_A_ARIHilwi vESiKALARIIkinci cilt sekizinci sayrdan ayrr basr

TANZ IMAT VE FRANSA

Halil lv,qtctxAr*,ara Dil ve Tarih Cofra{ya Fskilteai Imi Yardrncrlarmdan

I'

I\{ A A R I T' .M A T B A A S. I , 1 g 4 2

TANZiMAT VE FRANSA

XIX. yiizyrl'da reayayr Osmanlr idaresi altrnda tutmak igin idarede esaslr degigiklikleryaprlmasr artrk bir zaruret halinde kendini hissettirmekte idi. Hususiyle drgarrda bir biiyiikdevlet, Rusya QarlrlI, bu milyonlarea kiitlenin zulim g6rdiifiinii iddia ederek haris emel-lerinin tahakkukuna srk srk frrsat aramakta idi. $u vaziyette hrristiyan reryanrn tatmini vedevlete bafLhfr meselesi imparatorluk igin en hayati bir mesele halini alryordrr; bir krsrmdevlet ricali de bunu tamamiyle kavramakta idiler. Bununla beraber Garp devletleri, Rusya'yakargr bu zarureti, imparatorlulun reayayr memoun edecek gekilde garp 6rneklerine gdretensik ve rsldh lfizumunu, Babrili'ye kabul ettirmeft igin, bazan tazikta bulunmaya kadargidiyorlardr. Qiinkfi Osmanh lmparatorlufunun vartrfrnr eu ziyade tehdideden bu meseleninmuallikta lcalarak octicede imparatorlu[un dafrlmasr onlar igin dc qok vahim neticeler do-furabilirdi. lgte Tanzimatta harici tesirlerin rol ve chemmiyetini tayin ederken bu noktalarrlrat'iyyen giizden uzaklagllrmamak lizrmdrr. lmparatorlufun harici siyasetiyle dahili mese-leleri biribirine tamamiyle girift oldufu bir devirde, resyayr tatmin meselesinden ibaretolan Tanzimat riyaseti fizerindc bu harici tesir gok miihim bir rol oynamrgtrr. AEa[Idanegrettifimiz vesikalar, 1849 tarihlerinc do$ru Fransa'nrn bu yoldaki tesirlerini giistermekbakrmrndan' bilhasra ehemmiyetlidir.

Bu vesikalar Fransa'ntn, Tanzimat esaslarrnrn tatbikr, reayanln tatmini yolunda BAbr-ili'ye yaptrfr ikaz ve ihtarlan ihtiva etmektcdir. Vcsikalarrn te&ikiyle giiriilecefi ilzereFransa, bu tegebbfisleri yaparken, yalurz kendi menfaatlerini dfiginerek Balkanlarda Rusnfifuzunu 6nlemet< veya krrmal gayesini gitmcktedir. lhtildlin bag diigmanr olan Qar'rn,1348 ihtililini m[teakib Eflak ve Bugdinr iggali vc Balkanlarda yeniden yeniye nifuz vehikimiyetini kuvvetlendirme tegebbfisleri Louis Napoleyon hfiktmetini, Osmanlr lmparatorlufu-hakkrnda an'anevi Fransrz siyasetini daha ziyade dikkat ve enerii ile takibe sevketmigtir.lgte vesikalanmrz Krrtm harbine mffncer olan bu rekabetin mengelerini giistermek bakr-mtndan da ayrrca ehemmiyetlidir.

Nihayet bu vesikalar, imparatorlufun umumi durumu hakkrnda ecnebilerin miigahe-delerini g6stermek ve Fransrz diplomatlrlnrn digiince ve kararlanna esas tegkil edenraporlar hakkrnda bir fikir vermck baltmlanndan da bir mina kazanabilir.

Sonra, BabrAlinin .Tenbihat - r idiye ve sabrka h[kmfinde, s"y,l-a-.trr kaydiyleRumelideki bfitfin Valilerc g6nderdigi umumi tahrirat, yukandaki vesikalarla olan alika-srndan bagka um'umiyetle Tanzimat siyasctinio mahiyet ve kirakterlerini g6stermek itiba-riyle de dikkate gayan mal0matr ihtiva etmcktedir.

Rumcli Valilerine gSuderileo son vcsika harig olmak izere bfittn diger vesikalarrn astllanBagvekilct Argivdairesindc Bulgar mesalihinc dairlradc defterinde 2g,rebiulevvel 1265 (72ll. 1839) tarihli ve 46 numaralt irade mclfuflan arasrnde bulunmalctadrr. Valilere gdnderilentahrirat ise Dolmabahge sarsyr kiltfiphanesinde Bulgar mesalihinc dair Argivdeki iradelerinve mclfuflarrnln suretlerini ihtiva cdeu dcfterlerden grkanlmrgtrr [1]. Bu tahriratrn iligik

llt A.tl.,d" .Brlg* -.*tlhine dair iradet-r seniyye dcfteri> ndeki biltfin vesikalarrnsuretlerini ihtiva cdcn bu on ig dcfterin varlfrnr habcr veren Sayrn Faik Regit Unat'avc bu defterlerin tetkikrnc mfisaade buyurau Milli Seraylar Mfidiri Sayrn Sezai Selek'olurada tegekLfirii bir borg bilirim.

. ;.i ', t'

Tiirk Tarih Vesikalarr

bulundufu iradenin tarihi 3 receb 1259 ( 30. VII. 1843 ), numarasr 6 drr. IradeninArqivdeki numara!]r 7 I I dir. Fakat biz bu tahriratr Argivdeki vesikalar arasrnda bula-madrk. BeE numaralr vesika harig, diferlerinde tarih yoktur. Yalnrz gerek baglr bulun-duklan iradelerin tarihlerine, gerek bahsettikleri hAdiselere bakarak'bunlartn her halde1848 - 1849 senelerine aid oldufu anla5rlmaktadrr.

Halil iuarctrcDil vc Torih - Colrafya Fakilltegi ilmi yardrmcrlrrrndao

. No. I

Ilinkaddemce Eflak, Buidan ye Srrbistan taraflanna gidilbavdet ltmiE olan Fransal0 Offigiyaferin[1] Ceneral Au-

pick [2] e vermii olduklarr takrirlerin terciimesidir

. "5rrp eyaleti muhassenat-l maddiyyesi iktizasrnca bahtiyar oldu!'u

meghud olub Prens Aleksandr dahi Srrbistanrn saidet-i hali miicerredzir-i saye-i mekArim-vaye-i $ahanede hdsrl olacafrnr derk ii iz'an itmeklernetbff-r muazzamanrn rrza ve iradesine bihulus-il-bal miitdbaat itmigdir.

' Dahiliye Miidiri M6syci Garaganim dahi ol efkdrda olub kendiisinin vu-l

raI

, Tiirk Tarih Vesiknlrn

tahsis olunmuq bir giin iken pazar giinii ehl-i isldmrn ebniyesine kerestevesair levazrmat nakli igrin iki yiiz kadar Bulgann istihdam olunduklanre'y-el-ayn meqhudum olmuqdur. Meibid-i muhtelife-i nasarAda icra olunanAyinlere pek de riayet olunmamasr ahalinin adem-i hoqnudiyetine sebeb-ikavi olub Devlet-i Aliyye ise edyan ve mezahib-i muhtelifenin rOesa vepapaslarr haklannda himayet-i seniyyesini gayan buyurmakda oldufundanekser vakitde niifuz-r ecnebiye bir ilet olduSu miisellem olan Rum mez-hebi papaslanna nezaret ve dikkat buyurmast mukteziyatdan oldu!'u cay-iinkAr defildir. Crimleye mal0m olduf'u frzere asrl isldmdan biri bir Bul-gann hanesine vardrkda bdyafr sahib-i hane gibi kendfrsini ve beygirinimerkume beslettikden sonra bir akga virmez ve bciyle alenen dhann ha-ne ve emvaline tecavfrzi hareketi vukubulan gahrs hakkrnda gikAyet olunsadahi Zabit-r belde tarafrndan havale-i sem'-i itibar olunmaz. Hrristiyanlar'dairna ehl-i isldmdan bed muamele g6nib vuku-t halin isbatr mutldka ehl-iislimdan iki gahide muhtac oldufundan ve bu qahidler dahi hig bir va-kitde bulunmayub hrristiyanlann gahadeti dahi hdkim tarafrndan kabulolunmadrfrndan hrristiyanlar ihkak-r hakka nail olmakdan meyus olurlar.lgte bu hale nazaran kangi mezhebde bulunur ise bulunsun'' bil-ciimletebeanrn mal ve canlnr temin iden kavanine Derseadetden mdada Mema-lik-i Mahrrlsenin hiq bir tarafrnda riayet olunmadr$r itiraf olunabilir. Eyaletvali ve zAbitlerinin usul-i idarelerini tahkik itmek iqiin Derseadetdenbnyuk memurlar tayin ve irsal olunmakda ise de l6kin viilit-ve zAbitan-rmumaileyhim padigahrn memurunu iffale sa'y ile Eayet mazlOmin tara-frndan memur-l mumaileyhe arzt gikiyet olunur ise miilAhaza ve tahminile emr il iradelerini medh fr sena ittirmek igiin oyle bir takrm hrristi-1'anlann hatrrlannt celb itmekdedirler. Huldsa-i keldm' emniyet ile herhalde kabil-i imar oldufu halde hiraset ve ziraatten hali brrakrlmrq olanbu memalikden murur idenler paymal-i zulm u sefalet olan ehaliyimiiqahede eylediklerinde kalbleri aquri mriteessir olmamak muhaldir.Seyr u temaqa itmig oldufum iqbu eyaldt ve memalik-i Devlet-i Aliyye-den dirlik ref' olub fil-ctimle asar-r mamuriyet Derseadetle daha bazrqehirlerde kalmrqdrr, dinilebilir. Iqbu asar-r vahime miicerred memurlartnsiyanet ve himaye eylemeleri vecibe-i zimrnetleri olan fukaray soymaksuretiyle kesb-i servete sa'y eylemelerinden neg'et itmigdir. Her ne kadarfcnahk cesim ise de ancak bunun.rsldhr imkinsrz def'ildir. 1839 senesikrraat olunan Hatt-r Hiimayun.r gerif ile mev'ud olan ahkim icra olunur dakAffe-i tead diyatrn 6nil kesdirilir ise her bir geye hayat gelecef'i ve Bulgartaifesi, mahasal-i sa'y ii emeklerinden miiteneffi olmak frmidiyle qahg-ntakdan mritelezziz olarak varidat-r devletin teksirine bais olacaklan itirafolunabilir. (1849) \t't

Tanzimat ve Franga

No. II

Tuna Nehri savahlllnde bulunan Memleketeyn ileBulgaristan ahvaline dair 16yihadrr

'Eflakde Prens Bibesko [1Jnun ve Bu!'danda Prens Sturca [2] (lt-turza) nrn idare-i miilkiyelerinde hadden efzun vukua gelmig olan teaddi-yat Memleketeyn ehalisini derece-i nihayede fakr u sefalete d09ar itmekleefer Devlet-i Aliyye ehali-i merkumenin ahvalini bazr mertebe tadil bu-yurmaz ise bunlar takriben Rusyalunun kucafrna diigecefi derkirdrr.Nizamndme-i memleketin ahkimrna mugayir olarak ehali-i kura eml6k vearazi istimldkinden bil-kiilliye mahrum olmafla istedifi mahalle nakrl bil-mekine ve ilcret-i yevmiyelerinin fiyatini eshab-r emlak ile kat' itme!'e

'muktedir olamadrklarrndan bunlar bil-fiil esir hiikmtinde bulunub ve ta-dad ve beyane gelmez dfigar olduklan mezalim ve teaddiyat ve angarya-lardan merkumlarr tahlise bir hfisn-i irade kifi olabilir ise de ancak ibti-daki beyan itdi!'imiz mevadd-r seldsenin tesviye ve tanzimi'bir kanunamuhtacdrr. Eflakde Boyarlann pek qo!'u ve Bufdanda dahi bazrlan birmahdan beru qu mevadd-r gikiyatrn hakk u hakikatini itiraf iderek bir gokmfrsiaddt-r vdsia gdstermiglerdi. Ehali-i kuradan sonra ashab-r vukuf vemalffmhtdan olan srnrfrn evlddleriyle Boyarlann genglerinin ekserisi Fran-sada tahsil-i ul0m ve malfimat iderek memleketlerinin istikldliyet ve ser-bestlifine arzukeg ve heveskir iseler de yine cfimlesi Devlet-i Aliyye hak-krnda hiisn-i efkAr ile me'l0f olarak vatanlannrn necat ve selimeti mut-laka metb0-r hakikileri olan Zatt Hazret-i gahanenin hiisn-i nazar ve sa-habetiyle husule gelece!'ini fehm fi idrak itmiglerdir. Zan ve itikadrmrzagdre bunlarrn Devlet-i Aliyyeye bis-suhule rabtr bazr idildne mffsaadat ilehasrl olub ve bu ziimre memleketin iffetkArane hiisn-i idaresi hususuna li-zrmgelen kiffe-i evsaf ve malffmatr cami olmaf'la el-haletfr hazihi bil-ciim-le menasib ve memuriyetleri.ifsad ile her gtne tensikat-r miilkiyeye ma-ni-i kavi olan irtiga madde-i kerihesinin defl u ref i bunlann istihdamiyleistihsal olunabilir. Ehalinin idaresinde bu misfrllfi tebeddiilit-i muktaziyeicra olunur ise memleketin ez her-cihet esbab-r refah ve mamuriyetinimtistekmil olan asar-r nafianrn suver-i icraiyelerine ol vakrt sarf-r efkirolunabilir. $imdiki halde ise.hig bir qey yaprlmak miinrkin olmadrfr vebetaet gol dereceye vasrl olmugdur ki ne Bugdanda Seret nam vadiningiizel yollannr ve ne de Yag gehrinin ahgab kaldrnmlannr tamir itmedik-l"dWrehaliyenazaranpekgokolanpapaslarbini.

[1] Jori Bibesko, 1843 teu 1748 e kadar Eflal Bcyliginde bulunmugtur.[2J Migcl Storca, 1834 teu 1849 a Ladar Bufdan BeyliEiodc bulunmugtur.

Tiirk Tarih Vesikalsrr

haye araziye malik olup varidatlan dahi ktilliyetlii oldufundan baqkanremalikden harice sarf eyledikleri cihetle bu bir dzim fenahk olmaSlabunun bir qare ve tedbirine bakrlmak ve grir0h r ruhban beyninde kesb itemeyyiiz eden geng papaslarrn emr-i talim ve taalliimlerini temin igtin der-dcst bulunan o misilhi varidatdan istifade olunmak ldzrmdrr ve fesadrnesbab-r hakikiyesinden biri agair takrm papaslann cehli oldu!u deldil iadide ile indimizde sabit ve muhakkak olmugdur. El-hasrl gaddaranetarh ve taksim olunagelen virgri-yi memleket hasren ehali-i kura tarafrn-dan tediye olunarak bundan Boyarlann bil-krilliye muaf ve dzade olma-lan memleketin zafiyetine en biiytik sebeb olabilmek mahall-i inkar de-fildir. Eflak ve Bu!"dan ehalisi devlet-i hamiyenin [1] taht-i ribka-i cevr riez.astnda ah ii enin iderek bunun kuvvet ve nilfuzunu metb0-r hakikileric;lan Devlet'i Aliyyenin niifuzundan bin kat ziyade miiessir bulduklarrn--dan bu misillii dOqar olduklarr fenahklardan tahlisleri garesini ZattHaz-ret-i qahaneden rimid ile istirham itmekde iseler de ancak ehali-i merku-menin artrk tab u tevinr kalmamrE oldufundan bir az miiddet dahagcqcr ise bunlann iginde Devlet-i Aliyye oyle diigman ile sad4|atkaranemtidafaaya sa'y idecek 6dem bulamryarak yani bir takrm kaddi biikiilmiiqve boyunduruk altrnda uyugmu$ aceze ve nagar makulesinden bagkasrnrbulamaz.

Bulgaristartl seyr ii muayene itmek rizere Tuna nehrinden,lmurur olur-rlukda Devlet-i Aliyyenin mristakillen zir-i hiiktim ve idare-i seniyyesindebulunan bir eyaletde daha ziyade fakr u feldket miiEahedesiyle maat teessiiftaaccrib olundu. Zat-r humayun-i hazret-i gahanenin reayasr hakkrnda $ayanbuyurmug olan asar-i ber-giizidesinden hig biri icra olunmayub ehalii isldnihrristiyanlara tegalltiben nice teaddiyat icrasiyle tarh olunan tekdlifleri-ni bir kat dahi afirla5drrmak igrin hrristiyanlann yortu ve istirahatlerinemahsus olan pazar g'rinlerini drirlti .angaryalann icrasr zrmnrnda eyyam-lsaireye tercih ile intihab itmiqlerdir. Hiq bir vakitde bir hrristiyan maz-har oldufu muamele-i anife ve driqnamrn tarziyesini hi.ik0met-i beldedenistihsale rnuktedir olamayub ve bir'cfinim ve kabdhatrn isbatrna mutlAkaislamdan iki kimesnenin gehadeti ldzrmgeldi!.inden bu suret mevadd-rctiz'iye hakkrnda aydn-r beldeye arz-r gikdyete mani olmakdadrr. Uzatma-1'ahnr Bulgar tAifesi biitrin biitrin ehl-i isldmrn menni altrnda geginribmhsliimanlar bir kciyhinrin biperva hanesine geliib merkuirun mdhasasl-isa'y ti emelini elinden ahncaya kadar gahgryorlar. lEte bu keyfiyetlerfakr u mezellet-i kesireyi m0ntic olub meseld bu bigarelerden biri bir kagkuruE kazanmrg olsa bile mrimkiin' mertebe ketm ii ihfa itme!.e mecburF

Tanzimat ve Fransa

olur. Ehali ve sekenenin bu hali bir miilkiin saadet-ihal-i umumisi hakkrn-da gayet muzir olub Memalik-i Mahr0se gayet miinbit ve mahsuldar yerolmasiyle bu makule beliyyeden vareste olmuq olsa Devlet-i Aliyyeye kiilli-yetlu fevaid ve menafi-i maddiyesi husule geleceii miisellematdandrr.lqbulAiyhada hAtime olmak tizre miilkiinvikaye ve muhafazasrna memur olan-lann ciimlesinin bulunduklan ahval-i tahribiyyesini dahi beyan ve ifadeyecesaret ideriz. $6yle ki Silistire kalesinde muharebe-i ahirede vukubulanrahneler tamir olunmamrg oldufundan memleket-i mezb0re hamle-i ulddegiriftar-i yed-i idi olacaf'r derkdr olub muayene itdifimiz diier kalelerdemevcud olan nefis ve kesir-til-aded toplarrn dahi kundaklan olmadrirndantabyalara vaz' olunmamrgtrr. Miitaldamrza g6re Devlet-i Aliyye el-haletiihazihi muhafazadan biittin biitiin ari olan Silistire ve $umnu ve Varnakalelerine asakir-i muntazameden miistahfrz vaz' u tayin itrnedikce krlA-rmezkOreyi muhataradan kurtaramryaca!,r biigtibahdrr., (1849)

No. III

Fransa lJrnur-r Hariciyesi Nazrn tarafrndan canib.i sefaretevarid olan tahriratrn terciimesi

"Ceneral Filonun [1] Eflak ve Bufdan memleketleri meselesine dairRusya kabinetosuna icrasrna memur oldu!'u tebligatr, tahrirat-l ahiremdetarafrnrza ifade ve beyan eylemiqdim.'Memleketeyn-imezkfireteynin idare-idahiliyeleri hakkrnda Rgsya memurlan tarafrndan lAyenkati' icra olun-makda olan miidahale ve ntifuz maddelerine mtitedair ifadat-r vakranrzagelince'memur-r mumaileyhin o misillil harekdtr, istildlan keyfiyeti misillfrhukuk tizerine aslA miiesses def'ildir ve muahedat-r mer'iye iktizasrncaRusya devletinin mazhar olduf'u hakk-r himayet bu misillii' harekAta asldmfrtehammil de!'ildir ve Saltanat-r Seniyyeriin hukuk-r metbOiyeti mukad-dem oldu!'u cihetle devleteynin bu babda tesavi-i hukuklan maddesindeRusyalunun her bir iddiasrna Devlet-i Aliyye geref'i gibi protesto buyur-.mahdrr.

Srrbistandan ve igbu memleketin memalik-i garkiye hakkrnda olanmutalAitrmtzda derece-i ehemmiyetinden size bahseyledim. Virkra Srrbis-tanrn Bulgaristan ile Bosna hrristiyanlarr hakkrnda ziyade niifuz ve tesirioldu!'undan ehali-i merkume ustl-i idaresinden ndhoEnud olduklan Salta-nat-l Seniyyeden rabrta i tAbiiyetlerini fekk eylemekden gimdiye kadar ken-dtilerini dahi men'e gahgmrgdrr. Fakat ehali-i merkume drigar olduklanenva-l mezalimden muztarib olub daha mutedil bir idareye nail olmak: fU Fr""r"br"

" r"-..ki Petersburg S;fi;. .

7',

Tiirk Tarih Vorikalarr

hususunda dahi kaffe-i tegebbrisat-r vdkralan bisemere kalmasiyle meyusolduklanndan metb0iyet-i Devlet-i Aliyye sayesinde mazhar olamadrklanhirnayeti artrk Rusya devletinden taleb itmek niyetinde bulunuyorlarzanneylerim. Hatta Bulgaristan ile Bosnanrn menafii hakkrnda Srrbistan da-hi Derseadetde bihude gafiqmaktan kendiisrine fiitur gelmekle o da Mem-lcketeyn-i mezk0reyetine muvafakatle Panslaaist efkdr ve usulii Devlet-iAliyye hakkrnda grinden gtine kesb-i vehamet eylemekde olan Rusyalununkucafrna varmaia tereddiid itmiyecef'i rivayet olunmakdadrr. lgbu ahvalzaten uygunsuz oldugundan baqka Rusyalu taraftndan Eflak ve Buf'danniemleketlerinin istilasr kargusunda bir kat daha vehamet kesbitmektedir.lgte ahval-i mezk0reyi Babrdliye beyan idiib o misill0 muhataratr menafi-ihakikiycsine muvafrk ve gerek insaniyet ve hakkaniyete mutabrk birhareket ile men' buyurulmasr liizumuna dair Saltanat-r Seniyyenin dikkat-ikdmilesini celb ve davet eyliyesiniz ve bu babda ittihazr mi.ibrem olanbazr tedabir leffen irsal olunan varakada ig'ar ve ityan krhnmrqdrr [1],,

| 849)

No. IV ';Fransa [Jmur-r llariciyesi Nazll.tarafrndan Ceneral Aupick'e

[2] varid olan defterin terclimesi'Evveld, Bosna Valisine virilen talimat daima (Zatr-r) hazret-i gaha-

nenin negir ve ildnrndan hali olmadrklan usul-i mutedile muvaffak olmakve eyaiet-i mezkrire hrristiyanlan islAm tarafrndan mazhar olduklan me-.zalim ve teaddiyatdan bir suret-i miiessire ile himayet ve siyanet krhn-nrak }dzrmdrr;

Siniyen, hrristiyanlar aleyhinde bir talam katil ve cerh teaddiyat i ke-rihesini miirtekib olarak mazhar-r mticazat olmryan miisltimanlardan arz-tqikayetle istirham-r madilet itmek igin Bognaklar taraftndan Deraliyeyegonderilmig depfi.tasyona dahil bulunmak sebebiyle habse ilka olunmuqolan Petrikodora kiryesi sakinlerinden Kaygavanda nam rahibin tahli-yc-i sebili;

Sdlisen, Bulgaristanda Rum papaslalnrn ve Rusyalunun Devlet-i Aliy-ye aleyhinde harekit-r ifsadiyelerini herkesden'evvel Babrdliye keqf ii be-yan itmig olduklan cihetle Rum Patrikr tarafindan habs ittirilmig olanNcgofit ve Hilaryon [3] nam iki nefer Bulgar papaslannrn dahi tahliye-iscbilleri ; i ,'

Makriopolski, 1845 te Ator dafrna siirgto

U] IV. numaralt vesikaya bakrnrz.[2] Fransa'nru lstanbul scfiri. ![3] Bulgar olau Negofit Bozvcli, Hilaryon

edilmillerdi.

t'

rfit.l:l

I'.1

iJ

I,I

I

Tanzimat ve Fransa

Ribian, Bulgar milleti igiin bir Patrik tayin olunmak ve Bulgar pa-paslart Srrb Patrikrna tabi krhnmak veyahud qu Deraliyede olan RumPatrikr vasrtasiyle Rusyalunun Bulgaristanda icra itmekde olduiu niifuz-imuzirreden eyalet-i mezk0renin tahlisi herne esbaba menut ise ittihazolunmak;, Himisen, Bosna ve Bulgaristan dihillerinde kendi milletlerinden iki

iiq Piskopos tayin itdirilmek suretiyle gimdiye kadar bu memuriyetlerehasren intihab olunmak imtiyazrnda bulunan Rum papaslarrnrn hiikiimve niifuzlan taklil olunmak;

Sddisen, Bosna ve gerek Bulgaristan Valileri maiyyetlerine birer Srrb-lu tayin ve terfik olunarak hrristiyanlann umur ve menafilerine nazaretlebunlan miisliimanlarrn tahaktimlerinden tahlisleri hususuna kendulere ca-nib-i Babriliden mezuniyet virilmek ve bu Srrblulann niifuz ve hiik0me-ti Validen sonra derece-i sAniyede bulunarak yalntz tahkikatrnr Babrdli-ye ig'ar ve inha eyledikce vtikeli-yi Devlet-i Aliyye taraflanndan'dahi bilAtehir ihkak-r hakka sarf-r himmet buyurulmak ldzrme-i halden ve e!'erEi iq-bu tedabir:.i megruha mail-i istikliliyet bulunan memalikde derece-i kAfiye-de olamryaca!'r vazrhatdan olub ancak bunlar qimdilik icra buyuruldufuhalde muhatarat-t mahsusenin def ii teskinine ve Devlet-i Aliyye ile lskla-von (lsl6v) kavm ve milletinden olan tebeasi meyanrnda akva-yr revabit-rtnbiiyet ve. merbutiyet miistelzim olabilecek rsldhat-i millkienin devamve meqgul olmasiygfin Devlet-i Aliyyeye zaman kazandrrrr." (1849)

No. V

Franea Llmur-r Hariciyeri tarafrndan 1849 cenesi kinunusa-niclniu alafranga on altrgr tarihlyle sefarete varid

olan tahriratrn hulisaer tercileresl

"(Mevzu-r) bahs Srrbistan Ve Bulgaristan ve Bosna havalisine gelince,meghud oldu!'una g6re Devlet-i Aliyyeyi belki ihafe itmig olan muhatara'qimdiki halde Avusturyalu memalikinden neq'et itmeyiib belki bu iiqeyaletlerin yine kenduleri ve bir de oralann rsyana istidadlanndan istifa-deye frrsat-bin olan Rusyalu tarafrndan olmak lizrmgelur. Bu ahvaliizerine Devlet-i Aliyyenin dikkatini celb itme!'e cenabrnrzr memur eyledi-fim. srrada havali-i mezkOre ehalisinden olan hrristiyanlann mevadd-i giki-yetlerinin istimdiyle bir mukiddeme-i hognudi irae olunarak ve miimkinmertebe muhataranrn 6nff ahnmasr hususuna Devlet-i Aliyyeyi sevk ve tah-ris eylemenizi tavsiye etmiEdim. Bu nasayihimiz dahi miicerred kendi

Tiirk Tarih

menafii hakkrnda derkir olan sa'y ii gayretimizin asan dimek olub hat-ta Devlet-i Aliyyenin ilkaatr tesiratiyle Mosyo Fabriye iq'ariniz olan miita-liat Devlet-i Aliyyenin ez her- cihet zeval ve inhilAline, biitiin biitiinnruhalif olan politikamtzt mumaileyhe ihtar itmiqdir.,, (1849)

No. VI

Rumelide bulunan miigiran hazeratrna yazrlacaktahrirat miisveddesi

"Gecen sene Rumelinin bazr mahallerinde tebea-i ecnebiyeden seelehey'etinde bazr topal ve qolak olarak bir takrm eqhas-r mechdle geqt tigi.izar jderek tahrik ve idldl ve igfal-i ezhan-i tebea ve beriyd misill0 ha-reket ve ihlal-i asayig ve emniyet efkAnnda olduklan istihbar olunmasiylerntiteyakkrzane ve mutebassrrane hareketle istikrar-r asayiEe miibaderet olun'rnasr iktiza iden memurine bildirilmiq ve keyfiyet savb-i miiqirilerine dahiyazrlrnrqdr. Egerqi bu babda memurin-i Devlet-i Aliyye taraflarrndan ikda-mat-r ldzime ve tekayyiidat.r kdmilenin icra olunmu$ olmast hdl6t-r melhu-zadan ise de bu kerre dahi baa mahallerden altnan havadisata ve siifera-yiSaltanat-r Seniyye iaraflarrndan ve alel-husus Paris Sefaret-i Seniyyesi canib-Ierinden tevariid iden evrak ve tahrirata gore Bulgaristantn vesair rea-yasrncla kesret bulunan mevakiin inhildl-i asayiqiyle. reaya-yr Saltanat'l Se-niyyenin tahrik ve iIfaline bed-h6h6n-i pevlet-i Aliyye caniblerinden daimasa'y il-ihtimam ve bu madde igiin keenne o makule reayaya tahsil-imal0matve funun teqvikiyle ig yiiziinden semt-i serbestisine dair nice elfaz't saniaile diirhi basma kAgrdlar ve eqhas negr ii istihdam olunmakda olarakbaztlannt ele gegmiq olub Bulgaristantn ahalisi humk u beldhatle mah-Iuk bir kavm bulunmalariyle anlann if'falinde suhulet mutalda olunarakmadde-i tahrike filhakika oradan bed'olunacaf'rnt ve Huda nekerde qera.rei tahrikat giderek her tarafa sirayetle 6nfr ahnamryaca!'r melhuz olma-frn bu hususa dikkatle tedabir-i miihimme-i mfilkiyenin icrast h6'l ve mas-lahatdan ve her ne kadar saye-i madilet-vaye-i hazret-i miilfrkAnede rea-ya-yr Devlet-i Aliyye kemal-i asayig ve istiraha[e nail ve mazhar oldukcadyle tahrikata kulak virmeyerek nimet i huzur ve refahiyetlerinin kadir vegiikriinri bilseler bile bSyle tahrikdt-i miitevaliye vukuundan naqi elbettebazr mertebe zihinleri taflit olunacafr iktizayr mizac-r beqeriyetden olaca-frna ve leh-iil-hamd gimdiki zaman ve an-i adl u ddd olub. bitahsis Veliyy'inimet-i biminnetimiz gevketmeab-r merahim- nisab ef'endimiz hanetleri gefe-kat-i celile-i frtriye ile mfiteballik olmalariyle nuhbe-i muradi madilet-mutad-lan her hllde istihsal-i asayig-i hil-i tebea ve istikmal-i aramig-i. bil-i sunufr-

10

Trnzinrrt ve Fransa

ehali ve sekene kazryye-i hayriye ve mergubesinden ibaret bulunduf'unave fil-hakika cii'mlemiz nezaket-i vakt u hdl [1] ahkdmrnr miitalAa eyledi-fimiz halde istihsal-i hognudi-i ehali ve tebea hususuna cidden himmet vedikkat ve bir gtna mugayir-i ger'-i gerif muamelit-r anifeden dolayr iEti-kdye sebeb virilmemesine nezaret olunmasr pek elzem ve ehem goriin-dii!'iine ve efergi hiisn-i zdbrta-i miilk il millet ve muhafaza-i reaya vememleket mevdki-i icabiyede kuvve-i kdfiye mevcud bulunnrasrna dahimevkuf olarak derdest-i icra bulunan tazminat-r askeriye husuliindensonra ilerude iktiza iden mahallere saye-i gevketvaye-i

.hazret-i miilfrkA-nede asakir-i muktaziye idamesiyle levazrm-r muhafaza ve ihtiyata dikkatolunacafr musammem ve miisellem ise de cemi-i zamanda hiisn-i idare-iumur-t miilkiye yalnrz irae-i kuvvet ve giddet ile olamayub alel.hususqimdiki hallere g6re icra-yi adalet ve celb-i kulfib-i tebea ve raiyyetle haki-mane idare-i hiiktmet olunmasr daha miinasib ve miiltezem olaca!.rnabinaen zir-i idare-i behiyelerinde bulunan mahaller

-reayasrnrn miimkinmertebe hog tutulub ve elden geldifi ve qer'-i gerifin mesaf oldufuderece her srnrf tebea-i Devlet-i Aliyyenin hukuklr nefsiye ve maliye ve ar-ziyelerinden dolayr hffsn-i himayet ve siyanet olunub iffalit-r vAkrayatemaytilden muhafazalariyle beraber celb-i kulffb maddesine zaten ve ma-iyet memurlan vesair mesalih-i mrilkiyede bulunan zevat ile miittehidenve miittefikan itina ve bezl-i kudret ve bir tarafdan dahi emr-i tahrik vei!'fal igfrn geEt ti giizar iden o misill0 mechul-til-asrl eghasrn gayet haki-mane ve reviyetmendane ve srzrltrsrzca tahkik-i keyfiydtiyle giinki bunlarrnekserisi tabea-i ecnebiyeden bulunduklan-cihetle ahz ve habs ti tekdirve tedibi ahden ve usulen uyamayub fakat ledel-hace sened olabileceko makule evrak-t faside ile tufulan olur ise ahz ii tevkifiyle keyfiyetin butarafa ig'an ve oyle sened ve evrak ile tutulamryanlann dahi reaya ileihtilat idememeleri ve negr-i mefaside meydan bulamamalarr her bir ma-hallin icabat-r mevkiiyesine tatbikan ne makule esbabe miitevakkrf vemenut g6riiniir ise ol vechile ve meseld cesim kasabalarda sadakatleritecriibe'olunmug ve Devlet-iAliyyenin himayet-i seniyyesinden lezzet almrqKocabagrlar ve LAdikalar vesair riiesa-yr reaya bulunacafrndan anlarvasrtasiyle rslAh-r efkdr-i sddedelAn-i reayaya sarf-r makdiret olunmasl vebeyana hacet olmadr!'r i.izere Devlet i Aliyye bitevfikihitaald girne-r adl iimerhamet ile muttasrf olarak ber mukteza-yr ger'-i qerif cizye giizar rea-yasr dahi hukuk-r ger'iye ve kanuniyede tebea-i saire misill0 nail-i gefkatve re'fet-i seniyye olacaklanndan hukuku megrua ve kanuniye-imiimkin-iil-icrada haklarrnda muamele-i adliye ve himayet-i kdfiye ve teshilitr icabi-yenin ifasr bervech-i megru lizrme-i miilkdari ve gime-i mer'iye-i raiyetper-

@riAvrupayra|tfistetmi9veEf|aktabirisyangrkmrgtI'l1

Tiirk Tarih Vesikalarr

veriden ve ekser mahallerin vergileri birleqiib havali-i merkume tebeast-nrn vergileri dtivel-i saire tekdlifine nisbetle ehven olarak sair cihetlerledahi saye-i merhamet-vaye-i hazret-i gahanede rahatlan berkemal olub bumaddelerden dolayr pek de Ahar tarafa temayiil mecburiyetleri olamtya'cafr misill0 bazr muamelit-r anife ve gedide cihetiyle srklldrklarrnda omakuie halat zihinlerini baqka suretlere meyl ittirmefe istidad virmekdebulundufundan bu hususlardan dolayr dahi srktlub mecburiyet merkezleri-ne gotiiriilmemesine himmet olunmast iayan-t dikkat umur-l miihimme'inazike-i miilkiyeden olmasiyle bu dakikanrn dahi tahattur ve iz'an ve ke-zalik maiyet memurlarrna icabrna 96re telkin ve beyaniyle ezhan-t reayanlnmuamelitca srkrlub serbestiyet vadisine temayiilden muhafaza olunmalarthususlart iktiza.yr vakt u halden bulunmug ve merhamet-efza-yr sun0hve sudur buyurulan irade-i hikmet-ifade-i seniyyede dahi vesaya-yt meg'ruha herbar ldzim-iil-ifa muamelAt-t miilkiyeden oldufuna mebni ol vechileicra-yr iktizalan Tasvib-iAli buyutularak keyfiyet icab iden memurine tah-rirat-r mahsusa tisyariyle tavsiye ve ihtar krltnmrq olmafla"mecbule olduk'lan dirayet-i kAmile ve fetanet-i behiyyeleri ffzere husus'tmezburudaire'imahremiyetde tutarak ve m0temediniz olan maiyet memurlarlndan-gay-riye,agmryarak fakat tenbihat-i 6diye ve sabika hirkmiinde add itmiyereksaye-i mekdrim-vaye-i hazret-imiil0kAnede himayet ve siyanet-i reaya veberaya esbab-t mtihimme ve ldzimesinin istihsal ve icrasiyle muhdwel-iuhde-i behiyyeleri olan meviki' reayasr ezhanrnrn tahrikit-i vdkraya temayiilile iffalden muhafazasrn-a tedabir i hakimane ve usul-r reviyetkAraneninistimaline daimen ve miistemirren ve icab iden memurlarla miittehiden vemilttefikan itina ve himmet ve negr-i esbab-r adalet ile ziraat ve istihsal-ivesail-i mamuriyete dair tegvikat-r ldzimeye bezl-i reviyyet ve herhaldeifa-yt measir-i muham-aginayi ve dirayetb nisar i nakdine-i iktidar.ve ha-miyyet buyurmalarr siyakrnda kaime ve igte Devlet-i Aliyye ve hususiyleZat-r Eevket-simat.i hazret-i gahanenin mfrrad-i dlisi bu suretle olmafla zir-iidarenizde bulunan mahallerde bervec-i megruh icra-yr ma'dilete himmetve maiyet-i behiyyeleri memullarrndan ve zabitan.r memleketden Ve riiesa-yr raiyet taraflanndan bu niyyet-i adliye ve lrade.i Seniyyenin hilAfrndahareket iden olur ve idecek bulunur ise bervech.i hakkaniyet garazsrzcao makulelerin dahi tahkik-i ahvaline ve ciralarca zat-r masldhate nifi md-taliat ve mal0mat-r behiyyeleri oldu!.u halde bil-etraf ig'anna sarf.r fetante,,.

(t 843)

t2