iBN SINA

en Occident(Paris 1993 ; yazarın 1951-1973 yılları arasında çeşitli ilm! dergide ve derleme kitaplarda neşredilmiş, genellik­le ibn SlnEl'nın Batı Ortaçağı'na tesirini ko­nu alan yazılarından ibarettir). İbn Sina'­nın Batı'ya tesirine dair kaleme alınan yazılar içinde Etienne Gilson'un makale­leri özel bir önem taşımakta olup bazıla­rı şunlardır: "Pourquoi Saint Thomas a critique Saint Augustin" (Archiues d'his­torie doctrinale et litteraire du moyen

age, 1[1926]. s. 5-127); "Avicenne et le point de depart de Duns Seat" (a.e., II [1927 ı. s. 89-149); "Le s sources greco­arabes de I'Augustinisme avicennisant" (a.e. , IV [1929]. s. 5-49; bu makaleler kitap olarak da basılmıştır, Paris 1981, 1986); "Avicenne en Occident au moyen age" (a.e., XXXVI[l969J, s. 89-121) Batı'da İbn Sina hakkında yapı lan bazı çalışmalar Fu­at Sezgin ve ekibi tarafından derlenerek yeniden basılmıştır: Abü 'Ali Ibn Si­na (d . 42811037). Texts and Studies (l-V, ed. Fuat Sezgin , M. Amawi , C. Ehrig­Eggert, E. Neubauer, Frankfurt 1999).

li] TAHSiN GöRGÜN

ı İBN SiNAN

L (bk. İBRAHiM b . SiNAN b . SABiT).

ı İBN SiNAN el-HAFACİ

(bk. HAFAci, İbn Sinan). L

ı İBN SİAAC

k'.r 0'1 ')

Ebü'l-Kasım Muhammed b. Muhammed b. Sirac ei-Gırnatf ei-Endelüsf

(ö. 848/1444)

Maliki fakihi. L

ı

_j

ı

_j

ı

_j

Muhtemelen VIII. (XIV.) yüzyılın ortala­rında doğdu. Nasr11er'in başşehri Gırna­ta 'da (Granada) Ebu Said İbn Lüb, Ebu Ab­dullah Muhammed b. Ali ei-Haffar ve İbn Allak'tan ders ald ı. 829'da (1426) Nasrl Sultanı IX. Muhammed ei-Eyser tarafın­dan Gırnata başkadılığına (kadılcemaa) ta­yin edildi. 835'te (1432) G ırnata 'da IX. Muhammed'e karş ı gerçekleştirilen is­yan sonunda IV. YQ::;ı,ıf tahta geçti. Yeni sultan ibn Sirac'ı başkadılık görevinden uzaklaştırdıysa da bir yıl sonra IX. Mu­hammed iktidarı tekrar ele geçirince İbn Sirac yeniden döndüğü bu vazifeyi 838 ( 1434-35) yıl ına kadar devam ettirdi. Bir

358

ara Kuzey Afrika'ya da giderek orada bazı alimlerle görüştü . TIIimsan'da İbn Mer­zGk ei-Hafid ile ilmi tartışmalar yaptı. ibn MerzGk, nahiv ve mantıkla ilgili konular­da ona verdiği cevapları el-Mirô.c ilô. is­timtô.ri fevô.'idi İbn Sirô.c adıyla kitap haline getirdi. İbn Sirac'ın yetiştirdiği öğ­renciler arasında EbG Yahya ibn Asım. Ebu Abdullah es-Sarakustl, Ebu İshak İbn FettGh , Ral ei-Endelüsl, EbG Amr İbn ManzOr ve Mewak gibi şahsiyetler vardır.

İbn Sirac 848 (1444) yılında vefat etti. Kaynakların çoğunun aksine Sehavl bu ta­rihi 842 ( 1438) olarak vermektedir. ibnü 'I­Kadi'nin Dürretü '1-]J.icô.l'de 848 olarak kaydettiği tarihin La]stü '1-ferô.'id'de 847 ( 1443) şeklinde geçmesi bir istinsah veya matbaa hatası olmalıdır. Salah Cerrar. neşrini gerçekleştirdiği Ebu Yahya İbn Asım'ın Cennetü'r-nzô.' adlı eserine yaz­dığı mukaddimede İbn Sirik'ı, Beni Serrac (Abencerrajes) olarak bilinen ailenin men­suplarından ibnü's-Serrac Ebü 'l-Kasım Muhammed b. Yusuf ei-Gırnati ile karış­

tırmış . dolayısıyla bu kişiye ait bütün as­keri kahramanlıkları ona nisbet etmiştir.

İbn Sirac bazı eserler telif etmiş olup talebesi Mewak, Halil b. İshak ei-Cündi'­nin el-Mul]taşar' ına yazdığı şerhte ho­casınırf aynı eser üzerine yaptığı şerhten birçok nakil de bulunmuştur. İbn Tarkat'ın Nevazil (Madrid, Biblioteca National, nr.

CD XXX). Venşerlsi'nin el-Mi'yô.rü'l-mu'­rib (XIII, 344). Ali b. isaei-Alemi'nin Ne­vô.zil'inde ve Escurial Library'de mevcut (nr. 1906) anonim bir el yazması mecmu­ada İbn Sirac'a ait fetvalar bulunmakta­dır.

BİBLİYOGRAFYA :

Venşerisi. el-Mi'yarü '1-mu'rib, Beyrut 1403/ 1983, XIII, 344 (İndeks); a.mlf., Ve{eyat (n ş r. Muhammed Hacci. Elfü sene mine'l-ve{eyat içinde). Rabat 1396/1976, s. 143; Makkari. Ez­harü 'r-riyaz (nşr Mustafa es-Sekka v . dğr.). Ka ­hire 1358/1939,1, 145; a.mlf .. Ne{f_ıu't-ıfb, V, 429, 513; VI, 148, 150; ibnü'I-Kadi. Dürretü '1-t_ıi­cal, lll, 282; a.mlf .. Laktü 'l-{era'id (nşr. Muham­med Hacci, Elfü sene mine'l-ve[eyat içinde). Ra bat 1396/1976, s. 251; Ahmed Baba et-Tin­bükti, Neylü'l-ibtihac, Trabıus 1408/1989, s. 477 , 526; Mahlüf, Şeceretü'n-nür, s. 248; Ebu Yahya İbn Asım, Cenneta 'r-nza' fi't-teslim lima kadderallahu ve kaza(n ş r Salah Cerrar). Am­man 1410/1989, neşredenin girişi, I, 45-46; Hacvl. el-Fikrü 's-sami, ll, 257; 1. Calero-Secall, "Los temas de !as fatwas de 1bn Sirayen los Na­wazil de Ib ri Tarkat", Homenaje al prof D. Ca­banelas Rodriguez, con motivo de su LXX ani­versario, Granada 1987, I, 189-202; L. Seco de Lucena. "La escuela de juristas granadinos del siglo XV" , Miscelanea de estudios arabes y Hebraicos, VII, Granada 1959, s. 12 ..

!il ISABEL C ALERO - S ECALL

L

İBN siRiN ( .Y-.r.-' 0'1 f )

Ebu Bekr Muhammed b. Sfrfn el-Basri (ö . 110/729)

Rüya tabiriyle tanınan hadis ve fıkıh alimi, tabii.

34 (654) yılında Basra'da dünyaya gel­di. 31 (651) veya 33'te (653) doğduğu da kaydedilir. iran'ın Cerceraya kasabasından olan babası Slrln, Halid b. Velid'in Aynüt­temr'i fethi esnasında elde edilen esirler arasında bulunuyordu. Enes b. Malik ken­di payına düşen Slrin'i mükatebe usulüyle azat etti. Annesi Safiyye de Hz. EbG Be­kir'in azatlısıdır. Otuz saha be ile görüş­tüğü kaydedilen İbn Slrin Huzeyfe b. Ye­man. Zeyd b. Sabit, Hasan b. Ali b. EbG Talib, imran b. Husayn, EbG Hüreyre gibi sahabllerden, Ablde es-Selmanl ve Kadi Şüreyh gibi tabiilerden ilim tahsil etti. Kendisinden Şa'bl, Katade b. Diame. Ey­yu b es-Sahtiyani, Asım ei-Ahvel, Abdul­lah b. Avn. İbn EbG ArGbe. Halid el-Hazza ve Evzai başta olmak üzere birçok alim faydalandı. Geçimini ticaretle sağl'ayan

İbn Sirin, bir rivayete göre satın aldığı zeytin yağının içine fare düşmesi üzerine yağın hepsini dökünce borcunu ödeyeme­di ve bu sebeple hapse atıldı. Abdullah b. Zübeyr döneminde hac görevini ifa etti. 9 Şewal 110 (15 Ocak 729) tarihinde ve­fat eden İbn Slrin'in 40.000 dirhem bor­cu oğlu Abdullah tarafından ödendi. İbn Slrln'in yumuşak huylu, mütevazi, cömert ve takva sahibi bir kimse olduğu kayde­dilmektedir. Kardeşleri Yahya, Ma'bed, En es ve Hafsa da güvenilir ravilerdendir.

"imam, hafız" gibi unvaniarta anılan İbn Slrln tefsir, şiir ve hesap bilgisiyle de meşhur olmakla birlikte ilmi şahsiyetin­de hadisçilik ve fıkıh ağır basar. Hadisle­rin güvenilir ravilerden alınması hususun­da titiz davranan İbn Slrin'in güvenilir bir muhaddis olduğunda ittifak edilmiş, ri­vayetleri Kütüb-i Sitte'de yer almıştır. Onun fıkhi meselelerle ilgili görüşlerini Ahmed b. Musa b. Hasir es-Sehli. Fıls­hü'l-İmô.m Mu]J.ammed b. Sirin fi'l­mu'ô.melô.t adıyla hazırladığı doktora ça­lışmasında bir araya getirmiştir ( 141 5, Mekke, Camiatü Ümmi'l-kura külliyyetü'ş­şer!ati'l-islamiyye ).

ilk dönemlerde daha çok muhaddis ve fakih olarak tanınan İbn Slrln'in sonraki yüzyıllarda ilk rüya tabircilerinden biri olarak anılması dikkat çekmektedir. İbn Sa'd, Halife b. Hayyat. Ahmed b. Hanbel ve Hatib ei-Bağdadi onun rüya tabircili-

ğinden hiç söz etmezken Buhar! ("Ta'b!­rü'r-rü'ya", ı o. 12, 19. 26). Müslim("Rü'­ya", 6), Cahiz ve Ebü Nuaym konuyla il­gili rivayetlerine yer verirler. İbn Hallikan rüya tabiri konusunda geniş bilgisi oldu­

ğuna ( Ve{eyat, IV. ı 82). birkaç rüya tabi­rinden örnek veren Zehebl de bu husus­tak! kabiliyetine (A'lamü'n-nübela', IV. 614. 61 7-618) işaret eder. İbn Haldun, İbn Sl­rln'in bu alanda en meşhur alimlerden

biri olduğunu, tabircilikle ilgili kuralları­nın nesilden nesile nakledilegeldiğini be­lirtir (Mu~addime, s. 462). İlk kaynaklar, İbn Slrln'in rüya tabiriyle ilgili eser yazıp yazmadığı hususunda bilgi vermemekle birlikte İbnü'n-Nedlm onun Ta'birü'r-rü'­ya, Rudanl de 'İbdretü'r-rü'ya adlı bir eseri olduğunu kaydeder. Bu konuda ken­disinden bazı rivayetler nakledilse de ha­dislerin yazılmasına bile karşı çıkan İbn Sir'in 'in rüya tabirine dair kitap yazması düşünülemez (Abdülhay el-Kettanl, I, ı 43; Fa h d, s. 70; EI2 ı ing. ı. lll. 948). Son­raki dönemlerde derlenen farklı isimler­deki bazı rüya tabiri mecmualarının (Sez­gin, I , 633-634) ona nisbet edilmesi, bir tabiln aliminin ilmi otoritesinden fayda­lanma gayretinden kaynaklanmış olma­lıdır ( EF ı i ng.ı . ı ı ı, 948). Nitekim bu mec­muaların bir kısmında İbn Slrln'den son­ra yaşamış kimselerin adları da geçmek­tedir. Bu eserlerin başlıcaları şunlardır: 1. Ta'birü'r-rü'ya (Kah i re ı 28 I. ı 297, ı298, ı30I, 1303, ı304, 1305,1309, 1961; istanbul I 304). Z. Tefsirü'l-aJ:ıldmi'l-ke­bir(Kahire 1963; Beyrut 1402/1982, 1403/ 1983, 1993ınşr. ZüheyrŞeflkei-Kubbl]. 1418/1997). 3. Müntel]abü'l-keldm ii tefsiri'l-aJ:ıldm (bazı baskıları Abdülganl en-Nablusl'nin Ta'tfrü'L-enam fi ta' biri'I­menam adlı eseriy le birlikte, Bul ak ı 284, I 294, I 296; Kah i re I 30 I, I 302, I 304, I 306, ı 307, ı 3 ı 6, ı 320, ı 324, ı 329, ı 940, ı 373/ 1953; Bombay 1296; Leknev 1874; 1-11, Tu­nus ı 984). 4. Kitabü'l-Kelam ii tefsiri'l­aJ:ıldm (Beyrut I 963, Abdülganl en-Nab­lusl'nin eseriyle birli kte). S. Tefsirü aJ:ı­lami't-teta'ül (nşr. Abdü lhaflz BeydOn, Beyrut 1410/1990). 6. Tefsirü aJ:ıldmi't­teşa'üm (nşr. Abdü lhaflz BeydOn. Beyrut 1410/1990). 7. KamCısü'l-aJ:ıldm: Telsi­rün ebcedi li'r-rü'ya'l-menamiyye (Tu­nus 1988).8. Tetsirü'l-aJ:ıldmve'r-rü'ya (Kahire 1976). 9. Tefsirü'l-aJ:ılam (nşr.

Muhammed Abdü lazlz ei-Halavl, Kahire ı 994) . 10. Külliyyat-ı Ta' bir-i Ijab (i b n Sir'in ve Danyal Peygamber, 3. bs., Tahran 1364/1985).

İbn Slrln'e nisbet edilen rüya tabirleri lda Zilio Grandi tarafından İtalyanca'ya (IL libro del sogno veritiero, Tari no I 992).

Muhammed M. ei-Akill (lbn Seerin's Dic­tionary of Dreams According to lslamic lnner Traditions, Philadelphia I 992) ve Aişe Bewley (The lnterpretation of Dreams, London ı 994) tarafından İngilizce'ye çev­

rilmiştir. Muhammed Bakır Kındll, İbn Slrln'in yorumlarında rüya. dil ve bilinç altı ilişkisini incelemiştir ("el-Luga ve'l­l:ıulm 'inde İbn S!r!n", el-BaJ:ı iş, 1/3 ı Paris 1978]. S. 40-69).

BİBLİYOGRAFYA :

Buhfıri. "Ta'birü'r-rü'yii", 10, 12, 19, 26; a.mlf .. et-Taril]u'l·kebir, I, 90-92; Müslim, "Rü'­yii", 6; ibn Sa'd, et-Taba~at, VII , 193-206; Hali­fe b. Hayyat, et-Taba~at(Zekkar). l , 502;Ahmed b. Hanbel, Kitabü'z-Zühd (nş[ Muhammed Ce­lal Şeref). iskenderiye 1984, s. 277 -282; Ca h iz, Kitabü'l-f;fayeuan, ı , 271; IV, 269, 368; VII, 191; Fesevi, el-fl1a'rife ue't-taril] , lll, 54-64; ibn Ebu Hiitim, el-Cert:ı ue't-ta'dfl, VII, 280-281; ibnü'n­Nedim, el-Fihrist, Kahire, ts. (Matbaatü' l-istika­me). s. 453; Ebu Nuaym, f;filye, ll , 263-282; Ha­tib. Tari!] u Bagdad, V, 331-338; ibnü'J-Cevzi, Şı­fatü'ş-şa{ue (nşr. Mahmud FahOri). Beyrut 1399/ 1979, lll, 241-248; Yaküt. fl1u'cemü '1-büldan, IV, 176; ibn Hallikan, Ve{eyat, IV, 181-183; Mizzi. Teh;;ibü'l-Kemal, XXV, 344-354; Zehebi, A'la­mü 'n-nübela', IV, 606-622; a.mlf., Te;;kiretü'l­J:ıuffa?, ı , 77-78; a.mlf .. Taril]u'l-İslam : sene 101-120, s. 239-249; ibn Haldun. fl1u~addime (nşr. Derviş el-Cüveydi). Beyrut 1416/1996, s. 462; ibn Hacer, Teh;;ibü't-Teh;;ib, IX, 214-217; Rudani. Şılatü '1-/]alef bi-meuşüli's-selef ( n ş r.

Muhammed Hacci). Beyrut 1408/1988, s. 306; Serkls, fl1u'cem, 1, 126-127;Sezgin, GAS, I, 633-634; G. H. A. Juynboll, Muslim Tradition, Cam­bridge 1985, s. 55, 178; Abdülhay ei-Kettani, et­Teratibü'l-idariyye(Özel). ı, 141-144;Abdül­gaffar Süleyman ei-Bündari v. dğr., fl1eusü'atü ricali ' l-kütübi't-tis'a, Beyrut 1413/1993, lll, 378; T. Fahd, Etudes d'histoire et de ciuilisation is­lamiques, istanbul 1997, s. 41 , 70-71 , 112-113; a.mlf .. "1bn Sirin", B 2 (İng.). lll , 947-948; Nasır Güzeşte, "ibn Sidn", Dfi1Bi, Jll, 734-736.

r

L

!il AHMET YüCEL

İBN sivAR (_;f,...ı .;,ıl)

Ebu Tahir Ahmed b. Alı b. Ubeydillah

(ö. 496/1103)

Kıraat alimi. _j

412'de (1 021) Bağdat'ta doğdu. Bazı kaynaklarda künyesinin İbn Sewar şeklin­de harekelenmesi bir zühul eseri olmalı­dır (i b n Hacer. ll, 699). Ebü Tahir, Utbe b. Abdülmelik ei-Osmanl, Ebü Ali eş-Şerme­kan'i, Hasan b. Aliei-Attar ve Ali b. Mu­hammed ei-Hayyat gibi kıraat alimlerin­den ders aldı. Muhammed b. Abdülvahid b. Rizme, Ebü'l-Kasım et-Tenuh'i. İbn Gay­lan gibi muhaddislerden hadis dinledi;

itibarlı bir kıraat ve hadis alimi olarak

iBN SÜDE

Irak'ın şeyhülkurrası oldu . Kendisinden Ebu Ali İbn Sükkere, Muhammed b. Ha­dır el-Muhawell, Ebü'I-Kerem Mübarek b. Hasan eş-Şehrezurl ve Ebu Muhammed Sıbtu'I-Hayyat kıraat ilmi tahsil ederken

Ebü Tahir es-Silefi. İbn N asır es-Selami. Ahmed b . Mukarreb ve iki oğlu Ebü'I-Fe­varis Hibetullah ve Ebü'I-Fütüh Muham­med ile torun u Ebu Tahir Hasan b. Hibe­tuilah hadis alanında faydalanmıştır. Ay­rıca Ebu Tahires-Silefi ondan el-Müste­nir adlı eserini dinlemiştir. İbn Sivar 4 Şaban 496'da (13 Mayıs 1103) Bağdat'ta vefat etti ve Ma'ruf-i Kerh'i'nin kabrinin yanına defnedildi.

İbn Sükkere. İbn Sivar'ın kendini kıraat ve hadis akutmaya hasrettiğini söylerken sika bir Hanefi alimi olduğunu belirtmiş, İbn N asıres-Selamide onun hakkında si­ka, mütkın ve sebt terimlerini kullanmış­tır. Ebu Sa'd es-Sem'an'i, İbn Sivar'ın sika oluşuna işaret ettikten sonra pek çok ki­şinin ondan Kur'an'ı hatmettiğini ve ken­di hattıyla çok sayıda hadis yazdığım zik­retmiştir.

İbn Sivar'ın meşhur on imarnın kıraa­tini içine alan el-Müstenir ti'l-Jwa' ati'l­'aşr adlı eseri İbnü'I-Cezer'i'nin en-Neşr'i­nin kaynakları arasında yer almakta olup Millet (Feyzullah Efendi, nr. 9, I 32 varak) ve N uruosmaniye (nr. 91, 268 varak; nr. 92, vr. 180-259; nr. 95, vr. 16-146) kütüphane­lerinde nüshaları bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. Brockelmann, I, 722).

BİBLİYOGRAFYA :

Tacü '1-'arCıs, "svr" md. ; ibnü'J-Cevzi. e/-fl1un­ta?am (Ata). XVII, 81; Yiiküt, fl1u'cemü'l-üde­ba', IV, 46-48; Zehebi, fl1a'ri{etü ' l-l).urra' (A l tı­

ku laç). ll, 858-860; a.mlf., A'lamü'n-nübela', XIX, 225-227; a.mlf .. Tari/] u '/·İslam : sene 491-500, s. 229-231; Saf edi. el- Va {i, VII, 204-205; ib­nü'I-Cezeri. en-Neşr, ı , 82; a.mlf., Gayetü 'n-Ni­hay e, 1, 86; ibn Hacer. Tebşirü '1-müntebih , ll, 699; Keş{ü '?·?unun, ll, 1670; Brockelmann, GAL Suppl. , ı , 722; Hasan Saferi Nadiri, "ibn Sivar", Dfi1Bi, lll, 720-721.

~ AHMET MADAZLI

r

L

İBN SÜDE (ö~,.... .;,ıl)

Ebu Abdiilah Muhammed b. Muhammed et-Talib b. Muhammed

b. Alı et-Tavüdi el-Fas! (ö. 1209/1 795)

Maliki fakihi ve muhaddis. _j

1111 (1700) yılında Fas'ta dünyaya gel­di. Bazı kaynaklarda 1128'de ( 1716) doğ­duğu da kaydedilmekle birlikte öğrencisi Ebü'r-Rebl' Süleyman b. Muhammed ei­Hawat'ın 1206' da ( 1792) yazdığı bir eser-

359