Upload
emilie
View
75
Download
1
Embed Size (px)
DESCRIPTION
I M ÖVZU: İQTİSADIN ON PRİNSİPİ Dr . Elşən BAĞIRZADƏ “Mikro iqtisad” d ərsi A zərbaycan Universiteti. 1 Giriş. 1. İ qtisadın on prinsipi. İqtisadiyyat (economy) . . .. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
I MÖVZU: İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
Dr. Elşən BAĞIRZADƏ
“Mikro iqtisad” dərsi
Azərbaycan Universiteti
1
Giriş
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
11İqtisadın
on prinsipi
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İqtisadiyyat (economy). . .
. . . İqtisadiyyat (economy) qədim Yunan sözü olub “ev təsərrüfatını idarə edən” və ya “ev təsərrüfatının idarə edilməsi” mənasını daşıyır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
• Ev təsərrüfatı və iqtisadiyyat müxtəlif qərarlarla üzləşir:• Kim işləməlidir? • Hansı məhsuldan, nə qədər istehsal edilməlidir?• İstehsalda hansı resurslardan istifadə edilməlidir?• Məhsullar hansı qiymətlə satılmalıdır?
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
Cəmiyyət və resursların məhdudluğu: • Resurslar məhdud və ya qıt olduğundan cəmiyyət
resurslarının idarə edilməsi əhəmiyyət daşıyır.• Qıtlıq (Scarcity). . . cəmiyyətin məhdud resurslara
malik olmasından irəli gələrək arzu etdiyi bütün əmtəə və xidmətləri istehsal edə bilməməsidir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
İqtisad (Economics) cəmiyyətin qıt resurslarını necə idarə etdiyini öyrənir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
• İnsanlar necə qərar verir.• İnsanlar seçimlərlə (tradeoffs) üzləşirlər.• Bir şeyin dəyəri onu əldə etmək üçün imtina
etdiklərimizdir.• Rasional insanlar marjinalı fikirləşir.• İnsallar stimullara cavab verir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
• İnsanlar öz aralarında necə münasibət qurar.• Ticarət hər kəsə fayda gətirə bilər.• Bazar çox vaxt iqtsiadi fəaliyyətlərin təşkilinin
yaxşı yoludur.• Hökumətlər bəzən iqtisadi fəaliyyətlərin nəticələrini
yaxşılaşdıra bilər.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İQTİSADIN ON PRİNSİPİ
• İqtisadiyyatın ümumi fəaliyyətinə təsir göstərən güclər və meyllər:• Həyat standartı ölkənin istehsalından asılıdır.• Hökumət hədsiz pul kəsdiyi zaman qiymətlər
yüksəlir.• Cəmiyyət qısa müddətli dövrdə inflyasiya ilə
işsizlik arasında seçimlə üzləşir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 1: İnsanlar seçimlərlə üzləşir.
“Pulsuz qəlyanaltı kimi bir şey yoxdur!”
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Qərar vermə bir məqsədlə bu məqsədə zidd olan digər bir məqsəd arasında
seçim etməyi zəruri edir.
Prinsip 1: İnsanlar seçimlərlə üzləşir.
Biz əsasən bir şeyə sahib olmaq üçün digər şeydən imtina edirik.
• Silahlar və yağ• Ərzaq və geyim• Boş vaxt və iş• Səmərəlilik və bərabərlik
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 1: İnsanlar seçimlərlə üzləşir.
• Səmərəlilik və Bərabərlik• Səmərəlilik (Efficiency) cəmiyyətin malik olduğu
məhdud resurslarla mümkün olan ən çoxu əldə etməsidir.
• Bərabərlilik (Equity) resurslardan əldə edilən faydaların cəmiyyət üzvləri arasında ədalətli şəkildə bölüşdürülməsidir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 2: Bir şeyin xərci onu əldə etmək üçün imtina vəya fəda etiklərimizdir.
• Qərar vermə alternativlərin fayda (benefits) və xərclərinin (costs) müqayisə edilməsini tələb edir.• Kollecə, yoxsa işə getmək?• Oxumaq, yoxsa gəzməyə çıxmaq?• Məktəbə getmək, yoxsa yatmaq?
• Alternativ dəyər (opportunity cost) bir şeyi əldə etmək üçün fəda və ya imtina etdiyimizin dəyəridir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 2: Bir şeyin xərci onu əldə etmək üçün imtina vəya fəda etiklərimizdir.
LA Laker basketbol ulduzu Kobe Bryant kollecə getməkdənsə profesional idmanı seçmiş və bu ona milyonlarla dollar qazandırmışdır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
İnsanlar marjinal xərc və faydaların müqayisəsi əsasında qərar verir.
Prinsip 3: Rasional insanlar marjinalı fikirləşir.
• Marjinal dəyişmələr (Marginal changes) kiçik ölçülü olur, mövcud fəaliyyət planını dəyişdirə bilir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 4: İnsanlar stimullara (incentives) cavab verir.
• Xərc və ya faydalardakı marjinal dəyişmələr insanları hərəkət etməyə sövq edir (motivləşdirir).
• Alternativin marjinal faydası onun marjinal xərcindən çox olduqda alternativin seçiminə qərar verilir!
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 5: Ticarət hər kəsə fayda verir.
• İnsanlar digərləri ilə ticarət edə bilmələrindən fayda əldə edirlər.
• Rəqabət ticarətdən faydaları artırır.
• Ticarət, insanların daha yaxşı çalışa biləcəkləri işlərdə ixtisaslaşmasına səbəb olur.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 6: Bazar çox vaxt iqtisadi fəaliyyətlərin təşkilinin yaxşı yoludur.
• Bazar iqtisadiyyatı (market economy) çoxlu sayda firma və ev təsərrüfatlarının qarşılıqlı təsirdə olduqları əmtəə və xidmət bazarlarında verdikləri desentralizasiya xarakterli qərarlarla resursların bölgüsünü (allocate) təmin edən iqtisadiyyatdır. • Ev təsərrüfatları (households) nə satın almaq və
kimi çalışdırmaqla bağlı qərar verirlər.• Firmalar (firms) kimi işə götürmək və nə istehsal
etməklə bağlı qərar verirlər.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 6: Bazar çox vaxt iqtisadi fəaliyyətlərin təşkilinin yaxşı yoludur.
• Adam Smith firma və ev təsərrüfatlarının “görünməz əl” (“invisible hand”) prinsipi əsasında bazar fəaliyyətlərində qarşılıqlı əlaqədə olduqlarını göstərmişdir. • Çünkü firmalar və ev təsərrüfatları alış-veriş qərarı
qəbul edərkən yalnızqiymətlərə fikir versələr də, öz fəaliyyətlərinin sosial xərclərini də bilmədən hesaba alırlar.
• Nəticədə, qiymətlər fəaliyyətləri nəticəsində sosial rifahı maksimumlaşdıran qərar verənlər üçün bir bələdçi rolunu oynayır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 7: Hökumətlər bəzən bazar nəticələrini yaxşılaşdırırlar.
• Bazar uğursuzluğu (market failure) bazarın resursları səmərəli bir şəkildə bölüşdürə bilməməsi nəticəsində ortaya çıxır.
• Bazarın uğursuzluğu zamanı hökumət müdaxilə edərək səmərəliliyi və bərabərliyi təşviq edir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 7: Hökumətlər bəzən bazar nəticələrini yaxşılaşdırırlar.
• Bazar uğursuzluğuna aşağıdakılar səbəb ola bilər:• Xarici effekt (externality) bir fərd və ya firmanın
fəaliyyətlərinin onunla əlaqəsi olmayan digərləri üzərində yaratdığı təsirdir.
• Bazar gücü (market power) bir fərd və ya firmanın bazar qiymətlərinə ciddi şəkildə təsir edə bilmə bacarığıdır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 8: Həyat standartı ölkənin istehsalından asılıdır.
• Həyat standarı (Standard of living) aşağıdakı yollarla ölçülə bilər: • Fərdi gəlirlərin müqayisəsi ilə;• Milli istehsalın məcmu bazar dəyərinin müqayisəsi
ilə.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 8: Həyat standartı ölkənin istehsalından asılıdır.
• Həyat standartlarındakı bütün fərqliliklər ölkələrin məhsuldarlıqları arasındakı fərqlərlə izah olunur.
• Məhsuldarlıq (productivity) işçi vaxtının hər saatında istehsal olunan əmtəə və xidmətlərin məcmusudur.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 9: Hökumət hədsiz pul kəsdiyi zaman qiymətlər yüksəlir.
• İnflyasiya (inflation) iqtisadiyyatda məcmu qiymətlərin artmasıdır.
• İnflyasiyanın bir səbəbi pul həcmindəki artımdır.
• Nə vaxt hökumət dövriyyədəki pulun həcmini artırır, o zaman pulun dəyəri azalır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Prinsip 10: Cəmiyyət qısamüddətli dövrdə inflyasiya ilə işsizlik arasında seçimlə üzləşir.
• Filips Əyrisi (the Phillips Curve) inflyasiya ilə işsizlik (unemployment) arasında seçimi əks etdirir:
İnflyasiya İşsizlik
Qısamüddətli dövrdə seçim budur!
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Xülasə
• Fərdlər qərar vermə prosesində alternativ məqsədlər arasında seçmilə üzləşirlər.
• Hər hansı bir fəaliyyətin xərci əldən çıxarılmış imkanlarla ölçülür.
• Rasional insanlar qərar qəbulu prosesində marjinal xərc və marjinal faydaları müqayisə edərlər.
• İnsanlar qarşılaşdıqları stimullara cavab olaraq öz davranışlarını dəyişdirirlər.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Xülasə
• Ticarət əsasən hər kəs üçün faydalıdır.
• Bazarlar insanlar arasındakı ticarət münasibətlərinin kordinasiya edilməsində əsasən yaxşı yoldur.
• Əgər bazar uğursuzluğu varsa və ya bazar nəticələri ədalətsizdirsə, hökumət potensial olaraq bu nəticələri yaxşılaşdıra bilər.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning
Xülasə
• Məhsuldarlıq həyat standartlarının sonsuz mənbəyidir.
• Pulun artımı inflyasiyanın sonsuz mənbəyidir.
• Cəmiyyət qısamüddətli dövrdə inflyasiya və işsizlik arasında seçimlə üzləşir.