ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

119

بـرآورد حجـم پولهاي كثيـف در ايـران

*علي عرب مازار يزدي ** ليال خودكاري

ي است كه با پنهان نگه داشتن منشأ پول يا دارايي، از آن به عنوان ا پديده»شوييپول« »تطهيـر پول« .گرددميشود و وارد چرخـه اقتصاد يـم قانونـي و مـشروع استفاده ،پولـي پاك

از پولهـاي كثيـف حاصـل از فعاليتهـاي غيـرقانوني است كه روند اقدامـي براي استفاده قانونـي .اندازديـمطبيعـي فعاليتهاي اقتصادي را به مخاطره

. دانشگاه عالمه طباطبايي- عضو هيأت علمي دانشكده اقتصاد ؛مازار يزدي علي عربدكتر . *

E.mail: aliarabmazar@yahoo.com . دانشگاه عالمه طباطبايي- ريزي كارشناس ارشد توسعه اقتصادي و برنامه؛ ليال خودكاري. **

E. mail: lkhodkari@hotmaill.com

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

120

، ضمن مـرور مطالعـات انـجام شـده در مـورد حجـم اقتصاد زيرزميني در ايران،اين مقالهي حجم رـگي به اندازه،لهـا و بكارگيـري آن در الگـوي تقاضاي پـو با انتخاب يكـي از اين مدل

كه نمايانگر ظرفيت ،1352-80پولهـاي كثيف ناشـي از فعاليتهاي غيرقانوني در ايران طي سالهاي .پردازد مي، در كشور طي دوره مذكور استشويي پولبالقوه

دهد كه حجم پولهاي كثيف در سالهاي اخيـر داراي روند صعودي بوده مياين برآورد نشان ار و مـستقيمـي دردگي حجـم اقتصاد زيرزميني و افزايش تقاضاي پـول رابطة معنـي است و بيـن گست

هـا توجــه بيـشتـري را از جانـب سياسـتگذاران بـراي كـاهش حجــم اقتـصاد اين يافتـه . وجـود دارد .طلبد مي،زيرزميني و ايجاد موانعي براي ورود پولهاي كثيف ناشي از اين فعاليتها به داخل اقتصاد

:ها ژهكليد واشويي، اقتصاد زيرزميني، روش كرك، محاسبه حجم پولهاي ايران، پول كثيف، پول

كثيف

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

121

مقدمه شاهــد حـضور گـسترده اغلـب ،كشورهاي درحـال توسعه در كنار بخش رسمي خود

ت از حساسيت دولت نسب شويي همواره نياز به پول . فعاليتهـاي غيرقانوني اقتصادي نيز هستند . شـود مي براي نظـارت مــؤثر مـالي از سـوي آن ناشــي ،به جريان پـولي چنين فعاليتهـايي

يا تطهير پـول جريان پنهاني است كه طي آن به ماهيت پولهـاي كثيـف حاصـل از شويي پولمـشروعيت داده . . . اسـلحه و ، كـاال ، ماننـد قاچــاق مـواد مخـدر ؛انجام فعاليتهاي غيرقانوني

.اندازدمي اقتصاد كشور را به مخاطره ،كردن آن در بدنه فعاليتهاي قانونيشود و جاري مي كه ساالنه حدود ؛با توجه به حجم قابل توجه پولهاي شسته شده در سطح بين المللي

درصد توليد ناخالص داخلي جهان برآورد مي شود و همچنين گـسترش روزافـزون پديــده 5 ايجاد بي ثباتـي ،مله اختـالل در بازارها و تخصيص منابع از ج ؛و نيز آثار زيانبار آن شويي پول

بطــور روزافزونـي ايــن ضـرورت احـساس ؛اقتصادي و كاهش اثر بخشي سياسـتهاي دولـت ي اقتصادي در نظـر گيــرند و هايزيرشود كه سياستگذاران اقتصاد كـالن آن را در برنامه يـم

. سياستهاي جامعي براي مواجهه با آن تدوين نماينـددليل فقدان نظارتهاي مالي مؤثر و نيز ناشـناخته ه تاكنون ب ،متأسفانه در اقتصاد ايران

اقدام قابل توجهي صـورت نگرفتـه و حـساسيت كـافي شويي، پولماندن پيامدها وآثار زيانبار ة تدوين اليح ،تنها اقدام در اين زمينه . براي رويارويي با اين پديده در جامعه ايجاد نشده است

. است كه هنوز مراحل نهايي تصويب را طي نكرده استشويي پولزه با مباربا توجه بـه گـسترش روزافـزون حجـم اقتـصاد زيرزمينـي در سالهــاي اخيـر و ورود

در اين تحقيق برآنيم تا با بررسـي ،به سيستم مالي كشور ها پولهـاي كثيف ناشي از اين فعاليت طي ،ول و آزمون رابطة مثبت و معني دار بين آن دوروي تقاضاي پبر ي غيرقانوني هااثر فعاليت كه نمايانگـر ظرفيت بالقـوه - حجم پولهاي كثيف ناشي از اين فعاليتهـا را 1352-80سالهاي

. بدست آوريم- در كشورمان استشويي پول در سـه قـسمت بعــدي مقالـه بـه توضيــح مختـصري در مـورد ،پس از اين مقدمـه

. تجربي موضوع خواهيــم پــرداخت ةتصاد زيرزميني در ايران و پيشين اق ، و آثار آن شويي پول ويژگيهـاي ي آمــاري و هاسـي و معرفـي الگــو و داده شناي بعـدي به روش بخشهاسپس در

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

122

حجم پولهاي كثيف را محاسـبه ،پردازيم و پس از تشريح نتايج حاصل از تخمين الگو ميآنهـا .مرور خواهد شدنيز مطالعه هاي اصلي اين يافتهپايان،در . كنيممي

و آثار آن شويي پول

ماننـد ؛ فرايندي است كه در آن پول كثيف حاصل از فعاليتهـاي غيرقـانوني شويي پول در چرخـه اي از فعاليتهـا و ... كالهبرداري و ، اخاذي ، قاچـاق اسلحه و كاال ،قاچاق مواد مخدر

.شودمينوني و تميز تبديل شسته شده و به پول قا، باگـذر از مراحلي،معامـالت :شود مي در سه مرحله انجامشويي پولفرايند

. جديدگردش فيزيكي وجوه نقد و استقرار آن در محلّ: استقرار)الفداد و ستدهاي پيچيده و متعدد مالي به منظـور مـبهم كـردن مـسير : اريگذ اليه )ب .حسابرسي .الي و اقتصادي مشروعادغام پول غيرقانوني در يك نظام م: درهم آميزي)ج

چرخــه ، با درآمـدهاي حاصـل از آن ، پس از تطهيـر پول كثيف شويان از آنجا كه پول كـشور تحقق فـضاي رقـابتي در راه مانعي عمالً ،دهند مي اقتصاد كشور را مـورد استفاده قرار

سيــاه و «ي سياســي هـا و موجب ايجـاد منـابعي هنگفـت بـراي انجـام فعاليت محسوب شده آثـار عملكردي . رونديـمبشمار » سياسـي و اقتصادي «ي اـهو منبع اصلي تاريكخانه » ـانپنه : از ستعبارت 1شويي پول

تخريب بازارهاي مالـي.1 تخريب بخش خصوصي.2 تخريب بخش واقعـي اقتصاد.3 عدم تعادل در بخش خارجي اقتصاد.4

شويي، پولالمللي مبارزه با ها و مقاالت همايش بين مجموعه سخنراني، »آناقتصادي واثرات شويي پول« ،هاديانابراهيم . 1

.184-178، صص )1382 (نشر وفاق، ،شويي پولويژه نامه ، »شويي پولي ها آثار و پيامد، مفاهيم،تعاريف«، ميرزاونداهللا فضل وزال پورغالمرضا رهبر، فرهاد -

.23-28، صص )1382(، 37ماره ش سال دهم، نشريه مركز پژوهشهاي مجلس،

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

123

تأثير منفي بر توزيع درآمـد.5 زيساعاليتهاي خصوصيافزايش ريسك براي ف. 6 از دست رفتن كنترل سياستهـاي اقتصادي.7 ريسك اعتباري در سطح بين المللي.8 پيامدهاي اجتماعي و سياسي از جمله فروپاشي حكومت قانوني.9

اقتصاد زيرزميني در ايرانهمانطور كه تشريح شد، ورود پول كثيف به اقتصاد از وقوع فعاليتهاي اقتـصادي غيـر

بيشتر مطالعات انجام شده در زمينه برآورد حجـم اقتصاد زيرزمينـي در . شودمي ناشي قانونيايران حاكي از گسترش قابل توجـه حجم آن در سالهاي اخيـر اسـت كـه طبيعتـاً آثـار قابـل

از جمله منابع فعاليتهاي غيرقانونـي بوجود ؛گذارد مي توجهي را بر جريان پولي اقتصاد برجاي قاچــاق كـاال ، قاچاق ارز ،توان به قاچاق مواد مخدر يـ م،لهـاي كثيف در كشور آورنـده اين پو

مشروبات الكلـي ، سوخت ، خودرو و لوازم خانگـي ، منسوجات ، شكر ، چاي ، پسته ، فرش :شـامل 1. قاچاق انسان و جرائم فساد مالي اشاره نمـود،و سيگار

ايـران انجـام شـده كـه در تاكنون تالشهايي در جهت برآورد فعاليتهاي زيرزمينـي در ضـمن ارائـه روش ،هاي بعـد بخـش در . نتايج حاصل از ايـن برآوردهـا آمـده اسـت ) 1(جدول

از يكي از مطالعات انجام شده بـرآورد حجـم ،ي كثيف هاي حجم پول گيرپيشنهادي براي اندازه ي كـه ي از درآمدهاي غيرقانون تراقتصاد زيرزميني كه متغيرهاي بكار رفته در آن تعريف دقيق

و نيز سري زماني حجم اقتصاد زيرزمينـي اسـتخراج كند مي ارائه ،شودشويي ميمنجر به پول . استفاده خواهيم كرد،رساندميشده از آن ما را به بهترين برازش از مدل پيشنهادي

مجموعه مقاالت سيزدهمين ،»گيري اقتصادي در ساختار ايران شناسي نهادهاي مالي و مراكز تصميم گونه«بيدآباد، بيژن . 1

.393- 397، صص )1382(، ، پژوهشكده پولي و بانكيكنفرانس سياستهاي پولي و ارزي

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

124

پيشينه تجربي موضوعـدهاي اثــرات مـستقيم و پيامـ «عنـوان بـا ي ا در مقالـه ،1»كارشناسان اتحاديه اروپا «

بـر FATF2ي هابه بررسي اثر اجراي توصـيه شويي» مبارزه با پول «برون مرزي تدوين قانون 1989-99ي ها پـرو و ونـزوئال طـي سـال ، اكـوادور ، كلمبيـا ،تقاضاي پول پنج كـشور بوليـوي

.نـداپرداخته بر تقاضـاي پــول پـنج FATFي اـه براي بررسـي اثـر اجـراي توصيه ،در اين مقالـه

همچنين بـا . استفاده شـده است) 1999 (4و خليـد) 1990 (3 از روش باتاچارياكور،مذكشـور ي ها ميزان اثر اجراي توصـيه ،شويي و روشهاي پول FATFي اـهبرقراري ارتبـاط بين توصيه

FATF وارد شـده و بـا تخمـين ، در هر كشور به حالت كمي درآمده و در تابع تقاضاي پـول : شده استمعادلة مذكور نتايج زير حاصل

:FATFي هااجراي توصيه . اثر مثبت بر روي افزايش سالمت سيستم بانكي آن كشور دارد)الف . اثرمنفي دارد، در كشوري كه كشورهاي همجوارش فاقد چنين قوانيني هستند)ب ي هاعرضـه پـول بـراي تروريـسم؛ جريـان «ي با عنوان ادر مقاله ) 2002 (5»اشنايدر«

آلمـان ، فرانسه ،حجـم اقتصـاد سايه را در چهار كشور ايتاليـا » ريستيپنهان مالي سازمان ترو عـالوه بـر اقتـصاد ،ي اخيـر هاو بريتانيـا محاسبه كرده و به اين نتيجه رسيده است كه در سال

كه بـه عنـوان نمـادي از اقتـصاد زيرزمينـي در نظـر گرفتـه -ي جرم و جنايت ها فعاليت ،سايهبنابراين كشف و كاهش جريانـات مـالي . بي رشد داشته است در بيشتر كشورهاي غر -شودمي

كه علت اصلي رشـد اقتصاد زيرزمينـي ،وسيلة مقامات دولتي هي جنايي تروريستي ب هاسازمان ،در ايــن مقالــه . به عنوان نيـاز ضــروري شناختــه شــده اسـت ،باشديـمدر اين كشورها

1. The European Community. 2. FATF: Financial Action Task Force on Money Laundering. 3. Bhattacharya, "An Econometric Method of Estimating Hidden Economy", The Economic Journal, No. 100, (1990). 4. A.M. Khalid, "Modelling Money Demand in Open Economies: The Case of Selected Asian Countries". Applied Economics, No. 31, (1999), pp.1129-1135. 5. Friedrich Schneider, "Money Supply for Terrorism- The Hidden Financial Flows of Islamic Organization", http://www.Economics.Uni-linz ac.at, (2002).

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

125

) علـل چندگانـه پويــا -چندگانـه ي اـهشاخص (DYMIMICنويسنـده با استفاده از روش ر محاسبـه كـرده و سپس بـا استفاده از همين روش بـه وذكماقتصاد سايه را در چهـار كشور

. تروريستي پرداختـه استههايگيري جريانات مالي گرو هانداز سازمان مختلف را شناسايي كـرده و بـه ايـن نتيجـه رسـيده كـه 25اشنايـدر حدود ي مـالي هاي تروريستي قابل توجه است و آنهـا ابـزار نهااغلب اين سازما حجم جريانات مالـي

انجـام هـا كه توسط تروريـست يهاي خرابكار براي ،كافي براي تجهيز اعضاي فعال و تروريستي گـزارش IMF كـه توســط -كثيفهاي اگر اين جريانات مالي با رقم كـل پول . دارند ،شودمي

تروريـستي مـشخص نهاي دن حجم جريانات مالي سازما قابـل توجـه بو ، مقايسه شـود -شـده .شوديـم

شـو وكثيفي كه از طريق سيستم مـالي شـست لهاي پوتمامي المللي پول، صندوق بين كـرده اسـت كـه تريليون دالر در سـال محاسبه 5/1 ميليون تا 500 رقم بزرگي بين ،شودمي

نهاي نـات مالــي سـازما دامنــه جريا . درصد توليد ناخـالص داخلـي جهــان اسـت 5معـادل .باشدمياين مقدار قابل توجه كه كثيف هاي درصد از كل پول8/5 تا 9/0تروريستي بين

اقتـصادي -آثـار كـالن « عنوان باي ادر مقاله 2، با توجه به راهبرد با تاچاريا 1»كرك« جـع بـه كـشـور صـنعتي را نوزده در FATFي اـه توصيه ،ي انـواع جـرم اـه داده ،شويي»پول وارد كرده تـا بـه بررسـي ،ع تقاضاي پـول به عنوان متغير جانشين از درآمدهاي غيرقانوني تاب

ويژگيهاي اين مطالعـه . مجرمانه بر رفتار پولي در كشورهاي مذكور بپردازد تهايآثار اين فعالي .در قسمت بعدي تشريح خواهد شد

دهاي درآمـد حاصـل از استفاده از برآور به منظور ي ا تاكنـون مطالعـه ،در مورد ايـران كثيف انجام نشده و هايگيري حجـم پول فعاليتهاي غيرقانوني در تخمين تقاضاي پول و اندازه

. استتحقيق حاضـر نخستين تالش در اين زمينه

1. P. Quirk, "Macroeconomic Implication of Money Laundering", IMF, W.P/ 96/66, (1996). 2. Bhatta Charya, (1990), pp. 703-717.

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

126

سيشناروشروي بـر در اين مقاله، براي شناسايي حجم پولهاي كثيف و اثر فعاليتهـاي غيررسـمي

كـرك بـا توجـه بـه راهبـرد باتاچاريـا .استفاده شده است ) 1996(تقاضاي پول از روش كرك كشور صنعتي بر رفتار پولي اين كشورها نوزدهبه بررسي آثار فعاليتهاي غيرقانوني در ) 1990(

بخش رسمي و تقاضاي پول باتاچاريا، تقاضاي پول را به دو قسمت تقاضاي پول. پرداخته است :بخش غيررسمي اقتصاد تقسيم كرده است

)1( URtRtt MMM +=

ترتيـب تقاضـاي پـول اقتـصاد به MURt و MRt و t كل تقاضاي پول در زمان Mtكه

معادله تقاضاي پول بخش ثبت شده براساس تئوري تقاضـاي . باشد ميثبت شده و ثبت نشده :پول به قرار زير است

)2( tu)L(F3

Rt2

Rt1

RtRt ePRyM βββα= o

شاخص قيمت خـرده فروشـي ptمدت و نرخ بهره كوتاه Rtمد ثبت شده، درآ yRtكه :باشد است و تقاضاي پول اقتصاد ثبت نشده به شرح زير مي

)3( tURtURt wyM += 4β

.اقتصاد غيررسمي است از تخميني yURtكه در آن ه هيچ كدام از توابع فوق بطور جداگانه قابـل محاسـبه وي با درنظر گرفتن اين نكته ك

بطـور -آيـد كه از مجمـوع دو تـابع فـوق بدسـت مــي -نيستند، با تخمين تابع تقاضاي كـل .پردازد مي) غيررسمي(گيـري حجم اقتصاد پنهان غيرمستقيم به اندازه

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

127

ده، قيمـت، نـرخ ثبت ش GDPكـرك نيز با الهام از باتاچاريا، تقاضاي پول را تابعي از هــايي دانسته و بـا قـراردادن جانـشين (yUR) حاصل از فعاليتهاي غيرقانوني بهـره و درآمد

كشور صنعتي را برآورد كـرده تا اثـرات نوزده، تابع تقاضاي پول يملّ درآمد زبراي اين بخش ا .اين درآمدهاي غيرقانوني را روي تقاضاي پول توضيح دهد

از يكــي از برآوردهــاي انجــام yuفاده از روش كـرك، بـراي در ايـن تحقيق، با است تقاضـاي گـوي ده و بـا وارد كـردن آن در ال ششـده در مـورد اقتصاد زيرزمينـي ايران استفاده

حجـم پولهـاي ، تخمين تابع مـذكور و برآورد پارامتر مربـوط بـه آن متغيـر نيزپـول ايران، و شـويي در كشور ظرفيت بالقوه پولةدهند كه نشان-ي راكثيف ناشي از اين فعاليتهاي غيرقانون

.كنيم محاسبه مي-است

معرفي الگوهمانگونه كه تشريح شد براي برآورد حجم پولهاي كثيف در ايران الزم است نخست

الگويي كه در اين مطالعه مورد . تابع تقاضاي پول در ايران برمبناي روش كرك تصريح شود :است زير صورت بهاست، استفاده قرار گرفته

)4(

متغير مقياس يا درآمدي كه از نظـر تئوريـك ytتقاضاي حقيقي پول، Mtكه در آن متغير هزينه فرصت نگهداري پول بـا عالمـت Rtرود عالمت ضريب آن مثبت باشد، ميانتظار

دليـل نرخ ارز است كه برخي اين متغير را در كنار نرخ بهـره بـه EXRtانتظاري منفي است، گنجانـدن ايـن متغيـر در تـابع . برنـد ميوجود پديده جانشيني پول در تابع تقاضاي پول بكار

تقاضاي پول براي كشورهايي مناسب است كه در آنها به داليل مختلف، پول خارجي تمـام يـا ةلئعالمـت ضـريب ايـن متغيـر يـك مـس . دار شده است بخشي از وظايف پول داخلي را عهده

ته به اينكه كاهش ارزش پول داخلي سبب افزايش و يا كاهش تقاضاي پـول تجربي است و بس ار بودن ضريب اين متغير وجـود دا در هر صورت معني ام. تواند مثبت و يا منفي باشد ميشود،

tttttt LyuedLEXRcRyLbaLM ε+++++=

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

128

رود ميمتغير درآمـدهاي غيرقـانوني اسـت كـه انتظـار yut. كندميپديده جانشيني را تأييد . درآمدهاي غيرقانوني تقاضاي پول هم افزايش يابدعالمت آن مثبت بوده و با افزايش

آنهاويژگيهايي آماري و هاداده

ما نيـز در ايـن تحقيـق از ،1با توجه به مطالعات انجام شده در مورد تابع تقاضاي پول دست بوشي فر كه از تقسيم حجم نقدينگي بر شاخص قيمتهاي خرده -حجم نقدينگي حقيقي

را بـه 69 بـه قيمـت ثابـت GDPهمچنين . يماته استفاده كرده به عنوان متغير وابس -آيدميار را به عنوان متغير هزينه فرصت نگهـداري دتي مد ها نرخ سود سپرده ؛عنوان متغير مقياس

بـراي . يـم اپول و نيز نرخ ارز بازار آزاد را به عنوان متغير نرخ ارز در مدل پيشنهادي بكار بـرده yut ، چرا كه در ميان ؛يمااستفاده كرده ) 1381 (2وسط فرهادي از سري زماني استخراج شده ت با تعريف ، هم متغيرهاي بكار رفته در اين مدل ،هاي ارائه شده در مورد اقتصاد زيرزميني مدل

مطابقـت بيـشتري داشـت و هـم ،شـوند شويي ميما از درآمدهاي غيرقانوني كه منجر به پول ــاني ــراز اســتخراج شــده yutســري زم ــرين ب ــا از آن بهت ــه م ــول را ب ــابع تقاضــاي پ ش از ت

.دهدميو نحوه محاسبة آنها را نشان ها منابع داده) 2(جدول .دهدمي يافته را براي بررسي پويايي تمامي فولر تعميم- آزمون ديكي، قبل از تخمين مدل،ابتدا

:برخي از اين مطالعات عبارتند از. 1 دانشكده اقتصاد ،مه كارشناسي ارشدناپايان ،»)تصحيح خطايك الگوي (ثبات تابع تقاضاي پول در ايران « ،بوستاني رضا -

).1382(، دانشگاه تهرانسال ،پژوهشنامه بازرگاني ،»شواهدي از ايران: جانشيني پول و تقاضا براي پول« ،شوفرزيناسداله لشكري و محمد -

.1-51، صص )1382(، 29 مارهشهفتم، ، معاونت امور پژوهشها و سياستهاي اقتصادي ،»تقاضا براي پول در ايراننرخ ارز بازار سياه و «بهمني اسكويي، محسن -

.3-10، صص )1380(، 19ماره شسال نهم، اقتصادي وزارت دارايي، ، مؤسسه تحقيقات پولي و بانكيتهران، ( ،ي پوياي آن در ايرانهابررسي ثبات تقاضاي پول و جنبه ،هژبر كياني كامبيز -

1376.( ).1376(، 3 مارهشسال اول، ،پژوهشنامه بازرگاني، »ت تقاضاي پولمدتعادل بلند«سوري، داوود طبيبيان و محمد -نامة پايان، »MIMICگيري اقتصاد زيرزميني و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از روش بررسي و اندازه«فرهادي، ... عزيزا. 2

).1381(، دانشگاه شهيد بهشتي، كارشناسي ارشد

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

129

همانطور كه در اين جدول . آمده است ) 3(نتايج اين آزمون در جدول . دهيمميمتغيرها انجام . است0(I(، PLM2 بوده و متغير I)PLM2 ،)1تمام متغيرها به غير از ،شودميديده

برآورد الگو و نتايج آن

لـذا از تكنيـك از يـك درجـه نيـستند، بسته ، چون متغيرها هم )3(با توجه به جدول ARDL1) فـزار ارمدر ن ) ي گسترده هامدلهاي خود توضيح با وقفهMicrofit بـراي تخمـين

.يما استفاده كرده1352-80الگوي پيشنهادي طي سالهاي وجود ارتبـاط بلنـد مـدت بـين ؛در مرحله اول : شامل دو مرحله است ARDLروش

آزمون آن بـدين ترتيـب اسـت كـه مجمـوع ضـرايب . شودميمتغيرهاي تحت بررسي، آزمون آن ةالزمـ امـر بايد از يك كوچكتر باشد و ايـن ،هي متغير وابست هابرآورد شده مربوط به وقفه

تجزيـه و تحليـل ،دومـين مرحلـه . است كه الگوي پويا به سمت تعادل بلند مدت گرايش يابد بـدين ترتيـب مـدل . سـت ا ارزش آنهـا ةتخمين ضرايب ارتباطات بلند مدت و استنتاج دربـار

ARDLصورت زير برآورد شده استه ب:

)06/2()41/2()80/3(2441/01689/0)2(34042/0

)053/0()45/1()18/2()1(004658/01121/0)3(11181/0

)72/1()17/1()77/0()2(080167/0)1(050610/0054599/0

)24/2()66/1()33/2()3(1033512/0)2(1030466/0)1(1038037/0

)54/0()82/4()86/3()02/3(10088697/077170/0)1(41452/05877/5

58

22

TDULyu

LyuLyuLEXR

LEXRLEXRLEXR

RRR

RLGDPPLMpLM

++−+−−−

−−−−−−−

−−−+−−−

−+−−−−−−

−+−+−=

)5(

1. Auto Regressive Distributed Lag (ARDL).

39/4331/2.98/0 10,152 === FWDR

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

130

Du58 متغيـر رونـد زمـاني و T. دهند ضرايب را نشان ميtاعداد داخل پرانتز آماره .باشد و بعد از آن يك و مابقي سالها صفر مي58كه براي سالهاي متغير مجازي انقالب است

همانگونه كه اشاره شد چنانچه مجموع ضرايب متغيرهاي با وقفـه مربـوط بـه متغيـر . ز يك باشد، الگوي پويا به سمت الگوي تعادلي بلندمدت گرايش خواهد يافت وابسته كوچكتر ا

.گيرد انجام الزم است آزمون فرضيه زير ،بنابراين براي آزمون همجمعي )6(

. ضرايب با وقفه متغير وابسته استiαكه در آن :ت زير استصور به) tآماره( مورد نظر براي آزمون فرضيه ةآمار

) 7 (

تعداد وقفه متغير وابسته يـك تـشخيص داده شـده و 1ينيز ب -براساس ضابطه شوارتز فـوق بـا ة بدست آمده است كه با مقايـسه آمـار -4/5آماره مورد نظر نيز پس از محاسبه عدد

گيـريم كـه الگـوي پويـا مـي نتيجـه 2»مستر و دوال ،جيربن«ت بحراني ارائه شده توسط كمي .سمت الگوي تعادلي بلندمدت گرايش خواهد داشت همواره به

1. Schwarts-Bayesian Criteria (SBC) 2. Banerjee, A., Dolado J.J. and Mestre, R.

∑

∑

=

=

−= n

i

n

n

ii

iS

t

1

11

:α

α

∑

∑

=

=

<−

≥−

n

ii

n

ii

H

H

11

1

1:

1:

o

oo

α

α

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

131

با توجه به نتايج مذكور، رابطة تعادلي بلندمدت بين متغيرهاي الگـوي تقاضـاي پـول :باشد صورت زير مي اين رابطة بلندمدت به. وجود دارد

)8 (

)99/1()84/2()85/1(041697/028860/038197/0

)49/3()43/2()43/4()75/2(33470/01074914/03180/15438/9

58

2

TDULyu

LEXRRLGDPpLM

+++−−−

−−+−=

مربوط به ضرايب بوده و تمـامي ضـرايب مربـوط بـه رابطـه tماره اعداد داخل پرانتز آ

بـرآورد بلندمدت حال به تفسير ضرايب .هستند دار معني درصد 95 تا 91 در سطح ،بلندمدت .پردازيممي ARDLشده بر اساس

31/1سبب افزايش ،با فرض ثبات ساير عوامل ،LGDPيك درصد افزايش در متغير كه بـا مبـاني نظـري مثبت است LGDPعالمت ضريب .شود ميدرصد تقاضاي حقيقي پول

.تقاضاي پول سازگار است بـا ،اردهـاي مـدت كند كه يك درصد افزايش در نرخ سود سپرده بيان مي R1ضريب

عالمـت . شـود درصد در تقاضاي حقيقي پول مي 07/0سبب كاهش فرض ثبات ساير شرايط، زيرا وقتـي نـرخ بهـره افـزايش باشد؛ ميازگار هاي پولي س منفي است كه با نظريه R1ضريب

هزينـه نگهـداري پـول را ، افـزايش نـرخ بهـره ؛ چرا كه يابد تقاضا براي پول كاهش مي يابد مي .دهد افزايش مي

يك درصد افزايش در نرخ ارز بازار موازي، با فرض ثبات ، LEXRدر مورد ضريب ضريب اين . خواهد داشت را درپي درصدي تقاضاي حقيقي پول 33/0ساير عوامل، كاهش

طي وجود پديده جانشيني پول ةدار و منفي است كه نشان دهند متغير در اين مدل معني .باشد ميدوره مورد بررسي

، با فرض ثبات (Lyu)همچنين يك درصد افزايش در حجم فعاليتهاي زير زميني ود و اين ضريب، فرضيه ش درصد در تقاضاي حقيقي پول مي38/0ساير شرايط، سبب افزايش

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

132

مورد تأييد قرار ،ما را مبني بر رابطة مستقيم بين حجم فعاليتهاي غيرقانوني و تقاضاي پول .دهد مي

دهد آن نشان مي28/0 كه متغير مجازي انقالب است، ضريب 58DUدر مورد متغير سالهاي قبل درصد نسبت به28/0كه در سالهاي بعد از انقالب تقاضاي حقيقي پول به اندازة

.از آن افزايش داشته استي و كيفي است كه در اين سالها وجود داشته و دليل تغييرات كمه بTوجود متغير

پيشرفت تكنولوژيكي در صنعت بانكداري ،ازجمله اين تغييرات. در مدل لحاظ نشده است با ،ن متغيربطور كلي يك درصد تغيير در اي .گذارد تأثير مير روي تقاضاي پول باست كه

.شودمي درصد در تقاضاي حقيقي پول 04/0 سبب تغيير ،فرض ثبات ساير شرايط دروني ساختارهاي حاكم بر متغيرهاي مورد بحث فرايندبراي اطمينان يافتن از اينكه

تا حركت در جهت تعادل بلندمدت -مدت را تصحيح كند تواند عدم تعادل در كوتاه ميهاي تصحيح خطا مدت بررسي شود كه مدل پويا در كوتاه بايد يك مدل -تضمين شود

ECM1 اند كه هر رابطه نشان داده) 1987(انگل و گرنجر . دهند چنين كاري را انجام ميبدين . كند و برعكس دارد كه دستيابي به آن تعادل را تضمين ميECMبلندمدت يك مدل

: برآورد فوق به شكل زير استECMترتيب مدل

)9 (

32/1431/2.94/0)45/5()06/2(

)1(58548/0024413/0)41/2()80/3()45/1()18/2(

16897/0134042/011212/0211181/0)15/3()77/0()24/2(

119197/0054599/012033512/0)23/0()54/0()82/4()02/3(

110030459/010088697/077170/05877/5

13,122

58

2

===

−−−+

−−

+−−+−−

+−−−−−

−−+−=

FWDR

ecmdT

dDUdLyudLyudLEXR

dLEXRdLEXRdR

dRdRdlGDPdcpLM

1. Error Correction Model

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

133

است كه 2R=94/0. دهد مربوط به ضرايب را نشان ميt آماره ،اعداد داخل پرانتز (ECM)عالمت ضريب جمله خطا . دهندگي نسبتاً باالي الگوست دهندة قدرت توضيح نشان

سمت تعادل در دهد تعديل به است كه نشان مي-58/0طبق انتظار منفي بوده و مقدار آن .شودمي درصد انجام 58هر دوره به ميزان

محاسبة حجم پولهاي كثيف

همانطور كه قبالً گفتيم، هدف از تخمين تـابع تقاضـاي پيـشنهادي در ايـن تحقيـق، استخراج شـده از yuبا توجه به لگاريتم سري زماني . استبدست آوردن حجم پولهاي كثيف

تـوانيم و تخمين پارامتر آن در تابع تقاضاي پول، مي ) 1381(مدل اقتصاد زير زميني فرهادي آنتي لگاريتم مقادير فوق بدست آمـده را . لگاريتم حجم پولهاي كثيف حقيقي را بدست آوريم

در شاخص قيمتهاي خـرده فروشـي ضـرب كـرده و حجـم پولهـاي كثيـف را بـراي سـالهاي همانطور كه .آمده است) 4(شماره نتايج اين محاسبات در جدول . آوريم بدست مي 80-1352

درصـد 8/11شود، ميانگين حجم پولهاي كثيف در طول دورة مورد بررسـي معـادل ديده مي .استنسبت به حجم نقدينگي كل كشور

همـانطور كـه در ايـن . رشد حجم پولهاي كثيف محاسـبه شـده اسـت ) 5(در جدول در سالهاي اخير با شيب تندي در ي كثيف ها حجم پول ،شودميديده ) 1(جدول و در نمودار كه رشد حجم پولهـاي كثيـف در شود ظه مي مالح) 2(همچنين در نمودار . حال افزايش است

سالهاي مختلف در نوسان است و بيشترين و كمترين ميزان رشد اين پولها به ترتيـب مربـوط جـم اقتـصاد باشد كه در اين سـالها ح درصد مي -8/4 و 64 معادل 1357 و 1374به سالهاي

درصـد رشـد -1/30 و 7/27به ترتيب معادل ) 1381(زيرزميني نيز مطابق با الگوي فرهادي هنـدة ادامـة رشـد مثبـت ايـن پولهـا در اقتـصاد داما بطور كلي اين نمودار نشان . داشته است

باشد كه اين موضوع خطرات جدي به همراه خواهد داشت و براي توقف چنين رشدي بايد ميپولي نظارت مؤثر صـورت پـذيرد يتهاي زيرزميني در كشور كنترل شود و بر جريان حجم فعال

.تا منابع مالي ايجاد كنندة اين پولهاي كثيف در كشور از بين برود

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

134

يگيرنتيجهعرضه شد، نخستين تـالش نيز و نتايج آن گرديد آنچه كه در قالب اين پژوهش انجام

حاكي از رشد قابل مالحظـه حجـم ،محاسبات. است ايران دربراي برآورد حجم پولهاي كثيف دود نمـودن كوشـش در جهـت محـ دهـد اين نتايج نشان مي . است كشور ما پولهاي كثيف در

حضور عـامالن اقتـصادي در فعاليتهاي غيرقانوني و فراهم كردن فضاي مناسب جهت افزايش ترديـد ناپـذير اسـت و فعاليتهاي قانوني در كنار نظارت مؤثر بر جريان پولي كـشور ضـرورتي

.طلبد ميسياستگذاران توجه بيشتري را از جانب هاي برآورد شـده در آن بود كه براي اولين بار از داده اقتضاي روش تخمين چنين، هم

ورود اين متغير .مورد حجم اقتصاد زيرزميني كشور در الگوي تقاضاي پول ايران استفاده شود اطالعات مربوط بـه ايـن بودنت اهميحاكي از حائز ودن آن دار ب در تابع تقاضاي پول و معني

بـراي پژوهـشگران كـه بخش از فعاليتهاي اقتصادي در مدلسازي اقتـصاد كـالن ايـران اسـت .باشد ميبسيار مهم اقتصادي

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

135

مرور نتايج مطالعات انجام شده در مورد حجم اقتصاد زيرزميني در ايران. 1جدول

ورد دورة م پژوهشگر

بررسي

ميانگين برآورد روش برآورد

)درصد(

)1/1994(خلعتبري 73-1340 )1349سال پايه (نسبت نقد 6

)1/1994(خلعتبري 73-1340 )1355-6سال پايه (نسبت نقد 7

)1/1994(خلعتبري 73-1340 تعديل شده) 1349سال پايه (نسبت نقد 7

)1/1994(خلعتبري 73-1340 )1355-6ايه سال پ(نسبت نقد 9

)1376(معاونت بررسيهاي استراتژيك 71-1340 )1352-3سال پايه (نسبت نقد 7

)1376(معاونت بررسيهاي استراتژيك 70-1358 37 تخمين تقاضاي پول

)1376(معاونت بررسيهاي استراتژيك 70-1358 86 تخمين تقاضاي پول

)1376(طاهرفر 74-1357 23 تخمين تقاضاي پول

)1376(رفر طاه 74-1357 20 تخمين تقاضاي پول

)1376(طاهرفر 74-1357 18 تخمين تقاضاي پول

)1376(طاهرفر 74-1357 )1356سال پايه (نسبت نقد 36

)1376(طاهرفر 74-1357 )1356سال پايه (نسبت نقد 34

)1376(طاهرفر 74-1357 )1356سال پايه (نسبت نقد 33

)1377(باقر گرمارودي 74-1350 23 تخمين تقاضاي پول

)1379(زاده و مهرگان اشرف 74-1348 12 تخمين تقاضاي پول

)1380(عرب مازار يزدي 77-1347 MIMIC 11

)1381(احمدي 77-1347 5/46 منطق فازي

)1381(جمال منش 79-1355 61/12 تخمين تقاضاي پول

)1381(نيكوپور ديلمي 77-1338 97/26 تخمين تقاضاي پول

)1381(فرهادي 77-1338 MIMIC 15

)1382(احمدي 78-1345 MIMIC 10

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

136

ها يا نحوه محاسبه آنها منابع داده.2جدول

نماد متغير نحوة محاسبه يا منبع اطالعات

M2 حجم نقدينگي ادارة بررسيهاي اقتصادي بانك مركزي جمهوري اسالمي ايران

اقتصاد دانشگاه عالمهبانك اطالعاتي اقتصاد ايران دانشكده

طباطبايي

CPI فروشي شاخص قيمتهاي خرده

M2/CPI حجم نقدينگي حقيقي M2p

توليد ناخالص داخلي به قيمت ثابت طباطبايي دانشگاه عالمه-بانك اطالعاتي اقتصاد ايران

1369

GDP

اردمدتهاي نرخ سود سپرده اداره بررسيهاي اقتصادي بانك مركزي جمهوري اسالمي ايران R1

EXR نرخ ارز بازار آزاد طباطبايي دانشگاه عالمه-بانك اطالعاتي اقتصاد ايران

)1381(استخراج شده از مدل فرهادي YU درآمدهاي غيرقانوني

طباطبايي دانشگاه عالمه –بانك اطالعاتي اقتصاد ايران POP جمعيت كشور

اطباييطب دانشگاه عالمه –بانك اطالعاتي اقتصاد ايران UR بيكاري

طباطبايي دانشگاه عالمه –بانك اطالعاتي اقتصاد ايران توليد ناخالص داخلي به قيمت عوامل

)صورت جاري به(توليد

GDPF

طباطبايي دانشگاه عالمه –بانك اطالعاتي اقتصاد ايران TAXD ماليات مستقيم به قيمت جاري

INFR نرخ تورم رشد شاخصهاي قيمتي خرده فروشي

TAXD/GDP بار ماليات مستقيم TXGDPR

GDPF/POP درآمد سرانه CGDP

)1381(استخراج شده از مدل فرهادي نسبت اقتصاد زيرزميني به

اقتصادرسمي

YH/YR

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

137

فولر تعميم يافته- آزمون ديكي.3جدول

با عرض از مبدأ و بدون روند با عرض از مبدأ و روند

ارزش بحران نتيجه

مكينون

اره آم ADF ارزش بحران

مكينون

متغير ADFآماره

)0(قبول I 58/3- 19/3- 97/2- 80/3- P2LM

)0(رد I 58/3- 15/3- 97/2- 88/0- LGDP

)0(رد I 58/3- 58/1- 97/2- 52/0- R1

)0(رد I 58/3- 06/2- 97/2- 75/0- LEXR

)0(رد I 58/3- 24/2- 97/2- 28/0- Lyu

)0(قبول I 59/3- 44/3- 97/2- 42/3- DLGDP

)0(قبول I 59/3- 70/4- 97/2- 76/4- DR1

)0(قبول I 59/3- 92/4- 97/2- 95/4- DLEXR

)0(قبول I 59/3- 55/5- 97/2- 60/5- DLyu

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

138

حجم پولهاي كثيف. 4جدول درصد اليارد ريليم لايارد ريليم

BM M2 BM/M2 1352 115/0 515/8 22/30 1353 147/1 810/1 18/16 1354 162/8 1145/5 14/22 1355 219/5 1593/5 13/78 1356 295/6 2097/0 14/09 1357 281/4 2578/6 10/91 1358 319/1 3550/0 8/99 1359 418/6 4508/1 9/29 1360 506/3 5236/1 9/67 1361 612/2 6430/7 9/52 1362 722/6 7514/4 9/62 1363 783/2 7966/9 9/83 1364 832/8 9002/1 9/25 1365 1130/8 10722/7 10/55 1366 1437/3 12668/1 11/35 1367 1864/1 15687/6 11/88 1368 2088/4 18753/3 11/14 1369 2242/8 22969/5 9/76 1370 3058/4 28628/4 10/68 1371 3865/4 35866/0 10/78 1372 4663/4 48135/0 9/69 1373 6866/3 61843/9 11/10 1374 11260/7 85072/2 13/24 1375 13007/4 116552/6 11/16 1376 16032/4 134286/3 11/94 1377 20450/4 160401/5 12/75 1378 25999/6 192689/1 13/49 1379 29903/6 249110/7 12/00 1380 34704/6 320957/2 10/81

ميانگين

11/8

.محاسبات اين تحقيق: منبع

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

139

رشد حجم پولهاي كثيف. 5جدول )درصد( ميليارد ريال

BM رشدBM 1352 115/0 1353 147/1 27/9 1354 162/8 10/7 1355 219/5 34/8 1356 295/6 34/6 1357 281/4 -4/8 1358 319/1 13/4 1359 418/6 31/2 1360 506/3 20/9 1361 612/2 20/9 1362 722/6 18/0 1363 783/2 8/4 1364 832/8 6/3 1365 1130/8 35/8 1366 1437/3 27/1 1367 1864/1 29/7 1368 2088/4 12/0 1369 2242/8 7/4 1370 3058/4 36/4 1371 3865/4 26/4 1372 4663/4 20/6 1373 6866/3 47/2 1374 11260/7 64/0 1375 13007/4 15/5 1376 16032/4 23/3 1377 20450/4 27/6 1378 25999/6 27/1 1379 29903/6 15/0 1380 34704/6 16/1

.محاسبات اين تحقيق: نبعم

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

140

نمودار (1)

0/0

10000/0

20000/0

30000/0

40000/0

1352

1356

1360

1364

1368

1372

1376

1380

BM (ميليارد ريال)

نمودار (2)

-20

0

20

40

60

80

1352

1356

1360

1364

1368

1372

1376

1380

رشد BM (درصد)

ديصا

قته ا

امشن

وهپژ

141

:نوشتها پي ارشد دانشگاه نامه كارشناسي پايان .»MIMICبرآورد حجم اقتصاد زيرزميني در ايران با روش « .احمدي، رضا. 1

).1382(، مازندران، مربوط به ترازنامه بانك مركزيگزارش اقتصادي و. اداره بررسيهاي اقتصادي بانك مركزي جمهوري اسالمي ايران. 2

.سالهاي مختلفتخمين حجم فعاليتهاي اقتصادي زيرزميني در ايران با استفاده از روش تقاضا براي « .، نادرزاده، حميدرضا و مهرگان اشرف. 3

مجموعه مقاالت سومين همايش ملي بررسي پديده قاچاق كاال و راههاي پيشگيري .»اسكناس و مسكوك در گردش .25-44، صص )1381( ، ، پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربيت مدرسآنگذاري بخش خصوصي طي تخمين و آثار آن بر كسري بودجه و سرمايه: اقتصاد زيرزميني«. باقري گرمارودي، احمدرضا. 4

).1377(، نامه كارشناسي ارشد دانشگاه شهيد بهشتي پايان. »1350-74سالهاي . مركز تحقيقات اقتصاد ايران،دانشگاه عالمه طباطبايي. يرانبانك اطالعاتي اقتصاد ا. 5، معاونت امور پژوهشها و سياستهاي اقتصادي. »نرخ ارز بازار سياه و تقاضا براي پول در ايران«. بهمني اسكويي، محسن. 6

.3-10، صص )1380(، 19 مارهشسال نهم، اقتصادي وزارت دارايي، دانشكده ،مه كارشناسي ارشدناپايان. »)يك الگوي تصحيح خطا(اضاي پول در ايران ثبات تابع تق«. رضا،بوستاني. 7

).1382(، اقتصاد دانشگاه تهرانمجموعه مقاالت . »گيري اقتصادي در ساختار ايران شناسي نهادهاي مالي و مراكز تصميم گونه«. بيدآباد، بيژن. 8

.391- 446، صص )1382( ،لي و بانكي، پژوهشكده پوسيزدهمين كنفرانس سياستهاي پولي و ارزي ).1381(، دانشگاه اهواز، نامه كارشناسي ارشد پايان. »يثير آن بر اقتصاد ملّأاقتصاد زيرزميني و ت«. جمال منش، آرش. 9

، 11-18، صص 2 و شماره 5-11، صص 1 مارهشسال اول، ، مجله رونق. »اقتصاد زيرزميني«. خلعتبري، فيروزه. 10)1369.(

،شويي پولنامه ويژه. »شويي پولي ها آثار و پيامد، مفاهيم،تعاريف«. اله ، فضلميرزاوندغالمرضا و زال پور، فرهاد؛هبر،ر. 11 .18-28، صص )1382(، 37ماره ش سال دهم، نشريه مركز پژوهشهاي مجلس،

).1380(، دانشگاه تربيت مدرس ،رساله دكتري. »سازي اقتصاد زيرزميني با روش منطق فازي مدل«. شكيبايي، عليرضا. 12نامه كارشناسي پايان. »نقش فعاليتهاي اقتصادي زيرزميني در ايران با تاكيد بر انگيزه فرار مالياتي«. شوطاهرفر، كور. 13

).1376(، دانشگاه تهران،ارشدماره سوم، شاول، ، سال پژوهشنامه بازرگاني. »ت تقاضاي پولمدتعادل بلند«. طبيبيان، محمد و سوري، داوود. 14

.81-107، صص )1376( .1384، مؤسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني: تهران.اقتصاد سياه در ايران. عرب مازار يزدي، علي. 15مة ناپايان. »MIMICي اقتصاد زيرزميني و عوامل مؤثر برآن با استفاده از روش گيربررسي و اندازه«. .. عزيزا،فرهادي. 16

.)1381(، دانشگاه شهيد بهشتي ،كارشناسي ارشد مارهشسال هفتم، ،پژوهشنامه بازرگاني. »شواهدي از ايران: جانشيني پول و تقاضا براي پول«. شولشكري و فرزين. 17 .1-51، صص )1382( ،29

ديصا

قته ا

امشن

وه پژ

142

.، مربوط به سالهاي مختلفسالنامه آماريمركز آمار ايران، . 18 .1378، انتشارات رسا: تهران. اقتصادسنجيريشه واحد و همجمعي در . نوفرستي، محمد. 19. »تخمين حجم اقتصاد زيرزميني در ايران و بررسي رابطه آن با برخي متغيرهاي كالن«. نيكوپور ديلمي، حسام. 20

).1381(، دانشگاه شيراز، نامه كارشناسي ارشد پايانالمللي مبارزه با ها و مقاالت همايش بين مجموعه سخنراني( .»آناقتصادي واثرات شويي پول«. ، ابراهيمهاديان. 21 .175-184، صص )1382( ، نشر وفاق،)شويي پولمؤسسه تحقيقات پولي و : تهران. ي پوياي آن در ايرانهابررسي ثبات تقاضاي پول و جنبه. كامبيز،هژبر كياني. 22

.1376، بانكي 23. Bhattacharya. "An Econometric Method of Estimating Hidden Economy"., The Economic Journal, No. 100, (1990): 703-717. 24. Dejong, D., Nanker Vos, J., Savin, N., and Whicemwn, C., "The Power Problems of Unit Root in Time Series with Autoregressive Errors"., Journal of Economitrics, No. 53, (1992): 323-344. 25. Khalatbari, F. "A Study about the Nature and Dimensions of the Shadow Economy in the Islamic Republic of Iran"., Prepared for UNDP, (1994,a). 26. Khalatbari, F. "Iran: A Unique Underground Economy. In The Economy of Islamic Republic of Iran: Between State and Market"., Edited by Coville, T. Tehran Institute Francais de Recherche en Iran, (1994,b). 27. Khalid, A. M. "Modelling Money Demand in Open Economies: The Case of Selected Asian Countries"., Applied Economics, No. 31, (1999): 1129-1135. 28. Pesaran, M.H. and Pesaran, B., Working with Microfit 4. An Interactive Introduction to Econometrics. Oxford University, 1997. 29. Pesaran, M.H. and Shin, U., "An Autoregressive Distributed Lag Modelling Approach to Cointegration Analysis"., DAE Working Paper, No. 9514, (1995). 30. Quirk, P. "Macroeconomic Implication of Money Laundering"., IMF, W.P/ 96/66, (1996).