Upload
danghanh
View
242
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
XXI. Sayı ISBN 975-19-0164-2
Fiatı: 25.000 TL KDV Dahil/20 $ SAHİBİ
Vakıflar Genel Müdürlüğü Adına
ŞenerMACUN
SORUMLU YAZ! İŞLERi MÜDÜRÜ
İbrahim ATEŞ İNCELEME KURULU
. İbrahim ATEŞ
Prof.Dr.Bahaeddin YEDİYILI>IZ .
Prof.Dr.Refet YİNANÇ Doç.Dr.AbdÜikeriİn ABDÜLKADİROGLU
Mehmet NARİNCE TEKNİK YÖNETMEN
SadiBA~M .. Mehmet NARİNCE
TASHill Şükran VELİOtLu
. Hüseyin BAŞKAYA Gülgün ERIŞEN;_
. ı
Tülin DANACI . 1
Yayınlanan yazılarda ileri sürülen fikir ve beyanl~rdan yazı sa-hipleri sorumludur.( ·. ·
Makaleler kaynak 1 gösterilmek kay~ı ile iktihas edilebilir
On Kapak:: · Ertuğrul Gazi'nin Türbesi
(Foto.Abdülkerim ERDOGAN) Ön İÇ Kapak : :
İstanbul, Eyüp, Sokullu [ Külliyesi (F()tO: Sadi BAYRAM) Arka Kapak : :
Edirne Selimiye Külliyesi Giri§ Portali
(Foto: Sad i BAYRAM) Arka, İç Kapak :
Tekirdağ Rüstem Pa§a Külliyesi
(Foto: Sadi BAYRAM):. Telefon (Ankara)
311 34 63 - 324 48 16/233-238 BASILDIGI YER:
Türk Dünyası Ara§tırmaları Vakfı
fstanhul 1990
Ic i ll!!
Doç.Dr. Ahmet AKGÜNDÜZ Osmanlı Hukukunda Tahsisat Kabilinden Vakıflar ve Konuyla İlgili Kanuni'ye Takdim Edilen Bir Risale . . . . 5
Nazif ÖZTÜRK XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Sanayile§me ve 1827'de Kurulan Vakıf İplik Fabrikası . . 23
Dr.Mehmet Akif ERDOGRU Ertuğrul Gı'izi'nin Bilec~k'teki Vakıfla_rı . . . . . . . . . . . . . 81
Y.Mimar Esin DEMIREL Vakıflar İdaresinin Günümüze Ula§tırdığı Bir Ah§ap Yapı Ke§fi Osman Efendi Tekkesi . . . . . . . . . . . . 115
Şinasi AKBATU İstanbul'un Kaybolan camilerinden Sinan Ağa camii Tahtaminfire camii .............. ·. . . . . . . . . . . . . . 129
Saim SAVAŞ Sivas'ta Büyük ve Küçük Ali Baba Zaviyeleri . . . . . . . . . 133
Prof.Dr.Semra ÖGEL Şehzade Mehmet camii'nin Dı§ Yan Safaları . . . . . . . . . 151
Prof.Dr.Yıldız DEMİRİZ Bilecik'de Orhan Gazi imareti'nin Bugünkü Durumu ve Süslemesi Hakkında Notlar..................... 165
M.Semih İRTEŞ Kasımpa§a Piyale Pa§a Camii'ndeki Ah§ap Üstü Kalem ݧleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 173
Yrd.DoçJDr. Gülçin KÜÇÜKKAYA Mimar Sin~'n Dönemi İstanbul-Belgrad Arası Menzil Yapıları Hakkında Bir Deneme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Yrd.Doç.Dr.Abdüsselı'im ULUÇAM .. Irak'taki Mukarnas Kubbeli Selçuklu Türbeleri Hakkında 255
Doç.Dr;Haşim KARPUZ Trabzon'un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler ....................... ·. . . . . . . . . . . . . . . 281
Suzan BAYRAKTAROGLU Eski Şehir ve Çevresi Halı-Kilim ve Düz Dokuma Yaygıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l99
Doç.Dr.Selçuk MiİLAYİM Türk Sanatı Ara§tırmacılığında "Köprülü Metodu"nun Yeri ve Önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
. Doç.Dr.Mü.çteba UGUR Sülüs Hattında Dair Mühim Bir Risı'He "Sülüs Yazısı Rehberi" .. ·. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Yrd.Doç.Dr.Nusret ÇAM İslam da Bazı Fı khı Meselelerin ve Mezheplerin Türk Cami Mimarisine Tesiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Dr.Aii AKTAN Divani Yazı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Prof.Dr.S.Yıldız ÖTÜKEN Bizans Duvar Tekniğinde Tektonik ve Estekik Çözümler 395
Mehmet TUNÇER Ankara Tarihi Kent Dokusu Koruma Geli§tirme Planlama Çah:§maları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
TRABZON'UN ÇAYKARA iLÇESi KÖYLERiNDE BULUNAN BAZI CAMiLER
Doç.Dr.Haşim KARPUZ
D oğu Karadeniz Bölgesi'nin kendine has coğrafi yapısının yanısıra kültür ve sanat alanında da farklı özelliklere
sahip olduğu bilinmektedir. Bölge hakkında yabancı bilim adamlarınca tarih, kültür ve özelIikle Bizans ve sonrası anıtları üzerinde birçok ara§tırma yapılml§tı/ Yerli ara§tırmalar daha çok zengin halk' mimarisini konu edinmi§tir. Orhan Özgüner'in Köyde Mimari Doğu Karadeniz (Ankara, 'ı970) adlı eseri bunların en ö-. 2 - . > :.· . •
nemiisidir . Trabzon Müzesi'nde çalı§tığım 1978-19Ş~·)'JU~!~ ~w~ında Trabzon'un ve çevre ille-r~ n ı5o di>laYfud~l-:öyüne gitme imkanım oldu·. Bu sırada köylerde yer alan cami ve medreselerin bir kısmını inceleme fırsatı buldum.
Ba7Jiarının kendilerine has yapr ve süsleme özeHikleri vardı. Bu camiler yıkılıp yerlerine büyük beton camiler yapılıyordu. Üniversitedeki görevime ba§ladıktan sonra Giresun, Trabzon, Rize il merkezleri ve köylerindeki Türk-İslam yapılarını ara§tırmayı amaçlayan bir proje üzerinde çalı§maya ba§ladım 4.
Ara§tırmalarım sırasında en çok dikkatimi çeken kesim Çaykara ilçesi ve köyleri olmU§tur. Burada bazı köylerde hala bozulmamı§ cami örnekleri bulmamız mümkün olmu.~tur. Bu camilerden Dernekpa7..arı, Gü nev Kondu Mahallesi camii yayınlanmı§tıl Ay;ıca Kahire'de 26 Eylül-I Ekim 1987 tarihleri arasında toplanan S.Türk Sanatı kongresindeki bildirimde Çayka-
1 Bu konuda en son yapılan toplu bir çahııma için bkz.ABryer·D.Winficld. "The lly?.antine Monuments and
Topography of The Pontos". Washington. D.C .. I'JRS.
2 Bölgenin halk mimarisi için aynca bkz.N.Sen. "Rize' den llcıı Ev", İstanbul. 1976: G.Erim. "Rize Çevresinde Yerlcıımc ve Evler", "Türkiyemiz", Sayı:4 (1971), s.27-48: C.Eruzun. "İlginç Bir Sergi Uzungölden Örnekler", "Mimarlık",
Sayı: 77 (1970), s.14-20.
3 Türkolog Dr.Bernt llrendemsen'in çal~malanna (Trabzon Ağzı Denemeleri) milımandar olarak katıldım.
4 "Trabzon'da Türk Devri Yapılan" konulu projemi destekleyen ve çahl}malanmda yardımcı olan Selçuk Üniversitı:si t\ra~tırma Fonu yetkililerine. proje yardımcım Y.Mimar Şenol Aydın'a t~kkiirü hir hnrç hilirim.
5 M.lren, "Trahzrın Çaykara Demekpa1.1n Güney Kondu Mahallesi Camii". "Riilöve ve R\."Storasyon Dergisi". Sayı:
5 (Ankara. 1983). s.l65-174.
282 Doç.Dr. Ha§fm KARPUZ
ra'nın Akköse köyü camiini tanıtmı§ bulunuyo
rum6. Bu ara§tırmamızla Çaykara ilçesinin
· köylerinde yer alan bu camilerden diğer örnek
ler tanıtılmaktadır.
Çaykara'nın köylerinde yer alan eski cami
lerin belliba§lı özelliklerin·i iki kısımda ele ala
biliriz. Birincisi yapı malzemesi ve plan
elemanlarıdır:
Camiierin çoğu meyilli arazide kurulduğun
dan subasman ve zemin katlar ta§tan yapılml§
tır. Ayrıca bazı camiierin harim duvarlarının da
ta§tan yapıldığını görüyoruz. Tek katlı camiler
de ta§ duvarlar maht1l hizasına kadar yüksel
mekte, bunun üzerine ah§ap yığına duvarlar gelmektedir. Dalına göz duvarlı camiler de var
dır. camiletin ta§ duvarları genellikle düzgün yonu olup bazılarında ise hatıllıdır.
Ah§ap yığına duvarlarda 4-5 cm. kalınlığın
da çam veya kestane tahtaları kullanılmı§tır.
Kö§elerde boğaz §eklinde kesi§en bu tahtalar
· deği§ik tekniklerde birle§tirilmi§lerdir. Çatılar
kırma çatıtarzında olup yaniara eğimlidirler ve
alaturka kiremit kaplıdırlar. Küçük ebatlı oian
bu camiierin bazılarının bütünü ile harim du
varlarının ah§ap yığına olanları vardır. Bunlar
seranderler (ambar yapıları) gibi sökülüp ta§t
nabilmektedi rler.
camiierin iki katlı olanlarının zemin katları medrese-mektep olarak kullanılmı§tır.
Medreseleri ayn bir bina olarak yapılanlar
çoğunluktadır. Tek katlı olanlar bir son ce
maat mahalli ve bir harim kısmından ibarettir. Bu camiierin bazılanılda son cemaat ma
halline bir oda (hocamh il~arneti için) ilave edilmi§tir. Son cemaat mahalleri evlerin hayatları gibi manzaraya yönelik olarak düzenlenmi§tir. Sedirieri ve mahfiileri bulunmaktadır. Camiterin harimlerinin giri§ kısımlannda da bir ah!jap mahfi! bulunmaktadır.
İkincisi ise süsleme özellikleridir: Süsleme
ta§ ve ah§ap oyma ve nakı§ olarak üç teknikle
kar§ımıza çıkar. Ta§ süslcmeler daha çok geo
metrik, bitkisel ve semtmlik §Ckillerle kapı sö
velerinde ve mihraplarda görülür. Ah§ap
süsleme daha geni§ yüzeylere yayılmı§tır. Son
cemaat mahallerinin dcği§ik kısımlarında kapı
kanatlannda, iç mahfillcrde, ah§ap mihraplar
da, minber, kürsü ve tavanlarda görülür. Ah§ap
süsleme programında geometrik bordürler, ro
zetler, kıvnk dallar, panolar §eklinde stilize ve
naturalisı hayat ağaçları, S ve C kıvrımları ve sembolik §ekiller yer almaktadır.
Nakı§ ve kalem i§lcri ah§ap süslemeyi des
tckleyen unsurlardır. Son cemaat mahallerinde,
harim kısımlarında, mahfi! ve tavanlarda nakı§
lar görülür. Nakı§la süslcmede yine bitkisel ve
geometrik motiflerden olu§an kompozisyonla
ra yer verilmi!jtir.
Çaykara köylerinden inceleyebildiğimiz ca
milerin bazılan §un lardır (Çizim: 1):
ı. Dernekpüzarı-Yukan Kondu Camii (Çi
zim.2, Resim 1-3)
Çok meyilli bir araziye sahip olan köyün düz bir kesiminde kurulmU§tur. Planı son ce
maat mahalli ve bir harim kısmından mevdana . . . gelmektedir. Güney cephesi bütünüyle ta§, di-ğer taraflar mahfi! bizasma kadar ta§ ve üzerine
ah§ap yığına olarak yapılmı§tır. Örtü dört omuz
olup alaturka kiremit kaplıdır. Camiin doğu tarafında medrese bulunmaktadır. Son cemaat
mahallinin kuzeydoğu kö§esine sonradan bir
ah§ap minare eklenmi§tir. 1986 yılında ise yine bu tarafında ve 5 metre uzakta yeni bir minare
daha yapılmı§tır~
Son cemaat mahalli dt§ta ah!jap bir mahfile
sahiptir. Harim kısmı derinlemesine dikdörtgen planlı olup giri§ kıc;mının üzerinde mahfi!
H.Karpuz. ··Doğu Karadeniz Bölgesinde Bazı ~p Camiler". "Sanat Tarihi Araııtırmalan Dergisi", Cilt:2. Sayı:4
(İstanbul, 1989), s.37-45.
TRABZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAMİLER 283
yer alır. Ta§ mihrap geometrik ve bitkisel mo
tillerle süslüdür. Aynı ~ekilde vazoda çiçekler,
u1.ayıp giden dallar arasında çiçek ve meyveler
ta~ kapı söveleri üzerinde de görülür.
Cami ahıjap süsleme bakımından çok zen
gindir. Kapı kanatları. son cemaat yeri mahfili
ve iç mahfil ayakları, korkulukları, minber ve
tavan zengin bir süsleme programına sahiptir.
Kapı kanatları üzerinde Hazret-i Süleyman
mührü ve rozetler dikkati çeker. Bugün batı
kö~eye kaydırılan minberin iki yüzü ahıjap oy
ma olarak süslüdür. Dikey dikdörtgen panolar
içinde stilize vazoda çiçekler (hlleler) yer alır.
Kenar bordürler geometrik bezelidir. Bu cami
de kapı ve minber süslemclerinde farklı bir uy
gulama olarak kabara çiviler kullanılmı§tır.
Çivili süsleme Türk sanatının eski bir gelene
ğidir.
Nakı§lar son cemaat mahfilinin duvarların
da daha sağlam olarak kalmı§tır. Panolar halin
de vazoda çiçeklcre yer verilmi~tir. Bu kalem
ݧleri bir önceki onarım devrinden kalm~tır ve
Of, Ağaçlı Camii (yıkılmı§tır) nakı§larını hatır
latmaktadır.
Camiin deği§ik yapı m safhaları geçirdiği du- ·
varlarınin yapısından (Mihrabın tam ortada ol
mayı§ıiıdan) ve süslcme özelliklerinden
anla§ılmaktadır. Ayrıca giri§ kapısının kemer
hi1.asında sağda ve solda iki§er olmak üzere
dört kitabesi bulunmaktadır. Hepsinin H.1224
yılındaki ananmda buraya toplandığını sandı
ğımız kitabelcrdc yapının banileri, onarımları
ustaları ve imam hatibi (mütcvelli olarak)
hakkında bilgiler bulunmaktadı? Bani ve ihya edenlerin en eskisi Cafer-Şah
bin Osman,ycnilcri ise Cansızzadc. Cafer ve
Hüseyin olarak geçmektedir. )'apının dört defa
onartldığı ilkinin (yapım olacak) H.870, ikinci
sinin H.925, üçüncüsünün H.l180 ve sonuncu
sunun H.l224 yılında gerçekle§tirildiği
belirtilmektedir8
. Ustalara sıra gelince, hangi
tamirde çal~tığını tesbit edemediğimiz Mustafa
İbn-i Hasan, İkinci onarımda Muhammed İbn-i
Ahmet ve Mustafa Emir Murat, H.I224,
M.I809 yılında camiye bugünkü §eklini veren
ustalar İbrahim ve Ahmet İbn-i Hüseyin'dir.
2. Uzungöl-Fih'ik Mahallesi Camii (Çizim:3, Res.4-5):
Mahallenin orta kesiminde yer alır. Zemin
katta ta§ duvarlı bir medrese bölümüne sahip
tir. Esas yapı ah§ap yığına olarak yapılmı§, dört
omuz çatısı kiremitic kaplanm~tır. Son yıllarda
doğu tarafına yapının kitlesine uymayan bir mi
nare eklenmi§tir.
Cami bir son cemaat mahalli ve bir harim
kısmından meydana gelmektedir. Son cemaat
mahallinin dı§arıya ta~ kın bir saçağı9 oturmak
için ah§ap sedirieri V'.ırdır. Harim kısmına iki
kanatlı bir kapı ile girilir. Giri§ bölümündeki
mahfil U plfinlı olarak kıble duvarına kadar u-
zanır. I§ıklandırma geni§ pencerelerle sağlan
mı§tır.
Cevizden yapılmı§ kapı kanatları ve sövelcr
üzerinde deği§ ik silmeler, stilize ağaçlar,_ kıvrık
dallar yer alır. Ah§ap mihrap ni§ini de yine de
ği§ik silmeler, kıvrık dallar arasında laleler,
çam kozalaklan, selviler çevrelerler. Milırabın .
iki yanında ah§ap oyma dolapcıklar vardır.
Minber de ah§ap oyma olarak süslenmi§tir.
Minber üzerindeki kitabeden yapının
H.1228, M.l813 tarihinde yapıldığı anla§ılmak
tadır. Ayrıca yapıyı 20.yüzyıl ba§larında Ta§kı
ran'Iı Mehmet ve İsmail Ağırman ustaların
7 Kirabeleri okuyan Dr.Mik:'iil llayram'a ı~kkürlerimi sunuyorum.
X İlk yapının ı 1.870 de in:jası tıiraz şüphelidir. ı 1.921 tarihli Tahrir Defterinde tıurad a müslüman-Türk gösıerilmcmi~ıir.
li.'Jfil tarihlisinde ise dört hane vardır. 13kz.II.Umur. ··or Tarihi", isıantıul. 1951. s.+ı.
9 Bu saçak ycnilcnmiıııir. Oıjinal saçağı için tıkz.C.Eruzun. a.g.y .. s.l9.
284 Doç. Dr. Ha§im KARPUZ
tamir ettiği bilinmektedir.
3. Taşören Köyü Camii (Çizim:4, Res.6-8)
Köyün merkez mahallesinde yer alır. Batı
sında bir de medresesi vardır. Son yıllarda ca
mii n kuzey cephesi tamir edilmi§ ve
kapatılmı§tır. Bu sırada içteki mahfil de geni§
letilmi§tir. Batı cephesindeki kapıdan girilen
cami dikdörtgen planlıdır. Mahfil seviyesine
kadar düzgün yonu ta§, bunun üzerinde ah§ap
yığına duvarlara sahiptir. Örtüsü dört omuz o
lup kiremit kaplıdır.
Cami süsleme bakımından oldukça zengin
dir. Kapı. minber, mahfil korkulukları ve tavan
ah§ap oyma olup tavanlar ayrıca nakı§lanmı§tır.
Kapı kanatları üzerinde uzayıp giden kıvrık
dallar arasında liilelcr belirgin olarak gösteril
mi§tir. Minberin yan aynalarında dikdörtgen
panolar içinde vazoda çiçekler. nar, üzüm sal
kımları. stilize ağaçlar, rozet ve çarkıfclcklcre
yer vcrilmi§tir.
Ta§ mihrap üzerinde deği§ik motifler göze
çarpar. Stilize ağaç dalları arasında üzüm sal
kımları. vazodan çıkan çiçekler ve ibrik motif
leri bunlardan bazılarıdır.
Mihrap ve kapı üzerindeki kilabclerden ya~
pınııi H.l2.57-1260. ~.18-U-1844 yılları arasın
da yapıldığı anla§ılmaktadır.
4. Çambaşa-Düz Mahalle Camii (Çizim:5.
Rcs.9-10)
8.00xl3.40 m. ehatlarındaki cami bir son ce
maat mahalli ve bir harim kısmından meydana
gelir. Camiin üç cephesi .mahfil bizasma kadar
ta§, üst kısım ah§aptır. Dört omuzlu örtüye sa
hip olan çatısı kircmit kaplıdır. Cami bugünkü
yerine 100 m. batıdan ta§ınmı§ ve minaresi son
radan yapılmı§tır. -
Altı ah§ap ayağın yer aldığı son cemaat ma-
halli dl§arıya açık hir mahfile sahiptir. İki ka
natlı bir kapı ile harim kLc;mına girilir. Giri§teki
mahfil U §eklinde kıhle duvarına kadar u7.anır.
Camiin en süslcmcli kısmı giri§ kapısıdır.
Kapı kanatları üzerinde stilize ağaçlar yer al
maktadır. Söveler üzerinde ise yarım daireler
içinde rozetler yer alır. Harim kısmında mahfi!
korkulukları ve alt kısımları geometrik bezc
melidir. Mahfil ve pencerelerin bazılarında ah
§ap kafesler bulunmaktadır. Minberin kapı
alınlığında, kürsü ve kö§künde ajur tekniğinde
yapılmı§ stilize ağaçlar yer alır.
Kitabesi olmayan camiyi süslcme ö7.cllikle
rine dayanarak 19.yüzyıl ortalarına tarihlcycbi
liri7~
5. Uzuntarla Camii (Çizim:6, Rcs.11-12)
Dı§tan 12.10x7.70 m. ebatlarındaki cami bir
son cemaat mahalli (giri§ kısmı) ve bir harim
den meydana gelmektedir. Halk arasında mes
cid olarak anılmaktadır. Diğer örneklerden
farklı olarak !'apı bütünüyle ah§ap hatıllı moloz
_ta§ duvarlara sahiptir. Kırma çatısı kiremit kap
lıdır. Son yıllarda etraflı hir onarım geçirmi§tir.
Son cemaat mahalline doğudan girilmekte
dir. Kuzey cephe eğimli olduğu için bir duvarla
kapatılmı§tır. Bu hölümün batısına bir hoca o
dası yerlC§tirilmi§tir. Harime oval kemerli iki
kanatlı bir kapı ilc girilir. Giri§in üzerinde de
rin bir mahfil bulunmaktadır.
Süslcme bakımından kapı, minbcr ve tavana önem verilmi§tir. Mahfil korkuluklan ve kö§kü
de ah§ap süslemelidir. Kapı kanatlarında kenar
ortaları rozetlerle süslü kareler içinde C§kenar
dörtgenler yer almaktadır. Benzer bir süsleme
ye minher aynalığı üzerinde rastlanmaktadır.
Kapı ve minber süslemesi Of, Sugeldi Köyü Camii' nin minherine benzemektedir. Belki de bu
iki yapıda aynı ustalar çalı§mı§tır10
1 () Bu kompoıısycınun hiilgL'llc lıilıliğimiz en L'Ski iirnegi Of ilçL-sınin Ağaç h kiiyıinıle yıkıınlmı:ı olan i 1.1181. M.! 7l• 7
ıanhli camisinıle bulunuyordu. Bu camiden esinlenen ustalar yakındaki Sug_clıli Camii'nin minller ve kapısını
gerçcklc:jlirmış ıılmalıılırlar.
TRABZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAMİLER 285
Sugeldi Camii'nin kitabesi H.1250, M.1834 tarihine aittir. Uzuntarla mescidini de böylece
19.yüzyılın ba~lanna tarihleyebiliriz.
Değerlendirme ve Sonuç (Res.l3-16)
incelediğimiz camilerde bölgenin zengin or
man varlığından dolayı ah~ap yapı malzemesi
ağır basmaktadır. Ah~ap camiler Türk mimari
sinde önemli bir cami grubunu t~kil ederler.
Buradaki camiler bu geleneğin bölgesel örnek
leri olarak kal'ljımıza çıkmaktadır. Minberieri olan mescid tarzında yapılardır. Köylerdeki da
ğınık yerl~melerin sonucu bu camiler bir veya
birkaç mahallenin ihtiyacını kal'ljılamak için ya
pılmı~lardır. Bölgede İslamiyet 15.yüzyıldan iti
baren yayılmaya, köylere müslüman-Türk
haneler yerle~tirilmeye ba~lanmı~tır. Bu yüzyıl
dan günümüze kalan cami yoktur. İlk camiler
tamamen ah~aptan olup ta~ınmı~ veya onarım
larta geni~letilm~lerdir. Günümüze ula~n bu camiler ilk örneklerin devamı olmaları bakı
mından önemlidirler. 19. yüzyılın ba~larında ·
köy camileri bu tarzda olup imam hatip temini
için hükümete ba~vurulmu~tur11 . incelediğimiz bu yapılar bölgenin tarihi ve kültürel de
ği~mesinin en önemli unsurlandır.
Bu ara~tırmamızcla ete aldığımız yapıların yanısıra bölgede, Çaykara köylerinde birçok ta
rihi cami daha bulunmaktadır. Çaykara ve çev
resinde ayrıntılı inceleme fırsatını bulamadığı
mız Kabata~ (1813), Günebakan (1869),
Ta~çılar (19.yüzyıl) ilc Çayırova (Yente 19.yüz
yıl) camileri önemli örneklerdir. Camiler yapı
ö7..cllikleri bakımından bölgenin cv mimarisi ile
yakın benzeriikiere sahiptirler. Bunu son cema
at mahallerinde, hoca odalarında, saçak ve örtüde açıkça görüyoruz. Süsl.eme programında yer alan motiflerin bir bölümü yerli olmasına
rağmen bir bölümü dı~ etkileri, dönemlerinin
barok üslup ö7.clliklerfni ta~ırlar. S ve C kıv-
· 1 l 1 I.Umur. a.g.y .• s.! lı vd.
nmları. vazoda ağaçlar, kıvrım dallar bu dı~ et
kileri gösterirler.
Camiierin yapımını, süsleme programlarını gerçekl~tiren ustaların bazıları yerli, bazıları
dı~arıdan gelmi~ veya dı~arda yet~m~ bölge sanatçılandır. Bu ustaların bazılannin Artvin,
Hopa çevrelerinden geldiği bilinmektedir. Us
taların Doğu Anadolu ve İstanbul ile de ili~kileri olduğunu dfujünebiliriz. Bazılannın
grup halinde çalı~tıkları da söylenebilir. Ca
milerin süslemelerinde görülen ben~rlikler
bu hususlan ortaya koymaktadır.
Süslemede kullamlan silmeler, kartu~lar,
vazoda çiçek kompozisyonları 18. yüzyıldan
sonra Anadolu'da yaygınla~n batı etkisindeki süslcmenin örnekleridir. Bölgenin bu bakım
dan en önemli. yapısı vıktınlmı~ olan orun A
ğaçlı Köyü Camii id/2.
Bu camiler medreseleri ile birlikte okul gö
revi de yapıyorlardı. Cumhuriyet döneminde yaygınla~n eğitim kurumları sayesinde medre
scler kapanmı~tır. Öte yandan artan cemaate
cevap vererneyen bu camiler gelenek d~ına çı
kılarak yapılmaz olmu~lardır. Yıkılıp yerlerine
daha büyük ve kubbeli beton camiler yapılmaya
ba§lanmı~tır. Tesbit edebildiğimiz kadarıyla es
ki geleneksel camiierin son örneği 1889 yılında
yapılan Ta§kıran köyü camiidir.
Son yıllarda bölge hızlı bir sosyal ve kültü
rel dcğ~meye uğram~tır. Orman varlığının azalması, deği~en ihtiyaçlar, geleneksel yapı · tarzının terk edilmesine yol açmı~tır. inceledi
ğimiz küçük ebatlı bu camilerio bazıları bakım
s ız ve harap durumdadır. Yıkılıp yerlerine büyük camiler yapılmak istenmektedir. Önce
likle bu yapıların etraflıca ara~tırılması, mimarlık ve sanat değerlerinin ortaya konması
gerekmektedir. Ayrıca korunmaları için gerekli
12 Bu yapı için bkz.H.Karpuz. a.g.y .• s.40-41. Plı1n:3. lh:s. 1 '>·23.
F.18
286 Doç.Dr. Ha§im KARPUZ
tedbirler alınmalı ve restore edilmelidirler. En
önemlisi de onların sanat değeri, tarihi ve kül
türel ehemmiyetleri halka anlatılmalıdır.
RİBLİYOGRAFYA
Albayrak, H., Of ve Çaykara, C.I, Ankara,
1986.
Aslanapa, 0., Türk Sanatı, C.II, İstanbul,
1973.
· Bryer, A., W in field. D .• The Ryzantine Mo
numents and Topography ofThe Pontos. Was
hington. D.C.l985.
Dcmiriz, Y., Osmanlı Kitap Sanatında Na
turalist Üslupta Çiçekler. İstanbul, 1986.
iren, M., "Trabzon Çaykara Demekpazarı
Güney Kondu Mahallesi Camii", Rölöve ve Res-
tora.'iyon Dergisi, Sayı:5 (Ankara, 1983), s.165-
174.
Karpuz, H., "Doğu Knradeniz Bölgesinde Ba
zı Ahşap Cami/er", Sanat Tarihi Araştırmaları
Dergisi, Cilt:2, Sayı:2 (1989), s.37-45.
Kuran, A., "Anadolu 'dn Ahşap Sütun/u Sel
çuklu Mimarisi", Mala~irt Armağanı (Ankara,
1972), s.179-186.
Özgüner, O., Ki)yde Mimari Doğu Karade
niz. Ankar&, 1970.
Rcnda, G., Batıhla!jma Döneminde Türk
Resim Sanatı l700~1RSO. Ankara. 1977.
Umur, H., Of Tarihi, Vesikalar Fermanlar.
İstanbul, 1951.
Yiğit, A., Çaykara ve Folkloru. Ankara,
1982
Resim 1: Dernekpazarı Yukarı Kondu Canıu genel. görünüş.
TRABZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAM İ LER 287
Resim 2: Yukarı Kondu Camii son cenıatit
nzalıfili ahşap siillln
Resim 3: Yukarı Kondu Camii nıihrap
288 Doç.Dr. Ha§im KARPUZ
Resim 4: Uzunr:öl-Filiik Molıal!esi Camii, genel gönlniiş.
Resim 5: Filak Malıailesil amii milırab1.
TRABZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAMiLER 2&9
Resim 6: · Taşören Köyü Camii genel görü.niiş.
Resim 1: Taşören Canı// nin kapısı.
Resim 8: Taşören Camii'nin niinberinden detay.
290 Doç.Dr. Ha§im KARPUZ
K
@ Günebakan
Ak köse
Taşçılar
Taşören
Ölçek 1/100.000
ÇAYKARA'NIN TARiHi CAMi BULUNAN KÖYL,.ERiNDEN BAZILARI
Köylerinden Bazılan
TRABZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAMiLER 291
~.----- ------, ı ı
' ı ------------- ---l:ı a---- ------------
tr ı '' I..J " ı' ı' ~J o...! LJ
1 t
DERNEKPAZARI KONDU CAMİİ
Çizinı. 2: Denzekpazarı Kondu Camii
u
2 i ,,
ı l
ı ____ ,
·:. _.J 1 K
pm
292
l K
' i
Doç.Dr. Ha§im KARPUZ
r--~---------- \la:===;;ıı;;;;;;;ıll_-- T
,
ı i ı
ı
' ı ı
i i ı
i ı ı
.ı
ı
i '
i ı i i ı : 1 ı
·ı 1 : .----- ___ ,__ ------.:..--1 ! '0, ,: . i 1 • ! l----------- __ J L-----------~
c
1-1
·J ı "
ll ll
:ı . ' ı o o' ,., :i 'o
ı:
Çizinı.3:Uzungöl Filak Mahallesi Canıü Planı (Vakıflar Genel Mıü}ar/ağa Arşivi)
3
r·ı ı' . ' ı: ,ı
ı i '' :1 •ı lı
i: • ! ·ı ı'
:.:::::~:::-::::il ı ı . ' ! : • ı
ı' ı! ·ı: ı' ı; • ı
ı ı ı'
·• ı '' ı:
-:.:-::::_-_:.:===F:1 :; : j ı' ı: 'ı ı' :: ı ı
ı' 'ı '' '. o o
' ' o' -_-::::::::-_-:.::ki
' ---ı ~---
/~
ı' 'o '. ı.
:i o. 11 • ı
:ı
ı 1
ı 1
5M
1RAB:ZON'UN ÇAYKARA İLÇESİ KÖYLERİNDE BULUNAN BAZI CAM İ LER 297
---- T"
-------- ---- -- ---------------; -- :__ ~~ ......... -'--'--"'-'
Çizim.4: Taşören Camii
. -· • • . . . ,-----c
ı . . ı
, ...... .11
........• • • • • o .......... -~ •••••••••••••••• ; •• ............................... •
[]
c
--·'"--?> ~
Çizim.5: Trabzon, Çaykara, Çambaşı Köya Daznıahalle Camii Plfm Krokisi
ri
298 Doç.Dr. Ha§im KARPUZ
1\ ! \ -------. . . ı ı
. . . :
. . ; ı
. i : . . i ı . ı .
__.... ı
i . : . . : . . .
ı - . . . r-.------------- -· ı
L - ' . . -------- __ _.. ' . ·------------'
o D
--..___
ITN----:1 i • ı
:~ 111\!!: __ ,_..,
1 1 l u Tl 1 . .
' ' . ' . ' ı : ' l • ı . . • ı tJ ı ı ı ı
! K
: ı ı ı
: ! ı ı
r u
Çizii11 6: u · · zuntar/o Mescidi (Vakıflar Genel MüdürWğüArşivi).