IRAK SAVAfiI’NDA ZIRHLI ARAÇ KAYIPLARI

46

ABD ve ‹ngiltere’nin önderli¤indeki koalis-yon güçlerinin Irak’a karfl› sald›r›s› 20 Mart2003 tarihinde bafllam›fl ve “Iraqi Freedom”operasyonunun ilk safhas› ABD askeri birlik-lerinin 10 Nisan 2003 tarihinde Ba¤dat’a gir-mesi ile sona ermifltir. Bu tarihten sonra ça-t›flmalar›n pratikte sona ermedi¤i gözlenmiflve çeflitli kesimlerden Irak direnifli k›smen te-rör sentezli gayri nizami bir hal alm›fl ve ha-len devam etmektedir.

Müdahale ana faz› olarak niteleyebilece¤i-miz ilk üç haftal›k operasyonda tanklar›n bafl›çekti¤i z›rhl› birlikler kilit rol oynam›fl ve ka-ra operasyonunun baflar›l› olmas›nda taktikaç›dan kaç›n›lmaz görevler üstlenmifllerdir.

Bu yaz›da, “Iraqi Freedom” Operasyo-nu’nda öncelikli olarak sadece z›rhl› birlikharekatlar› k›saca incelenecek, ayr›ca tank vez›rhl› araç kay›plar›na de¤inilmeye çal›fl›la-cakt›r. Yaz›n›n sonunda buradan ç›kar›labile-cek baz› derslere ve ayr›ca Türkiye aç›s›ndangenel bir de¤erlendirmeye özet niteli¤inde k›-saca yer verilecektir.

IRHLI ARAÇ KAYIPLARI

47

e Özge K›l›nç

IRAK’IN ASKER‹ GÜCÜ:Özellikle savafl öncesi, hemen tüm kaynak-

lar Irak’taki Saddam diktatörlü¤ünün askerigücünü çok teorik ele ald›klar›ndan, savafl son-ras› tüm bu veri ve dökümlerin pratik savaflaç›s›ndan abart›l› olduklar› ortaya ç›km›flt›r.

20 Mart 2003 öncesinde Irak Ordusu’nunka¤›t üzerindeki teorik gücü afla¤›daki gibiele al›n›yordu:

- 389.000 asker- 2600 tank (T-54/55, T-59, T-69, T-72,

M48, M60, AMX 30, Centurion, Chieftain)- 2100 top/kunda¤› motorlu obüs/kunda¤›

motorlu top- 50 FROG ve 6 SCUD tipi füze sistemi- S›n›rl› say›da El-Hüseyin, El-Samud ve El-

Fatah balistik füzesiAncak Irak’›n gerçekte cepheye sürebilece¤i

silah ve asker miktar› bu teorik verilerin çok al-t›ndayd›. 1991 Körfez Savafl› s›ras›nda Irak as-keri gücünün u¤rad›¤› kay›plar, bu savafl›n he-men ard›ndan aral›ks›z 12 y›l yürürlükte kalanambargo nedeniyle telafi edilememiflti. Ayr›caIrak’›n elinde kalm›fl olan az say›da çal›flabilirdurumdaki sa¤lam sistemleri kullanmak içingerekli yedek parçalar›n temini, dolay›s›yla lo-jistik destek yine ambargo yüzünden yeterli se-viyede sa¤lanamam›flt›r.

Her ne kadar Irak Hava Kuvvetleri belli birmiktar uça¤a sahip idiyse de, pratikte koalis-yon güçlerinin sahip oldu¤u hava üstünlü¤üyüzünden bunlar› kullanma imkan› dahi bulu-namam›flt›r. Unutulmamal›d›r ki, 1991 KörfezSavafl›’ndan beri 36. paralelin kuzeyi ve 32.paralelin güneyindeki Irak hava sahas› zatentamamen ABD ve ‹ngiliz hava kuvvetlerincekontrol edilmekteydi. Irak savafl uçaklar›n›n bubölgelere girmesi zaten kesinlikle yasakt›. Buyasa¤› ihlal eden Irak uçaklar› düflürülmüfltür.

27 A¤ustos 1992 ve 1 May›s 2003 tarihleriaras›nda, 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin

güneyindeki bir çok Irak hedefi havadan yap›-lan operasyonlar kapsam›nda uçak ve seyir fü-zeleri ile defalarca bombalanm›flt›. Dolay›s›ylaIrak’›n hava savunma kabiliyeti bu son savaflbafllamadan önce manen çökmüfl bir vaziyet-teydi ve Irak hava savunmas› büyük oranda za-ten susturulmufltu.

Teorik olarak 389.000 askeri olan Irak Ordu-su, daha savafl bafllamadan büyük oranda firevermifl, bir çok general, üst düzey kurmay-su-bay ve yüz binlerce asker, daha kara savafl› bafl-lamadan üniformas›n› ç›kararak kay›plara kar›fl-m›flt›r. Bu savaflta Irak genelinde tahminen 50bin kadar Irakl› k›smen çat›flmalara kat›lm›flt›r.

Savafltan cayan Irakl› general ve subay tak›-m›n›n arta kalan orduyu zay›flatmas›n›n d›fl›n-da, savafl›n ilk günlerinde, Irak Ordusu’nun el-de kalan son haberleflme, radar, hava savunma,lojistik destek gibi tesisleri de çökertilerek ko-muta-kontrol zinciri büyük oranda k›r›lm›flt›r.Dolay›s›yla çat›flmalara kat›lan Irak birlikleri

aras›nda efl güdüm sa¤lanamam›fl; Irak gene-linde direnifl gösteren 50 bin askerin direniflimahalli seviyede gerçekleflebilmifl ve Irak’›nkarfl› atefl yo¤unlu¤u etkili olamam›flt›r.

Irak tanklar›n›n ço¤u zaten demode modellerolup, bunlar›n yar›dan ço¤unun operasyonel ka-biliyetinin olmad›¤› söylenebilir. Irak’›n tankgücünün çekirde¤ini 1950’li/60’l› y›llar›n di-zayn›, genellikle birinci ve ikinci nesil T-54/55,T-62 ve k›smen T-72 tanklar› oluflturmaktayd›.‹kinci/üçüncü nesil aras› T-72 tanklar› bile art›korijinal konfigürasyonlu standart modelleri ilebugün güncelliklerini yitirmifllerdir.

Uygulanan ambargo dolay›s›yla Irak’›n, za-man›nda bu ülkeye sat›lan ve Irak-‹ran Savafl›s›ras›nda kulland›¤›, ABD menfleli M-48/M-60, Frans›z menfleli AMX-30 ve ‹ngiliz men-fleli Centurion/Chieftain tanklar›n›, yedek par-ça sorunu yüzünden özellikle son on y›ld›r bü-yük oranda kullanamad›¤› bilinmekteydi.

Savafl öncesi Irak’›n teorik olarak elinde bu-lunan 2600 tank›ndan en fazla 1500’ünün çal›-fl›r vaziyette oldu¤u tahmin edilmektedir. Butanklar›n da tamam›na yak›n›, son savafl s›ras›n-da havadan tahrip edilmifltir. Dolay›s›yla Irakile koalisyon tanklar› aras›nda çok az simetriktank muharebesi söz konusu olmufltur. ZatenIrak tanklar›n›n bir ço¤u daha savafl›n bafllang›çfaz›nda “sahipsiz” kalm›fl, mürettebatlar› üni-formalar›n› ç›kararak savafltan kaçm›fllard›r. Buflekilde geri kalan terkedilmifl Irak tanklar›n›nço¤u ABD ve ‹ngiliz birliklerinin eline sa¤lamve terkedilmifl halde geçmifltir.

KOAL‹SYON ÜLKELER‹N‹N ASKER‹ GÜCÜ:Iraqi Freedom Operasyonu’na kat›lan ülke-

ler içinde bölgede en çok askeri, bu tek tarafl›ilan edilen savafl›n kaç›n›lmaz gereklili¤ini sa-vunan ABD bulunduruyordu. ABD, operasyonöncesi yap›lan askeri y›¤›nak s›ras›nda bölgeye220 bin askerini sevk etmiflti. ABD’den sonra

48

Son Irak sald›r›s›ndan, dolay›s›yla savafltan önce hurdaya ç›kar›lm›fl ve kullan›lmaz ha-le gelmifl bir Irak T-62 tank›. (Foto¤raf: TD Arfliv)

T-72M1 tanklar›, Irak Ordusu’nun kronolojik olarak en yeni ana muharebe tanklar› ara-s›nda yer al›yordu. (Foto¤raf: TD Arfliv)

bölgeye en fazla asker gönderen ikinci ülke ise26 bin asker ile ‹ngiltere olmufltur. Böylelikledi¤er askerlerle koalisyon güçlerinin cephedeve cephe gerisinde görev yapan toplam askersay›s› 300 bin s›n›r›n› aflm›flt›r.

Bu askeri gücü desteklemek için, ABD Do-nanmas› (US Navy), envanterindeki alt› uçakgemisini Do¤u Akdeniz ve Basra Körfezi’nde,‹ngiltere de bir adet uçak gemisini Basra Kör-fezi’ne konuflland›rm›flt›r.

ABD ve ‹ngiliz hava kuvvetlerine ait F-15C,F-15E, F-16C/CJ, F/A-18C/F, F-117A, OA-10, A-10, AC-130, AV-8B (Harrier II Plus) veTornado GR4 gibi taktik muharip jet uçaklar›,Kuveyt ve Katar ile, Suudi Arabistan’daki Ri-yad, Dahran ve Cidde’de bulunan hava üslerin-de konuflland›r›lm›fllard›r.

Ayr›ca Amerikan Stratejik Hava Kuvvetle-ri’nin (Strategic Air Command - SAC) Misso-uri’deki Whiteman ile Hint Okyanusu’ndaki,Diego Garcia adas›ndaki hava üslerinden kal-kan B-2A Spirit tipi stealth özellikli stratejikbombard›man uçaklar›; ‹ngiltere’nin Fairfordve yine ayn› Diego Garcia adas›ndaki üslerin-den havalanan B-52H Stratofortress tipi klasikstratejik bombard›man uçaklar› ve nihayetUmman’daki Thumrait Hava Üssü’nden hava-lanan B-1B Lancer tipi de¤iflken geometrikaç›l› kanatl› ve süpersonik stratejik bombard›-man uçaklar› da Irak’a karfl› yap›lan hava hare-kat›na kat›lm›fllard›r.

Bölgedeki ABD ve ‹ngiltere’nin bafl› çekti¤iyaklafl›k 300 bin kiflilik, teknolojik aç›dan sonderece üstün bu dev orduyu bir silah olarak ka-

bul edersek, silah›n ucundaki süngü kuflkusuzAmerikan ve ‹ngiliz Kara Kuvvetleri z›rhl› bir-likleri ve Amerikan Deniz Piyadesi unsurlar›d›r.

Bu vurucu, ön cephe müdahale amaçl› karagücü, muharebe baz›nda önem tafl›yan dört bir-likten oluflmaktayd›:

• ABD Ordusu’nun 20.000 kiflilik 3. PiyadeTümeni

• ABD Ordusu’nun 20.000 kiflilik 101. Ha-va ‹ndirme Tümeni

• ABD Deniz Piyadeleri’nin 42.000 kiflilik1. Deniz Piyade Tümeni

• ‹ngiliz Ordusu’nun 26.000 kiflilik 1. Z›rh-l› Tümeni

Iraqi Freedom Operasyonu’na kat›lan bir-

liklerin kuvvet ve mevcudiyet da¤›l›mlar›nagöz att›¤›m›zda tümenlerin, her biri 500-900askerden oluflan 3 ya da 4 tabur; her taburun,her biri 100-200 askerden oluflan 3-5 bölükve her bölü¤ün 3-4 tak›mdan organize edildi-¤i görülmektedir.

Bu kadar büyük, komplike silah sistemlerive kuvvetli atefl gücü ile donat›lm›fl çok uluslubir ordunun sevk ve idaresini sa¤lamak, cep-hanesini, yedek parças›n›, iaflesini temin et-mek, operasyonun üç hafta sürdü¤ü göz önün-de bulundurulursa, tüm pürüzlere ve cephe sa-vafl›ndaki asimetrik güç dengesine ra¤men as-keri aç›dan bir baflar›d›r. Bu baflar›da koalisyonkuvvetlerinin komutan› Orgeneral Tommy

49

“Cojone Eh” lakapl› bu M1A1 tank›, ABD Deniz Piyadeleri’nin 3. Mekanize Piyade Tümeni’neait. 6 Nisan 2003 tarihinde tank›n son derece hassas gaz türbinine k›zg›n ya¤ damlamas›n-dan dolay› türbin alev alm›fl ve alevler kontrol alt›na al›namayarak tank terkedilmek zorundakal›nm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)

Günümüzün askeri operasyonlar›nda tanklar, art›k klasik cephe tank muharabelerinden çok, yerleflim bölgelerinde daha çok görev almaya bafl-l›yorlar. Bu aktüel göreve optimum seviyede cevap verebilmek için, tanklar›n taktik doktrini ve özsavunma sistemlerinde kayda de¤er de¤ifliklik-ler beklenmelidir. Resimde görüldü¤ü gibi bir çok Abrams tank›n›n, ek manevra yapmamak için karfl›lar›na ç›kan sivil halka ait terkedilmifl yüzler-ce Irak özel otomobilinin üzerinden geçtigi tahmin edilmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)

Franks’ten rütbesiz askere kadar, herkesin icraedilecek görevini en ince detay›na kadar bilme-si, emirlerin ve cephede olanlar›n en h›zl› süre-de emir komuta zinciri içinde iletilmesi önem-li rol oynam›flt›r.

Iraqi Freedom Operasyonu’nda uygulananaskeri taktik, ABD’li subaylar›n askeri okul veakademilerde detayl› bir flekilde iflleyip ö¤ren-dikleri eski bir metodun baflar›yla hayata geçi-rilmesidir. Bu metod, Almanlar›n ‹kinci DünyaSavafl›’nda uygulad›klar› “Blitzkrieg” (Y›ld›-r›m Savafl›) takti¤ine çok benzemektedir.

Gerçi bu son operasyon, Y›ld›r›m Savafl›takti¤inin ‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri ilkuygulan›lan örne¤i de¤ildir; fakat bunun 21.yüzy›lda da muharebe niteli¤ine göre ifle yara-d›¤› gözlemlenmifltir.

Nitekim 3. Mekanize Piyade Tümeni ve 1.Deniz Piyade Tümenine verilen emir, zamankaybetmeden h›zla Ba¤dat’a girilmesiydi.101. Hava ‹ndirme ve ‹ngilizlerin 1. Z›rhl› tü-menlerinin göreviyse bu kuvvetlerin cephegerisinin sa¤lama al›nmas› ve ön cephenin ta-mamlanmas›yd›.

3. Mekanize Piyade Tümeni bünyesindeki2. Tugay›n önemli rolü:

3. Mekanize Piyade Tümeni’nin, “Spartan”lakapl› 2. Tugay›’na dikkat çekmekte faydavard›r. Spartan Tugay›, dünyan›n en mobil veen yüksek atefl güçlü tugay›d›r. Amerikan Ka-

ra Kuvvetleri (US Army) taraf›ndan h›zl› reak-siyon kuvveti olarak kullan›lan bu tugay, ge-rekti¤inde baflka birliklerin takviyesi ile tek ba-fl›na dahi bir Tugay Savafl Grubu (RegimentalCombat Team) olarak harekata kat›labilecekkadar kendi kendine yeterlidir.

2. Tugay “Spartan” birliklerinin savafl düzeni:3. Tabur, 15. Piyade Alay› (China): 5 Bölük

(800 asker + 58x M2A3 Bradley tipi z›rhl› mu-harebe arac›)

1. Tabur, 64. Z›rhl› Alay› (Desert Rouges): 4Bölük (720 asker + 58x M1A1 Abrams anamuharebe tank›)

4. Tabur, 64. Z›rhl› Alay› (Tusker): 4 Bölük(720 asker + 58x M1A1 Abrams)

E Birli¤i, 9. Süvari Alay›Komuta Bölü¤ü (Titans): 6 adet M577 tipi

z›rhl› muharebe arac› 1. Tabur, 9. Topçu Alay› (Battlekings): 5

Topçu bataryas› (18 x M109A6 Paladin tipikunda¤› motorlu obüs)

26. Lojistik Destek Taburu: 3 Bölük (60 t›r+ çok say›da kamyon)

123. Telekomünikasyon Taburu (Voice ofthe Rock): 4 Bölük

10. ‹stihkam Taburu: 3 Bölük (12x M60 fla-sili M88A2 Hercules tipi köprücü tank› + 21xM9-ACE istihkam tank›)

Iraqi Freedom Operasyonu’nun 20 Mart-10Nisan 2003 tarihlerinde cereyan eden ilk faz›n-daki geliflmeleri ve koalisyon güçlerinin baflar›-

s›n› bafll›ca flu maddeler alt›nda özetleyebiliriz:• Irak saflar›ndaki ka¤›t üzerindeki yaklafl›k

375-390 bin aktif askerden pratikte Irak gene-linde savafla kat›lan asker say›s› 50 bin dola-y›nda olmufltur. Bir çok subay ve asker maddive manevi sebeplerden dolay› üniformas›n› ç›-kararak savafla kat›lmam›fl, ordu bafl›bofl birhalde kalm›fl, ayr›ca birlikler aras›nda haberlefl-me imkan› sabote edilebilmifltir.

• Irak hava sahas›n›n en az üçte ikisi, son 12y›ld›r zaten ABD ve ‹ngiltere hava kuvvetleri-nin kontrolünde oldu¤undan Irak tek bir uçakuçuramam›fl, net 21 günlük süre içinde kaydade¤er bir hava savunmas› yap›lamam›flt›r. Sa-vaflta Irak hedeflerine ço¤u 41.404 sorti kapsa-m›nda “ak›ll› bomba” olarak bilinen 29.199güdüm kitli bomba ve 800 güdümlü seyir fü-zesi olmak üzere, yaklafl›k 30 bin kalem mo-dern mühimmat at›lm›fl, Irak askeri komuta-kontrol zinciri daha savafl›n ilk günlerinde tah-rip edilmifltir. Savaflta kullan›lan ak›ll› bombamiktar› % 68 dolay›nda olmufltur. Di¤er %22’lik oran› ise klasik mühimmatlar teflkilederken, bunlar›n aras›nda, CBU-105 ve MK-77 gibi tart›flmal› silahlar›n da kullan›ld›¤› bi-linmektedir. Özellikle bir birim CBU-105bombas›ndan serpilen yo¤un parça tesirlibombac›klar, 8 futbol sahas› büyüklü¤ündekibir alanda bulunan yumuflak hedefleri etkisizhale getirebilmekte olup, ‹ngiliz Hava Kuvvet-leri bu mühimmattan en az 70 adet kullan›ld›-

50

M88A2 tipi bir tank çekicisi katmerli anti-tank may›nlari ile tahrip olan M1A1 kulesinin enkaz›n› kald›r›yor. (Foto¤raf: TD Arfliv)

¤›n› do¤rulam›fl, ABD ise konuyla ilgili yo-rumdan kaç›nm›flt›r. MK-77 de, Napalm bom-balar›n›n çal›flma prensibine benzeyen, yerle-flim bölgeleri üzerinde cerrahi nokta at›fllar›için uygun olmayan bir yang›n silah›d›r.

• Basra Körfezi’nde de inisiyatif koalisyongüçlerinin elindeydi ve Irak’›n deniz gücü ne-redeyse s›f›rd›. Dolay›s›yla Basra Körfe-zi’ndeki dev ABD Donanmas› herhangi bir özsavunmay› gerektirecek faaliyete maruz kal-mam›fl, öz savunma için ek güç seferber edil-mesine gerek kalmam›flt›r.

• Irak, etraf›nda y›¤›nak yapan Amerikan ve‹ngiliz ordular›na askeri aç›dan kayda de¤er birzarar verememifl, koalisyonun tüm muharip,komuta kontrol, istihkam ve lojistik destek bir-likleri, Irak’›n etraf›nda y›pranmadan “serbestdolafl›m hakk›n›” elde etmifllerdir.

• ABD ve ‹ngiltere’nin karadaki vurucu gü-cünün belkemi¤ini modern tanklar, kunda¤›motorlu obüsler ve z›rhl› muharebe araçlar› tefl-kil etmifl, ezici teknolojik üstünlükleri sayesindeIrak tanklar› cayd›r›lm›fl ya da bombard›manuçaklar›ndan arta kalanlar› tahrip edilmifltir.

• ABD, “Enduring Freedom” kapsam›ndaAfganistan askeri müdahalesinde görevlendir-di¤i özel e¤itimli askeri timlerin 20 mislini sonIrak savafl›nda kullanm›fl, özel e¤itimli ve teç-hizatl› Green Berets, Delta Force, Rangers,Nightstalkers ve Seals Komando timlerindenoluflan toplam 10 bin askerden ön cephede ya-

rarlan›lm›fl ve taktik önemi olan hedeflerin %20’sini bu özel sabotaj timleri vurmufltur. ABDözel askeri timleri yan›nda ‹ngilizlerin meflhurSpecial Air Service (SAS) komando timleri deIrak’ta görev alm›fllard›r.

Koalisyon güçlerinin Irak’taki ana muhare-be tanklar›:

Her ne kadar ABD Savunma Bakanl›¤› Pen-tagon taraf›ndan operasyona kat›lan birliklerin

say›s› normalde Irak büyüklü¤ündeki bir ülke-nin iflgali için gereken say›n›n alt›nda tutul-muflsa da, kat›lan birlikler ellerindeki atefl gü-cünü en etkin flekilde kullanm›fllard›r

Operasyonda kullan›lan ABD z›rhl› araç lis-tesi flöyledir: Ço¤u Deniz Piyadeleri bünyesin-de bulunan 400 adet M1A1 Abrams tank›, yüz-lerce M2A3 Bradley z›rhl› arac›, M109A6 Pa-ladin kunda¤› motorlu obüs ve M113 tipi t›rt›l-l› z›rhl› personel tafl›y›c›s›

51

Geçti¤imiz y›l›n Ekim ay›nda çekilen bu foto¤rafta, bir anti-tank may›n› üzerinden geçerek infilak etmifl bir Abrams tank› görülüyor. Tahribat›n bukadar yüksek olmas›, muhtemelen bir kaç adet anti-tank may›n›n›n üst üste katmerlenerek yerlefltirilmifl olmas› ile ba¤lant›l›d›r. “Catastrophic Kill”denilen bu metodla, çok say›da Rus tank› Çecenistan, ‹srail Merkava’lar› da Filistin bölgesinde kaybedilmifltir. (Foto¤raf: TD Arfliv)

M1A1 Abrams, Irakl›lar›n zafer ve sevinç 盤l›klar›na k›sa bir süre için flahit oluyor.(Foto¤raf: TD Arfliv)

‹ngiltere savafla 1. Z›rhl› Tümeni’ne ba¤l›, 7.Tank Tugay›’ndan 117 Challenger 2 tank›, 141Warrior z›rhl› muharebe arac› ve 32 adet AS90kunda¤› motorlu obüs ile kat›lm›flt›r.

Son Irak Savafl› s›ras›nda klasik anlamdakarfl›l›kl› simetrik tank muharebesi sadece k›s-men, o da minimum seviyede Basra bölgesin-de gerçekleflmifl, bu bölgeden sorumlu ‹ngilizChallenger 2 tanklar›, Basra’n›n etraf›ndakiçemberi Ba¤dat istikametine do¤ru yar›p afla-rak kaçmaya çal›flan Irak’a ait 14 adet T-55tank› ve 50 z›rhl› araçtan oluflan bir konvoyubir gün içinde imha etmifltir. Harekatta görevalan bir ‹ngiliz komutan›, Basra’dan kuzeyekaçmak isteyen Irak z›rhl›lar›n›n bu kaç›fl›naçok flafl›rd›¤›n›, bunun çaresizlikten kaynakla-nan riskli bir kaç›fl denemesinden çok, adeta birintihara benzedi¤i yak›flt›rmas›n› yapm›flt›r.

‹ngiltere menfleli Challenger 2 tank›, her nekadar 3. nesil tanklar kategorisinde ele al›nd›-¤›nda çeflitli performans ve baflar› kriterleriaç›s›ndan M1A2 Abrams, Leopard 2, Leclercgibi akranlar›n›n çok gerisinde kalsa da, ateflmenzillerine girmeden Irak’›n eski T serisitanklar›n› avlam›flt›r.

Yukar›da da de¤inildi¤i gibi Amerikan aske-ri kuvvetlerinin tank gücünü Abrams tanklar›-n›n M1A1 modeli oluflturmufltur. Her ne kadarABD Kara Kuvvetleri Abrams tanklar›n dahageliflmifl M1A2 konfigürasyonuna sahip olsada, her iki konfigürasyon aras›nda atefl gücü,motor ve z›rh sa¤laml›¤› aç›s›ndan bir farkyoktur. Çünkü M1A2 konfigürasyonundaki enönemli de¤ifliklikler tank›n iç donan›m, at›flkontrol, seyrüsefer, sensör, haberleflme gibisistemlerinde uygulanm›flt›r.

M1A1 tank›n›n z›rh ve atefl gücü parametre-leri aç›s›ndan M1A2’den geri kal›r bir yan› ol-mad›¤› gibi, donan›m› itibariyle daha hafif oldu-¤undan, M1A2’den güç/a¤›rl›k, dolay›s›yla mo-bilite parametresi aç›s›ndan daha avantajl›d›r.

Abrams tank›n›n her iki konfigürasyonundada z›rh aç›s›ndan büyük bir fark bulunmamak-tad›r ve her ikisinde de özel kompozit/çelikalafl›ml› katmerli z›rh kullan›lmaktad›r.

Abrams tanklar›n›n tüm M1A2 modellerin-de, kullan›lan M1A1 konfigürasyonlu tankla-r›n da ço¤unlu¤unda, tank›n ön cephe z›rh›n›ndirencinin artmas› için bu bölgelerin z›rh iske-letini fakirlefltirilmifl uranyum (Depleted Ura-nium) alafl›ml› bir kafes teflkil etmektedir.

Bugün itibariyle Amerikan Kara Kuvvetleribünyesinde 7620 adet M1A1 ve M1A2 Ab-rams tank› bulunsa da, Irak’a sevk edilen tank-

52

lar›n ço¤u, Amerikan Deniz Piyadeleri’ne aittamam› ek DU z›rhl› M1A1 tanklar›d›r. Ame-rikan Deniz Piyadeleri’nin envanterinde 403adet M1A1 tank› bulunmaktad›r.

Irak’ta kaybedilen ABD tank, z›rhl› ve di¤eraraçlar›n tahmini dökümü ve konuyla ilgili bi-linen baz› somut vakalar:

Iraqi Freedom Operasyonu’nun ilk 21 günüboyunca hiç bir Koalisyon tank›, klasik tankmuharebesi sonucu bertaraf olmam›flt›r. Bugü-ne kadar görülen tank kay›plar›n›n ço¤u; halensüren düzensiz, mahalli, k›smen terör sentezliIrak direnifli sonucu, resmen sonuçlanan savafl-tan sonra gerçekleflmifltir.

Tanklar›n asli görevi, düflman tanklar›yla sa-vaflmak, z›rhl› ve sert hedeflere karfl› sald›r-mak, kara kuvvetlerinin savunma ve taarruz ni-telikli muharebelerde atefl gücünün belkemi¤i-ni teflkil etmektir. Fakat tanklar, a¤›rl›klar›naoranla yüksek h›zlar› ve düflman hedefleriniatefl gücü yüksek toplar› ile uzun mesafedenvurabilme yetenekleri yüzünden arazide çoketkili olabilirken, görüfl mesafelerinin k›sa, ha-reket imkan›n›n s›n›rl› oldu¤u flehirler ve yerle-flim bölgelerinde arazide gösterdikleri etkiyiefektif seviyede gösteremezler.

Yerleflim bölgelerinde düflmanlar, kendilerinitank›n görüfl ve silahlar›n›n etki alan› d›fl›nda tu-tarak ya da saklanarak, tanklara yan, arka veyakule üstü gibi zay›f cephelerinden sald›rabilirler.Ruslar›n Çeçenistan’›n baflkenti Grozni kentiniele geçirmek için 2000 y›l›nda bafllatt›klar› taar-ruz nitelikli askeri operasyondaki z›rhl› araç ka-y›plar›, operasyona kat›lan tüm z›rhl› araçlar›n1/3’ne varm›flt›r. Yerleflim yerlerinde, z›rhl› bir-liklerinin piyade ile desteklenmeleri kaç›n›lmaz-d›r. Tanklar› tamamlama görevli piyade, düflma-n›n tanklara yaklaflmas›n› önlerken, tanklar dapiyadeye yak›n atefl deste¤i sa¤lar.

Görüfl mesafesi ve arazi yap›s› uygun oldu-¤unda, M1A1 Abrams tanklar› 3 km’den Irakhedeflerine atefl açm›fllard›r. Meskun mahal-lerde ise tanklar›n hemen her safhada piyade-ler taraf›ndan, özellikle tanksavar füzelerinekarfl› genel olarak baflar›yla korundu¤u göz-lemlenmifltir.

Operasyonun 20 Mart 2003 tarihinde baflla-

mas›ndan bugüne kadar, Irak’ta tahminen 21adet M2A3 Bradley z›rhl› muharebe arac›, 18adet M1A1 Abrams ile 1 adet Challenger 2 anamuharebe tank›, 4 adet AAVP-71 Amtrackz›rhl› amfibik ç›karma arac›, 1 adet M109A6Paladin tipi kunda¤› motorlu obüs, 1 adet M9tipi istihkam tank›, 1 adet Scimitar tipi keflifpanzeri ve 25 adet M113A3 tipi z›rhl› personeltafl›y›c› kaybedilmifltir.

Kay›plar›n sebepleri incelendi¤inde, düflma-n›n meskun mahallerde yak›n mesafeden veço¤u kez araçlar›n kör noktalar›na açt›¤› tank-savar ateflinin ilk s›rada oldu¤u görülmektedir.Bunun d›fl›nda piyade tüfe¤i ile keskin niflanc›at›fllar›, dost atefli, kaza ve vur-kaç nitelikli in-tihar sald›r›lar›, z›rhl› araç ve tank kay›plar›n›nnedenleri aras›ndad›r.

Konuyla ilgili resmen bilinen baz› somutvakalar ve gözlemler afla¤›da toparlanmayaçal›fl›lm›flt›r:

• Bir M1A1 Abrams tank›n›n sürücüsü,Ba¤dat’taki bir köprüde hareket halindeykenbir keskin niflanc› taraf›ndan vurulup, tank›nkontrolünü kaybedince tank F›rat nehrinedüflmüfltür.

• Bir M1A1 Abrams, Basra yak›nlar›ndataarruz/tanksavar konfigürasyonlu, dost güçle-re ait bir AH-1W Super Cobra helikopterinateflledi¤i muhtemelen Hellfire tipi güdümlü

bir tanksavar füzesi ile tahrip olmufltur.• Bir Abrams tank›n›n hassas ve yüksek

›s›ya e¤ilimli gaz türbini alev alm›fl, dahasonra tank kurtar›lamayarak yan›p tamamentahrip olmufltur.

• Geri kalan tanklar›n ço¤u, Irakl› asker ve-ya milislerce, genellikle yerleflim bölgelerindeatefllenen RPG-7 ve/veya RPG-16 roketlerinemaruz kalarak tahrip olmufltur. Bu vakalar›ntamam›nda tanklar, genelde RPG-7 roketleriile arka ya da yan cephelerden ald›klar› isabet-lerle tahrip olmufl, yanm›fl ve saf d›fl› kalm›flt›r.

• Irakl› askerlerin, saf d›fl› b›rakt›klar› baz›Abrams tanklar›n› ganimet olarak ele geçirme-ye çabalad›klar›, fakat ellerinde tank çekicisiolmamas›ndan dolay› bunda baflar›l› olamad›k-lar› gözlenmifltir.

• Bir di¤er vakada tanksavar roketleri ile safd›fl› kalm›fl bir M1A1 tank›n›n, asl›nda roketatefli ile de¤il de anti-tank may›n› ile tahrip ol-du¤u iddia edilse de, tüm savafl boyunca çok azsay›da M1A1 ya da Challenger 2 tank› anti-tank may›n› ile saf d›fl› kalm›flt›r. Özellikle sözkonusu vakada tank›n etraf›nda gözlenen kra-ter, tank RPG-7 roketi ile saf d›fl› kald›ktansonra, Irakl›lar›n eline geçmemesi için ABDuçaklar› taraf›ndan bombalanmas› ile oluflmufl-tur. Az miktarda tank›n may›n sebebiyle tahripolmas›n›n sebebi de, tanklar›n çok az defa an-

53

Almanlar›n 2. Dünya Savafl› s›ras›nda uygulad›klar› “Blitzkrieg” (Y›ld›r›m Savafl›) takti¤i-ne benzeyen taarruz nitelikli askeri müdahalede ABD ordusu yer yer lojistik destek prob-lemleri yaflam›flt›r. K›smen tahrip olmufl ya da ar›zalanm›fl tanklar›n yedek parça mak-satl› demonte edilmesiyle bu sorunun telafi edilmesine çal›fl›lm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)

ti-tank may›n› üstünden geçmesi ile ba¤lant›l›-d›r. Irakl›lar›n yeteri kadar may›n döfleyeme-mifl olmalar› ve koalisyon istihkam birlikleri-nin döflenmifl az say›daki may›nlar› etkisiz ha-le getirmedeki baflar›l› çal›flmalar› da buradaetkili olmufltur. Etki/maliyet baz›nda ideal birtanksavar silah› olan anti-tank may›nlar›n›nIrakl›lar taraf›ndan hemen hemen hiç bir yerekayda de¤er oranda yerlefltirilmemifl olmas›,Irakl›lar›n haz›rl›ks›z olmalar›na, en az›ndanABD tanklar›n›n yerleflim bölgelerine bu kadarerken girmeye cesaret edeceklerini tahmin ede-memelerine ba¤lanabilir.

• ABD kaynakl› iddialara göre, Abramstanklar›na Irakl› direniflçiler taraf›ndan yakla-fl›k 150 defa, AT-14 “Kornet” tanksavar füze-leri ile atefl aç›lm›flt›r. ABD, Irak’›n bu füzele-ri Suriye’den temin etti¤ini iddia etmektedir.

• Savafl d›fl› kalan tek ‹ngiliz Challenger 2tank›ysa, Basra yak›nlar›nda bir baflka ‹ngilizChallenger 2 tank›ndan yanl›fll›kla aç›lan “dostatefli” sonucu 120 mm tank mermisi ile vurula-rak tahrip olmufltur. Yine ‹ngilizlere ait Scimi-tar tipi bir z›rhl› keflif arac›, Amerikan Hava

Kuvvetleri USAF’a ait bir A-10 Thunderbolt IIuça¤›ndan aç›lan dost atefli sonucu muhteme-len 30 mm makineli top ile tahrip olmufltur.

• ‹sabet alan hemen tüm M2/M3 Bradleytipi z›rhl› araçlar RPG-7 roketatar› ile tahripolmufllard›r. M113 A3 tipi z›rhl› personel ta-fl›y›c›lar›, cephe hatt›na uzak yerlerde kulla-n›lmas›na çal›fl›ld›¤› halde, k›smen Kalaflni-kof tüfeklerinin seri at›fllar› ile bile saf d›fl› b›-rakabilmifllerdir.

• Irak’ta ayr›ca bugüne dek 100’e yak›nz›rhs›z, HMMWV (Humvee) tipi genel mak-satl› tekerlekli taktik araç, yine bir o kadar daaskeri kamyon, piyade tüfeklerinden aç›lanya da RPG-7 roketatar at›fllar› veya yol üze-rinde/kenar›nda patlat›lan bombalar ile tahripolmufltur.

• Irakl› askerlerin kulland›¤›, 40 seneyi afl-k›n teknolojik bir geçmifle sahip RPG-7 roke-tatarlar›n›n, M1A1 Abrams tanklar› ve M2A3Bradley z›rh› araçlar›na karfl› k›smen de olsaflafl›rt›c› derecede baflar›l› oldu¤u görülmüfl-tür. ABD Ordusu konuyla ilgili resmi bilgivermekten kaç›nmaya çal›flsa da bu durum

dikkat çekmifltir. Baz› çevreler bu suskunlu-¤un Steyr firmas›ndan ABD Ordusu için al›n-mas› planlanan z›rhl› araçlar ve bunlar›nRPG-7 roketlerine karfl› balistik koruma sa¤-lamamas› ile ba¤lant›l› oldu¤unu dile getir-mektedir. Steyr firmas›n›n, ald›¤› ani bir ka-rarla üretti¤i z›rhl› araçlar›n z›rh performan-s›n› bu tecrübeler do¤rultusunda artt›rmayaçal›flmas› dikkat çekmektedir. Türkiye için dedüflünülen Pandur II z›rhl› araçlar›n›n daSteyr menfleli oldu¤u düflünülürse, konu dahada ilginç bir hale gelmektedir.

• Irak’taki en ilginç tank kayb›, 28 A¤ustos2003 tarihinde yaflanm›flt›r. Söz konusu olay-da, USMC’nin 1. Z›rhl› Tümeninin, 70. Z›rhl›Alay›na ba¤l›, devriye görevini icra eden birM1A1 konfigürasyonlu Abrams tank›, esraren-giz, henüz resmen tespit edilemeyen bir mermiile delinerek saf d›fl› kalm›flt›r. Merminin esra-rengiz yan›, tank›n yer yer 100 milimetre kal›n-l›¤a kadar varan efsanevi z›rh›n›, sa¤ cephedengirip bir uçtan ötekine kadar delmesi ve giriflk›sm›ndaki z›rhta aç›lan söz konusu deli¤inyaklafl›k 7 mm çap›nda olmas›d›r. Daha somut

54

Resimde görülen eski Irak Ordusu’na ait T-72M tank›, otomatik mühimmat doldurucusunun isabet alarak patlamas›ndan dolay› infilak et-mifl, kule tank gövdesinden komple ayr›lm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)

bir flekilde ifade etmek gerekirse, Abrams tan-k›n›n efsanevi z›rh›n› “tufl” eden esrarengizmühimmat, muhtemelen bir piyade silah›ndanat›lan özel bir piyade mermisi ebatlar›ndad›r.ABD silah uzmanlar› halen, geçti¤imiz yaz ce-reyan eden bu olaydaki merminin s›rr›n› deflif-re etmeye çal›flmaktad›r. Bu olayda bir namlu-dan at›ld›¤› varsay›lan mermi, tank› sa¤ cephe-den palet ete¤inden delmifl, mürettebat› koru-ma z›rh›n› da delerek, sol cephe z›rh›n› da del-mifl fakat d›flar›ya ç›kamadan erimifltir. Mer-minin tank›n z›rh›na girdigi yerin 7 mm çap›n-da olmas›na ra¤men, ç›k›fl›nda 50 mm çap›ndabir gedik b›rakt›¤› dikkat çekmektedir. Esra-rengiz mermi sadece tank›n z›rh›n› delmeklekalmam›fl, tank içindeki elektronik donan›mla-r› da tahrip ederek tank› saf d›fl› b›rakm›flt›r.Olayda tank mürettebat›ndan kumandan ve ni-flanc› da yaralanm›fllard›r.

Burada eldeki objektif veriler ile, mevcut si-lah teknolojileri bir arada de¤erlendirilmelidir.Söz konusu olayda, M1A1 konfigürasyonluAbrams tank›n›n, yaklafl›k 100 metre mesafe-den, sa¤ yandan vuruldu¤u ve olayda kullan›-lan merminin atefllendikten sonra hipersonik,8000 m/san h›za ulaflt›¤› da göz önünde bulun-durulursa, merminin yol açt›¤› al›fl›lagelmemiflyüksek h›z ile ba¤lant›l› olarak plazma özelli¤iak›llara gelmektedir. Baz› örnekler verelim:

66 mm çapl› M72 tipi bir Law roketinin aza-mi h›z›n›n 350 m/san, 85 mm çapl› bir RPG-7roketinin azami h›z›n›n 300 m/san ya da gelifl-mifl 127 mm çapl› modern bir AAWS/M Jave-lin füzesinin azami h›z›n›n 290 m/san oldu¤ugöz önünde bulundurulursa; saniyede 8000metre gibi muazzam bir h›za ulaflan esrarengizplazma enerji kütlesi süratinin ne anlama geldi-¤inin somut boyutu daha iyi anlafl›labilecektir.Baz› kaynaklarda, kullan›lan silah›n gelifltiril-mifl bir RPG-22 oldu¤u dile getirilse de, bu ve-ri flu aflamada halen subjektif bir varsay›mdanöteye gidemeyecektir. Nitekim hipersonik aza-mi h›za ulaflan plazma enerji kütlesi hakk›ndabilinen, Abrams tank›na isabet eden mermininsar›mt›rak bir renkte oldu¤u ve yüksek ›s›dandolay› tamamen eridi¤idir. Buradaki ek yorumkapsam›nda, söz konusu enerji kütlesinin aza-mi sürati ile ilgili, ‘Rail Gun’ olarak tan›mla-

nan klasik olmayan silahlardan söz etmeninyarar› olacakt›r. Bat›da ‘Rail Gun’ ad› alt›ndagelifltirilen ve elektrik enerjisi ile mermi, dahado¤rusu enerji kütlesini hipersonik h›za ivme-lendirme prensibine dayanan silah üzerindekiArGe çal›flmalar› asl›nda 80’li y›llara kadar da-yan›r. Bilinen fludur ki, NATO ülkelerindenABD ve Almanya, bu tür silahlar üzerinde ça-l›flm›fllard›r. Durum o kadar somuttur ki, 1987y›l›nda, Federal Alman Genelkurmay Baflkan›

(E) Dieter Wellershof, bu yeni teknolojiye da-yanan silah›n seri üretime geçmesinden yana›srarla tav›r koymufl, fakat zaman›n Federal Al-man Savunma Bakan› (E) Manfred Wörner, in-san haklar› ile ba¤lant›l› olarak, Cenevre An-laflmas›’na ters düflebilece¤inden endifle edendan›flmanlar›n› dinleyerek projeyi resmen iptalettirmifltir. ‹ki Almanya’n›n 1990 y›l›nda bir-leflmesi ve ard›ndan SSCB’nin da¤›larakÜçüncü Dünya Savafl› tehlikesinin ortadan

55

Resimde görülen T-72M tank›, muhtemelen düflman›ndan tam sürat kaçarken havadantahrip edilmifltir. Tank›n top aç›s› bu tezi kuvvetlendirmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)

Resimde arka arkaya saf d›fl› kalm›fl iki adet Irak’a ait T-72M tanklar› görülüyor. Birinci tankgövdesinden isabet alarak mühimmat› patlam›fl, burada da kule gövdeden ayr›lm›flt›r. Ar-ka hendekteki tank ise isabet almam›fl fakat ar›zalanarak “Mobility kill” fleklinde devre d›fl›kalm›flt›r. (Foto¤raf: TD Arfliv)

kalkmas›yla proje tamamen tarihe kar›flm›flt›r.Buradaki söz konusu Cenevre Anlaflmas› çe-liflkisi, silah›n konvansiyonel olmayan dolay-l› etkisi ile ba¤lant›l›d›r. Nitekim bu tür silah-lar›n somut testleri Almanya’da kobay hay-vanlar üzerinde denenerek yap›lm›flt›r. Bunagöre bir piyade, bu tür bir silahtan at›lan mer-minin afl›r› yüksek h›z›ndan dolay›, mermi yu-muflak hedefine isabet etmeden hedefin yak›-n›ndan geçmesi halinde dahi tahrip için yeter-li olabilmektedir. Merminin üretti¤i yüksek›s›dan dolay›, tank›n yang›n söndürme iç do-nan›m› devreye girmifltir. Bu kadar küçükçapl› bir merminin, tank›n z›rh›n› delip içeri-sinde bu kadar hasar yaratabilmesi için çokyüksek bir namlu ç›k›fl h›z›na ve özel alafl›m-l› bir cekete sahip olmas› gerekmektedir. Ni-tekim merminin tank üzerinde b›rakt›¤› metalart›klar›ndan al›nan numunelerin analizi so-nucu bak›r ve bronz izlerine rastlanm›flt›r.

Merminin z›rh delme özelli¤inin bugünekadar al›fl›lagelmemifl derecede ürkütücü ol-du¤unu belirten uzmanlar, bu olayda Rusmenfleli bir silah›n prototipinin denenmifl ola-bilece¤inin üzerinde de durmaktad›r. Bu türsilahlar›n bugün halen yo¤un bir flekildeABD, ‹srail, Çin ve Rusya taraf›ndan geliflti-rildi¤i bilinmektedir. Fakat spekülasyondan

öteye gidemeyece¤i için kullan›lan silah›n ti-pi hakk›nda yorum ve s›n›fland›rma yap›lma-s›ndan özellikle kaç›n›lm›flt›r.

Iraqi Freedom Operasyonu’ndan ana muha-rebe tanklar› ve z›rhl› muharebe araçlar› aç›s›n-dan ç›kar›lacak baz› dersler:

Son Irak Savafl›’ndaki tanklarla yap›lan tec-rübelerle ba¤lant›l› olarak genel bir de¤erlen-dirmeyi ele almadan önce, hemen tüm karamuharebelerinde ön saflarda yer alan ve Ba¤-dat’a giren M1A1 Abrams tanklar› aç›s›ndanç›kar›labilecek olumlu ve olumsuz sonuçlar›afla¤›daki gibi özetlemek mümkündür.

Cayd›r›c›l›k:Savafl öncesi Irak’›n elinde bulunan çal›fl›r

hiçbir tank›n (bunlara T-72 tanklar› dahil) mü-rettebat›, M1A1 tank›na karfl› savaflmak iste-memifltir. Abrams tank›n›n en önemli ve ista-tistiklerde yer almayan baflar›s›, yüksek ateflgücü ve sa¤lam z›rh› ile sa¤lad›¤› cayd›r›c›l›kolmufltur ki bu çok önemli bir unsurdur.

Acil durumlarda kule üstünden tank›terk etme:

Tank›n isabet ald›¤› ve yanmaya bafllad›¤›vakalarda, tank kulesinin üstündeki girifl/ç›k›fl

panelinin ana fonksiyonunu yitirecek seviye-de deforme olmamas› ve mekanizmas›n›nolumsuz yönde etkilenmemesi sayesinde,tank mürettebat› k›sa sürede kendini kurtar-may› baflarm›flt›r.

Koruma tulumu ve kask:Abrams mürettebat›n›n yeni nesil modern

tulum ve kasklar›, rahat ve koruyucu olmala-r›ndan dolay› olumlu not alm›flt›r.

Top namlu ve mermisi:Abrams tank›n›n orijinal M1 modelinin orta-

ya ç›kt›¤› ilk y›llardaki (1980-1985) ana silah›,M60 tank›nda da kullan›lan 105 mm çapl›M68E1 topuydu.

Abrams tanklar›nda, halen kullan›mda olan120 mm’lik top, ilk olarak M1A1 serisine en-tegre edilmifltir. Abrams’›n 120 mm/L44 kalib-re top namlusu, Leopard 2 tank›n›n A4 konfi-gürasyonunda da kullan›lan Rheinmetall ürünütopun minimum seviyede modifiye edilmifl veABD’de lisans alt›nda üretilen M256 versiyo-nudur. 1991 y›l›nda cereyan eden Çöl F›rt›nas›harekat›nda da baflar›yla kullan›lan bu top, busavaflta da tam not alm›flt›r.

Ayr›ca 120 mm top mermisi olarak genelde:Yüksek Tahripli Anti Tank HEAT (High Exp-

56

28 A¤ustos 2003 tarihinde vurulan tank (1), esrarengiz bir mermi ile sa¤ cephesinde palet zincirinin hemen alt›ndan delinmis (2) ve birdolmakalemin içine girebilece¤i büyüklükte bir kanal açm›flt›r (3). Mermi buradan içeriye girmifl (4) ve tank içinde bir boru (5) ve niflanc›koltu¤u (6) d›fl›nda bir çok tank içi mekanizmas›n› tahrip ettikten sonra yüksek ›s›dan dolay› erimifltir (Foto¤raf: TD Arfliv)

losive Anti Tank) ya da Çok Maksatl› AntiTank MPAT (Multi Purpose Anti Tank) tipimermiler tercih edilerek son derece efektif kul-lan›lm›flt›r. M1A1 Abrams tanklar›n›n 12.7mm’lik makineli tüfe¤inin de çok s›k kullan›l-d›¤› da dikkat çekmifltir.

Gaz türbini:M1 Abrams serisi tanklar›n bugüne dek üre-

tilen tüm konfigürasyonlar›n›n güç kayna¤›,Lycoming firmas› yap›m› AGT 1500 gaz türbi-ni (1500 BG) ve Allison firmas›n›n XM100-3GM transmisyonudur.

Gaz türbinlerinin afl›r› so¤uk hava flartla-r›nda ön ›s›tmaya gerek duymama, sessiz ça-l›flma ve düz arazilerde gösterdikleri perfor-mans gibi baz› avantajlar›na ra¤men, bir anamuharebe tank›n›n motoru olmaya uygun ol-mad›klar› bu savaflta da yeniden gözler önü-ne serilmifltir. Abrams tanklar›n›n yak›t sarf›,ayn› motor gücüne sahip dizel motorlu tank-lara takriben en az 2 misli daha fazla olmufl-tur. M1A1 Abrams tanklar›n›n gaz türbinlerisaatte ortalama 221 litre yak›t tüketmifllerdir.Bununla ba¤lant›l› olarak Abrams konvoyla-r›na, tanklar›n hemen arkalar›ndan, k›smencephe hatt›nda yak›t tankerlerinin efllik etme-leri dikkat çekmifltir.

Gaz türbinlerinin bir baflka sorunu yüksekderecede ›s›ya yol açmalar› olmufltur. Her nekadar bu asimetrik savaflta tank›n güç kayna¤›-n›n yol açt›¤› termal izin büyüklü¤ü Abramstanklar› aç›s›ndan önemli bir sorun teflkil etme-miflse de, M1A1 tank› çal›fl›r vaziyette ikenoluflan yüksek ›s› yüzünden, tank›n arkas›ndabir piyadenin durmas› bir yana, HMMWV(Humvee) gibi herhangi bir arac›n durmas› da-hi mümkün olamam›flt›r.

Zaten ‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri üreti-len ya da henüz gelifltirilme aflamas›nda olantanklar›n güç kaynaklar›na göz at›ld›¤›nda,burada içten yanmal› motorlar›n kullan›ld›¤›,bunlar›n da tamam›na yak›n›n›n dizel/karmayak›t bazl› oldu¤u gözlenmektedir. Gaz tür-binli güç kayna¤› prensibi, tanklar için istis-na olarak flimdiye dek sadece Abrams(ABD), T-80 (Rusya) ve Strv 103 (‹sveç)modellerinde uygulanm›flt›r.

Z›rh korumas›:Hiçbir M1A1 Abrams tank›, ön cephesine

isabet eden bir mermi ya da roket ile saf d›fl›kalmam›flt›r. M1A1 Abrams tank›n›n ön cep-hesine karfl› at›fl yap›lmas›n›n etkili olmayaca-¤› bilindi¤inden, Irakl› askerler genelde butankla savaflmaktan kaç›nm›flt›r.

Bütün ana muharebe tanklar›n›n z›rhlar›n›nen kal›n oldu¤u k›s›m tank›n ön cephesidir.M1A1 tanklar› ön yüzlerine do¤ru at›lan mer-mi ve roketlerden fazla etkilenmemifllerse de,z›rhlar›n›n daha ince oldu¤u yan ve arka taraf-lar› için ayn› durum geçerli de¤ildir. M1A1tank›n›n z›rh›n›n yanlardan ve özellikle arka-dan ald›¤› isabetlere karfl› koruma performan-s› beklenenin çok alt›nda olmufltur. Bir çokAbrams tank›, arka taraflar›na isabet eden birRPG-7 roket sonucunda her defas›nda saf d›fl›kalm›fl; baz› vakalarda tank›n gaz türbini alevalm›flt›r. Ayr›ca tank›n palet koruma ete¤inin,hemen her kalibre silahlarla yap›lan at›fllar›nisabeti sonucu delindi¤i ve hasara u¤rad›¤›gözlenmifltir. Her ne kadar k›smen di¤er tank-lar aç›s›ndan da geçerli olsa da, Abrams tank›-n›n So¤uk Savafl döneminde, olas› bir s›caksavaflta, onbinlerce SSCB tanklar› ile ön cep-heden muharebe için gelifltirildi¤i ve bu türasimetrik taktik savafllar› için düflünülmedi¤igözlenmektedir. Dolay›s›yla Abrams tanklar›-n›n di¤er tanklara oranla, ön cephesinden bu-

run fark› ile de olsa daha fazla koruma sa¤la-d›¤› gözlenirken, yanlar ve arka cepheden ate-fle maruz kal›nd›¤›nda, bir kaç rakibinden da-ha az balistik koruma sa¤lad›¤› da bir o kadardikkat çekmektedir.

Maliyet:Abrams tanklar›n›n yüksek yak›t sarfiyat›

tanklar›n iflletme maliyetlerini oldukça yükselt-mifltir. Ayr›ca verimli ve düzenli çal›flmas› içintemiz ve daha yüksek hava girifline ihtiyaç du-yan gaz türbininin, Irak’›n çöl ortam›ndan etki-lenmemesi için tanklar›n hava filtreleri çok s›kde¤ifltirilmek zorunda kalm›flt›r. Bu durum ba-k›m ekiplerinin ifl yükünü artt›rm›flt›r. Düzgüntemizlenmemifl veya zaman›nda de¤ifltirilme-mifl filtreler tank›n hassas gaz türbininde so-runlar ç›kmas›na neden olmufltur. Baz› vaka-larda tank›n hava al›¤›na yan›c› madde girme-sinden dolay› gaz türbininin alev alarak tank›nsaf d›fl› kald›¤› gözlenmifltir.

ABD Baflkan› Georg W. Bush, bundan birseneyi aflk›n bir süre önce, 1 May›s 2003 tari-hinde, USS Abraham Lincoln uçak gemisi gü-vertesinde dünya kamuoyuna verdi¤i demeçhala belleklerdedir. Burada Bush giydi¤i pilottulumu ile “Mission accomplished” pankartla-r› önünde, Irak Savafl›’n›n resmen ve fiilen so-na erdi¤ini ilan ederek zafer ilan etmiflti. Fakatbugün itibariyle bilinen fludur ki, savafl s›ras›n-

57

Tahrip olarak saf d›fl› kald›ktan sonra komple yanan bir Abrams tank›, Irakl›lar›n flaflk›nbak›fllar›na sahne oluyor. Söz konusu flaflk›nl›k, biraz da bu tank›n “yenilmezlik” efsanesininabart›l› olmas›ndan kaynaklansa gerek. (Foto¤raf: TD Arfliv)

da brüt 159 ABD askeri hayat›n› kaybederken,savafl sonras› ç›kan çat›flma ve yer yer ayak-lanmalarda ölen asker say›s› bugün itibariyleyaklafl›k 900’e t›rmanmaktad›r. Dolay›s›ylaABD her ne kadar savafl› kazanm›fl olsa da,bar›fl› kaybetmifl gözükmekte ve z›rhl› birlik-lerine burada tüm zorluklara ra¤men büyükifller düflmektedir.

Genel tank doktrini aç›s›ndan Türkiye içinbaz› de¤erlendirmeler:

Özellikle son y›llarda ülkemizde tanklar›ngerekli olup olmad›¤› veya elimizdeki tank sa-y›s›n›n yüksek olup olmad›¤› tart›flmalar› yeni-den gündeme gelmiflken; Iraqi Freedom Ope-rasyonundaki askeri harekat incelendi¤indetanklar›n kara savafllar›nda yine kilit rol oyna-d›¤›n› görmekteyiz. Bir ülkenin tank envanteri-nin büyüklü¤ü sorgulan›rken, göz önünde bu-lundurulmas› gereken bu ülkenin etraf›ndakitehlike potansiyeli gibi özgün ve genel faktör-ler d›fl›nda, tanklar›n operasyonel taktik kabili-yetleri de bir o kadar önemlidir.

Baz› dünyan›n say›l› tank tasar›mc›s› gelifl-mifl ülkelerle örnek vermek gerekirse:

So¤uk Savafl›n sona ermesi ve Polonya’n›nda NATO’ya girmesinden sonra, etraf› tama-men dost ülkelerle çevrili olarak Avrupa Birli-¤i’nin merkezinde yer alan bir ülke haline ge-len Almanya, bundan yaklafl›k 15 sene öncesi-

ne kadar, SSCB ve Varflova Pakt› ülkeleri teh-likesinin de etkisi ile kara kuvvetleri envante-rinde depolanm›fl yedeklerle birlikte 4000’eyak›n tank bulundururken, günümüzün Almanaktif miktar› neredeyse onda bir oran›na, 530’aindirilmifltir (Leopard 2A4, A6 ve A6M).

Yine nükleer bir güç olan Fransa’n›n elin-deki modern Leclerc ana muharebe tank›miktar› 406 (Leclerc Mk.1/Mk.2/Mk.2+), ‹n-giltere gibi bir baflka askeri ve nükleer gücünelindeki 3(+). nesil geliflmifl Challenger 2tank› say›s› 386’d›r.

Avrupa’n›n bu önde gelen üç ülkesinin etra-f›ndaki komflular›yla herhangi bir sorunlar›yoktur. Bu ülkeler, çok uluslu ortak savunma,siyasi ve ekonomik örgütlerde yer ald›klar›n-dan, kara kuvvetlerinin envanterinde bulunanmodern ana muharebe tanklar›n›n, ülke toprak-lar›n› savunmak için kullan›lma ihtimalleri çokdüflüktür ve hatta k›sa ve orta vadede s›f›rd›r.

Bu üç ülke, silahl› kuvvetlerini baflka ülke-lerde yap›lacak bar›fl› koruma veya bar›fl› kur-ma ya da müflterek askeri müdahale görevleriiçin yeniden yap›land›rmaktad›r. Art›k bu ülke-lerin askeri doktrinleri, ülke topraklar›n›n sa-vunmas› temel al›narak yap›lmad›¤› için, tank-lardan bu ülkelerden çok uzaklarda, hassas yada kriz bölgelerde çok uluslu askeri operasyon-larda yararlan›lacakt›r. Dolay›s›yla bu örnekülkelerin binlerce tank› ordu envanterlerinde

tutmalar› mevcut doktrine göre özellikle maliaç›dan anlams›z ve gereksizdir.

Ne yaz›k ki ayn› durumun ülkemiz Türki-ye için söylenebilmesi mümkün de¤ildir.Türkiye’nin etraf›ndaki komflular›n›n bir k›s-m› demokratik rejimler taraf›ndan yönetilme-mekte, bir k›sm› ise Türkiye’ye karfl› orta veuzun vade de defansif olmayan bir tutum ser-gileme potansiyeline sahiptir.

Kimi komflumuz Türkiye’nin topra¤›nagöz dikmiflken, kimisi Türkiye’nin yönetimbiçimi ve laikli¤ini çekememekte, baz›lar›bölücü teröre destek vermifl ya da art niyetliolarak sapt›r›lmaya çal›fl›lan ve TürkiyeCumhuriyeti’ni ba¤lamayan bir tarihi yeni-den yazd›rmak ve/veya gündeme getirmekiçin u¤raflmaktad›r.

Komflular›m›z›n ötesindeki co¤rafyaya bak-t›¤›m›zda, Türkiye’nin Balkanlar, Orta Do¤uve Kafkaslar gibi barut f›ç›s› üçgeninde yerle-flik oldu¤u gözlerden kaçmayacakt›r.

Dolay›s›yla Türkiye’ye yönelik olarak alg›-lanan tehdit sadece k›sa süreçte de¤il, orta veuzun vadeli bir tehlike potansiyeli olarak eleal›nmal›d›r ve burada tanklar›n da önemli roloynad›¤› cayd›r›c›l›k faktörü önemli bir askeriunsurdur. Tank ya da herhangi bir silah siste-minin öncel amac› illaki savaflma amac› de¤il-dir. E¤er bu silahlar sayesinde düflman cay›pbir savafl önlenebiliyorsa, o silah görevini zaten

58

‹lk bak›flta bir T-72 enkaz› oldugu anlafl›lmayan bu resimde, tank›n hurdas› al›fl›lagelmemifl bir göreve hizmet ediyor. (Foto: TD Arfliv)

fazlas› ile yerine getirmifl demektir. Yine siya-si ve ekonomik aç›dan güçlü olabilmek için,askeri unsuru ihmal etmemek gerekmektedir.Bu üç unsuru iyi dengeleyen ülkeler cayd›r›c›olabilirler, dünya çap›nda ya da bölgesindea¤›rl›¤›n›n etkisini gösterebilirler. “Bir befl se-ne daha mevcut güçle idare ederiz.” yaklafl›m›,istikrarl› cayd›r›c›l›k, k›sa ve orta vadeli strate-ji aç›s›ndan risklidir.

Yo¤un z›rh korumal›, atefl gücü yüksek ve ka-rada son derece mobil olan tanklar›n görev yel-pazesinde sadece sald›r› de¤il, savunma da yeral›r. Unutulmamal›d›r ki, herfleye ra¤men en iyitanksavar silah› yine bir tankt›r. Dolay›s›ylaTürk Kara Kuvvetleri bünyesindeki ikinci nesilLeopard 1 ve M60 tanklar›n›n modernize edil-mesi, ayr›ca en az 500 adet 3.(+) nesil tank›n te-min edilerek en az 1500 modern ana muharebetank›n›n daha fazla zaman kaybetmeden karakuvvetlerimize kazand›r›lmas› kaç›n›lmazd›r.

Her ne kadar tanklardan hemen her geniflçapl› askeri çat›flmalarda yararlan›ld›ysa da,‹kinci Dünya Savafl›’ndan beri simetrik topye-kün tank muharebeleri, Kore (1950-1953),Arap-‹srail (1949, 1956, 1967, 1973), BirinciKörfez Savafl› ‹ran-Irak (1980-1988), ‹kinciKörfez Savafl› (1991) ve nihayet son Irak(2003) gibi savafllarda söz konusu olmufltur.

Burada tanklar aç›s›ndan hemen her savafl-tan çeflitli dersler ç›kar›lm›flt›r. ABD’nin sonsavaflta Irak yerleflim bölgelerinde tanklarlagerçeklefltirdi¤i aksiyonlar, daha çok ‹srail’inFilistin bölgesinde tanklar eflli¤inde gerçeklefl-

tirdi¤i askeri müdahalelere benzemektedir. Tanklar aç›s›ndan bu tür tipik hale gelmeye

bafllayan roller, muhtemelen mevcut moderni-zasyon projeleri ve gelecek nesil tanklarda ha-yata geçirilecektir.

Gelecek nesil, 4./5. nesil tanklar uzun vadeliele al›nd›klar›nda, halen ArGe safhas›nda ol-duklar›ndan henüz somutlaflmam›fl olsalar da,tanklar›n evrimleri ile ilgili baz› ipuçlar›n› eldeetmek mümkündür. Gelece¤in ana muharebetanklar› muhtemelen silüeti çok düflük; 140mm çapl› top; top mermisini elektro-termik-kimyasal veya elektro-kimyasal veya elektro-nik-elektromanyetik ateflleme prensibine daya-

l› top; asgari iki, azami üç mürettebat; otoma-tik mühimmat doldurucusu; mekanik yerineelektronik mekanizmal› transmisyon; geliflmiflsüspansiyon; pasif ve aktif öz savunma sistem-leri standart; hava hedeflerine karfl› güdümlüfüze kabiliyeti; high-tech donan›m, bilgisayarve di¤er geliflmifl sistemler gibi bir çok yenilik-ler içerecektir.

Son Irak Savafl› gibi reel askeri tecrübeler,tank›n evriminde önemli rol oynayacak, bun-dan böyle daha çok, tank›n flimdiye dek dokt-rin gere¤i ihmal edilen ya da gerek duyulma-yan yak›n defans sistemlerine, dolay›s›yla öz-savunma yelpazesine a¤›rl›k verilecektir.

59

ABD Ordusu’nun UCMC Deniz Piyadeleri birimi, 1991 y›l› Çöl F›rt›nas› ve Çöl Kalkan› operasyonlar›ndan daha fazla tank›n› yaklafl›k birsenedir süren gayri nizam harbinde kaybetmifl ve halen de etmektedir. (Foto¤raf: TD Arfliv)

Yanm›fl bir T-55 tank›. (Foto¤raf: TD Arfliv)