II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİİĞİ KONGRESİ VE …arsiv.mmo.org.tr/pdf/00000794.pdf · karakteristik ile maksimum verim noktasında maksimuma ulaşan bir güç eğrisi elde

tmmobmakina mühendisleri odası

II. ULUSALTESİSAT MÜHENDİSLİĞİKONGRESİ VE SERGİSİ

İĞİ

İİBİLDİRİLER KİTABI

I. CİLT

İZMİRmmo yayın no : 176 EKİM 1995

tmmobmakina mühendisleri odasıSümer Sk. No: 36/1-A Demirtepe, 06440 - ANKARA

Tel: (0 312) 231 31 59 - 231 31 64 - 231 80 23 - 231 80 98

Fax: (0 312) 231 31 65

ODA YAYIN NO: 176 (Cilt 1)

ISBN 975 - 395 -155 - 8 (Tk. No)

ISBN 975 - 395 -156 - 6 (1. Cilt No)

BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO' NA AİTTİR.

KAPAK TASARIMI: GRAFİKER Ferruh ERKEM - İZMİR Tel / Fax: 441 02 53DİZGİ : TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ Atatürk Blv. No:422 / 5 Alsancak / İZMİR

Tel .422 0811-463 55 54BASKI: ALTINDAĞ MATBAACILIK - İZMİR Tel: 421 54 75

95' TESKON / TES 027

MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıdaçıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir.

Pompa Seçimine Etki EdenFaktörler ve Dik Pompalar

ÖZDEN ERTÖZ

VANSANMakina San.

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ

. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ — 4 3 1 .

POMPA SEÇİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLERVE

DİK POMPALAR

Özden ERTOZ

ÖZET.

Pompa seçiminde pratikten gelen bazı alışkanlıklar sonucu, seçici, pompacı ve elektrik motoruimalatçısının kullandığı emniyet faktörlerinin pompa performansını ne kadar değiştirdiği ortayakonmaktadır.

Doğru bir pompa seçimi yapmak için gerekli olan sistem karakteristiklerinin tipleri tanıtılmaktadır.

Sisteme uygun pompa karakteristiklerinin nasıl elde edilebileceği konusu incelenerek dik pompalarınkarakteristiklerinin sistem karakteristiklerine denk getirilmesindeki avantajları etüd edilip örneklerverilmektedir.

Son olarak ta pompa satın alımına karar vermenin ekonomik kriterleri incelenmektedir.

GİRİŞ

Enerji ekonomisi yönünden işletmelerde en çok dikkat edilmesi gereken ünitelerden bir tanesi depompalardır. Pompa seçiminde iyi niyetle verilen bazı kararlar, pompaların ve elektrik motorlarınıngerekenden daha büyük seçilerek hem fiyatının artmasına hem de en iyi verim bölgesi dışındaçalışmasına sebep olmaktadır. Bir tesis planlanırken genelde, boru ve armatürlerin çapları minimumilk maliyete göre seçilmektedir, işletme maliyeti ile ilk maliyet toplamının mevcut ekonomik şartlardaminimum yapmak üzere seçim yapılarak optimum pompa, boru ve armatür büyüklüklerisaptanmalıdır.

EMNİYET FAKTÖRLERİNİN POMPA PERFORMANSINA ETKİLERİ.

Pompa seçiminde debi ve manometrik yükseklik hesaplandıktan sonra pompayı sipariş ederkendebiyi %20-30, manometrik yüksekliği de %10 arttırmak adet olmuştur.

Siparişi alan pompa imalatçısı çalışma noktasını garanti etmek için çark çapını biraz büyük seçecekveya kayışla tahrik ediliyorsa kasnak çapını biraz küçük seçecektir.

Pompa sincap kafesli bir elektrik motoru ile tahrik edilirken motor devir sayısı (elektrik motoruimalatçısının emniyet faktörü ve etiketindeki devir sayısı tam yükteki devir sayısı olduğundan vepompa çok kere tam yükte çalışmadığından) etiket değerinden daha hızlı dönecektir.

Bunların sonucu olarak pompamız gereken noktanın oldukça dışında bir noktada çalışacaktır

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ •432-

%Hm

140

120

100

80

60

40

20

0/

/

H-Q—-_

y

7

—"

- — • — .

4

3 "

h>

Je

I

-—-

r

-

0 20 40 60 80 100 120 140 160 %Q

1-%100 debi ve manometrik yükseklik2-Debi için %25 emniyet faktörü3-Basma yüksekliği için %10 emniyet faktörü4-Pompa imalatçısının emniyet faktörü5-Elektrik motoru imalatçısının emniyet

faktörü6-Pompanın hakiki çalışma noktası

(öngörülenden %60 daha büyük debideçalışma)

7-Debiyi normale getirmek için vana ileyapılan kısılma. 1-7 nolu noktalararasındaki manometrik yükseklik farkıkısılma esnasında lüzumsuz olarakharcanan %30 enerjiye tekabületmektedir.

Şekil 1

SİSTEM KARAKTERİSTİĞİNİN SAPTANMASI

Debi ve basma yüksekliği ile pompa seçimine karar vermeden önce sistem karakteristiğinin çizilmesitercih edilmelidir Sistem karakteristiği, bir devrede her debiye karşılık gelen basıncın grafik olarakgösterilimidir. Bu grafikte absiste debi, ordinatta ise bu debinin geçebilmesi için sistem direncinindeğişimi, basılan sıvı sütunu cinsinden gösterilir

Bu direnç üç bölümden oluşur

1- Geometrik basma yüksekliği (debi değişimi ile değeri değişmez).2- Çalışmadaki dizayn basıncı, (debi değişimi ile değeri değişmez).3- Debi ile değişen sürtünme kayıpları (boru sürtünme kayıpları ile özel dirençler toplamı), (şekil 2)

Sistem karakteristiği yeni boru için çizilirken, ilende boruların sürtünme kayıplarının artacağı gözönüne alınmak istenirse, değişik sürtünme katsayıları için iki tane sistem karakteristiği çizilmesigerekir, (şekil 3)

Hm Toplam SistemKarakteristiği Hm

SürtünmeKaybi

işletme basıncı

Geometrik Yükseklik

Eski Boru

Yeni Boru

Şekıl-2 Q Şekil -3 Q

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • - 4 3 3 -

Pompanın emme deposundaki veya kuyu içindeki seviye değişiklikleri veya hidroforun alt ve üstbasınçları değişimini ve boru kayıplarının zamanla artması sonucu sistem karakteristiğindemeydana gelecek değişiklikleri beraberce göstermek gerekince (şekil 4) teki gibi bir sistemkarekteristiği ortaya çıkar.

HmEski Boru

Yeni Boru- '.T.....AIt seviye

Burada tanımladığımız en basit bir hidrolikdevredir. Daha karmaşık şebekelerde herçıkış noktası için bir sistem karakteristiğitanımlamak mümkündür. Sistemkarakteristiği, değişik uygulamalar içinoldukça fark gösterebilir. Bir sistemin toplambasma yüksekliğinin büyük kısmı geometrikbasma yüksekliğinden oluşuyorsa, oldukçayatık bir sistem karakteristiği vardır(şekil 5). Sürtünme kayıplarının fazla,geometrik basma yüksekliğinin az olduğusistemlerin ise oldukça dik bir sistemkarakteristiği olur. (şekil -6)

Şekil-4

Hm Hm

Yatık Sistem Karakteristiği

QŞekil -5

Dik SistemKarakteristiği

Şekil -6

Derinkuyu pompalarında veya seviyesi değişken bir havuzdan su emen pompalarda geometrikbasma yüksekliği değişkendir. Hidrofor devrelerinde de sistem iki basınç arasında çalıştığından alt veüst basınçlar için iki sistem karakteristiği (şekil 4) teki gibidir. Çalışma noktası bu iki eğri arasındaherhangi bir yerde olabilir. Pompa seçilirken bu husus göz önüne alınmalıdır.

Pompa imalatçıları müşteri taleplerini en az sayıda pompa tipi ile karşılamaya gayret ederlerTek kademede fazla basma yüksekliği elde etmek için dizayn edilen radyal tipte bir santrifüj pompaçarkının çıkışı dönme eksenine dik olur . H-Q karakteristiği genel olarak yataya yakıtı biıgörünümde olan bu pompaların güç eğrileri oldukça dik olup, güç eğrisinin yükselişi en iyi verininoktasından sonra da devam eder. Bunlar özgül hızları en düşük pompalardır.

Eksenal pompalar ise dizaynın öteki ekstrem ucudur. Bu pompalarda çark çıkışı dönme eksenineparaleldir.Pompa karekterisriği ve güç eğrisi oldukça diktir. Bu tip pompaların debileri büyük basınayükseklikleri azdır. Kapalı vana durumundaki basma yükseklikleri en iyi verim noktasındaki basmayüksekliklerinden oldukça yüksektir. Güç eğrisi de kapalı vana durumunda maksimumdur Debiarttıkça çekilen güç azalır. Bu iki ekstrem durumdaki pompalar en iyi verim noktası civarındaçalıştırılmadıkça sakıncalar yaratır. Dizayn bakımından yukarıda bahsettiğimiz örneklerin arasındakalan özgül hızı ortalarda olan yarı aksiyal pompaların çar!- çıkışı eksen ile 45°-80° açı yapar (şekil 7)

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • • 4 3 4 -

Santrillij

YarıEkscncl

Şekil -7

Ekscncl

Pompa karakteristiklerini dengelemek yani, kapalı vana durumuna kadar düzgün yükselen birkarakteristik ile maksimum verim noktasında maksimuma ulaşan bir güç eğrisi elde etmek, özgül hızıortalarda olan bir dizayn ile mümkündür. Özgül hızı ortalarda olan pompaların verimleri maksimumoluğundan diğer tip pompalara göre daha az enerji harcayan bir pompa ortaya çıkmaktadır. Pek tabiiolarak istenilen maksimum basma yüksekliğini tek kademede bu yöntemle elde etmek mümkünolmayabilir. Bu sebepten bu tip pompaların kademeli yapılması gerekir. Yatay milli kademelipompalarda, eksenel kuvvetleri dengelemek, pompanın rijitliğini sağlamak için pompaların çok uzunyapılmasından kaçınılarak, kademe başına basma yüksekliğinin fazla olması yeğlenir.Yatay milli pompalar yerine dik milli pompalar kullanıldığında pompanın rijitliği problemi ortadankalktığı için kolaylıkla çok kademeli yapılarak istenilen basma yüksekliği yüksek verimle eldeedilmektedir.

(Şekil 10) da sistem karakteristiği orijinal hal ve zamanla boru çapında meydana gelecek pürüzlenmeve darlamaları da gözönüne alan sistem karakteristiğine göre seçilen bir pompada, pompakarakteristiği eğiminin etkisi gösterilmektedir. Pompa karakteristiği dşk olan pompanın debisi sistemdirenci artınca %4 azaldığı halde yatık karakteristikli pompanın debisi %8 azalmaktadır. Pompaseçerken emniyet olarak basma yüksekliğini arttırmak yerine belli bir debinin geçmesini garanti altınaalmak için dik karakteristikli pompalar tercih edilmelidir.

Q //O

RTiF

A

140

130

120

1 1 0

100

9 0

8 0

7 0

EĞİMLİ H-Q

SİSTEMH.Q.

ESKÎBORU

50 60 70 80 90 100 1)0 120% DİZAYN DEBİSİ

Şekil-10

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ - • 4 3 5 -

ŞEKİL-11 Bir soğutma kulesi havuzu kenerınamonte edilmiş dik pompa görülmektedir Butip pompalarla yapılan tesisatta emme borusu.emme vanası ve emme kollektörü bulnmazPompa montajı için ayrı bir yeı degerekmediğinden yerden de tasrruf edilmişolunur.

Şekil-12 Kazan besleme pompası olarakkullanılan bir dik pompa görulmeMed»Kazan besi pompalarında NSPH (net po/ıtilemme yüksekliği) kritik ise kondens deposunuyükseklere kaldırmak yerine dik millipompalarla çözüme ulaşmak mümkündür

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • •436-

Şekil-13 Ara pompaj (booster pump) olarakdik milli pompaların emme kılıfsız olarak tamonte edilmeleri mümkündür.

Us...- | H ' i i ! !

Şekil-14 Ara pompajda gelen boru yeraltında ise emiş kılıfının herhangi bir yerindenkaynakla irtibatiandırmak kolayiıksağiar.

şekil-15 Dik pompalar sadece derin kuyupompaları olmayıp aynı zamanda kolonborusuz veya kısa kolon borulu olarak yataymilli kademeli santrifüj pompalar yerinekullanılmaktadır.

Şekil-16 Yakıt transfer pompası olarakkullanılan birdik pompa

"• ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 3 7 •

Yatay milli pompalar yerine dik milli pompalrın kullanımında :

1- Emme vanası, ip klapesi, emme kollektörü olmadığından emiş hattı basınç kaybı yoktur.2- Motajda yatay milli pompalara göre yarıdan daha az yer kaplar. Yerden tasarruf edilir.3- Basma yüksekliğini değiştirmek gereken durumlarda hiç bir tesisat tadilatı yapmadan

kademe eklemek veya çıkarmak mümkündür.4- Kademe başına basma yükseklikleri az olduğundan pompa karakteristiğini hassas olarak

ayarlamak mümkündür.

POMPA SEÇİMİNİN EKONOMİK KRİTERLERİ

Bir tesis için satın alınacak ekonomik bakımdan en uygun pompanın seçiminde mevcut alternatiflerinekonomik analizinin yapılması gerekir. Ekonomik analiz sonucu, problemsiz bir şekilde çalışmaktaolan bir pompanın değiştirilmesi daha ekonomik olabilir. Detaylı amortisman hesaplan yapmakkonumuz dışındadır. Ama ekonomik bakımdan mantıklı bir seçim yapmak için konuyu ana hatları ilebilmek gerekir.

Yıllık işletme maliyeti; yıllık enerji maliyeti ile sabit masraflar toplamıdır.

Sabit masraflar: Yıllık ortalama bakım maliyeti + vergiler + ilk yatırımın faizi + sigorta bedeli +amortisman ( pompa ve tahrik motorunun satın alma maliyeti bolü tahmini ömür) toplamıdır.

Yıllık işletme maliyetine göre satın alma kararı verirken sabit masraflar ilk maliyetin yüzdesi olarakalınır.

Yıllık işletme maliyeti =yıllık enerji bedeli * enerji maiiyeti + ilk maliyet * A

Örnek olarak: sabit masrafların % 20 ve enerji maliyetinin 3000 Tl/Kwh olduğunu varsayalım50 Lt/sn. debili 45 mss. basma yüksekliği olan günde 8 saat ve yılda 300 gün çalışacak birsirkülasyon pompası için üç firmadan aldığımız teklifler aşağıdadır.

firmafiyatverim

45.A

000.000%70

70.%

B00079

.000c

65.000%73

.000

Hidrolikgüç=p*Q*g*H = 1000*0.05*9.81*45 = 22.07Kw

Firma A B C

^« = 30.22 K».verim 0.70 0.79 0.73

yılda harcanan enerji Kwh 75.624 67.008 72.528

yıllık enerji maliyeti 226.872.000 201.024.000 217.584.000sabit masraflar 9.000.000 14.000.000 13.000.000

yıllık işletme maliyeti 235.872.000 205.024.000 230.584.000

Bu üç pompanın fiyatlarının oldukça farklı olmasına rağmen yıllık işletme maliyetinin en pahalıpompa için en az olduğu görülmektedir. Eğer pompalar günde 24 saat senede 365 gün çalışacakolursa maliyetler

A B C837.082.800 Tl 747.737.600 Tl 807.181.600 Tl

lira olur.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 3 8

Buradan verimi yüksek pompanın çalışma müddeti uzadıkça daha avantajlı olduğu çalışma süresikısa pompalarda verim düşüklüğünün etkisinin az olduğu görülmektedir. Bu maliyet analizi verimiyüksek pompaya ne kadar fazla ücret Ödeme kararı verilmesine veya mevcut bir pompanın dahayüksek verimli bir pompa ile değiştirilmesinin uygun olup olmadığı hakkında karar verilmesine deyardımcı olur.

SONUÇ

Pompa seçiminde gösterilecek itina tesisin işletme ekonomisine büyük ölçüde tesir etmektedir.Pompalar bir yılda kendi maliyetlerinin 10 katı tutarında enerji harcayabilir. Uygun seçimle bu enerjiminimuma indirilmelidir. İlk örnekte görüldüğü gibi emniyet faktörlerinin toplam etkisi %30 fazlaenerji harcanması na sebep olamaktadır. Pompaj sistemlerinde göz önüne alınması gereken diğer birnokta da zamanla sisteme yapılan ilavelerle debinin arttırlması gerektiğinde pompa sayısınınarttırılarak ana borudaki kayıpların anormal ölçüde artmasına karşılık boru çapı ve armatürlerindeğiştirilmesi gereğinin düşünülmemesidir. Bir çok tevsi edilmiş tesiste, pompa basınçlarınıngereğinin iki katından daha yükseklere çıktığı nı gördüm.

Kaynaklar:1- Allis Chalmers Mnf. Co. pompa katalogu2- Vertical Türbine Pump Association "Türbine Pump Facts"3- CHURCH Austin H. "Centrifugal Pumps and Blowers" 1957

Özgeçmiş: A. özden Ertöz 1934 yılında izmirde doğdu. 1960 yılında İ.T.Ü. den makina mühendisiolarak mezun oldu. Finlandiyada pompa araştırma mühendisi olarak çalıştı, 1964 yılında kendi firmasıVansan makina sanayiini kurarak pompa imalatına başladı. Halen Vansan Makina Sanayii adlı kendifirmasında derin kuyu pompaları ve çekvalfler imal etmekte olup öğretim görevlisi olarak Dokuz EylülÜniversitesinde "hidrolik makinalar" dersini vermektedir.

95' TESKON / YAN 028


Yangın Merdivenlerinin veKaçış Yollarının Basmçlandırılması

ABDURRAHMAN KILIÇ

İ.T.Ü.Makina Fakültesi


BİLDİRİ

X H- ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 4 1 •

YANGIN MERDİVENLERİNİNVE

KAÇIŞ YOLLARININ BASINÇLANDIRILMASI

Abdurahman KILIÇ

ÖZET

Bu çalışmada; insanların tahliyesi için düzenlenen kaçış yolları ve yangın merdivenlerinin özellikleriaçıklanmakta, yangın merdivenlerinin basınçlandırılmasına ilişkisi kuralları ve duman girişini önlemekiçin gerekli basınçlandırma seviyesi ve hesap yöntemleri verilmektedir. Kaçış yolları ve yangınmerdivenleri hakkında bilgi verildikten sonra sızıntı alanları aynı olan bir merdiven kovasında bacaetkisinin değişimi incelenmiş ve basınçlandırma ilkeleri verilmiştir.

1.GİRİŞ

Yangınlarda ölüm ve yaralanmaların büyük çoğunluğu, katlar arasına ve merdiven boşluğuna dolanduman nedeniyle olmaktadır. İstatistiki çalışmalarda; ölümlerin % 90'ından fazlasına zehirli dumanınneden olduğu görülmektedir. Yangın sırasında oluşan duman ve yüksek sıcaklık paniğe nedenolmakta, deri ve solunum sisteminde meydana gelen ağır hasar ve yoğun duman nedeniyle insanlaryollarını kaybetmekte paniğe kapılmaktadır. Yoğun dumanı gören kişiler, o anda her şeyi kaybettiğiniher şeyin anlamını yitirdiğini sanmakta, ne yapacağını bilememektedir. Çevredeki eşyaların yanması,karbonmonoksit ve diğer zehirli gaz konsantrasyonunu artırmakta ve buna bağlı zehirlenmelergörülmektedir.

Her duman görülen yerde mutlaka yangın olmayabilir. Örneğin bir ahşap dolap veya bir yatak büyükmiktarda duman çıkarabilir ve klima kanalları veya ara boşluklardan bütün odalara dağılır. Her tarafduman olduğundan yangının kaynağının bulunması zorlaşır. Küçük bir yangının kaynağı bile saatlerceuğraştan sonra bulunabilir.

Duman yayılmasının önlenmesi ve hacımların dumandan arındırılması; hem can güvenliğibakımından, hem kısımlara dumanın verdiği maddi zararın azaltılması ve hem de yangına kolaymüdahale edilebilmesi bakımından yangın güvenliğinin en başta gelen önlemlerindendir.

Dumanın bir hacım içinde yayılmasının önlenmesi için duman tahliye bacaları, bir hacımdan diğerhacımlara geçişinin önlenmesi için duman damperleri veya perdeleri ve bir hacma dumanıngirmemesi için basınçlandırma sistemleri yapılır. Duman çekiş bacaları veya havalandırmabacalarının görevi, dumanı bina veya bir hacim içine yayılmadan dışarı atmaktır. Büyük hacimlerdedumanın yayılmasını önlemek için, tavandan sarkan duman bölmeleri de gereklidir. Modernmimaride, galeri ve kapalı çarşı dizaynında kullanılan atrium, hail gibi yapılarda en üst noktayaduman alarm sisteminden kontrol edilen otomatik duman tahliye kapakları gereklidir. Bir bina içindekiher yangın bölmesinde ve özellikle yangın kaçış yolları ve merdivenlerinde, duman bacalarıyapılması gerekir. Duman bacaları doğal çekişle veya yangından etkilenmeyen bir güç kaynağı ilezorlanmış çekiş uygulanmalı, doğal çekişli duman bacaları merdiven kovalarında en az 1 m2 çıkışağızlı olmalıdır. Duman baca ağızları daimi açık olabileceği gibi, yangın anında elle kolaylıklaaçılabilen mekanik düzenlerle de çalıştırılabilirler. Bu tür mekanizmalar sürekli bakımla işler durumdatutulmalıdır.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 4 2 -

Topluma açık büyük binalarda dumanın yayılımına çoğu zaman havalandırma kanalları nedenolmaktadır. Dumanın yayılımının önlenmesi için havalandırma kanallarının bölümlere girişlerindeotomatik damper kullanılmalıdır. Sıcaklığın artması esası yerine kanal dedektörlerinin kullanılması vedamperlerin dedektörlerden kumanda edilmesi daha uygundur.

Tamamen bina içindeki yangın merdivenlerinin kovalarında, yangın merdivenlerine ve kaçış yollarınaduman girişinin önlenmesi de oldukça önemlidir. Daima açık kalacak havalandırma bacaları tesisedilerek kaçak dumandan korunma sağlanmalıdır. Çok yüksek yapılarda mekanik havalandırma fyapılmalı, bağımsız ve yangından korunmuş bir güç kaynağı kullanılmalıdır. •',-

2. BASINÇLANDIRMA SİSTEMLERİ

Yangın esnasında binanın boşaltılmasının çabuk olabilmesi için kaçış yolları ve yangın merdivenleribasınçlandırılarak dumanın girişi engellenir. Son zamanlarda, ülkemizde de yeni çıkarılan yangındankorunma yönetmeliklerinde yüksek yapılardaki yangın merdivenlerinin basınçlandırılması zorunluluğugetirilmiştir.

Basınçlandırma, korunmuş kaçış yolları oluşturacak şekilde yapılır. Basınçlandırma havası debisi; /basınçlandırma yapılacak yere, kullanım amacına, binanın yüksekliğine, istenilen basınçlandırmaseviyesine, dış sıcaklık ve rüzgar hızına ve kullanılan standartlardaki kabullere bağlı olarak değişir.Korunmuş kaçış yolları merdiven kovaları, lobiler ve bazı durumlarda koridorları da kapsar. İhtiyaca 'göre, bu yerler basınçlandırılarak tatmin edici bir duman kontrolü sağlanmaya çalışılır.

Konu en geniş olarak; BS (British Standarts, 5588 Bölüm 4) ve ASHRAE (American Society ofHeating, Refrigerating and AirConditioning Engineers, lnc.)da ele alınmıştır. Bu iki yayında olayafarklı açılardan yaklaşılmaktadır. ASHRAE kodlarında debiyi hesaplamak için matematikbağıntılardan yararlanılırken BS'de ampirik tablolar ön plandadır. Ayrıca ASHRAE'de yalnızcamerdiven kovasının basınçlandırılması söz konusuyken BS'de buna ilave olarak lobi ve koridorlarında basınçlandırılacağı göz önünde bulundurulmaktadır. Dolayısıyla bulunan debiler de birbirinden ,farklı olmaktadır. /f

Basınçlandırma korunmuş kaçış yollarının tamamını kapsar. Merdiven kovaları, lobiler ve bazıdurumlarda kaçış koridorları basınçlandırılır. Buradaki amaç, bir yangın durumunda meydana gelecek 'dumanın insanların kaçış yollarına sızmasını önlemeke ve emniyetli bir geçiş sağlamaktır.

Basınçlandırma sistemi tek kademeli sistemde basınçlandırma sistemi sadece acil durumlardadevreye sokulur. Genellikle bir duman dedektörüne bağlı olan sistem, dedektörün aktive olmasıdurumunda sisteme basınçlı hava basar. Normal durumlarda havalandırma yapılan ve acil durumdabasınç seviyesi artırılan sistemlere de iki kademeli sistem adı verilir. Pratikde daha çok iki kademelisistem tercih edilir.

Tek kademeli veya iki kademeli basınçlandırma sistemleri tekli enjeksiyon veya çoklu enjeksiyonla /.sağlanabilir Tekli enjeksiyonda basınçlandırma fanı tepe noktaya konulur. Fakat yüksek merdivenkovalarında tekli enjeksiyon yeterli değildir. Tekli enjeksiyon sistemlerinin 8 kattan yüksek binalarda ,tavsiye edilmemektedir. Özellikle açık kapıların olması durumunda yeterli basınç seviyesisağlanamamaktadır.

Açık kapıların etkisinin ortadan kaldırmak için çoklu enjeksiyon sistemi tesis edilir. Güvenli birbasınçlandırma sistemi için enjeksiyon sistemli yapılarda iki enjeksiyon noktası arasında 3 kattanfazla olmamalıdır.

Basit merdiven kovası sisteminde tekli veya çoklu enjeksiyon yöntemi kullanabilir. Bir veya daha ,fazla merkezkaç, eksenel, pervaneli fandan yararlanılabilir. Tüm merdiven kovası kapıları kapalıyken jsistem tatmin edici basınçlandırmayı sağlar. Merdiven kovası kapıları açıkken genellikle basınç farkı >düşük seviyeye iner (3 Pa). Bu düşük seviye merdiven kovasına duman sızıntısını engellemek için


yeterli değildir ve basit merdiven boşluğu sistemleri yalnızca boşaltım sırasında tüm kapılarkapalıyken yeterlidir.

Tüm kapılar kapalıyken ve bazı kapılar açıkken istenen basınç seviyelerini sağlamak için tasarlanan 4çeşit sistem mevcuttur. Kanada sisteminde, besleme havası miktarı sabittir ve merdiven kovasınındış kapısı sistemin etkinleşmesiyle otomatik olarak açılır. Bunun yanında, besleme havası miktarısabit ve barometrik damperli sistem, değişken hava miktarlı sistem ve yangın katında havalandırmave boşaltma yapılan sistemler en çok kullanılanlarıdır.

3. KAÇIŞ YOLLARI VE YANGIN MERDİVENLERİ

Bir bina veya konstrüksiyonun herhangi bir noktasından yer seviyesindeki caddeye kadar olandevamlı ve engellenmemiş çıkış yolunun tamamına kaçış yolu denilir. Kaçış yollları, 3 veya daha azkatlı binalarda 60 dakika yangına dayanıklı, 4 kat ve daha yüksek binalarda 120 dakika yangınadayanıklı bölmelerle ayrılmalıdır. Kaçış yolları kapıları yanlardan menteşeli olacak ve kaçış yönüneaçılır şekilde düzenlenmeli ve kaçış yolu hiçbir şekilde daralmamalıdır.

Umumi binalarda her oda veya müstakil hacim bir koridora en az bir kapı ile bağlanmalıdır. Dışarıyabağlantısı olmayan yalnız birinden diğerine geçilen odalar yapılmamalıdır. Bir hacimden korunmuş biryangın kaçış yoluna uzaklık, en çok 30 m olmalıdır. Şayet hacımlarda otomatik sprinkler varsa en çok45 m olabilir. Kaçış yolları en dar yerinde 120 cm' den az olmamalıdır.

Yüksek binalarda topluma açık yerlerde her daire ya da bağımsız bölüm için biri korunmamış da olsaen az iki farklı yangın kaçış yolu düzenlenmelidir.

Kaçış yollarına engelleyici hiç bir şey konulmamalı, kaçış çıkışların önü kapatılamalıdır. Binasorumlusu veya güvenlik görevlileri bunu sağlamalıdır. Salon tipi büyük bir hacma, hacmin insankapasitesi ile orantılı sayıda, ikiden az olmamak üzere kaçış yolu tahsis edilmelidir. Bunlarıngirişlerinin konumu, salonun hiç bir noktasından 45 dereceden daha dar bir açı ile görünmeyecekşekilde olmalıdır.

Yangın durumunda, bir binadaki insanların tahliyesinde kullanılmak üzere, bu göreve özel olaraktasarlanan merdivenlerdir. Yapının olağan merdivenlerinden yangında kullanılabilecek özellikleresahip olanları da yangın merdiveni olarak kabul edilebilir. Yangınmerdivenleri, yangınla ilgili tahliyelerde kullanılan kaçış yolları bütününün bir parçasıdır ve diğer kaçışyolları öğelerinden bağımsız tasarlanamazlar. Bir yangında asansörler kaçışta merdivenlere yardımcıolarak kullanılamazlar.

Konutlarda, giriş katından itibaren bir genel merdivenden giriş katları hariç, 20 den fazla daireninfaydalandığı binalarla 10 veya daha yüksek katlı binalarda, katlar alanı toplamı 600 m2 den dahafazla olan veya zemin ile beraber dört normal katı aşan büro binalarında yangın merdiveniyapılmalıdır. Bunların haricinde bütün işyeri, ticaret merkezleri ve topluma açık yapılarda katsınırlamasına bakılmaksızın birden fazla kat varsa yangın merdiveni olmalıdır. Asma katlar, katolarak sayılmaz, bodrum katlar kat olarak sayılır.

Topluma açık yapılar, toplantı yerleri, spor ve sergi salonları, sinema, konser salonları, okullar veöğetim kurumları, kışlalar, yurtlar, oteller, düğün salonları, lokaller, klüpler, hastaneler, huzur evleri,kreşler, tehlikeli madde depoları, fabrikalar 200 m2 den büyük imalathaneler ve benzeri yapılarda herkat en az iki çıkış ve en az bir yangın merdivenine bağlantılı olmalıdır. Yangın hangi noktada çıkarsaçıksın, o kattaki bütün insanların çıkışlarının sağlanması için kaçış yolları ve yangın merdivenleribirbirlerinin alternatifi olacak şekilde konumlandırılman, yan yana yapılmamalı, yangın merdivenikovası ile merdiven aynı katta olmalı ve genel merdivenlerden geçirilerek yangın merdivenineulaşılmamamalıdır. Bir kattaki insan sayısı 500'ü aşarsa en az 3 yangın merdiveni yapılmalıdır.

Merdiven kovalarının yeri, binadaki insanların güvenlikle bina dışına kaçışlarını kolaylaştıracakşekilde seçilmelidir. Yangın merdivenlerinin başladıkları kottan çıkış kotuna kadar süreklilikgöstermelidir.


Yangın merdivenleri bina içinde veya dışında konumlandırılabilir. Tamamen bina içindeki yangınmerdivenlerinin kovalarında, daima açık kalacak havalandırma bacaları tesis edilmeli, dumankaçağından korunma sağlanmalıdır.

Yüksek yapılarda mekanik havalandırma yapılmalı, bağımsız ve yangından korunmuş bir güç kaynağıkullanılmalıdır. Binalarda yangın merdiveni tercihen bölgenin hakim rüzgar yönünde kurulmamalıdır.

Yangın merdivenlerine, yangına en az 30 dakika dayanıklı ve alev kesici, kaçış yönünde açılan ve kendikendine kapanan kapılar aracılığıyla ulaşılması gerekir.Yangın merdivenlerine yangına güvenli birhacımdan geçilmesi tercih edilmeli ve bu sistem topluma açık binaların iç konumlu yangın merdivenleriolmalıdır.

Yangın merdiveni duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılmamalı, bu elemanlar yangına120 dakika dayanıklı olmalıdırlar. Bodrum kat yangın merdiveni ile diğer katlar yangın merdivenlerindefarklı kovalar kullanılmalıdır. Yangın merdivenlerinin her iki kenarına küpeşte veya korkuluk yapılmalıdır.

Merdiven boşluğu yüksekliği, basamak üzerinden tavana serbest olarak en az 200 cm olmalıdır.Sahanlıklar arası kot farkı en çok 3 70 m olmalıdır. Basamak genişlikleri ortalama 28 cm'den az vebasamak yüksekliği 18 cm'den çok olmamalı. Dönüşlerde, dar kenarlarda basamak genişliği 20 cmnin altına inmemelidir. Yangın merdiveni kapılarının genişliği konut ve bürolarda en az 80 cm,topluma açık yapılarda (oteller dahil) en az 120 cm olmalıdır. Kapı kanatları kaçış yönüne açılacak birmekanizma ile kendiliğinden kapanmalı ve duman sızdırmaz olmalıdır.

Kapılarda eşik olmamalıdır. Sürekli açık tutulan ayrı bir kaçış yolu bulunmayan binalarda turnike vetamburlu dönme kapılar yapılmamalıdır. Yangından korunmuş kaçış yollarında, 3 veya daha azbasamağa tekabül eden kat farkları rampalarla bağlanmalı, rampalar yangın merdivenlerine eşitgüvenlik önlemleriyle donatılmalı ve eğim sabit tutulmalıdır.

4. ŞAFT BASINCININ DEĞİŞİMİ

Merdiven kovasındaki basınç değişimleri daha çok merdiven kovası yüksekliğinin fonksiyonudur.Yükseklik arttıkça alt ve üst seviye arasındaki basınç farkı yükselir. Buna bağlı olarak duman hareketide değişir. Genel olarak dumanın hareketine, baca etkisi, sıcak dumanın genleşerek yükselmesi,rüzgar, sıcaklık farkı, havalandırma kanalları ve açıklıklar neden olur. Bu faktörlerin değişimi isebinanın konumuna, basınçlandırma durumuna göre değişir.

Dikey sızıntı alanı bulunmayan; iç ve dış sıcaklıkları farkının her kattaki sızıntı alanlarının da aynıolduğu basit merdiven kovalarına ilişkin analitik metod en basit olanıdır. Katlar ve diğer şaftlarboyunca olan sızıntı etkisinin ihmal edilmesi maksimum ve minimum basınç dağılımı arasındakibasınç farkı dağılımını arttırır. Bu bakımdan da verilen analizin kullamın alanı sınırlıdır. Ayrıca analizyalnızca bir basınçlandırtlmış merdiven kovası olan binalar içindir. Ancak simetri kavramı kullanılarakherhangi sayıdaki merdiven kovasına genişletilebilir. Merdiven kovalarının kapılarının açık olmasıdurumu ayrı bir analiz gerektirir

Şekil 1'de, dış sıcakılğın iç sıcaklıktan küçük olduğu kış şartları için,.iç ve dış sıcaklıkları aynı vesızıntı karakteristikleri farkı üç farklı merdiven kovası için basınç profilleri görülmektedir.

Merdiven tepesi

Asansör şaftı sızıntılı ,,•"' f^TCallar arasındadüşey sızıntisız

Katlar arasında 'düşey sızıntılı

Merdiven tabam

Basınç Farkı

Şekil 1. Sızıntı karekteristikleri farklı kovalarda basınç profilleri

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ •445-

Katları arasında düşey sızıntı veya merdiven kovalarından şafta sızıntı olmayan binalardabasınçlandırılmış merdiven kovasının basınç profili düz bir çizgidir. Bu düz çizginin eğimi dışarısı ilemerdiven kovası arasındaki sıcaklık farkına vebinanın sızıntı alanlarına bağlıdır. Sapmanınuzunluğu katlar arasındaki sızıntının büyüklüğüyleilişkilidir. Basınç profili ise merdiven kovasmdakisızıntı alanlarına, asansör şaftına, dış duvarlara,binanın sıcaklığına, merdiven kovasına ve dış havayabağlıdır. Merdiven kovasında belli bir mesafedeki ;basınç değişimi diğer bir mesafeden fazla olabilir. Buyüzden ortalama, maksimum ve minimum basınçfarklılıklarına dikkat edilmelidir.

Ps

Ts

Psa

P B

PB

T B

PBa

PoPD

Merdiven kovası, asansör kovası ve şartlardaki j ls IB Tgsıcaklık, dış hava sıcaklığından farklı ise, hava; alt veüst noktalardaki yoğunluk farkı nedeniyle hareketeder. İçerideki sıcaklık dışarıdaki sıcaklıktan dahabüyükse alt kısımlardan girer ve üst kısımlardançıkar, buna baca etkisi ve tersi ise yani dış sıcaklıkbüyük ise tersi bir hava girişi olur, buna da ters baca r~Se| r"Ba f*0aetkisi adı verilir.

r''' 'Genelde merdiven şaftındaki akışlarda sürtünmelerihmal edilebilecek derecede küçüktür. Özelliklekapıları kapalı basit merdiven kovası sistemleri için • •• • • • - • -sürtünmeler ihmal edilebilir.

3

Dolayısıyla merdiven kovasmdaki basınç hidrostatik kabul edilerek ps (kg/m ) merdiven koyası içindekihava yoğunluğu; Psa(Pa); merdiven kovasının tabanındaki mutlak hava basıncı; g(m/s ) yerçekimiivmesi olmak üzere, merdiven kovasında tabandan itibaren z(m) yüksekliğindeki mutlak hava basıncıPs(Pa);

Ps=Psa-g. Ps-Z (D

yazılabilir. Rüzgar hızı ihmal edilirse dışarıda z yüksekliğinde basınç, hidrostatik basınç alınabilir vemerdiven kovası dışındaki basınç farkı benzer şekilde, bina dışında alt seviyedeki basınç Poa (Pa),hava yoğunluğu po(kg/m3) olmak üzere bina dışında z (m) yüksekliğindeki basınç

Po= Poa" g- PO-Z (2)

ve merdiven kovası ile dışarısı arasındaki basınç farkı

APso= Ps-Po = AP s o a + g.Z.( po-ps) (3)

yazılabilir. Yoğunluğun değişmediği ve yükselikle basıncın az değiştiği kabulü yapılarak, P= p R Tmükemmel gaz denkleminden yararlanarak

AP.n = A P c n a + K J İZPS0=AP s 0a+K s

'o ' s

yazılabilir. Burada; To (K) dış hava sıcaklığı, Ts (K) merdiven kovası sıcaklığıdır, R mükemmel gazsabiti için havanın değeri kullanılarak Ks= 9 Patm /R = 3460 1/K elde edilir.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • • 4 4 6 -

Dış Basınç. P.Bina Kasıncı.P.Şıft Basıncı.P.

N p. u T R AL_D_İİ7.L !•

AH.o-P.-P

AP.i-P.-P,

asınç

Şekil 3. Kış şartları için basınç profilleri ve basınç farkları

Dış basınç, şaft basıncı ve bina içindeki basınç yükseklik arttıkça azalır(Şekil 3.). Basınç farkları ise, kışşartlarında şaft basıncı ile dış ortam arasındaki basınç farkı yükseklikle artar. Bina içindeki basınç iledış ortam arasındaki basınç farkı da benzer değişim gösterir.

Yangın olan binada, eğer duman nötr düzlemin (basınç farkının sıfır olduğu düzlem) altında iseşaftlara girer ve yükselir, nötr düzlemin üstünde ise şaftlardan çıkar ve binaya yayılır veya dışarıgider.

Şekil 4.Baca etkisinin yükseklik ve sıcaklıkla değişimi

Şekil 4 de baca etkisinin yükseklik ve iç sıcaklıkla değişimi görülmektedir. Şekilde görülen değişimsızıntı olmayan şaftlar için ve nötr düzlemden ölçülen yükseklikler için geçerlidir. Dış sıcaklığın binaiçi sıcaklıktan büyük olduğu yaz şartlarında ters baca etkisi nedeniyle duman aşağı doğru hareketeder. Nötr düzlemin altında duman içeri girmeye ve üstündeki katlarda dışarı çıkmaya çalışır.Bununla beraber, dış sıcaklığın yüksek olduğu duruma kısa süre rastlanır. İçerideki yangın nedeniyleiç sıcaklık kısa sürede dış sıcaklığın üzerine çıkar ve kış şartlarmdaki duruma dönülür. İç sıcaklığınyükselmesinin yanında sıcak duman gazlarının yükselme eğilimi de ters baca etkisini azaltır ve çoğuzaman ortadan kaldırır.

Sıcak gazların yükselmesi de yoğunluk farkı nedeniyle olur. Gaz sıcaklığı Tg (K) olmak üzere gazlarınkaldırma basıncı

r(5)

şeklinde yazılabilir. Gaz sıcaklığı arttıkça gazlardan oluşan basınç farkı artar ve duman kontrolüzorlaşır. Gazların sıcak olduğu yangın katına yakına yerlerde hızlı olarak yükselen duman üst katlardasoğumaya ve hızını kaybetmeye başlar.

5. AÇIKLIKLARIN DUMAN YAYILIMINA ETKİSİ

Basınç düşmesinin en büyük sebebi, merdiven kovasının açık olan dış kapılarıdır. Bina içindekiaçıklıklardan gazlar binaya yayılırken dış açıklıklardan da dışarı akar. Dış duvar açıklıkları üzerindenolan akış, iç açıklıklardan olan akıştan 3 ile 10 kat daha fazladır Bu yüzden merdiven dış boşluğukapılarının açılıp kapanmaları basıncın düzensiz değişmesinin en büyük sebebidir.

X II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • •447-

Genleşerek yükselen gazların yerini dışarıdan giren soğuk hava alır. Özellikle gazların genleşmesisonucu kırılan camlardan giren soğuk hava yanmayı artırır ve yine kırık camlardan sıcak gazlar dışarı

Ol A,t

1V"

Iı-f •<*

0.T

Qıî A,

HO—Hacını

A.T-

-«O-

-O.

Şekil 5. Parelel, seri ve karışık akış halleri

atılır. Giren hava ve çıkan gaz miktarı açıklık alanlarına ve sıcaklık farkı ile pencerelerinin konumunave rüzgar hızına ve hakim rüzgar yönüne bağlıdır.

Yangının olduğu bölümün hakim rüzgar yönüne göre konumu ve rüzgarın hızı duman yayılımına etkieden önemli parametrelerdir. Kapalı hacımlarda sızıntı yoksa rüzgarın fazla bir tesiri olmayacaktır.Fakat pratikde, kırılan camlar nedeniyle rüzgarın duman yayılımında büyük rolü olmaktadır.

En önemli parametrelerden birisi akış alanlarının tayinidir. Akış alanları kapalı hacımlarınbasınçlandırılan hacımlara göre konumuna bağlıdır. Şekil 5.de farklı akış alanları görülmektedir.Parelel akış durumunda toplam akış, bütün akışların toplamı olduğundan,

Q, = Q 1 + Q 2 + Q 3 = Z Q I

i

Akışın olduğu efektif alan da benzer şekilde,

(6)

A e =A 1 + A 2 + A 3 = (7)

yazılarak bir sızıntı bölgesinden akış miktarı,

|2APQ İ = K O C A İ

ve toplam akış miktarı

P(8)

Q t = • (9)

yazılabilir. Burada; Ae ( m ) efektif akış alanı, AP (kPa) basınç farkı, Ko bir katsayı ve C akışkatsayısıdır.

Seri akışlı durumda efektif akış alanı

1 1-1/2 N-1/2

}A A Av " 1 M 2 M 3

i A,.(10)

yazılabilir. Basınç farkları

AP, = AP1 + AP2 + AP3 = (11)


ve toplam akış miktarı

İ2AP.Q t =Q 1 =Q 2 =Q 3 =K 0 CA e J (12)

P( Q. f p( Qe Tveya AP| =— ve APt =— yerlerine konarak ,

YV2

1 1 1

f + ^ f + i f j veya

( 2 2\Aj + A 2 I dir.

Seri ve parelel akış durumunda akış alanları, Şekil 5 gözönüne alınarak A 2 3 e = A 2 + A 3 veA 4 5 6 e = A4 + A5 +A 6 olduğundan; efektif akış alanı,

1 1 1

A 2 A 2

M 2 3 e A

(14){A\ A 2 3 e A 4 5 6 e J

şeklindedir. ,

Benzer şekilde, merdiven kovasından binaya ve buradan dışarıya olan efektif akış alanı /.

r

Merdivenle bina arasındaki basınç farkı

k T J

veya

. r. A P S 0

1 + (ASB IABo)

ve merdivenle dışarısı arasındaki basıç farkıı

A P S O ^ P S B O + A S B / A B O ) 2 O8)

yazılabilir. f

r II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 4 9

6. BASINÇLANDIRMA HAVASI

Pozitif basınçlandırılmış merdiven kovasında (hava akışının yönü tüm merdiven kovası yüzeyiboyunca merdiven kovasından dışarı yönlüdür.) merdiven kovasından dışarıya akış, diferansiyelformda;

1.2

dy (19)

Burada; Ahe= N.ASBoe/H (m^/m) birim yükseklik başına efektif akış alanı ASBoe (m^) merdivendenbinaya ve dışarıya olan efektif akış alanı, H(m) merdiven kovası yüksekliği, N kat sayıdır.

Merdivenle dışarısı arasındaki basınç farkı için (16) ve (19) denklerinden yararlanarak

11/2

dChNCA SBOe

H

2(AP S 0 a + K s . ( l /T 0 -1/T s )y

P J dy (20)

ve y=0 dan y=H arasında integre edilerek APSoa ve APSot merdiveninin tabanındaki ve tepesindekidışarı ile olan basınç farkı olmak üzere;

2 21/2 APjg-APİg« S B 0 - -N- c-ASBOe 1/2 • A D 3/2 A D 3 / 2 ( 2 1 >

6 P A P S O t - A P S 0 a

elde edilir. A P S 0 = A P S B (1 +ASB/ABO)2 şeklinde olduğundan, merdivenden binaya akış hacımsal debisi(m3/s),

Q R R =N.A

S B

3/2 A p 3 / 2Ş B J Ş B a

- A P S B a .( 2 2 )

elde edilir. Burada, APSBa(Pa) merdiven tabanındaki bina ile basınç farkı, APSBb(Pa) merdiventepesinde bina ile basınç farkı, Kq = 0.613 (C=0.65 için)dir.

İngiltere standartlarına göre, binada basınçlandırılmış alanlarla basit lobiye açılan kapılar kapalıykentasarlanan basmçlandırma seviyesi hiçbir zaman 60 Pa'dan fazla veya bina yüksekliği 12 m ye kadar8 Pa ve daha yüksek binalarda 12 Pa basınçtan az olmamalıdır.

Basınçlandırılmış alanlara açılan kapıların kapanması için gerekli minimum kuvvet normal kullanımdauygulanan kuvvete eşit olmalıdır. Küçük çocukların yalnız olarak bulundukları binalarda kendi kendinekapanan kapılar gereklidir. Basınçlandırılmış alanlardan dışarı açılan kapılar basınca karşı kapıyıkapatabilecek bir kapatıcıya sahip olmalıdır. Yangın durumunda kapıların açık bırakılma ihtimalinekarşı basınçlandırılmış hacımlarm kapılarının kendi kendine kapanabilir olmasına özen gösterilmelidirYukarıda verilen basmçlandırma seviyeleri merdiven boşluğu içindir. Eğer mümkünse lobiler vekoridorlar için kullanılan seviyeler aynı olmalıdır. Fakat istenirse bu alanlarda kullanılan seviyelerbiraz düşük olabilir. Ancak merdiven boşluğu ile lobiler (veya koridorlar) arasındaki seviye farkı 5Pa'dan fazla olmamalıdır.


7. SONUÇ

Duman kontrol sistemleri; binanın yüksekliğine, kullanım amacına, katlardaki insan sayısına ve katgenişliğine, kapı özelliklerine, sızıntı alanlarına, ısıtma-havalandırma sistemlerinin özelliklerine,rüzgar hızına ve hakim rüzgar yönüne, dış sıcaklığa ve daha birçok binanın özelliklerine ve çevreşartlarına bağlıdır. En büyük faktör ise sızıntı alanları ve açık kapı sayıdır.Duman kontrol sistemlerinin tasarımı için projelendirme esaslarının belirlenmesi ve bu konudastandartların oluşturulması gerekmektedir. Özellikle bölgelere göre rüzgare hızları ve esas alınacakdış sıcaklık belirlenmelidir.

KAYNAKLAR1) Klote, J.H. ve J.A.Milke; Design of Smoke Management Systems, ASHRAE Society of FireProtection Engineers; (1992).

2) British Standart, 5888 Part 4, (1978)

3) Yangından Korunma Yönetmelikleri; Türkiye Yangından Korunma Vakfı, Yayın No:2, (1994).

4) Life Safety Code; N FPA 101, National Fire Protection Association (1991 ).

5) Tuncel, E.S.; Yüksek Binalarda Merdiven Kovalarının Basınçlandırılması; İTÜ Bitirme Ödevi(1994)

6) Açıkalın, B.; Duman Kontrol Sistemleri; Tesisat Derdisi, Sayı 15, s.169-173 (1995).

ÖZGEÇMİŞ !

1951 doğumludur. 1974 yılında İTÜ Makina Fakültesini bitirmiş, 1976 da Enerji dalında yükseklisansını, 1982 yılında doktorasını tamamlamıştır. Termodinamik, Güneş Enerjisi ve Isı Tekniğialanlarında kitapları ve makaleleri bulunmaktadır. Yangın konusundaki çalışmaları 1986 yılında 'başlamıştır. "Yangın Güvenliği ve Yangından Korunma Araştırması" projesinin koordinatörlüğünüyapmıştır. Yangın Güvenliği konusunda, Japonya'da eğitim görmüş, çeşitli Avrupa ülkelerinde veuzakdoğu ülkelerinde inceleme ve araştırma yapmıştır. 1989-1994 yılları arasında istanbul itfaiyemüdürlüğü görevini yürütmüştür. Yangın Güvenliği ve İtfaiye ile ilgili birçok yayını ve raporlarıbulunmaktadır. Halen İstanbul Teknik Üniversitesi Makina Fakültesinde doçent olarak çalışmaktadır."Türkiye Yangından Korunma ve İtfaiye Eğitim Vakfı" yönetim kurulu başkanlığını yapmaktadır.Uluslararası Gönüllü İtfaiyeciler Birliğinin Üyesidir. Evli ve bir çocuk babasıdır.

95' TESKON / YAN 029


Tehlikeli Atıklar veYangın Güvenliği

EROL YAŞA

ÜNİVERSAL MÜHENDİSLİK


BİLDİRİ

" II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 5 3 -

TEHLİKELİ ATIKLAR VE YANGIN GÜVENLİĞİ

EROL YAŞA

ÖZET

Sanayileşen toplumlarda, çevreye zarar veren, tehlikeli / zaralı maddelerin üretilmesi depolanması,kullanımı, nakliyesi, doğaya doğrudan bırakılmaları giderek artmaktadır. Bunlar etkili yasa veyönetmeliklerle denetlenmedikçe gerek doğa ve gerekse tüm diğer canlılar için çok tehlikeliolmaktadırlar. Batı ülkelerinde, birbirini tamamlayan yasalarla tehlike ancak dizginlenebilmiştir.Ülkemizde, bu konuda, ülke çapında alınmış henüz bir önlem yoktur.

GİRİŞ

Günümüzde, yaygınların sadece itfaiye tarafından söndürüldüğü günler artık geride kalmıştır. Moderntoplum yaşamı, yangınla mücadele açısından çok komplike hale gelmiş yangın güvenliğinde sadeceitfaiyeci' nin eline bakılmasının doğru olmadığı anlaşılmıştır.

Ancak, tehlikeli maddeleri, standartlara ve güvenlik önlemlerine uygun olmayan imalatları,depolanmaları, nakliyeleri, kullanılmaları ve yok edilmeleri esnasında meydana gelebilecek acildurumlarda can güvenliğinin sağlanması, itfaiyenin görevleri arasında olduğundan, bu işlerin içindebulunan yöneticilerin yine tüm bu uygulamalardaki rolleri ve sorumluluk' larının ne olacağı, itfaiyetarafından belirlenmektedir.

Bu bildirinin amacı, burada bulunan dinleyicilere, tehlikeli atıklar konusunda genel bir bilgi vermek,konuyla ilgili tutarlı ve geniş kapsamlı çalışmalar yapılmış ABD' deki uygulamalar ve mevcutstandartlar konusunda örnekler vermektir.Ayrıca olası bir acil durum için önceden yapılması gerekenhazırlıklar ve müdahelelerde yapılması gerekenlerin neler olduğunu incelemektir.

Tehlikeli Atık - Genel Tanımlama

Toplumumuzda, ülke çapında her gün, tonlarca tehlikeli madde kullanılmakta, taşınmakta, imaledilmekte, depolanmakta ve çevreye atılmaktadır.

Tehlikeli atıklar bir çok kirletici, yanıcı ve patlayıcı, zehirli, aşındırıcı maddeleri kapsarlar.

Bu bildirinin kapsamındaki, tehlikeli maddeler genel olarak, insan sağlığı ve can güvenliği ile diğeryaşayan canlılar ve organizmaların güvenliğine karşı tehlike arz eden maddeler olarak ele alınacaktır.

Bu konudaki Amerikan EPA (Environmental Protection Agency) kriterleri ise aşağıdaki gibisınıflandırılmıştır.


1 - Yamalık2 - Reaktiflik3 - Korozyon Etkisi4 - Toksik Etki (Zehirleyici)

EPA tarafından insanlar ve yaşayan organizmalar üzerinde zararlı etkileri olan atık ve bileşiklerinlisteleri verilmiştir. Bu listelerde değişik yapıda yüzlerce atık grubu tanımlanmaktadır.

Ayrıca bu listeler, başka yasa ve yönetmeliklerle de desteklenmektedir.

Bunlardan başlıcaları, RCRA (Resource and Conservation Recovery Act) Kaynak Koruma ve GeriKazanma Yasası 1976 yılında, NFPA (National Fire Protection Association) Ulusal Yangın GüvenliğiBirliği Standartları ise muhtelif zamanlarda yürürlüğe girmiştir.

Yine 70' li yıllarda çıkarılan yasalardan olan"Zehirli Maddelerin Kontrolü Yasası"(The ToxicSubstances Control Act) TSCA, diğer yasalar kapsamına girmemiş tehlikeli kimyasalların kontrolü içinçıkarılmıştır.

Örneğin, kurşunlu hidrokarbonlardan olan PCB (Polychlorinated Biphenylis)' li maddelerin yokedilmesiyle ilgili kurallar bu yasa ile belirlenmiştir. Özellikle yangınlarda çok tehlikeli bir maddeolduğundan diğer birçok ülke bu madenin imal edilmesi, depolanması ve yok edilmesi ile ilgili çok sertkurallar koymuşlardır. Hatta, batı ülkelerinde bu maddenin diğer ülke denizlerine dökülmesi işi' nincazip bir sektör, haline geldiği bilinmektedir.

Ülkemizde, üzülerek belirtmeliyizki, bu konuda ülke çapında uygulanacak bir yönetmelik veya yasa yoktur.

Şimdilerde unutulan, Karadeniz sahillerimize atılan variller ve Sinop üssünde Amerikalıların geridebıraktıkları atıkların PCB' ler olduğu öne sürülmüştür.

Ancak bugüne kadar bu konuda kesin bir resmi açıklama yapılmamıştır.

Tehlikeli Atıkların İşlemleri ve Yok Edilmeleri

1976' da kabul edilen RCRA yasasına göre EPA tehlikeli maddelerin işlenmesi ve yok edilmesi ileilgili standartlar belirlenmiştir.

Bu maddelerin, güvenli olarak işlennjesi, yeniden kazanılması ve potansiyel tehlikenin azaltılması içinkullanılacak yöntemler aşağıda sıralanmıştır.

Genel olarak 6 tür yok etme yöntemi önerilmektedir.

1. Denizde Yok Etmek2. Karada Gömmek3. Uzun Süreli Depolamak4. Fiziksel İşlemler5. Kimyasal işlemler6. Biyolojik işlemler

Burada zamanımızın kısıtlı olması nedeniyle, yukarıda belirtilen proseslere ayrı ayrı giremeyeceğiz, ancakçevre korumayı ilgilendirdiğinden, denizde yok etme metodu ile daha çok sıvı halde bulunan atıkların,standartlarda belirtilen özel işlemlerden geçirilerek doğaya geri verildiğini burada belirtmek isteriz.

Bu işlemler, metal hidroksitler ve oksitlerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik metodlarla çöktürülmesini, asitlibileşiklerin nötralize edilmelerini, organik kirleticiler' in sanayii atıklardan arındırılmasını kapsarlar.

Karada gömme ise EPA standartlarına göre yapılır.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ ; 4 5 5

Acil Duruma Karşı Koruma Ve Müdahale

Koruma :

Tehlikeli maddelerden meydana gelen olaylar genelde aşağıdaki nedenlerden dolayı komplike halegelirler.

- Depolama yerlerinin yetersiz olması- Kapların yetersiz etiketlenmesi- Yasal olmayan yok etme metodları kullanılması

Bugün sanayileşmiş ülkelerde tehlikeli atıklara karşı alınan yukarıda değinilen veya benzeri önlemlerve ayrıca denetim mekanizmaları ile tehlikeli atıkların meydana getirilebileceği afetler asgariyeindirilmiştir.

Bunların başında yangından koruma önlemleri gelmektedir.

Yangın güvenlik personelini ilgilendiren bu maddelerle ilgili sorunlar, genelde bunların kötüdepolanmaları, nakliyeleri sırasında meydana gelen kazalar, depolandıkları yerlerde bozularakkimyasal reaksiyona girmeleri gibi nedenlerle meydana gelirler.

Koruma Önlemleri

Her itfaiye teşkilatı, her şeyden önce kendi bölgesinde bulunan bu gibi tehlikeli madde üreten,depolayan, ara işlem yapan, satan, nakil eden ve çevreye bırakan firmaların, müesseselerinenvarterini çıkarması gerekir.

Bunların elinde bulunan bu maddelerin, aynen Amerikan, Kaynak Koruma ve Geri Kazanma Yasası'nda olduğu gibi"Beşikten Mezara"takip edilmeleri gerekir.

Bunların elinde bulunan bu maddelerin, aynen Amerikan, Kaynak Koruma ve geri Kazanma Yasası'nda olduğu gibi"Beşikten Mezara"takip edilmeleri gerekir.

Bu tür yangınlarla en iyi mücadele, önceden yapılan planlamadır.

Aşağıda verdiğimiz liste, bu planlama için, yerel itfaiyelere bir örnek teşkil edebilir.

Bu müesseselerde ilgili ciddi bir dosyalama ve yapılan işlemlerle ilgili takibat işin esasını teşkil eder.

1. Bölgede bulunan tehlikeli maddelerle ilgili, mevcut yerel veya genel yönetmeliklerde, yasalardaistenen kuralların neler olduğunun saptanması, bunlar genelde, bu maddelerin üretilmesi,depolanması kullanılması, nakliyesi ve yok edilmeleri ile ilgili olacaktır. Başka bir değişle bumaddeler"beşikten mezara"ele alınmalıdır.

2. Acil bir durumda iş birliği yapılabilecek ilgili kuruluşlar ve müdahele ekiplerinin öncedenbelirlenmesi, bunlarla, periyodik zamanlarda görüşme yapılması ve imkanlarının belirlenmesi.

3. Bölge envanteri' nin çıkarılması, bu meyanda, belediye çöplüklerinin yakından takip edilmesi.

4. Sanayi bölgelerinde bulunan müesseselerin kendi bünyeleri için yasa ve yönetmeliklerdeistenenlere göre"Acil durum Planları nın" bulunup bulunmadığı' nın denetlenmesi, bu planların birkopyalarının itfaiyede bulundurulması.

5. Yönetmelik ve yasalara uygun çalışmayan yerlerin uyarılması gerekirse cezalandırmak üzereyetkili mercilere bildirilmeleri.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 5 6 •

6. Her bölgede hangi tehlikeli maddenin üretildiğinin tesbiti, bunların fiziksel, kimyasal ve yanmaözelliklerinin koruma önlemlerinin belirlenmesi, trafik' le işbirliği yaparak, bölgeye giren, çıkan vebölgeden geçen tehlikeli maddelerin takibi, bu nakliyat esnasında kullanılacak yolların en aztehlike yaratacak şekilde önceden belirlenmesi, depolama ve yok etme yerlerinin tesbiti.

/7. Yerel itfaitye güvenlik ekipleri askeri birlikler ve sağlık teşkilatının herhangi bir acil durumda

görevlerinin ne olacağının önceden belirlenmesi.

8. Yerel itfaiye personeli için kapsamlı bir eğitim ve tatbikat programı yapılması.

9. Periyodik zamanlarda, 7. maddede sayılan bütün ekiplerin katılacağı ve acil durumlarda herkesingörevinin ne olduğunu anlıyacağı uygulamalı eğitim programlarının yapılması.

Müdahale Önlemleri: j

Yangına müdahale edecek, itfaiye ekipleri eğer müdahalede eğitimsiz, bilinçsiz ve deneyimsiz iseleren iyi önceden planlama dahi bir tehlikeli madde yangınında başarısız kalacaktır. ,

Ancak, bazı durumlarda ne planlama ne de personel' in yetişmiş olması yeterli olmayabilir. Bu gibidurumlarda hem müdahale ekiplerinin, hem de bölgede bulunan insanların can güvenliklerininsağlanması için alınması gereken önlemler vardır.

Bunları aşağıda inceleyelim.

Yangın bölgesinde güvenli ve stratejik bir yerde bir kumanda karagahı kurulmalıdır.

Yangının gidişatı güvenli bir mesafedn izlenmelidir. /

Yangın' a yaklaşırken daima, uygun seçilmiş koruyucu giysi ve ekipman kullanılmalıdır. Bazı tehlikeli ;-atık yanıcı gazların en iyi harici korugandan dahi içeri sızdığı bilinmelidir.

Yangına daima, en az iki kişilik bir eip halinde girilmeli ve itfaiyeclerin birbirlerinin baş dönmesi,sersemleme, yorgunluk bitkinlik ve diğer normal olmayan hareketlerine dikkat etmeleri gerekir.

Yana tehlikeli maddenin ne olduğunun mümkün olan en kısa zamanda belirlenmelidir.

Müessesenin yetkilileri ve güvenlik şefi ile görüşerek hangi maddelerin yangına neden olduğu veyandığı konusunda birinci elden bilgi alınması, kendilerinde çevrede organik ve inorganik gazların Avarlığının tesbitinde kullanılacak gaz analizörleri varsa, bunlar kullanılmalıdır. /

Yol kazalarında, önce şoför mahalli kontrol edilmeli, sürücü kurtarılmalı, yola hemen tehlikeli madde rkazası olduğuna dair uyarı levhası konulmalıdır.

Bir acil durumda, önce kazazedeler kurtarılmalı, akabinde diğer ekiplerin yardımıyla bölge tahliyeettirilmelidir.

Yangına gereken müdahale yapılmalıdır.

Y W. ULUSAL TESlSfil MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ : 4 5 7 •

KAYNAKÇA:

- Hazardous waste and the Fire Servise - NFPA (National Fire ProtectionAssociation of USA)

Ö Z G E Ç M İ Ş

1963' de bugünkü Yıldız Üniversitesi Makina Mühendisliği bölümünden mezun oldu. daha sonra, 1967- 68 döneminde Kopenhag Teknik Üniversitesin1 de Tesisat Mühendisliği Konularında araştırma veihtisas programlarına katıldı.

1968 - 1974 yıllarında, Danimarka, Norveç, İngiliz mühendislik firmalarında proje mühendisi olarakçalıştı.

1975 - 1986 yıllarında, Kuveyt' de KEO (Kuwaiti Engineer' s Office) firmasında Tesisat ve YangınMühendisliği Bölüm Şefi olarak çalıştı.

1984' de İsviçre' de IFPEI - IV, 1989' da Kanada' da IFPEI - V Uluslararası Yangın MühendisleriEnstitüsü eğitimlerine katıldı.

1987' de Antalya' da"ÜNİVERSAL MÜHENDİSLİK"firmasını kurdu, halen bu firmanın yöneticisi olarakçalışmaktadır.

Evli ve iki çocuk babasıdır.

95' TESKON/ YAN 030


Kent İçi Taşıt TünellerindeYangın Önlemleri ve Ulus Tüneli Örneği

LEVENT TOSUN

BİLGEMüh. ve Müşavirlik A.Ş.


BİLDİRİ

X II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 461

KENTİÇİ TAŞIT TÜNELLERİNDE YANGIN ÖNLEMLERİ

ve ULUS TÜNELİ ÖRNEĞİ

Levent TOSUN

ÖZET

Kentlerde gittikçe artan trafik yükü kent içlerinde taşıt tüneli yapımını gündeme getirmiştir.

Tünel içinde olabilecek bir yangın, kapalı alanda çalışma zorlukları, gazların olası birikmesi, kısasürede artan sıcaklık ve panik nedeni ile insan hayatı için tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle taşıttünellerindeki yangın önlemleri daha bir önem kazanmaktadır.

Ankara, Ulus'ta Atatürk Bulvarı'nın Gençlik Parkı ile Roma Hamamları bölümü arasında çift katlı birtünel projelendirilmiştir.

Bu tebliğde, genelde kent içi taşıt tünellerindeki yangın önlem kriterleri ele alınmakta, özelde de UlusTünelinde bu kriterlere göre projelendirilmiş önlemler anlatılmaktadır.

GİRİŞ ve KAPSAM

Kentlerde gittikçe artan taşıt sayısı, raylı toplu taşım sistemlerindeki yetersizlik, bunlara bağlı olarakartan araç trafik yükü ve kent merkezlerinde yeni yollar açmanın olanaksızlığı önce kolay bir çözümolan köprülü kavşakları gündeme getirmiştir. Köprülü kavşakların kentte yarattığı görsel kirlilik ise,şehirlerarası yollarda kullanılan taşıt /ünellerinin, kent içlerinde de gündeme gelmesine nedenolmuştur.

Yurdumuzda alt geçit anlamına gelebilecek ( Ankara'da Genelkurmay Kavşağı, İstanbul'da AksarayKavşağı gibi) taşıt tünelleri mevcuttur. Ancak, bunlar boylarının kısalığı nedeni ile tüneller için gerekliolan bazı tesisat özelliklerine gereksinme duymamaktadırlar.

Yurdumuzda otoyollarda ( Pozantı-Tarsus otoyolunda Taşoluk Tüneli, Ankara-İstanbul otoyolundaSapanca Tünelleri gibi) taşıt tünelleri mevcuttur. Ancak, bunlar da gerek trafik yoğunluğu, gerekse deetraflarının bir şehir parçasının yerleşim yoğunluğunda olmaması nedeni ile taşıt tünelleri için gerekliolan bazı tesisat özelliklerine, kent içi tünellerinden farklı bir derecede, gereksinmegöstermektedirler.

Bu yazıda, genelde kentiçi taşıt tünellerindeki yangın önlemleri kriterleri ele alınacak, özelde deAnkara'nın en eski ve yoğun kent merkezlerinden olan Ulus yöresinde inşa edilmesi planlanan 1 kmuzunluğundaki Ulus Tüneli için projelendirilen yangın önlemlerinden bahsedilecektir.

X II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 6 2 -

ULUS TÜNELİ

Ulus-Tarihi Kent Merkezi Koruma İslah-İmar Planfında, kuzey güney yönündeki Atatürk BulvarınınUlus Meydanı altından geçen bölümünde, bir tünel planlanmıştır.

Ankara Büyükşehir Belediye yönetimi 1991-1992 yıllarında tünel yapımı için bir ihale açmıştır. İhaleyikazanan firma ile parasal nedenlerle yapım işi gerçekleşmemiş ancak Belediye yönetimi proje veihale dosyasının hazırlanma işini bir proje ekibine yaptırmıştır. 1994 yılındaki yerel yönetimseçimlerinde yönetimin el değiştirmesinden sonra proje bekleme aşamasındadır.

Hazırlanan projeye göre taşıtlar Gençlik Parkı ile Roma Hamamları arasındaki 1 km'lik kapalı bölümübulunan ( giriş çıkış rampaları ile 1.3 km'lik ) tüneli kullanacaklardır. Tünel, birbirinden prefabrik yapıelemanları ile ayrılmış ve 2 şerit gidiş ve 2 şerit dönüş olarak, iki ayrı tüpten oluşmaktadır. Tüneliçinde park edecek, indirme bindirme yapılacak bölümler mevcut değildir.

Toplu taşım araçları ise 500 m'lik kapalı bölümü bulunan ve birinci tünelin üstünde yeralan ikinci birtüneli kullanacaklardır. Bu tünel Osmanlı Bankası ile İş Bankası arasında yeralmaktadır. Birbirindenprefabrik elemanlarla ayrılmış 2 geliş ve 2 gidiş hatlı iki ayrı tüpten oluşmaktadır. Ulus Meydanıaltında her iki yönde otobüs durakları ve yolcu platformları mevcuttur.

Zeminde ise sadece servis amaçlı bir yolu bulunan yaya bölgesi düzenlemesi yapılmıştır.

Ulus Tünelinin tipik bir en kesiti şekil 1'de verilmektedir.Bu yazıda, esas olarak alt tüneldeki yangınönlemleri konu edilmektedir.

TÜNEL YANGINLARI

Taşıtların yollarda neden olabilecekleri yangınlar, örneğin, Boğaz Köprüsü üstündeki yolda dameydana gelebileceği gibi,ayni şekilde, tünel içindeki bir yolda da meydana gelebilmektedir.

Tünel yangınları nedenlerine ve şiddetlerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadırlar: (1 )

a. özel araçlar ( motor, kısa devre, karbüratör )b. ağır taşıtlar (lastik, fren, motor, branda )c. ağır taşıtların yüküd. tehlikeli madde taşıyan taşıt yangınları.

Düşünülenin aksine, araçların önden çarpışması, öndeki araca arkadan vurma, bir engele çarpmatürü kazalar ve yangınlar tünel içinde tünel dışına oranla daha azdır. Çünkü, sürücüler tünel içindedaha dikkatlidirler. Daha düşük hızda araç kullanırlar. Tünel dışındaki gibi hava ve yol koşullarındanetkilenmezler. Tünel içinde kavşaklar, tepe üstü, viraj gibi görüşü engelleyen, sürüşü zorlaştıranolgular yoktur.

Tünel içinde yangın meydana gelme olasılığı oldukça düşüktür. Kazalarla ilgili istatistiki verilere göreyangın oranı 0,03 - 0.06 /106 araç-km'dir. ( 2 )

Bu yangınların pek çoğunun dışarıdan bir etki olmadan meydana gelmiş olması nedeniyle tüneldebulunmanın yangın riskine bir etkisi yok kabul edilmektedir. Taşıt tünellerinde kullanılan yüksekstandartlı malzemeler ve önlemler nedeni ile yangın ölümleri ve yaralanmaları çok düşüktür.

Ancak, yangın bir tünelde meydana gelebilecek en tehlikeli kaza türüdür. Kapalı mekanda yangınlamücadelenin zorluğu, zehirli gazların birikme olasılığı, 1000 C'yi aşan sıcaklıklar, tünel kullanıcılarıarasındaki panik olasılığı, trafik tıkanması nedeni ile yangın yerine ulaşamama gibi nedenlerdenötürü tünel yangınlarına karşı alınacak önlemler ve yangınla mücadele yöntemleri tünelprojelendirmesinde önemli bir yer tutmaktadır.

. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • -463-

c

iCm

3C

mz

mS"

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 6 4 i

YAYINLAR / KURALLAR

Tünel yangınlarını standardize etmek mümkün olmadığı için yangınla mücadele konusundaalınabilecek önlemler için çeşitli deneyler ve önlem önerileri geliştirilmektedir.

Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği ( NFPA- National Fire Protection Association ) karayolutünellerinde alınacak önlemler hakkında standartlar getirmiştir. ( 3 )

İngiliz Ulaştırma Bakanlığı ( Department of Transport ), karayolu tünellerinde dizayn kriterlerikonusunda standart oluşturacak çalışmalar yapmıştır ( 4 ). Burada yangından korunma konusunda iöneriler vardır. . f.

4 yılda bir toplanan Yol Kongrelerinin Daimi Uluslararası Birliği ( Permanent International Associatonof Road Congresses ) karayolu tünelleri konusunda özel teknik komite raporları yayınlanmaktadır. (1,2,5 )

Her ne kadar, TS 4156 /Ocak 1991, Umumi Yerlerde Yangından Korunma - Genel Kurallar yayınındaotoparklar, terminaller, araçlar gibi bölümler varsa da bu önlemlerin karayolu tünelleri yangınönlemleri konusu ile fazla bir ilgisi bulunmamaktadır. ( 6 )

YANGINLA MÜCADELE YÖNETİMİ f

Tünel yangınları ile mücadele uygun ve gerekli ekipmanın tünelde bulunması ve kullanılmasındanöteye tam bir risk yönetim çalışması içermektedir.

Yangınla mücadele sırasında trafik kontrolü, havalandırma, haberleşme, drenaj, acil durum ekipmanı,acil durum aydınlatması vb. arasındaki eşgüdüm çok önemli bir yer tutmaktadır.

Bu yazıda kentiçi tünel projelendirmesi sırasında yangınla mücadele konusunda gözönüne alınmasıgereken ve makina mühendisliği ile ilgili kriterler ele alınacaktır.( 7 ) Ayrıca, Ulus Tüneliprojelendirmesi sırasında bu hususlarda neler yapıldığı anlatılacaktır. Yangınla mücadele yönetimi veeşgüdüm konularında neler yapıldığı bu yazı kapsamı dışında bırakılacaktır.

YANGIN ALARMI

Taşıt tünellerinde bir yangın çıktığında bu yangın ihbarının ilgililere iletilmesi gerekmektedir. Yangın (ihbarı konusu tünel projelendirmesini etkilemektedir. Yayınlar, taşıt tünellerini,

• Kontrol Merkezli tünel,

• Aynı kontrol merkezini kullanan birkaç tünel,

• Alarm sistemi olmayan tünel,

• Kontrol merkezi olmayan alarm sistemli tünel,

olarak sınıflandırmaktadırlar. :

Ulus Tüneli'nin üst tünel bölümünde bir Kontrol Merkezi projelendirilmiştir. Tünel ayrıca alarmsistemleri ile de teçhiz edilmiştir. Dolayısı ile, Ulus Tüneli hem Kontrol Merkezli, hem de alarm 'sistemli tünel sınıfına girmektedir.

a.YANGIN ALGILAYICILAR

Taşıt tüneli içindeki bir yangın ilgililere (Kontrol Merkezine) Yangın Algılayıcıların uyarısı ilebildirilmektedir. Algılayıcının, çevre sıcaklığı belli bir değere ulaştığında veya sıcaklık artış hızı bellibir değeri aştığında sinyal vermesi istenebilir. Bu durumda, isteğe uygun algılayıcı seçilmelidir.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 6 5 •

Algılayıcıların arasının 25 m'den az olması ve 20 litre petrol yangınını algılaması önerilmektedir. (2 )

Tünellerde dumana hassas yangın algılayıcılar da kullanılabilmektedir. ( Japonlar tünelleri her 15m'de bir ışın tipi algılayıcı ile takviye etmektedirler.)

Dumana hassas algılayıcılar fazla miktarda toz bulunan veya nemli yerlerde yanlış ihbarverebilmektedirler. O nedenle Ulus Tüneli'nde tercih edilmemişlerdir.

Tek tek algılayıcılardan oluşmayan ancak tüm boyunca sıcaklık algılayıcı görevi yapan kablo türüalgılayıcılar da mevcuttur. Bunlar, sıcaklık belli bir değeri aştığında ihbar vermektedirler. Ayrıca, ihbarmahallini tam olarak da belirleyebilmektedirler. Ancak, bu tip algılayıcılar sıcaklık artış hızına karşıduyarlı değildirler. Bu nedenle Ulus Tünelinde kablo türü algılayıcılar tercih edilmemişlerdir.

Ulus Tüneli'nde Çift Prensipli Sıcaklık Artış Hızı Algılayıcı türü algılayıcılar kullamlmıştır.( 8 ) Sıcaklıkartış hızında iki hassasiyet bulunmaktadır:

• Bir tanesi dakikada 5 °C, yüksek duyarlık,• Bir tanesi dakikada 10 °C, zayıf duyarlık.

Ölçüm sistemlerinin biri devreden çıktığında ikaz verilmekte, belirli bir süre içinde iki sistem dedevreden çıkarsa Yangın Alarmı verilmektedir.

Bundan başka, son bir emniyet olarak, her bir algılayıcı 58 °C'lik bir termostatik devreden çıkmatertibatı ile de donatılmaktadır.

Algılayıcılar müksimum 18 m'de bir adet olarak yerleştirilmişlerdir. Nemden, tünel gazlarından, tünelinyıkanmasından vb koşullardan etkilenmeyecek korumada ( İP 65 ) seçilmişlerdir. Algılayıcılarelektronik tip olup, sıvı eleman veya deforme olabilecek diyafram ihtiva etmemektedirler.

İhbar, Kontrol Merkezindeki panele- iletilmekte, yangın yerini de belirten algılayıcı Paneldendurdurulana kadar çalışmaya devam etmekte, çalıştırıldığında tekrar algılama yapabilmektedir.

b.YANGIN İHBAR BUTONLARI

Tünel içinde yangını görenlerin tünel yönetimini ikaz edebilmesi için gerekebilecek araçlardan biri deYangın ihbar Butonları'dır.

Yangın İhbar Butonları Ulus Tünelinde üst tüneldeki yolcu platformlarındaki çıkış yollarında, açıkhavaya çıkan kapı yanlarına ve teknik bölümlere yerleştirilmiştir. Alt tünelde ihbar butonukullanılmamıştır.

İhbar butonları Kontrol Merkezi'ne Alarm sinyali göndermektedir.

c.YANGIN İHBAR UYARICILARI

Alt tünelde gidiş ve geliş tüplerini bağlayan duvarda Yangın Geçiş Kapıları vardır. Ayrıca, tüneldenyukarıya, zemin seviyesine bağlanan yangın çıkış kapıları vardır. Bu kapıların her bir kanadına bireradet mikro anahtar konulmaktadır. Kapılar açıldığında Kontrol Merkezine Kapı Açıldı/ Yangın"ikazıgitmektedir.

Araç tünellerindeki Özel Yangın Dolapları ve Yangın Tüpü Muhafazaları kapaklarında birer adetmikro anahtar vardır. Kapaklar açıldığında Kontrol Merkezine Kapak Açıldı/Yangın" ikazıgitmektedir.

Tozlu Yangın Söndürücü tüpleri yerinden alındığında buradaki mikro anahtar Kontrol Merkezine"Yerinden Alındı / Yangın" ikazı iletmektedir.

Bu İkaz" sinyallerinin 'Alarm" durumuna dönüşmesi için Kontrol Merkezi'ndeki operatörün ihbarıngerçekçiliğini tesbit ederek "Alarm" komutu vermesi gerekecektir.


d. DİĞER YANGIN İHBAR YÖNTEMLERİ

Çeşitli yayınlarda taşıt tünellerine telefon kabinleri konulması, Kapalı Devre Televizyon Sistemi iletünelin izlenmesi ve normal trafik akışındaki bir kesinti durumunu ikaz edecek Trafik KontrolSisteminin tünellere tesis edilmesi hususları yangın ihbarı için önerilmektedir.

Ulus Tüneli'nde tüm bu sistemler mevcuttur.

Alt Tüneldeki Özel Telefon Kabinleri'ni ve diğer Servis/Acil Durum Telefonlarını kullanarak yangınıKontrol Merkezine bildirme olanağı vardır. Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği ( NFPA )telefon kabinlerinin 90 m'den daha kısa aralıkla olmasını istemektedir. ( 3 ) İngiltere UlaştırmaBakanlığı ise 50 m'de bir telefon önermektedir ( 4 ) . Yol Kongreleri Daimi Uluslararası Birliği de yoğuntrafiği olan tünellerde 50 m'de bir kabin önermektedir ( 5 ). Ulus Tünelinde her 50 m'de bir telefonkabini mevcuttur.

Ulus Tünelinin her noktası Kapalı Devre Televizyon Sistemi ile izlenmektedir. Yangının varlığınıKontrol Merkezi monitörlerinde izlemek mümkündür.

Alt tünelin tüm kameralarına Duran Trafik Algılayıcı ile donatılmış Görüntü İşlemcisi bağlanmıştır.Herhangi bir nedenle duran araç algılandığında Kontrol Merkezine ikaz verilmekte ve ilgili kameranıngörüntüsü ana monitora gelmektedir.

YANGINLA MÜCADELE

Daha önceki bölümlerde, taşıt tünellerinde yangının nasıl algılandığı anlatılmıştır. Bu bölümdeyangınla nasıl mücadele edileceği anlatılacaktır.

a. YANGIN SÖNDÜRÜCÜ TÜPLER

Yangın küçük iken mücadele kolaydır. Bu nedenle yangına ilk müdahale çok önemlidir. Yenibaşlayan yangını kontrol edebilmede Yangın Söndürücü Tüpler en uygun araçlardır.

Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği tünelin her iki duvarında maksimum 90 m'de bir tesisedilecek özel dolaplarda 9 kg kapasiteli yangın söndürücü tüpler önermektedir. ( 3 )

Yol Kongreleri Daimi Uluslararası Birliği ise 6 kg'lık tüpler önermektedir.( 2 )

ingiliz Ulaştırma Bakanlığı 50 m'de bir konulacak kabinlerde 3 kg'lık kuru tozlu, üzerinde manometrebulunan ve maviye boyalı tüpler veya 9 litre kapasiteli, CO2 şarjlı ve beyaza boyalı tüpönermektedir.(4)

Ulus Tünelinde her 50 m'de bir adet tesis edilen Yangın Mücadele Kabinleri içinde 2 adet 6'şar kgkapasiteli Yangın Söndürme Tüpü bulunmaktadır. Bunlardan birisi elektrik tesisatı yangınları için kurukimyevi tozlu, diğeri de araç yangınları için CO2 tüplü söndürücüdür.

Yangın söndürücülerin yerinden alındıklarını gösteren birer sensör bulunmaktadır. Ayrıca, kullanılmışve boş söndürücülerin yanlışlıkla yerlerine takılmalarını önlemek için yetkili personelin kullanabileceğiözel anahtarlı söndürücü askıları tesis edilmektedir.

b . YANGIN DOLAPLARI

Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği tünel içindeki her noktanın bir yangın hidratına 45 m(150 ft) mesafede olmasını önermektedir. ( 3 )

İngiliz Ulaştırma Bakanlığı ise 50 m'de bir yerleşecek Yangınla Mücadele Kabinlerine, eğer yerelitfaiye teşkilatı isterse, yangın hortumu da konulmasını istemektedir. ( 4 )


Yangın hidrantlarına devamlı olarak bağlı duran yangın hortumları kullanıldığında hortum boylarınıniki yangın hidrantı arasındaki mesafeden daha kısa olmaması önerilmektedir. 1957 yılında,Hollanda'daki Velsen tünelinde bir yangın tam hidrantın önünde çıktığı ve komşu hidrantlardakihortumlar yangına ulaşamadığı için önemli zararlara neden olmuştur. (2 )

İngiliz Ulaştırma Bakanlığı da 45 m'lik hortumlar kullanılmasını önermektedir. Hidrant yerleşiminde,herhangi bir hidrant çalışmadığında iki yandan püskürtülen suların kesişmesi esas olmaktadır.Hortum bağlantı vanalarının devamlı açık pozisyonda durması, hortumun yerinden alınması ile suakışının otomatik olarak başlaması ve su kontrolünün lans üzerinden yapılmasını önermektedir.

Ulus Tüneli için görüşleri istenen Ankara Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü yetkilileri " taşıt tünellerikonusunda bir deneyimleri olmadığını, Ankara Metrosu istasyonları için hazırladıkları bir görüşte her35 m'de bir dolap istediklerini "belirtmişlerdir. "Taşıt tünelinde insanların çoğunlukla tüp kullanacağıo nedenle hortuma gerek duyulmayacağı" da belirtilmiştir.

Ulus Tüneli'nde yangın dolapları geliş ve gidiş tünel tüplerini ayıran duvara monte edilmiştir.Dolapların iki tünel tüpüne de açılan kapakları bulunmaktadır. Dolaplarda tünelin her iki tüpüneyönelik birer yangın hortumu bağlantı ağzı bulunmaktadır.

Dolaplarda ayrıca sağa, sola dönebilir hareketli bir makaraya sarılı, içi kauçuk kaplı hortumbulunmaktadır.

c. OTOMATİK YANGIN SÖNDÜRÜCÜLER

Amerikan Ulusal Yangından Korunma Birliği taşıt tünellerinde sprinkler kullanımınadeğinmemektedir.(3)

İngiltere Ulaştırma Bakanlığı otomatik yangın söndürme sistemlerinin tünellerde genelliklekullanılmadığını, İngiltere'deki hiç bir tünelde de bulunmadığını belirterek sakıncalarınısıralamaktadır.(4)

Yol Kongreleri Daimi Uluslararası Birliği de benzer şekilde otomatik yangın söndürme sistemlerinintaşıt tünelleri için neden önerilmediğini anlatmaktadır. (2 )

Köpüklü söndürme sistemleri araçların içinde insanlar olacağı için, gazlı sistemler de havalandırmasistemi otomatik olarak dumanı atmak için çalışırken gazları da atacağı için pratik çözümolmayacaktır.

Su ile çalışan sprinkler sistemleri yanan sıvıları geniş bir alana yaymaktadırlar. Yangının cinsibilinmeden otomatik olarak sıkılan su bazı ürünlerle birleştiğinde tehlikeli reaksiyonlara nedenolabilmektedir. Yükselen duman içinden geçen su spreyi dumanı soğutarak zemin seviyesineindirmekte ve görüşü engellemekte, duman içinde biriken su buharı görüşün engellemesini daha daartırmaktadır.

Su spreyi alevi söndürse bile metal parçaları kolayca soğutamamaktadır. Bu da, alev sönmüş bileolsa, parlayıcı maddelerin çıkarmaya devam ettikleri gazların sıeak metal ile temas ederek yenidenparlamasına neden olabilmektedir.

Ayrıca, sprinkler suyunun elektrik tesisatı ile yaratacağı sorunlarda düşünülmelidir.

Tüm bu nedenlerden dolayı taşıt tünellerde ve bu arada Ulus Tünelinde otomatik yangın söndürmesprinkler sistemi kullanılmamaktadır.

İKİ TÜNEL ARASI TESİSAT

Taşıt tünellerinde yangın sırasında insanlara kaçış olanağı sağlamak için bazı mimarı önlemleralınmaktadır.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ : 4 6 8 •

Ulus Tüneli geliş ve gidiş tüplerinin dış duvarlarında zemin seviyesine çıkış için Yangın Çıkış Kapılarıve Merdivenleri, iki tüpten birbirine kaçış için de orta duvarda Yangın Geçiş Kapıları bulunmaktadır.

İki tüp arasındaki kapılar yangından kaçan insanlara kaçış olanağı sağlamanın yanısıra tıkanan trafiknedeni ile yangın yerine ulaşmakta zorluk çekecek olan itfaiye aracının trafiğe açık olan tüptenyangına ulaşmasını ve yangınla mücadelede geri hizmetlerin dumansız ve serbest bir ortamdayapılmasını sağlamaktadır.

Bu kapıların maksimum 100 m'de bir olması önerilmektedir ( 4 ) Ulus Tünelinde kapılar 72 m. aralıkladüzenlenmiştir.

İngiliz Ulaştırma Bakanlığı bu kapının iki yanında bir tarafı erkek, diğer tarafı dişi bağlantı ağızlıhortum bağlama borusu tesisini istemektedir. Böylece yangın olmayan taraftaki itfaiye aracındanyangının bulunduğu tübe hortum bağlantısı yapmak mümkün olacaktır. Kapının iki yanında, ayrıca,yanmaz elbise içindeki itfaiyeci için haberleşme kablo bağlantısı, duman içinde yol bulabilmek içinçelik kablo bağlantı halkası vb. ekipman istenmektedir.

Ulus Tüneli için Ankara İtfaiye Müdürlüğü yetkilileri ile yapılan görüşmede Yangın Geçiş Kapıları yanıiçin yukarıda önerilen ekipmandan yararlanacak donatıları olmadığını, bu nedenle yapılmasınıngereksiz olacağını belirtmişlerdir.

YANGIN SUYU ŞEBEKESİ

Tünellerde yangın hidrantlarını da içeren yangın dolaplarının bağlı olduğu yangın şebekesinin kent suşebekesinden beslenmesi tercih edilen bir seçenektir. Yangın şebekesinin tünelin iki ucunda, iki ayrışebekeye bağlı olması önerilen bir diğer husustur.

Ulus Tüneli'inde ana yangın boruları sistemi 3 ayrı noktadan kent su şebekesine bağlanmıştır. Bubağlantılar iller Bankası önü, Ulus Meydanı Sayıştay önü ve Kız Meslek Lisesi önü olarakdüzenlenmiştir.

Eğer yerel bir şebekeye bağlı değilse, o takdirde yangın suyu hattının iki ucuna birer su deposukonulmalıdır. Depo kapasitesi hidrantları 1 saat süreyle besleyebilmelidir.

Su depolarının, mümkünse, tünelin iki tarafına birer adet konulması ve istenilen minimum debiyisağlayabilmek için her birinin 72 m3 den küçük olmaması önerilmektedir. (2 ) Ulus Tüneli su deposu,Kontrol Merkezi yanında, Sayıştay önüne yakın bir mahalde ve 164 m3ılük betonarme olarak dizaynedilmiştir. Deponun 114 m3llük bölümü yangın suyu rezervi olarak ayrılmıştır.

ingilizler hidrantın minimum kapasitesini 2000 It/dak olarak istemektedirler. Fransızlar 1000 It/dak,Alman, Avusturya ve İsveçliler 1200 It/dak, Amerikalılar ise 1900 It/dak olarak önermektedirler. UlusTüneli'nde debi 1900 It/dak olarak alınmıştır.

Yangın suyu şebekesindeki basınç için İngilizler 17 mSS, Fransız, İsviçreli, Avusturyalı ve Almanlar60 mSS, Amerikalılar ise 42 mSS önermektedirler. Ulus Tüneli'nde, dizayn verisi olarak, lansucundaki statik basınç 42 mSS olarak kabul edilmiştir.

Ulus Tüneli'nde, taşıt tünellerinde genellikle tercih edilen, Islak" borulu sistem kullanılmıştır. Kurusistemler kullanıldığında tünelin herhangi bir noktasına suyun ulaşmasının 10 dakikadan daha az birsürede olması istenmektedir. ( 3 )

Kullanılacak boru cinsi konusunda İngiltere Ulaştırma Bakanlığı bir öneride bulunmaktadır. ıj> 100 - (j>200 mm çaplarında karbon çeliği veya düktü font boru kullanımı önerilmektedir. Ulus Tüneli'nde de <|>200 mm çapında düktü font boru kullanılmıştır. Boru orta eksen kaldırımı altına döşenmiştir. Yangındolaplarına giden branşman hatları ise 3" galvaniz borudur.

Donma tehlikesi olan yörelerde Yangın Suyu Şebekesi'nde donmaya karşı önlem alınması

»• ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 6 9

Donma tehlikesi olan yörelerde Yangın Suyu Şebekesi'nde donmaya karşı önlem alınmasıönerilmektedir. Islak sistemlerde soğuk havalarda suyun pompa ile sirküle edilmesi veya sirküleedilen suyun ısıtılması kullanılabilecek yöntemlerdir ( 3 )

Yangın şebekesinin özel rezistanslı ısıtma kablosu sarılarak ısıtılması donmaya karşı alınabilecek birdiğer önlemdir(4)

Ulus Tüneli için seçilen ısıtma kablosu yangın şebekesini otomatik olarak her noktada + 5 C'detutacak özelliktedir. Isıtma kablosu, boru içinde oluşacak farklı sıcaklıklara farklı ısıtma yapmaktadır.Kablo verdiği ısıyı kendiliğinden ayarlayarak, borunun daha sıcak olan kısımlarını daha az, dahasoğuk olan kısımlarını daha çok ısıtarak boruda homojen bir sıcaklık sağlamaktadır.

4> 200'lük ana hatlarda tek sıra ( şerit), 3" lik branşman hatlarında çift sıra kablo döşenmektedir. Herbir ısıtma kablosu devresinin maksimum uzunluğu 150 m olabildiğinden belirli aralarla terminallerkonulmakta ve devreler termostat ile kontrol edilmektedir.

Isıtma kablosu montajından sonra tüm yangın boruları 50 mm prefabrik camyünü ile izole edilmekteve üzeri galvaniz saçla kaplanmaktadır.

Yangın şebekesine gerektiğinde pompa eklenmesi önerilen bir husustur ( 3 ).

Ulus Tünelindeki yangın şebekesine 120 m3/h ve 55 mSS özelliğinde pompa tesis edilmektedir.Pompalardan biri kesintisiz güç kaynağına bağlı elektrik motorlu, diğeri de dizel motorlu olarakdüzenlenmiştir.

Joker pompa ise 4m3/h ve 55 mSS kapasitesindedir.

Yangın suyu pompaları presostadlarla kumanda edilmektedir. Yangın suyu kullanılırken, kent suşebekesinden su temin edilemiyorsa pompalar, ayarlanacak basınç kademesinde, otomatik olarakdevreye girerek sistemi beslemektedirler.

DİĞER ÖNLEMLER

Yangının verebileceği zararları azaltmak için tünel yapı malzemesinin yangına ve sıcaklığı karşımukavim olması gerekmektedir. Çelik konstrüksiyon bölümler en az iki saat süren yangına karşıdayanıklı olmalıdır.

Üzeri PVC kaplı elektrik kabloları yandıklarında duman ve halojen gazı yaymaktadır. Bunlar da su venem ile birleşince zehirli ve metal eritici asitlere dönüşmektedir. Bu nedenle tünel içindeki tümkablolar alev iletmeyen, halojenden arıtılmış ( sıfır halojenür) kablo olacaktır. Yanma deneylerindeHCI, HBr gibi halojen türü gaz ve SO2, NO2 gibi korozyona müsait gaz ve zehirli dumanüretmeyeceklerdir.

Tünel içine kaplama yapılacaksa bu kaplamanın yanmaz malzemeden olması, duvarla arasında kalanboşlukta her 3 m'de bir yangın durdurucular konulması gibi konstrüktif önlemler de tünel dizaynındayangınla mücadele bakımından gözönünde tutulması gerekli önlemlerdir.

Ancak, bu tür önlemlere değinilmesi bu tebliğin kapsamı dışında tutulmuştur.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ •• 470

SONUÇ

Kentiçi taşıt tünelleri ülkemizde uygulaması henüz başlamamış bir olgudur. Yurtdışında ise pek çokkuralları mevcuttur.

Kentiçi taşıt tünellerinde karşılaşılabilecek en önemli tehlike türü yangındır. Yangın önlemleri için depek çok kural ve önlem geliştirilmiştir.

Ankara, Ulus'ta yapılması planlanan Ulus Tüneli projelendirilmesi sırasında bilinen tüm yangınönlemleri irdelenmiş ve uygulanması mümkün olan önlemlerin Ulus Tünelinde uygulanabilmesisağlanmıştır.

KAYNAKLAR

1. PIARC Technical Committee on Road Tunnels; Report, XIX World Road Congress, Marrakech,1991

2.PIARC Technical Committee on Road Tunnels; Report, XVIII VVorld Road Congress, Brussels,Belgıum, 1987

3.NFPA 502; Recommended Practice on Fire Protection for Limited Access Highvvays, Tunnels,Bridges, Elevated Roadvvays and Air Right Structures, National Fire Protection Association, 1987

4.Design Guidelines for Planning, Equipping and Operating Tunnels on Motorvvays and Other TrunkRoads; Departmental Advice Note BA-89, Department of Transport, London, 1990

5.PIARC Technical Committee on Road Tunnels; Report, XVII VVorld Road Congress, Sydney,Australia, 1983

6.TS 4156, Umumi Yerlerde Yangından Korunma-Genel Kurallar, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara,1991

7.Ulus Tüneli ve Çevre Düzenleme Projesi Makina Mühendisliği Hizmetleri Raporu-Uygulama ProjesiEtabı, Ankara Büyükşehir Belediyesi-Bilge A.Ş., Ankara, 1994

8.Ulus Tüneli ve Çevre Düzenleme Projesi, Elektro-mekanik Teçhizat Yapım Teknik Şartnamesi,Ankara Büyükşehir Belediyesi-Bilge A.Ş., Ankara, 1994

9.Tarsus-Pozantı Ayrımı/Adana Toprakkale-Gaziantep Otoyol Projesi Taşoluk P1 Tüneli YapımTeknik Şartnamesi, Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara, 1992

1O.Equipements Electromecaniques du Tunnel Cortenberg; Specifications Techniques, Ministere DesCommunications et de L'infrastructure, Brusselles, 1991

ÖZGEÇMİŞ

1947 Gelibolu doğumlu Levent TOSUN 1970 yılı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mühendislik FakültesiMakina Bölümü mezunudur. Yüksek Lisansını 1974 yılında Manchester Üniversitesinden almıştır.Sanayi ve Teknoloji Bakanlığında, TPAO Orta Anadolu Petrol Rafinerisi Proje Müdürlüğündeçalışmıştır. 1977 -1980 yılları arasında Ankara Sular İdaresi Genel Müdürlüğü yapmıştır. MakinaMühendisleri Odası merkez yöneticiliğinde bulunmuştur. 1980 yılından bu yana çalıştığı makina veelektrik tesisat proje ve müşavirliği ile uğraşan Bilge Mühendislik ve Müşavirlik A.Ş.'nin yönetici vekurucusudur. ODTÜ Mimarlık Bölümü ve BİLKENT İç Mimarlık Bölümünde tesisat derslerivermektedir. Evli, 2 çocuk babasıdır.

95'TESKON/TES031


HidroforlarınYeni Kullanma Sahaları

M. BÜLENT VURAL

WİL0 A.Ş.


BİLDİRİ

" II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ 4 7 3 •

HİDROFORLARIN YENİ KULLANMA SAHALARI

M. Bülent VURAL

ÖZET

Paket tip modern hidroforlar tesisata bağlantı montajının kolay olması, az yer kaplaması, işletimsüresince genelde pek bakım gerektirmemesi, kulanımının kolay ve konforlu, enerji sarfiyatının düşükve işletim emniyetinin yüksek olması gibi avantajlarından dolayı sürekli yeni kullanım sahalarıbulmaktadır.

Hidroforlar klasik kullanım amacı olan şebeke basıncının yetmediği yüksek yapılardaki kullanma veyayangın söndürme suyunun basınçlandırılmasının yanı sıra son senelerde mahalle, köy, kasaba, site,kooperatif ve benzeri yerleşim ve yaşam alanlarının basınçlı şebeke suyu gereksinimlerininkarşılanmasındada sıkça kullanılmaya başlanmıştır.

Yerleşim alanının manometrik en yüksek noktasına yapılan yeterli depolama hacmine sahip bir tank,bu depoya aşağıdaki bir rezervuardan su basan bir pompa ve sistemdeki su seviyesinden komut alanpompanın start/stop otomasyonu, eski klasik çözümün ana öğelerini oluşturmaktadır.

Böyle bir çözümde ise toplam sistemin ilk yatırım maliyetlerinin yanı sıra bakım, onarım ve işletimmasraflarıda fevkelade yüksek olmaktadır. İşletim güvenirliliğinin düşük ve kullanım konforunun çoğukez yetersiz olmasıda klasik sistemin dezavantajları olarak değerlendirilmekte ve sürekli bir şikayetkonusu oluşturmaktadır.

Modern hidrofor sistemleri, toplu yerleşim alanlarının basınçlı su gereksinimini tüm sistemin ilkyatırım ve işletme masrafları düşük, işletim güvenirliği ve kullanım konforu yüksek olacak tarzdakarşılayabilmektedir.

Söz konusu avantaj ve dezavantajların karşılaştırmalı olarak, irdelenmesi, modern hidroforlarınteknik özelliklerinin incelenmesi, hesap ve seçim yöntemlerinin anlatılması bu tebliğin içeriğinioluşturmaktadır.

GİRİŞ

Site, mahalle, köy, kasaba gibi çok binalı yerleşim alanlarında kullanma suyunun belli bir akmabasıncına sahip olarak kullanıcılara ulaştırılması için memleketimizde sıkça uygulanan suyunkullanıcılara nazaran daha yüksek konumdaki bir depodan yer çekimi kuvvetiyle kullanıcılara doğruakıtılması yöntemine alternatif çözüm olarak, kullanma suyu şebekesinin hidroforlarlabasınçlandırılması yöntemi gittikçe daha çok tercih edilmektedir.

Genellikle, başka bir su şebekesinden zayıf bir akma basıncıyla veya dalgıç pompalar vasıtasıyla yeraltı sularıyla veya tankerlerle taşıma su ile beslenen yerleşim alanlarına ait ve yeterli su biriktirmekapasitesine sahip bir ana su rezervuarı, ana rezervuarın yanında bir yere yerleştirilmiş, göreviyüksekteki su deposuna su transferini gerçekleştirmek olan bir pompa istasyonu, bu pompaistasyonundan yüksekteki depoya su ulaştıran ana gidiş borusu ve ilgili tesisatı, yerleşim alanınıncoğrafi yeterli yükseklikteki bir yerine veya bir kule üzerine inşa edilmiş yeterli su biriktirmekapasitesine sahip bir su deposu, ve bu su deposundan yerleşim alanının kullanma suyu şebekesine


su ulaştıran ana dağıtım borusu ve ilgili tesisatı, klasik kullanma suyu basınçlandırma sisteminin anaöğelerini oluşturmaktadır.

Doğal olarak böyle bir sistemin ilk yatırım maliyetinin fevkalade yüksek olmasının yanı sıra, işletim vebakım giderleride çok yüksek olmaktadır.

Ayrıca; pompa istasyonu ile yüksek depo arasındaki mesafenin uzun olmasından kaynaklanan veörneğin depo su seviyesinin kontrol edilerek pompa işletiminde güvenceli bir otomasyon isağlanmasının zorluğu, tesisat ve depolardaki suyun donma tehlikesi ve ilgili izolasyon problemleri,doğal akma basıncının yerleşim alanının her bölgesi için geçerli olabilecek aynı konfor düzeyindegerçekleştirilememesi, sistemin genel işletiminin insan faktörü ve çevre şartlarından bağımlıolmasının getirdiği teknik ve genel güvenilirlik risklerinin yüksek olması, gibi sebeplerden dolayı klasiksistemin uygulaması gittikçe azalmaktadır.

Alternatif olarak öngörülen sistemde ise ana su rezervuarının yanına yerleştirilmiş çok pompalı pakettip bir hidrofor, yerleşim alanının kullanma suyu şebekesini direk olarak kullanıcıların o an içingereksinim duydukları su debisiyle ve geniş bir alanda ayarlanabilen oldukça sabit bir basınçlabeslemektedir.

Hidroforlu sistemler yukarıda açıklanan klasik sistemlerin dezavantajlarını içermedikleri gibi ilk yatırım jmaliyetleri ve işletim giderleride klasik sistemlere nazaran düşük olmaktadır. Hidroforlu sistemin f.bütününün yatırım maliyeti, çoğu kez klasik sistemdeki sadece yüksek deponun inşaat maliyetine bileulaşmamaktadır.

Paket tip modern hidroforların elektrik sarfiyatının düşük olması, gerektiğinde küçük bir jenaratörleçalışabilmesinide mümkün kılmaktadır, böylece yine ekonomik mantıklı ölçüler içinde kalınarak,elektrik kesintisi durumlarındada yerleşim alanı susuz bırakılmamaktadır.

Paket tip hidroforlar tamamen otomatik olarak çalışabilmekte ve örneğin ana rezervuarda subittiğinde veya bir arıza durumunda ilgili emniyet ve uyarı sistemleriyle donatılabilmektedir.

Yerleşim alanının çok geniş ve yerleşim birimleri arasındaki kot farklarının fazla olması durumunda .tesisata bölgesel zonlama yapılarak birden çok hidrofor öngörülmekte veya zonlar arasında basınç fdüşürücüler kullanılarak tek bir hidroforla konforlu bir işletim gerçekleştirilmektedir.

Son yıllarda önemli bir problem olarak ortaya çıkan düşük su kalitesinin yükseltilebilmesi, örneğin kirli r

suların filtrasyonu, sert suların yumuşatılabilmesi, biyolojik ve kimyasal kirli suların arıtılabilmesi deyine hidrofor kullanımıyla daha ekonomik bir şekilde mümkün olabilmektedir.

HİDROFORLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Basıncı düşük bir akışkanı (genellikle su) belli bir rezervuardan veya direk şehir şebekesinden alarakgereken basınç ve debide kullanıma sunan ve işletimini kullanım şartlarına göre kendisi tamamenotomatik olarak gerçekleştiren pompa sistemlerine tesisat mühendisliği terminolojisinde hidrofor idenilmektedir. ,»•

Hidroforlar kullanım amaçlarına göre• Kullanma suyu hidroforları• Yangın söndürme suyu hidroforları• Sulama suyu hidroforları• Proses suyu hidroforlarıgibi çeşitli gruplar altında,

içerdikleri teknik özellikler dikkate alınarak örneğin• DİN• VdS• NFPAgibi ilgili norm ve standartlara uygunlukları itibariyle sınıflandırılmakta,


Kullanılan pompa sayısına görede• Tek pompalı hidroforlar veya• Çok pompalı hidroforlarolarak isimlendirmektedir.

Ayrıca kullanılan pompaların konstrüktif veya fonksiyonel özellikleri itibariyle hidroforlar• Dikey tip pompalı olanlar• Yatay tip pompalı olanlar• Normal emişli olanlar• Kendinden emişli olanlargibi yapısal ve işletim tarzını belirleyici bir gruplandırmaya tabi tutulmaktadır.

Santrifüj tip pompa kullanımı, hidrofor yapımında gittikçe yaygınlaşmakta olup, eskiden sıkçakullanılan pistonlu veya periferik (kanatlı) pompalarında yerine geçmektedir.

Türkiye'de hidroforların kullanım amaçlarına göre konstrüktif yapı ve fonksiyonel özelliklerinibelirleyen bir norm veya standart henüz yoktur.

Orta Avrupa memleketlerinde ise DİN 1988 normu hidroforların kullanım amaçlarına göre konstrüktifyapı ve fonksiyonel özelliklerini belirleyici olarak en çok uygulanan standarttır.

DİN 1988 normu 8 ana bölümden oluşmakta ve bütünü itibariyle kullanma suyu ve yangın söndürmesuyu tesisatlarının planlanması, hesaplanması, uygulanması, işletilmesi ve kullanılan ekipmanlarınözellikleri hakkında bilgi vererek uyulması gereken asgari standartları belirlemektedir.

Örneğin kullanma suyu hidroforlarının özelliklerini belirleyici olarak DİN 1988 normunun 5. bölümü,yangın söndürme suyu hidroforlarının özelliklerini belirleyici olarakta aynı normun 6. bölümü bazalınmaktadır. Ancak özellikle yangın söndürme suyu hidroforları için yöresel itfaiye kuruluşunun özelistekleri olabileceği, dolayısıyla planlama safhasında itfaiye kuruluşuna danışılması gerektiği bunormda ayrıca vurgulanmaktadır.

İçme ve kullanma suyunun basınçlandırılmasında kullanılan hidroforlar, DİN 1988 normunun 5.bölümüne göre tam otomatik çalışan, paket tip, çok pompalı hidroforlar olarak öngörülmekte vehidrofor kapasitesi belirlenirken asgari bir pompanın yedek pompa olarak planlanması şartkoşulmaktadır. (Resim 1)

DİN 1988 normunun 6. bölümünde tariflenen yangın söndürme suyu hidroforları için pompa sayısı veyedekleme fonksiyonu olarak herhangi bir zorunluluk getirilmemekte ve bu hidroforların tek pompalıolabilmesi kabul edilmektedir. Ancak yangın hidroforlarının kendi bünyesi içinde bir çeşit "otomatiktest ve arıza bildirim sistemiyle" donatılması öngörülmektedir. Buna göre yangın hidroforlarının gündeasgari bir kez kendi kendini belli bir süre çalıştırarak faaliyet kabiliyetini test etmesi ve bir arızahalinde bunu uygun bir şekilde sinyalize etmesi istenmektedir.

Ancak hidroforların çok pompalı olarak yapılmasının DİN normunun öngördüğü otomatik yedeklemezorunluluğunun yanısıra

Debi artırımı gerçekleştirilmesiİşletimde elektrik tasarrufu sağlanmasıTesisatta oluşabilecek şokların asgariye indirilebilmesiİşletim güvenilirliğinin yükseltilmesiStandart tip üretimi olan malzeme kullanılabilmesi

gibi başka önemli teknik ve ekonomik nedenleride vardır.

Aynı taşıyıcı şase üzerine yerleştirilmiş pompalar, bu pompaların birbirine irtibatlandığı emiş vebasınç kollektör boruları, otomatik bir işletim için gerekli olan basınç veya debi algılayıcı sensörler,membranlı basınçlı tank, elektrik kontrol panosu ve emniyetli bir işletim için gerekli olabilecek hertürlü diğer ekipman modern bir paket hidroforun üzerinde yer almaktadır.


Hidroforun çalışma özelliklerinden bağımlı olarak, paket hidroforların basınç çıkışına ayrıca, dahabüyük hacimli bir membrarılı basınçlı tank bağlanması gerekebilir. (Resim 2)

Emiş ve basınç kollektörlerinin tesisata bağlanması ve elektrik şebeke hattının hidrofor panosunagirişinin yapılmasıyla birlikte paket hidrofor çalışmaya hazır konuma gelmektedir.

Günümüzde üretilen modern paket hidroforların teknik ve fonksiyonel özellikleri şunlardır

• Pompa olarak dikey veya yatay tip çok kademeli santrifüj pompalar ö'ngörülmekte olup, tandanspompayı oluşturan çark, difüzör, pompa ayağı ve gövde elemanlarının paslanmaz çelik saçtanüretiliyor olması yönündedir.

• Elektrik motoru olarak monofaze (1.5 kW güçlere kadar) veya trifaze (2.2 kW ve daha büyükgüçler için) motorlar, genelde 2 kutuplu (yani n = 2900 d/dak) olarak kullanılmaktadır.

• Basınç ve emiş kollektörleri sıcak daldırma galvaniz, çinko, krom kaplama, özel boyama gibi birişlemden geçirilerek paslanma ve korozyona karşı korunmuş klasik demir borulardan veya pirinç,paslanmaz çelik gibi bilfiil kendisi paslanmayan malzemelerden üretilmektedir..

• Basınç algılayıcı sensörler olarak genelde basınç şalterleri, prosestatlar, kontak manometrelerveya analog basınç algılayıcıları öngörülmektedir.

• Basınç ve emiş kollektörlerindeki basıncı göstermek için manometreler veya sayısal göstergelielektronik basınç ölçerler kullanılabilmektedir.

• Elektrik kontrol panoları, motor termik koruması, kuru çalışmaya karşı koruma kontrolü ve genelsinyalizasyon gibi klasik kontrol ve bildirim fonksiyonlarının yanısıra- işletimin pompalar arasında eşit dağıtımını gerçekleştirmek üzere rotasyon fonksiyonu- salt sayısını minimize edici yönde start/stop geciktirme ve dağıtım fonksiyonu- arıza otomasyonu fonksiyonu- test çalıştırması fonksiyonu- harici bir sinyalle start/stop fonksiyonu- harici arıza ve işletim bildirim fonksiyonu- diyagnostik rapor fonksiyonuprogramlanabilen işletim değerleri fonksiyonugibi daha bir sıra işletim güvenilirliği ve konforuna yönelik özelliklende içerebilmektedir.

• Frekans konvertörü kullanılarak debi kontrolü yapılması böylece, kullanım konforunun artırılarak,elektrik tasarrufu sağlanması gittikçe daha çok öngörülen bir özellik olmaktadır. Frekans konvertörcihazları elektrik panosunun içine veya yanına yerleştirilebildiği gibi, pompaların elektrikmotorlarının üzerinede entegre edilebilmektedir.

• Elektrik panolarının güç devreleri genelde 5.5 kW güçlere kadar motorlara direkt yol verecekşekilde, daha büyük motor güçleri için yıldız-üçgen devreli kalkış yapacak şekilde öngörülmektedir.

• Mekanik tesisat elemanları olarak yine paslanmaz çelik, bronz, pirinç gibi malzemelerden üretilmişkompenzasyonlu sessiz çalışan çek valfler, açma kapama sırasında şok yaratmayacak tarzdaçalışan vanalar gibi elemanlar kullanılmakta ve bunların genel sistem bünyesinde kolaycademonte edilebilir olmasına özen gösterilmektedir.

• Otomasyonu sağlamak, şok absorbe etmek ve küçük miktarlarda basınçlı su depolayabilmekamacıyla, genelde basınç kollektörlerine irtibatlandırılarak kullanılan membranlı basınçlı tankların,membran malzemelerinin koku yapmayan butyl kauçuktan olması tercih edilmektedir.

• Tankların basınçlandırılmasında küçük hacimlerde azot gazı tercih edilerken, büyük hacimlerdeise hava kullanılmaktadır.

HİDROFORLARIN SEÇİM VE HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

Hidrofor kullanımının başarılı olabilmesinin ilk şartı işletim ve çevre şartlarına uygun olan hidrofortipinin seçilebilmesi ve pompa kapasitelerinin doğru olarak belirlenebilmesidir.

Hidrofor tipinin seçiminde

• Ana su deposunun hidroforlara göre konumu (emiş yapılması gerekiyormu, yoksa su kendiağırlığıyla pompaya akabiliyormu ?)

• Hidroforun yerleştirileceği mekanın özellikleri (yeterli alan ve hava sirkülasyonu varmı ?)

X II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ • 4 7 7 -

• Kullanıcı sayısı ve eşzaman kullanım beklentileri (salt sayısının doğru tahmin edilerek buna uygunsalt sayısı sınırlama tekniğinin seçimi ?)

• Transferi yapılacak suyun özellikleri (özellikle suyun sertliği, agresivitesi, kirlilik derecesi vesıcaklığı)

• Elektrik şebekesinin özellikleri (gerilim tolerans değerleri uygunmu, fazlar arasında gerilimfarklılıkları varmı, kesinti ve şoklar oluşuyormu ?)

• Hidroforun işletiminden sorumlu olacak olan personelin özellikleri (yeterli teknik bilgi ve cihazkullanım kültürü varmı ?)

• Hidroforun yakın çevresiyle olan konumu (örneğin çalışma sesi çevre için rahatsız ediciolabilirini?)

gibi hususlar analiz edilerek malzeme ve fonksiyonel özellikleri bunlara uygun olan pompa ve diğerekipmanların kullanıldığı hidrofor tercih edilmelidir.

Hidrofor kapasitelerinin belirlenmesinde

• Gereken debi Q (m3/h)• Gereken basma yüksekliği H (mSS)

Çalışmaya başlama basıncı H alt (mSS) veÇalışmayı durdurma basıncı H üst (mSS)

• Pompa sayısı• Seçilecek membranlı tankın nominal hacmi V (litre)

önemli rol oynamaktadır. Bu değerler yerleşim alanının boyutları, kullanıcıların ve tesisatmalzemelerinin teknik özellikleri dikkate alınarak hesaplanabilmektedir.

Teorik olarak hesaplanan değerler, tecrübevi değerlerle karşılaştırılarak irdelenir ve hidroforun sahipolması gereken teknik özellikleri ve kapasitesi hakkında bir karar üretilebilir.

Bundan sonra yapılacak olan işlem, çeşitli üreticilerin sunduğu hidroforlar arasından tip ve kapasiteaçısından işletme şartlarına en uygun olanının seçilmesidir.

a) Hidrofor debisinin Q (m3/h) hesaplanması:

Debi hesabı kullanıcı özelliklerine göre değişiktir. Örneğin bir hastahane ile otele veya bir iş merkeziile bir apartmana su basacak olan hidroforların debi hesabı farklıdır.

Hidroforun kullanım amacıda debi hesabında dikkate alınan diğer önemli bir husustur. Örneğin çokkullanıcılı bir apartmana ait kullanma suyu hidroforunun debi hesabıyla, bir üretim hattının prosessuyunu basınçlandıran hidroforun debi hesabı birbirinden çok farklıdır.

Debi hesabında iki ana kriter vardır. Bunlardan ilki birim zamanda tüketilmesi öngörülen su hacmi,diğeride çok kullanıcılı sistemlerdeki eşzaman faktörüdür.

Bu iki kriterin bileşimi, kullanımın en fazla olduğu bir anda gerekli olan su debisini ifade ederki,hidroforun debi kapasitesi bunu karşılayabilecek şekilde seçilmelidir.

Yangın hidroforlarında (hidrantlı kuru sistem veya springlerli ıslak sistem) debi belirlemesi içinbölgesel itfaiye yönetmeliği kuralları belirleyicidir. Ancak sistemdeki hidrant veya springler sayısı,bunlardan kaç tanesinin aynı anda çalışacağının öngörülmüş olması, hidrant veya springlerlerin çıkışçapları, çıkış ağızlarında olması gereken asgari akma basınçları yangın hidroforlarının debisininbelirlenmesinde rol oynayan kriterlerdir. Ayrıca bazı durumlarda sigorta şirketlerinin yangın sigortasıiçin öngördükleri asgari sistem kriterlerinin dikkate alınmasıda gerekebilir.

DİN 1988 normunun 6. bölümünde, yangın hidroforlarının, örneğin C3 tipi hortum ağızlarında, beherhidrant için asgari 12 m3/h debiyi 3 bar çıkış basıncı gerçekleştirebilecek kapasitede seçilmesigerektiği yer almaktadır. Yangın hidroforunun, bina içi hidrantlarından asgari 2 tanesini aynı andabesleyebilecek kapasitede seçilmeside genelde uygulanan bir kriterdir.


Kullanma suyu hidroforlarının debi hesabı ise, kullanıcı sayısı, beher kullanıcı için birim zamandatüketilmesi öngörülen su hacmi ve eşzaman kullanım faktörü dikkate alınarakgerçekleştirilebilmektedir.

Eşzaman kullanım faktörü, çok kullanıcılı bir sistemdeki kullanıcıların kaç tanesinin aynı andaöngörülen miktarda su tüketebileceği olasılığını değerlendiren bir faktördür.

Kullanıcı sayısı olarak, konutlarda yaşayan aile ve birey, işyerlerinde çalışan insan, hastanelerde isekullanılan yatak sayısı gibi değerler dikkate alınmaktadır.

Örneğin 160 ailenin yaşadığı bir yerleşim biriminin kullanma suyu hidroforunun debisininbelirlenmesinde

Q = A x B x T x f (m3/h olarak)

A = Aile sayısı (Daire veya bağımsız ev sayısı)B = Birey sayısı /AileT = Bireyin günlük ortalama su tüketimi (Litre/gün)f = Eş zaman kullanım faktörü

formülü kullanılarak aşağıdaki değerlendirme yapılabilir.

Türkiyede aile başına 4 veya 5 bireyin yaşadığı ve bireylerinde günlük ortalama su tüketiminin 100-150 litre/gün kadar olduğu kabul edilmektedir.

Eşzaman kullanım faktörünün seçiminde hidroforu kullanan konut (aile) sayısı baz alınır.

Konut (Aile) Sayısı

4 daireye kadar5-10 daire11-20 daire21-50 daire51-100 daire100 daireden fazla

Eşzaman KullanımFaktörü

0.660.450.400.350.300.25

çizelgesinden yapılacak bir seçim istatistiki tecrübelere göre genelde doğru olmaktadır.

Bu açıklamalardan sonra 160 aile için

Q= 160 x 4 x 100 x 0.25 = 16 m3/h

hidrofor debisinin gerekli olduğu söylenebilir.

Anlaşıldığı üzere debi hesabı, hidroforu kullanan insanların yaşam standartlarından vealışkanlıklarından bağımlıdır.

Hidroforların kullanılacağı yerin özellikleri hakkında daha detaylı bilgilerin olmadığı durumlarda,istatistiki diyagramlardan seçim yapmakta debi belirlenmesinde sıkça kullanılan bir yöntemdir.

Aşağıdaki diyagramlardan çeşitli kullanım yerleri için gerekli olan kullanma suyu debi değerleriniyaklaşık olarak tesbit etmek mümkündür.


100

80

îso

*°

»/

/

c

/

/

/

«nlter

Hol

S*

/

KranfcenhfluserI t f

•nelaı

•

200 400 600

Anisht d«r 9*tlen

Yatık Sayısı

800 1000

40

ıS 30

1 2 °

O 10ıJ

~1I

40

y/^Katıfh

/ Marketler

İ t i ^larkt

\ ^

^ — -

B0

zjtrt

-——

usar

ion(L

VVohnhflusat1 1 \ .

Oaka Sayın

VVbhneK80

ıhelten120

Konutlar

160 2C10

0 400 800 1200 1B00 2000

Besctıânigta6*n : Çallım İnsan Sayısı

Diyagramlardan veya hesaplanarak tesbit edilen debi, hidroforun sahip olması gereken toplam debikapasitesini belirlemektedir ancak pompa sayısı hakkında ve dolayısıyla beher pompanın sağlamasıgereken debi değerleri hakkında bir bilgi vermemektedir.

Örneğin 160 ailenin yaşadığı bir yerleşim bölgesinde diyagramlara görede asgari 15-16 m3/h hidrofordebisi gerekli olmaktadır.

Buna göre seçilecek3 ||

çok pompalı bir hidroforun pompalarının biri hariç diğerlerinin tamamıçalıştığında 15 mJ/h debi elde ediyor olması gerekmektedir. Örneğin işletim için öngörülen alt basınçdeğerinde (Hait), beheri 7.5 m3/h debi verebilen 3 pompalı veya beheri 5 m3/h debi verebilen 4pompalı veya beheri 15 m3/h debi verebilen 2 pompalı bir hidrofor doğru bir seçim olacaktır. (DİN1988 normuna göre çok pompalı hidroforların debi kapasiteleri belirlenirken, pompalardan en azbirinin çalışmadığı durumlarda bile hidroforun gerekli debiye ulaşabilmesi gerekmektedir.)

DİN 1988 normu Türkiye' de uygulanmak mecburiyetinde olmadığından 15 m3/h debi kapasitelerinesahip tek pompalı bir hidroforda yukarıdaki örnek için seçilmiş olabilirdi.

Ancak özellikle belli kapasitelerden daha büyük hidroforların (örneğin 6 m3/h ve daha büyük) çokpompalı seçilmesinde DİN normunun öngördüğü otomatik yedekleme özelliğinin yanısıra işletimindeelektrik tasarrufu, yüksek konfor ve güvenilirlik gibi başka önemli nedenlerde vardır.

Bu nedenle toplam debi gereksiniminin fazla olduğu kullanma suyu hidroforlarının çok pompalı olarakseçilmesi daha doğrudur.

b) Hidrofor basıncının H (mSS) hesaplanması

Hidroforun basınç kollektöründe bulunan basınç, hidroforun emiş kollektörüne gelen suyun ön basıncıile hidroforun kendi oluşturduğu basıncın toplamıdır. Ancak Türkiye' de hidroforlar genelde hidroforlaaynı seviyedeki atmosfere açık bir su deposundan beslendikleri için suyun ön basıncı ihmal edilecekseviyelerdedir.

Hidroforun oluşturduğu basınç, kullanıcı tarafından belirtilmiş özel bir durum yoksa, yerleşimalanındaki en yüksek veya en uzak veya tesisat olarak en kritik kullanıcıda yaklaşık 10-15 mSS kadarbir akma basıncı gerçekleştirebilecek kadar olmalıdır.


Buna göre

H = h+SAp+15(mSS)

h : En yüksek kullanıcının kod farkı (mSS)SAp : Tesisattaki toplam basınç kayıpları (mSS)

olarak bulunan basınç, hidroforun çalışmaya başlayacağı Haıt (alt basınç) noktası olarak kabul $edilebilir.Hidroforun çalışmayı durduracağı nokta olan Hüst (üst basınç) değeri ise hidroforun *konstruktif özelliklerinden ve vasıflarına bağlıdır.

Hidroforun basınç çalışma aralığı diye isimlendirilen (Hü s t - Haıt) basınç farkı esas itibariyle mümkünolduğunca küçük olmalı ve hidroforun mümkün olduğunca sabit bir basınç vermesi amaçlanmalıdır.Bu değer büyüdükçe tesisattaki basınç dalgalanması artmakta ve kullanım konforu azalmaktadır.

Bu nedenle Hüst-Haıt çalışma aralığı olarak 1,5 barlık bir fark genelde yeterli bir fark olarakdeğerlendirilmekte ve uygulanmaya çalışılmaktadır.

Tesisattaki toplam dirençlerin SAP hesaplanması her zaman kolay olmayabilir. Bunu için tesisatıoluşturan her türlü armatür, vana, boru ve bağlantı malzemelerinin tip, miktar ve ölçülerini bilmek ve ,bunların içinden geçecek olan su debisinde oluşan dirençleri hesaplayabilmek gereklidir. j

Bu tür hesaplama genelde mümkün olmadığından, ZAP olarak normal şartlarda (örneğin apartmantipi yapılarda) statik bina yüksekliğinin %20 - %25 arası bir değer tesisattaki toplam basınç kayıpları 'olarak kabul edilerek sistemdeki bilinen direnç kayıpları (örneğin su sayaçları ve basınç düşürücüler)varsa buna ayrıca eklenmektedir.

Örneğin statik yüksekliği 30 m (yaklaşık 10 katlı) ve her daire girişinde bir su sayacı olan eski birapartman için seçilecek hidrofora ait alt basınç hesaplanırken, en yüksek kullanıcıda olması gereken10-15 mSS akma basıncına 30 x 1.25 + 7.5 = 45 mSS kadar bir ekleme yapılmalı (burada susayacının 7.5 mSS basınç kaybı yarattığı varsayılmıştır) ve Halt = 55-60 mSS civarında seçilmelidir.

Böyle bir hidroforun üst basıncıda (durma basıncı) i

Hüst= 75-80 mSS civarında olacaktır.

Hidroforun sağlaması gereken basınç hesaplanırken ve genel tesisattaki basınç dağılımı incelenirkendikkat edilmesi gereken diğer bir noktada, statik su basıncının tesisatın hiçbir noktasında 5 barı (50mSS) geçmemesinin temin edilmesidir. DİN 1988 normunda konforlu bir su kullanımınınsağlanabilmesi ve armatürlerin sağlıklı çalışabilmesi için 4 bar giriş basıncı tavsiye edilmekte ve girişbasıncının 5 barı- geçmesi durumunda basınç düşürücü kullanılması veya tesisatta zonlamayagidilmesi (bölgesel basınçlandırma) şart koşulmaktadır.

MEMBRANLI BASINÇLI TANKLARIN SEÇİM VE HESAPLAMA YÖNTEMLERİ t

Paket hidroforların bünyesinde yer alan küçük hacimli membranlı basınçlı tanklar, üreticilerin Vtercihinden bağımlı olarak, birkaç litreden 20-25 litre kapasiteye kadar çeşitli hacimlerdekullanılmaktadır. Bu tankların amacı, basınç algılayıcılarına gelen basınç sinyallerinin şok fabsorbsiyonunun gerçekleştirilmesi ve sistemdeki olası küçük sızıntıların karşılanmasıdır.

Membranlı basınçlı tanklar dikey, yatay, ayaklı, ayaksız gibi çeşitli tip ve kapasitelerdeüretilmektedirler.

Bu tanklar kullanılmadığında veya örneğin membranları patladığında, hidroforun start/stopfonksiyonlarında düzensizlikler oluşarak işletim yapamaz hale gelmektedir.

Paket hidroforların basınç çıkışına ayrıca bağlanan daha büyük hacimli membranlı tankların kullanım ?amacı ise, hidrofor pompalarının salt sayısını sınırlamaktır.

il. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGfSl 481

Elektrik motoru üreticilerinin salt sayısı tavsiyesi S = 20-30/saat civarındadır. Yani motorlara bir saatiçinde 20-30 defadan daha fazla start/stop yaptınlmaması tavsiye edilmektedir. Sürekli start/stopfonksiyonu elektrik motorunun, pompa aksamının ve elektrik panosu ekipmanının kullanım ömrünükısalttığı gibi, yüksek demeraj akımından dolayı elektrik sarfiyatınında artmasına sebep olmaktadır.Bu nedenle özellikle 2-3 kW tan daha büyük motorlarda salt sayısı sınırlamasına özen gösteri lmesitavsiye edilmektedir.

Sistemde oluşabilecek şokları absorbe etmek ve elektrik kesintilerinde belli miktarda basınçlı suyureserv olarak tutabi lmek bu tankların kullanılmasının diğer tali amaçlarıdır.

Membranl ı basınçlı tank teknolojisinin gelişmemiş olduğu dönemlerde kullanılan basınç kontrollü,hava yastıklı klasik basınçlı tankların, hava takviyesinde yaşanan problemler, bu sistemlerin enerjisarfiyatının yüksek olması, özellikle kempresörlü sistemlerdeki gürültü problemi, bakım onarımgüçlükleri ve yatırım maliyetinin yüksek olması gibi bir sıra nedenden dolayı günümüzde bunlarınyerine su ve gaz bölümü birbirinden butyl veya tabi kauçuktan yapılmış bir membranla soyutlanmışolan basınçlı tankların kullanımı yaygınlaşmıştır.

DİN 1988 normunun 5. ci bölümünde membranlı basınçlı tanklar için öngörülen hacim hesabı, DİN4810 normunda anlatılan basınç kontrollü hava yastıklı klasik basınç tanklarının hesap tarzı bazalınarak geliştirilmiştir.

Buna göre seçilmesi gereken basınçlı tankın nominal hacmi ( V N )

(Host+1)V N = 0,33 • Q P

(HUst-Halt)-S

formülüne göre hesaplanmaktadır. Burada

VN Seçilen tankın nominal hacmi (Litre)

QP Hidrofordaki bir pompanın Halt basınçtaki debisi (m3/saat)Hüst Hidroforun ayarlanmış üst basıncı (bar)(Hust - Haı0 Hidroforun ayarlanmış çalışma basınç farkı (bar)

S Amaçlanan salt sayısı (1/saat)

olarak ifade edilmektedir.

Ö r n e ğ i n

Halt basınçtaki toplam debisi 44 rrvVsaat olan ve işletimi rotasyon yaptırarak pompalarına eşit olarakdağıtabilen 4 pompalı bir hidroforun Haıt =45 mSS , Hü s t =65 mSS basınç aralığında çalışmasıdurumunda ve salt sayısı S= 30/saat baz alınarak yapılan bir seçimde

44QP = = 1 1 rrrVsaat (Bir pompanın azami debisi)

4

H ü s t = 6.5 barHaıt = 4.5 barS = 30/saat

kullanılması gereken membranlı basınçlı tankın nominal hacmi (VN)

(6.5+1)VN = 0,33 • 11 = 453.75 litre olarak hesaplanabilmektedir.

(6.5 - 4.5)-30


Nominal hacmi 500 litre olarak seçilen bu tankın örnekteki çalışma şartlarında, depolayabileceğifaydalı su hacmide (VF)

(Hüst • Ha|t)

v F = v N •(HQS,+ 1 )

formülü kullanılarak ,

(6.5 - 4.5)VF = 500 • = 133.3 litre

(6.5 + 1)

olarak hesaplanabilmektedir. f

Membranlı basınçlı tank seçimindeki bir diğer kriterde tankın sahip olması gereken basınç sınıfıdır.

Hidroforlarda kullanılan pompaların sıfır debideki basınçları tankın basınç sınıfının belirlenmesindebaz alınır. Tankın nominal işletme basıncı, pompaların sıfır debide basabileceği basınçtan dahayüksek olmalıdır.

Tankın ön hava basıncı ise işletme şartlarından bağımlı olup hidroforun Halt çalışma basıncından%10 daha düşük bir değere ayarlanmalıdır.

Han = 45 mSS olarak verilen yukarıdaki örnek hidrofor uygulamasında, kullanılacak membranlı tankın ,ön gaz basıncı yaklaşık 40 mSS = 4 bar olarak ayarlanmalıdır. i

Membranlı tankların hidroforun basınç hattına irtibatlandırılmasının çeşitli yöntemleri vardır. Basınçkollektörünün bir tarafının tanka diğer tarafının tesisata bağlanması genelde uygulanan yöntem Ifolmakla birlikte, tankın, binanın tesisat hattı üzerinde herhangi bir yere bağlanmasıda mümkündür.

Bağlantıların yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, membran değişikliği veya benzeri bir durumiçin bağlantıların çabuk sökülebilir ve araya konulacak bir vanayla tesisattan soyutlanabilecek nitelikteolmasıdır.

HİDROFORLARIN MONTAJI VE İŞLETMEYE ALINMASI

Hidroforlar bir depoya veya direk şehir şebekesine bağlı olarak çalışabilirler. /

Direk şehir şebekesine bağlanan hidroforlarda giriş basıncının 1 bardan daha fazla dalgalanmaması ,ve 0.5 bardan daha düşük olmaması ön şarttır. Bu şartların gerçekleştirilemediği şebekelerde 'hidroforların direk şebekeye bağlanması doğru olmaz.

Bir depodan su alarak çalışan hidrofor sistemlerinde ise su, depodan kendi ağırlığıyla pompaya doğruakabilmeli ve pompanın emiş ağzında 0.2 bar kadar bir ön basınç oluşturabilmelidir. Yani su deposuçıkış ağzı, pompanın emiş ağzından asgari 2 m yukarıda kalabilecek kadar daha yüksek bir konumdaolmalıdır.

Hidroforların emiş yaptırılarak çalıştırılması esas itibariyle doğru değildir. Ancak buna mecburkalındığında pompanın emiş ağzı, iç çapı bir boy daha geniş olan bir boru kullanılarak, en kısa /yoldan, mümkün olduğunca dirsek vb. bağlantı malzemeleri kullanılmadan ve sifon etkisioluşturmayacak bir şekilde, deponun içine dik olarak sarkıtılmış ve ucunda klape bulunan emişborusuna irtibatlandırılmalıdır. Emiş yaparak çalıştırılan çok pompalı hidroforlarda, emiş kollektörü }kullanılmadan her pompa ayrı ayrı tariflendiği şekilde depoya irtibatlandırılmalıdır.

Emiş yapan hidroforlarda emiş borusunun ucundaki klapeden başka, emiş ve basınç hattı üzerindeayrıca bir çek valf kullanılmamalıdır.


Deponun Su çıkış ağzının ve hidroforun emiş kollektörüne su getiren emiş hattının hidroforun emişkollektöründen bir boy daha geniş seçilmesi rahat bir işletim için faydalıdır. Bu hat üzerine bakımı vedemontajı kolay olacak biçimde bir pislik tutucu takılmalıdır.

Montajda dikkat edilmesi gereken bir hususta hidroforun kuru çalışmaya karşı korunmaya alınmasıdır.Pompalar hiçbir şekilde kuru çalıştırılmamalıdır. Seviye flatörü veya seviye kontrol elektrodları kuruçalışmayı önleyici bir tedbir olarak sıkça uygulanan yöntemlerdir.

Tek pompalı ve emiş yapmayarak normal şartlarda çalışan hidroforlarda çek valfi, su deposununhemen çıkış ağzına takarak ve tesisatın başka bir yerinde ayrıca bir çek valf kullanmayarak,tesisattaki suyun, pompayı depoda su bittiği durumlarda bile her zaman kendi ağırlığıyla ıslaktutmasını temin etmek açısından tavsiye edilen bir yöntemdir.

Emiş ve basınç kollektörlerinin tesisata bağlanmasında fleksibel hortum veya kompanzatörkullanılması önemle tavsiye edilir. Buradaki amaç tesisata ait boru ve diğer malzemelerinağırlıklarının hidrofora taşıttırılmaması, gerilimsiz rahat bir montaj gerçekleştirilmesi ve oluşabilecekvibrasyon ve gürültünün tesisata sirayetinin engellenmesidir.

Basınç hattına membranlı tank bağlantısı yapılırken, yine fleksibel hortum ve vana kullanılması vebağlantıların gerektiğinde kolay sökülebilir şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Genel olarak hidrofor ve membranlı tank, etrafında rahatça dolaşılabilecek genişlikteki iyihavalandırılmış, rutubetsiz ve iyi aydınlatılmış temiz bir mekana yerleştirilmelidir. Zaman zamanbakım ve onarım yapılacağı, membranlı basınçlı tanklara hava basılacağı ve belkide membrandeğiştirileceği unutulmamalıdır.

Çevre sıcaklığı 0 °C den daha düşük, 40 °C den daha yüksek ve ortamın nemlilik oranı %90' dandaha fazla olmamalıdır. Özel önlem alınmayan standart hidroforlarda suyun giriş sıcaklığı +30 °C yi,çıkış sıcaklığıda +40 °C yi geçmemelidir.

Hidroforun elektrik panosuna elektrik bağlantısını gerçekleştiren güç kablosu, uzunluğuna vetaşıyacağı güce uygun kesitte olmalıdır. Kabloların olması gerektiğinden daha ince kullanılarakgerilim düşüklüğüne sebep olarak arıza yaratmaları çok rastlanan bir durumdur. Kablonunuzunluğuyla birlikte kalınlığımnda artması gerektiği unutulmamalıdır.

Hidroforun bağlanacağı elektrik şebekesinin gerilim ve gelirim tolerans değerlerinin uygunluğu teminedilmelidir. Avrupada elektrik motoru ve elektrik teçhizatı üreticilerinin 380 Volt gerilimli şebekeler için±%10, 400 Volt gerilimli şebekeler için +%6, -%10 tolerans verdikleri dikkate alınmalıdır.

Özellikle şantiye şartlarında ve şantiyenin düzensiz elektrik şebekesiyle beslenen hidroforlarda, buşebekelerin toleranslarının uygun olmaması ve şebekede oluşan gerilim şoklarından dolayı sıkçahidrofor arızaları oluştuğu unutulmamalıdır.

ÖZGEÇMİŞ

1953 yılında doğdu. 1976 yılında Berlin Teknik Üniversitesinden Makina Yüksek Mühendisi olarakmezun oldu.

Halen Wilo Pompa Sistemleri San. ve Tic. A.Ş.' nin Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyesi olarakçalışan Vural, Yıldız Teknik Üniversitesi Makina Mühendisliği Fakültesinde part-time öğretim görevlisiolarakta hizmet vermektedir.

Evli ve 2 çocuk babası olan Vural, Tesisat Mühendisleri Derneği Kurucu Üyesidir.

. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ -484-

Resim 13 Pompalı m o d e mbir paket hfdrafoaıngörünüşü

Resim 2Membranh Tanklar salt sayısını sınmamak amacıyla ku;lanılmaktadsr.

m m

21 YILLIK JEOTERMAL TECRÜBESİ2 7 0 0 0 KOMUT EŞDEĞERİ JEOTERMAL MERKEZİ ISITMA

TOPLAM 88 ADET JEOTERMAL PROJE REFERANSIMIZ İLE DÜNYA LİDERİYİZ,TOPLAM 130.000 KOMUTUM ÜZERİMDE JEOTERMAL ISITMAYI PROJELENDİRDİK,

FİZİBİLİTE VE PROJESİNİ HAZIRLADIĞIMIZ BAZI JEOTERMAL ISITMA

BAZI REFERANSLARIMIZ UYGULAMALARIMIZ

-GÖNEN TOPLAM 4000 KONUT ISITMA -BALÇOVA TERMAL TESİSLERİ OTEL, MOTEL, YÜZME

-SİMAV TOPLAM 6500 KONUT ISITMA HAVUZU, KOMPLE

-KIRŞEHİR TOPLAM 8400 KONUT ISITMASI "5 YILDIZLI BALÇOVA TERMAL PRINCESS HOTEL

•AFYON 16000 KONUT ISITMASI -DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ KAMPUSU

-AYDIN 18000 KONUT ISITMA, 3500 KONUT SOĞUTMA VE H A S T A H A N E S İ

-DİKİLİ 7000 KONUT ISITMA, 1000 KONUT SOĞUTMA " 5 ° ^ M» KONUT ISITMA

-SİVAS SICAK-ÇERMİK KAPLICALARI-İZMİR ve CİVARI 25000/5000 KONUT ISITMA, SOĞUTMA

-AFYON ORUÇOĞLU TERMAL RESORT TESİSLERİ-SALİHLİ 7000/1000 KONUT ISITMA, SOĞUTMA

-SİMAV 3500 KONUT ISITMA-KIZILCAHAMAM 1750 KONUT ISITMA

-KIRŞEHİR 1800 KONUT ISITMA

TEMİZ HAVA VE UCUZ ISINMA İÇİN ÇEVRE DOSTU JEOTERMALİ DEĞERLENDİRİYORUZ.

JeotermalMÜHENDİSLİK, SANAYİ ve TİCARET A.Ş.Hoşdere Cad. 190/8-9 (06550) Çankaya/ANKARATel : 0(312) 440 57 11 (PBX) 440 43 19 (PBX)Fax : 0(312) 440 57 38

Merkezi sistem iklimlendirmedeL İ D E R K U R U L U Ş

ÜRÜNLERİMİZ

Su Soğutmalı Chiller Grubu•

Hava Soğutmalı ChillerGrubu

Heat Pump•

Hava SoğutmalıÇatı Tipi (Roof Top)

Paket Klima•

Kanallı Tip Split KlimaCihazı

Heat-Pump

Klima Santralı•

Split KlimaHeat-Pump

•New-Split dış ünite

Heat-Pump•

Fan Coil

Hava SoğutmalıÇatı Tipi (Roof Top)

Paket Klima

MELTEM SOĞUTMA ISITMA SANAYİ VE TİCARET A.Ş.FABRİKA: Kemalpaşa - İZMİR Asfaltı 3. km. 35170 Kemalpaşa - İZMİR TEL: 0 (232) 878 21 30 (3 hat) - 8 7 8 1 7 1 5 FAX: 0 (232) 878 26 50

İZMİR BOLGE MOD.:Ege Ticaret Mrk. 1203/4 sok. No:5/R Yenişehir - İZMİR TEL: 0 (232) 449 49 34 • 449 11 38 FAX: 449 67 14

İST. BOLGE MOD.: Eski Osmanlı Sok. Dilan Sitesi A Blok K:8 0:15 Mecidiyeköy -İSTANBUL TEL: 0 ( 2 1 2 ) 2 6 6 67 0 3 - 2 1 1 6 7 1 7 FAX:0 (212) 272 61 92

ANTALYA BOLGE MÜDÜRLÜĞÜ: 100. Yıl Bulvan No: 48/A ANTALYA TEL: 0 (242) 243 38 60 FAX: 0 (242) 243 38 60

TEMİZ HAVA BİZİM İŞİMİZDİR

HASTANELERDE

İLAÇ FABRİKALARINDA

MODERN BİNALARDA

BOYAMA TESİSLERİNDE

AAF HAVA FİLTRELERİVE TİCARET A.Ş.Esentepe Caddesi Bıldırcın Sokak

No: 8 Mecidiyeköy - İSTANBUL

Tel : (0212) 211 32 33 - 267 33 86

Fax:(0212)27319 30

miRKnUR^ H ^ B p r Endüstri Malzemeleri San. ve Tic. Ltd. Şti.

ALNUR-AKNURLTD'ninimalatçı yan kuruluşudur.

DÖRT YOLLU VANALAR

DORT YOLLU VANA ile,

• Kazanda sabit sıcaklık, yüksekverim,

• Binaların Kuzey-Güney cephelerindedengeli ısıtma,

• Kazanı korozyondan koruma,uzun ömür,

• Boylerden her mevsimde sıcak su,

& Radyatörlerde toz yanmasını önleme,

• Borularda ısı kaybını azaltma,

• Yakıt sarfiyatında ekonomi,

DORT YOLLU \ANA BAĞLANTI ŞEKÜDiğer bağlantı şekfleri ıçn yukarıdaki resimlere bafcoz

'reGGtföO

co

Ö

H .

GKI i

I^ Jboyler ttonait* pompa konma»»» gertk yoktur.

KÖMÜR ve AKARYAKIT KAZANLARINDA KULLANILIRDİSK ÖZEL ALAŞIMLA KAPLANMIŞTIR

PASLANMAZ-SIKIŞMAZ

MERKEZ: İSTANBUL Tel: 245 18 06 - 245 46 43 Fax: 249 64 61 ŞUBE: KARTAL Tel: 389 6 9 1 0 • 11 Fax: 353 27 13ŞUBE: ANKARA Tel: 310 14 35 Fax: 310 43 05 ŞUBE: BURSA Tel: 220 79 17 Fax: 221 45 45

SANTEM<ENDtSTRİ-KONUT SANAYİ ve TİCARET A. Ş.

Binalarda her türlü mekaniktesisat uygulanması

Polyester kum filtreleri

HER TURLU HAVUZ MALZEME İMALATI VE SATIŞIHAVUZ KİMYASALLARI İTHALİ VE SATIŞI

GENERAL®

WATE R

Y BAYROLSYSTEMATIC POOL ÇARE

ABS Küresel vanalar

YÜZME HAVUZLARI-SÜS HAVUZLARI-ISITMA-HAVALANDIRMA ve KLİMA TESİSATI-SU HAZIRLAMA ve SU ISLAHISIHHİ TESİSAT-BUHAR ve TEKNOLOJİK TESİSATIN-KOMPLE PROJE-MÜŞAVİRLİK-TAAHHÜT-MALZEME SATIŞI HİZMETLERİTEL : (0.212) 232 40 04-5 / 246 20 02 - 3 - 4 FAX : (0.212) 231 16 00 SIRACEVİZLER CAD. 14-16 B ŞİŞLİ 80260 İSTANBUL-TÜRKİYE

Türkiye'deBina Otomasyonunu Biz Yapıyoruz

StaefaControlSystem

İşte Yaptıklarımız:

Çirağan Palace - İstanbul (1500 Data Noktası)

Mövenpick Hotel - İstanbul (3100 Data Noktası)

Hyatt Regency Hotel - İstanbul (3200 Data Noktası)

Hotel Sultan Saray - Antalya (800 Data Noktası)

Ramada Reneissance Hotel - Antalya (400 Data Noktası)

Hapİmag Sea Garden - Bodrum (3800 Data Noktası)

Sirene Hotel - Antalya (300 Data Noktası)

Club Mega Saray - Antalya (800 Data Noktası)

Sol Zeynep Hotel - Antalya (300 Data Noktası)

Pine Bay Hotel - Kuşadası (1000 Data Noktası)

LTI Kemer Beach Hotel - Antalya (250 Data Noktası)

Cevahirler Oteli - İstanbul (700 Data Noktası)

Çubucak Oteli - Marmaris (400 Data Noktası)

Golden Plaza - Türmenistan (300 Data Noktası)

Mega KrİŞ Oteli - Antalya (500 Data Noktası)

AlİOtel - Marmaris (100 Data Noktası)

Dikmen VadİSİ Projesi - Ankara (*) (1900 Data Noktası)

Eczacibaşi İlaç Fb. - Lüleburgaz (2100 Data Noktası)

F 16 Fab. Ambar BİnaSI - MLirted (400 Data Noktası)

F 16 Fab. CAMB Bn. - Mürted (700 Data Noktası)

Altın Marka Kakao Fb. - İstanbul (700 Data Noktası)

Şap Enstitüsü - Ankara (100 Data Noktası)

TÜBİTAK MetrOİOJİ Lab. - Gebze (800 Data Noktası)

Mercedes-Benz Türk Fab. - İstanbul (*) (1500 Data Noktası)

Atayurt Oteli - Antalya (*) (250 Data Noktası)

Tekirova CORINTHIA Holiday Complex

Antalya (*) (400 Data Noktası)

Molnİa Hotel - Rusya (*) (400 Data Noktası)

Ankara Oteli - Alma ata (*) (1200 Data Noktası)

(") Devam ediyor

LStaefa Control SystemKalamış Caddesi 83/2 Fenerbahçe 81040 İSTANBUL

Tel : (0216) 336 79 66 - 345 01 70 Fax : (0216) 349 51 55

mühendisliğiErensan tam 30 yıldır kalorifer kazanı ve

sanayi tipi kazan üretiminde

"ısı mühendisliğinin dünya standartlarını ve

"dünya markaları"nı Türk tüketicisine ve

sanayicisine sunuyor...

Erensan, 1965 yılından beri Türkiye'de İsviçre teknolojisi yÇDİSm lisansı ile çelik kalorifer kazanları,

kat kaloriferleri, buhar, kızgın yağ ve kızgın su kazanları, tanklar, boylerler ve su yumuşatma cihazları üretiyor,

tüm mühendislik, proje taahhütleri ile doğalgaz veya komple ısıtma sistemlerini

anahtar teslimi kuruyor. Erensan/Ygnis çelik kazanları sıvı yakıtla, katı yakıtla ve dogalgazla çalışabilen

tiplerde imal ediliyor ve 30 yıldan beri onbinlerce Erensan kazanı, başta İstanbul olmak üzere

Türkiye'nin pekçok ilinde güvenle kullanılıyor; Erensan, özellikle doğalgaza uygun üretim teknikleriyle,

bilgisayar kontrollü otomatik makinalarla üretim yapan en büyük imalatçı.

Erensan ayrıca doğalgazda İtalya'nın 1 numaralı brülörü olan Ç ^ R I E I I O 'yu, her kapasitede döküm kazanı

t\i ilkM • i i 'yi, dünyadaki diğer kombilerde bulamayacağınız üstünlüklere sahip \C0ltfnUh\ Kombileri

Alman I W 1 1 O I pompa ve hidroforlarını ve ^ j E g M g r g K N i K panel radyatörlerini

yurdun her köşesine yayılmış montaj, bakım, servis ağı ve yedek parça desteğiyle sunuyor...

erensan0

"Isı Mühendisi"

Fabrika: Sanayi Cad. Altay Sok. 7, 34530 Yenibosna / İstanbul Tel: (0-212) 551 05 00 pbx Telefax: (0-212) 551 34 84 Telex: 28649 eısı tr. Telgraf: Ygniser / İstanbulErenköy Shovvroom: Fahrettin Kerim Gökay Cad. No: 267 Erenköy / İstanbul Tel: (0-216) 411 48 07 - 411 48 08

Ankara: Farabi Sok. 5/1,06680 Çankaya /Ankara Tel: (0-312) 427 67 37 pbx Telefax: (0-312) 428 48 72

Kurtuluş Shovvroom çok yakında hizmetinizde.

Evsel ve Endüstriyel Atıksu Arıtma TesisleriAnahtar Teslimi

Yüzme Havuzu ve Jakuzi Anahtar Teslimi

Kanalizasyon ve İçme Suyu Sistemleri AnahtarTeslimi

2 Yıl Garanti ve Servis

Mimari, Betonarme ve İzolasyon DetaylarındaÜcretsiz Proje Hizmeti

Ücretsiz İnşai Kontrolörlük ve Danışmanlık Hizmeti

Arıtma Tesisi ve Yüzme Havuzu Malzeme ve AksesuarSatışı

Kanalizasyon ve İçme Suyu Sistemleri Malzeme veAksesuar Satışı

Yüzme Havuzu Kimyasalları Satışı

egesutntına, llavıızcıılıık İnşaat

Sanayi re Ticaret LTD. ŞTİ.1 2 0 3 / 1 Sokak No: 27/F YemSehır - İZMİRTel / Fax :(0.232) 4 5 8 11 27

Documents

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİİĞİ KONGRESİ VE …arsiv.mmo.org.tr/pdf/00000794.pdf · karakteristik ile maksimum verim noktasında maksimuma ulaşan bir güç eğrisi elde