Ikonoboračka kriza (726-843)

Drugi cvetni period (od kraja IX do XI

veka) (dinastije Makedonaca i Komnina)

Poslednji period procvata umetnosti u

osiromašenom i već dekadentnom carstvu

(dinastija Paleologa)

Pred pretnjama narastajućeg Islama, i hrišćanska crkva dovodi u pitanje svoje slike: 726. ediktom vizantijskog cara Lava III zabranjuje se oslikavanje crkava, na osnovu biblijske zabrane izrade i klanjanja idolima. To je ikonoborstvo, borba protiv slika u crkvama (ili ikonoklazam, lomljenje ikona, pogotovo zastupljeno u istočnim delovima carstva (a predvođeno carevima);

Nasuprot tome, ikonoduli (oni koji veruju slikama) ili ikonofili (oni koji vole slike), koji preovladavaju

u zapadnim krajevima carstva, predvođeni

monasima, se pozivaju na to da je i sam Hrist

dozvolio Svetom Luki da naslika njegov lik,

i za sobom ostavio i druge predstave svoga lika

(kao čudo Veronikin ubrusa naprimer,

« nerukotvorene ikone »)…

Ikonoborci (ikonoklasti)

Ikonoduli (ikonofili)

Suprotstavlja Careve ikonoborce (pogotovo uticajne

u istočnim delovima carstva) monasima ikonodulima

(uporišta pre svega u zapadnim krajevima carstva).

Teološki, sukob se odnosi na mogućnost

reprezentacije dvostruke Hristove prirode – ljudske i

božanske ali politički premašuje pitanje

reprezentacije u religiji, i ustvari je borba za

nadmoć između Države (Cara) i Crkve. Ishod je

produbljivanje raskola između katoličke i

pravoslavne crkve.

Posledice:

1. Slike religiozne

sadržine nestaju iz

crkvi: prvobitni

mozaik u apsidi crkve

Svete Irene u Solunu

je u ovom periodu

zamenjen običnim

krstom (posle 750.).

2. Ali slike religiozne sadržine ne nestaju sasvim,

monasi nastavljaju da oslikavaju molitvenike i

druge rukopisane knjige.

Rimska umetnost: Herkul sa sinom Telefom Hrišćanska: David za harfom, Pariski molitvenik, X vek

3. Raste interes za svetovnu umetnost, na koju se zabrana ne odnosi. U njoj

se slikari mogu slobodno ugledati na antičke uzore, pa vidimo povratak

klasičnim motivima i načinima slikanja (prikaz volumena tela tonskim

modelovanjem, pokušaj iluzije dubine prostora). Govorimo o klasicizmu

(ugledanju na klasične uzore) umetnosti ovog perioda.

Figuratuvne

predstave se u

drugoj polovini

IX veka vraćaju

u crkve, ali su u

njihovom stilu

vidne posledice

ikonoboračke

krize...

Sveta Sofija, Solun,

krst tokom krize

(između 787-97) a

Bogorodica sa

detetom posle krize

(XIvek)

Bogorodica sa detetom,

Sveta Sofija, Carigrad,

posle krize

I Bogorodica sa

detetom u apsidi Svete

Sofije u Carigradu

nastaje posle krize,

867. godine.

Vizantijsko slikarstvo pre ikonoboračke krize

Carica Teodora sa pratnjom, San Vitale,

Vizantijsko slikarstvo posle

ikonoboračke krize

Blagovesti, Dafni, Grčka,

Prvi cvetni period Drugi cvetni period

• Kompozicije su

jednostavne, u svakoj

sceni su prikazani samo

neophodni likovi,

pažljivo raspoređeni na

jednobojnoj zlatnoj

pozadini;

• Tela su stilizovana, bez

volumena, pokreta

svedenih na minimum.

Linearni crtež dominira.

Bogorodica sa detetom,

Sveta Sofija, Carigrad,

posle krize (867)

usamljena figura na

zlatnoj pozadini,

linearni crtež u vrlo

stilizovanom prikazu

draperije.

Ali je u licu Bogorodice

volumen dočaran tonskim

modelovanjem! U tome

vidimo uticaj klasicizma

(obnove klasičnih uzora u

svetovnom slikarstvu tokom

ikonoboračke krize), koji se

može videti u pojedinim

delima religiozne tematike

nastalim posle krize, kao

ovde u tonskom modelovanju

Bogorodičinog lika.

Bogorodica sa detetom, Sveta Sofija,

Carigrad, 867, detalj

Hrist, detalj, Sveta Sofija, Carigrad,

kraj XII ili XIII vek.

• Kroz celu vizantijsku

umetnost će se

vraćanje na antičke

uzore (kao ovde u

opuštenijem stavu i

prikazu većeg

volumena tela tonskim

modelovanjem, ili u

pokušaju prikaza

prostora) smenjivati sa

periodima veće

stilizacije (telo bez

volumena, linearni

crtež). Kada klasični

uzori prevagnu,

govorićemo o

klasicizmu ili o

« renesansama » u

vizantijskoj umetnosti...

I drugi elementi

prikaza će se

menjati. Već u

mozaicima

srednjevizantijskog

perioda

(«renesansa

Komnina») na licu

razapetog Hrista

vidimo izraz patnje.

Za takav prikaz

suzdržane patnje

koristimo reč

« patos » (od lat.

patior, patiti)…

• Tokom srednjevizantijskog perioda (renesansa Komnina)

ustaljuje se prvo izraz suzdržane ljudske patnje, patosa,

na predstavama razapetog Hrista i Izraz suzdržane

ljudske patnje, patosa, u predstavi Oplakivanja Hrista

Bogorodice koja ga oplakuje.

Oplakivanje, Nerezi, Makedonija, Sv. Pantelejmon, freska (renesansa Komnina)

Izraz suzdržane ljudske patnje, patosa, u predstavi Oplakivanja Hrista

(Nerezi, Sv.Pantelejmon)

Nerezi, Makedonija, Skidanje s krsta, Sv. Pantelejmon, renesansa Komnina,

freska

• Tokom poznovizantijskog perioda

«renesanse Paleologa» će doneti širi

dijapazon ljudskih osećanja: osim

izraza patnje pojaviće se i izraz niza

drugih, iznijansiranijih ljudskih

osećanja.

• U poznovizantijskom periodu proširuje

se repertoar tema i u crkvenom

slikarstvu pojavljuju novi « ciklusi »,

kao ovde, Bogorodičino detinjstvo…

Ovaj period donosi i prikaz šireg

dijapazona ljudskih osećanja, u većoj

meri iznijansiranih (kao ovde,

roditeljsku nežnost)...

• Glavno obeležje slikarstva renesanse

Paleologa je u narativnim ciklusima,

opširno opisanim, i smeštaju scena u

arhitektonske kulise, rasprostrte u

prostor, u dubinu. Pribegavanje

širokom i punom potezu, modelovanje

pomoću mrlja, što zamenjuju grafički

postupak i tanane crte zidnog

slikarstva Komnina. Prvi koraci male Bogorodice,

Crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad

Posle vizantijskih mozaika i fesaka prethodnog razdoblja, dela «renesanse

Paleologa» zaprepašćuju uvećanim brojem slika u jednoj crkvi, sa većim

brojem figura na svakoj slici i stalnim naporom da se predstavi volumen i

prostor. Ovim opštim težnjama, koje se odnose na dekorativno dejstvo,

odgovara ikonografski i religiozni program, mnogo širi nego što je bio do

tada u Vizantiji. Ne napuštajući scene događaja, koji odgovaraju velikim

praznicima, i nizove portreta svetaca,

dodaju se drugi ciklusi, nadahnuti jevanđeljem (detinjstvo i stradanje

Hristovo, njegova čuda i parabole); zadržava se na životu Bogorodice,

delimično apokrifnom, na istoriji njene mladosti, i na događajima oko njenog

uspenja. Pored glavnih ciklusa, slikaju se životi svetaca, patrona crkve i,

ponekad, svi sveci iz kalendara, dan po dan. Oživljava se uspomena na

vaseljenske i druge sabore koji opominju na Veru pravoslavlja,

suprotstavljenog jeresima. Vidljiva je namera da se od crkve načini jedna

vrsta ilustrovane knjige koja podučava vernika o svemu što se tiče njegove

vere. Naglasak je ovde stavljen na liturgiju, ali slikani ukras u celini ide dalje:

na skromniji način prikazan je onaj program koji podseća na program

fasada i vitraža gotičkih katedrala.

Sa raznovrsnijim temama vidimo i povratak dekora, ovde

arhitektonskog, koji scenu preciznije situiraju...

Milovanje male Bogorodice, Crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad

Anastasis (Silazak u ad),oko 1310-20, Crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad

• Likovi postaju brojniji a njihovi pokreti dramatičniji kao u ovom

Hristovom Silasku u Ad (Anastasis). Ikonografija: Hrist posle smrti

silazi u Ad, lomi vrata pakla, i iz pakla oslobađa Adama i Evu...

• Hristos okružen zlatnim oreolom (mandorlom) pobeđuje

Satanu i ruši vrata pakla. Satana je vezan ispod Hristovih

nogu i okružen neverovatnim neredom. Grupa u sredini s

Hristom koji podiže Adama i Evu iz mrtvih ima snažnu

dramsku snagu. Hristos se kreće sa strahovitom

energičnošću, izvlačeći praoca i pramajku čovečanstva iz

groba tako snažno da se čini kao da lete kroz vazduh.

Ovakav dinamizam bio je nepoznat u ranijoj vizantijskoj

umetničkoj trediciji iako je emotivna snaga slikarstva

srednjevizantijskog perioda utrla put ovim prizorima u

Kahrija džamiji.

Pregled razvoja

vizantijske umetnosti