bestera historiak zer bilakaera izan duen ikasiko dute. Horrez gain, his-toriako gertaera garrantzitsuak noiz gertatu ziren ikasiko dute.

Gai izan behar du gizartearen errealitatea ulertzeko eta balioesteko, tolerantziaz eta elkartasunez bizitzeko.

Hirugarren zikloan, Euskadiko eta Europako legeek eta erakundeek zenbateko garrantzia duten azter-tuko dute. Halaber, egoera gatazkatsuetan bizi den pertsona batek zer sentitzen duen hautematen saiatuko dira, eta gatazkak konpontzeko moduak proposatuko dituzte.

Hirugarren zikloan, giza gorputzeko aparatu eta sis-tema nagusiak nolakoak diren eta nola funtziona-tzen duten ikasiko dute ikasleek, bai eta hiru bizi-funtzioak nola egiten dituzten ere. Gainera, zenbait gaixotasunen berri ikasiko dute eta osasuna nola

Ziklo honetan, ingurumena zer den, zerk egiten dion kalte eta ingurumena zaintzeko zer neurri dauden ikasiko dute ikasleek. Horrez gain, natura-ingurunea zaintzeko ardura dutela konturatuko dira. Espainia-ko parke nazionalak zein diren eta zenbateko ga-

Hirugarren zikloan, gure planeta, eguzki-sistema eta unibertsoa nola dauden osatuta ikasiko dute ikasleek. Horrez gain, gai hauei buruzko oinarrizko nozioak landuko dituzte: materia, energia, indar soilak eta konplexuak. Eguneroko bizitzako feno-menoak ulertzen lagunduko diete. Bestalde, maki-na bakun eta konplexu batzuek nola funtzionatzen

132826 _ 0001-0035.indd 15 7/10/09 10:58:07

XVI



Ingurunearen Ezagueran, matematikarako gaitasu-na garatzen laguntzen da; Zientzia Fisikoekin eta Geografiarekin loturiko gaietan, batez ere. Horreta-rako, gertaeren eta fenomenoen adierazpen eta interpretazio matematikoa proposatzen da. Hiruga-rren zikloan, gai hauek lantzen dira: mundu fisikoa-ren zenbakizko interpretazioarekin lotutako nozioak (denboraren, distantziaren eta abiaduraren neurke-ta, materia neurtzen ikasten hastea, eta meteoro-logiako hainbat elementuren neurketa), bai eta gi-zartearekin loturikoak ere (demografia eta ekonomia-jarduerak).


Ingurunearen Ezagueraren bidez, beste gizarte eta garai batzuetako kultura-adierazpenak ezagutzen eta balioesten laguntzen da. Halaber, gaitasun hori garatzen laguntzen du; izan ere, irudiei gida-tuta eta sistematikoki behatzea arte-hezkuntzaren alorreko gaitasun bat da. Ingurunearen Ezagueran, plastikako sortze-lanak ere egiten dira, eta giza eta arte-kulturarako gaitasuna garatzen laguntzen da, irudiak eta argazkiak estetikaren ikuspegitik kontu handiz aukeratuta.

INGURUNEAREN EZAGUERAk ZERTAN LAGUNTZEN DUEN GAINERAkO OINARRIZkO GAITASUNAk GARATZEN


Ingurunearen Ezagueran, irakurmena garatzeko zen-bait informazio mota aurkezten da: azalpen-testuak, horma-irudiak, albisteak, liburuxkak... Gainera, ahozko komunikazioko trebetasunak lantzen dira, zenbait gairi buruzko iritziak elkarri adieraztea helburu duten jardueren bidez.


Ingurunearen Ezaguerak informazioa tratatzeko gai-tasuna lantzen laguntzen du, errealitateari beha- tzeko eta hura deskribatzeko hainbat jardueraren bidez, baita informazioa zenbait modutan (taulak, fitxak, idazkiak...) sailkatzeko jardueren bidez ere.


INGURUNEAREN EZAGUERA 5 OINARRIZKO GAITASUNAK

132826 _ 0001-0035.indd 16 28/9/09 17:06:12

XVII


Ingurunearen Ezagueran, hainbat jarduera daude, ezaguerak erabiltzeko eta eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko Gai naiz programa, batez ere, eta haien bidez garatzen da norberaren au-tonomiarako eta ekimenerako gaitasuna. Halaber, testuek eta jarduerek era autonomoan lan egiteko aukera ematen diete ikasleei.

Ingurunearen Ezagueran, matematikarako gaitasu-na garatzen laguntzen da; Zientzia Fisikoekin eta Geografiarekin loturiko gaietan, batez ere. Horreta-rako, gertaeren eta fenomenoen adierazpen eta interpretazio matematikoa proposatzen da. Hiruga-rren zikloan, gai hauek lantzen dira: mundu fisikoa-ren zenbakizko interpretazioarekin lotutako nozioak (denboraren, distantziaren eta abiaduraren neurke-ta, materia neurtzen ikasten hastea, eta meteoro-logiako hainbat elementuren neurketa), bai eta gi-zartearekin loturikoak ere (demografia eta ekonomia-jarduerak).

Ingurunearen Ezagueraren bidez, beste gizarte eta garai batzuetako kultura-adierazpenak ezagutzen eta balioesten laguntzen da. Halaber, gaitasun hori garatzen laguntzen du; izan ere, irudiei gida-tuta eta sistematikoki behatzea arte-hezkuntzaren alorreko gaitasun bat da. Ingurunearen Ezagueran, plastikako sortze-lanak ere egiten dira, eta giza eta arte-kulturarako gaitasuna garatzen laguntzen da, irudiak eta argazkiak estetikaren ikuspegitik kontu handiz aukeratuta.

INGURUNEAREN EZAGUERAk ZERTAN LAGUNTZEN DUEN GAINERAkO OINARRIZkO GAITASUNAk GARATZEN

Ingurunearen Ezagueran, irakurmena garatzeko zen-bait informazio mota aurkezten da: azalpen-testuak, horma-irudiak, albisteak, liburuxkak... Gainera, ahozko komunikazioko trebetasunak lantzen dira, zenbait gairi buruzko iritziak elkarri adieraztea helburu duten jardueren bidez.

Ingurunearen Ezaguerak informazioa tratatzeko gai-tasuna lantzen laguntzen du, errealitateari beha- tzeko eta hura deskribatzeko hainbat jardueraren bidez, baita informazioa zenbait modutan (taulak, fitxak, idazkiak...) sailkatzeko jardueren bidez ere.


Ingurunearen Ezagueran, zenbait teknika lantzen dira, informazioa aukeratzeko, antolatzeko, inter-pretatzeko eta memorizatzeko. Halaber, ikasketa--jardueren jarraipena egitea proposatzen da, eta hainbat laburpen eta mota askotako grafikoak eta grafiko-antolatzaileak eskaintzen dira. Unitateen hasieran, gaiari buruz ikasitakoa gogoratzeko au-kera dute, horrela, gai berriak aurretik ikasitako gaiekin lotzeko.

UNITATEAK






1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15


Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna

Gizarterako eta herritarta-sunerako gaitasuna

INGURUNEAREN EZAGUERA 5 OINARRIZKO GAITASUNAK

132826 _ 0001-0035.indd 17 28/9/09 17:06:14

XVIII

Ikasten ikasteko programaLehen Hezkuntzako hirugarren zikloan, Jakintzaren Etxea proiektuak ikas-leak prestatu nahi ditu, DBHri arrakastaz hel diezaioten. IKASTEN IKASTEKO programa helburu hori lortzeko tresna bat da. Programa horren bidez, ikas-leek ikasketa-bizitzan baliagarriak izango zaizkien teknikak eta trebetasunak ikasiko dituzte.

Programak lau osagai ditu:

Bertan aurkituko dituzu hausnarketak, estrategiak, iradokizun didaktikoak eta fotokopiatzeko fitxak. Hiru atal nagusi ditu: ikasketa-teknikak, ebaluazioak prestatzea eta lanak aurkeztea.

1. Irakasleentzako eskuliburua

Iradokizun hauek Irakasleentzako eskuliburua eta ikaslearen liburuen arteko zubia dira. Ber-tan iradokizun zehatzak egiten dira, ikaslearen liburuarekin batera eskuliburua erabiltzeko. Unitate bakoitzeko iradokizun didaktikoen zu-tabeetan aurki daitezke.

3. Irakasleen liburuko iradokizunak

Material hauek Lehen Hezkuntzako ezinbeste-ko edukiak biltzen dituzte, eskema gisa aur-keztuta.

4. Euskararako, Ingurunearen Ezaguerako eta Matematikarako eskemak

Ikasketa-teknikak

Lehendabiziko atal honek trebetasun hauek garatzen ditu, ikasleek unitate bakoitzean ikasitako edukiak finkatzeko:

Informazioa aukeratzeko teknikak Azpimarratzea. Ideia nagusiak ondorioztatzea. Ideiak irakurri aurretik hautematea.

Informazioa laburbiltzeko teknikak Laburpenak egitea. Informazioa grafikoki antolatzea:

eskemak eta taulak.

Ebaluazioak prestatzea

Programako bigarren atal honek trebetasun hauek lantzen ditu, ikasleek ebaluazioak prestatzeko:

Edukiak berrikustea

Prozedurak berrikustea

Ikasketari berari buruz hausnarketa egitea

Lanak aurkeztea

Atal honetan trebetasun hauek garatzen dira, idatzizko lanak eta ahozko aurkezpenak ongi antolatuta planifika-tzeko eta egiteko:

Informazioa bilatzea

Idatzizko lanak egitea

Ahozko aurkezpenak egitea

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

IKA

STEN

IKA

STEK

O P

ROG

RAM

AIra

kasl

eare

ntza

ko e

skul

ibur

uaLE

HEN

HEZ

KUN

TZA

843

1300

0528

26 IKASTEN IKASTEKO PROGRAMA

Irakaslearentzako eskuliburuaIkasteko teknikak lantzeko, ebaluazioak prestatzeko eta lanak aurkezteko zenbait hausnarketa, estrategia eta jarduera

ZubiaSantillana

ZubiaSantillana Zu

bia

Santillan

a

Ikasketa-teknikak


Lanak aurkeztea

1. Zer da azpimarratzea?Azpimarratzea testu bateko elementu edo zati garrantzitsuenak nabarmentzea da, eta, be-

raz, elementu horiek aurkitu behar dira. Baina, elementu bera interesatzen al zaigu beti?

Zer helburu lortu nahi ditugun, era batera edo bestera azpimarratuko dugu. Batzue-tan, datu jakin batzuk bilatu nahi ditugu; beste batzuetan, funtsezko ideia eta biga-rren mailako ideiak zein diren jakin nahi dugu; eta beste batzuetan, testua zehatz-mehatz aztertu nahi dugu.

Ezarritako helburuaren arabera, batzuetan testuaren zati handi bat azpimarratuko dugu, eta beste batzuetan, berriz, zati txiki bat baino ez.

2. Zertarako azpimarratzen dugu? Hitz-gakoak azpimarratzen ditugu, buruan adierazgailuak sortzeko.

Azpimarratzeko era hori erabilgarria da batik bat kontzeptuak ikasteko, eta ondo-ren, kontzeptu horien esanahia azaltzeko.

Testuko hainbat zati azpimarratzen ditugu, ideia nagusiak zein diren jakiteko.

Azpimarratzeko era hori erabilgarria da gai bat aztertzeko eta, ondoren, lantzeko.

7

Ikasteko teknikak

Azpimarratzea

Azpimarratuz, lantzen da: Arreta. Kontzentrazioa. Aztertzeko gaitasuna.

Digestioan, digestio-aparatuko hainbat za-tik hartzen dute parte:

Ahoan, hortzen bidez elikagaiak txikitu egiten dira, eta ondoren, listu-guruinek sortutako listuaz nahasten. Horrela eratzen da elikadura-boloa.

Digestioan, digestio-aparatuko hainbat za-tik hartzen dute parte:

Ahoan, hortzen bidez elikagaiak txikitu egiten dira, eta ondoren, listu-guruinek sortutako listuaz nahasten. Horrela eratzen da elikadura-boloa.

Baliatu azpimarratzeko era hori eskemak

egiteko.

Baliatu azpimarratzeko era hori laburpenak

idazteko.

Digestioa

ahoa

hortzak listu-guruinak

elikadura-boloa

Behar den materiala

Azpimarratzea berdin dion liburu bat (edo fotokopia bat). Arkatza eta borragoma, zuzenketak egiteko.

168493 _ 001-0088.indd 7 10/7/09 09:52:14

1. Zer da informazioa bilatzea?Informazioa bilatzea planifikatutako lana da eta helburu jakin bat lortzeko egiten da.

Informazioa bilatzen hasi baino lehen, beharrezkoa da:

73

Lanak aurkeztea


Ikasliburuetan, ondo bereizita aurki-tuko ditugu informazioa eta informa-zioa ez den guztia.

Telebistako dokumentalek batik bat, entzute handiko izen batek bermatuak badira, egiazko informazioa ematen dute.

Eleberrietan, fikzioa aurkituko dugu; hala ere, batzuetan, fikzioa egiantze-koa izan daiteke.

1. Zer bilatu nahi den jakitea. Zer ari naiz bilatzen?

2. Iturri aproposa zein den kontuan hartzea. Non bilatuko dut?

3. Estrategia eraginkorrena baliatzea. Nola bilatuko dut?

2. Zertarako bilatzen dugu informazioa?Ikasleek informazio zehatzak bilatzen dituzte:

Eskatu zaien zenbait jarduera jakin egiteko. Zalantzei erantzuteko eta berez nahiz irakasleak eskatuta jakin behar duten eza-gutza barneratzeko.

Horretaz gainera, Lehen Hezkuntzako hirugarren zikloan, ikasleak gai monografiko bati buruzko informazioaren bilaketa nola egin ikasten hasten dira, helburu hauekin:

Idatzizko lana presatzea eta egitea. Ahozko aurkezpena prestatzea eta egitea.

3. Estrategiak: Informazio-iturri egokiak aukeratzeaLehen Hezkuntzako ikasleak ez dira erabat gai informazioa eta iritzia bereizteko, ez eta beren kasa egiazko informazio kontrastatuak eta hala ez direnak bereizteko ere.

Informazio-iturriak behar bezala aukeratu ahal izateko, ezinbestekoa da hiru aldagai hauek kontuan hartzea:

Informazioa Iritzia eta interpretazioa

Egiazkotasuna Zehaztasun eza, asmo alderdikoia edo birsortze subjektiboa

Errealitatea Fikzioa

168493 _ 001-0088.indd 73 10/7/09 09:52:59

1. Zer da prozedurak berrikustea?Matematika arloan eduki ugari prozedurak direnez, berariazko atal bat sortu dugu, arlo horretako berezko estrategiei eta teknikei buruz hausnartzeko. Nolanahi ere, atal honetan aipatuko diren zenbait iradokizun baliagarriak dira beste ikasketa-arlo batzuetarako ere.

Estrategiak baliatzeko oso trebeak ez diren ikasleek ez dute prozedura bat berez be-rrikusten. Garrantzitsua da horretaz jabetzea, gero abian jarriko diren ekimen di-daktikoen plangintza egiteko.

Prozedura bat ondo atera bada, haurrak ez du pentsatuko ondo edo gaizki egin duen. Nahikoa da emaitza jakitea. Prozedura bat gaizki atera bada, haurrak berriz egingo du mekanikoki. Berriz ere gaizki ateratzen bazaio, agian amore emango du, edo beharbada beste prozedura batekin saiatuko da eta berriz hasieratik hasiko da.

Horrenbestez, irakaslearen eginkizuna da ikasleei hausnartzeko ohitura eta lana be-har bezala egiteko jarrera izaten irakastea, beren ikaste-prozesuez ohar daitezen.

2. Zertarako berrikusten ditugu prozedurak?Prozedurak berrikustearen helburua da jarduera bat ondo egin dela ziur izatea. Arlo praktikoan, helburu hori bikoitza da:

Akatsik egin ez dela ziur izatea. Aukeran izandako prozeduretatik egokiena baliatu dela ziur izatea.

53

Azterketak prestatzea

Prozedurak berrikusteari esker: Zer egiten ari garen ulertuko dugu. Autokontrolerako ohiturak ezarriko ditugu. Buruzko prozesuak hitzez adieraziko ditugu. Ikasteko prozesuez ohartuko gara.


Zertarako berrikusten ditugu prozedurak?

Ikaslea prozedurak berrikusten: matematika arloko hainbat egoera

Proba egin arte, ez du zatiketa amaitutzat ematen (zatidura 3 zatitzailea 1 hondarra).

Eskolan, ehunekoei buruzko zenbait jarduera zuzentzean, ohartu da kalkulu bat gaizki egin duela. Emaitza zuzenean kopiatu ordez, zuzendu ahala berriz ere kalkulatuko du eta zuzen idatziko du.

Ikaskide batek problemaren beste emaitza bat lortu du, eta batak eta besteak zer urrats egin dituzten alderatuko du.

150en 2/3 kalkulatzeko, lehen eragiketa guztiak egiten zituen (150 : 3 eta 50 3 2). Prozedura automatizatu duenean, buruz kalkulatzen du eta emaitza egiten du.

Emaitzak egiaztatzeko

Emaitza okerra zergatik den argitzeko

Prozesuan oker zer egin den ikusteko

Prozedurak hobetzeko

168493 _ 001-0088.indd 53 10/7/09 09:52:40

30

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.

3. IKASTEN IKASTEKO. Idatzi, zure koadernoan, unitatean beltzez nabarmendutako hitzak. Gero, azpimarratu zure ustez garrantzitsuenak direnak eta definitu. Garrantzitsuenak soilik nabarmentzeko, ez azpimarratu hamar baino gehiago.

1. Irakurri laburpena.

Landare taldeakLandareak bi taldetan banatzen dira: landare loredunak eta lorerik gabeko landareak. Loredunek loreak eta haziak dituzte; loregabeek, aldiz, ez dute lorerik, eta espora bidez ugaltzen dira.

Lorerik gabeko landareen artean bi talde daude: iratzeak eta goroldio ak. Loredunen artean, beste bi: gimnospermoak eta angiospermoak.

Landareen elikaduraLandareek beren elikagaia sortzen dute fotosintesiaren bidez. Ura, gatz-mineralak, karbono-dioxidoa eta argia erabiliz, elikagaiak eta oxigenoa sortzen dituzte.

Landareen ugalketaLoreak dira landareen ugaltze-organoak. Ugalketa polinizazioarekin hasten da. Polena estaminetik pistilora igarotzeari deritzo polinizazio. Polinizatutakoan, obulua hazi bihurtzen da, eta obulutegia, fruitu.

Landareek ugalketa asexuala ere egin dezakete.

Berrikusi

Landare loredunak

......... eta ......... dauzkate.

LANDAREAK

Izaki bizidun zelulaniztunak. Fotosintesia egiten dute.

Gimnospermoak

Ez dituzte oso lore ikusgarriak.

Haziak .........(e)an sortzen dira.

Angiospermoak

Lore ikusgarriak dituzte.


Goroldioak

Txikiak dira.

.........ak .........(e)an agertzen dira.

Iratzeak

Goroldioak baino handiagoak dira.

.........ak soroetan agertzen dira.

Lorerik gabeko landareak

Ez dute ez .........rik ez ........rik. ......... dauzkate.

132815 _ 0018-0031.indd 30 21/5/09 11:01:01

132826 _ 0001-0035.indd 18 28/9/09 17:06:14

XIX

Ikaslearen liburuan zenbait jarduera propo-satzen dira IkASTEN IkASTEkO etiketaz adierazita. Ariketa horien xedea oinarrizko edukiak ikasteko eta berrikusteko estrate-giak lantzea da. Horrez gain, irakaslearen gidan, unitate bakoitzaren hasieran, ariketa horien eta horiei lotutako estrategien zerren-da bat dago.

2. Ikaslearen liburuko ariketak

Iradokizun hauek Irakasleentzako eskuliburua eta ikaslearen liburuen arteko zubia dira. Ber-tan iradokizun zehatzak egiten dira, ikaslearen liburuarekin batera eskuliburua erabiltzeko. Unitate bakoitzeko iradokizun didaktikoen zu-tabeetan aurki daitezke.

3. Irakasleen liburuko iradokizunak

Material hauek Lehen Hezkuntzako ezinbeste-ko edukiak biltzen dituzte, eskema gisa aur-keztuta.

4. Euskararako, Ingurunearen Ezaguerako eta Matematikarako eskemak

Ikasketa-teknikak

Lehendabiziko atal honek trebetasun hauek garatzen ditu, ikasleek unitate bakoitzean ikasitako edukiak finkatzeko:

Informazioa aukeratzeko teknikak Azpimarratzea. Ideia nagusiak ondorioztatzea. Ideiak irakurri aurretik hautematea.

Informazioa laburbiltzeko teknikak Laburpenak egitea. Informazioa grafikoki antolatzea:

eskemak eta taulak.


Programako bigarren atal honek trebetasun hauek lantzen ditu, ikasleek ebaluazioak prestatzeko:

Edukiak berrikustea


Ikasketari berari buruz hausnarketa egitea

Lanak aurkeztea

Atal honetan trebetasun hauek garatzen dira, idatzizko lanak eta ahozko aurkezpenak ongi antolatuta planifika-tzeko eta egiteko:


Idatzizko lanak egitea

Ahozko aurkezpenak egitea

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

IKA

STEN

IKA

STEK

O P

ROG

RAM

AIra

kasl

eare

ntza

ko e

skul

ibur

uaLE

HEN

HEZ

KUN

TZA

843

1300

0528

26 IKASTEN IKASTEKO PROGRAMA

Irakaslearentzako eskuliburuaIkasteko teknikak lantzeko, ebaluazioak prestatzeko eta lanak aurkezteko zenbait hausnarketa, estrategia eta jarduera

ZubiaSantillana

ZubiaSantillana Zu

bia

Santillan

a

IKASTEN IKASTEKO PROGRAMAIngurunearen Ezaguerako eskemakLEHEN HEZKUNTZA

ISBN: 978-84-9894-027-5

9788498

940275

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

IKASTEN IKASTEKO PROGRAMA

Ingurunearen Ezaguerako eskemakLehen Hezkuntzako ezinbesteko edukiak30 eskematan laburdilduta

ZubiaSantillana

Zubia

Santillana

ZubiaSantillana

Irakasmaterial honen behin betiko bertsioa dohainik banatuko

da CD euskarrian

166179_C.indd 1 9/7/09 19:46:29

IKASTEN IKASTEKO PROGRAMAEuskara eta Literaturako eskemakLEHEN HEZKUNTZA

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak


Euskara eta LiteraturakoeskemakLehen Hezkuntzako ezinbesteko edukiak42 eskematan laburdilduta

ISBN: 978-84-9894-025-1

9788498

940251


da CD euskarrian

ZubiaSantillana

Zubia

Santillana

ZubiaSantillana

165774_C.indd 1 9/7/09 19:39:16

IKASTEN IKASTEKO PROGRAMAMatematikako eskemakLEHEN HEZKUNTZA


Matematikako eskemakLehen Hezkuntzako ezinbesteko edukiak28 eskematan laburdilduta

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

ISBN: 978-84-9894-026-8

9788498

940268

ZubiaSantillana

Zubia

Santillana

ZubiaSantillana


da CD euskarrian

166168_C.indd 1 9/7/09 19:42:50

IKASTEN IKASTEKO PROGRAMAMatematikako eskemakLEHEN HEZKUNTZA


Matematikako eskemakLehen Hezkuntzako ezinbesteko edukiak28 eskematan laburdilduta

LEH

EN H

EZKU

NTZ

AIk

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

ISBN: 978-84-9894-026-8

9788498

940268

ZubiaSantillana

Zubia

Santillana

ZubiaSantillana


da CD euskarrian

166168_C.indd 1 9/7/09 19:42:50

30

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.

3. IKASTEN IKASTEKO. Idatzi, zure koadernoan, unitatean beltzez nabarmendutako hitzak. Gero, azpimarratu zure ustez garrantzitsuenak direnak eta definitu. Garrantzitsuenak soilik nabarmentzeko, ez azpimarratu hamar baino gehiago.

1. Irakurri laburpena.

Landare taldeakLandareak bi taldetan banatzen dira: landare loredunak eta lorerik gabeko landareak. Loredunek loreak eta haziak dituzte; loregabeek, aldiz, ez dute lorerik, eta espora bidez ugaltzen dira.

Lorerik gabeko landareen artean bi talde daude: iratzeak eta goroldio ak. Loredunen artean, beste bi: gimnospermoak eta angiospermoak.

Landareen elikaduraLandareek beren elikagaia sortzen dute fotosintesiaren bidez. Ura, gatz-mineralak, karbono-dioxidoa eta argia erabiliz, elikagaiak eta oxigenoa sortzen dituzte.

Landareen ugalketaLoreak dira landareen ugaltze-organoak. Ugalketa polinizazioarekin hasten da. Polena estaminetik pistilora igarotzeari deritzo polinizazio. Polinizatutakoan, obulua hazi bihurtzen da, eta obulutegia, fruitu.

Landareek ugalketa asexuala ere egin dezakete.

Berrikusi

Landare loredunak

......... eta ......... dauzkate.

LANDAREAK

Izaki bizidun zelulaniztunak. Fotosintesia egiten dute.

Gimnospermoak

Ez dituzte oso lore ikusgarriak.


Angiospermoak

Lore ikusgarriak dituzte.


Goroldioak

Txikiak dira.

.........ak .........(e)an agertzen dira.

Iratzeak

Goroldioak baino handiagoak dira.

.........ak soroetan agertzen dira.

Lorerik gabeko landareak

Ez dute ez .........rik ez ........rik. ......... dauzkate.

132815 _ 0018-0031.indd 30 21/5/09 11:01:01

31

2

GAI NAIZ

Informazio okerrak bereizteko

Landare haragijaleak

1. Adierazi esaldi hauek zuzenak ala okerrak diren eta esan zergatik.

a. Landare haragijaleek animaliak harrapatzen dituzte eta, beraz, ez dute fotosintesia egiteko beharrik.

b. Inguru tropikal batzuetan, landare haragijale pila izugarria dago; horregatik, askoz txikiagoa da igelen, sugandilen eta beste animalia txiki batzuen kopurua.

2. Erreparatu binetari eta adierazizer oker ikusten duzun.

Beste landare haragijale batzuek hosto bereziak dituzte: intsektu edo animalia txikiren bat gainean pausatzen denean, hosto horiek itxi egiten dira. Azkenean, intsektua hil eta usteldu egiten da.

Badira urez betetako halako txarro txiki batzuk dituzten landareak ere. Intsekturen bat haietan erortzen denean, atera ezinik geratzen da, eta hil egiten da azkenean.

Landare batzuk oso gatz-mineral gutxiko lurretan bizi dira; hori dela eta, oso sistema berezia dute ezinbesteko substantzia horiek lortzeko: animaliak harrapatzen dituzte. Horregatik esaten zaie haragijale.

Landare haragijale asko itsaskorrak dira. Hala, intsektuak eta beste animalia txiki batzuk haiei itsatsita geratzen dira, eta hil egiten dira. Landareek substantzia batzuk sortzen dituzte animalien gor putzak desegiteko, eta barruan zituzten gatzak xur gatzen dituzte. Beraz, landareak ez du intsektua bera jaten, baizik eta usteltzen hasitakoan askatutako gatzak aprobetxatzen ditu.

Katutxo, katutxo...

132815 _ 0018-0031.indd 31 21/5/09 11:01:04

8

Zelula

1. Zelularen aurkikuntzaDuela hirurehun urte zientzialarientzat garrantzi handiko tresna bat asmatu zen: mikroskopioa. Tresna hori leiar bat edo gehiagoz osaturik dago, eta aztergaiaren irudia asko handitzeko erabil tzen da.

Zientzialariak mikroskopioaren bidez izaki bizidu-nak ikertzen hasi zirenean, ohartu ziren animalia eta landare guztiak zati txiki-txiki ugariz osaturik daudela. Zati horiei zelula izena eman zioten. q

2. Nolakoak dira zelulak?Zelula bat, sinple esanda, zaku txiki bat da, likido lodi batez betetako zaku bat. Barruan zati txikia-goak bereiz daitezke.

Zelula mota asko daude, oso forma desberdine-koak. Tamainan ere badira aldeak zelula batetik bestera, baina gehienak hain txikiak dira, ezin bai-tira begi hutsez ikusi. Milimetro bakar batean gure berrogeita hamar edo ehun zelula jar litezke erren-kan. wZelulak bizirik daude, hori dute ezaugarri nagusia. Hau da, hiru funtzioak egiten dituzte: nutrizioa, harremana eta ugalketa.

3. Zelularen zatiakNahiz eta oso txikiak izan, zelulek hainbat atal dituzte: e

Mintza. Zelula inguratu eta kanpotik banatzen duen estalkia da.

Nukleoa. Zelularen funtzionamendua kontrola-tzen duen atala da.

Zitoplasma. Mintzaren eta nukleoaren artean geratzen den atala da. Urez eta disolbatutako hainbat substantziaz osaturik dago. Gainera, zitoplasman hainbat organulu daude. Zelularen zatiak dira organuluak, eta bakoitzak bere fun-tzioa du.

q Mikroskopioez gizakiaren zelulei ateratako argazkia. Nolakoak diren erakusten du marrazkiak.

e Zelula baten atalak.

heste- zelula

giharretako zelula

mintza

zitoplasma

neurona

globulu zuria

nukleoa

organuluak

w Giza zelula mota batzuen marrazkia. Zelula horietatik zein da handiena? Eta zein da txikiena?

gibeleko zelula

globulu gorria

132815 _ 0006-0017.indd 8 21/5/09 11:01:01

9

1

1. Azaldu zer den mikroskopioa eta zergatik izan zen garrantzitsua asmakizun hori.

2. Begiratu argazkiei, eta erantzun zein den animalia-zelulena eta zein landare-zelulena. Ondoren, azaldu nola igarri duzun.

3. Definitu hitz hauek: zelula, nukleoa, zelulabakarra, zelulaniztuna.

Galderak

4. Animalia- eta landare-zelulakAnimalien eta landareen zelulak desberdinak dira. r

Animalien zelul ek era askotako formak dituz-te: esferikoak, kubikoak, izar-formak Batzue-tan, oso irregularrak dira.

Landareen zelula k normalean animalien zelulak baino handiagoak dira, eta haien forma erregu-larragoa da, prismatikoa. Horma gogor batez inguraturik daude. Horma horren eraginez, ada-rrak eta enborrak oso gogorrak dira batzuetan. Landare-zelulek, gainera, kloroplasto izeneko organuluak dituzte.

5. Zelulaniztunak eta zelulabakarrakAnimaliak eta landareak zelula askoz osaturik daude. Hori dela eta, izaki zelulaniztun esaten zaie.

Beste izaki bizidun batzuk, aldiz, zelula bakar ba-tez osaturik daude. Izaki zelulabakar esaten zaie. Izaki horiek nonahi daude: uretan, lurrean, ai-rean, gure gorputzean..., baina ezin dira ikusi mi-kroskopioz ez bada. Izaki zelulabakarrei buruz gehiago ikasteko aukera izango duzu unitate ho-netan.

Izaki bizidun guztiak zelulaz osaturik daude. Zelulak oso txikiak dira, eta hainbat atal di-tuzte: mintza, nukleoa eta zitoplasma, orga-nuluduna.

landare-zelula animalia-zelula

kloroplastoa

r Animalia-zelula baten eta landare-zelula baten eskema. Zer desberdintasun dago haien artean?

A

B

132815 _ 0006-0017.indd 9 21/5/09 11:01:03

Sabedes.

Conoas.

Sugerencias didcticasPara empezarHaga uerpo.

Para explicar Al hacin solar.

Expla humedad

Beste jarduera batzukOso zelula espezializatuakGizakion begiko erretina bi motatako zelulaz osatuta dago: konoz eta makilaz. Bi zelula horiek argi-estimuluei erantzuten diete. Konoen muturrak kono forma du, eta makilen muturra, berriz, zuzena da; horregatik dute izen hori. Begien bidez hautematen ditugun sentipe-nak jasotzea da zelula horien funtzioa; hau da, argiaren intentsitatea eta koloreak hautematea. Informazio hori erretinatik garunera joaten da, ikusmen-nerbioaren bidez, eta irudi bihurtzen da han.

Konoak eta makilak ez daude uniformeki banatuta begi osoan. Erretinaren erdigunetik zenbat eta gehiago urrundu, murriztu egiten da kono formako zelulen kopurua, eta kanpoko ertzetan, makilak baino ez daude.

Helburuak Izaki bizidun guztiak zelulaz osa-

tuta daudela jakitea.

Zelulak zati hauek dituela jaki-tea: mintza, nukleoa eta zito-plasma.

Animalia-zelulek eta landare- zelulek zer alde dituzten jaki-tea.

Izaki bizidunak zelula bakar batez edo hainbat zelulaz osa-tuta daudela jakitea.

Iradokizun didaktikoakHasteko Begiratu ikasleekin 8. orrialde-

ko lehendabiziko irudiari eta galdetu zer ikusten den. Azaldu mikroskopio baten bidez atera-tako argazki bat dela. Handi-tutako zatia, baina, ez da argazkia, marraz kia baizik.

Azaltzeko Azaldu ikasleei 2. irudian ageri

diren giza zelulak marrazteko zelula horien benetako propor-tzioak hartu direla kontuan. Nabarmendu zelula horiek guz-tiek antzeko funtzionamendua eta antzeko organuluak dituzte-la, baina irudian ikusten denez, oso itxura desberdina dutela.

Ahal izanez gero, eraman ikas-leak laborategira, eta utzi aho barruko ehunaren lagin txiki bat mikroskopio bidez ikusten. Horrela, ikasleek argi ikusiko dute izaki bizidun guztiak milioi-ka zati txiki bizidunez osatuta gaudela; hau da, zelulaz osatu-ta gaudela.

8

132826 _ 0036-0049.indd 40 25/9/09 10:07:00

8

Zelula

1. Zelularen aurkikuntzaDuela hirurehun urte zientzialarientzat garrantzi handiko tresna bat asmatu zen: mikroskopioa. Tresna hori leiar bat edo gehiagoz osaturik dago, eta aztergaiaren irudia asko handitzeko erabil tzen da.

Zientzialariak mikroskopioaren bidez izaki bizidu-nak ikertzen hasi zirenean, ohartu ziren animalia eta landare guztiak zati txiki-txiki ugariz osaturik daudela. Zati horiei zelula izena eman zioten. q

2. Nolakoak dira zelulak?Zelula bat, sinple esanda, zaku txiki bat da, likido lodi batez betetako zaku bat. Barruan zati txikia-goak bereiz daitezke.

Zelula mota asko daude, oso forma desberdine-koak. Tamainan ere badira aldeak zelula batetik bestera, baina gehienak hain txikiak dira, ezin bai-tira begi hutsez ikusi. Milimetro bakar batean gure berrogeita hamar edo ehun zelula jar litezke erren-kan. wZelulak bizirik daude, hori dute ezaugarri nagusia. Hau da, hiru funtzioak egiten dituzte: nutrizioa, harremana eta ugalketa.

3. Zelularen zatiakNahiz eta oso txikiak izan, zelulek hainbat atal dituzte: e

Mintza. Zelula inguratu eta kanpotik banatzen duen estalkia da.

Nukleoa. Zelularen funtzionamendua kontrola-tzen duen atala da.

Zitoplasma. Mintzaren eta nukleoaren artean geratzen den atala da. Urez eta disolbatutako hainbat substantziaz osaturik dago. Gainera, zitoplasman hainbat organulu daude. Zelularen zatiak dira organuluak, eta bakoitzak bere fun-tzioa du.

q Mikroskopioez gizakiaren zelulei ateratako argazkia. Nolakoak diren erakusten du marrazkiak.

e Zelula baten atalak.

heste- zelula

giharretako zelula

mintza

zitoplasma

neurona

globulu zuria

nukleoa

organuluak

w Giza zelula mota batzuen marrazkia. Zelula horietatik zein da handiena? Eta zein da txikiena?

gibeleko zelula

globulu gorria

132815 _ 0006-0017.indd 8 21/5/09 11:01:01

9

1

1. Azaldu zer den mikroskopioa eta zergatik izan zen garrantzitsua asmakizun hori.

2. Begiratu argazkiei, eta erantzun zein den animalia-zelulena eta zein landare-zelulena. Ondoren, azaldu nola igarri duzun.

3. Definitu hitz hauek: zelula, nukleoa, zelulabakarra, zelulaniztuna.

Galderak

4. Animalia- eta landare-zelulakAnimalien eta landareen zelulak desberdinak dira. r

Animalien zelul ek era askotako formak dituz-te: esferikoak, kubikoak, izar-formak Batzue-tan, oso irregularrak dira.

Landareen zelula k normalean animalien zelulak baino handiagoak dira, eta haien forma erregu-larragoa da, prismatikoa. Horma gogor batez inguraturik daude. Horma horren eraginez, ada-rrak eta enborrak oso gogorrak dira batzuetan. Landare-zelulek, gainera, kloroplasto izeneko organuluak dituzte.

5. Zelulaniztunak eta zelulabakarrakAnimaliak eta landareak zelula askoz osaturik daude. Hori dela eta, izaki zelulaniztun esaten zaie.

Beste izaki bizidun batzuk, aldiz, zelula bakar ba-tez osaturik daude. Izaki zelulabakar esaten zaie. Izaki horiek nonahi daude: uretan, lurrean, ai-rean, gure gorputzean..., baina ezin dira ikusi mi-kroskopioz ez bada. Izaki zelulabakarrei buruz gehiago ikasteko aukera izango duzu unitate ho-netan.

Izaki bizidun guztiak zelulaz osaturik daude. Zelulak oso txikiak dira, eta hainbat atal di-tuzte: mintza, nukleoa eta zitoplasma, orga-nuluduna.

landare-zelula animalia-zelula

kloroplastoa

r Animalia-zelula baten eta landare-zelula baten eskema. Zer desberdintasun dago haien artean?

A

B

132815 _ 0006-0017.indd 9 21/5/09 11:01:03

UNIDAD 1

Gutxi gorabehera, ehun milioi makila eta lau milioi kono daude giza-kion begi bakoitzean. Konoak ez dira makilak bezain sentikorrak; nahi-koa argitasun dagoenean soilik funtzionatzen dute. Zelula horien bidez hautematen ditugu koloreak. Makilek, aldiz, oso argi gutxirekin ere funtzionatzen dute, konoak baino askoz sentikorragoak baitira, baina ezin ditzakete koloreak hauteman.

Proposatu ikasleei saiakuntza erraz bat. Ilundu ikasgela ahalik gehiena. Hasieran, asko kostatuko zaizue gauzak ondo bereiztea, baina, pixkanaka-pixkanaka, begiak ondo ohituko dira ilunera, eta nahiko ondo ikusiko dute. Baina ikusiko al dituzue koloreak?


Ikasleek zelulari buruzko kontzep-tuak ondo ulertu dituztela ziurta-tzeko, proposatu ikasgelan eredu bat eraikitzea. Horretarako, bi puxika erabili beharko dituzte. Bietako bat apur bat puztu eta lotu ondoren, bestearen barruan sartu beharko dute. Bigarren puxi-ka urez bete beharko dute, zito-plasma adierazteko, eta hainbat neurr itako paper zatiak edo harriak sartu beharko dituzte, zelula-organuluak adierazteko. Ikasle askok uste dute zelulak lauak direla, eta eredu horren bidez, uste hori bertan behera geratuko zaie.

ErantzunakIrudiak2. Irudiko zelula handiena gibele-ko zelula da, eta txikiena, berriz, globulu gorria.

4. Landare-zelulak forma erregula-rra du, eta horma gogor batez inguratuta dago. Gainera, kloro-plastoak ditu.

Galderak1. Mikroskopioa tresna optiko bat da, eta leiharren bidez, gauza txiki-txikiak, mikroskopikoak, handia-go tzeko eta ikusteko aukera ema-ten du; besteak beste, zelulak ikustekoa.

2. B argazkian landare bat ageri da, eta A argazkian, animalia bat. Landare-zelulek oso forma erregu-larra dutelako igarri dugu; izan ere, A irudiko animalia-zelulek forma irregularrak dituzte.

3. Zelulak izaki bizidun guztien osagai txiki-txikiak dira.Nukleoa zelularen funtzionamen-dua kontrolatzen duen atala da.Izaki zelulabakarrak zelula bakar batez osatuta dauden izakiak dira. Izaki zelulaniztunak, aldiz, zelula askoz osatuta dauden izakiak dira.

1. UNITATEA

9

132826 _ 0036-0049.indd 41 25/9/09 10:07:12

132826 _ 0001-0035.indd 19 28/9/09 17:06:18

XX

Mapekin laneanJakintzaren Etxea proiektuak Ingurunearen Ezaguerako helburu kurrikula-rrak lortzen laguntzen du: mapak eta planoak erabiltzeko gaitasunak eta trebetasunak eskuratzen laguntzea ikasleei. Helburu hori lortzeko, Zubia/San tillanak ondo bereizitako bi ataletan antolatu du irakasleen eskura jarritako materiala: Fotokopiatzeko mapa mutuak eta Mapak irakurtzea eta interpretatzea.

Atal honek ikuspuntu berritzailea du; izan ere, iradokizun didaktikoak erantsi dira mapa bakoitza lantzeko. Alderdi geografiko bakoitza lantzean izan ohi diren zailtasunak nabarmentzen dira.

Horrez gain, autonomia-erkidego bakoitzeko bi mapa mutu daude (bata fisikoa eta bestea politikoa), irakasleak bere proiektu didaktikora ongien egokitzen dena erabil dezan.

Irakaslearen gidak zikloari dagokion etapa osoan kartografian gehien erabiltzen diren kontzeptuei eta prozedurei buruzko informazioa ematen die hezitzaileei.

Gida honen xedea da irakasleei material pe-dagogikoa ematea, material honetako fitxetan egiten den lana azaldu ahal izateko.

Horrez gain, kartografiako hiztegi txiki bat ere erantsi dugu.

Fotokopiatzeko mapa mutuak

Fotokopiatzeko mapa mutuen bildumaren bidez, Ingurunea-ren Ezaguerako ikasleek ingurune fisikoko eta giza inguru-neko elementu nagusiak zein diren eta non dauden ikasiko dute ikasleek.

Atal honetan, zenbait gaitako eta zenbait eskalatako 61 mapa mutu sartu ditugu; guztiak ere DIN-A4 formatuan.

Mapak irakurtzea eta interpretatzea

Mapekin jardutea eta lan egitea erraza izan dadin, praktikatu egin behar da. Atal honetan, proze-dura eta trebetasun kartografikoekin lan egiteko bi elementu ditu irakasleak: ikasleentzako fitxak eta irakaslearentzako gida.

Espainia politikoa. Autonomia-erkidegoakF R A N C I A

M A R R U E C O S

CANARIAS CANARIAS

CANARIAS

CANARIASCANARIAS

CANARIASCANARIAS

Santa Cruz de Tenerife

0 65 130

km

H

I

EM

LEGENDAAutonomia-erkidegokohiriburua

Autonomia-hiria

2

009 Zubia Editoriala, S

. L. / Santillana Educacin, S

. L. Santillanako Kartografia Zerbitzuak

22.

MAPA

133058 _ 0007-0060.indd 4917/7/09 09:07:46

Europa fisikoa

0 300 600

km

H

E

I

M

ALTITUDEA(metrotan)

1.500etik gora

1.000-1.500

0-400

Gailur nagusiak

400-1.000

Sakonunea

2




16.

MAPA

133058 _ 0007-0060.indd 3717/7/09 09:06:05

Ozeanoak

H

I

EM

0 1.200 2.400

km

2




1.

MAPA

133058 _ 0007-0060.indd 717/7/09 09:04:56

Euskal Autonomia Erkidegoa

0 8 16

km

H

I

EM

2




42.

MAPA

133058 _ 0061-0094.indd 8919/6/09 08:50:13

Euskal Autonomia Erkidegoa

0 8 16

km

H

I

EM

2




133058 _ 0061-0094.indd 9019/6/09 08:50:31

0 1.200 2.400

km A n t a r t i k a

A f r i k a

A s i a

E u r o p a

A m e r i k a

O z e a n i a

H

I

EM

2009 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educacin, S. L. Santillanako Kartografia Zerbitzuak

Mapa lantzeko iradokizunakKontinenteak Lurrean non dauden adierazten du mapak. Hartan kontinenteen izenak idatzi ondoren, irakasleak eska diezaiela ikasleei margotzeko kontinenteak marroiz, eta gero, mapaz baliatuz, gogoraraz diezazkiela alderdi hauek:

Ur azaletik kanpora geratutako lur eremu handiak kontinenteak, eta ozeanoz nahiz itsasoz inguratuta daude. Lurraren gainazal osoaren % 29 hartzen dute kontinenteek, eta sei dira: Asia, Amerika, Afrika, Antartika, Europa eta Ozeania.

Hona hemen azpimarratzekoak diren zenbait alderdi: Asia Ipar hemisferioan dago, ia oso-osorik. Kontinenterik handiena da, eta 43,7 milioi kilometro koadro ditu. Amerika kontinenterik luzeena da, eta hiru zati ditu: Ipar Amerika, Erdialdeko Amerika eta Hego Amerika. Afrika kontinenterik trinkoena da, kostaldean gorabehera handirik ez du eta. Antartika ia erabat ezkutuan dago, izotz-geruza izugarri batek estalita. Europa Ipar hemisferioan dago, eta Asiako penintsula bat dirudi; gainera, oso kostalde muxarratua du,

penintsula eta uharte ugarikoa. Ozeania kontinenterik txikiena da, 8,9 milioi kilometro koadro baino ez baititu, eta milaka uhartez

osatuta dago: handiena Australia da; gainerakoak txikitxoak dira, eta denak ere Ozeano Barean daude.

Mapa lantzeko une honetan, kostaldeko erliebearen formei buruz ikasliburuan ikasitako zenbait kontzeptu azpimarra daitezke. Adibidez, zeri deritzon kostalde (kontinenteek eta urak elkar ukitzen duten lekuari, hain zuzen). Azpimarratzekoak dira, halaber, penintsula, uharte eta uhartedi kontzeptuak, besteak beste.

ZAILTASUNAK

Maiz askotan, Lurrean bost kontinente daudela uste izaten dute ikasleek, bat zeharo ahaztuta: Antartika, hain zuzen. Baina masa kontinental hark ere garrantzi handia du; huraxe da seigarren kontinentea.

133058 _ 0007-0060.indd 10 19/6/09 08:47:06


Ikaslea: Maila:

FITXA

1. Lotu ikur bakoitza bere esanahiarekin.

2. Margotu mapa, legendaren arabera.

Gogoratu

Legendak labur eta zehatz adierazten digu mapan erabilitako ikurrek zer esan nahi duten. Ikur horiek kolore edo/eta irudi batzuez adierazita egon daitezke.

3.Mapak nola irakurri

Autobidea edo autobia

Bigarren mailako errepidea

Trenbidea

Aireportua

Portua

Urtegia

Ibaia

Mendi-tontorra

0 100

Kilometroak

F icha 3.1. Vertientes hidrogrficas

ISURIALDE HIDROGRAFIKOAK

Mediterraneoa

Kantaurialdekoa

Ozeanikoa

Laranja

Urdina

Berdea

I

133058 _ 0095-0144.indd 105 18/6/09 16:46:05

Mapekin lanean1. Fotokopiatzeko mapa mutuak2. Mapak irakurtzea eta interpretatzea

ZubiaSantillana

LEH

EN

HEZ

KUN

TZA

Iraka

slea

rent

zako

bal

iabi

deak

133058 _ 0001-0006.indd 1 17/7/09 08:57:46

132826 _ 0001-0035.indd 20 28/9/09 17:06:27

152

Erliebe esaten diogu Lurraren gainazalean dauden zimurtasun eta deformazioei. Erliebea adierazteko, altimetria erabiltzen da; altimetriari hipsometria ere esaten zaio. Altimetria mapetan altuera adierazteko teknikak eta metodoak aztertzen dituen zientzia da; hau da, lurraren erliebea aztertzen duen zientzia. Altuera bi modutan adieraz daiteke: sestrakurben bidez eta koloregamen bidez.

Sestra-kurbakTeknikarik erabiliena da. Mapan altuera bereko puntuak lotzen dituzten irudizko lerroak dira sestrakurbak.

Sestrakurbek arau batzuk betetzen dituzte: Sestrakurba guztiak itxiak dira. Sestrakurbak ezin dira inoiz gurutzatu. Bi sestrakurbaren artean dagoen eremuak malda uniformea du.

Sestrakurbak, oro har, marroi argiz adierazten dira; 10, 20, 50 eta 100 metrotik behin marrazten dira, eskalaren arabera. Kurba bakoitzarekin batera, adierazten duen altueraren kota ere ematen da. Hala ere, mapan ez dira kota guztiak idazten. Altitudeari buruzko argibideak adierazten dituzten kurbei kurba gidariak esaten zaie, eta batetik bestera tarte handiagoak izaten dituzte: 100 edo 500 metrotik behin marrazten dira. Horrez gain, kurba gidariak sestrakurbak baino ilunagoak eta lodiagoak izan ohi dira.

Kolore-gamakKartografian aurrez erabakitako koloreak erabiltzen dira, bi sestrakurbaren artean dagoen gainazala adierazteko. Itsas mailatik altuera berera dauden eremu guztiek kolore bera dute.

Erliebea kolore hauen bidez adierazten da: berde biziz adierazten dira eremu lauak, eta morez edo zuriz eremu altuenak; tartekoak adierazteko, horiak, okreak eta laranjak erailtzen dira, besteak beste. Koloregama horiek altimetro izeneko legenda batean biltzen dira, eta mapan adierazitako altitudeak irakurtzeko aukera ematen digute.

Kolore bakarreko mapetan, tonu argiz adierazten dira eremu lauenak, eta tonu ilunez altuenak.

Erliebea, eta nola adierazten den

BatimetroaItsasoa bada, urdina erabiltzen da, baina sakonerak tonuen bidez bereizten dira.Sakonera txikiko eremuak tonu argien bidez adierazten dira; eta zenbat eta sakonera handiagoa izan, tonua orduan eta ilunagoa izango da.

BATIMETRIA

128099P8h2

AltimetroaKolore bakoitzak altitude jakin bat adierazten du.Altitude txikienetik handienera, kolore hauek erabili ohi dira, ordena honetan: berdea, horia, laranjatua, okrea, marroia eta morea; eta eremurik altuenak zuriz adierazten dira.

Mattingane2.310

128099_GUIAp8

2.200

Sestrakurbek altitude bereko puntuak lotzen dituzte. Kurba gidariak, altitudea kotatzen dutenak, lodiagoak dira.

Altimetria eta batimetria

ALTIMETRIA

128099P8h1

133058 _ 0145-0160.indd 152 18/6/09 16:50:25

153

Nola interpretatu sestra-kurbak

Sestra-kurben mapa batean, kurben artean distantzia txikia edo handia egon daiteke. Distantzia horrek lurraren erliebe formei buruzko informazioa ematen du.

128099p9h1

Uh

andi

ibaia

128099P9h3

Atxarregi

Zurimendi

128099P9h2

Atxulo ibaiaren arroila

Bi sestra-kurbaren arteko distantzia handia baldin bada, lurra laua izan-go da.

Sestra-kurben arteko distantzia txikia bada, lurrak malda handia izango du. Horrela adieraz daitezke malkarrak eta arroilak, esaterako.

Kurbek zirkulu zentrokideak osatzen badituzte, lurra eremu altua edo mendia izango da; sakonunea ere izan daiteke.

133058 _ 0145-0160.indd 153 18/6/09 16:50:39

XXI

Horrez gain, autonomia-erkidego bakoitzeko bi mapa mutu daude (bata fisikoa eta bestea politikoa), irakasleak bere proiektu didaktikora ongien egokitzen dena erabil dezan.

Prozedura kartografikoak lantzeko fitxen bidez, trebetasun kartografiko jakin batzuk ikasten dituzte ikasleek; besteak beste, mapetako ele-mentuen berri izatea eta interpretatzen jakitea (eskala, ikurrak, orientazioa, etab.), eta gaikako mapak aztertzea. Gainera, lexiko geografikoa eta beste elementu kartografiko batzuk erabiltzen ikasten dute; esaterako, planoak, ortofotoak eta sateliteko irudiak.

Gainera, ebatzitako fitxak ere badira atal honetan.

Orrialde horiek ere fotokopiatu egin dai-tezke, ikasle bakoitzak bere jarduerak edo beste ikasle baten jarduerak zuzen-tzeko; bi jarduera horiek didaktikotasun handikoak dira.

Irakaslearen gidak zikloari dagokion etapa osoan kartografian gehien erabiltzen diren kontzeptuei eta prozedurei buruzko informazioa ematen die hezitzaileei.

Gida honen xedea da irakasleei material pe-dagogikoa ematea, material honetako fitxetan egiten den lana azaldu ahal izateko.

Horrez gain, kartografiako hiztegi txiki bat ere erantsi dugu.

Fotokopiatzeko mapa mutuak

Fotokopiatzeko mapa mutuen bildumaren bidez, Ingurunea-ren Ezaguerako ikasleek ingurune fisikoko eta giza inguru-neko elementu nagusiak zein diren eta non dauden ikasiko dute ikasleek.

Atal honetan, zenbait gaitako eta zenbait eskalatako 61 mapa mutu sartu ditugu; guztiak ere DIN-A4 formatuan.

Mapak irakurtzea eta interpretatzea

Mapekin jardutea eta lan egitea erraza izan dadin, praktikatu egin behar da. Atal honetan, proze-dura eta trebetasun kartografikoekin lan egiteko bi elementu ditu irakasleak: ikasleentzako fitxak eta irakaslearentzako gida.

0 1.200 2.400

km A n t a r t i k a

A f r i k a

A s i a

E u r o p a

A m e r i k a

O z e a n i a

H

I

EM


Mapa lantzeko iradokizunakKontinenteak Lurrean non dauden adierazten du mapak. Hartan kontinenteen izenak idatzi ondoren, irakasleak eska diezaiela ikasleei margotzeko kontinenteak marroiz, eta gero, mapaz baliatuz, gogoraraz diezazkiela alderdi hauek:

Ur azaletik kanpora geratutako lur eremu handiak kontinenteak, eta ozeanoz nahiz itsasoz inguratuta daude. Lurraren gainazal osoaren % 29 hartzen dute kontinenteek, eta sei dira: Asia, Amerika, Afrika, Antartika, Europa eta Ozeania.

Hona hemen azpimarratzekoak diren zenbait alderdi: Asia Ipar hemisferioan dago, ia oso-osorik. Kontinenterik handiena da, eta 43,7 milioi kilometro koadro ditu. Amerika kontinenterik luzeena da, eta hiru zati ditu: Ipar Amerika, Erdialdeko Amerika eta Hego Amerika. Afrika kontinenterik trinkoena da, kostaldean gorabehera handirik ez du eta. Antartika ia erabat ezkutuan dago, izotz-geruza izugarri batek estalita. Europa Ipar hemisferioan dago, eta Asiako penintsula bat dirudi; gainera, oso kostalde muxarratua du,

penintsula eta uharte ugarikoa. Ozeania kontinenterik txikiena da, 8,9 milioi kilometro koadro baino ez baititu, eta milaka uhartez

osatuta dago: handiena Australia da; gainerakoak txikitxoak dira, eta denak ere Ozeano Barean daude.

Mapa lantzeko une honetan, kostaldeko erliebearen formei buruz ikasliburuan ikasitako zenbait kontzeptu azpimarra daitezke. Adibidez, zeri deritzon kostalde (kontinenteek eta urak elkar ukitzen duten lekuari, hain zuzen). Azpimarratzekoak dira, halaber, penintsula, uharte eta uhartedi kontzeptuak, besteak beste.

ZAILTASUNAK

Maiz askotan, Lurrean bost kontinente daudela uste izaten dute ikasleek, bat zeharo ahaztuta: Antartika, hain zuzen. Baina masa kontinental hark ere garrantzi handia du; huraxe da seigarren kontinentea.

133058 _ 0007-0060.indd 10 19/6/09 08:47:06


Ikaslea: Maila:

FITXA

1. Lotu ikur bakoitza bere esanahiarekin.

2. Margotu mapa, legendaren arabera.

Gogoratu

Legendak labur eta zehatz adierazten digu mapan erabilitako ikurrek zer esan nahi duten. Ikur horiek kolore edo/eta irudi batzuez adierazita egon daitezke.

3.Mapak nola irakurri

Autobidea edo autobia

Bigarren mailako errepidea

Trenbidea

Aireportua

Portua

Urtegia

Ibaia

Mendi-tontorra

0 100

Kilometroak

F icha 3.1. Vertientes hidrogrficas

ISURIALDE HIDROGRAFIKOAK

Mediterraneoa

Kantaurialdekoa

Ozeanikoa

Laranja

Urdina

Berdea

I

133058 _ 0095-0144.indd 105 18/6/09 16:46:05


FITXA3. Margotu mapa, legendaren arabera. Ondoren, erantzun.

Espainiako zer autonomia-erkidegotan bizi da biztanle gehien?

Eta zeinetan gutxien?

4. Erreparatu legendari, eta bete eguraldi-mapa, eguraldiaren iragarpena kontuan izanik.

Eguraldiaren iragarpena

Bizkaiko golkotik fronte hotz bat sartuko da, eta horren ondorioz, Galizian eta Asturiasen euria egingo du. Hori dela eta, tenperaturak jaitsi, eta Aragoiko eta Kataluniako iparraldean lehen elurtea botako du.

Nafarroan eta Euskadin behe-laino itxia eg

Documents

INGURUNEAREN IRAKASLEAREN GIDA 5.maila