iiNhandejry Nhe'

New Testament in Kaiw (BR:kgk:Kaiw)copyright 2006 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: KaiwTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information 2006, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the abovecopyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Kaiw

2006, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-27UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 3 Jul 2018 from source files dated 14 Jun 20187ba4d793-0e4f-5efd-8f91-509f2a6d9f6a

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/kgkhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/https://eBible.org/find/details.php?id=kgkNThttps://eBible.org

Contents

MATEUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188ATOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3031 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3322 CORNTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363GLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383EFSIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404COLOSSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4101 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4172 TESSALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4231 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4272 TIMTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441FILEMOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445HEBREUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447TIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4701 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4792 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4881 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4942 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5003 JOO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502APOCALIPSE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505

iii

MATEUS 1:1 1 MATEUS 1:21

Hesu Cristo rehegwa nhe' porMateus remimombe'ukweo evangelho de Mateus

Hesu Cristo rembypykwe hry kwry(Lc 3.23-38)

1Hesu Cristo Davi amyr remiarir joapyri pyri voi. Ha Davi amyr katu Abrao amyrremiarir joapyri pyri voi. Hembypykwe hry kwry a-rami. 2 Yma ete va'ekwe oikova'ekwe Abrao amyr. Ta'ry jevy jevyha ko va'e. Ta'ry Isaque. Upi Isaque ra'y jevyJac. Upi ta'ry jevy Jud tyvry kwry ave. 3 Upi Jud ra'y jevy, Perez tyvry Zerndive oiko va'ekwe. Isy hry Tamar. Upi Perez ra'y jevy Esrom. Upi ta'ry jevy Aro.4Upi ta'ry jevyAminadabe. Upi ta'ry jevyNaassom. Upi ta'ry jevy Salmom. 5Upita'ry jevy Boaz. Isy katu hry Raabe. Upi Boaz ra'y jevy Obede. Isy katu hry Rute.Upi Obede ra'y jevy Jess. 6Upi ta'ry jevy mburuvixagwasu Davi.

Upixa Abrao amyr-gwimburuvixagwasu Davi amyr peve o va'ekwe quatorze he'ijoapyri pyri va'ekwe.

Upi Davi ra'y jevy Salomo. Isy katu Urias rembirekokwe. 7Upi Salomo ra'y jevyRoboo. Upi ta'ry jevy Abias. Upi ta'ry jevy Asa. 8 Upi ta'ry jevy Josaf. Upita'ry jevy Joro. Upi ta'ry jevy Uzias. 9Upi ta'ry jevy Joto. Upi ta'ry jevy Acaz.Upi ta'ry jevy Ezequias. 10 Upi ta'ry jevy Manasss. Upi ta'ry jevy Amom. Upita'ry jevy Josias. 11Upi ta'ry jevy Jeconias tyvy kwry ndive.

Oiko jave Jeconias, he'i kwry ndive oipyhy-ma xupe heraha-vy Babilnia yvyakno-py.

Upixa Davi amyr-gwi yvy akno-py ojereraha hagwe peve o va'ekwe quatorze he'ijoapyri pyri va'ekwe. 12Yvy akno-py ojereraha rire, oiko va'ekwe Jeconias ra'y Salatielamyr. Upi ta'ry jevy Zorobabel. 13Upi ta'ry jevy Abide. Upi ta'ry jevy Eliaquim.Upi ta'ry jevy Azor. 14Upi ta'ry jevy Sadoque. Upi ta'ry jevy Aquim. Upi ta'ryjevy Elide. 15 Upi ta'ry jevy Elezar. Upi ta'ry jevy Mat. Upi ta'ry jevy Jac.16Upi ta'ry jevy Jos. Ha'e Maria mna. Upe Maria Hesu sy voi. Hesu hry ave Cristo,Nhandejry rembiporavokwe voi, judeu kwry remiha'ar va'e voi.

17 Upixa yvy akno-py ojereraha hagwe-gwi Cristo peve o va'ekwe quatorze he'ijoapyri pyri va'ekwe.

Hesu Cristo oikomaha(Lc 2.1-7)

18Hesu Cristo oikomaha a-rami. Oiko va'ekwe Maria isyr Jos rembirekor. Omendae'mboyve, oikwaa-ma va'ekwe omembyr. Ome'-ma va'ekwe xupe imembyr Nhe'Marangatu tee va'e. Ndaha'i kwimba'e-gwi. 19 Ha imenar Jos katu tekoha-rupi voioiko va'e. Oikwaa gwembirekor imemby-tagwi, opoise mo' xugwi: Imemby rei-ta xe rembirekor he'i mo'. Xe nda'e mo'i joty mba'eve atra-py he'i ojupeojepy'amongeta-vy. Upa-gwi, Apoi nhemi-ta xugwi he'i mo' ojupe.

20 Pyhare onhemongeta ha'e ae opy'a ndive: Mba'ixa po apoi-ta xugwi? he'i he'iojupe. Upi ikra-py ojehexa uka xupe Nhandejry rembigwi yvy pygwa:

Nde, Jos, Davi remiarirre, he'i oheni-vy xupe. Eraha katu Maria-pe nde rga-py ne rembirekor. Ani katu eret te ereiko-vy indive. Ani erenot te ne rembirekorogwereko-ta va'e mit, he'i xupe. Nhe' Marangatu tee va'e-rupi ae ogwereko-taupe va'e mit, he'i xupe. 21 Oiko-ta imemby kwimba'e va'e. Gwe'i kwry-gwiomboyke va'er hembiapo vaikwe, he'i xupe ikra pygwa. Upa-gwi ereheni va'erxupe Hesu-py. Pene resendehar-gwi embohry xupe Hesu, he'i xupe Nhandejryrembigwi ikra-py imombe'u-vy.

MATEUS 1:22-23 2 MATEUS 2:1122-23Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety remimogwe kwatia-rehe a-rami:

O oikwaa va'er omembyr omenda e' reheve. Ha upe rire katu oiko-ma va'erimemby. Emanuel-py oheni va'er imemby-pe

he'i upe Nhandejry rembiporavokwe Cristo syr-rehe. Emanuel he'i Nhandejry-rehenhane moirhar-rehe. Ipokatu voi upe va'e Nhandejry kwatia nhe'. Upa-gwi ymagware he'i hagwe-rami y oiko-ma.*

24Ko'mba rire opy-ma Jos. Ohendupa-ma Nhandejry nhe'. Ogweraha-ma Mariagwga-py gwembirekor mo'. 25Hembireko jepe, gwembireko e'-rami joty ogwereko.Omboete-gwi xupe, ogwereko mombyry joty xupe. Ndokiry vyteri hendive. Ha uperire ae katu imemby kwimba'e oiko-ma rire, ogwereko ete-ma katu gwembireko-pe,ojehe'a tee-ma hese. y katu oiko tee gwembireko ndive. Maria memby rypykwe-pe,Hesu he'i ombohry-vy xupe.

2Kwarahy res-gwi ogwah ou-vy hi'arandu eterei va'e

1Ha upi katu Herodes mburuvixagwasu ramo oiko jave, oiko-ma Hesu. Belm tet-my, Judia yvy-py oiko-ma. Upe jave ogwah-ma ou-vy Jerusalm tet-mymombyrygwahi'arandu eterei va'e. Mombyry-gwi kwarahy res-gwi ou ra'e:

2 Kipy tipo oime mit'i judeu kwry ruvixagwasur oiko va'ekwe? he'i oporandu-vy. Pe mit'i oikomaha kwaa ukaha va'e jasytata ojeupi oho-vy ramo kwarahy res-my, orohexa-ma va'ekwe. Upa-gwi mit'i-pe oroju oromboete-vy, he'i Jerusalm tetmygwa-pe.

3 Judeu ruvixar rerakw ohendu-ma ramo judeu ruvixagwasu Herodes, onhemondivoi. Ndaipy'agwapyvi-ma voi upa oikwaa ramo. Entro Jerusalm tet mygwa gwiveonhemondyipa hikwi. Ndaipy'agwapyviry oikwaa ramo upa hikwi. 4 Upa-gwiHerodes oheni ou hagw pa'i ruvixa kwry gwive judeu rekombo'ehaty kwry ndive:

Mamo-py po oiko va'er upe Nhandejry rembiporavo Cristo? Kipy tipo hekwagw?Mbava'e tipo he'i va'ekwe yma gware kwatia nhe'? he'i oporandu-vy xupe kwry.

5 Belm tet-my, Judia yvy-py oiko-ta, he'i. Nhandejry nhe'-py omombe'uva'ety remimogwe kwatia-rehe he'i a-rami:6 Ha'e-ta Belm tet, Judia yvy pygwa-rehe. Tet'i jepe tuvixave va'e-rami joty.

Upe-gwi oiko va'er mburuvixagwasu. Gwymba-rehe onhangarekoha-rami,onhangareko va'er Israel kwry xe re'i kwry-rehe

he'i Nhandejry kwatia nhe'. Upa-gwi upeNhandejry rembiporavo oiko-ta Belm-py,he'i Herodes-pe hikwi.*

7 Upe ramo Herodes oheni ou hagw upe hi'arandu va'e kwry. Omoha'e anhooheni-vy oporandu hagw upe jasytata-rehe:

Araka'e pyhare po ojehexa uka ra'e pe-my jasytata? he'i oporandu-vy xupe kwry.8Oikwaa-ma ramo omondo Belm-py:Tapeho pejohu peve peheka xupe, he'i. Mamo pa oime pehexa por. Petopa-ma

ramo xupe, peju jevy kuri pemombe'u xe-vy aikwaa hagw xe ave aha hagw ahexaxupe, aha hagw xe ave amboete xupe, he'i mo' upe hi'arandu va'e-pe.

9Ohendu-ma ramomburuvixa nhe', oje'i hikwi oheka-vy. Upi upe jasytata ojeupiypy jave kwarahy res-my ohexa va'ekwe oho henonde-rupi. Upi mit'i oimeha riopyta yvate-py. 10Ohexa ramo, ovy'a eterei.

Ipor ete katu. Jahexa jevy-ma jasytata, he'i herovy'a-vy.11 Upi ogwah oho-vy ga-py. Upe-py ohexa mit'i-pe isy Maria ndive oiko ramo.

Gwetypy'-rehe onhes imboete-vy xupe. Omomba'egwasu xupe hikwi. Upi oipe'aimba'e ryru-gwi. Omboete eterei-vy, ome' rei mit-pe ouro hepy va'e. Ome' xupe* 1:22-23 Is 7.14 * 2:6 Mq 5.2

MATEUS 2:12 3 MATEUS 2:23hyakw por va'e, incenso hry va'e. Ome' ave xupe hyakw por va'e mirra hry va'eave. 12 Pyhare ogwah ou-vy Nhandejry rembigwi yvy gwigwa. He'i:

Anke peho jevy mburuvixa rga-rupi, he'i hi'arandu va'e-pe.Ike-py omombe'u xupe. Upa-gwi oikupe'o pe'o oje'i-vy hikwi gwe'i ha-py.Ogwerokanhy heraha-vy mit'i Egito-py

13 Oho rire oje'i-vy upe hi'arandu va'e, pyhare ojehexa uka ou-vy Nhandejryrembigwi yvy gwigwa. Jos oke jave, ojehexa uka xupe:

Epu' katu, he'i, eraha isy ndive mit'i. Erokanhy heraha-vy mit'i Egito yvy-py.Epyta ranhe upe-py eiko-vy. Xe ha'e ramo ae, ereju jevy va'er, he'i xupe. MburuvixaHerodes katu oheka uka-ta xupe ojuka uka hagw. Upa-gwi epyta upe-py, he'i xupeNhandejry rembigwi.

14Upe-ma ramo opu' pyhare ogwerokanhy heroje'i-vy. Ogweraha isy ndive mit'i.Oho Egito yvy-py. 15Upe-py opytamit'i ndive. Herodes omano ra'ar-vy opyta Egito-py.Yma ete Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety remimogwe kwatia-rehe he'i a-rami:Aheni-ma xe ra'y-pe Egito yvy-gwi ou hagwhe'i upe Nhandejry rembiporavo Cristo-rehe. Ipokatu voi Nhandejry nhe'. Upa-gwiyma gware he'i hagwe-rami, y oiko-ma.*

Ojejuka mit kwimba'e16 Ha upi katu ndouvi-ma Herodes renda-py pe hi'arandu va'e. Oikupe'o-ma ra'e

oho-vy xupe.Xe mbotavy rei ra'e he'i ojupe Herodes. Upa ombopoxy eterei-ma xupe, ojupe

nomombe'iry-gwi. Upa-gwi omondo Hesu oiko hagwe-py. Mit'i gwive he'i ojukaukapa hagw. Belm tet mygwa ijerekwe rehegwa ave he'i ojuka ukapa hagw mitkwimba'e-pe gwive. Moki ro'y ogwereko va'e, ne'r omboty vyteri moki ro'y va'e-pegwive he'i ojuka ukapa hagw. Pe hi'arandu va'e omombe'u ha-rupi rei xupe, he'i ojukaukapa hagw. 17-18 Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Jeremias remimogwekwatia-rehe a-rami he'i:Omemby ohapir va'e nhahendu-ma tet hry va'e Ram-py. Raquel remiarirre voi

upe va'e ohapir omemby kwry. Ojahe'o ramo omemby kwry-rehe nhahendu-ma voi. Ndoikovi-magwi omemby nohendusiry voi ombopy'agwapyhar mo'nhe'

he'i va'ekwe imemby ojejuka va'ekwe-rehe. Upixa yma he'i hagwe-rami, y oiko-maBelm tet-my.*

Ogweru jevy-ma mit'i Egito yvy-gwi19 Ha upi katu omano Herodes. Omano rire, ojehexa uka jevy Jos-pe Nhandejry

rembigwi yvy gwigwa. Egito-py vyteri oime ramo, ikra-py ojehexa uka jevy xupe:20Omano-ma mit-rehe ija'e' va'ekwe. y ereraha jevy jepe ar upe-py. Ijukase-

hargwe omano-ma. Epu' katu, he'i eraha jevy mit isy ndive. Ereiko hagwe-pytereho jevy. Israel kwry yvy-py tereho, he'i Jos-pe.

21Upe-ma ramo opu' oje'i-vy. Mit ogweraha isy ndive jevy gwet-my. Israel kwryyvy-py oho. 22Ha upi katu:

y Herodes ra'yre Arquelau oiko jevy mburuvixagwasu ramo Judia yvy-py, he'iJos-pe omombe'u-vy.

Upixa-gwi ikyhyje oho hagw ta'yre manda ha-py. Pyhare ojehexa uka jevy xupeou-vy Nhandejry rembigwi yvy pygwa. Jos oke jave, ojehexa uka xupe:

Ani ereho te upe-py, he'i xupe.Upixa-gwi ndohiry oyvy-py. Galilia yvy-py ae ha'e oho.23 Upe-py oho opyta Nazar tet-my. Yma Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety

remimogwe kwatia-rehe he'i a-rami:* 2:15 Os 11.1 * 2:17-18 Jr 31.15

MATEUS 3:1 4 MATEUS 3:14He'i va'er xupe Nazar pygwahe'i upe Nhandejry rembiporavo Cristo-rehe. Ipokatu voi Nhandejry nhe'. Upa-gwiyma he'i hagwe-rami, y oiko-ma.

3Ojekwaa Joo Batista Nhandejry nhe'mombe'u-vy(Mc 1.1-8; Lc 3.1-18; Jo 1.19-28)

1 Upe ramo ojekwaa-ma ou-vy Joo Batista. Tekwaty e'-my Judia yvy-py ojekwaa-ma Nhandejry nhe'mombe'u-vy:

2Onhemo'agw-ma katu ou-vy Nhandejry nhande ruvixar. Pemboasy katu penerembiapo vaikwe. Perova pende rekoha pemoir hagw xupe, he'i omombe'u-vy.

3Upear-rehe yma gware Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaas remimogwekwatia-rehe a-rami:O tekwaty e'-my onhe' hat va'e. Pemopot katu Nhandejry raper. Pembohape

kar e' katu xupe. Penhemoatyr katu henonde, he'i onhe' hat-vy*he'i Joo Batista rekor mombe'u-vy. 4Ha'e camelo mymba ragwekwe-gwi onhemondeoiko-vy. Ha ixumbe katu vaka pire gwigwa. Ho'u tukry-pe oiko-vy. Ei ka'agwy ho'uave. 5 Upe jave ohopa oje'i-vy henda-py Jerusalm tet mygwa, Judia yvy pygwaave. Jordo ysyry jere rupigwa ave ohopa iha-py. 6 Ogwah ramo henda-py, pete teonhemombe'u Joo-pe gwembiapo vaikwe-rehe: Amboasy-ma xe rembiapo vaikwepete te onhemombe'u ramo, omongarai-ma xupe. Jordo ysyry-py oporomongaraioiko-vy.

7Ha upi katu ogwah ave ou-vy heta fariseu saduceu ndive. Onhemongarai ukase-vyou xupe hikwi. Ohexa ramo xupe kwry Joo he'i:

Mbi-rami pe pende reko mbi reko-rami, he'i xupe Joo. Kiva'e po nde-vy he'ierekanhy hagw? Ndikati erekanhy nde rereko asyhar-gwi, he'i xupe kwry.

8Ererova ramo nde rekoha, ehexa uka nde reko porha. 9 Abrao amyr nhande ruvoi. Nhande kwry hemiarirre tee voi ere rei erenhemboete ukase-vy. Ani joty ereupa. Pehexa katu ko va'e ita. Ha'e-ta pe-my. Ko itakwe Nhandejry omondo kwaava'er kente ramo. Hetave omondo kwaa va'er Abrao remiarirre ramo. Ndahekorasiry ar hemimondo ramo ita. 10 Yva mta hi'a e' va'e oity va'er. Hapy hagw-pyma ogweraha va'er. O-ma hxa ijypy-py ombogwi hagw hapo-rupi. Upixa eteogwereko asy va'er hekoha vai va'e-pe.

11Xe, he'i y-py mante apomongarai va'e penhemboasy-gwi pende rekoha vaikwe-rehe ojekwaa hagw pe penhemboasyha pende rekoha vaikwe-rehe. Ha o xerapykwerigwa katu napene mongarai mo'i xe oromongaraiha-rami. Ha'e ombogwejyva'er omoingo-vy pende py'apy-py Nhe' Marangatu tee va'e, he'i. Tata-py aepene mongarai va'er omokanhy ngatu-vy pende reko tujakwe pendhegwi. Tata-pyimombopyr jahapyha-rami ave, pende reko tujakwe oipe'a va'er pendhegwi. Pendeaigwe ohapypa-ma va'er. Ha'e ipu'akave va'e xhegwi. Upa-gwi, xe reko'ive xugwi-gwi, xe ave at xugwi. Ni hembigwi ramo jepe ndikatiry aiko. 12Yrup-my nhamomboyvate-koty imboveve-vy. Upi inhongatu haty-py nhamo ha'igwe. Ha ha'i e' va'epirekwe katu jahapy. Upixa ete ha'e ogwah-ma ou-vy oipe'a hagw hekoha vai va'e-gwi hekoha por va'e. Upe va'e ogweraha va'er oha-py. Ha hekoha vai va'e katuogwereko asy va'er xupe. Oki voi Nhandejry rata. Ndoiki voi imbogwehar, he'ijudeu ruvixa kwry-pe Joo Batista imombe'u-vy.

Onhemongarai Hesu(Mc 1.9-11; Lc 3.21-22; Jo 1.32-34)

13 Upe ramo ogwah ou-vy Hesu Galilia yvy-gwi. Jordo ysyry-py ou. Ojupe aveoipota omongarai. 14Ha Joo katu nomongaraisi xupe:* 3:3 Is 40.3

MATEUS 3:15 5 MATEUS 4:10Iporve katu xe mongarai nde voi. Nde, nde reko porve xhegwi, he'i xupe Joo.

Nde reko porve jepe, ma'er ereju joty xe renda-py? Ma'er erenhemongarai ukasejoty xe-vy, he'i oporandu-vy.

15y eheja katu tanhemongarai, he'i Hesu. Upixa ipor jajapo entroNhandejryoipota va'e gwive, he'i Joo-pe.

Ha Joo he'i:Ni. Aipo ramo toromongarai, he'i Hesu-pe.

Ha omongarai xupe.16Onhemongarai rire-ma, os y-gwi ou-vy. Upe-ma ramo ojekwaa pya'e yvy-py. Upe-

gwi ha'e ohexa ogwejy va'e. Pykasu-rami ogwejy ou-vy Nhe'Marangatu tee va'e. jeheogwejy ramo ohexa. 17Upi ohendu yvy-gwi onhe' va'e. He'i:

Ka xe ra'y xe rembiayhu voi. Xe rembierohory por ete va'e voi ko va'e, he'i yvy-gwi onhe' va'e Hesu-rehe.

4Anhy ruvixa ombojejavyse mo' Hesu-pe(Mc 1.12-13; Lc 4.1-13; Hb 4.15)

1Haupi katu ogwerahaHesu-peNhe'Marangatu tee va'e. Tekwaty e'-myogwerahaxupe. Anhy renda-py ogweraha xupe anhy ruvixa otantea hagw xupe ombojejavyhagwmo'. 2Quarenta ry, quarenta pyhare ave ohasa okaru e' reheve. Ha upe rire aekatu ivare'a-ma. 3Upe ramo ohekoteta-vy ou anhy ruvixa. Ombojejavyse mo' xupe.Anhy he'i xupe:

Nde ere ndjehe, Xe Nhandejry ra'y voi. Aipo ramo ere ko ita-pe eremondohagw xupe mbojape ramo, he'i Hesu-pe anhy itantea-vy, ombojejavyse mo'-vy.

4Hesu ae ndojapiry joty inhe'. Nhandejry nhe' ae joty omombe'u xupe:Ko'a-rami ae voi Nhandejry nhe' o va'e kwatia-rehe, he'i xupe:

Nhane rembi'ukwe-rehe anho rei ndaha'i nhande rekover tee. Nhandejry he'i va'egwive ae nhande rekover tee

he'i Hesu, Nhandejry kwatia nhe' omombe'u-vy xupe.*5 Upe rire anhy ruvixa ogweraha xupe Jerusalm tet marangatu-py. Nhandejry

rga kakwaa-py ogweraha xupe. Upe-py ijyvateve va'e ri omonhembo'y xupe. Anhyhe'i xupe:

6XeNhandejry ra'y voi ere nde ndjehe, he'i xupe. Aipo ramo, he'a katu a-gwi.Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe' he'i anhy Hesu-pe ombojejavy ukasemo'-vy:Nhandejry omonhangareko uka va'er nde-rehe gwembigwi yvy pygwa-pe. Ipo-

py nde joko va'er pono ere'a-vy ererokwa hat nde py ita-rehehe'i Nhandejry kwatia nhe' oiporu rei-vy. Upa-gwi he'a katu, he'i mo' Hesu-pe.*

7Ha Hesu ae katu ndojapiry joty inhe'. Nhandejry nhe' ae joty omombe'u xupe:Ko'a-rami ave o Nhandejry kwatia nhe', he'i ave xupe Hesu omombe'u-vy.

Ani katu eretantea te Tup nde Jry-pe imbojejavy ukase-vy mo'he'i anhy ruvixa-pe Nhandejry kwatia nhe' omombe'u-vy.

8Upi ogweraha jevy Hesu-pe yvyatygwasu ri. Upe-py ohexa uka xupe entro tettet ko yvy-py o va'e gwive. Mburuvixa vixa rga kakwaa ohexa uka xupe. Ijapo porporpyre, heta iporve rve va'e ohexa uka xupe. 9Ohexa ukapa rire he'i xupe:

Entro ne rembiexakwe gwive ame' ar nde-vy, he'i xupe anhy. Ne retypy'-rehe erenhes ranhe ramo xe mboete-vy, ame' ar nde-vy, he'i otantea-vy imbojejavyukase-vy mo' Hesu-pe.

10Ha Hesu ae katu ndojapiry inhe'. He'i joty xupe:Tereho katu, nde Satans, he'i joty xupe. Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia

nhe', he'i ave xupe Hesu:* 4:4 Dt 8.3 * 4:6 Sl 91.11-12

MATEUS 4:11 6 MATEUS 4:25

Pemomba'egwasu katu Tup pende Jry-pe. xupe anho mante pehendu pemboete-vy

he'i anhy ruvixa-pe onhe'mbojevy-vy.11 Upa he'i rire anhy ruvixa oheja xupe oho-vy. Ha Nhandejry rembigwi yvy

pygwa ogwah ou-vy iha-py. Hemikotev ogweru.Onhepyr Hesu Nhandejry nhe'mombe'u-vy(Mc 1.14-15; Lc 4.14-15)

12 Ha upi katu Joo Batista onhemo preso. Oherakw rendu ramo, Hesu os jevyoho-vy Galilia yvy-py. 13 Gwet Nazar-py ndopyti. Ova oho-vy Cafarnaum tet-my.Pe Cafarnaum Galilia yugwarusu rembe'y-py. Zebulon yvy pygwa, Naftali yvy pygwaave he'i yma gware. 14Upe-py ova Hesu yma gware he'i hagwe-rami oiko hagw y. YmaNhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaas remimogwe kwatia-rehe a-rami:15 O Zebulon yvy pygwa, Naftali yvy pygwa ave. O yugwarusu rape-koty o va'e, o

Jordo ysyry rovi pygwa, o Galilia yvy pygwa, judeu e' kwry va'e. 16Upe va'ekwry pyt-my rei oiko va'e-rami oiko va'ekwe. y katu hendy va'e-py ohexapor va'e-rami oiko-ma va'er hikwi. Gw omano va'er-rami, ohexa jokupe rei-ma va'e-rami oiko va'ekwe hikwi, y katu ohesape xupe va'e-rami oiko va'erhikwi*

he'i Nhandejry kwatia nhe'. Yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma.17 Cafarnaum tet-my ova rire, onhepyr Hesu Nhandejry nhe' omombe'u-vy:Pene mo'agw-ma ou-vy Nhandejry pende ruvixar. Upa-gwi pemboasy pete

te pene rembiapo vaikwe. Perova katu pende rekoha vaikwe, he'i omombe'u-vy xupekwry.

Peju katu xe moir he'i Hesu(Mc 1.16-20; Lc 5.1-11)

18 Ha upi katu Hesu ogwata oho-vy Galilia yugwarusu yke-rehe. Ohexa oho-vySimo-pe, hry va'e Pedro ave, tyvry Andr ndive. Ohexa omombo ramo oity hagwy-py kyha oipyhy hagw pira. Pira jopoihaty voi ha'e kwry:

19 Peju katu xe moir, he'i xupe kwry. Nde katu pira jopi kwaahaty. y aeorohekombo'e-ta xe moir uka hagw gw kente kwry-pe, he'i oheni-vy xupe kwryHesu.

20Upe-ma ramo pya'e oheja okyha. Omoir-ma oho-vy Hesu-pe.21 Ha upi ohasave Hesu oho-vy gwenonde-koty. Ohexa oho-vy moki Zebedeu ra'y,

Tiago tyvry Joo ave. Gwu ndive omoatyr oiko-vy kanoagwasu-py kyha. Oheni xupeojupe omoir hagw:

Peju katu xe moir, he'i xupe kwry.22Upe-ma ramo pya'e oheja okana gwu reheve. Oho hupive omoir-vy Hesu-pe.Hesu oporombo'e oporombogwera ave(Lc 6.17-19)

23 Ha upi katu Hesu oho Galilia tet tet-rupi. Ojeporahi haty haty-rupioporombo'e. Nhandejry nhande ruvixar rehegwa nhe' por omombe'u mbe'u.Entro mba'asy-gwi oporombogwera gwera oiko-vy. 24 Upe-ma ramo isarambi oho-vy herakw. Sria tet tet-rupi oho herakw. Upixa-gwi ogweru xupe opamba'emba'asy rerekoha va'e gwive. Gw hasy ete va'e, gw anhy rerekoha, gw he'o''o'va'e, gw hajy jeapa va'e ogweru ave xupe. Entro hasy va'e xupe ojereru va'ekwegwive, ombogwerapa joty ha'e. 25 Upe ramo heta ojogweroaty Hesu-rehe hikwi. Oheta Galilia yvy pygwa, o heta Dez Cidades oje'eha tet mygwa. O heta Jerusalm tetmygwa, Judia yvy pygwa ave. O heta Jordo ysyry rovi pygwa. Heta eta kente ohoijave oje'i-vy.* 4:16 Is 9.1-2

MATEUS 5:1 7 MATEUS 5:17

5Heko vy'a tee va'e(Lc 6.20-23)

1Ha upi katu heta eterei ijaty va'e omoirse Hesu-pe. Ha ha'e katu ohexa ramo xupekwry, ipa'-gwi ojeupi oho-vy. Ijavyte kwry-gwi ojeupi oho-vy. Yvyaty ri-ma ojeupioho-vy. Upe-py ogwah ramo, ogwapy-ma yvyaturu-rehe. Ogwapy rire, omoir xupehemimbo'e kwry. 2Upe ramo onhepyr-ma ohekombo'e por-vy gwemimbo'e kwry-pe. He'i omombe'u-vy xupe kwry:

3 Gw, Iporiahu va'e-rami ko yvy-py xe aiko he'i jehe va'e, gw, Xejhegwi reindikatiry xe aiko he'i jehe va'e, heko vy'a tee va'e. Nhandejry nhande ruvixa ndivegwar voi. Upa-gwi ovy'a.

4 Gw gwembiapokwe omboasy-vy has va'e, heko vy'a tee joty. Nhandejryremimbopy'agwapyr voi upa. Upa-gwi ovy'a.

5Gw ipoxy pya'e e' va'e, heko kirir va'e, heko vy'a tee va'e. Ko yvy pygwa xupegwar. Ko yvy imba'e teer. Upa-gwi ovy'a joty.

6Gw Nhandejry remimbota gwive ojaposeve seve va'e, heko vy'a tee va'e. Ivare'ava'e-rami, ijuhi va'e-rami ave oiko hemimbota ojapose eterei-gwi. Ojapo rire ovy'ava'er. Onhembopy'ajeko tee va'e-rami ovy'a-ma va'er oiko-vy.

7Gw gwapixa-pe oiporiahuvereko va'e, heko vy'a tee va'e. Oiporiahuvereko va'erave xupe Nhandejry. Upa-gwi ovy'a.

8Gw hesakatu reheve ipy'a pot va'e, heko vy'a tee va'e. Ohexa va'er Nhandejry-pe. Upa-gwi ovy'a.

9Gw gwapixa petexa omoingo por va'e, ombojoja va'e, heko vy'a tee va'e. Xe ra'yvoi, xe rajy voi he'i va'er hese Nhandejry. Upa-gwi ovy'a.

10Gw Nhandejry remimbota ojapo-gwi ogwereko asy ramo jepe xupe, heko vy'atee joty. Nhandejry nhande ruvixa ndive gwar voi. Upa-gwi ovy'a.

11Hape ave xemoir-gwi onhe' rei rei va'er pende-rehe. Pende rereko asy va'er.Xe-rehe ndaija'i-gwi opaixagwa ivai va'e omombe'u vai va'er pende-rehe, ijapu va'erpende-rehe. Upixa pende rereko jave, pende reko vy'a tee voi. 12 Pevy'a katu. Perovy'ajoty katu pende-rehe hembiapo vai va'e. Yvy-py heta eterei ombohekovia va'er pe-my ome'-vy Nhandejry. Upa-gwi pevy'a joty. Pende rerekoha-rami ave ogwerekoasy va'ekwe myamyr Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety-pe. Yma gware-pe penerenonder-rehe ogwereko asy hagwe-rami ave, y pende rereko asy ave va'er.

Juky rehegwa nhe', yvypry kwry-pe ohesape va'e-rami oiko va'e rehegwa nhe' ave(Mc 9.50; Lc 14.34-35)

13Pejeapysaka katu juky rehegwa nhe'-rehe. Juky-rami pe peiko ko yvy-py. Ponoine so'o-rehe juky nhamo va'e-rami, pe peiko ko yvy-py ani hagw teko rei ivaiveive oho-vy. He por juky ha ndahe porvi ramo, ndikatuvi-ma nhamoatyr xupe.Naiporvi-ma nhamoatyr hagw. Nde eremombo-ma va'er. Erepyr va'er hese.

14Yvypry kwry-pe pehesape va'e-rami ave pe peiko. Ojekwaa por tet yvyatyri onhemo va'ekwe. Ndikatiry onhomi nhomi xupe. 15 Ojekwaa por ave tataendy.Nhamoendy ramo, ndajajaho'ry nha' gwy-py. Tataendy'y ri ae nhamo. Upe ramoentro ga pygwa-pe pe tataendy ohesapepa o-vy. 16 Upixa ete ohesape va'e-rami,tojekwaa por ne rembiapo porkwe. Upixa ramo nde rapixa kwry ohexa va'er nerembiapo por. Ohexa ramo, omomba'egwasu va'er nde Ru yvy pygwa-pe, he'i Hesu.

Moiss amyr remimombe'ukwe rehegwa nhe'17Upi he'i jevy Hesu:Ani ere te: Ogwah-ma ou-vy Hesu ohekoviar hagw Moiss amyr remi-

mombe'ukwe tekoha ani ere te. Ou-ma ohekoviar hagw Nhandejry nhe'-pyomombe'u va'ety amyr remimombe'ukwe tekoha ani ere te. Agwah-ma ae aju-vy

MATEUS 5:18 8 MATEUS 5:28ipokatu hagw upe Nhandejry remimo'arandukwe nhe' oiko hagw he'i hagwe-rupi,he'i.

18Upi he'i ave:Pejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Ko yvy

ry ndive oiko jave, nonhemohekoviar mo'i va'er Moiss amyr remimombe'ukwenhe'. Nomokanhy mo'i ni pete ojehai va'ekwe. Ni pete ndyky jaiporu va'e kwatianhamonhe' por hagw nomokanhi va'er. He'i hagwe-rami oikopa peve nonhemo-hekoviar mo'i va'er Nhandejry kwatia nhe'. 19 Upa-gwi o ramo Nhandejrykwatia nhe'ohendu riremix eterei va'e nohendusevi va'e. Upi ohendu e'ukahagwombo'e gwapixa-pe. Upe va'e apohare-pe nomomba'egwasi ar voi Nhandejry oikoha-rupi nhande ruvixar. Ombohekomixve va'er ae voi xupe. Ha Nhandejry kwatianhe' apoha, Pehendu katu Nhandejry kwatia nhe'Moiss amyr remimombe'ukwehe'i ae va'er gwapixa-pe, omomba'egwasu va'er xupe Nhandejry oiko ha-rupi.20 Ha gw judeu rekombo'ehaty kwry, fariseu kwry ndive ojapose mo' Nhandejryremimbota gwive ogwah hagw mo' oho-vy nhande ruvixa ramo Nhandejry oikohaty-py. Heta nhane rembiapo por por he'i jehe kwry. Upa-gwi nhagwahva'er jaha-vy Nhandejry oiko haty-py he'i mo' jehe kwry. Ha nogwah mo'ivoi. Ha'e kwry heko-rupi peiko ramo, napemoir mo'i Nhandejry pene ruvixar-pe.Nhandejry remimbota gwive pehenduseve seve ramo ae, pemoir va'er xupe, he'igwemimbo'e kwry-pe Hesu.

Ipoxy rei va'e rehegwa nhe'21Upe rire katu he'i jevy Hesu:Ani ereporojuka te he'i araka'e yma gware-pe. Oporojuka va'ekwe-pe ogweraha

va'er mburuvixa rovagwy-py oporandu hagw xupe hembiapokwe-rehe he'i araka'eyma gware-pe. Upa pehendu-ma. 22y xe ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Gwe'i-rehe ipoxy rei va'e-pe gwive ogweraha va'er mburuvixa renda-pyogwereko hagw xupe hembiapokwe-rami. Gwe'i-rehe onhe' rei va'e-pe ogwerahava'er mburuvixa kwry ojogweroaty haty-py omoporandu uka hagw hembiapokwe-rehe xupe. Ha, Nde tavy. Ne arandu e' va'e he'i va'e gwive gwapixa-pe katu,ojereraha va'er tata opa rei rei e' va'e-py.

23Upixa ramo ereho ramo Nhandejry rga-py ne remime'r ereme'-ma hagwxupe Nhandejry apyka nhamboete haty-py, upe-py nde re'i nde-rehe ija'e'ha-rehenemandu'a ramo, ani ereme' ranhe te Nhandejry-pe ne remime'r. 24Eheja rei katuNhandejry apyka renonde-py. Tereho ranhe katu nde rapixa ha-py erehekombojojaranhe hagw xupe petexa ereiko hagw. Ha upe rire katu eju jevy Nhandejry ha-py ne remime'r ereme' hagw xupe. 25 Embojoja mani katu nde-rehe ija'e'ha-pepeho jave mburuvixa ha-py. Ne'r vyteri eregwah jave, embojoja ranhe katu ne nhe'nde rapixa ndive erembovy'a jevy hagw xupe. Nerembojoji ramo xupe, ne me'ar mburuvixa po-py. Upi mburuvixa ne me' va'er polcia po-py. Upi nde rejava'er preso. 26 Anhetegwa amombe'u-ta pe-my. Preso erepyta rire, ndopoi rei mo'indhegwi. Nane mosmo'i. Ndereve reveha gwive ne mbopaga uka va'er. Erepagaparire mante, ne mos va'er, he'i Hesu.

Mba'ixa nhanhemongy'a(Mt 19.3-9; Mc 9.43-47; 10.11-12; Lc 16.18)

27Upi he'i jevy Hesu:Ani erenhomongy'a te nde rapixa rembireko ndive, nde rapixamna ndive ereiko-

vy he'i araka'e yma gware-pe. Upa pehendu-ma. Ha y katu xe ae nde rekoha porvehagw amombe'u-ta pe-my.

28 Gw opy'apy-py imandu'a gwapixa rembireko-rehe oikose-gwi indive va'e, hen-dive ndoiki vyteri ramo jepe, ojejavy joty. Gwesa-rupi joty ogwereko gwapixarembireko. Omongy'a-ma va'e-rami, ojapo vai-ma hese.

MATEUS 5:29 9 MATEUS 5:42

29Upixa ramo nde resa nde akata-koty o va'e-gwi erejejavy-ta ramo, ejejoko jotyne rembiapo vairgwe-gwi. Enoh katu pete nde resakwe emombo ndejhegwi nderesakwe, pete hesa peh va'e-rami ereiko hagw. Nde resa moki reheve nde reraharamo tata ijapy e' va'e renda-py, ivai eterei va'er nde-vy. Iporve erenoh eremombopete nde resakwe ndejhegwi.

30 Ha nde po nde akata-koty o va'e-gwi erejejavy-ta ramo, ejejoko ae katu nerembiapo vairgwe-gwi. Ejahya ae katu upe nde po emombo ndejhegwi. Pete ipo va'erekoha-rami ae katu eiko. Moki ndepo rehevende reraha ramo tata ijapy e'va'e renda-py, ivai eterei ar. Iporve erejahya pete nde po ndhegwi.

31Gwembireko-gwi opoise va'e gwive, tojapo kwatia ome' hagw gwembireko-pe,Apoi-ta ndhegwi, he'i-vy va'e tome' xupe upa he'i ave araka'e yma gware. 32Ha ykatu xe ae nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Gwembireko-gwi opoi va'eojapo vai hese. Upi hembirekokwe omenda jevy ramo, onhemongy'a-ma va'er. HaNhandejry katu omoingo asy va'er imenakwe-pe, omenda amboaese jevy-gwi oheja reigwembireko hagwe-rehe. Ha kunha hejapyre-rehe omenda jevy va'e katu, onhemongy'ava'er ha'e-rami ave. Ha kwimba'e ambue ndive ojohu va'e gwembireko katu, opoi ramogwembireko-gwi, ndojapo vary hese, he'i Hesu.

Ani ereiporu te imba'e rry rei ne nhe' pokatuve hagw mo'(Tg 5.12)

33Upi he'i jevy Hesu:Ani erejapo e' te ne nhe'. Xe apu ramo xe rendu va'er Nhandejry, ere ramo,

ejapo katu ne nhe' he'i araka'e yma gware-pe. Upa ave pehendu-ma.34y ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Nanhe' rei mo'i,

ajapo-ta voi ere ramo, ani ereiporu te imba'e rry rei ererovia ukahagwne renduhar-pe ne nhe'. Ani ereiporu yvy rry. Upe-py Nhandejry ogwapy haty. Nde ae ne nhe'eiporu. 35 Ani ereiporu te yvy rry. Upe-py Nhandejry opyr haty. Ani ereiporu teJerusalm tet rry. Upe-py oiko Nhandejry nhande ruvixagwasu. Nde ae ne nhe'eiporu. 36 Ani ereiporu te ne ak rry ererovia uka hagw ne renduhar-pe ne nhe'.Nhandejry mba'e ne ak. Nde vy pete va'e neremomorot kwai, neremoh kwaiave. Nde ae ne nhe' eiporu. 37 Erenhomongeta ramo, erejapose va'er-rehe. Ajapo-taere. Ha nderejaposi va'er-rehe, Ndajapo mo'i ere ave. Imba'e rry rei ani ereiporute. Imba'e rry rei ereiporu ramo, nde rekombo'e ra'e anhaygwasu. Anhaygwasu rape-rupi ereiko ra'e, he'i Hesu gwemimbo'e kwry-pe.

Ani erejehepy te nde rapixa-rehe(Lc 6.29-30)

38Upi he'i jevy Hesu gwemimbo'e kwry-pe:Ipor erejepy he'i araka'e yma gware-pe. Nde resa ombyai ramo nde rapixa,

embyai katu hesa hekovia. Ne ri omop ramo nde rapixa, emop katu hi hekovia.Nde-rehe ojapo hagwe-ramima nde rapixa ejapo ave hese he'i araka'e nhande rekoromombe'u-vy araka'e. Upa pehendu-ma.

39 y ae katu iporve amombe'u-ta pe-my. Anke upixa erejapo te. Nde rapixande-rehe ojapose va'e ojapo ramo, ani joty kuri erejepy te hese. Nde rovapete ramojepe nde akata-gwi, ani joty kuri erejepy te hese. Nde rovapete ramo jepe, ejerovarova joty xupe. Eme' joty xupe nde rova asu nde rovapete jevy hagw. 40Nde reraharamomburuvixa renonde-py oipe'a hagw ndhegwi ne kamisa, eme' xupe togwerahane kamisa nde ao jo'a ndive. 41 Eraha katu areko va'e pete quilmetro he'i ramo nde-vy pete soldado omanda-vy, ejapo katu inhe'. Ejapove joty inhe'. Eraha joty katuogwereko va'e moki quilmetro. 42Gw oikotev va'e ojerure ramo nde-vy, eme' katuxupe. Ne mba'e oiporuse va'e-pe eiporuruka joty ave xupe, he'i Hesu.

MATEUS 5:43 10 MATEUS 6:6Nde-rehe ija'e' ramo jepe, ehayhu joty kuri xupe(Lc 6.27-28,32-36; Rm 12.14)

43Upi he'i jevy Hesu:Ehayhu katu nde re'i-pe ha nde-rehe ija'e' va'e-pe ani ave erehayhu te he'i

araka'e yma gware-pe. Upa pehendu-ma.44 y ae katu nde rekoha porve hagw amombe'u-ta pe-my. Nde-rehe ija'e'

va'e jepe, ehayhu joty xupe. Nde rereko asy va'e-rehe, ejapo joty orao. Embojeupijoty katu ne nhe' Nhandejry-pe hese kwry. 45 Upixa Nhandejry rekoha. Upixaereiko va'er nde Ru yvy pygwa ra'y tee ramo. Nhande resape uka va'e petexa nhanderereko. Hekoha vai va'e-pe hekoha por va'e-pe ave omos kwarahy omoendy-vypetexa Nhandejry. Hembiapo por va'e-pe hembiapo vai va'e-pe ave omongy petexa.Enterove va'e-pe ohayhu-gwi ojapo upixa. Pende Ru yvy-py o va'e ojapoha-rami ave,pe pejapo katu.

46Nde rayhu va'e-pe anho erehayhu ramo, Hekoha por eterei nde'i mo'iry nde-rehe Nhandejry. Nde reko-ramima ave oiko gw plata-py nhane mbopaga va'ety, heseimandu'a vai va'e. 47 Nde re'i anho ererovy'a ramo, Hembiapo por eterei nde'ryva'er nde-rehe Nhandejry. Xe rekoha por ere rei ar ndjehe. Nde reko-ramimaave oiko va'er judeu e' va'e Nhandejry kwaa e'ha, gwe'i anho ogwerovy'a-vy.

48Peiko ae katu Pende Ru yvy pygwa reko-rupi. Ha'e hekoha por tee rei voi hekojejavy e' reheve. Ha'e-ramima peiko meme katu, he'i Hesu gwemimbo'e kwry-pe.

6Ne rembiapo por ramo, ani erejapo te enterove resa-py erejehexa ukase-vy

1Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Xke, enhangareko por katu ndjehe, he'i. Ne rembiapo por ramo, ani erejapo

te enterove va'e resa-py erejehexa uka porse-vy imandu'a por hagw mo' nde-rehe.Upixa ereiko ramo, Hekoha por upe va'e. xupe gwar ame'-ta nde'i mo'i ar voinde-rehe Nhandejry pende Ru yvy pygwa. Nde rekoha oikwaa voi. Ani erejapo teupixa. Ndaipoti upixa erenhemboete ukase ereiko-vy.

2Iporiahu va'e-pe ereme'se ramo, ani ereiko gw gweko-gwi rei enterove resa-pyojehexa uka porse va'e reko-rupi, opy'a ky'aha omo' kwaa va'e reko-rupi. Atra-pyojeporahi haty-py omonhe' gwemimbygwasu, enterove imandu'a por hagw mo'hese. Tape-rupi ombopu onhemboete ukase-vy mo'. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Hexahry-pe onhemboete uka rire, mba'eve nome' mo'vi-ma xupeNhandejry. 3-4 Iporiahu va'e-pe ereme'se ramo ae, eme' nhemi xupe. Tojekwaa e'ne remime'. Toikwaa e' jepe nde po asu va'e nde po akata va'e rembiapo. Toikwaae' nde reko ir kwry ne remime'. Upixa nde Ru yvy pygwa ombohekovia va'ernde-vy ome'-vy. Ndaipri xugwi okanhy va'e. Okanhy va'ergwe jepe ae ojohu jotyNhandejry, he'i Hesu.

Orao erejapo ramo, a-rami ejapo5Upi he'i jevy Hesu:Gw nombojekwai joty va'e opy'a ky'aha, ojehexa uka porse-vy rei ojapo va'emo'

orao, onhembo'yse orao apo-vy. Ojeporahi haty-py ojapo orao imandu'a porhagwmo' hese. Ojhegwi rei ojapomo' orao enterove resa-py. Onhemboete ukase-vy rei ae onhembo'yse tape kurusu-py. Anhetegwa va'e amombe'u-ta pe-my. Ojekwaapor rire, mba'eve xupe nombohekovia mo'vi-ma Nhandejry. Ani peiko te ha'ekwry heko-rami, he'i.

6Orao erejapo jave ae, eike katu koty-py. Ne rok emboty ndejeheve. Upi ne anhoha-py embojeupi ne nhe'nde Ru jahexa e' va'e-pe. Ha upe rire katu nde Ru yvy pygwane anho ha-py erejapo va'e rexa-vy, nde rovasa por va'er ombohekovia-vy nde-vy.

MATEUS 6:7 11 MATEUS 6:227Gw judeu e' va'e Nhandejry kwaa e'ha onhembo'embo'e rei. Heta nhe' oiporu

rei va'e omondo rei onhe' Nhandejry-pe. Xe nhe' puku ramo, anhe' por-mahe'i mo' jehe. Heta-gwi xe nhe', ohendu-ta xe nhe' Nhandejry he'i mo' jehe.8 Ani peiko te ha'e kwry heko-rami. Erejerure e' reheve ne remikotev oikwaa-maNhandejry nhande Ru.

9Orao erejapo ramo, a-rami ae kuri ere:Ore Ru yvy-py ereime va'e. Opa-rupi tomboete nde rry marangatu va'e. 10 Ejehexa

uka uka katu yvy pygwa-pe huvixar. Ne remimbota yvy pygwa ojapoha-rami, tojapo yvy pygwa ave. 11 y eme' ore-vy ore remi'ur y gwar.12 Ore poriahuvereko katu orojejavy rire. Ore rapixa-pe ore-rehe ojejavy rireoroiporiahuverekoha-rami, ore poriahuvereko katu ore-vy ave. 13Ani te erehejaore rekombo'e vai anhy. Ore resende ae katu xugwi. Nde ae komburuvixa teevevoi. Nde pu'aka porve va'e voi nde. Tane momba'egwasu enterove va'e opa e'reheve. Amm.*

14 Ha'e-ta pe-my. Nde-rehe ojejavy rire nde rapixa-pe ereiporiahuvereko ramo,nde-vy ave nde poriahuvereko va'er nde Ru yvy pygwa. 15 Ha nde rapixa-pendereiporiahuvereki ramo katu, nde-vy ave nande poriahuvereko mo'i va'er nde Ruyvy pygwa, he'i Hesu.

Jakaru e' reheve rehegwa nhe'16Upi he'i jevy Hesu:Gw opy'a ky'aha omo' kwaa va'e gweko-rehe rei onhemboete ukase va'e, okaru

e' reheve ohasa mo' Nhandejry mboete-vy. Upixa ojapo ramo, hova asy oiko-vyovy'are' va'e-rami. Ndojehovahiry. Ndojekyvu pori ave ojehexa uka por hagwokaru e'ha onhemboete ukase-vy rei. Oipota enterove omanha hese. Anhetegwa va'eamombe'u-ta pe-my. Onhemboete rire, nombohekovia mo'i va'er xupe ome'-vyNhandejry. Ani peiko te ha'e kwry heko-rami. 17-18Ha pe katu Nhandejry mboete-vy pekaru e' reheve pehasa ramo, pejekyvu por katu. Pejehovahi katu. Upixa penderapixa-pe ndojekwai va'er pekaru e'ha. Ha Nhandejry ha'e anho mante oikwaava'er pekaru e'ha. Ndaipri xugwi okanhy va'e. Ne rembiapo nhemi oikwaa ramo,ombohekovia va'er nde-vy ome'-vy ne rembiapo porgwe-rehe, he'i Hesu.

Yvy pygwar-rehe katu pepena(Lc 12.33-34; 2 Tm 4.8; 1 Pe 1.4)

19Upi he'i jevy Hesu:Ani erenhongatu rei te ko yvy-rehe ne mba'e kwry. Onhembotapurupa ar nde

ao. Onhembyaipa ar ne mba'e. Ombokwa ar nde rga-rehe imonda va'e oike hagwnde koty-py. Ndaha'i yvy pygwar ko yvy pygwa va'e. Nhane rembiejar memevoi. 20 Nhandejry reminhongatu yvy-py pe-my gwar-rehe ae katu pepena peiko-vy ko yvy-py. Yvy-py onhongatu va'e-rami peiko katu ko yvy-py. Upe-py ndaiprinhande ao ombotapuru rei va'er. Ndaipri nhane mba'e ombyai rei va'er. Upe-pyndaipri nhande rga-rehe ombokwa mbokwahar nhande koty-py oike-vy omondava'er nhandhegwi nhane reminhongatu va'e. 21Nhane rakate'ha-manhane renonde-py nhamo meme jaiko-vy. Upa-gwi ani erenhongatu rei te ko yvy-rehe ne mba'ekwry. Hese anho ereity ar nde resa ereiko-vy. Epena ae katu nde reko porr yvypygwar-rehe, he'i Hesu.

Nhande resa nhande rete resapeha(Lc 11.34-36)

22Upi he'i jevy Hesu:Ha nhande resa reheve katu ohexa va'e-rami oiko nhande rete. Jahexa por ramo,

ohexa vrami ave nhande rete. Hembipepa xupe va'e-rami oiko. Upixa nde rekoha* 6:13 Lc 11.1-4

MATEUS 6:23 12 MATEUS 7:1

por tee ramo, arakatu pygwa vrami ereiko va'e, erejehesa rerova uka-vy Nhandejry-rehe. 23 Ha naipori ramo nhande resa katu hesa e' va'e-rami oiko nhande rete.Ndohexa uka pori ramo nhande-vy, pyt-my oiko ave nhande rete. Upixa voi nderekoha vai ramo, pyt-my vrami ereiko va'e, erejehesa rerova uka e'-vy Nhandejry-rehe. Ipytmba rei voi nde-vy. Ndahapi voi nde-vy, he'i Hesu.

Ne remikotev-rehe gwive ani erepena pena ereiko-vy(Lc 12.22-31; Fp 4.6; 1 Pe 5.7)

24Upi he'i jevy Hesu:Avave ndikati ojry moki va'e nhe'-py omba'apo. O ramo nhande-rehe moki

omanda va'e, pete va'e-rehe nanhande a'i va'er. Outro-pe jahayhu va'er. Peteva'e-rehe nhane rakate' va'er. Ha outro-pe ndajahexasi va'er. Upa-gwi naiporinhane rakate' eterei plata-rehe. Erembotuvixave ramo plata, ipu'aka va'er nde-rehe.Nerepeni va'er Nhandejry-rehe. Nde kupe-py o va'e-rami erereko va'er xupe.*

25Upa-gwi ha'e-ta pe-my. Anke erepena pena anho rei ere'u va'er-rehe ereikovehagw. Nde aor-rehe eremonde va'er-rehe, gwa-rehe ani erepena eterei te. Nhaneremi'ur anho rei-rehe naipori jaiko. Nhande rete pegwar anho voi nhande ao, nhaneremi'ur ave. Naipori nhapena upe va'e anho-rehe jaiko-vy. Upe va'e anho-rehendikati nhapena jaiko-vy. 26Pehexa katu gwyra reko. Onhemit e' ramo jepe, koty-pyonhongatu hagw heraha-vy oikyt e' ramo jepe, omongaru joty xupe nde Ru yvypygwa. Ha gwyra kwry natuvixamba'e etiry Nhandejry-pe. Ha pe katu pendetuvixave xupe gwyra kwry-gwi. 27 Ani erepena eterei te ndjehe. Ereiko pukusevemo'-gwi rei, ndereiko pukuve mo'iry.

28 Nde aor or-rehe ani erepena eterei te ereiko-vy. Pehexa katu yvoty reko.Nomba'api opotyr-rehe. Oipogw va'e-rami ndoikiry. Nomba'api ramo jepe, opytapor ete voi joty. 29 Yma oiko va'ekwe myamyr mburuvixa Salomo. Imba'e retava'ekwe. Ijao por ave va'ekwe. Upe va'e-rehe onhemomba'egwasu ete va'ekwe. Haha'e-ta pe-my. Xe ae katu amboeteve upa yvoty-pe. Ha'e ijehexaha-rami e' jepe,iporve joty katu xugwi. 30 Ha Nhandejry katu ombopoty por kapi'i. Etera henhipor. Ko' ramo oikyt-ma ar, omombo va'er tata-py ohapy-vy. Pe kapi'i Nhandejryremimbopoty voi. Onhangareko por hese-gwi, ipoty por voi. Ha pende-rehe katuonhangareko porve. Ne monde uka va'er. Ma'er ndapejerovii hese? Hese anhoae pejerovia katu. Ome' va'er nde-vy nde aor. 31 Upa-gwi ani erepena ndjehe.Mbava'e tipo ja'u va'er? Mbava'e tipo jay'u va'er? Mbava'e-py tipo nhanhemondeva'er? ani ere te upixa. 32 Upeixagwa-rehe opena pena oiko-vy judeu e' va'eNhandejry kwaa e'ha. Ha nde Ru yvy pygwa katu ne remikotev gwive oikwaa va'e.Upa rehegwa ereikotev va'e-rehe ha'e oikwaa voi. Upa-gwi ani erepena pena tehese ereiko-vy. 33 Pepena ranhe ae katu Nhandejry pende ruvixar-rehe. Pemo memepene renonde-py ha'e ae hemimbota erejapo hagw. Hese anho mante epena eiko-vy.Upi upa rehegwa gwive ne remikotev va'e ome' rei va'er nde-vy. 34Ani pepena teko' ramogwar-rehe. Pono penemytu'e' pendjehe ani pepena te ko' ramo ojehu-tava'e-rehe, gw ivai-ta va'e-rehe. Ko' ramo ae pepena kuri hese, he'i Hesu gwemimbo'ekwry-pe omombe'u-vy.

7Ani nde rapixa rembiapo-rehe, Ivai ere te erepondera-vy(Lc 6.37-38,41-42; Rm 2.1-3; 1 Co 2.14-15; Tg 4.11-12)

1Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Ani nde rapixa rembiapo-rehe, Ivai ere te erepondera-vy. Ne rembiapo ojohu vai

ave ar nde-rehe Nhandejry.* 6:24 Lc 16.13

MATEUS 7:2 13 MATEUS 7:192Upe erejavaeterekoha-rami ave, Ivai he'i ar nde-rehe Nhandejry. Nde rapixa

ererekoha-rami nde ave nde rereko va'er Nhandejry.3y amombe'u-ta pene rekor-rehe. Yvyra ra'ykwe rehegwa nhe'-rami aiporu-ta

pe-my imombe'u-vy. O ra'e nde resa-py yvyra ra'ykwe ere te nde rapixa-pe. Hande ave tuvixave nde resa-py o va'e. Heko por va'e-rami ereikose mo' nde rapixa-pe.4 Upixa ramo ma'er ere te nde rapixa-pe: Taipe'a nde resa-gwi pe yvyra ra'ykwemix o va'e. Nde ave tuvixave nde resa-py o va'e. 5 Nde, Ndaxe py'a ky'i, eremo' ndjehe. Nde nde rekoha vai-ma. Erova ranhe katu nde rekoha. Eipe'a ranhe katundejhegwi pe yvyra tuvixave va'e nde resa-py o va'e. Upi erehexa por ar ereipe'ahagw nde rapixa resa-gwi upe yvyra ra'ykwe mix o va'e. 6 Ani ereme' te jagwa-peimarangatu por va'e ja'e. Ojere ar nde su'u-vy. Ani eremombo kure rovagwy-pyne mba'e por hepy va'e. Opyr rei ar hese omongy'apa-vy ja'e. Nde rapixa ne nhe'por ombojevy va'e, ndaha'i ne nhe' por xupe gwar.

Hekoha por tee va'e Nhande Ru yvy pygwa(Lc 11.9-13; Jo 14.13-14)

7 Ejerure rure katu Nhandejry-pe. Ha ne rembijerure katu ome' va'er nde-vy.Eheka heka katu ndejupe gwar. Ha ne rembieka katu erejohu va'er. Ok onhembotyva'e oipe'a uka hagw ombota mbota va'e-rami, pene kyre' katu pejapo hagw orao.Nde-vy oipe'a-ma va'e-rami ok, ohendu va'er Nhandejry pene nhe'. 8 Gw ojerurerure va'e-pe gwive ome' va'er. Gw oheka heka va'e gwive ojohu va'er. Gw ombotambota va'e-rami oha'ar o-vy va'e-pe gwive ojepe'a va'er. 9 Ta'ry gwemi'ur-reheojerure ramo, ndaipri pene pa'-my ita ome' va'er xupe. 10Ta'ry pira-rehe ojerureramo, ndaipri pene pa'-my mbi ome' va'er xupe. 11 Pe kwry pende rekoha vairamo jepe, peme' kwaa joty ipor por va'e pende ra'y kwry-pe. Ha pende Ru yvypygwa katu hekoha por tee va'e. Upa-gwi ome' kwaa porve voi pejerure va'e-pegwive ipor por tee va'e. 12 Ha nhande kwry katu jaipota nhande rapixa ojapo pornhande-rehe. Aipo ramo, nde hese ave ejapo por. Petexa pejapo por ojehe, he'i.Tuvixa mba'eve ko va'e nhe'. Ko va'e nhe'-py anoh kuri pe-my judeu rekoharMoiss amyr remimombe'ukwe gwive, Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ekwe gwiveave. Pete nhe'-py amombe'upa kuri pe-my, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

O moki tape(Lc 13.24)

13Upi Hesu he'i jevy:Tapeho katu tape por-rupi. Upe tape ypyrha tape po'i voi. Upe-rupi tapeho katu.

Ani peho te tape vai-rupi. Upe tapegwasu mombyry nhande rerahaha voi Nhandejry-gwi. Tapegwasu nhepyrha tuvixa o va'e. Ndahekorasi jaha hagw upe tapegwasu-rupi. Heta oho tapegwasu-rupi va'e. 14Ha ndaupixairy tape Nhandejry ha-py oho va'e.Upe tape ypyrha tape po'i voi. Hasy-py nhagwah va'er upe tape-rupi Nhandejry ha-py. Ha upe tape-rupi ogwata va'e ndahetiry, he'i Hesu.

O, Nhandejry nhe'-py amombe'u he'i va'e mo' jehe(Lc 6.43-44; Tg 3.11-12; 1 Jo 3.10)

15Upi Hesu he'i jevy:O, Nhandejry nhe'-py amombe'u he'i va'e mo' jehe. Xke. Ani penhem-

botavy uka xupe. Ojehexa uka por va'er ogwah ou-vy pende ha-py. Ou va'erovexa-rami. Ipoxy e' va'e-rami ou va'er ojehexa uka-vy. Ha opy'apy-py kwrykatu ipoxy. Heko poxy va'e-rami, jagwarete ivare'a va'e-rami voi ipoxy opy'a-py.16 Pehexa kwaa va'er hembiapo-rehe. Nhuat-gwi ndikati jaipo'o hi'a uva. Karapxu-gwi ndikati jaipo'o figo aju. Ndaha'i figo aju-rami karapixu'a. 17 Hi'a por yvyrapor. Ha ndahi'a pori yvyra vai. 18 Ndoiki yvyra por hi'a por e' va'e. Hayvyra vai hi'a por va'e ndoiki ave. 19 Entro yvyra ndahi'a pori va'e gwive oity

MATEUS 7:20 14 MATEUS 8:3va'er. Tata ri imombopyr. 20 Upixa yvyra'a-rami pehexa kwaa va'er hekoha-rehe. Nhandejry nhe'-py oromombe'u he'i ramomo', hembiapo-rehe pehexa kwaava'er, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

Enterove nomoirmbi va'er Nhandejry nhande ruvixa-pe(Lc 13.25-27; 1 Jo 2.3-6)

21Upi Hesu he'i jevy:Heta o, Nde xe Jry, nde xe Jry he'i rei va'er xe-vy. Upa nomoiri va'er oho-

vy Nhandejry nhande ruvixa-pe. Nogwahi va'er oho-vy oiko haty-py. Ha xe Ru yvypygwa remimbota ojapo va'e ae katu omoir va'er xupe oho-vy, he'i.

22Upe ry-py, enterove va'e-pe hembiapo apokwe-rami areko hagw ry-py, heta,Nde xe Jry, nde xe Jry he'i rei va'er xe-vy. Nde rry-py Nhandejry nhe'oromombe'u va'ekwe. Nde rry-py oromosmos oromondo-vy anhy-pe. Nde rry-pyheta hexapyr-rupi ore rembiapo por va'ekwe. Heta ipu'aka va'e orojapo va'ekwe he'iva'er mo' xe-vy. 23Ha upe rire katu Hesu rry-py xe rembiapo. y ae Hesu re'i tee-ma voi xe he'i jehe mo' va'e-pe xe Hesu ha'e va'er xupe kwry: Yma gwive ko'ngaete peve pe ndaha'i xe re'i. Ndoroikwai voi. Xe re'i e' voi pe, xe ha'e va'er xupekwry. Pende rekoha vai. Tapeho jevy katu xhegwi, ha'e va'er xupe kwry, he'i Hesu.

Gwogar ojapose ramo, o ita ri omo va'e, o ave yvy ku'i ri omo va'e(Lc 6.47-49)

24Upi Hesu he'i jevy:Ko' va'e xe nhe' renduha, xe nhe' apoha hi'arandu por voi. Ha hi'arandu va'e

katu gwogar ojapose ramo, ita ri omo. 25 Ojapopa rire, oky-ma. Oky-gwi y hygwasuojaho'ipa hagw ga. Ou ave yvytugwasu heity hagw mo' ha ndo'iry. Ita ri ojapora'e. Upa-gwi ndo'iry. Upixa ete xe nhe' ojapo va'e oho por voi ojeity ukase e'-vy.26Ha ko' va'e xe nhe' renduse e' va'e xe nhe' ojapo e' va'e katu nahi'arandu pori.Ha hi'arandu e' va'e katu gwogar ojapose ramo, nomory ita ri. Yvy ku'i ri rei omogwga. 27Upi oky-ma. Oky-gwi ovu y ga ojaho'ipa hagw. Ou yvytugwasu oity hagwave ga-pe. Ha upe rire katu ho'a. Ho'apa ete voi hga. Ho'a e' va'ekwe ndopytiry.Omboasy eterei ho'a va'ekwe hga. Upixa ete ojeity uka-vy oho vai hi'arandu e' va'e,xe nhe' renduse e'ha, he'i Hesu Nhandejry nhe' omombe'u-vy.

Imbaraete voi inhe' he'i28 Omombe'upa rire, heta ojogweroaty aty va'e ogwerovy'a inhe' omboete-vy xupe

hikwi:Ipor ete Hesu nhe', he'i hikwi. 29Inhe' ndaha'i gw nhande rekombo'ehaty

kwry nhe'-rami, he'i Hesu nhe'-rehe hikwi. Ha'e kwry ndoikwaapiry. Ha'e aeonhe' nomombe'iry. Ha Hesu ae katu ha'e ae onhe' omombe'u. Oporomonhe'gendukwaa va'e-rami onhemonhe'. Imbaraete voi inhe', he'i Hesu-rehe opondera-vyhikwi.

8Hesu ombogwera ijai aipa va'e-pe(Mc 1.40-45; Lc 5.12-16)

1Ha upi katu Hesu ogwejy jevy ou-vy upe yvyatyrusu ri-gwi. Ogwejy rire heta ijatyjaty va'e kente kwry omoir xupe oje'i-vy hikwi. 2 Upe jave ogwah ou-vy iha-pymba'asy vai ogwereko va'e ijai aipa va'e. Gwetypy'-rehe onhes omboete-vy hovagwy-py:

Nhane mbogwerahaty voi nde, xe Jry. Xe-vy pa xe mbogwera ave ar nde? he'iHesu-pe.

3Ha'e oipyso opo omo hese:Orombogwera-ta voi katu nde-vy, he'i xupe. Xe nhe'-py tane pot katu, he'i hasy

va'e-pe.Upe-ma ramo opa-ma ojei xugwi ijai aikwe. Okwera por-ma.

MATEUS 8:4 15 MATEUS 8:17

4Upi he'i Hesu:Ejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Ani eremombe'u avave-pe orombogwera-ma hagwe,

he'i hasy va'ekwe-pe Hesu. Tereho katu pa'i o ha-py ejehexa uka-vy. Ehexa uka xupeerekweramaha. Eme' xupe upe myamyr Nhame' katu he'i va'ekwe. Upixa ramo,Okwera-ma. Onhemopot jevy-ma he'i va'er nde-rehe, atra-py ne mombe'u-vy, he'ixupe Hesu.

Hesu ombogwera capito, soldado kwry ruvixa rembigwi-pe(Lc 7.1-10)

5Ha upi katu ogwah oho-vy Hesu Cafarnaum tet-my. Upe-py oike rire ogwah ou-vy iha-py capito, soldado kwry ruvixa va'e:

6Xe pytygw katu, Xe Jry Hesu, he'i. Xe rembigwi oime koty-py. Nopu'vi-ma,hajy jeapa-gwi ndoryriry. Hasy ete voi o-vy, he'i xupe soldado ruvixa.

7Aipo ramo, aha-ta nde rga-py ambogwera hagw xupe, he'i soldado ruvixa-pe.8 Nde, nde tuvixa mba'e-gwi, mba'ixa ereike-ta ereho-vy xe rga gwy-py? he'i

omboete-vy xupe. Erenhembohekomirve-ta para'e ereike ereho-vy. Tuvixave e'va'e-rami joty ereike-ta upe-py. Aipo ramo ne nhe'-py rei embogwera katu xerembigwi-pe, he'i. Tokwera ere ramo, okwera va'er. A-gwi rei ne nhe'-py manteokwera va'er xe rembigwi hasy va'e, he'i Hesu-pe.

9O xe-rehe omanda va'e. Inhe' ajapo va'e. Xe pogwy-py ave o soldado xe amandahese va'e. Ka-pe, Tereho katu ha'e ramo, oho ave ar voi. Ha upa-pe, Eju katu ha'eramo, ou ave ar voi. Xe rembigwi-pe, Ejapo katu xe nhe' ha'e ramo, ojapo ave arvoi. Upixa ave ne nhe'-py rei nde pu'aka nipo ra'e mba'asy-rehe erembogwera hagwxe rembigwi-pe, he'i xupe upe soldado ruvixa.

10Upa nhe' rendu-vy Mba'ixa ojerovia tee xe-rehe he'i Hesu opondera-vy hese.Ojerovia tee voi xe-rehe upe va'e, he'i kente kwry-pe hapykwri ogwa' va'e-pe.

Amombe'u-ta pe-my anhetegwa, he'i. O Israel remiarirre judeu kwry xe-reheojerovia va'e. Ha ko va'e soldado ruvixa judeu e' ramo jepe, ojerovia teeve joty xe-rehe, he'i. 11Ha'e-ta pe-my. Heta mombyrygwa ogwah va'er oho-vy Nhandejrynhande ruvixa ramo oiko haty-py. Heta kwarahy res gwigwa oho va'er jekarugwasuhaty-py. Heta ka'aru gwigwa oho va'er ave. Ogwapy va'er okaru-vy Abrao ndive,Isaque ndive, Jac ndive ave. 12Ha judeu kwry va'e Nhandejry re'i va'e oho va'ergwekatu nogwah mo'i va'er upe-py. Omos va'er xupe imondo-vy pyt kwa-py. Upe-py ojahe'o va'er. Has va'er onhemboasy-gwi. Nhandejry-rehe onhemoyr-gwi,onhemohingyry ngyru va'er oiko-vy, he'i judeu kwry-rehe.

13Upi he'i upe soldado ruvixa-pe:Tereho jevy katu nde rga-py. Xe reroviaha-rami, toiko katu nde-vy, he'i.Upe-ma ramo okwera-ma hembigwi.Entro hasy va'e-pe gwive ombogwera Hesu(Mc 1.29-34; Lc 4.38-41)

14 Ha upi katu Hesu oho Pedro rga-py. Ogwah ramo upe-py ohexa Pedro raixo.Onheno ra'e o-vy. Hasy ete voi heteraku-gwi. 15 Omboja opo ipo-rehe. Opa-ma xugwiheterakukwe. Opu'-ma Hesu remi'ur-rehe onhangareko-vy.

16 Ka'aru ete-ma ojereru iha-py heta anhy ojepota hese va'e. Onhe'-py rei omosmos anhy imondo-vy. Entro hasy va'e-pe gwive ombogwera-ma. 17 Upa rehegwaojapo Hesu, upixa hembiapo yma gware he'i hagwe-rami oiko hagw y. YmaNhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaas remimogwe kwatia-rehe a-rami:Nhande kwry nhande rasy ramo, omboyke-ma opaixagwa mba'asy heraha-vy

nhandhegwi.*Yma he'i hagwe-rami, y oiko-ma.* 8:17 Is 53.4

MATEUS 8:18 16 MATEUS 8:34Xe oromoir-ta, xe Jry he'i(Lc 9.57-62)

18 Ha upi katu heta kente onhemboaty Hesu-rehe. Ohexa ramo heta onhemboatyhese, he'i gwemimbo'e kwry-pe:

Jahasa katu y rovi, he'i.19 Ne'r vyteri onhemboyru jave kana-py, ou ohogwait-vy xupe pete judeu

rekombo'ehaty:Xe oromoir-ta, porombo'ehry, he'i Hesu-pe. Mamo ereho ha-rupi oromoir-ta,

he'i xupe.20Hesu he'i jevy xupe:Mykur, yvykwa o xupe hgar. Gwyra, o ave xupe haityr. Ha xe ae katu

Nhande Ryke'y tee va'e, ndaipri xe-vy xe renagw atongea-vy xe apyta hagw, he'i.Xe moirse joty pa nde? he'i pe tekombo'ehaty-pe.

21Upi outro pete hemimbo'e va'e he'i Hesu-pe:Xe oromoir va'er, xe Jry, he'i. Aha'ar ranhe-ta xe ru omano ramo ajaty hagw,

he'i xupe.22Nahniry. y voi aipota xe moir, he'i xupe. Xemoirse e' va'e ae taimandu'a

ranhe katu omano va'ekwe ojaty hagw-rehe, he'i upe gwemimbo'e-pe.Ekirir katu he'i y-pe(Mc 4.35-41; Lc 8.22-25)

23Upi onhemboyru-ma kana-py Hesu. Hemimbo'e kwry onhemboyru ave indive.24 Upe jave ou yvytugwasu marny. Ho'a yugwarusu-rehe omomi hagw yugwarusu.Upe-ma ramo omopu' pu' y-pe, ojaho'i ho'i kana-pe y. Ha Hesu ae katu oke joty o-vy. 25Ha hemimbo'e kwry oho omomby xupe:

Ore resende katu, ore Jry, he'i. Nhanheapymi-tama nhande, he'i Hesu-pe hikwi.26 Mbava'e-gwi tipo pende py'amir, he'i xupe kwry. Ndapejerovia teiry ra'e

xe-rehe, he'i xupe kwry.Upi opu' onhe'-py omokirir hagw. He'i yvytugwasu-pe, y opu' va'e-pe aveEkirir katu, he'i ipoxy va'e-pe.Upe-ma ramo ohopa-ma yvytu. Opytu'u jevy y. Okirir pormba jevy-ma y. 27 Ha'e

kwry opondera voi hese:Mba'eixagwa heko va'e po, he'i opondera-vy hese. Yvytugwasu jepe, y opu' pu'

va'ekwe jepe ohendu inhe', he'i Hesu-rehe hikwi.Moki anhy rerekoha(Mc 5.1-20; Lc 8.26-39)

28Upi ogwah-ma oho-vy y rovi. Gadara yvy-py ogwah. Upe-py ogwah-ma ramo,ou ohogwait-vy xupemoki anhy rerekoha va'e. Ijyta-gwi os ou-vy. Heko poxy etereiva'e. Upa-gwi ohasase va'e oikupe'o xupe ohasa hagw. Ndikati ohasa ijypy-rupi.29Onhe' hat hat Hesu-pe ombojevyse-vy mo':

Nde ko Nhandejry ra'y. Ma'er ereju ko'a-py, he'i Hesu-pe ombojevyse-vy mo'.Ne'r vyteri ore moingo asyha ry. Ma'er ereju? he'i. Ore moingo asyha ry-py aeereju va'er mo', he'i Hesu-pe. y katu ani ereju ore moingo asy-vy, he'i xupe.

30Mombyry-gwi ohexa heta kure okaru jave. 31Upa-gwi ojerure rure xupe:Ore mos-ta ramo, ore mondo katu kure kwry-pe. Ore mondo katu ipy'a kwry-py,

he'i anhy kwry Hesu-pe.32Tapeho, he'i xupe kwry.Inhe'-rupi os oho-vy oike kure kwry py'a-py. Ha kure kwry katu oriparapa oje'i-

vy. Yugwarusu-py ogwejy oje'i-vy. Hi'ap ogwejy oje'i-vy. Ho'a onheapymi oje'i-vy y-py. 33 Ha kure nhangarekoha oripara oje'i-vy. Atygwasu-py oho omombe'u-vy.Anhy rerekohare-pe ojehu va'ekwe gwive omombe'u. 34 Upe ramo atygwasu pygwaHesu rogwait-vy os ogwa'-vy. Ohexa-ma ramo Hesu-pe, ombojevyse xupe:

MATEUS 9:1 17 MATEUS 9:13Ekwa jevy katu ore yvy-gwi, he'i Hesu-pe ojapura-gwi hikwi.

9Hesu ombogwera hajy jeapa va'e-pe(Mc 2.1-12; Lc 5.17-26)

1Haupi katuHesuonhemboyru jevy-maoho-vy kana-py. Upi ohasa y rovi ogwahoho-vy ha'e ae oiko ha-py. 2Upe-py ojereru xupe hajy jeapa apa va'e. Gwupa reheve ouonheno o-vy. jehe ojerovia tee ramo, ohexakwaa hese. Upa-gwi he'i upe hajy jeapaapa va'e-pe:

Ani erekyhyje te, xe ra'y, he'i xupe ombopy'agwapy-vy.Gwa'ry-pe he'iha-rami he'i xupe:

Amboyke-ma ndhegwi ne rembiapo vaikwe, he'i upe hajy jeapa apa va'e-pe.3Upe-py o judeu rekombo'ehaty. Ohendu-ma ramo Hesu nhe', ndojohu pori:Onhemonhandejry rei ou-vy, he'i mo' Nhandejry Hesu-rehe. Onhe' vai rei,

he'i ojupe hese.4Ha ipy'apry oikwaa Hesu:Ma'er-gwi erenhe' vai rei nde py'apy-py? he'i. 5Pejeapysaka por katu xe nhe'-

rehe. O ramo, Amboyke-ma ndhegwi ne rembiapo vaikwe he'i va'e katu, ndajahexihemimboyke. Omboyke para'e. Tapa nomboykiry ra'e. Ndajahexiry. Ha o ramo,Epu' katu egwata eho-vy he'i rei va'e katu, jahexa ave. Nomopu'iry upe va'e. 6 yaikwaa uka-ta pe-my xe nhe' rei e'ha ko yvy-py. Xe Nhande Ryke'y tee va'e xe nhe'-py rei amboyke-ma voi yvypry rembiapo vaikwe, he'i Hesu onhe'-vy gw imbo'ehry-pe.

Upe ramo he'i hajy jeapa va'e-pe:Epu' katu ehupi nde rupagwe. Tereho nde rga-py, he'i.7Upe-ma ramo opu' oho-ma gwga-py. 8Upa ohexa ramo ijaty va'e kente, opondera

eterei hese. Inhe'-py rei omopu'-gwi:Omopu'-ma ngatu, he'i Hesu-rehe. Ipor por ete va'e voi hembiapo, he'i hese.

Nhandejry omombaraete voi upe kwimba'e. Herovia hexapyr-rupi ha'e hembiapo,he'i Hesu-rehe Nhandejry-pe omomba'egwasu-vy.

Xe moir katu he'i Mateus-pe(Mc 2.13-17; Lc 5.27-32)

9 Upe-gwi ohasave Hesu oho-vy. Oho jave, ohexa Mateus hry va'e-pe ogwapy o-vyramo. Nhane mbopaga haty-py ogwapy o-vy:

Xe moir katu, he'i xupe.Upe-ma ramo opu' omoir-ma xupe.10Upi oho okaru Mateus rga-py. Ha'e okaru jave gwemimbo'e kwry ndive ogwah

ave ou-vy heta nhane mbopaga uka va'ety, heta ojejavy va'e ou ave okaru ojoha-py.11Upa ohexa ramo fariseu kwry, oporandu Hesu remimbo'e kwry-pe:

Ma'er-gwi nembo'ehry okaru nhanembopaga uka va'ety ndive, ojejavy va'e ndiveave? he'i Hesu-rehe.

12Upa fariseu nhe' ohendu ramo Hesu:Nhane resi ramo, nanhaikotevi nhanembogwerahar-rehe. Ha nhande rasy ramo

ae katu, nhaikotev-manhanembogwerahar-rehe, he'i hemimopotse-rehe onhemoiruka hagw.

13Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe':Ijukapyr xemboete-vy pejuka rei ramo, pende py'a por e' reheve ojupe, xe ndajohu

pori ar. Ha pejoporiahuvereko rei ramokatu xe ajohupor ar pende reko. Upeva'e xe aipota voi, he'i Nhandejry.*

* 9:13 Os 6.6

MATEUS 9:14 18 MATEUS 9:28Upixa he'i Nhandejry kwatia nhe'. Upa nhe', tapeho katu peikwaa hagw he'iseva'e. Ndaji va'ekwe aheni-vy Xe pot he'i jehe va'e-pe ou xe moir. Gw ojejavyva'e-pe ae aju arova uka-vy hekoha xupe xe moir hagw, he'i fariseu kwry-pe.

Hesu remimbo'e kwry ndohasi okaru e' reheve(Mc 2.18-22; Lc 5.33-39)

14Upi ogwah ou-vy Hesu renda-py Joo remimbo'e:Ore orohasa orokaru e' reheve Nhandejry oipotaha-rami, he'i. Ohasa ave okaru

e' reheve fariseu kwry. Ha ne remimbo'e kwry katu ndohasi voi okaru e' reheve.Ma'er po ndoiki ore reko-rami, he'i Hesu-pe oporandu-vy.

15Upi Hesu he'i:Amombe'u-ta pe-my arandu rehegwa nhe' omenda va'e rehegwa-rami. Oime

vyteri ramo omenda va'e, ndovy'are'iry he'i kwry. Okaru e' reheve ndohasiry. Haojererahaha ra ogwah-ta. Upe ra-py ohasa va'er okaru e' reheve he'i kwry, he'iojehegwa omombe'u-vy.

16Upi he'i jevy upe pygwa-pe:Outro arandu rehegwa nhe' hma amombe'u-ta pe-my ao rehegwa-rami, uva

rykwere rehegwa-rami ave. Nanharemendi ipyahu va'e-py ao tuja. Nharemenda ramoae katu onhynhy ar ra'e ipyahu va'e. Ojepoapy-vy omondoro ar ao tuja. Osorogwasuveva'er ao tuja. 17 Nanhanhunhiry ave uva rykwere pyahu va'e hyrur tuja-py vakapiiperer va'e-py. Ha nhanhunha ramo ae katu, ovu va'er ra'e ipyahu va'e. Gwyru tuja va'eomondoro va'er. Osyrypa ar ra'e pe uva rykwere onheh-vy. Osoropa ar hyrukwe.Ha uva rykwere pyahu va'e ae katu nhanhunha hyru pyahu-py. Upixa ramo opyta porgwyru ndive, he'i Hesu oipota-gwi fariseu kwry onhemboheko pyahu.

Hesu omoingove jevy kunhata-pe(Mc 5.21-43; Lc 8.40-56)

18 Upa he'i jave, ogwah ou-vy pete mburuvixa. Gwetypy'-rehe onhes Hesurovagwy-py imboete-vy:

Omano-ma xe rajy, he'i. Omano ramo jepe, ipor ereho joty katu eremo nde pohese oikove jevy hagw, he'i Hesu-pe.

19 Inhe'-py opu' oho-vy mburuvixa ndive. Hemimbo'e kwry hendive ave oho.20Upe-ma ramo ogwah ou-vy pete kunha. Are-ma hasy. Hasy doze ro'y ijysapy ogwejyeterei xupe-gwi. Upa-gwi ou hapykwri, Hesu rapykwri. Opoko-ma ijao poty-rehe.21 Amboja ramo jepe xe po ijao-rehe, akwera-ma va'er he'i ra'e ojupe.

22Upe-ma ramo ha'e ojere. Oma' ramo, ohexa-ma upe kunha-pe:Ani erekyhyje te xhegwi, xe rajy, he'i imbopy'agwapy-vy xupe. Gwajry-pe

he'iha-rami, he'i kunha-pe: Nde erejerovia-magwi xe-rehe, erekwera-ma, he'i kunha-pe.

Upa nhe' he'i-ma ramo, pya'e okwera upe kunha.23Ha upi katu ojere jevy oho hagwmburuvixa rga-py. Upe-py ohexa heta o ga-py

ijayvu va'e. Gwemimby ombopu ohapir-vy. Hasmba-ma ave. Ohexa ramo:24 Tapehopa katu, he'i. Nomano etiry voi mit kunha. Oke ae-ma o-vy, he'i

omos-vy.Ha ga-py o va'e gwive katu onhembohory hese.25 Omosmba rire, oike koty-py mit kunha o ha-py. Oipopyhy xupe imopu'-vy.

26Upe ramo upe mit kunha omopu' jevy va'ekwe rerakw opa-rupi osarambi upe yvy-rupi oho-vy.

Hesu ombohesapyso jevy moki hesapyso e' va'e-pe27Upe-gwi ohasave oho-vy Hesu. Ha moki hesapyso e' va'e katu ou hapykwri:Davi remiarirre nhane remiha'ar va'e, he'i oheni hat-vy xupe. Ore poriahu-

vereko katu, ore poriahuvereko katu, he'i oheni hat-vy xupe.28Upi ha'e oike koty-py. Oike rire, ogwah ave ou-vy upe moki hesapyso e' va'e:

MATEUS 9:29 19 MATEUS 10:6Pejerovia tipo xe-rehe apombohesapyso por hagw, he'i xupe kwry Hesu.Ha'e voi, he'i. Orojerovia-ma nde-rehe, ore Jry, he'i xupe.29Upi omo hesa ri opo:Xe reroviaha-rami pehexa por katu, he'i hesapyso e' va'e-pe.30Upe ramo hesapyso por-ma. Ha Hesu ndoheji omombe'u ojehegwa:Erekwera hagwe anke eremombe'umbe'u te avave-pe, he'i xupe omandapohi-vy.31Ha okwera va'e katu ojoko ramo jepe xupe, os joty oho-vy. Omosarambi ra'e opa-

rupi. Herakw oho joty opa-rupi. Upe yvy-rupi osarambi joty ra'e.Hesu ombogwera inhe'nge' va'e-pe(Lc 11.14-15)

32Koty-gwi os jave, ojereruHesu renda-py anhy rerekoha inhe'nge' va'e. 33Omosimondo-vy anhy-pe. Inhe'nge' va'ekwe onhe'-ma. Ojogweroaty va'e kente ohexaramo, opondera eterei hese:

Yma gwive ko'nga ete peve ndajahexi voi a ramigwa, he'i. Nhande kwry yvy-rupi, Israel yvy-rupi ndajahexi voi a ramigwa, he'i opondera-vy hese.

34Ha fariseu kwry katu ndojohu pori hembiapo:Anhy ruvixa nhe'-py ae nipo ra'e omos imondo-vy anhy-pe Hesu. Anhy ae

nipo ombopu'aka ra'e Hesu-pe, he'i mo' hese hikwi.Hesu oiporiahuvereko ijaty jaty va'e kente kwry-pe

35 Ha upi katu Hesu ohasa oho-vy tet tet-rupi gwive. Tet'i t'i-rupi gwive aveohasa oho-vy. Ojeporahi haty haty-rupi Nhandejry nhande ruvixar rehegwa nhe'por omombe'u mbe'u. Opaixagwa mba'asy-gwi ombogwera gwera hasy va'e-pe.

36Ohexa ramo ijaty jaty va'e kente, oiporiahuvereko xupe kwry:Ovexa-rami rei oiko ra'e hikwi, he'i. Ndoikiry ramo ovexa-rehe onhangareko

va'e, ndoiko pori. Ipyrasypa, heterasypa ave. Ho'a ramo, ndaipri henohhar. Upixaete ovexa hasy va'e-rami, herekwa e' va'e-rami oiko ko ijaty va'e kente xemoirse va'e.Upa-gwi aiporiahuvereko-ma xupe kwry, he'i ojogweroaty va'e kente kwry-rehe.

37 Upe ramo omombe'u gwemimbo'e kwry-pe nhe' mombe'uhar rehegwa nhe'temitgwe kythar rehegwa nhe' oiporu-vy.

Heta hi'a por ramo jepe, ndahetiry joty oikyt va'e heraha-vy. 38Upixa ete hetaeterei o ramo jepe nhe' por ohenduse va'e, ndahetiry joty imombe'uhar xupekwry. Upa-gwi pejapo orao temitgwe jry-pe omondo hagw oikythar, he'iNhandejry-rehe, nhe' por mombe'uhar-rehe orao ojapo uka-vy.

10Doze voi Hesu ir tee(Mc 3.13-19; Lc 6.12-16)

1Ha upi katu Hesu oheni gwemimbo'e kwry omoir teeha doze va'e-pe. Upe va'edoze va'e oheni ou hagw. Ou ramo ombopu'aka xupe kwry omos hagw anhyimondo-vy. Opaixagwa mba'asy-rehe ave ombopu'aka xupe kwry ombogwera hagwhasy va'e-pe. 2 Gw doze hemimondo va'e hry a-rami. O Simo ha'e tenonde va'e,tuvixave va'e. Pedro ombohry jo'a xupe. Tyvry hry Andr. O ave moki Zebedeura'y Tiago, tyvry hry Joo ave. 3O ave Filipe Bartolomeu ndive. O TomMateus ndive.Mateus nhane mbopaga uka va'ety plata-py governo pegwar. O Alfeu ra'y Tiago. OTadeu ave. 4O ave Simo. Ha'e gw ojehegwa e' va'e huvixa ramo oiko va'e-pe omosseva'e kwry ir va'ekwe. Indive o Judas Iscariotes, upe va'e Hesu pyhy ukahar voi.

Hesu omondo upa doze gwemimbo'e nhe' por omombe'u hagw(Mc 6.7-13; Lc 9.1-6)

5Upa doze gwemimbo'e omondo nhe' por omombe'u hagw:Tapeho a-rami, he'i. Ani ereho te judeu e' va'e oiko ha-rupi. Tet Samaritano

oiko ha-rupi ani ereike te upe-py. 6 Tapeho ae katu Israel remiarirre judeu kwry

MATEUS 10:7 20 MATEUS 10:25oiko ha-rupi. Ovexa okanhy va'ekwe-rami oiko hikwi. Tapeho ae katu peheka-vy xupe kwry. 7 Pemombe'u mbe'u pehokwe-vy Nhandejry rehegwa nhe' xupekwry: Ogwah-ma ngatu hi'ra. Penemo'agw-ma ou-vy Nhandejry pende ruvixarpeje kuri judeu kwry-pe, he'i. 8 Pembogwera gwera katu hasy va'e-pe peho-vy.Pemoingove jevy katu omano va'ekwe-pe. Pembogwera katu mba'asy vai-gwi ijai aipava'e-pe. Pemosmos katu anhy-pe. Pende rexakwaa rei hagwe-rami ave, pehexakwaarei pende rapixa pembopaga e' reheve. 9 Ani ereraha te plata nde ku'akwaha gwy-py. Hepy va'e ouro ani ereraha te. Ani ereraha plata. Moeda jepe ani ereraha te.10Nde vosa ani ereraha te ave ne ndive ereho jave. Ne kamisa ani erembojo'a ave kuri.Nde pyryru, nde pykoka ave ani ereraha te. Omba'apo va'e-pe nhame' hemikotevja'e. 11Atygwasu-py ereike ramo, tet'i-my ereike ramo ave, eporandu ranhe hembiapopor por va'e-rehe. Kipy kipy tipo o hembiapo por va'e peje. Epyta indive erespeve pe tet-gwi ereiko-vy upe-py. 12 Ereike ramo ga-py, Tapene mbopy'agwapy katuNhandejry ere ga pygwa-pe. 13 ga pygwa pene mogwah por ramo, peheja katupene nhe' xupe. Ha napenemogwahi ramo, ani peheja te xupe pene nhe'. Upe penenhe' perupa jevy katu xugwi. 14Ha o ramo ga pygwa pende rerohory e' va'e, o ramotetmygwaavepenenhe' renduse e'hava'e katu, pe tet-gwi eres jave, embovavandepy ho'apa hagw yvy timbore nde py-gwi. Upixa erejapo ramo, eremomandu'a uka arhembiapo vaikwe-rehe. Nhandejry re'i e'-rami nipo ra'e nhande he'i va'er jehe.15 Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Upe ry-py, yvypry rembiapo apokwe-ramiojererekoha ry-py, omoingo asy va'er gw hekoha vai va'ekwe-pe Sodoma tet mygwaamyr kwry-pe. Gomorra tet mygwa amyr kwry-pe ave. Ogwereko asy va'er xupekwry. Ha pe tet mygwa-pe ne nhe' renduse e' va'e-pe katu ogwereko asyve syveva'er Nhandejry, he'i gwemimbo'e kwry-pe.

Pende rereko asy va'er he'i(Lc 12.11-12)

16Upi Hesu he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Pejeapysaka katu xe nhe'-rehe. Xke pende-rehe. Oromondo-ta hekoha vai va'e

pa'-rupi ereiko hagw. Ovexa jagwarete pa'-my oiko va'e-rami pe peiko ar ipa'-my. Aipo ramo penhangareko por katu pendjehe pe. Ju'igwasu onhangareko jeheha-rami, peiko arandu katu pe ave. Pykasu inhar e' va'e reko-rami, peiko katu peave.

17Xke pende reraha va'er pende ruvixa renda-py. Ojeporahi haty haty-rupi penenup va'er. 18 Xe-rehe ha-py pende reraha va'er mburuvixa renda-py. Mburuvixag-wasu renonde-py ave pende reraha va'er. Judeu kwry-pe, judeu e' kwry-pe ave,pemombe'u va'er Nhandejry tuvixa mba'e voiha. 19 Pende reraha ramo, ani pemote pende py'a-rehe pene nhe'r. Upe ra-py ou rei va'er nde juru-py ne nhe'r.20 Erenhe' ramo, ndaha'i va'er ne arandu-rupi. Nde juru-py ae Nhandejry ombouva'er nde-vy ne nhe'r. Pende Ru yvy pygwa va'e nhe' marangatu ou va'er ndejuru-py ne nhe'r ne monhe' hagw. 21Ha tyke'ry oipyhy va'er heraha-vy gwyvryojuka uka hagw. Tyvry ojuka uka va'er gwyke'ry-pe. Tvy ojuka uka va'er gwa'ry-pe gwajry-pe ave. Ha ta'ry kwry tajry kwry ave ogwereko asy va'er gwu-pe ojukauka-vy. Imemby kwry ojuka ukase va'er osy-pe. 22Xe-rehe ha-py enterova ipy'a vaiva'er oiko-vy pende-rehe. Ha xhegwi ova e' va'e, ogwereko asy ukahar-pe onheme'e' va'e, ojerereko asy ramo jepe onhembopyat joty va'e katu, oresende va'er xupeNhandejry. 23 Pende rereko asy hagwe-gwi, tapekanhy katu peho-vy outro henda-py.Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Xe Nhande Ryke'y tee va'e ajekwaa aju hagwry-py, o vyteri va'er Israel yvy pygwa tet ne'r vyteri pegwahupe-py. 24Hemimbo'enonhembotuvixa mba'i voi ombo'ehry-pe. Nonhembotuvixa mba'i ave ojry-pehembigwi. 25 Ipor katu ombo'ehry-pe ohekoarupityse ramo hemimbo'e. Ojry-peohekoarupityse ramo hembigwi, ipor ave. Onhe' vai rei kuri xe-rehe, Anhy ruvixa

MATEUS 10:26 21 MATEUS 10:39

Belzebu he'i kuri xe-rehe. Upixa he'i ramo xe-rehe, onhe' vaive va'er voi pende-rehe. Xe ga jry-rami. Pe ga pygwa. Xe-rehe onhe' vaiha-rami ave, pende-reheonhe' vaive va'er, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

Nhandejry-gwi ae katu pekyhyje he'i(Lc 12.2-7)

26Upi he'i jevy gwemimbo'e kwry-pe:Upixa ramo, ani erekyhyje te pende rereko asy ukahar-gwi. Entro nhanhomi

va'ekwe gwive, ojehexa jevy joty va'er voi. Entro nhamokanhy va'e gwive, ojekwaajevy joty va'er.

27 Nhemi ha-py pe-my xe remimombe'ukwe, atra-py pemombe'u mbe'u jevy.Pende apysa-py pe-my xe rembierovovo xe remimombe'ukwe, pende rga apotaha ri,penhomboaty haty haty-rupi, perosapuki va'e-rami pemombe'u jevy. 28 O nhanderete jukahar. Ha nhane nhe'gwe-rehe ae katu ndaipu'akiry. Anke erekyhyje texugwi. Ha Nhandejry katu ipu'aka nhane nhe'gwe-rehe. Omondose ramo, omondoar omondose ha-py. Tata opa opa rei e' va'e haty-py nhane mondose ramo, nhanderete reheve nhanemondo va'er. xugwi ae katu pekyhyje. xugwi ae katu enhemokirir.29 Moki gwyra'i ovende ramo, ndahepi. Nanhapeni joty hese. Ha Nhandejrykatu onhangareko hese. Hymba voi. Yvy-py pete ho'a ramo, ojhegwi rei ndo'iry.Nhandejry nhe'-py ae ho'a omano-vy. 30-31 Heta eterei gwyra'i ovende ramo jependahepy eti joty. Ha nde ae katu tuvixa mba'eve Nhandejry-pe gwyra kwry-gwi. Neak ragwe jepe, mbovy po o oikwaa-ma. Pete te oipapa-ma nde-rehe opena eterei-gwi.Tuvixa mba'e he'i nde-rehe Nhandejry. Upa-gwi anke pekyhyje te pendjehe, he'igwemimbo'e kwry-pe.

Atra-py, Hesu re'i voi xehe'i va'e(Lc 12.8-9)

32Upi he'i jevy Hesu:Atra-py, Hesu re'i voi xe ere ramo katu, xe Ru yvy pygwa va'e renonde-py, Xe

re'i voi upe va'e ha'e ar nde-rehe, he'i. 33 Ha atra-py, Hesu remimbo'e e' voixe ere ramo katu, xe Ru yvy pygwa renonde-py, Xe re'i e' voi upe va'e ha'e arnde-rehe, he'i gwemimbo'e kwry-pe.

Entro yvypry ijoja por hagw ndaji va'ekwe he'i(Mc 8.34-35; Lc 9.24; 12.51-53; 14.26-27; Ap 12.11)

34Upi he'i jevy Hesu:Ojekwaa-ma ou-vy Hesu entro yvypry ijoja por hagw ani ere mo' ndejupe.

Upe va'er-rehe ndaji va'ekwe. Ha ijoja e' hagw onhondive xe renduse e'ha xerendusehar ave ae katu aju va'ekwe. 35 Xe aju va'ekwe-gwi, ndoiko joji va'er ta'rygwu ndive. Ndojoeko rayhu rery va'er imemby kunha osy ndive. Imemby rembirekondoiko pori va'er ome sy ndive ave. 36 Nhande rga pygwa jepe nhande a'e'ha voi,he'i Nhandejry kwatia nhe' oiporu-vy.*

Upi he'i jevy:37 O ramo xe rayhu va'e, gwu-pe xhegwi ohayhuve va'e, osy-pe ohayhuve va'e

xhegwi, ndaha'i ar xe re'i tee. O ramo xe rayhu va'e, gwa'ry-pe, gwajry-peohayhuve va'e xhegwi, omemby-pe ohayhuve va'e xhegwi, ndaha'iry xe re'i teeupe va'e, he'i. 38 Gw xe moir tee hagw okurusugwasu ohupi heraha-vy va'e-rami ijukapyr-rami oiko va'e ae, xe re'i tee va'er, he'i. Upa reko-rupi ndereikiramo, ndaha'i ar xe re'i tee. 39 Gwekove-rehe hakate' va'e ndoikove mo'i va'erNhandejry ndive. Ha xe-rehe ha-py gwekove-rehe nopeni va'e katu, oikove memeva'er Nhandejry ndive, he'i gwemimbo'e kwry-pe.* 10:36 Mq 7.6

MATEUS 10:40 22 MATEUS 11:10Ne rembiapo porkwe repy ohekoviar va'er voi nde-vy Nhandejry(Mt 25.34-40; Mc 9.41; Jo 13.20)

40Upi he'i jevy Hesu:Ne mogwah por va'e, xe hma ave xe mogwah por va'er. Xe mogwah por

va'e, ha'e hma ave Nhandejry xe mbou va'ekwe-pe omogwah por va'er. 41Ogwahou-vy ramo nde rga-py Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety, emogwah por katuxupe Nhandejry rembigwi-gwi. Nhandejry ombohekovia va'er upe inhe'-pyomombe'u va'ety-pe. Ha'e-rami ave ne rembiapo porkwe repy ohekoviar va'er voinde-vy yvy-py. Ogwah ou-vy ramo nde rga-py hekoha por va'e, emogwah porkatu xupe hekoha por-gwi. Nhandejry ombohekovia va'er upe hekoha por va'e-pe. Ha'e-rami ave ne rembiapo porkwe repy ohekoviar va'er nde-vy yvy-py. 42 Xeremimbo'e va'e heko'ive va'e jepe ijy'uhi-ma ramo, eme' y xupe toy'u. Xe remimbo'e-gwi, emboy'u joty xupe. Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Ne rembiapo porkwerepy ohekoviar va'er voi nde-vy yvy-py, he'i gwemimbo'e kwry-pe Hesu.

11Ogwah ou-vy Hesu renda-py Joo Batista remimbo'e(Lc 7.18-35)

1UpixaHesuombo'embo'e upedoze gwemimbo'e kwry-pe. Ombo'epa rire, osoho-vy Hesu rupive hikwi. Upe-gwi ohasave oho-vy tet tet-rupi. Oporombo'embo'e Hesuoho-vy. Omombe'u mbe'u oho-vy ave Nhandejry nhe'. 2Ha Joo Batista katu onhemopreso oiko-vy. Ohendu ramo Cristo Nhandejry rembiporavo va'e rerakw, mokigwemimbo'e omondo Hesu ha-py oikwaa hagw: Mba'eixagwa po nde omoporanduuka hagw omondo xupe.

3Ogwah oho-vy ramo he'i:Nde tipoupe temiha'ar va'e voi, he'i oporandu-vy xupe. Ndaha'i tiponde? Tapa

outro ae nhaha'ar va'er? he'i oporandu-vy Hesu-pe.4 Tapeho jevy katu, he'i Joo remimbo'e kwry-pe. Emombe'u Joo-pe ne

remiendu endukwe, ne rembiexagwe xagwe ave emombe'u xupe, he'i. 5 Hesapysoe' va'ekwe hesapyso por-ma. Ogwata e' va'ekwe ogwata por-ma. Mba'asy vai-gwiijai aipa va'ekwe okwera-ma. Ijapysa e' va'ekwe ijapysa por-ma. Omano ete va'ekweoikove jevy-ma. Ha iporiahu va'e kwry-pe katu omombe'u-ma Nhandejry rehegwanhe' por. 6Xe rembiapo rerakw rendu ramo, ohexa kwaa-ma va'er xe rekoha-rehe.Oikwaa-ma va'er xe-rehe. Xe-rehe ojerovia ku'a ku'a va'e, Nhandejry rembiporavotee para'e. Nhandejry rembiporavo e' para'e he'i rei va'e xe-rehe, ndovy'a mo'iva'er. Ha xe-rehe ojerovia tee va'e, xe rerovia ku'a ku'a e' va'e katu xe rerovy'a teeva'er, he'i Joo-rehe.

7 Os-ma ramo oho jevy-vy Joo remimbo'e, omombe'u Hesu ojogweroaty aty va'ekente-pe Joo rehegwa nhe' omombe'u:

Peho kuri tekwaty e'-my. Ma'er tipo peho araka'e? Upe-py heta o kapiyvanhe'yvytu ogwerova rova va'e. Upa-rehe ndapehi ra'e. 8 Mbava'e rexa-vy rei tipo pehoaraka'e? Ijao por va'e rexa-vy ndapehi araka'e. Mburuvixagwasu rga kakwaa-py oikoijao por va'e. 9Mbava'e rexa-vy rei tipo peho araka'e. Nhandejry nhe'-py omombe'uva'ety rexa-vy rei po peho araka'e? Upa-rehe voi katu peho araka'e. Ha'e-ta pe-my:Gw Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety kwry-gwi tuvixave va'e, Joo Batista hryva'e pehexa voi araka'e. 10 Pe Nhandejry kwatia nhe' omotenonde xupe va'ekwe-pepehexa araka'e. Ko'a-rami ae o Nhandejry kwatia nhe':Xe nhe' mombe'uhar amondo va'er xupe ne renonde-rupi. Ne'r ereho jave,

omopot va'er nde raper*he'i va'ekwe Joo Batista rekohar-rehe, upe xe nhe' ohendu uka va'er-rehe.* 11:10 Ml 3.1

MATEUS 11:11 23 MATEUS 11:2411Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Yma gwive y peve ndaipri va'ekwe Joo

Batista-gwi tuvixave va'e. Ha y katu, Nhandejry nhande ruvixa-pe omoir tee va'egwive, tuvixave va'e Joo Batista-gwi. Onhomboete e' ete va'e jepe, Nhandejry nhanderuvixa-pe omoir tee joty ramo, tuvixave va'e Joo Batista-gwi. 12Are-ma va'ekwe Jooomombe'u va'ekwe ko'nga ete peve. Heta kente onhemokyre' eterei omoir hagwNhandejry-pe gwuvixar. Ojapura-ma va'e-rami ikyre'. Oikese ha-py pya'e a'e oikeha-rami itarova-ma va'e-rami, omoirse nga'u Nhandejry-pe gwuvixar. 13 Entroyma gware Nhandejry nhe'-py omombe'u va'ety gwive omotenonde va'ekwe y oikova'er. Nhandejry nhande ruvixar oiko va'er omotenonde va'ekwe Nhandejrykwatia nhe'-py omombe'u-vy. Joo Batista peve omotenonde va'ekwe omombe'u-vy:Onhemoingove jevy va'er Elias amyr he'i va'ekwe yma gware, Nhandejry kwatianhe' mombe'u-vy. 14 Pehenduse ramo pe-my ha'e va'e, pejeapysaka katu. Upe Eliasamyr upe ou va'er he'i va'ekwe yma gware, he'i Joo Batista-rehe, ojekwaa ramo va'e-rehe. Elias rekovia ojekwaa-ma Joo. y nomotenondevi imombe'u-vy. Yma he'ihagwe-rami, y oiko-ma. 15Ne aranduse ramo ejeapysaka por katu xe nhe'-rehe.

16 Xe amombe'u-ta pe-my mba'eixa po oiko ko'ygwa. Mit-rami voi ko'ygwa.Mba'e jogwa haty-py onhembosari mit. Osapuki oirrgwe-pe: 17 Ore remimbyorombopu kuri ha pe ndapejerokysi ra'e. Orohapir ra'anga kuri ha pe ndape-jahe'osiry ra'e he'i oirrgwe-pe nonhembosaraisi-gwi indive kwry. Upe mit oirremimbota ndojaposiry. Upe mitgwe reko-rami ygwa ndogwerovy'i gwapixa reko.18 Ojekwaa va'ekwe ou-vy Joo Batista. Nhandejry oipotaha-rami ohasa okaru e'reheve. Uva rykwere ndo'i va'ekwe. Ha hexahry ae katu, Anhy rerekoha he'i mo'Joo Batista-rehe va'ekwe. 19y xe Nhande Ryke'y tee va'e ajekwaa-ma aju-vy. Akaru-vyaju. Uva rykwere'u-vy aju. Ha xe rexahry ae katu: Okaru eterei upe va'e he'i xe-rehe.Ho'u eterei uva rykwere upe va'e. Oporombopaga uka va'ety ndive oiko va'e upa. Gwojejavy va'e ndive ave oiko va'e upa he'i voi xe-rehe hikwi. Ha Joo rembiapo porrexa kwaa-vy hese, xe rembiapo por rexa kwaa-vy xe-rehe ave katu, Hi'arandu tee nipora'e peje va'er ore-rehe, he'i Joo-rehe ijaty jaty va'e kente kwry-pe.

Hesu ndojohu pori upe tet mygwa inhe' rendu e' va'e-pe(Lc 10.13-15)

20 Ha upi katu Hesu ndojohu pori upe tet mygwa inhe' rendu e' va'e-pe. Upe-py heta heroviapyr-rupi hembiapo por por ramo jepe, ndogwerovi joty gwekoha.Nomboasi gwembiapo vaikwe. 21Upe ramo he'i:

Apomboasy eterei pe-my Corazim tet mygwa kwry. Apomboasy eterei pe-myBetsaida tet mygwa kwry. Heroviapyr-rupi xe rembiapo por por kuri pene retpa'-rupi apombojerovia ukase-vy mo' xjehe. Ko' ramigwa voi ajapo ramo ra'e Tirotet-my Sidom tet-my ave, pya'e voi omboasy ar araka'e gwembiapo vaikwe ra'e. Pya'evoi ogwerova ar araka'e gwekoha. Gwekoha-rupi ivy'are' va'e ao nhane mopirehatva'e ao omonde ar araka'e. Tanimbu oipixy ar jehe araka'e ojekwaa hagw hesegwembiapokwe omboasyha.

22 Upe ry-py yvypry gwive hembiapo apokwe-rami ojerereko hagw ry-py,ogwereko asy va'er Tiro tet mygwa-pe, Sidom tet mygwa ndive. Ha pe ae penderereko asy asyve va'er katu. 23 Ha pe Cafarnaum tet mygwa katu, Jajeupi va'eryvate yvy-py jaiko hagw peje mo' pendjehe penhembotuvixa ukase-vy. Ahniry,napene mbojeupi mo'i va'er Nhandejry. Pegwejy ae va'er yvy gwy-py peho-vy,tata opa opa rei e' haty-py. Heroviapyr-rupi xe rembiapo por por kuri pene retpa'-rupi apombojerovia ukase-vy mo' xjehe. Upixa ndajapi araka'e Sodoma tet-my, upe hekoha vai eterei oiko va'e haty-py. Ha upixa xe ajapo ramo ae katu araka'eupe-py, omboasy ar voi araka'e gwembiapo vaikwe, ogwerova ar araka'e gwekoha.Nonhehundry ar araka'e. Ko'nga ete peve opyta ar ra'e pe tet. 24 Upe ry-pyyvypry gwive hembiapo apokwe-rami ojerereko hagw ry-py, omoingo asy va'er

MATEUS 11:25-26 24 MATEUS 12:7-8Nhandejry Sodoma tet mygwa-pe. Ha pe Cafarnaum tet mygwa ae katu, penemoingo asyve syve va'er voi, he'i Hesu upe tat mygwa-pe omboasy-vy.

Peju katu xe ha-py apomotongea va'er he'i(Lc 10.21-22)

25-26Upe ramo he'i Nhandejry-pe Hesu:Xe Ru, he'i Nde yvy pygwa Jry, yvy pygwa Jry ave. O oak-gwi rei hi'arandu

va'e. Nahi'arandu pori. Ore ae oroikwaa va'e he'i va'e mo' jehe, upe va'e-pendereikwaa uki inharandu porr. Ha gw mit vrami ne'r inharandu va'e, Oreoroikwaa va'e he'i e' va'e jehe katu, upa va'e-pe ereikwaa uka inharandu porr.Upa ne remimbota por voi, xe Ru. Ereipota voi upe va'e. Upa-rehe atima por nde-vy, he'i Nhandejry-pe Hesu.

27Upi he'i:Opamba'e-rehe xe mbopu'aka va'ekwe xe Ru. Xe pogwy-py opamba'e omo, he'i.

Xe kwaa porha voi ndoiki. Xe Ru, ha'e anho mante xe kwaapa. Xe Ru kwaa porhandoiki. Xe ae Ta'ry xe anho mante aikwaapa va'e xupe. Ha outro kwry-pe xe aikwaaukase ramo katu, oikwaapa ave ar xe Ru-pe, he'i.

28Peju katu xe ha-py. Pe pene kane' va'e, ipohi va'e ogwerahaha-rami oiko va'e-rami peiko va'e, peju katu xe ha-py. Apomotongea va'er, apomombytu'u va'er. 29 Xeko xe reko kirir va'e. Xe reko amomir va'e voi xe. Upa-gwi xe nhe' pehendu katu, xenhe'-rupi peiko katu. Xe remimbo'e ramo peiko ramo, pende py'agwapy va'er, he'i.30 Ndahasiry niko xe remimombe'u pejapo hagw. Pejapo ramo xe nhe', omandapohi va'e pogwy-py ndapeikovi-ma va'er. Upa-gwi pende py'agwapy por va'erpeiko-vy, he'i Hesu upe pygwa-pe onhemombe'u-vy.

12Xe nhande pytu'uha ry jry he'i jehe Hesu(Mc 2.23-28; Lc 6.1-5)

1 Ha upi katu nhande pytu'uha ry-py oho ogwata Hesu. Trigoty mbyte-rupi ohoogwata. Ha hemimbo'e kwry katu ivare'a-ma oho-vy. Upa-gwi oipo'o-ma oho-vy trigorope ho'u hagw. 2Upa ohexa ramo fariseu kwry, he'i:

Ema' hese, he'i xupe. Ma'er po ne remimbo'e oipo'o trigo rope pytu'uhary-py? Yma gware reko-rupi ndoikiry. Pytu'uha ry-py oipo'o ramo, ndatekohiryogwereko, he'i xupe fariseu kwry.

3Upe-ma ramo Hesu he'i:Pemonhe' nhe' rei peiko-vy ndapeikwairy Davi amyr rehegwa nhe' kwatia-

rehe omo va'ekwe, he'i. Nahembi'i-gwi, ivare'apa va'ekwe Davi oir kwry ndive.4 Upa-gwi oike koty-py va'ekwe, Nhandejry-pe nhamboete haty-py oike va'ekwe. Oupe-py upe mbojape Nhandejry rovagwy-py pa'i remimogwe. Nhandejry nhe'-pyndaja'i voi upe mbojape. Ha pa'i kwry anho mante ho'u ar. Ha Davi katu pa'i e'ramo jepe, ho'u joty upe mbojape. Omongaru joty ave oir kwry-pe. Ivare'a-gwi,Nhandejry, Pejejavy ko nde'ry xupe. Ojohu por hembiapokwe, ogwerovy'a ave.5 Pemonhe' nhe' rei peiko-vy ndapeikwai Moiss amyr remimombe'ukwe nhanerekor. Ndatekoha-ramiry jaiko nhamba'apo ramo pytu'uha ry-py. Ha pa'i kwry katuomba'apo joty pytu'uha ry-py. Nhandejry rga kakwaa-py omba'apo. Upe ry-pyomba'apo ramo jepe, Nhandejry, Pejejavy ko nde'ry joty xupe. Pytu'uha ry-pyomba'apo ramo Nhandejry rga-py, ojohu por joty huvixa kwry hembiapo.

6Haxekatu xembaraeteveNhandejry rga ruvixa kwry-gwi. 7-8XeNhandeRyke'ytee va'e. Upa-gwi xe ko pytu'uha ry jry ave. Upixa-gwi ipor joty xe amba'apopytu'uha ry-py. He'i Nhandejry kwatia nhe':

MATEUS 12:9 25 MATEUS 12:23Hape katundapejoporiahuvereko kwairy peiko-vy. Aipo ramo, pene kyre' ramo jepe

pejapo hagw Moiss amyr remimombe'ukwe gwive, pejapo rei joty. Xe aipotaae katu pende py'a por onhondive

he'i Nhandejry nhe'. Upa kwatia nhe' pemonhe' rei peiko-vy, ndapeikwairy. Nearandu ramo ra'e, ipy'a pot va'e-rehe, Ipy'a ky'a nde'ry ar ra'e, he'i fariseu kwry-peHesu.

Hesu ombogwera ipo ypi va'e-pe(Mc 3.1-6; Lc 6.6-11)

9 Upe-gwi Hesu ohasave oho-vy ojeporahi haty-py oike oho-vy. 10 Upe-py o ipoypi va'e. Ha fariseu kwry, Hembiapo vai va'e upe va'e he'ise Hesu-rehe. Upa-gwioporandu xupe hikwi:

Tekoha-rami pa jaiko ra'e nhambogwera ramo pytu'uha ry-py? he'i ombojase reihese-vy.

11Ha Hesu he'i:Pytu'uha ry-py pene rymba ovexa ho'a ramo yvy kwa-py, ndapeheja rery va'er,

he'i xupe kwry. Pehupi jevy va'er ae heraha-vy, he'i.12 Ovale voi nhane rymba ovexa. Ha tekove hasy va'e katu ovaleve voi ovexa-gwi.

Ovaleve voi. Upa-gwi pytu'uha ry-py nhaipytygw ramo nhande rapixa, tekoha-rupijoty jaiko, he'i fariseu kwry-pe.

13Upa he'i rire:Eipyso katu nde po, he'i ipo ypi va'e-pe.Oipyso-ma, okwera por-ma. Ijoja-ma ipo mokive.14Ha fariseu kwry ndojohu pori hembiapo por va'e. Os oho-vy ha'e kwry nhemi

ha-py:Mba'ixa tamo ra'e jajuka Hesu-pe? he'i. Nhaha'ar jajuka hagw xupe, he'i

onhonhe'rendu-vy hikwi.Nhandejry rembiporavo tee va'e

15Upa oikwaa ramoHesu, otekwarai-ma oho-vy outro henda-py. Otekwarai oho jave,heta va'e ave oho hapykwri. Heta va'e-pe ombogwera gwera oho-vy. 16 Ombogwera-ma ramo, Anke xe mombe'u te he'i okwera va'e-pe. 17 Upixa ojapo y oiko hagwNhandejry nhe'-py omombe'u va'ety Isaas amyr he'i hagwe-rami. 18A-rami voi omova'ekwe kwatia-rehe:Upe va'e xe rembigwi, xe rembiporavo va'e. Ha'e xe rembihayhu. Xe rembierovy'a

va'e upa. Xe Nhe'Marangatu amo-ta hese. Omombe'u va'er entro yvypry-pe gwive. Nhandejry pende py'a omopothar, he'i va'er xe-rehe. 19 Ipoxyva'e onhonhe' mbojevy jevyha va'e-rami ndoiki va'er. Osapuki va'e-ramindoiki va'er. Okirir va'e-rami ae oiko va'er. Atra-py nohendi va'er xupeonhe' hat-vy. 20 Heko kirir va'er. Takwry, Xky, he'i heseve va'e nomopiva'er. Upixa opena va'er iporiahu va'e-rehe. Tataendy ogwe-tama ramo,imbogwe e'har. Upixa ete onhemboete e' va'e-pe ogwereko por va'er.Upixa hembiapo por por va'er. Ndovi va'er Nhandejry rape-gwi. Opa-rupi ojekwaa va'er anhetegwa. 21Hese ojerovia-ma va'er yvypry kente kwry:Nhaha'ar katu xupe jaiko-vy. Ou va'er, he'i va'er hese*

he'i va'ekwe Nhandejry kwatia nhe' gwa'ry rehegwa omombe'u-vy.Hesu omombe'u Belzebu rehegwa nhe'(Mc 3.20-30; Lc 11.14-23)

22 Upe ramo ojereru xupe, Hesu-pe pete anhy rerekoha. Hesapyso e' va'e,inhe'nge' va'e ave. Ombogwera-ma ramo xupe, inhe'nge' va'ekwe onhe' por-ma,ha hesapyso e' va'ekwe hesapyso por-ma.

23Hembiapo por rexa-vy,* 12:21 Is 42.1-4

MATEUS 12:24 26 MATEUS 12:36Mba'ixa po oporombogwera, he'i ojupe opondera-vy hese. Upa ko ndaha'i

para'e Davi amyr remiarirre, nhane remiha'ar? he'i hese ijaty jaty va'e kwry.24Ha fariseu kwry katu upa ohendu ramo: Ojhegwi rei ndaipu'aki omos hagw

anhy he'i. Anhy ruvixa Belzebu nhe'-rupi ae omos imondo-vy he'i mo' ojupehikwi.

25Ha ha'e ipy'apry oikwaa ramo, he'i fariseu kwry-pe:Tape vai-rupi ohomburuvixagwasu re'i onhondive onhorair-vy. Naimbaraetevi-

ma. Tet mygwa ndaija'i ramo ojehe, hga pygwa ave ndaija'i ramo ojehe, tape vai-rupi oho. Hasy va'e-rami ndaipu'akavi-ma jehe. Ikangyve ngyve oho-vy, he'i arandurehegwa nhe' omombe'u-vy.

26 Aipo ramo, gw Satans re'i kwry ave ndaijoji ramo, ndoikovi ar ra'e.Ndaijoji ar onhondive ra'e. Aipo ramo, ndaipu'aki ar joty jehe ra'e.

27 Belzebu nhe'-rupi omos anhy peje kuri xe-rehe. Aipo ramo, kiva'e nhe'-rupi pende re'i kwry omos anhy? Anhy ruvixa nhe'-rupi para'e, Nhandejrynhe'-rupi para'e. Ha Nhandejry nhe'-rupi omos ramo katu, ma'er po, Anhyruvixa nhe'-rupi hembiapoHesu peje kuri joty xe-rehe. Ijapu he'i va'er pende-rehepende re'i kwry.

28Ha Nhandejry Nhe' Marangatu tee va'e-rupi katu xe amos anhy. Aipo ramo,xe rekoha-rehe pehexa kwaa ramo ra'e, Oiko-ma nipo ra'e Nhandejry nhande ruvixaramo peje ar ra'e xe-rehe.

29 Amombe'u jevy-ta pe-my xe pu'akaveha Satans-rehe. Ndikati avave oikeimbaraete va'e rga-py omonda hagw imba'e kwry-rehe. Onhapyt ranhe ramo aexupe, ogwerahapa ar hga-py o va'e, he'i Hesu anhy rerekoha ombogwera-vy ponoipu'akave hese Satans.

30Upi he'i jevy:Xe ndive omba'apo e' va'e, ojoko xe rembiapo. Xe renda-py ogwenogwa' e' va'e,

xe renda-gwi omondo mombyry omosarambi-vy, he'i jehe ndaija'i-gwi Satans.31-32Upi he'i jevy:Aipo ramo, anhete ko xe ha'e-ta pe-my: Ne rembiapo vai ramo, erenhe' vai

ramo Nhandejry-rehe, omboyke-ta ndhegwi Nhandejry entro ne rembiapo vaikwegwive. Erenhe' vai ramo ave xe Nhande Ryke'y tee va'e-rehe, omboyke-ta ndhegwine rembiapo vaikwe. Ha erenhe' vai ramo katu Nhe'Marangatu tee va'e-rehe, nandeporiahuvereko mo'iry Nhandejry. Nde py'a ky'a eterei-ma. y nande py'a potmo'vi-ma va'er. Ha upe ry-py xe aju jevyha ry-py nande py'a potvi-ma va'eropa e'-rehe, he'i fariseu kwry-pe, Anhy nhe'-rupi hembiapo ra'e Hesu he'i-gwiHesu-rehe.

Hi'a-rehe jaikwaa yvyrahe'i Hesu(Lc 6.43-45)

33Upi omombe'u xupe kwry arandu rehegwa nhe' yva mta rehegwa-rami:Yvamta jaikwaa hi'a-rehe. Yvyra por hi'a pormeme. Ha yvyra vai ndahi'a pori.

Hi'a vai meme voi. Hi'a-rehe jaikwaa yvyra, he'i fariseu rekoha-rehe.34Upi he'i jevy Hesu:Pe mbi ipoxy va'e rekoha-rami peiko. Pende reko vai-gwi, ndikati penhe'

por. Nhande py'apry-rehe nhande nhanhe'. Entro nhande py'a-py jareko va'e-rehe, nhanhe' ave nhande. 35 Ipy'a-py hekoha por va'e reminhongatu ipor. Upe-gwi ogwenoh noh ipy'apry ipor va'e. Ha hekoha vai va'e reminhongatu ipy'a-pykatu, ivai vai. Upe-gwi ogwenoh noh ojhegwi ivai va'e. Ipy'apry ivai va'e ogwenoh.36Amombe'u-ta pe-my anhetegwa va'e. Upe ry-py yvypry gwive hembiapo apokwe-rami ojerereko hagw ry-py, ogwereko asy va'er onhe' rei rei va'e-pe. Pete te peneremimombe'ukwe rei-rehe pene monhe' uka va'er Nhandejry pende rereko asy-vy.

MATEUS 12:37 27 MATEUS 12:4737 Erenhe' por ramo, Ipy'a pot-ma he'i va'er nde-rehe. Ha erenhe' rei ramo katu,Ipy'a ky'a-ma he'i va'er nde-rehe, he'i gw fariseu kwry-pe hekoha mombe'u-vy.

Judeu kwry ohexase Hesu rembiapo por(Mc 8.11-12; Lc 11.29-32)

38Upe ramo oporandu Hesu-pe gw fariseu kwry, judeu rekombo'ehaty kwry ndive:Oroipota ne rembiapo por, porombo'ehry, he'i xupe. Ore rembiexar-rupi

ejapo jahexa e' va'e, he'i xupe.39Upi Hesu he'i xupe kwry:Pe katu y peiko va'e pende reko vai-ma. Ome tee-pe oheja va'e-rami pe

peiko. Gwembireko tee-gwi opoi va'e-rami ave pe peiko. Pejehesa rerova rova va'eNhandejry-gwi. Upa-gwi pejerure jahexa e' va'er-rehe, he'i. Ha ndahexa ukamo'i pe-my upeixagwa, he'i. Ha Jonas amyr rehegwa nhe' ojehu xupe va'ekwekatu amombe'u-ta pe-my. Hexapyr-rupi xupe ojehu va'ekwe-rami ave, ojehu va'erxe-vy. Upe va'er anho mante ahexa uka-ta pe-my, he'i.

40 Amombe'uve-ta pe-my Jonas amyr rehegwa nhe'. Yma va'ekwe piragwasuomok-ma xupe, Jonas-pe. Ha upe rire katu piragwasu rye py-py ohasa mbohapyry mbohapy pyhare ave. Upi os jevy. Upixa ete xe Nhande Ryke'y tee va'eanhemo va'er itagwasu kwa-py mbohapy ry mbohapy pyhare ave ko itagwasu ryepy-py. 41 Ha yma gware Jonas amyr oho va'ekwe Nhandejry nhe' omombe'u-vy.Nnive tet mygware-pe omombe'u mbe'u va'ekwe. Upe nhe' ohendu ramo va'ekweomboasy-ma gwembiapokwe, ogwerova-ma gwekoha va'ekwe. Ha ko'a-rupi oime tuvixamba'eve va'e Jonas amyr-gwi, he'i jehe Hesu xupe kwry. Ha xe nhe' rendu-vyjepe, ndaperovi joty pende rekoha ra'e. Upa-gwi upe ry-py, yvypry hembiapokwepokwe-rami ojerereko hagw ry-py, Nnive tet mygware opu' jevy va'er Nhandejryrovagwy-py pene mombe'u-vy, he'i. Ojohu vai va'er pene rembiapokwe. 42 Ymava'ekwe pete mburuvixagwasu kunha va'e arapopy-koty oiko va'ekwe, oho mombyryva'ekwe mburuvixagwasu Salomo renda-py. Onhemo'arandu uka-vy oho. Yvy apygwive mombyry ete oho va'ekwe ohendu hagw Salomo nhe'. Ha ko'a-rupi oimehi'aranduve va'e Salomo-gwi, he'i jehe Hesu. Upa-gwi upe ry-py opu' jevy va'erupe mburuvixa kunha Nhandejry rovagwy-py pene mombe'u-vy. Pene rembiapokwendojohu pori va'er, he'i judeu ruvixa kwry-pe Hesu.

Hesu omombe'u anhy rehegwa nhe'(Lc 11.24-26)

43Upi he'i