109
CFMFHSDTKJC NTMYBREHB EYBDTHCBNTNB GEORGIAN TECHNICAL UNIVERSITY ГРУЗИНСКИЙ ТЕХНИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ISSN 1512-0996 I H J V T < B TRANSACTIONS Т Р У Д Ы a2)58:* S<BKBCB TBILISI – ТБИЛИСИ 2011

I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

CFMFHSDTKJC NTMYBREHB EYBDTHCBNTNB

GEORGIAN TECHNICAL UNIVERSITY ГРУЗИНСКИЙ ТЕХНИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ

ISSN 1512-0996

I H J V T < B TRANSACTIONS Т Р У Д Ы

!

a2)58:*!

!

!

S<BKBCB – TBILISI – ТБИЛИСИ

2011

Page 2: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

CFHTLFMWBJ RJKTUBF%

a. frangiSvili (Tavmjdomare), l. klimiaSvili (Tavmjdomaris moadgile), z. gasitaSvili

(Tavmjdomaris moadgile), a. abralava, g. abramiSvili, a. abSilava, T. ambrolaZe, T. bacikaZe,

j. beriZe, T. gabadaZe, j. gaxokiZe, o. gelaSvili, a. gigineiSvili, al. grigoliSvili,

e. elizbaraSvili, s. esaZe, vl. vardosaniZe, u. zviadaZe, o. zumburiZe, d. TavxeliZe, e. TevzaZe,

m. TevzaZe, s. Tofuria, b. imnaZe, i. kveselava, t. kviciani, T. lominaZe, i. lomiZe, m. macaberiZe,

T. megreliZe, a. mowoneliZe, l. mZinariSvili, d. natroSvili, S. nemsaZe, d. nozaZe,

g. saluqvaZe, q. qoqraSvili, e. quTelia, a. SavguliZe, m. CxeiZe, T. jagodniSvili, n. jiblaZe,

T. jiSkariani.

EDITORIAL BOARD: A. Prangishvili (chairman), L. Klimiashvili (vice-chairman), Z. Gasitashvili (vice-chairman), A. Abralava,

G. Abramishvili, A. Abshilava, T. Ambroladze, T. Bacikadze, J. Beridze, T. Gabadadze, J. Gakhokidze, O. gelashvili, A. Gigineishvili, Al. Grigolishvili, E. Elizbarashvili, S. Esadze, Vl. Vardosanidze, U. Zviadadze, O. Zumburidze, D. Tavxelidze, E. Tevzadze, M. Tevzadze, S. Tofuria, B. ImnaZe, I. Kveselava, T. Kviciani, T. Lominadze, I. Lomidze, M. Macaberidze, T. MegreliZe, A. Motzonelidze, L. Mdzinarishvili, D. Natroshvili, Sh. Nemsadze, D. Nozadze, G. Saluqvadze, K. Kokrashvili, E. Qutelia, A. Shavgulidze, M. Chkheidze, T. Jagodnishvili, N. Jibladze, T. Jishkariani.

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:

А. Прангишвили (председатель), Л. Климиашвили (зам. председателя), З. Гаситашвили (зам. председателя), А. Абралава, Г. Абрамишвили, А. Абшилава, Т. Амброладзе, Т. Бацикадзе, Дж. Беридзе, Т. Габададзе, Дж. Гахокидзе, О. Гелашвили, А. Гигинеишвили, Ал. Григолишвили, Е. Елизбарашвили, С. Есадзе, Вл. Вардосанидзе, У. Звиададзе, О. Зумбуридзе, Д. Тавхелидзе, Е. Тевзадзе, М. Тевзадзе, С. Топурия, Б. Имнадзе, И. Квеселава, Т. Квициани, Т. Ломинадзе, И. Ломидзе, М Мацаберидзе, Т. Мегрелидзе, А. Моцонелидзе, Л. Мдзинаришвили, Д. Натрошвили, Ш. Немсадзе, Д. Нозадзе, Г. Салуквадзе, К. Кокрашвили, В. Кутелия, А. Шавгулидзе, М. Чхеидзе, Т. Джагоднишвили, Н. Джибладзе, Т. Джишкариани.

cfufvjvwtvkj cf[kb #ntmybrehb eybdthcbntnb@^ 2011 

Publishing House “Technical University”, 2011

Издательский дом “Технический Университет”, 2011 http://www.gtu.ge/publishinghouse/

©

Page 3: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

3  

JCZGGIDC

samSeneblo

n. beriSvili, T. xmeliZe, r. giorgobiani. firfitebis sufTa Runvis axleburi

gaazreba  ................................................................................................................................................................... 9

n. beriSvili, T. xmeliZe, r. giorgobiani. zogierTi winaaRmdegobani

firfitebis sufTa Runvis TeoriaSi  ..................................................................................................... 12

l. beriZe. kontrolisa da marTvis boWkovan-optikuri sistemebi

vibratorisaTvis  .............................................................................................................................................. 15

samTo-geologia

x. avaliani, u. zviadaZe. sufsa - omfareTis navTobsaZiebo moednis

hidrogeologiuri Wrili, - kolxeTis dablobze hidrogeoqimiuri inversiis

gamoxatuleba  ..................................................................................................................................................... 20

i. mSvenieraZe. biotitis mineralogia da geoqimia Zirulis kristaluri masivis

kaliumian granitebSi ................................................................................................................................... 25

qimiuri teqnologia da metalurgia

r. gvetaZe, d. gvetaZe. istoriuli saxelwodebebi asaxuli asomTavrul anbanur

sistemaSi ............................................................................................................................................................... 29

z. simongulaSvili, m. cirdava, v. kldiaSvili, S. nemsaZe, n. Ciqovani.

sakazme masalebSi gamavali denebis damokidebuleba feroSenadnobTa Rumlis

geometriul zomebze  ...................................................................................................................................... 36

o. miqaZe, g. darsaveliZe, n. maisuraZe, m. darCiaSvili. qromis oqsidebis

axali struqturebi da Tvisebebi metal-oqsid-naxevargamtaris sistemaSi .................... 42

informatika, marTvis sistemebi

g. amilaxvari, d. gulua, g. fifia. M/M/4+3 sistemis modelireba da analizi  .................. 46

i. CxeiZe, m. beriSvili, l. tokaZe. kardioriTmis sixSiris dinamikuri sistemis

analizi kompiuteruli vizualizebuli meTodebis safuZvelze  .......................................... 51

s. Tofuria, v. xoWolava. sferoze laplasis lakunaruli mwkrivebis Sesaxeb  .................. 55

i. zedginiZe, T. menabde. saswavlo procesis xarisxis Sefasebis inteleqtualuri

sistema  ................................................................................................................................................................... 61

satransporto, manqanaTmSenebloba

g. SaraSeniZe, p. kurtaniZe, n. mRebriSvili. T. dundua, s. SaraSeniZe.

optimaluri samuxruWo berketuli gadacemis damatebiTi Tavisufali moZraobis

diferencialuri gantolebebi  .................................................................................................................. 67

Page 4: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

4  

d. TavxeliZe, z. mWedliSvili, z. kublaSvili. moZraobis ori Tavisuflebis

xarisxis xuTrgola berketul meqanizmSi pirdapiri geometriuli amocanis

amoxsnis sakiTxisaTvis  .................................................................................................................................. 72

g. SaraSeniZe, T. dundua, n. mRebriSvili, p. kurtaniZe, s. SaraSeniZe.

vagonebis samuxruWo berketuli gadacemis elementebis saeqspluatacio muSaobis

analizi cveTebis gaTvaliswinebiT  ........................................................................................................ 78

T. buxnikaSvili, p. buxnikaSvili. miwismWreli manqanebis muSa organoebis

modernizacia  ...................................................................................................................................................... 82

humanitarul-socialuri

r. quTaTelaZe, a. kobiaSvili. energosistemis qvesadgurebze gadarTvebis

mimdevrobis generaciis modelireba  ..................................................................................................... 87

T. SiukaSvili. qvemo xodaSnis ,,samebis eklesia”  .......................................................................... 91

n. gamyreliZe. frazeologiuri erTeulis Sinaforma, simbolizaciisa da  

kvazistereotipuli situaciis modeli  .............................................................................................. 95

n. gamyreliZe. freimi da adamianis metaforuli azrovneba  ...................................................... 99

avtorTa saZiebeli ......................................................................................................................................................................................... 102

avtorTa sayuradRebod ............................................................................................................................................................................. 103

Page 5: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

5  

CONTENTS

 

BUILDING 

N. Berishvili, T. Khmelidze, R. Giorgobiani. NEW APPROACH TO PLATES  PURE BEND  .............................................. 9

N. Berishvili, T. Khmelidze, R. Giorgobiani. SOME CONTRADICTIONS IN THE THEORY OF PLATES PURE BEND  ...... 12

L. Beridze. CONTROL AND MONITORING FIBROUS‐OPTICAL SYSTEMS FOR VIBRATOR  ............................................ 15

 

MINING AND GEOLOGY 

Kh. Avaliani, U. Zviadadze. HYDROGEOLOGICAL  PROFILE OF OIL PROSPECTING AREA SUPSA – OMPARETI,  

AS AN EXPRESSION OF HYDROGEOCHEMICAL INVERSION ON KOLKHIDA LOWLAND  ............................................... 20

I. Mshvenieradze. MINERALOGY AND GEOCHEMISTRY OF BIOTITE OF DZIRULA CRYSTALLINE ROCK‐MASS OF 

CALIUM GRANITE  ....................................................................................................................................................... 25

 

CHEMICAL TECHNOLOGY AND METALLURGY 

R. Gvetadze, D. Gvetadze. HISTORIC NAMES REFLECTED IN ASOMTAVRULI ALPHABETICAL SYSTEM ...................... 29

Z. Simongulashvill, M. Tsirdava, V. Kldiashvili, Sh. Nemsadze, S. Nebieridze. DEPENDENCE OF CURRENTS 

FLOWING THROUGH CHARGE MATERIALS ON GEOMETRICAL DIMENSIONS OF FERRO‐ALLOY STOVE  .................... 36

O. Mikadze, G. Darsavelidze,  N. Maisuradze,  M. Darchiashvili. NEW STRUCTURES AND PROPERTIES OF 

CHROMIUM OXIDES IN THE METAL‐OXIDE‐SEMICONDUCTOR SYSTEM ..................................................................... 42

 

INFORMATIC, MANAGING SYSTEMS 

G. Amilakhvari, D. Gulua, G. Pipia. CREATION OF MODEL AND ANALYSIS OF SYSTEM M/M/4+3  ........................... 46

I. Chkheidze, M. Berishvili, L. Tokadze. THE ANALYSIS OF DYNAMIC SYSTEM OF FREQUENCY CARDIORHYTHM 

ON THE BASIS OF THE COMPUTER VISUALIZED METHODS  ........................................................................................ 51

S. Topuria, V. Khocholava. ABOUT LACUNAR LAPLACE SERIES ON THE SPHERE  ...................................................... 55

I. Zedginidze, T. Menabde. INTELLECTUAL SYSTEM OF ESTIMATION OF STUDYING PROCESS QUALITY  .................. 61

 

TRANSPORT, MECHANICAL ENGINEERING 

G. Sharashenidze, P. Kurtanidze, N. Mgebrishvili, Т. Dundua, S. Sharashenidze. DIFFERENTIAL EQUATIONS 

OF ADDITIONAL FREE MOTION OF OPTIMUM BRAKE LEVER TRANSMISSION............................................................ 67

D. Tavkhelidze, Z. Mchedlishvili, Z. Kublashvili. SOLUTION OF STRAIGHT GEOMETRICAL PROBLEM FOR FIVE 

LINK MECHANISM WITH TWO DEGREES OF FREEDOM .............................................................................................. 72

Page 6: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

6  

 

G. Sharashenidze, T. Dundua, N. Mgebrishvili, P. Kurtanidzr, S. Sharashenidze. ANALYSIS OF OPERATIONAL  

WORK OF BRAKE LEVERAGE  TRANSMISSION ELEMENTS OF THE CARS WITH TAKING INTO  

ACCOUNT DETERIORATIONS  ...................................................................................................................................... 78

T. Bukhnikashvili, P. Bukhnikashvili. UP‐GRADING OF EARTH‐CUTTING MACHINE EXECUTIVE DEVICE  .................. 82

 

THE HUMANITIES‐SOCIAL 

R. Kutateladze, A. Kobiashvili. SIMULATION OF SWITCHING SEQUENCE GENERATION AT SUBSTATIONS OF 

POWER SYSTEM .......................................................................................................................................................... 87

T. Shiukashvili. THE TEMPLE OF THE TRINITY IN KVEMO KHODASHENI ..................................................................... 91 

N. Gamkrelidze. THE INTERNAL FORM OF PHRASEOLOGICAL UNIT, AS A MODEL OF SYMBOLIZATION 

AND QUASYSTEREOTYPE SITUATION .......................................................................................................................... 95

N. Gamkrelidze. FRAME AND THE METAPHORIC THINKING OF A PERSON ................................................................ 99

AUTHORS INDEX  ......................................................................................................................................................... 102 

TO THE AUTHORS ATTENTION  ................................................................................................................................... 103 

 

Page 7: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

7  

СОДЕРЖАНИЕ

 

СТРОИТЕЛЬСТВО 

Н.Ш. Беришвили, Г.П. Хмелидзе, Р.Ш. Гиоргобиани. НОВЫЙ ПОДХОД К ЧИСТОМУ ИЗГИБУ ПЛАСТИНОК ....... 9

Н.Ш. Беришвили, Т.П. Хмелидзе, Р.Ш. Гиоргобиани. НЕКОТОРЫЕ ПРОТИВОРЕЧИЯ В ТЕОРИИ ЧИСТОГО 

ИЗГИБА ПЛАСТИНОК ................................................................................................................................................. 12

Л.Н. Беридзе. ВОЛОКОННО‐ОПТИЧЕСКИЕ СИСТЕМЫ ВИБРАТОРОВ ДЛЯ КОНТРОЛЯ И УПРАВЛЕНИЯ .............. 15

 

ГОРНОЕ ДЕЛО И ГЕОЛОГИЯ 

Х. А. Авалиани, У.И. Звиададзе. ГИДРОГЕОЛОГИЧЕСКИЙ РАЗРЕЗ НЕФТЕПОИСКОВОЙ ПЛОЩАДИ 

СУПСА – ОМПАРЕТИ  КАК  ВЫРАЖЕНИЕ ГИДРОХИМИЧЕСКОЙ ИНВЕРСИИ НА КОЛХИДСКОЙ 

НИЗМЕННОСТИ .......................................................................................................................................................... 20

И.Н. Мшвениерадзе. МИНЕРАЛОГИЯ И ГЕОХИМИЯ БИОТИТА КАЛИЕВЫХ ГРАНИТОВ ДЗИРУЛЬСКОГО

КРИСТАЛЛИЧЕСКОГО МАССИВА ............................................................................................................................... 25

 

ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ, МЕТАЛЛУРГИЯ 

Р.Г. Гветадзе,  Д.Р. Гветадзе. ИСТОРИЧЕСКИЕ ИМЕНА, ЗАСВИДЕТЕЛЬСТВЕННЫЕ В ДРЕВНЕГРУЗИНСКОЙ

АЛФАВИТНОЙ СИСТЕМЕ «АСОМТАВРУЛИ»  ............................................................................................................ 29

З.А. Симонгулашвили, М.О. Цирдава, В.И. Клдиашвили, Ш.А. Немсадзе, Н.Р. Чиковани. ЗАВИСИМОСТЬ 

ТОКА ШИХТОВЫХ МАТЕРИАЛОВ ОТ ГЕОМЕТРИЧЕСКИХ РАЗМЕРОВ ФЕРРОСПЛАВНОЙ ПЕЧИ  ........................... 36

О.И. Микадзе,  Г.Ш. Дарсавелидзе,  Н.И. Майсурадзе,  М.Д. Дарчиашвили. НОВЫЕ СТРУКТУРЫ И 

СВОЙСТВА ОКСИДОВ ХРОМА В СИСТЕМЕ МЕТАЛЛ‐ОКСИД‐ПОЛУПРОВОДНИК  .................................................. 42

 

ИНФОРМАТИКА, СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ 

Г.Н. Амилахвари, Д.В. Гулуа, Г.М. Пипиа. ПОСТРОЕНИЕ МОДЕЛИ И АНАЛИЗ СИСТЕМЫ M/M/4+3  ................ 46

И.М. Чхеидзе, М.Г. Беришвили, Л.Ш. Токадзе. АНАЛИЗ ДИНАМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ЧАСТОТЫ 

КАРДИОРИТМА НА ОСНОВЕ КОМПЬЮТЕРНЫХ  ВИЗУАЛИЗИРОВАННЫХ МЕТОДОВ ........................................... 51

С.Б. Топурия, В.В. Хочолава. О ЛАКУНАРНЫХ РЯДАХ ЛАПЛАСА НА СФЕРЕ ......................................................... 55

И.Г. Зедгинидзе, Т.Р. Менабде. ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ СИСТЕМА ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА УЧЕБНОГО  

ПРОЦЕССА  ................................................................................................................................................................. 61 

 

ТРАНСПОРТ, МАШИНОСТРОЕНИЕ 

Г.С. Шарашенидзе, П.Р. Куртанидзе, Н.Н. Мгебришвили, Т.ДЖ. Дундуа, С.Г. Шарашенидзе.

ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫЕ УРАВНЕНИЯ ДОБАВОЧНОГО СВОБОДНОГО ДВИЖЕНИЯ ОПТИМАЛЬНОЙ 

ТОРМОЗНОЙ РЫЧАЖНОЙ ПЕРЕДАЧИ ...................................................................................................................... 67

Page 8: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

8  

Д.Д. Тавхелидзе, З.Т. Мчедлишвили, З.П. Кублашвили. К ВОПРОСУ РЕШЕНИЯ ПРЯМОЙ  

ГЕОМЕТРИЧЕСКОЙ ЗАДАЧИ ПЯТИЗВЕННОГО РЫЧАЖНОГО МЕХАНИЗМА С ДВУМЯ СТЕПЕНЯМИ  

СВОБОДЫ ДВИЖЕНИЯ  .............................................................................................................................................. 72 

Г.С. Шарашенидзе, Т.Дж. Дундуа, Н.Н. Мгебришвили, П.Р. Куртанидзе, С.Г. Шарашенидзе. АНАЛИЗ

ЭКСПЛУАТАЦИОННОЙ РАБОТЫ ЭЛЕМЕНТОВ ТОРМОЗНОЙ  РЫЧАЖНОЙ ПЕРЕДАЧИ ВАГОНА С УЧЕТОМ 

ИЗНОСА ...................................................................................................................................................................... 78

Т.П. Бухннкашвили, П.Т. Бухникашвили. МОДЕРНИЗАЦИЯ РАБОЧИХ ОРГАНОВ ЗЕМЛЕРЕЖУЩИХ 

МАШИН ...................................................................................................................................................................... 82

 

ГУМАНИТАРНО‐СОЦИАЛЬНАЯ 

Р.Г. Кутателадзе, А.А. Кобиашвили. МОДЕЛИРОВАНИЕ ГЕНЕРАЦИИ ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОСТИ 

ПЕРЕКЛЮЧЕНИЙ НА ПОДСТАНЦИЯХ ЭНЕРГОСИСТЕМЫ ......................................................................................... 87

Т.Д. Шиукашвили. ЦЕРКОВЬ ТРОИЦЫ В КВЕМО ХОДАШЕНИ ............................................................................... 91 

Н.О. Гамкрелидзе. ВНУТРЕННЯЯ ФОРМА ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОЙ ЕДИНИЦЫ, КАК МОДЕЛЬ 

СИМВОЛИЗАЦИИ И КВАЗИСТЕРЕОТИПНОЙ СИТУАЦИИ ......................................................................................... 95

Н.О. Гамкрелидзе. ФРЕЙМ И МЕТАФОРИЧЕСКОЕ МЫШЛЕНИЕ ЧЕЛОВЕКА ......................................................... 99

ПЕРЕЧЕНЬ АВТОРОВ  ...................................................................................................................................................102 

К СВЕДЕНИЮ АВТОРОВ   ............................................................................................................................................103

Page 9: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

9  

samSeneblo seqcia

uak 539.3 firfitebis sufTa Runvis axleburi gaazreba n. beriSvili, T. xmeliZe, r. giorgobiani sainJinro meqanikis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: е[email protected] 

 

 reziume: ganxilulia firfitaze erTi mi-

marTulebiT moqmedi gare Zalebisgan gamow-

veuli mRunavi momentebis gavlena misi mar-

Tobuli mimarTulebiT daZabul mdgomareo-

baze, rac firfitebis sufTa Runvis klasi-

kur TeoriaSi ugulebelyofilia puasonis

koeficientis mudmivobis gamo x da y RerZe-bis mimarTulebiT, ris gamoc firfitis ki-

deebze sasazRvro pirobebi ver kmayofil-

deba deformaciis Sesabamisi Zabvebic rom

yofiliyo mxedvelobaSi miRebuli.

SemoTavazebulia, rom firfitaze moqmedi

gare mRunavi momentebis marTobuli mimar-

TulebiTac aRiZvreba cvladi sididis Zab-

vebi da Sesabamisad cvladi momentebi, rac

akmayofilebs sasazRvri pirobebs. Caweri-

lia firfitis Runvis diferencialuri gan-

toleba, romlis integrebiTac miRebulia

firfitis CaRunvis gamosaxuleba. sakvanZo sityvebi: firfita; sufTa Runva;

gare Zalebi; sasazRvro pirobebi; CaRunva.

1. Sesavali firfitebis Runvis dros vgulisxmobT,

rom gare Zalebi modebulia Sua sibrtyis

gverdiT zedapirebTan gadakveTis konturze.

gaangariSeba (Zabvebisa da deformaciebis

gamoTvla) warmoebs firfitebis Runvis

klasikuri Teoriis safuZvelze, romelic

efuZneba g. kirhofis mier SemoTavazebul

cnobil hipotezas. Runvis ZiriTadi ganto-

lebis (sofi Jermeni) amoxsna uSualod in-

tegrebiT ar xerxdeba, amitom mas veZebT

usasrulo mwkrivis saxiT. sworkuTxa fir-

fitis konturis saxsrovnad dayrdnobis

SemTxvevaSi viyenebT navies sinusebis ormag

trigonometriul mwkrivebs. i. bubnovma da

b. galiorkinma Seqmnes ZiriTadi gantole-

bis gadawyvetis meTodi, romelic e.w. or-

Togonaluri funqciebis Tvisebebs eyrdno-

ba. sainteresoa ritc-timoSenkos meTodi,

romelic firfitis Sua wertilebis u,  v da w gadaaadgilebebs warmoadgens kinematiku-

ri sasazRvro pirobebis damakmayofilebeli

mwkrivis saSualebiT. am meTodebis garda

arsebobs sxva uamravi miaxloebiTi meTo-

debic, romlebic rig SemTxvevaSi karg Se-

degebs iZleva [1, 2].

amJamad firfitebis Runvis amocanis ga-

dasawyvetad mimdinareobs Teoriuli da eqs-

perimentuli kvlevebi da gaangariSebis

axali meTodebi iqmneba an arsebuli meTo-

debis daxvewa xdeba.

dRemde arsebuli firfitebis sufTa Run-

vis klasikur TeoriaSi iTvleba, rom Tu

sworkuTxa firfitis mopirdapire gverdebze

moqmedebs Tanabrad ganawilebuli Mx da My mRunavi momentebi, maSin, vTqvaT, x RerZis mi-marTulebiT moqmedi Mx momenti gavlenas ar

axdens misi marTobi mimarTulebiT (y RerZi) daZabul mdgomareobaze, rac saboloo jam-

Si imas iwvevs, rom firfitis konturze sa-

sazRvro pirobebi ar kmayofildeba.

2. ZiriTadi nawili ganvixiloT firfita, romlis gverdebis

gaswvriv moqmedebs ganawilebuli mRunavi

momentebi M1 da M2. M1 –is moqmedebis Sede-gad firfitis zeda boWkoebi y RerZis mi-

marTulebiT SeikumSeba, qveda boWkoebi ki

gaiWimeba, ris gamoc x RerZis mimarTulebi-

Tac Sesabamisad boWkoebi gaiWimeba da Sei-

kumSeba. es deformaciebi x RerZis mimar-

TulebiT ganxorcieldeba M1 momentis moq-

medebiT warmoqmnili Zabvebis saSualebiT,

romlebic firfitis mTel sisqeze integre-

bis Sedegad warmoSobs x RerZis mimarTu-

lebiT moqmed mRunav momentebs. aseTive su-

Page 10: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

10  

raTs eqneba adgili Mx da M2 momentebis moq-

medebis Sedegad. aseTi moqmedeba y RerZis

gaswvriv Seqmnis gamWimav da mkumSav Zalebs,

romlebic firfitis sisqeze integrebiT

warmoSobs mRunav momentebs. amgvarad M1 da M2 gare datvirTvis moqmedebiT x da y Rer-Zebis mimarTulebiT warmoiSveba damatebiTi

mRunavi momentebi, romlebic M1 da M2 mo-

mentebiT warmoSobil CaRunvebs amcirebs,

radgan maT gare momentebis sawinaaRmdego

niSani aqvT (nax. 1).

M1 momentebis moqmedebis Sedegad x Rer-Zis mimarTulebiT aRiZvreba Zabvebi [3, 4].

  24x

vM Z xa I

σ⋅′ = ⋅

⋅. (1)

xσ ′ Zabvebi xM ′  mRunav moments Seqmnis

  2 1

2

4h

x xh

vMM zdz xa

σ−

′ ′= ⋅ = ⋅∫ . (2)

analogiurad M2 momentebis moqmedebiT y RerZis mimarTulebiT warmoiSoba Zabvebi [4].

14y

vM Z yI b

σ⋅′ = ⋅

⋅. (3)

yσ ′ Zabvebi ki xM ′ mRunav moments Seqmnis

  2 2

2

4h

y yh

vMM zdz ya

σ−

′ ′= ⋅ = ⋅∫ . (4)

sabolood firfitis kveTebSi warmoiSo-

ba Semdegi saxis mRunavi momentebi, Sesaba-

misad x da y RerZebis gaswvriv:

12

21

4 ,2

4 ,2

x

y

vM aM M xa

vM bM M yb

⎛ ⎞= − −⎜ ⎟⎝ ⎠⎛ ⎞= − −⎜ ⎟⎝ ⎠

(5)

sadac ν aris puasonis koeficienti; a da b – firfitis gverdebis sigrZeebi; h – fir-fitis sisqe; I – firfitis erTeulis siganis

zolis inerciis momenti.

Cven ganvixilavT firfitis daZabul-

deformirebul mdgomareobas pirvel meoT-

xedSi. firfitisa da misi datvirTvebis si-

metriulobis gamo danarCen meoTxedebSic

analogiur suraTs eqneba adgili. rogorc

(5) gamosaxulebidan Cans mRunavi momentebi

akmayofilebs sasazRvro pirobebs: roca

x=a/2, maSin Mx=M2 da roca y=b/2, maSin

My=M1. M1 da M2 gare mRunavi momentebis mimarT

cxadia SesaZlebelia gamoyenebul iqnes

ZalTa moqmedebis damoukideblobis princi-

pi – firfitis CaRunvebi ganvsazRvroT Mx

da My mRunavi momentebis moqmedebiT da maTi

SejamebiT miviRoT firfitis sruli CaRun-

vebis gamosaxuleba.

firfitis gaRunuli zedapiris ganm-

sazRvrel diferencialur gantolebebs Mx da My mRunavi momentebis cal-calke moqme-

debis dros Sesabamisad Semdegi saxe eqne-

baT:

21

2

22

2

4 ,2

4 .2

xx

yy

W vM aM xax

W vM bM yby

∂ ⎡ ⎤⎛ ⎞= − − −⎜ ⎟⎢ ⎥∂ ⎝ ⎠⎣ ⎦∂ ⎡ ⎤⎛ ⎞= − − −⎜ ⎟⎢ ⎥∂ ⎝ ⎠⎣ ⎦

(6)

(6) diferencialur gantolebebis inte-

grebiT, imis gaTvaliswinebiT, rom integre-

bis mudmivebi nulis toli iqneba, radganac

firfitis CaRunvebs viTvliT koordinatTa

saTaveze gamavali Sua sibrtyis paralelu-

ri sibrtyidan da SevajamebT (6) gantolebe-

bis integrebidan miRebul Wx da Wy gamosax-ulebebs, miviRebT gansaxilveli firfitis

sruli CaRunvis formulas:

 

2 3 21

2

2 3 22

1

41 ,2 6 4

41 .2 6 4

x

y

vMx x axW MEJ a

vMy y byW MEJ b

⎡ ⎤⎛ ⎞= − ⋅ + −⎢ ⎥⎜ ⎟

⎝ ⎠⎣ ⎦⎡ ⎤⎛ ⎞

= − ⋅ + −⎢ ⎥⎜ ⎟⎝ ⎠⎣ ⎦

(7)

 2 3

22

1 22 3x vyW M vy

EJ b⎡ ⎛ ⎞

= − ⋅ + − +⎢ ⎜ ⎟⎝ ⎠⎣

 

 2 3

21

22 3y vxM vx

b⎤⎛ ⎞

+ + − ⎥⎜ ⎟⎝ ⎠⎦

. (8)

Page 11: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

11  

3. daskvna firfitebis sufTa Runvis klasikuri

Teoriis axleburad gaazrebam gvaCvena, rom

firfitaze erTi mimarTulebiT moqmedi Za-

lebisagan gamowveuli mRunavi momentebi

gavlenas axdens marTobuli mimarTulebis

daZabul mdgomareobaze da Tu puasonis

koeficientis mniSvnelobebs miviRebT x da y RerZebis mimarTulebiT gansxvavebuls, maSin

firfitis konturze srulad kmayofildeba

sasazRvro pirobebi.

firfitis Runvis diferencialuri gan-

toleba Cawerilia, romlis integrebiTac

miRebulia firfitis CaRunvis gamosaxuleba.

literatura 1. Тимошенко С.П., Войновский-кригер С. Плас-

тинки и оболочки. Москва: Наука, 1966. -635 с. 2. Никифоров С.И. Теория упругости и плас-

тичности. Москва, 1955. -284 с. 3. Mn. beriSvili, r. WyoiZe, r. giorgobiani.

hukis ganzogadebuli kanonis kritikuli

analizi // samecniero Jurnali “inteleq-

ti”. № 1(33), Tbilisi, 2009, gv. 74-77.

4. Mn. beriSvili, m. Todua, r. giorgobiani.

wertilSi daZabul-deformirebuli mdgo-

mareobis gansazRvra erTgvarovani gaWim-

va-kumSvisas // samecniero teqnikuri Jur-

nali “mSenebloba”. №3(6), Tbilisi, 2007.

gv. 38-42.

UDC 539.3 NEW APPROACH TO PLATES  PURE BEND N. Berishvili, T. Khmelidze, R. Giorgobiani Department of engineering mechanics, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There is considered the classical theory of plates pure bend according to which the bending momemts of one direction do not render influence on the state of stress  in the perpendicular direction and on the strained state this influence is considered. Due to Poisson’s ratio constant value deformations im x and y directions are accepted by constants, consequently boundary conditins at plate edges are not satisfied. 

There are defined the ignored stresses in the cross‐section direction, as the variables, also the bending moments, corresponding to these directions, are satisfied the boundary conditions for bending moments and are calculated cor‐responding deflections of plates. 

 Key words:  plate; pure bend; extremal forces; boundary conditions; deflection. 

  УДК 539.3 НОВЫЙ ПОДХОД К ЧИСТОМУ ИЗГИБУ ПЛАСТИНОК Беришвили Н.Ш., Хмелидзе Г.П., Гиоргобиани Р.Ш. Департамент инженерной механики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  Рассмотрена  классическая  теория  чистого  изгиба  пластинок,  согласно  которой  изгибающие моменты  одного  направления  не  оказывают  влияния  на  напряжённое  состояние  в  перпендикулярном направлении,  а  на  деформированное  состояние  это  влияние  учитывается.  Из‐за  постоянного  значения коэффициента Пуассона деформации по направлениям x и y принимаются постоянными, в результате чего не выполняются граничные условия на краях пластинки. 

Определены игнорированные напряжения  в  поперечном направлении,  как  переменные  величины,  также изгибающие  моменты,  соответствующие  этим  направлениям;  удовлетворены  граничные  условия  для изгибающих моментов и вычислены соответствующие прогибы пластинок. 

 

Ключевые слова:  пластинка; чистый изгиб; внешние силы; граничные условия; прогиб.  

 miRebulia dasabeWdad 04.02.10 

 

Page 12: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

12  

uak 539.3 zogierTi winaaRmdegobani firfitebis sufTa Runvis TeoriaSi n. beriSvili, T. xmeliZe, r. giorgobiani sainJinro meqanikis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: firfitebis sufTa Runvis dros

klasikur TeoriaSi miRebuli hukis gan-

zogadebuli kanonis gamomsaxveli gantole-

bebidan gansazRvruli Zabvebi realurad

gansxvavdeba gare momentebisagan warmoqm-

nil Zabvebisagan, ris gamoc mRunavi momen-

tebic da CaRunvebic realurisagan gansxva-

vebulia. Tu hukis ganzogadebuli kanonis

marjvena mxares moTavsebul sidideebs Cav-

TvliT Zabvebad, maSin es Zabvebi da maT

mier Sedgenili mRunavi momentebi ukve ver

daakmayofilebs sasazRvro pirobebs firfi-

tis gverdebze, sadac mRunavi momentebi to-

li unda iyos gare datvirTvebis saxiT moq-

medi momentebisa. yovelive es winaaRmdego-

bani gamowveulia imiT, rom puasonis koefi-

cienti miRebulia, rogorc mudmivi sidide.

es winaaRmdegobani acilebul iqneba Tu

mxedvelobaSi miiReba xv da yv cvladi pua-

sonis koeficientebi.

sakvanZo sityvebi: firfita; Zabva; mRunavi

momenti; puasonis koeficienti; sasazRvro

pirobebi.

1. Sesavali firfitis sufTa Runva, romelic ganxor-

cielebulia firfitis gverdebis gaswvriv

ganawilebuli M1 da M2 wyvilZalebiT, praq-

tikaSi SedarebiT iSviaTad gvxdeba, magram

is firfitebis zogadi Runvis mniSvnelovani

Semadgeneli nawilia da amitom misi Ses-

wavlisas miRebuli daskvnebi did gavlenas

axdens firfitebis ganivi Runvis Teoriaze

(nax. 1).

nax. 1

2. ZiriTadi nawili winamdebare naSromSi motanilia firfi-

tebis sufTa Runvis klasikuri Teoria da

paralelurad miTiTebulia im winaaRmde-

gobebze, romelsac Cveni azriT adgili aqvs

zemoT xsenebul TeoriaSi.

M1 da M2  gare mRunavi momentebisagan ga-

mowveuli Zabvebi Sesabamisad iqneba:

1x

M ZJ

σ⋅

= da 2y

M ZJ

σ⋅

= , (1)

sadac J aris firfitis erTeulis siganis

zolis inerciis momenti Sua sibrtyeSi mde-

bare RerZebis mimarT.

aseve SeiZleba daiweros Semdegi tolo-

bebi:

Page 13: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

13  

  21

2

h

xhM zdzσ

−= ⋅∫ da 2

22

h

yhM zdzσ

−= ⋅∫ . (2)

Zabvebsa da deformaciebs Soris damoki-

debuleba gansazRvrulia hukis ganzogad-

buli kanoniT [1, 2]:

  ( )1x x yv

Eε σ σ= − da ( )1

x y xvE

ε σ σ= − . (3)

Tu (3) gamosaxulebidan ganvsazRvravT

Zabvebs, miviRebT:

  ( )21x x yE vv

σ ε ε= +−

da

( )21y y xE vv

σ ε ε= +−

. (4)

cnobilia, rom fardobiTi deformaciebi

dakavSirebulia gaRunuli firfitis simru-

deebTan Semdegnairad:

 1

xzερ

= − da2

yzερ

= − , (5)

xolo simrudeebi ki gamoisaxeba firfi-

tis CaRunvis meore rigis warmoebulebiT:

 2

21

1 wxρ

∂= −

∂da

2

22

1 wyρ

∂= −

∂, (6)

aqedan gamomdinare (4) gamosaxulebebi mi-

iRebs Semdeg saxes:

 

2 2

2 2 2

2 2

2 2 2

,1

.1

x

y

E w wv Zv x y

E w wv Zv y x

σ

σ

⎛ ⎞∂ ∂= − + ⋅⎜ ⎟− ∂ ∂⎝ ⎠

⎛ ⎞∂ ∂= − + ⋅⎜ ⎟− ∂ ∂⎝ ⎠

(7)

mRunavi momentebi ki (2) formulebis mi-

xedviT daiwereba Semdegi saxiT:

 3 2 2

1 2 2 2121E h w wM vv x y

⎛ ⎞∂ ∂= − ⋅ + =⎜ ⎟− ∂ ∂⎝ ⎠

 

 2 2

2 2 ,w wD vx y

⎛ ⎞∂ ∂= − +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

 

(8) 

 3 2 2

2 2 2 2121E h w wM vv y x

⎛ ⎞∂ ∂= − ⋅ + =⎜ ⎟− ∂ ∂⎝ ⎠

 

 2 2

2 2 .w wD vy x

⎛ ⎞∂ ∂= − +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

Tu (8)-dan ganvsazRvravT 2

2

wy

∂∂

da 2

2

wx

∂∂

miviRebT:

 ( )

21 2

2 21M vMw

x D v−∂

= −∂ −

;

( )

22 1

2 21M vMw

y D v−∂

= −∂ −

. (9)

(9) gantolebebis integrebiT ki miiReba

firfitis CaRunvis w-s gamosaxuleba imis

mxedvelobaSi miRebiT, rom integrebis mud-

mivebi nulis toli iqneba:

 ( ) ( )

2 21 2 2 12 22 1 2 1

M vM M vMw x yD v D v− −

= − −− −

. (10)

gavanaalizoT miRebuli formulebi. ro-

gorc, (1) formulidan Cans, xσ da yσ Zabve-

bi nulis toli iqneba, Tu Sesabamisad M1 da M2  momentebi nulis toli iqneba. (4) gamo-

saxulebebidan ki gamodis, rom Tu M1=0 da M2≠0  , maSin 0xσ ≠ , radganac 0yvε ≠ . aseve

Tu M1≠0  da M2=0,  maSin  0yσ ≠ , radganac

0xvε ≠ .    aqedan SeiZleba davaskvnaT, rom (3)

gantolebebidan gansazRvruli (4)-s Sesaba-

misi Zabvebi ar aris (1) gamosaxulebidan mi-

Rebuli Zabvebi, Tumca isini identuradaa

miCneuli. maSasadame, am ZabvebiT gansazRv-

ruli mRunavi momentebic ver iqneba realu-

ri, mRunavi momentebis gamomsaxveli. Tu (3)

gamosaxulebebSi marjvena mxareSi moTavse-

bul sidideebs CavTvlidiT Zabvebad e.i.:

  x x yvσ σ σ′ = −  da y y xvσ σ σ′ = −   (11)

mRunavi momentebi daiwereboda Semdeg-

nairad:

  ( )21 2

2

h

x x yhM v zdz M vMσ σ

−= − = −∫ ,

  ( )22 1

2

h

y y xhM v zdz M vMσ σ

−= − = −∫ . (12)

magram (12)-is mixedviT mRunavi momentebi

x da y  RerZebis gaswvriv mudmivi gamodis, e.i. ver daakmayofilebs sasazRvro pirobebs

firfitis gverdebze, sadac mRunavi momen-

tebi unda iyos M1 da M2  –is toli. maSasa-

dame M2 –is gavlena x RerZis mimarTulebiT

moqmed Zabvebze da maSasadame mRunav momen-tebzec mudmivi ar unda iyos, aramed damo-

kidebuli unda iyos x cvladze, aseve M1 –is

gavlenac y  RerZis mimarTulebiT damokide-

buli unda iyos y koordinatze. es pirobebi ki maSin dakmayofildeba, roca v puasonis

koeficientis nacvlad mxedvelobaSi iqneba

miRebuli cvladi vx da vy    puasonis koefi-cientebi [3, 4].

Page 14: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

14  

3. daskvna warmoebulma Teoriulma kvlevam gviCvena,

rom firfitebis sufTa Runvis dros klasi-

kur TeoriaSi miRebuli hukis ganzogade-

buli kanonis gamomsaxvel gantolebebidan

gansazRvruli Zabvebi realurad gansxvavde-

ba gare momentebisagan warmoqmnili Zabvebi-

sagan, ris gamoc mRunavi momentebic da Ca-

Runvebic realurs ar Seesabameba. amis gar-

da, sasazRvro pirobebic ar kmayofildeba

firfitis gverdebze, sadac mRunavi momen-

tebi toli unda iyos gare datvirTvebis sa-

xiT moqmedi momentebisa. aRniSnuli winaaRm-

degobebis safuZveli aris puasonis koefi-

cientis mudmivoba x da y  RerZebis mimarT. es

winaaRmdegobebi aRar iarsebebs, Tu mxedve-

lobaSi miRebuli iqneba vx da vy   cvladi si-

didis puasonis koeficientebi [3, 4].

literatura

1.  Тимошенко С.П., Войновский‐Кригер С. Пластинки и оболочки. Москва: Наука, 1966. ‐635 с.

2. Никифоров С.И.  Теория упругости и пластичности. Москва, 1955. ‐284 с.

3. n. beriSvili, r. WyoiZe, r. giorgobiani. hukis ganzogadebuli kanonis kritikuli analizi // samecniero Jurnali “inteleq-ti”. №1(33), Tbilisi, 2009. gv.74-77.

4. n. beriSvili, m. Todua, r. giorgobiani. wertilSi daZabul-deformirebuli mdgo-mareobis gansazRvra erTgvarovani ga-Wimva-kumSvisas//samecniero-teqnikuri Jurnali “mSenebloba”. №3(6), Tbilisi, 2007. gv. 38-42.

UDC 539.3 SOME CONTRADICTIONS IN THE THEORY OF PLATES PURE BEND N. Berishvili, T. Khmelidze, R. Giorgobiani Department of engineering mechanics, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: Stresses, defined  from Hooke's generalized  law, as  it  is accepted  in the classical theory of plates pure bend, differ  from  the  real pressure, which has  resulted by undergoing of  the external moments. Therefore  the  re‐ceived bending moments, as well as deflections of plates, turn out unreal. If we accept for the stresses the values con‐sisting in the right part of the equations of Hooke's generalized law, the received bending moments do not satisfy to boundary  conditions at plate edges, where  the bending moments  should be equaled  to  the external bending mo‐ments. These contradictions are caused by the accepted constant Poisson's ratio. The above‐mentioned contradictions will be eliminated due to enter variable coefficients vx and vy, depending from x and y co‐ordinates. 

 

Key words:  plate; pressure; bending moment; Poisson's ratio; boundary conditions. 

  

УДК 539.3 НЕКОТОРЫЕ ПРОТИВОРЕЧИЯ В ТЕОРИИ ЧИСТОГО ИЗГИБА ПЛАСТИНОК Беришвили Н.Ш., Хмелидзе Т.П., Гиоргобиани Р.Ш. Департамент инженерной механики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  Напряжения,  определенные  из  обобщённого  закона  Гука,  как  принято  в  классической  теории чистого  изгиба  пластинок,  отличаются  от  реальных  напряжений,  возникших  в  результате  действия  внешних моментов.  Поэтому  полученные  изгибающие моменты,  как  и  прогибы  пластинок,  получаются  нереальными. Если же принять  за напряжения величины,  стоящие в правой части уравнений   обобщённого закона Гука,  то полученные  изгибающие  моменты  не  удовлетворяют  граничным  условиям  на  краях  пластинки,  где изгибающие моменты  должны  равняться  внешним  изгибающим моментам.  Эти    противоречия  обусловлены принятым постоянным коэффициентом Пуассона. Вышеуказанные противоречия будут устранены, если ввести переменные коэффициенты vx и vy, зависящие от координат x и y . 

 

Ключевые слова:  пластинка;  напряжение;  изгибающий  момент;  коэффициент  Пуассона;  граничные условия. 

 miRebulia dasabeWdad 01.02.10

Page 15: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

15  

uak 681.45 kontrolisa da marTvis boWkovan-optikuri sistemebi vibratorisaTvis l. beriZe samoqalaqo da samrewvelo mSeneblobis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universite-ti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: damuSavebulia kontrolisa da

marTvis boWkovan-optikuri sistema vibra-

torisaTvis da is warmodgenilia, rogorc

manqana-danadgarebis ganuyofeli nawili. is

saSualebas iZleva dadgindes daxurul ka-

meraSi Seqmnili wnevis parametrebi, gan-

xorcieldes manqana-danadgarebSi mimdinare

muSa procesis marTva da kontroli. war-

modgenili sakontrolo boWkovan-optikuri

sistema vibratorisaTvis saSualebas iZleva

gazomvebi Catardes maRali sizustiT didi

wnevis diapazonSi; eqsperimentuli kvleve-

bis Sedegad warmodgenilia wnevis gavrce-

lebis kanonzomirebebi lazeris sxivis

sxvadasxva energiis dros.

sakvanZo sityvebi: lazeri; energia; vi-

bratori; wnevis gardamqmneli; boWkovan-

optikuri sistema.

1. Sesavali lazeruli vibroaRmgznebi mowyobilobe-

bis praqtikaSi gamoyeneba sakmaod perspeq-

tiulia, radgan maT moqmedebis didi diapa-

zoni gaaCniaT, muSaobis SesaZlebloba, ro-

gorc maRal, aseve dabal sixSireebze, kom-

piuteris sruli avtomatizacia, magram ar-

sebul mowyobilobaSi ar xorcieldeba vi-

brirebis procesis kontroli [1].

2. ZiriTadi nawili Cven mier SemoTavazebulia kontrolisa

da marTvis boWkovan-optikuri sistemebi,

romlebic mowyobilobis kontrolisa da

marTvis saSualebas iZleva vibrirebis pro-

cesSi.

1-el naxazze warmodgenilia aRniSnuli

sistema lazeruli vibratorisaTvis. is Sed-

geba: samuSao kamerisagan 1, romelic Sevse-

bulia cilindris saxiT, dguSebisagan 2, ka-

mera 1 Sevsebulia samuSao siTxiT 3, samuSao

kameris 1 SigniT ganlagebulia maRali daw-

nevis elastikuri kamera 4, romelic Sevse-

bulia advilad ionizirebadi nivTierebisa-

gan 5 (magaliTad, wyali), impulsuri laze-

risagan 6, Zalovani boWkovan-optikuri Suq-

satarebisagan 7 da 8 CaliCebisagan, avtoka-

limaciuri Sedgenili prizmebisagan 9, mili-

sagan 10, mafokusirebeli linzisagan 11, fo-

tomimRebisagan 12 da obieqtivisagan 13, ro-

melic dgas fotomimRebsa 12 da avtokalima-

ciur Sedgenil prizmas 9 Soris da optiku-

rad akavSirebs maT. procesoris 14 da in-

formaciis amsaxveli blokisagan 15 dguSebs

gaaCniaT sadebi 16 wnevis SesanarCuneblad.

procesis makontrolebeli sistema Sedgeba

wnevis gardamqmnelisagan 17, romelic Cadg-

mulia samuSao kameraSi 1, da Seicavs kvar-

cul membranas 18, interferometris Rrus 19,

kvarcul firfitas 20 da linzas 21, sinaT-

lis wyarosagan 22, Zalovani boWkovan-

optikuri Suqsatarebis pirveli, meore da

mesame CaliCebisagan 23, 24, 25, avtokalimaci-

uri Sedgenili prizmisagan 26, sarkisagan 27,

romelic ganTavsebulia boWkovan-optikuri

Suqsataris mesame 25, CaliCis gamosaval

torsze, fotomimRebisagan 28, mafokusire-

beli obieqtivisagan 29, romelic moTavse-

bulia fotomimRebsa 28 da avtokalimaciur

bloks 26, Soris da optikur kavSirSia maT-

Tan, procesorisa 30 da informaciis amsax-

veli blokisagan 31, procesori 30, eleq-

trul kavSirSia sinaTlis wyarosTan 22.

Page 16: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

16  

 

nax.1. lazeruli vibratoris kontrolisa da marTvis

boWkovan-optikuri sistemis sqema

mowyobiloba muSaobs Semdegnairad: kame-

ras 1 avseben samuSao siTxiT, aseve maRali

dawnevis elastikur kameras advilad avsebs

ionizirebadi siTxiT 5. rTaven lazers 6,

romelic generirebs lazeruli gamosxive-

bis didi simZlavris impulss. lazeris 6

gamosxiveba Zalovani boWkovan-optikuri

Suqsatarebis CaliCebis 7 da 8, avtokalima-

ciuri Sedgenili prizmis 9 da mafokusire-

beli linzis 11 saSualebiT fokusirdeba

maRali dawnevis elastikuri kameris 4

centrSi, sadac fokusirebis areSi advilad

ionizirebadi nivTiereba myisierad gadadis

erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi,

rac mikroafeTqebas iwvevs, e.i. Seiqmneba

dartymis talRebi da impulsuri wneva, rac

Tavis mxriv afarToebs maRali dawnevis

elastikur kameras 4. maRali dawnevis

elastikuri kameris 4 gafarToeba iwvevs sa-

muSao kameraSi wnevis gazrdas, ris gamoc

dguSebi pirdapir gadaadgildeba. gafar-

Toeba wydeba maSin, rodesac dartymis ta-

lRebi da meqanikuri wneva miileva, xolo

maRali dawnevis elastikuri kameris 4 mo-

culoba da dguSebi 2 ubrundeba Tavis sa-

wyis mdgomareobas. plazmis gamosxiveba da

lazeris gamosxivebis anarekli Zalovani

boWkovan-optikuri Suqsatarebis CaliCis 8

avtokalimaciuri Sedgenili prizmis 9, obi-

eqtivis 13 saSualebiT moxvdeba fotomi-

mRebSi 12, sadac is gardaiqmneba eleqtrul

signalSi da gadaecema procesorsa 14 da

informaciis amsaxvel bloks 15, miRebuli

signali SeiZleba gamoyenebul iqnes vibra-

ciis procesis marTvisaTvis da elastikur

kameraSi procesis kontrolisaTvis.

vibratoris muSaobis kontroli xor-

cieldeba Semdegnairad: muSaobis dawyebidan

impulsuri lazeris 6 CarTvisas imavdrou-

lad irTveba sinaTlis wyaro 22. sinaTlis

wyaros 22 gamosxiveba pirveli CaliCis Suq-

sataris 23, gavliT xvdeba avtokalimaciur

Sedgenil prizmaSi 26, sadac sxivi or na-

wilad iyofa. meore CaliCis Suqsataris 24

gavliT sxivis nawili miewodeba samuSao

kameraSi 1 Cadgmul wnevis gardamqmnels 17,

sxivis meore nawili mesame CaliCis boWko-

van-optikuri Suqsataris 25 gavliT xvdeba

sarkeze 27, saidanac areklili sxivi brun-

deba ukan da avtokalimaciuri blokis 26

mafokusirebeli obieqtivis 29, fotomimRe-

bis 28 gavliT xvdeba procesorSi 30 da

Semdeg informaciis amsaxvel blokSi 31. mi-

kroafeTqebis procesSi wnevis gardamqmne-

Page 17: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

17  

lebSi 17 moxvedrili sxivi mafokusirebeli

linzis 21, xisti kvarculi firfitis 20 in-

terferenciuli Rrus 19 gavliT xvdeba mem-

branaze 18, linza 21 afokusirebs areklil

sxivs da abrunebs ukan, adgili aqvs sxivis

ormag svlas. radgan mikroafeTqebis Sede-

gad warmoSobili dartymiTi talRebis wne-

vis zemoqmedebiT membrana 18 deformirebul

mdgomareobaSia, amitom icvleba sxivis op-

tikuri sigrZe da adgili aqvs interferen-

cias, rac aisaxeba sxivis mimReb mowyobi-

lobaSi. miRebuli signalis saSualebiT Se-

saZlebelia ganisazRvros afeTqebis keraSi

wnevis sidide.

 

nax. 2. lazeruli vibratoris kontrolisa da marTvis

boWkovan-optikuri sistemis sqema

me-2 naxazze warmodgenilia kontrolisa

da marTvis boWkovan-optikuri sistema la-

zeruli vibraciuli aRmgznebi siRrmiTi

tipis vibratorisaTvis. is Sedgeba: samuSao

kamerisagan 1, romelic Sevsebulia samuSao

siTxiT 2, samuSao kameris 1 SigniT Cadebu-

lia maRali dawnevis elastikuri kamera 3,

romelic Sevsebulia advilad ionizirebadi

nivTierebisagan magaliTad, wyali 4, impul-

suri lazerisagan 5, Zalovani boWkovan-

optikuri Suqsatarebis 6 da 7 CaliCebisa-

gan, avtokalimaciuri Sedgenili prizmebi-

sagan 8, milisisagan 12, romelic dgas fo-

tomimRebsa 11 da avtokalimaciur Sedgenil

prizmas 8 Soris da optikurad akavSirebs

maT, procesorisa 13 da informaciis amsax-

veli blokisagan 14. vibratoris makontro-

lebeli sistema Sedgeba: wnevis gardamqmne-

lisagan 15, romelic Cadgmulia samuSao ka-

meraSi 1 da Seicavs kvarcul membranas 16,

interferometris Rrus 17, kvarcul firfi-

tas 18 da linzas 19, sinaTlis wyarosagan

20, Zalovani boWkovan-optikuri Suqsataris

pirveli, meore da mesame CaliCebisagan 21,

22, 23, avtokalimaciuri Sedgenili prizme-

bisagan 24, sarkisagan 25, romelic ganTavse-

bulia boWkovan-optikuri Suqsataris mesame

23 CaliCis gamosaval torsze, fotomimRebi-

sagan 26, mafokusirebeli obieqtivisagan 27,

romelic moTavsebulia fotomimRebsa 26 da

Page 18: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

18  

avtokalimaciur bloks 27 Soris da opti-

kurad kavSirSia maTTan, procesorsa 28 da

informaciis amsaxveli blokisagan. proce-

sori 28 eleqtrul kavSirSia sinaTlis

wyarosTan 20.

nax. 3. wnevis gavrcelebis kanonzomierebebi

me-3 naxazze mocemulia wnevis gavrcele-

bis kanonzomierebebi lazeris sxivis sxva-

dasxva energiis dros, saidanac lazeruli

mikroafeTqebebisas Cans, rom wnevis gavr-

celebis forma yovelTvis erTi da igivea,

mxolod energiis cvlilebasTan erTad wne-

vis amplituda da xangrZlivoba icvleba.

wnevis mikroafeTqebebis parametrebi Ses-

wavlil iqna Semdeg pirobebSi: reaqtoris

moculoba icvleboda 0·0510-4 m3-dan 2·10-4 m3-

mde. lazeris sxivis impulsis parametrebi

iyo: talRis sigrZe λ =1.02 mkm. impulsis

energia icvleboda E =50 j-dan E =1000 j-

mde. impulsis xangrZlivoba τ =4·10-4wm.

miRebuli grafikebis saSualebiT SesaZ-

lebelia ganisazRvros wnevis amplituda,

wnevis xangrZlivoba da misi cvlilebis ka-

nonis forma.

wnevis amplitudis xangrZlivoba gani-

sazRvreba Semdegi formuliT:

0UP S= ,

sadac U aris signalis Zabvis amplituda;

S _ gamzomi mowyobilobebis mgrZnobeloba.

wnevis xangrZlivoba 12 mlwm-s Seadgens,

xolo misi cvlilebis kanonis forma TiTq-

mis erTnairia.

sxivis fokusirebis centrSi Seqmnili

wneva SeiZleba ganisazRvros movlenis

eleqtrodinamikuri xasiaTis analiziT.

eleqtrostriqciuli wneva gamoisaxeba Sem-

degi formuliT:

( )2'8 S

EP ερ

π ρ⎛ ⎞∂

= ⎜ ⎟∂⎝ ⎠,

sadac 'E aris eleqtromagnituri gamosxi-

vebis eleqtruli komponentis daZabuloba;

ε _ garemos dieleqtruli SeRwevadoba; ρ

_ garemos simkvrive. eleqtruli velis da-

Zabuloba tolia

4' 1.1 10 WEa

= ⋅ ,

sadac W aris lazeris gamosxivebis sim-

Zlavre; a _ fokusirebuli radiusi.

S

ερρ

⎛ ⎞∂⎜ ⎟∂⎝ ⎠

_ sidide mudmivia, wylisaTvis

aris 0.9 [2].

gamoTvlebiT dadginda, rom wneva foku-

sirebis centrSi 1010...1011 pa-s aRwevs.

3. daskvna kontrolisa da marTvis boWkovan-opti-

kuri sistema uzrunvelyofs vibratoris

muSaobis procesis kontrolsa da marTvas.

garda amisa, aRniSnuli kontrolisa da

marTvis boWkovan-optikuri sistemis gamoye-

neba SesaZlebelia sxvadasxva danadgarSi.

literatura

1. j. baxtaZe, m. wiqariSvili. hidravlikuri vibroaRmgznebi saqpatenti #2001697, 1992

2. Коваленко В.С. Обработка материалов импульс-ным излучением лазеров. Киев: Высшая школа, 1977г. - 144с.

Page 19: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

19  

UDC 681.45 CONTROL AND MONITORING FIBROUS‐OPTICAL SYSTEMS FOR VIBRATOR L. Beridze Department of civil and industrial building, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There is developed control and monitoring fibrous‐optical systems  for  vibrator  and It is presented as 

an  integral part of machines  and plants.  It enables us  to define  the parameters of  the pressure  created  in  closed chamber, to manage and control the working process inside the device. The control system will give us an opportunity to carry aut the tests maximum a ccuracy. 

 Key words:  lazer; energy; vibrator; pressure transformation; fibrous‐optical system.  

   УДК 681.45 ВОЛОКОННО‐ОПТИЧЕСКИЕ СИСТЕМЫ ВИБРАТОРОВ ДЛЯ КОНТРОЛЯ И УПРАВЛЕНИЯ  Беридзе Л.Н. Департамент  гражданского  и  промышленного  строительства,  Грузинский  технический  университет,  Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77 

Резюме:  Разработана  система  для  вибраторов  волоконно‐оптического  контроля  и  управления  как неотделимая часть машинных установок. Она даёт возможность установить параметры созданного в закрытой камере  давления,  произвести  управление  и  контроль  происходящего  в  устройстве  рабочего  процесса. Представленная контрольная система даёт возможность провести измерение с высокой точностью в диапазоне большого давления. 

 Ключевые слова:  лазер; энергия; вибратор; преобразователь давления; волоконно‐оптическая система. 

 

   

miRebulia dasabeWdad 13.12.10  

  

Page 20: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

20  

samTo-geologiis seqcia 

uak 551.49:553.7 sufsa _ omfareTis navTobsaZiebo moednis hidrogeologiuri Wrili, kolxeTis dablobze hidrogeoqimiuri inversiis gamoxatuleba x. avaliani, u. zviadaZe* geologiis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: msxvili arteziuli struqturis

farglebSi miwisqveSa wylebis gavrcelebis hidrogeoqimiuri zonaluroba wylis geneti-kuri tipebis kanonzomier cvlaSi gamoixate-ba, dawyebuli hidrokarbonatul-kalciumiani mtknari wylebidan (Wrilis zeda fenebSi), momatebuli mineralizaciis sulfatur-nat-riumiani wylebis zonis gavliT, damTavre-buli maRalmineralizebul qloridul-nat-riumiani wylebiT, romlebic vertikaluri Wrilis Rrmad daZirul fenebTan aris da-kavSirebuli. hidrogeoqimiuri zonaluroba ZiriTadad hidrodinamikuri da qanebis li-Tologiur-facialuri faqtorebis urTier-Tqmedebis Sedegia, Tumca, arcTu iSviaTad, miwisqveSa wylebisTvis damaxasiaTebeli, mka-fiod gamoxatuli vertikaluri hidrogeoqi-miuri zonaloba darRveulia e.w. hidrogeo-qimiuri inversiis mizeziT, rodesac ufro Rrmad ganlagebul fenSi wylis minerali-zacia bevrad ufro naklebia, vidre zeda fe-nebSi, rasac obieqturi mizezebi aqvs. am mxriv gamonaklisi arc kolxeTis vrceli arteziuli auzia, romlis farglebSic hi-drogeoqimiuri inversiis utyuari arsebobis erT-erTi damadasturebeli faqti winamde-bare informaciaa.

sakvanZo sityvebi: hidrogeoqimiuri in-

versia; navTobsaZiebo struqtura; miwisqveSa wylebis zonaluroba; mikrokomponentebi; samrewvelo wylebi.

1. Sesavali miwisqveSa wylebis Sesaxeb swavlebis

erT-erTi fuZemdebeli, akad. v. vernadski [1] Tvlida, rom vertikaluri hidrogeoqimiuri zonaluroba miwisqveSa aorTqlebis proce-sebis Sedegia, Tumca, Semdgomma gamokvle-vebma [2, 3, 4] es mosazreba ar daadastura. m. altovski [5] miiCnevs, rom unda ganvasxva-

voT vertikaluri hidrogeoqimiuri zona-lurobis ori saxeoba. pirveli advili Se-samCnevia Rrma WaburRilebis burRvis da dasinjvis procesSi. mas m. altovski daSre-vebis vertikalur zonalurobas uwodebs, xolo meore – wyalSemcveli fenis daqane-bis mimarTulebiT aRiniSneba da mas fenuri zonaluroba hqvia. amitom miwisqveSa wyle-bis qimiuri Sedgenilobis formirebis sa-kiTxis SeswavlaSi upiratesi roli swored fenur zonalurobas eniWeba. bunebaSi, ro-gorc wesi, mkafio da mkveTri sazRvrebi sxvadasxva hidrogeoqimiur zonebs Soris ar aRiniSneba [6]. miwisqveSa wylebis qimiuri Sedgeniloba, gansakuTrebiT erTsa da imave wyalSemcveli horizontis gavrcelebaze TandaTanobiT icvleba. amitom, garda hidro-geoqimiuri zonebisa, gamoyofen hidrogeoqi-miur sartyels, romelic zonebis erTgvari Serwymaa da aisaxeba hidrogeoqimiuri Wri-lis auzis danaleqi safaris mTlian simZla-vreze [7].

hidrogeoqimiuri zonebis Serwyma mraval-gvaria, rac pirdapir, Seqceul, cvalebad an rTul zonalurobas warmoqmnis [8]. Tu pir-dapiri zonaluroba siRrmis kvalobaze mi-wisqveSa wylebis saerTo mineralizaciis ganuxrel, kanonzomier matebas gulisxmobs (qimiuri tipis cvlilebasTan erTad), Seq-ceuli zonaluroba, anu hidrogeoqimiuri inversia siRrmeSi wylis mineralizaciis SemcirebaSi gamovlindeba. msgavsi magali-Tebi bunebaSi mravladaa [9, 10], xolo kol-xeTis arteziuli auzi aRniSnuli movlenis tipur magaliTad SeiZleba ganxilul iqnes [11, 12, 13].

amjerad, Cveni amocana ar aris kolxeTis dablobis farglebSi zogadad hidrogeoqi-miuri inversiis sakiTxis regionalur WrilSi ganxilva. SemovifarglebiT mxolod calke aRebuli obieqtis, kerZod, sufsa - omfareTis navTobsaZiebo moednis miwisqveSa wylebis daxasiaTebiT, rogorc konkretuli

Page 21: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

21  

magaliTisa, Tu rogor vlindeba naxSir-wyalbadebis budobebis lokalizaciis ub-nebze vertikaluri hidrogeoqimiuri zona-lurobis inversiulobis movlena.

2. ZiriTadi nawili kolxeTis dablobis farglebSi hidro-

dinamikuri da hidrogeoqimiuri inversiis arsebobaze prof. i. buaCiZe miuTiTebda [11], romelmac n. ignatoviCis principze dayrd-nobiT [2], aq oTxi hidrodinamikuri zona ga-moyo. i. buaCiZis mixedviT, neokomis mZlavr wyalSemcvel horizontSi, romelic mis mier aqtiuri wyalcvlis qveda zonas miekuTvne-ba, sulfatur-hidrokarbonatuli kalci-umiani, SedarebiT dabalmineralizebuli (<2 g/l) wylebis arseboba ZiriTadad imiT aris ganpirobebuli, rom am horizontis kvebis are maRal hifsometrul niSnulebze mdeba-reobs. aseve maRalia neokomis kirqvebis filtraciuli Tvisebebi, rac miwisqveSa na-kadis swrafi gadaadgilebis winapirobaa. saintereso faqtia, rom aRniSnuli hori-zonti orive mxridan iseTi qanebiT aris Se-mosazRvruli (paleogeni, zeda carci, iura), romlebic maRalmineralizebul wylebs da waTxebsac (M>100 g/l) ki Seicavs [7]. l. xa-ratiSvili [13] romelmac hidrogeodinamiku-ri sarTulebis da hidrogeoqimiuri zonebis SeTavsebuli sqema SeimuSava, kolxeTis de-presiis vertikalur WrilSi oTx hidro-geodinamikur sarTuls gamoyofs, romlebic geostruqturul sarTulebs emTxveva. avto-ris azriT, “qveda, pirveli sarTuli moi-cavs fundaments, danarCeni sami ki gamoiyo-fa danaleq safarSi. maTgan yvelaze qveda iurul naleqebs moicavs da misi zeda sazRvari emTxveva zeda iuris feradi wyebis saxuravs, Sua sarTulis stratigrafiuli diapazonia qveda carci – mioceni, zedasi ki pliocen – meoTxeuli”. depresiis fargleb-Si ganviTarebuli sxvadasxvagvari anoma-liebis (maT Soris, airuli, geoTermuli, heliumis Semcveloba) gamomwvevi mizezi, av-toris azriT, dawneviTi wylebis aRmavali migraciis Sedegad zeda horizontebSi wy-lebis gadadinebaa, xolo migraciis gzebs sxvadasxva mimarTulebis, siRrmis da asakis rRvevebi unda warmoadgendes.

avtorTa jgufma [14] kolxeTis depresiis geofiltraciuli zonalobis modeli daa-muSava. isini miiCneven, rom b. antipkos [15] sqemis mixedviT, kolxeTis depresia mie-kuTvneba mTaTaSorisi Rrmulebis filtra-ciuli Wrilis mexuTe tips samiarusiani geofiltraciuli zonalurobiT. zeda ia-rusi – 2500 m-is siRrmemde – meoTxeulis da pont-meotisis fxvieri da napralovani wye-

bebi, maTTvis damaxasiaTebeli maRali fo-rianobiT da filtraciis koeficientiT. Sua iarusi _ dayofilia or qveiarusad: zeda nawili – Sua mioceni, eoceni, zeda da qveda carci; qveda nawili moicavs baiosis da li-asis mZlavr wyebebs. dasasrul, qveda geo-filtraciuli iarusi, romelic kristalu-ri saZirkvliT, ZiriTadad granitoidebiT aris warmodgenili. aRniSnuli iarusebis qanebSi forianobasa da filtraciul Tvi-sebebs Soris mkveTri gansxvaveba, cxadia, pirdapir aisaxeba gansaxilveli miwisqveSa wylebis hidrogeoqimiur zonalurobaze, ma-gram inversiis da anomaliebis faqtebis asaxsnelad am modelSi adgili ar rCeba.

zemoT dasaxelebuli faqtorebi – kvebis aris simaRle da fenis liTologia da filtraciuli Tvisebebi, misi forianoba arsebiTia miwisqveSa wylebis qimiuri Sed-genilobis da mineralizaciis formirebaSi, magram naxSirwyalbadebis dagrovebis ub-nebze hidrogeoqimiuri inversiis warmoqmnis mizezebis erTgvarad gansxvavebuli, ara-nakleb damajerebeli axsnac arsebobs [9, 10, 16, 17]. zogadad, hidrogeoqimiuri inversiis warmoqmnas miwis qerqSi mimdinare sxvadasx-va procesiT xsnian, romelTa Soris aRsa-niSnavia:

- Rrma horizontebSi mtknari wylebis Ta-namedrove an adrindeli infiltracia;

- zeda fenebSi metamorfogenuri fluide-bis SeRweva teqtonikuri rRvevebis zo-nebis gavliT;

- sedimentaciuri wylebis ganzaveba de-hidratirebuli (aRorZinebuli) wylebis xarjze, rodesac postsedimentaciur etapze adgili aqvs Tixuri qanebis ga-uwyloebas maRali wnevis da tempera-turis zemoqmedebiT;

- naxSirwyalbadebis budobebis lokali-zaciis ubnebze kondensaciuri da so-luciuri genezisis wylebiT gamtkna-reba.

peCoris arteziuli auzis hidrogeoqi-miuri zonalurobis sakiTxis ganxilvisas t. mitiuSeva [9] ar gamoricxavs arc erTi dasaxelebuli faqtoris zemoqmedebis SesaZ-leblobas, magram peCoris auzis sinamdvi-leSi calsaxad aniWebs upiratesobas dehid-rataciis process miwisqveSa wylebis mine-ralizaciis SemcirebaSi da sxva avtorebis [18] kvaldakval vertikaluri postsedimen-taciuri zonalurobis warmoqmnas Tixebis dehidratacias ukavSirebs. garkveuli tempe-raturebis da siRrmis pirobebSi TixebSi arsebuli SekavSirebuli wyali Tavisufal mdgomareobaSi gadadis, rasac Tan axlavs miwisqveSa wylebis qimiuri da airuli Sed-

Page 22: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

22  

genilobis cvlileba, qanebis forianobis da wyalSeRwevadobis Semcireba, organuli nivTierebebis gardaqmna da naxSirwyalba-debis generacia. vnaxoT, ramdenad misaRebia es modeli Cven konkretul SemTxvevaSi.

struqturuli TvalsazrisiT sufsa – omfareTis navTobgazSemcveli moedani asi-metriuli braqiantiklinia, romlis mimar-

Teba samxreT-dasavleTidan Crdilo-aRmosav-leTiskenaa. naoWis RerZis mimdebare zoli qveda sarmatis qviSaqva-Tixuri qanebiT aris agebuli, xolo samxreTi frTa – Sua da zeda sarmatis naleqebiT, romlebic meo-tisis uTanxmod ganlagebuli SreebiT aris gadafaruli [19].

ubnis sqematuri geologiuri ruka

struqturis dasavleT da centralur

nawilebSi sarmatis naleqebze uTanxmod aris ganlagebuli Caudis naleqebi, xolo Crdilo-aRmosavleT nawilSi pliocenis sruli Wrili aris warmodgenili. sufsis naoWis samxreT-aRmosavleTi frTa 15-300 daxrilobisaa, xolo Crdilo-dasavleTi – 80-900. es ukanaskneli msxvili teqtonikuri rRveviT aris garTulebuli, romlis gaswvriv sufsis antiklini sufsa-lanCxuTis sinklinoriumze aris Secocebuli. samrew-velo navTobi qveda sarmatTan aris dakavSi-rebuli, sadac 8 navTobSemcveli mcirede-bitiani feni aris gamovlenili. am fenebis ganlagebis siRrme 150 – 700 m-s Seadgens. gasuli saukunis 70-ian wlebSi sufsis navTobSemcvel moedanze geologiur-saZiebo burRviTi samuSaoebi Catarda, romlis Sede-gad dadginda SecocebisqveSa meotisis perspeqtiuloba navTobSemcvelobaze Sro-misubnis da wyalwmindas moednebis farg-

lebSi. gansaxilvel teritoriaze navTobis samrewvelo budobi sadReisod burRvisTvis misawvdom siRrmemde ar aRmoCnda, sama-gierod, saintereso monacemebi miRebul iqna WaburRilebis hidroqimiuri dasinjvis Sede-gad. sufsis moedanze yvelaze Rrma #32 WaburRili 4150 m siRrmisaa, magram misi sangrevi Sua eocens ver Cascda. amiT naT-lad mtkicdeba is faqti, rom kolxeTis depresiis kristaluri saZirkveli safexu-rebad, teqtonikuri napralebiT ganmxoloe-bul msxvil blokebad ecema Savi zRvisken. amave mimarTulebiT kristaluri saZirkvlis siRrme matulobs da sanapiro zolSi geofizikuri monacemebiT 8-9 km-s aRwevs [14]. Sesabamisad, matulobs danaleqi safaris simZlavre da calkeuli stratigrafiuli erTeulebis ganlagebis siRrmec. sufsis moedanze dasinjul iqna sxvadasxva siRrmis yvela is WaburRili, saidanac sinjis aReba teqnikurad iyo SesaZlebeli [20], xolo

Page 23: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

23  

erTi sinji aRebulia Semkrebi rezervua-ridan, romelSic Tavs iyris WaburRile-bidan amomavali navTob-wylis narevi. saer-To mineralizaciis maCvenebliT (M=22.3 g/l) da masSi damaxasiaTebeli mikrokomponen-tebis SemcvelobiT am sinjs Sualedi adgi-li uWiravs qveda sarmatis da qveda miocen-paleogenis wylebs Soris. kerZod, qveda sarmatis navTobis Tanmxlebi wylis saerTo mineralizacia 33.3 g/l Seadgens. am maCve-nebliT da masSi tipomorfuli mikrokompo-nentebis (tyvia, kadmiumi, kobalti, nikeli) SemcvelobiT is identuria aRmosavleT sa-qarTveloSi navTobSemcveli moednebis sar-matTan dakavSirebuli Tanmxlebi wylebisa. kurlovis mixedviT, wylis tipi gani-sazRvreba rogorc qloriduli natriumian-kalciumiani, xolo sulinis [21] klasifi-kaciiT is aRdgeniTi garemosTvis damaxasia-Tebeli qloridul-kalciumiani Sedgenilo-bisaa. amis sapirispirod, Wrilis Rrma fe-nebSi (mioceni – Sua da zeda eoceni) gaxs-nili wylebis saerTo mineralizacia 2 g/l ar aRemateba, xolo qimiuri SedgenilobiT wyali hidrokarbonatul-qloriduli nat-riumian-kalciumiania (sulinis mixedviT – hidrokarbonatul-natriumiani). am monacemeb-Si naTlad vlindeba sufsis navTobsaZiebo moednis WrilSi miwisqveSa wylebis gavr-celebaSi hidrogeoqimiuri inversiis arse-bobis faqti.

zemoT mocemuli literaturuli da avtorebiseuli faqtobrivi masalis anali-zis safuZvelze SesaZlebelia gamoiTqvas garkveuli mosazrebebi winamdebare stati-aSi wamoWril sakiTxTan dakavSirebiT.

sarmati, masTan dakavSirebuli navTobSem-cveli SreebiT da Tanmxlebi wylebiT gan-xilul iqnes, rogorc naleqdagrovebis calke cikli, sadac naxSirwyalbadebis ge-neracia maikopidan migrirebul fluidebTan aris dakavSirebuli. statiaSi moyvanili faqtorebis arasruli CamonaTvali cxad-yofs, rom neokomi navTobSemcvelobis mxriv praqtikulad uperspeqtivoa. amasTanave, qve-da carcSi SedarebiT mtknari wylebis arse-boba mxolod im mizeziT ar aris ganpi-robebuli, romlebzec avtorTa erTi jgufi miuTiTebs [11,14]. am procesSi zeda iuris feradi wyebis TabaSiriani Tixuri fenebis dehidrataciac unda monawileobdes. niSan-doblivia, rom neokomis gamtknarebul wylebSi wamyvani anioni, mcireodeni gamo-

naklisis garda, sulfat-ionia ( 24SO − ). iseve,

rogorc aRmosavleT saqarTveloSi, kol-xeTis depresiis daZirvis zolSi navTobis

samrewvelo sabadoebi, Cveni varaudiT, baiosis vulkanogenur-danaleq wyebaSi aris lokalizebuli, sadac navTobi liasis Tixa fiqlebis mZlavri wyebis metamorfizmis Se-degad aRmavali migraciiT xelsayrel struqturebSi dagrovda.

3. daskvna hidrogeologiuri anomaliis asaxsnelad

didi mniSvneloba aqvs kolxeTis dablobis blokur agebulebas. blokebis gamyofi teqtonikuri napralebi ganixileba, rogorc dehidrataciis Sedegad warmoqmnili Tavisu-fali wylis aRmavali migraciis arxebi. am faqtoris, iseve, rogorc sxva faqtorebis uaryofis safuZveli ar arsebobs.

kolxeTis arteziuli auzis farglebSi Catarebuli mravalricxovani geologiuri da geofizikuri kvlevebis Sedegad gamov-lenili sxvadasxva saxeobis, ZiriTadad hid-rogeoqimiuri anomaliebi imaze mianiSnebs, rom kolxeTis dablobis wiaRi navTobgaz-Semcveli perspeqtiuli arteziuli struq-turaa, romelSic mZlavri produqtiuli fe-nebi iuruli asakis, kerZod, baiosis qaneb-Tan unda iyos dakavSirebuli.

literatura

1. Вернадский В.И. История природных вод. М.: ОНТИ, 1933 – 1036.- 562 с.

2. Игнатович Н.К. Зональность, формирование и деятельность подземных вод в связи с развитием геоструктуры// В сб. «Вопросы гидрогеологии и инженерной геологии», №13.

Госгеолтехиздат, 1950. 3. Овчинников А.И. Гидрогеохимия. М.: Недра,

1970.- 200 с. 4. Толстихин Н.И. О классификации природных

вод по химическому составу и их нумера-ции//Изв. Забайкальск. филиала геогр. об-ва, 1966, т.2, вып. 3, с. 13-27.

5. Альтовский М.Е. К вопросу о формировании химического состава подземных вод// В кн. «Вопросы гидрогеологии и инженерной геоло-гии», №13, М.: Госгеолтехиздат, 1950, с. 23 – 29.

6. Крайнов С.Р., Швец В. М. Основы геохимии подземных вод. М.: Недра,1980.

7. b. zautaSvili, n. kalandariSvili, x. ava-liani. saqarTvelos beltis dasavleTi

daZirvis hidrogeoqimiuri zonaloba da

miwisqveSa samrewvelo wylebi // stu-s

Sromebi, #4 (443). Tbilisi, 2002.

Page 24: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

24  

8. Ибрагимов Р. Изменения гидрогеохимической зональности подземных вод // Труды ТатНИПИнефти, №5, 1992, с. 25-35.

9. Митюшева Т.П. Гидрогеохимическая зональ-ность Тимано–Печорского артезианского бас-сейна // «Проблемы изучения химического состава подземных вод». Шестые толстихинские чтения. Материалы научно-технической конфе-ренции. С.–Петербург, 1977, с. 38-41.

10. Ежов Ю.Л. Закономерности распределения хи-мической инверсии в подземной гидросфере // Советская геология, №1, 1981, с. 106-112.

11. Буачидзе И.М. Основные закономерности фор-мирования и распространения подземных вод Грузии и их закономерность // В. кн. Гид-рогеология СССР, т. Х, Грузинская ССР. М.:

Недра, 1970, с. 195 – 216. 12. Зауташвили Б.З. Геохимия микроэлементов глу-

боких подземных вод Грузии. Тбилиси: Мецн-иереба, 1978.- 168 с.

13. l. xaratiSvili. saqarTvelos mTaTaSua

Rrmulis dasavleTi da aRmosavleTi da-

Zirvebis hidrogeodinamikuri da hidro-

geoqimiuri pirobebis urTierTSedareba //

hidrogeologiis da sainJinro geologiis

institutis SromaTa krebuli, t. XVII

Tbilisi, 2009.

14. b. zautaSvili, i. lominaZe, x. avaliani.

kolxeTis depresiis geofiltraciuli

zonaloba // samTo Jurnali, #2 (15).

Tbilisi, 2005.

15. Антипко Б.Е. Гидрогеологические емкости гор-носкладчатых областей СССР. М.: Недра, 1986.- 141 с.

16. Попков В.И. Эволюция тектонической прони-цаемости земной коры и некоторые гидрогео-логические особенности глубоких горизонтов Скифско – Туранской платформы. Кавминводс-кий учебно-инженерный центр НГТУ. Серия «Нефть и газ», вып. II. Минводы, 2001.

17. Медведев С. А. Инверсия вертикальной хими-ческой зональности подземных вод Скифско-Туранской артезианской области в связи с оценкой их металлоносности // «Проблемы изучения, охраны и рационального исполь-зования водных ресурсов». М., 1983, с. 264-265.

18. Кривошеева З.В., Злючевская Р.И., Королев В.Л., Сергеев Е.М. О природе изменения состава и свойств глинистых пород в процессах литогенеза // Вестник Московского Университета. Геология, №4, М.: Изд-ство Моск. ун-та, 1988, с. 60 – 74.

19. Силагадзе Г.К., Маргвелашвили Л.Г. Обобщение данных бурения глубоких и структурно –

картировочных скважин на нефть и газ на площадях П/О «Грузнефть» с 1930 по 1975 г.г. Фонды «Грузнефть», Тбилиси, 1976.

20. Звиададзе У.И. Микрокомпоненты подземных вод Грузии в качестве геохимических показателей нефтегазоносности гидрогеологических структур и условий формирования минеральных вод. Дисс. на соиск. учен. степени д. геол. н. Тбилиси, 1992.

21. Сулин В.А. Воды нефтяных месторождений в системе природных вод. М.: Гостоптехиздат, 1946.

 UDC 551.49:553.7 HYDROGEOLOGICAL  PROFILE OF OIL PROSPECTING AREA SUPSA – OMPARETI, AS AN  EXPRESSION OF HYDROGEOCHEMICAL INVERSION ON KOLKHIDA LOWLAND Kh. Avaliani, U. Zviadadze Department of Applied Geology, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: Within  the  large artesian structure hydrogeochemical zoning of ground‐waters spread  is expressed  in appropriate change of genetic types of water. Typical for ground‐waters the vertical hydrogeochemical zoning is dis‐turbed frequently by so‐called “Hydrogeochemical  Inversion”. Therein the Kolkhida Artesian Basin doesn’t represent exclusion. In given information the fact of reverse zoning is considered from scientific point of view.

Key words:  hydrogeochemical inversion; oil prospecting structure; zoning of ground‐waters; microcomponents; 

industrial waters.  

Page 25: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

25  

УДК 551.49:553.7 ГИДРОГЕОЛОГИЧЕСКИЙ  РАЗРЕЗ  НЕФТЕПОИСКОВОЙ  ПЛОЩАДИ  СУПСА  –  ОМПАРЕТИ    КАК  ВЫРАЖЕНИЕ ГИДРОХИМИЧЕСКОЙ ИНВЕРСИИ НА КОЛХИДСКОЙ НИЗМЕННОСТИ Авалиани Х.А., Звиададзе У.И. Департамент прикладной геологии, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77 

Резюме:  В  пределах  крупных  артезианских  структур  гидрохимическая  зональность  распространения подземных вод выражается в закономерном изменении генетических типов воды. Характерная для подземных вод  вертикальная  гидрохимическая  зональность  часто  нарушена  так  называемой  «гидрохимической инверсией».  В  этом  отношении  не  представляет  исключения  Колхидский  артезианский  бассейн,  на  примере которого факт обратной зональности рассмотрен с научной точки зрения.

Ключевые слова:    гидрохимическая  инверсия;  нефтепоисковая  структура;  зональность  подземных  вод; микрокомпоненты; промышленные воды. 

  

miRebulia dasabeWdad 04.11.10     uak 552.3:549:550.4 biotitis mineralogia da geoqimia Zirulis kristaluri masivis kaliumian granitebSi i. mSvenieraZe geologiis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: granitis qanmaSen mineralebs

Soris kvarcs da biotits gansakuTrebuli

roli ukavia endogenur metalogeniaSi. Ta-

vianTi kristaluri mesrebis unikalurobi-

dan gamomdinare, kvarci kristalur meserSi

izomorfulad ar iTavsebs arc erT mad-

neul elements da amiT pozitiur rols

asrulebs endogenur metalogeniaSi. xolo

biotiti praqtikulad TiToeul maTgans

akumulacias ukeTebs da madneuli sabadoe-

bis CamoyalibebaSi negatiur rols asru-

lebs, ara mxolod sabadoebis, aramed maTi

sakuTari mineralebis CamoyalibebaSi.

sakvanZo sityvebi: biotiti; izomorfizmi;

izovalenturi; heterovalenturi; minerali;

sabado; atomi; ioni.

1. Sesavali Zirulis kristaluri masivi aris Savi

zRvis _ centraluri amierkavkasiis terei-

nis yvelaze myari kristaluri fundamenti.

geografiulad masivi mdebareobs dasavleT

saqarTveloSi, misi farTobi 1200kv.km. masi-

vis geologiur agebulebaSi monawileobs

sxvadasxva asakis magmuri, danaleqi da me-

tamorfuli qanebi, magram geologiur age-

bulebaSi, wamyvani adgili gvianvariskul

kaliumian granitebs uWiravT.

biotitic Zirulis kristaluri masivis

kaliumiani granitebis qanmaSeni minaralia

da miuxedavad imisa, rom plagioklazis, ka-

liumis mindvris Spatis da kvarcis Semdeg

meoTxe adgili ukavia, is did rols Tama-

Sobs rogorc petrologiuri, geoqimiuri

informaciis matarebeli.

biotiti Tavisi qimiuri SemadgenlobiT,

urTules qimiur SenaerTs, minerals mie-

kuTvneba. misi kristaluri mesris agebule-

baSi rva qimiuri elementi monawileobs, va-

lentovnebis eqvsi xarisxiT (g. odikaZe 1998).

Seswavlil kaliumian granitebSi bioti-

tis saSualo qimiuri Semcveloba 8% gani-

Page 26: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

sazRvreba

madgenel

maCvenebel

miur Tav

logeniaSi

TamaSobs

veli kal

tikuli mn

dan gamom

perspeqtiu

rogorc

biotitebi

niobiumis,

energetiku

qimiuri e

deba biot

bis postm

somaturi

sxva qanm

yvela mad

tana, Sesa

doebis pe

beba. aseT

beriliumi

turmalin-

kalis, ta

elementeb

to kavkas

turi qer

zonaSi (o

kvarci

Tavisebur

rols Ta

qimiur el

moayalibo

SeiZleba

asrulebs

belia pe

dros (g. o

2. Ziribiotit

mineralia

aramed ro

kristalu

uri eleme

Zalze mn

fTori, q

transport

robebSi.

TiTqmis y

mJave qane

st

a, Zirulis

intruzive

li 12-15%-

iseburebeb

i, rogorc

da bunebr

iumiani gr

niSvnelobi

mdinare sa

ulobiT ar

cnobilia

i gamoirCev

, tantalis

uli koefi

lementebis

titiT mdid

magmuri maR

gardaqmn

maSeni mi

dneuli qim

aZlebeli

erspeqtiul

Ti obieqte

is Semcve

-kvarciani,

antalis d

is posmagm

siaSi, aram

rqis sxvad

dikaZe, 1998

gamomdin

rebebidan,

amaSobs en

lementebs

os qimiuri

iTqvas, k

es aucil

erspeqtiul

odikaZe da

iTadi nawii K(Fe,Mg)3 (a ara mxol

ogorc rTu

ri mesris

enti monaw

niSvnelova

qimiuri el

tiori - g

qanebs So

yovelTvis

bSi – gra

tu-s Sromeb

kristalu

bis calke

aRwevs. b

bidan gamo

c wesi uar

rivia am mi

raniti ar

is qanad C

abadoebis

r SeiZleba

a maRalt

va titanis

s, volfram

icientis m

s Semcvelo

dari kaliu

Raltempera

a biotit

neralebid

miuri ele

gaxdeba m

li obieqte

ebis ricxv

eli kvarc

kvarcian

da sxva iS

muri sabad

med dedami

dasxva ge

8).

are Tavis

sruliad

dogenur m

saSualeba

naerTi _

kvarci poz

leblad ga

li ubnebi

sxvebi, 200

ili (AlSi3O10 )(OHlod rogo

uli qimiur

s agebuleb

wileobs, m

ania hidro

lementebis

gadamtani

oris mas,

wamyvani a

anitebSi, b

i – TRANSACT

uri masivis

ul ubnebS

iotiti ge

omdinare m

ryofiT r

ineralis S

SeiZleba p

aiTvalos,

Camoyalib

gamoirCeo

temperatur

s, cirkoniu

mis da maR

mqone madn

obiT. Tu

umiani gran

aturuli m

idan, agr

dan ukleb

mentebis g

adneuli s

ebis Camoya

vs miekuTv

c-muskovit

ni, liTiu

SviaTi qimi

doebi ara

iwis konti

eostruqtur

si geoqimi

gansxvave

metalogeni

as aZlevs

minerali.

zitiur r

asaTvalisw

s gamovl

06).

F2) unikalorc qanmaS

ri naerTi.

baSi rva

aT Soris

oqsidioni

Seudareb

endogenur

rogorc w

adgili uk

biotitis S

TIONS OF GTU –

26 

s Se-

Si es

eoqi-

meta-

ols

Semc-

praq-

aqe-

bebis

odes.

ruli

umis,

Rali

neul

mox-

nite-

meta-

eTve

bliv

gamo-

saba-

ali-

vneba

iani,

umis,

iuri

mar-

inen-

rul

iuri

ebul

iaSi.

Ca-

. Tu

ols

wine-

lenis

luri

Seni,

misi

qimi-

rac

da

beli

pi-

wesi,

kavia.

Semc-

vel

cal

odi

b

nok

bis

mine

sxva

imiT

tis

KFe[Tro

rat

mery

Sua

lo

sil

din

sal

Cain

moc

det

deg

neba

sing

din

kul

dob

nit

pro

TiT

qimi

maT

doe

moT

ment

geo

rom

bebs

sqempirvmortur

– ТРУДЫ ГТУ

loba saSu

lkeul Sem

ikaZe, i. mSv

biotiti f

linuri si

cvalebad

eralis qim

a faqtore

Tac rom i

KMg3[AlSiOAlSiO10]  [OH,olitia. b

turuli di

yeobs 4000Clebas aZl

baSi mona

likaturi m

are Tavisi

luri Tavi

nacvlos T

cdaaTze me

talurad e

Si: rogor

a alumosil

goniiT. ge

are aqvs e

lad ganus

ba. es swor

uli sili

ocesSi bi

Tqmis yvela

iur elemen

TavianTi

ebi Camoaya

T mogvyavs

tebis ganl

qimiuri kr

mlebic bio

s (g. odika

ma naTel wvel vertirfuli Canarobis an s

№ 1 (479),

alod 7-8

mTxvevaSi

venieraZe, 2

fenobrivi

ingoniiT. m

di procen

miuri Sed

ebTan erT

is ori min

O10]  [OH,F]2 ,  F]2 myari iotitis C

iapazoni e

C‐8000C-mde levs xangr

awileoba

mdnaris fo

i kristal

iseburebebi

Tavisi kris

eti qimiur

es garemoe

c ukve iTq

likatebis

oqimiuri

elastikuri

azRvreli

red is SemT

ikaturi m

iotiti `

a petroqim

ntebs da sa

sakuTari

libos. ami

biotitSi

lagebis sqem

riteriumeb

otitSi izo

Ze, i. mSven

warmodgenaikalur jgacvleba xdsiaxlovis

2011

% Seadge

15-20% aW

2005).

alumosil

misi amgebi

ntuli Sem

dgenilobis

Tad ganpir

neralis _

da lepi

xsnaria, t

Camoyalibe

endogenur

farglebS

Zlivi dro

miiRos g

ormirebaSi

luri mesr

idan, izo

stalur me

i element

ba mdgomar

qva, biotit

jgufs mo

faqtorebi

i meseri a

izomorfu

Txvevaa ro

mdnaris f

xarbad S

iur da met

aSualebas

mineraleb

is naTelsa

i izomorf

ma im krist

bis gaTval

omorfizms

ieraZe, 2005

as iZleva gufSi kalideba radigamo, Camn

ns, xolo

arbebs (g

ikatia mo-

elemente-

mcvelobiT

sirTule

robebulia

flogopi-

idomelanis

tipuri be-

bis tempe-

pirobebSi

Si, rac sa-

ois ganmav-

granituli

da gamom-

is univer-

morfulad

eserSi or-

i _ ufro

reobs Sem-

ti miekuTv-

noklinuri

dan gamom-

nu praqti-

uli teva-

desac gra-

formirebis

STanTqavs~.

talogenur

ar aZlevs

bi da saba-

ayofad qve-

fuli ele-

taluri da

liswinebiT,

s ganapiro-

5).

imaze, romiumis izo-usis iden-nacvlebel

 o

.

-

-

T

e

a

-

s

-

-

i

-

-

i

-

-

d

-

o

-

-

i

-

-

-

-

s

.

r

s

-

-

-

a

,

-

m --

l

Page 27: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

27  

qimiur elementebTan. magaliTad, rubidiumi da ceziumi kaliums anacvlebs izovalen-turi izomorfizmis gziT da ionis radi-usebis siaxlovis gamo, magram am SemTxveva-Si ufro mniSvnelovania tyviis da bariumis maRali energetikuli potenciali, Sesabami-

sad 4,6эv da 2,43эv. es maCveneblebi kaliumi-

saTvis sul raRac 0,33эv Seadgens. advili misaxvedria, rom bariumis da tyviis Sesvla kaliumis mineralebSi gacilebiT ufro sa-sargebloa orToklazis, mikroklinis, bio-titisaTvis vidre kaliumis izomorfulad Sesvla galenitsa da baritSi. jer ar yo-fila SemTxveva rom baritsa da galenitSi izomorfulad kaliumi aRmoeCinaT (g. odi-kaZe, i. mSvenieraZe, 2005).

meore vertikalur jgufSi warmodgeni-lia gansxvavebuli valentobis mqone qimi-

uri elementebi. magram rkinasTan (Fe) maT bevri ram aqvT saerTo. jer erTi am jgufSi monawileobs rkinis ojaxis TiTqmis yvela wevri romlebic ise rogorc rkina gamoir-

Ceva M garsze nacvlad 18 eleqtronisa aqvT 14 eleqtroni e.i. aklia 4 eleqtroni. aseT mdgomareobaSia rkinis ojaxis TiTqmis yve-la elementi.

mesame vertikalur jgufSi ionis radiuse-bis identurobis gamo liTiumi yovelTvis anacvlebs magniums. maTi ionebis radiusiT kalciumi TiTqmis yovelTvis magniumTan mWi-dro kavSirSia (dolomitebi) da riful zo-nas ayalibebs (g. odikaZe da sxvebi, 2006).

gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs meoTxe vertikaluri jgufis elementebi. ga-liumi izomorfulad (izovalenturi) anac-vlebs samvalentian alumins maTi ionis ra-diusebi axlosaa erTmaneTTan Sesabamisad

0,620A da 0,57

0A . galiumi endogenur pirobeb-

Si ganuyrelad aluminiTaa izomorfulad dakavSirebuli. magram, rogorc ionebis ra-diusebisagan gamomdinare, ise energetikuli potencialebis maCveneblebiT am vertikalur jgufSi marTlac unikalurad mimdinareobs izomorfuli, Tanac izovalenturi-izomor-fuli procesi. rogorc ukve iTqva radi-kalSi xdeba aluminis Canacvleba jer sam-valentiani galiumiT, Semdeg titaniT rom-lis valentovnebis, xarisxi oTxis tolia, mas anacvlebs xuTvalentiani maRali ener-

getikuli potencialis mqone niobiumi 13,5эv. mas, Tavis mxriv anacvlebs xuTvalentiani tantali da a.S. daaxloebiT aseTive meqa-

nizmi moqmedebs sxva vertikalur jgufebSi (g. odikaZe, i. mSvenieraZe, 2006).

hidroqsilis da fToris (biotitebSi is 5%-s aRwevs) monawileoba biotitis krista-lur meserSi mniSvnelovani faqtia Tu ga-viTvaliswinebT, rom fTori qimiuri ele-mentebis unikaluri transportioria (gadam-tani) ar gamovricxavT, rom biotitis kris-talur meserSi madneuli elementebis si-mravle an maTi met-naklebad maRali pro-centuli Semcveloba fToris damsaxureba unda iyos.

zemoT CamoTvlili faqtiuri masala ora-zrovnad metyvelebs, rom biotiti aris qanm-Seni minerali romelsac araviTari praqti-kuli Rirebuleba ar gaaCnia da Tavisi arse-bobiT, kristaluri mesris elastikurobiT da ganusazRvreli izomorfuli tevadobiT madneul elementebs saSualeba ar misca sa-kuTari sabadoebi CamoeyalibebinaT endoge-nur pirobebSi. samwuxarod, es sakiTxi geo-logiur literaturaSi arasodes gamxdara gansjis sagani, rac dauSveblad migvaCnia.

Cven mier Camoyalibebuli Zirulis kris-taluri masivis gvianvariskuli kaliumiani granitebis Camoyalibebis ZiriTadi geoqimi-uri aspeqtebis ganxilvisas mxedvelobaSia misaRebi pirvel rigSi is sami ZiriTadi granitofiluri qimiuri elementebi romle-bic gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas wamy-van rols TamaSobs aRniSnuli qanebis Ca-moyalibebaSi, maT endogenur metalogeniaSi, xazgasasmelia is faqtori, rom gvianvaris-kuli kaliumiani granitebTan Tu mxedvelo-baSi ar miviRebT SroSis mcire granituli pegmatitebs, romlebSic iSviaTad gvxvdeba bivrili, niobium-tantali da liTiumis qar-si lepidoliti, aranairi endogenuri meta-luri sabado ar gvxvdeba da es, rogorc Cven mier Catarebulma kvlevebma gviCvena (g. odikaZe da sxvebi. 2006 w.) gaverkvioT, saqme imaSia, rom rkviis magmuri kaliumiani granitebi (masivis saerTo moculoba daax-loebiT 350 km3) praqtikulad saRi qanebisa-gan Sedgeba mindvris Spatebs etyoba susti Secvla, gaTixeba, xolo qarsebs gansaku-TrebiT biotits romlis Semcveloba 7-8%-ia raime seriozuli Secvla ar ganucdia e.i. mis kristalur meserSi izomorfulad Tav-moyrilia yvela madniani qimiuri elementi rCeba mis kristalur meserSi _ es ki erT-erTi mTavari mizezia aRniSnul intruziv-Tan raime seriozuli sabados ar arsebobi-sa. es geologiur literaturaSi axali

Page 28: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

28  

versiaa da is SeiZleba gavrceldes saer-Tod kontinenturi qerqis yvela regionze. pirvelma intruzivma romelic biotitiT gamdidrebulia Tu ar ganicada posmagmuri gardaqmna da mis mier Semcveli qanmSeni mi-neralebisagan sruliad ar gamoTavisuflda metalogenuri sabado ver Camoyalibdeba. es aucileblad gasaTvaliswinebelia perspeq-tiuli raionebis gamovlenisas.

3. daskvna biotitis kristaloqimiuri da geoqimi-

uri Tavisebureba gadamwyvet rols asru-lebs rogorc qanebis ise madneulis saba-doebis formirebaSi;

granitebSi biotiti meoTxe adgilzea da misi Semcveloba 7-8% Sedagens, mis krista-lur meserSi Tavmoyrilia aranakleb 50-60% madneuli elementebi romlebic silikatur mdnarSi gvxvdeba;

biotiti negatiur rols TamaSobs endo-genur metalogeniaSi sabadoebis formire-bis procesSi.

literatura

1. Одикадзе  Г.А.  Гранитоиды  большого  Кавказа. Тбилиси, 1998 г. 

2.  Одикадзе  Г.А.,  Мшвениерадзе  И.Н.,  Маисурадзе Н.И. Термин Гранит ‐ краткий исторический обзор и  нынешняя  реальность  // saqarTvelos nav-Tobi da gazi, 2006 w.

3. g. odikaZe, i. mSvenieraZe. zeda mantiis ro-li granituli fenis CamoyalibebaSi // sa-qarTvelos navTobi da gazi. Tbilisi, 2005.

4. g. odikaZe, i. mSvenieraZe. Tixebi granitis (granituli fenis) da cocxali organiz-mebis (biocenozis) Casaxvis da ganviTare-bis SesaZlo substrati kontinentur qerqSi // saqarTvelos navTobi da gazi, Tbilisi, 2005.

UDC 552.3:549:550.4 MINERALOGY AND GEOCHEMISTRY OF BIOTITE OF DZIRULA CRYSTALLINE ROCK‐MASS OF CALIUM GRANITE I. Mshvenieradze Department of geology, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: Quartz and biotite, amog the granite rock‐forming minerals, play the main part in endogenic metalloge‐ny. Due to specific peculiarities of their unique crystalline lattice, quartz assumes no one ore element isomorphically and thus plays positive role in endogenic metallogeny, while biotite accumulates proctically all the ore elements and thus affects negatively not only on the formation of ore, but the formation of their own minerals us wel. 

 

Key words:  Biotite; isomorphism; isovalent; heterovalent; minerals; deposit; atom; ion. 

  

УДК 552.3:549:550.4 МИНЕРАЛОГИЯ И ГЕОХИМИЯ БИОТИТА КАЛИЕВЫХ ГРАНИТОВ ДЗИРУЛЬСКОГО КРИСТАЛЛИЧЕСКОГО МАССИВА Мшвениерадзе И.Н.  Департамент геологии, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77 

Резюме: Среди породообразующих минералов гранита кварц и биотит играют особую роль в эндогенной металлогении.  Исходя  из  уникальных  особенностей  их  кристаллической  решетки,  кварц  в  своей  решетке изоморфно  не  воспринимает  ни  одного  рудного  элемента  и  этим  играет  позитивную  роль  в  эндогенной металлогении, а биотит аккумулирует практически все рудные элементы и, таким образом, играет негативную роль не только в образовании рудных месторождений, но и их собственных минералов. 

Ключевые слова:  биотит; изоморфизм; изовалентный; гетеровалентный; минерал; месторождение; атом; ион. 

  miRebulia dasabeWdad 17.04.10 

Page 29: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

29  

qimiuri teqnologiisa da metalurgiis seqcia

UDC 811/163.3 HISTORIC NAMES REFLECTED IN ASOMTAVRULI ALPHABETICAL SYSTEM R. Gvetadze, D. Gvetadze* Department of Metallurgy, science of materials and metal-workong, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia E‐mail: david.gvetadze@ubc‐i.com 

 Resume:  If we  take  into  consideration  the  distribu‐

tion  of  symmetrical  graphemes  of Asomtavruli Alphabet and the names of  letters  in the alphabetical order, and  if we  put  Georgian  alphabet  in  order  according  to  the square matrix  6x6,  the  alphabet  thoroughly  reflects  not only  on astronomical‐calendar  parameters,  but  also  his‐torical notes about the toponymy of the Iberian state and ethnarqs.The  izophsephy of names of Kartli, Kartlos  and Pharnavaz reflects alphabetical numeric system. 

The grapheme of the letter  X  “Jan” has turned out to be a universal cryptogram, which is the means of defining not only the formula of meton in terms of the lunar‐solar calendar  equality  and  the  parameters  of  the  sun  mo-vement around the zodiac circle, but also the  izophsephy of the name of the King Pharnavaz, which is 666. 

Asomtavruli Alphabetic  system  is    a masterpiece  of Georgian civilization of Hellinistic epoch.   

 Key words:  Asomtavruli Alphabetic system; Iberian‐

Georgian  Alphabetic  square;  the  sequence  of  symmet-rical  graphemes;  astronomical‐calendar  parameters; pronoun he; who; ethnarq; ethnonym; izophsephy. 

 1. INTRODUCTION The  18th  century  outstanding  Georgian  Language 

supporter Sulkhan‐Saba Orbeliani wrote: “... Georgian  language,  is  accomplished  and  spread 

and worked out by the First King of Georgians – Pharna‐vaz, a wise and clever man, who was the offspring of Kar‐tlosians” [1]. 

The historian of  the 11th century Leonti Mroveli di‐rectly points out,  that  the King of  Iberians – Pharnavaz created  Georgian  writing.  In  fact,  on  the  basis  of  the analysis  of  Asomtavruli  alphabet  letter‐signs  and  the name  of  the  letters,  also  by means  of  locating  letters 

within the Iberian Georgian Alphabetical square, the an‐cient achievements of civilization were revealed, namely in  Astronomy,  Mathematics,  calendar  recording  and Chronology.  Besides,  Asomtavruli  alphabet,  the  docu‐ments, which prove the high level of Georgian ethnocul‐ture of Hellinistic epoch are   Nekresi Pagan calendar, the splendid  written  document  of  pre‐Christian  epoch “Praise  and  Exaltation  of  the  Georgian  Language”  and Davati stele. Nekresi pagan calendar and Davati stele are dated documents, which are chronologically marked ac‐cording to the 19‐year metony circle of the lunar and so‐lar calendars ]2‐4].

In  the Asomtavruli alphabetical system  the  informa‐tion about natural sciences of encyclopedical character is given.  It  gives  us  some  ground  to  search  for  historical notes  in  them  about  the  State of  Iberia  and  about  the ethnarqs estbalishing. 

2. THE BODY OF THE ARTICLE It is advisable to start research by the lexical analysis 

of names of  letters. We will conduct the analysis of the lexic reflecting astronomical‐calendar events. The names of Georgian alphabetical letters and numerical meanings are presented in the same book [5].  

There are some cases of producing nouns in Georgian language  by  doubling  the  root  of  a  word,  f.e.  rakraki (warble), kiskisi (laugh), tzamtzami (eyelash). By doubling the 12th  letter  la‐ we will get  laslasi, which means mov‐ing  slowly  and  it  should  be  pointing  at  the  sun move‐ment around the zodiac circle. The 14th  letter name nar means the moon  in Megrelian. By doubling this root we will  get  a  new word  nar‐nari, which  could  be  the  syn‐onym of brightness.  

As it is known from the history of Astronomy [6] Chi‐nese, Indians and Arabs considered, that the moon had a place to overnight when  it moves among stars. There  is an opinion, that this  is due to the  influence of Mesopo‐tamia  Centre.  It  seems  very  interesting  regarding  the fact,  that Arabs call  this event a “distance”. The  similar 

Page 30: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

30  

events are  indicated by  the  lexical system of  the Asom‐tavruli alphabet. The 29th letter of the alphabet coincides with the 29th of the  lunar month. During this period the moon  is  invisible,  it  is  asleep  and  the  determinatives “Dzilis  Tsili”  (a  share  of  sleep)  of  30th  and  31st  letter‐names point out at this.   

The extract  from  Leonti Mroveli’s historical notifica‐tion is very interesting: “And this Pharnavaz was the first King of Kartli,  the offspring of  the Kartlians  from Kartli. He spread the Georgian language and there was no oth‐er language in Georgia, but the Georgian and he created the Georgian writing”. 

The demonstrative pronoun “this”  is  twice accented in  the  text  and  the name with  the  root  ‘Kartl”  is men‐tioned for 6 times [7]. The 6 numbers in the alphabet are keys to the secret information and at the same time the interrogative pronoun “who”, that is expressed in the 6th letter. Also, there is a demonstrative pronoun “he”, that belongs to the 13th letter.  

It  is  noteworthy,  that  the  demonstrative  pronoun “he” has got the relevant ideogrammic symbol v, which has a sharp line on the right pointing out, that this is the element carrying this idea. The usage of pronouns in the names  of  the  letters  is  a  universal  phenomenon  and there has never been anything  like this noticed  in other alphabetical systems before.  

The 23rd letter of the alphabet is called “phar”, which is  the  root  of  the  King  Pharnavaz’s  name  and  in  the Georgian  alphabet  the  animate  subject  pronoun  is shown by “vin” and the same is done by the demonstra‐tive  pronoun  “man”,  judging  from  this  it  should  be noted,  that  the  distributional  scheme  of  these  lexical elements should be closely studied. 

Vin? dx

Man Par v13 a23

According  to  the presented scheme  there  is a ques‐

tion “Who created  the alphabetical  system?”  (Georgian bibliography), with the help of the beads on the triangle roots  the  following  phrase  can  be  read  out  “He” (Phar(navaz) did”. On the top of the distributive triangle there  is  a  “vin”  letter  with  the  numerical  number  6. There are “man” and “phar” letter names located on the root of  the  triangle, which are numbered as 13 and 23, and  their  sum  is 36. Hence,  syllabic‐numerical distribu‐tion shows the square attitude 62=13+23.

Only such syllabic‐numerical distributional analysis  is not enough to define, that along with the astronomical‐

calendar  parameters  in  the  Asomtavruli  alphabet  the name of Georgian ethnarq is cryptografically indicated. It is necessary to apply the other more recognized metho‐dology used in the pre‐Christian epoch. 

From this point of view a very significant notification kept in Georgian historiography should be paid great at‐tention  about  the  origin  of Georgian  alphabet.  The  in‐formation about  it can be found  in the book by Catholi‐cos Anton  the  Second  “The Book  of  Perceptions”.  This notification was written out by Teimuraz Bagrationi, and in 1836 the specialist of Georgian Studies Niko Marr had published it in French. The document states that: 

“Georgians  were  not  uneducated  in  the  ancient times,  they had been writing according  to  the  religious style,  that  had  been  known  before  Pharnavaz,  i.e.  the priests, the monks and religious persons were the slaves of pagan gods and their written style was Khutsuri. Phar‐navaz separated their writing style  from that of military persons by  the  letters  created by him. But  the written style  of  Khutsuri was  originated  from Hebrew  and  Cal‐dean and they are alike each other ~ [2,8].

Caldeans were called sacred priests of Babylon. They created  the  theory  about  the  secret  connections  be‐tween  numbers  and  letters, which was  called Gematry and  it  represents  an  unseparable  part  of  numerology. Caldeans were  theosophers,  astronomers  and  the  first pioneers who declared  the eternity of  soul.  It  is  impor‐tant, that the 35th  letter name of the Georgian alphabet is  called  “Jan”.  In  the  Caucasian  Albanians’  alphabet there  is  an  analogy    of  “Jan”    ‐  “Jain”, which means  a soul. This is one of the additional beneficial arguments to prove the above‐mentioned notification about the gene‐sis of Georgian alphabet.  

Pythagoras  contributed a  lot  to  the development of number symbols.  In his time and a bit  later numerology was  in close contact with Mathematics. Pythagoras pro‐nounced the words: “The world is a number”. 

Caldeans and Jewish people widely applied the mys‐tery of numbers with the help of gematry and numerolo‐gy to analysis of their astrological and religious tests. 

Taking  into consideration this circumstances the dis‐tribution of graphemes accomplished  in Asomtavruli al‐phabetical  order  should  be  paid  a  particular  attention. The  shapes  of  the  22nd  and  26th  letters  in  alphabetical order are similar. The First column represents a vertical line, there is a half‐circle in the middle, as for the second symbol there is the second half of the symbol at the top of the figure. With their help the bloc of graphemes with vertical  line  is distinctly  contoured DamqD, which has the order number 23, 24 and 25, their sum is _ 72.

We do consider,  that  in  this  respect  the  izophsephy of the name of King Pharnavaz  is shown  in Georgian al‐phabet the following one:

23(f) + 1(a) + 19(r) + 14(n) + 1(a) +6(v) + + 1(a)+7(z) = 72

Page 31: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

31  

In order to finally prove, that on the basis of the syllab‐ic‐graphical distributional analysis a very significant histor‐ical  information  can  be  read  out  about  a Georgian  eth‐narq, the etimology of the name of Pharnavaz should be reviewed.  It  should be noted,  that an outstanding Geor‐gian  scientist  Mzia  Andronikashvili  studied  the  proper name  ‐ Pharnavaz  [9]. She considers,  that  in Georgian as well as in Persian this name is of Midian origin. 

The meaning of the first element of this name pharna is “glory, happiness, royal charm, heavenly blessing” and etc.  There  are many  notified  versions  of  this  name.  In 

Greek  the  equivalent  of  the  name  is  “Pharnabazos”. Among  the  proper  names  of  the  Black  Sea  northern coast the following names can be met: Pharnagoz, Phar‐nakes, Pharnarnos, Parnes, Pharnerthos, etc.  In Aramaic language this name sounds as Pharnabazu, and it is writ‐ten as Pharnbzu, which  is presented on the Satrap coin dates back  to  the 5th  century B.C.    (see picture 1). The second  element  of  the  Pharnazus  name  bazu means  a “hand”  and    as  a  whole  it means  “having    a  glorious hand” or with a “happy hand”.

picture 1. Cilicia, Satrap Pharnabazus coin 

 The Ossetian  Linguist  V.  Abaev  considers  it  possible, 

that the ending of the name “vaz” should be considered as borrowed from Ancient Iranian word  ‐ vačah ‐  meaning “a word”, which would be vaz  in Middle  Iranian as  then the  name  Pharnavaz  is  explained  as  “somebody  having blessed words” or “ an eloquent man”. Such explanation suits  a  lot more  with  the  contribution  of  Pharnavaz  in creating the cultural heritage of the Iberian State.  

The composition of the name of the kings is an ancient Eastern  tradition: Asurbalit  (Asuri gives  life), Asurnasirpal (Asuri defending son), Tiglat‐Pasalari (the savour of Assiria, the  son  of  the  King,  from  Palace),  Sargon  (A  true  king), Nabupalasari (The God of the Sky defend a child), Nabuk‐hodonosor  (Sky,  defend  my  borders),  Asarkhadon  (The God Asori, give us a brother) and so on.  

As it seems the selection of King Pharanavaz and the specially  created  three‐letter  bloc  of  symmetrical  gra‐phemes served to indicating the contribution of the eth‐narq in national writing with the help of izophsephy. 

The  founder  of  the Georgian  Paleography  Ivane  Ja‐vakhishvili  supposes at  first  the Georgian alphabet con‐tained 35  letters. Later  the 36th  letter “hae” was added to  it,  which  was  shifted  from  the  8th  position  and  its place was occupied by the eighth letter [pg. 10, 150,200], As  it seems with the help of this case the  letters are  lo‐cated according to the square matrix 6x6, which made it possible  to  indicate  important  information  in Georgian alphabet  in  ciphered  form,  in  particular  the  names  of Georgian ethnarqs. 

As  far  as  the  alphabetical  order  6x6  represents  the arithmetical progression with 1, that’s why such location of 36  letters gives us the common mysterious square  in the square tabular boxes, where in the symmetrically lo‐cated pair  lines or columns of  the  figures give a sum of 222, as for the sum of those  letters  in each diagonal di‐rection,  it equals 111 and  is called a magic number (pic‐ture 2). 

Page 32: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

32  

picture 2. Iberian‐Georgian Asomtavruli Square  The  Asomtavruli  alphabetical  square  contains  dif-

ferent kinds of astronomical‐calendar information, which was  owned  by  our  ancestors.  We  call  it  an  Iberian‐Georgian  alphabetical  square. On  the  1‐36  diagonal  of the square the scheme of  lunar phases are given, that’s why we called  it a  lunar diagonal, the 6‐31 direction di‐agonal  is called a solar diagonal as  it  reflects  the astro‐nomical  seasonal  events  connected  with  solar  move‐ment [5].

Producing  the  names  of  the  Georgian  numerals  is done  by  adding  (twenty‐two:  20+2), multiplying  (forty: 2x20),  or  both  adding  and  multiplying  (forty‐two: 2x20x2+42). According  to  this  principle  the  alphabet starts  with  the  one‐name  triple  letters  an,  ban,  gan, which has a sum  - 6 (1+2+3=6), and each one simulta-neously  divides  into  complete  number,  but  apart  from the other complete numbers, the multiplication of those number‐subtractors  of  6  gives  a  complete  letter.  The average of these three  letters  is 2, as for the number of 36‐letter Georgian alphabet, the square of the first com‐plete number is  62=36. On the basis of this note it is ad‐visable  to use addition, multiplication as  the key  to de‐coding the cryptonalization of the alphabet, defining av‐erage or giving a number in square. 

As  the  first  one‐name  letters  of  the  alphabet  and their  numerical  characteristics  have  a  cryptographical function, we can  form a paradigmatic matrix 3x3  in  the Iberian‐Georgian  alphabetical  square  on  their  basis.  In the direction of  this  small  square  the  sum of  the num‐bers  located  on  the  diagonal  and  vertical  directions equals  24. The  average  of  the  letters  on  the  opposite sides equals 24:

 

24 24

1

2 3

24 7 8

9 24

13 14

15

21

24

27

jami 2 1 + 2 4 + 2 7 = 72

farnavaz-72

picture 3. Cryptographic alphabetical square 3×3

farna-vaz 

72 666 

 

Page 33: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

33  

The  first member of  this  small  square f _ an is a sign of a half moon, as for the last 15th position it equals with the full moon. The sum of the letters from the small square equals 72. This is one more version of revealing a sacred  letter 72, which answers  the question about  the creator of Georgian Asomtavruli alphabet.

With  the means of  the magic number 111  from  the Iberian‐Georgian alphabetical square  it  is  indicated, that the Georgian ethnarq – is an izophsephy of the first head of Kartli – Kartlos: 

24(q) + 1(a) + 19(r) + 9(T) + 12(l) + 16(o) +

+20(s) + 10(i) = 111

The magic number 111 if multiplied on the complete number  6, which matches with  the  symbol  “vin”  gives 666. The researcher T. Chkhaidze concluded [6], that the izophsephy of the king Pharnavaz was calculated accord‐ing to the alphabetical order that equals 666: 

500(f) + 1(a) + 100(r) + 50(n) + 1(a) + 6(v) +

+1(a) + 7(z) = 666* *There was no negative approach towards 666 in pa‐

gan period, only within Christianity period it was called a code  of  a  beast  and  it was  connected with  AntiChrist Apocalypse. 

The sum of the natural numbers from 1 to 36 is 666. The sum of the letters on the 1‐36 lunar diagonal is 111. Hence, the names of both ethnarqs are read out on the 36th  letter positions –  in  the  right corner of  the  Iberian square.  

Jan _ ] is among the Asomtavruli  letters the most sacred  grapheme  according  to  its  shape.  It  is  the  only one, which possesses  the  linear  lines  located on  the di‐agonal [2,10]. The diagonal composite of the cross sym‐bol points out, that the meaning of the letter‐Jan and its order‐number is the cryptogram of Georgian Asomtavruli alphabet 

The cryptogram shows,  that  for decoding  the alpha‐betical hidden  information  its 36  letter‐signs  should be put according to the 6th line square matrix 6x6+36. In the grapheme “jan” the scheme of diagonal cross of square alphabet  is  indicated, which  is added to the  lengthened left horizontal  line]35. In  this  case  “Jan”  symbol  con‐nects the  letter‐signs of the alphabet square order with each other according to the following scheme: 

The 6th  line  square  alphabet  is  a  very  informational 

system. The meanings of natural numbers in the diagon‐al, vertical or horizontal directions create the arithmeti‐cal  progressions  of  various  characteristics, which  gives wide opportunities of paradigmatic research. 

According  to  the  “Jan”  cryptogram Georgian  alpha‐betical order should be put in the line in such a way, that the  letter‐signs should be  located  in  the diagonal direc‐tions according to the 5 and 7 growing arithmetical pro‐gressions.  

In  the  centre  of  the  Iberian‐Georgian  alphabetical square a very significant astronomical‐mathematical cir‐cle length constant can be calculated with the help of the pairs of  letters with their number‐meanings of graphical elements in different directions (365m 25 day‐night), the circle  length  constant  (π=3,14), the  solar  movement constant  around  the  zodiac  circle  (31X37=1147=3,14X 365.25) Meton  lunar‐solar  equality  calendar  formula. These issues are highlighted in our paper in details [4]. 

As it appeared in the “Jan” cryptogram ] along with the  astronomical‐mathematical parameters  the  identity of  Iberian ethnarq, Pharnavaz  is  indicated. The multipli‐cation  of  the  letter‐numbers  15th  and  22nd  located  on one bended  line of the cryptogram  is 330, and the mul‐tiplication of the second bended  line – 16th and 21st  let‐ters is 336 (picture 4). The sum of these multiplication is 666 (330+336=666), which matches with the izophsephy of the King Pharnavaz. 

picture 4. The position of the “Jan” cryptogram and one‐name and 

similar letters around within the Iberian alphabetical square  As we have  read  the name of  the  Iberian ethnarq’s 

royal  name  is  Pharnavaz.  It  is  natural,  that we  should search  for  information  around  the divine name Armaz. We should start from the etymology of the name. There is some supposition, that it is produced from the Kheturi‐luviuri    from  the word “Arma”, which means  the moon [11].

f1

d6

in kan

nar 15 16 par

21 22

yar

Cin

o31

/36

50 60 70

300 400

14 15 16

21 22  

]  

Page 34: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

For produis added to tand so on. W“Armaz” wathe  proper  nroot ‘Malkh”

Let’s calc1(a) + 19(In Georg

connected wbet  is “Shin”lunar month ter “shin” ma

It  is noterian‐Georgiathe lunar dialine, which  i“Mang”, as  fword  connedered as the 

Hence,  isquare  systeKartlos, Arm

As with tof Georgian seek for the 

In the  lefname of the line  5‐25  eqmatches with

24(

As it has name  Phar  fsides, the grathe  four  sidword “Qan” into accountphemes stanvertical symm

The  sumstructural  grIn the ancienria”. We will 

10(i) + Hence, th

lowed by thrwhich  coinciand as for ththeir  ordinaizophsephy o

Judging  fAsomtavruli 

st

ucing the prohe words, f.eWith the sames  created  andname  in Geo” ‐ the sun. ulate the izop(r) + 13(m) +ian alphabet with  the Moo”, which meanconsists of toatches with th27(S) + 10(

worthy that tn alphabeticaagonal 13‐34. is  the  root offor  the 34th  lected  with  th son of the Min  the  Georgem  the  nameaz and Pharnathe help of thethnarqs wetoponym of thft corner of thKartlos the suquals  with  75h the izophse

q) + 1(a) + + 1

become knowfor  the  honoapheme of thdes  of  the  comatches wit

t, that two idend side by sidmetry of the tm  of  the  ordiraphemes  “phnt historical socalculate its g2(b) + 5(e) he sum of theree vertically lides with  thehe double syml  number  is of the Iberian from  this  thealphabetical 

tu-s Sromeb

per names of. Artavaz, Vare method as id  the  same  crgian  – Malk

phsephy of Ar+ 1(a) + 7(zthe  trace of n. The 27th  lens the moon otal 27 days ahe Armaz izop(i) + 14(n) =the 27th  letteral square on tThe 13th lettef  the  root of etter  ‘Khar”, e  God  ‐  ox, oon God “shigian  Asomtaes  of  three  Gavaz are refleche alphabeticare  found out,he state as wehe sun diagonum of the lett5 (5+10+15+2phy of “Kartli”

19(r) + 9(T10(i) = 75

wn the 23rd letour  of  the  Kinhe letter “Qanountry  and  ah  the countryentical doublee among the three letter coinal  numbershar”  and  “qaources Georggematry:  + 19(r) + 1e graphemes alocated symme  izophsephy mmetrical grap47,  which  mstate.  re  are  two  crsystem with 

i – TRANSACT

f Persian origiz, Mirvanoz, Pt seems the ncan  be  said  akhazi, which  h

maz:  z) + 10(i) = this name  caetter of  the ain Babyloniannd nights. Thphsephy:  = 51 r  is  located  inthe parallel  liner “man” is onthe Persian wit  is a Schumwhich  was  cn” [2]. vruli  alphabeeorgian  ethncted. al order the o,  it  is advisabell.   nal along withters on the pa20+25=75), w”:

) + 12(l) +

tter, was giveng  Pharnavazn” is the symbacrophonicallyy. We should e symmetricagraphemes oonsequence. s  of  the  idenn”  are  23+24ia was called 

0(i) + 1(a) =a23 m24 q25

metrical signs iof  the  Pharnpheme, the sumatches  with

ryptograms  inthe help of w

TIONS OF GTU –

34 

n “Z” Peroz name about has  a 

51 an be lpha‐n, the e let‐

n Ibe‐ne of n the word erian consi‐

etical arqs: 

origin ble  to 

h the rallel which 

n the .  Be‐bol of y  the take l gra‐of the 

ntical 4=47, “Ibe‐

= 47

5 fol‐is 72, avaz, um of h  the 

n  the which 

the cryplongcalcugrap

“neigthe was Caldof nconsGree[pg.1

Cwhicwill deanceive

1

f

b

h

T

Lvaz a

5

Aical till o

AnumnavaGodone:

Nlatedbetic

Wwhicand vaz. 

– ТРУДЫ ГТУ

izophsephy optogrammical gs  to  the numulating the crphemes  a23 m“With  the  heghbouring  couculture of othwidely spread

dean  science aumbers as wesidered  the  aece  Pythagor12, 126, 127]”Caldeans  creach the meaninput  the Asomn  table  and ed with the h

2 3 4

,

u l r

k v

c

N D

w

Z o

Let’s count noaccording to t5(f) + 1(a) +

According to tcalculation ofone‐digit one. 

According  to mber  72  is  coaz was  recog. We will chan: 

Now we will ed  by  Pythagocal meanings:

666 = We have  recech was  considpower and m

№ 1 (479),

of  the King Phgrapheme  o

meric meaningryptographemm24 q25 put elp  of  the  countries  Caldeher countriesd, which was and  culture. Tell as the otheancient  Calderas  develope”.  ated  their  owngs of the lettmtavruli alphacompare  theelp of the Ibe

4 5 6

l t

d

v y

Q

D

a

m

kriptog

o z

[

ow the gematthe Caldean ta+ 1(r) + 5(n

+ 7(z) =the Pythagoref the two‐digitIn this case: 

27 = 2 +the  cabbalisnnected withnized  as  the nge this two‐d

72 = 7 +encode  the norean  system :  6 + 6 + 6

eived  the  sacrdered as  the  satches with su

2011

harnavaz  is caof  the  “Jan” gs of  the  lettemic bloc of thein order (see 

onstant  relatioean  culture  ins. The mysteryan unseparabThe  cradle ofer mysteriousea  from  the ed  the  Calde

wn  numerologters are repeaabet accordine  gained  inforian‐Georgian

7

p

j

q

grama {

krip

gr

try of the namable:  n) + 1(a) + 6

= 27

ean system tht number is lo

+ 7 = 9 stic  doctrine h  the  name  oking  under  tdigit number 

+ 2 = 9 name of Pharaccording  to

= 18 = 1 + red number 9symbol of Gouch an enthna

alculated. Theletter  ] be‐ers  in case ofe symmetricalthe table).  ons  with  thenfluenced  ony of numbersble part of thef  the mystery sciences wasold  times.  Inean  doctrine

gical  table,  inated [13]. Weng  to  the Cal‐ormation    re‐n Square.  

8 9

s

g ;

.

]

/

pto–rama

me of Pharna‐

6(v) + 1(a) +

e numerolog‐owered down

the  receivedof God.  Phar-the  power  ofinto one‐digit

navaz    calcu-o  their  alpha‐

8 = 9 9  three  times,od of  strengtharq as Pharna‐

 e ‐f l 

e n s e y s n e 

n e ‐‐

+

‐n 

d -f t 

-‐

, h ‐

Page 35: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

35  

It  is  interesting,  that  the  sum of  the numeric mean‐ings of three symmetrical graphemes calculated accord‐ing to the Caldean table  a m q equals 9 according to the Pythagoras’ calculations: 

5 (a) + 6 (m) + 7 (q) = 18 = 1+8 = 9 Now we will define the positions of the Caldean table 

calculated  according  to  the  Iberian‐Georgian  alphabeti‐cal square (picture 2). We will discuss the indirect line 2‐30, which  is  the parallel of  the  lunar diagonal. The cha‐racteristic number of Pharnavaz 9th  and 23rd  letter‐sign Phar calculated according  to  the numerological method is  given  on  this  line,  which  is  the  first  syllable  of  the name of Pharnavaz.

Hence, the certain coincidence was defined between Iberian‐Georgian cryptogrammic and Caldean systems. 

3. CONCLUSION According to the conducted research and on the basis 

of the lexical and numerical analysis we can conclude, that when  the state of  Iberia was being established as  it was used during that period of time the information of histori‐cal  value  was  indicated  in  the  Asomtavruli  alphabetical system  as  the  toponym  of  the  Georgian  state  and  the proper names of  its ethnarqs. Syllabic‐numerical and nu‐merical‐graphical distributional analysis was used for it.   

There was proved Asomtavruli alphabetical structured system, which  contains  astronomical, mathematical,  ca‐lendar and historical information. It is essentially the per‐fect masterpiece, that had been kept till today ‐ the mas‐terpiece of the Georgian civilization of Hellinistic epoch. 

REFERENCES 1. Sulkhan‐Saba  Orbeliani,  Lexical  Georgian,  I.  Tbilisi, 

Merani, 1991, pg 28.  2. Pataridze  R. Georgian Asomtavruli.  Tbilisi: Nakaduli, 

1980.  3. Kandelaki  N.,  Tsertsvadze  G.,  Cryptoanalysis  of 

Georgian Asomtavruli Alphabet. Tbilisi, 2005.  4. Gvetadze  R., Gvetadze  D.,  Asomtavruli  Alphabetical 

Order  and  The  Beginnings  of  Georgian  Chronology, Svetitskhoveli, #2, 2009, pg. 91‐104. 

5. Gvetadze  R.,  Gvetadze  D.,  Paleography  of  Aso‐matvruli Alphabet  and Paradigmatic Analysis,  in  the same book. 

6. Панекук  А. История астрономии. М.: Наука, 1996, с. 70‐703. 

7. Chkhenkeli  T.  “The  Lives  of  Kings”  and  the  svene‐number  counting  system,  “Literature  and  Art”.  #1, 1991, pg. 27‐57. 

8. Sharadze  G.  Teimuraz  Bagrationi.  Tbilisi,  1972,  pg. 125‐126. 

9. Andronikashvili  M.,  Proccedings  from  the  Iranian‐Georgian Lingistic Relations, I. Tbilisi, 1966.  

10. Javakhishvili Iv., Georgian Paleography, TSU.  11. Меликишвили Г.А. Наири‐Урарту. Тбилиси, 1964. 12. Чистяков И. Числовые суеверия // Наука и жизнь, 

№8, 1968. стр.126‐7. 13. Скотт  П.С.  Полное  руководство  по  нумерологии. 

М.: Гранд, 2004.

 

uak 811/163.3 istoriuli saxelwodebebi asaxuli asomTavrul anbanur sistemaSi r. gvetaZe, d. gvetaZe metalurgiis, masalaTmcodneobis da liTonebis damuSavebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77

reziume: Tu gaviTvaliswinebT asomTavruli anbanis simetriuli grafemis da asoTa sax-

elebis distribucias anbanur mwkrivSi, xolo 36 asoian anbans davalagebT meeqvse rigis

kvadraturi matricis mixedviT 6x6, srulyofilad vlindeba anbanSi dafiqsirebuli ara

marto astronomiul-kalendaruli parametrebi, aramed istoriuli saxis cnobebi iberiis

saxelmwifo toponimis da eTnarqiis Sesaxeb. anbanis ricxvuli sistemiT asaxulia qar-

Tlis, qarTlosis da farnavazis saxelebis izofsebia. aso “jan”-is grafema ] aRmoCnda

universaluri kriptograma, romlis saSualebiT ganisazRvreba ara marto mTvare-mzis ka-

lendaruli tolobis metonis formula da zodiaqur wreze mzis gadaadgilebis parame-

trebi, aramed mefe farnavazis saxelis izofsefia 666. asomTavruli anbanuri sistema eli-

nisturi epoqis qarTuli civilizaciis Sedevria.

sakvanZo sityvebi: asomTavruli anbanuri sistema; iberiul-qarTuli anbanuri kvadrati;

grafemebis mimdevroba; astronomiul-kalendaruli parametrebi; nacvalsaxeli man; vin;

eTnarqi; eTnomimi izofsefia.

 

Page 36: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

36  

УДК 811/163.3 ИСТОРИЧЕСКИЕ  ИМЕНА,  ЗАСВИДЕТЕЛЬСТВЕННЫЕ В  ДРЕВНЕГРУЗИНСКОЙ  АЛФАВИТНОЙ СИСТЕМЕ «АСОМТАВРУЛИ» Гветадзе Р.Г.,  Гветадзе Д.Р. Департамент  металлургии,  материаловедения  и  обработки  металлов,  Грузинский  технический  университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава 77  

Резюме: Дистрибуция названий букв и симметричных графем в алфавитном ряду, а также расположение 

36  численных  знаков  алфавита  согласно  квадратной  матрицы  шестого  разряда  6×6,  позволяет  выявить зафиксированные  в  алфавитной  сиситеме  не  только  астрономические  и  календарные  параметры,  но  и сведения  исторического  характера  относительно  основателей  государства  Иберия.  В  численной  системе  грузинского алфавита  отражена изопсефия Картли, Картлоса и Фарнаваза.  

Графема «Джан»  ] оказалась универсальной криптограммой,  с помощью которой определяется не только метоновский цикл, но и изопсефия имени царя  Фарнаваза 666. 

Древнегрузинская  алфавитная  система  Асомтаврули  является  шедевром  грузинской  цивилизации  эпохи эллинизма. 

 

Ключевые слова:    алфавитная  система  Асомтаврули;  иберийско‐грузинский  алфавитный  квадрат; последовательность  симметричных  графем;  астрономические  и  календарные  параметры;  местоимения;  этнархи; этномим; изопсефия. 

  

 

Submitted: 13.12.10  

 

uak 669.168 sakazme masalebSi gamavali denebis damokidebuleba feroSenadnobTa Rumlis geometriul zomebze z. simongulaSvili* m. cirdava, v. kldiaSvili, S. nemsaZe, n. Ciqovani metalurgiis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: zurab simongulashvili @gru.ge 

 

 reziume: ganxilulia feroSenadnobTa

sadnob RumlebSi eleqtruli parametrebis

damokidebuleba mis geometriul zomebze.

naSromSi eqsperimentuli kvlevebis safuZ-

velze dadgenilia, mcire simZlavris eleq-

troRumlebisaTvis eleqtrodis diametris,

ganSlis diametris da abazanis diametris

optimaluri zomebi. dnobis maRali teqni-

kur-ekonomikuri maCveneblebis misaRwevad

aucilebelia deni eleqtrodis garSemo ga-

nawilebul iqnes Tanabrad da imavdroulad

gaizardos sakazme masalebis eleqtrowina-

Roba.

sakvanZo sityvebi: feroSenadnobebi; kazmi;

eleqtrodeni; eleqtrodi; winaRoba; eleq-

troRumeli.

1. Sesavali cnobilia, rom madanTermuli Rumlebis

Teoria mniSvnelovnad CamorCeba praqtikas.

es SeniSvna, kerZod, Seexeba feroSenadnobTa

Rumlebis ZiriTadi geometriuli zomebis

SerCevas, romelTa daproeqteba xorcielde-

ba kargad momuSave Rumlebis analogiurad

Page 37: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

37  

sxvadasxva empiriuli formulis gamoyene-

biT [1-5].

naSromSi – “feroSenadnobTa eleqtro-

Rumlebis unificirebuli seria” moyvanilia

monacemebi, romliTac saproeqto organiza-

ciebi sargeblobs Rumlebis ZiriTadi zome-

bis gasaangariSeblad. zogierTi formula,

romlic gamoiyeneba aseTi gaangariSebebis

dros Semdegia: ase magaliTad, f.p. ednera-

li iZleva rekomendacias, rom eleqtrode-

bis ganSlis diametri ganisazRvros for-

muliT:

dgan .= (2,7 – 3,0) del.,

sadac dgan. - eleqtrodebis ganSlis diame-

tria; del. - eleqtrodis diametria; dabaz. = 2 dgan. – abazanis diametria.

daaxloebiT aseTive Sedegebi miiReba

norvegieli mkvlevarebis empireuli for-

mulebis gamoyenebiT:

dgan. = 2,3 del. / 0,866;

dabaz.= dgan. +3,4 del.

sxvaTa monacemebiT:

dgan. = (2 del. +250) / 0,866;

dabaz.= dgan. +3,4 del.

“giprostalis” rekomendaciiT gamoTvle-

bis dros unda visargebloT eleqtrodebis

ganSlis wriuli farTis erTeulze mosuli

xvedriTi denuri datvirTvebidan, sadac aR-

niSnuli wris diametri tolia eleqtrode-

bis ganSlis diametrisa.

gamokvlevebSi [6,7] mocemuli formuliT

eleqtrodebis ganSlis diametria:

dgan. = [(U/0,8)∙0,75 + del. ] / 23

sm,

sadac U aris transformatoris yvelaze

maRali safexuris meoradi Zabva;

            dabaz. = dgan. +3,4 del.

rogorc vxedavT, aq aris mcdeloba moy-

vanili Zabva daukavSirdes eleqtrodebis

ganSlis diametrs, magram am formulebis

gamoyenebiT miRebuli Sedegebi yvelaze me-

tad gansxvavdeba praqtikuli monacemebisa-

gan.  gamoTvlebis Sedegebis Sedareba gviCve-

nebs, rom yvela moyvanili formulisTvis,

ukanaskneli oris garda, ganSlis diametris

fardoba eleqtrodis diametrTan daaxloe-

biT erTnairia da sakmaod axlosaa praqti-

kul monacemebTan [8,9]. im mizniT, rom ufro

dawvrilebiT da konkretulad gamogvevlina

Rumlis geometriul zomebsa da misi mu-

Saobis eleqtrul reJimebs Soris urTierT-

kavSiri, Cven SevecadeT gamogvekvlia 3,5÷4,5 mva simZlavris Rumlebis samuSao are, rom-lis drosac vcdilobdiT gagvensazRvra sa-

kazme masalebSi gamavali denebis sidide.

aqve unda aRvniSnoT, rom Cveni gamoTvlebi

aris miaxloebiTi da dasaxuli amocana sak-

maod gamartivebuli. 2. ZiriTadi nawili sacdeli gamoTvlebi Catarebul iqna

silikomanganumis (CMn17) dnobis pirobebSi, sadac sakazme masalebi (madani, koqsi, kvarciti,dolomiti) identuri iyo da maTi Tanafardoba kazmSi mudmivi.

pirveli miaxloeba mdgomareobs imaSi, rom sakazme masalebis eleqtrogamtaroba, Cveni daSvebiT, erTnairia Rumlis mTel mo-culobaSi, miuxedavad imisa, rom es sinam-dviles, garkveulwilad ar Seesabameba.

meore daSvebiT Rumlis samuSao areSi denis ganawilebis suraTi sakmaod aris ga-martivebuli.

Cven davuSviT agreTve, rom denebis mzomi yoveli milaki (zondi) romlebic gantot-vilia eleqtrodis gare zedapiridan, inar-Cunebs eleqtrodis RerZis paralelurad mudmiv zomebs, xolo TviTon milaki mimar-Tulia am RerZis perpendikularulad. aseTi daSveba samarTliania iseTi SemTxvevebisaT-vis, rodesac erTgvarovan kazmSi CaSvebu-lia usasrulod didi RerZuli sigrZis eleqtrodi. rogorc cnobilia es daSvebac moqmedi Rumlebis samuSaoa da pirobebs ar Seesabameba.

miRebulma daSvebebma saSualeba mogvca gadavsuliyaviT organzomilebian eleq-trul velze, ramac sakmaod gagvimartiva kvlevebis saangariSo nawili.

kvlevebis obieqtad Cven mier aRebuli iyo q. rusTavis sxvadasxva sawarmoSi gan-Tavsebuli 3500-4500 kvt simZlavris cilin-druli formis samfaza madanTermuli Rum-lebi grafitis eleqtrodebis tolgverda samkuTxedis wveroebSi ganlagebiT.

eleqtrodebis simetriuli ganlageba sa-Sualebas gvaZlevs gamoviyenoT eleqtror-kalur madanaRmdgenel RumlebSi denebis ga-nawilebis klasikuri sqema (nax.1) da kvleve-bisaTvis SevarCioT Rumlis SedarebiT mcire monakveTi, romelic naCvenebia me-2 naxazze, romelzedac datanilia polaruli bade, ro-melsac Cveulebriv iyeneben eleqtruli ve-lebis gamoTvlebis dros [10-12].

Page 38: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

38  

 

nax. 1. madanaRmdgeni Rumlis abazanaSi eleqtruli denebis ganawileba

1 _ naxSiris blokebi (qvedi); 1a- naxSiris blokebi (kedlis); 2 _ liToni; 3 _ wida. A _ tigeli;

Б _ airis (eleqtrodis qveda) are.

nax. 2. Rumlis gamosakvlevi nawili polaruli badiT:

r1 _ eleqtrodis radiusi; r2 _ ganSlis radiusi; r3 _ abazanis radiusi. 

gamosakvlevi moqmedi Rumlebis ZiriTadi

zomebia:

I Rumeli: eleqtrodis diametri – 300 mm,

ganSlis diametri 1080 mm, abazanis diametri

– 2160 mm.

II Rumeli: eleqtrodis diametri – 350 mm,

ganSlis diametri 1140 mm, abazanis diametri

– 2280 mm.

III Rumeli: eleqtrodis diametri – 400

mm, ganSlis diametri 1200 mm, abazanis di-

ametri – 2400 mm.

IV Rumeli: eleqtrodis diametri – 450

mm, ganSlis diametri 1320 mm, abazanis di-

ametri – 2640 mm.

III Rumlis zomebi yoveli Catarebuli

gaTvlebisaTvis miRebulia rogorc norma-

luri, optimaluri – asprocentiani.

abazanis siRrme yvela RumlisaTvis to-

lia 1200 mm.

unda aRiniSnos isic, rom yvela moqmedi

Rumlis eleqtrodebis damWerebis kon-

struqcia saSualebas gvaZlevda Segvecvala

rogorc eleqtrodis, asave maTi ganSlis

diametri.

yvela Cven mier Catarebuli gamoTvlebi

gamosaxulia pirobiT erTeulebSi, amitomac

kvlevebis Sedegebi SesaZlebelia nebismier

Rumels mivakuTvnoT.

gamoTvlebis pirveli seria (cxr. 1, nax.

3) Catarda iseT pirobebSi, rom eleqtrode-

bis ganSlis da Rumlis abazanis diametri

iyo mudmivi (dgan. – 1200 mm; dabaz. – 2400 mm;) xolo eleqtrodis diametri cvalebadi (del.

– 300, 350, 400, 450 mm).

yvela gamoTvlebSi denebis ganawileba

Cven mier Sefasebuli iyo denebis araTana-

bari ganawilebis koeficientis Ki saSuale-

biT, romelic TavisTavad aris kazmis denis

maqsimaluri mniSvnelobis fardoba mis mi-

nimalur sididesTan (Ki = Jmaqs. / Jmin. ). rogorc 1-l cxrilSi moyvanili monace-

mebidan Cans, eleqtrodis diametris gazr-

das Tan sdevs kazmis denebis ganawilebis

araTanabrobis (Ki) garkveuli zrda. me-3

naxazze mocemuli grafiki gviCvenebs, rom

kazmSi gamavali jamuri deni J izrdeba

eleqtrodis diametris (del..) gazrdasTan

erTad. es aixsneba imiT, rom eleqtrodis

diametris gazrdiT mcirdeba manZili misi

zedapiridan Rumlis gverdiT gamtar amo-

nags Soris da agreTve mcirdeba manZili

eleqtrodebs Soris. Sesabamisad winaRoba

mcirdeba da sakazme masalebSi izrdeba ga-

mavali deni.

Page 39: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

39  

cxrili 1

parametri gamoTvlis nomeri

1 2 3 4

gadaxris % 75 87,5 100 112,5

del. mm 300 350 400 450

Jamp. 200 240 320 460

Ki 1,6 1,66 1,73 1,90

nax. 3. kazmis denebis damokidebuleba

eleqtrodis diametrTan

gamoTvlebis meore seria Catarda eleq-

trodebis ganSlis diametris cvlilebebis pirobebSi (dgan.  ‐1080,1140,1200,1320 mm, iyo cva-lebadi, xolo del. -400mm da dabaz. - 2400 mm iyo mudmivi). es parametri, rogorc gamok-vlevebma gviCvena, yvelaze mniSvnelovnad ax-

dens zemoqmedebas Rumlis samuSao areSi ganTavsebul sakazme masalebSi gamaval de-nebze. ganSlis diametris cvlileba (misi gazrda an Semcireba), eleqtrodis diametris cvlilebasTan SedarebiT, iwvevs koeficien-tebis ufro mkveTr ryevebs (cxr .2, nax. 4).

cxrili 2

parametri gamoTvlis nomeri

1 2 3 4

gadaxris % 90

95

100

110

 dgan mm 1080 1140 1200 1320

 Jamp. 400 352 300 450

Ki 3,2 2,85 1,60 4,80 nax. 4. kazmis denebis damokidebuleba

               eleqtrodis ganSlis diametrTanNNANNN

eleqtrodebis ganSlis diametris gazrda

10% normalurTan SedarebiT, iwvevs Ki koe-ficientis 3-jer da metad gazrdas.

eleqtrodebis ganSlis diametris Semci-rebas aseve Tan axlavs kazmis denebis gana-wilebis cvalebadobis maRali xarisxi.

sakazme masalebSi gamavali denebis Tana-bari ganawilebis darRveva RumelSi eleq-trodebis ganSlis diametris gazrdis SemTxvevaSi gamowveulia denis im nawilis gazrdiT, romelic gantotebulia yoveli eleqtrodidan Rumlis gverdiTi amonagis mimarTulebiT, xolo ganSlis diametris Semcirebis SemTxvevaSi – denis im nawilis gazrdiT, romelic mimarTulia mezobeli eleqtrodebis mimarTulebiT.

eleqtrodebis ganSlis diametris Semcire-bisas deni izrdeba, romelic mimarTulia yo-veli mezobeli eleqtrodebisaken da piriqiT

– deni mcirdeba, romelic mimarTulia eleq-trodidan Rumlis amonagis mimarTulebiT.

rogorc me-4 naxazidan Cans, rodesac eleqtrodebis ganSlis diametria 1200 mm, e.i. optimaluri, 100%-iani. (ix.cxr. 2), maSin gvaqvs eleqtrodis gverdiTi zedapiridan gamtari kazmisaken ganStoebuli denis mini-maluri mniSvneloba da ASesabamisad am kaz-mis maqsimaluri winaRoba. garda amisa, eleqtrodis ganSlis diametris sididis yovelgvari gadaxra (rogorc gazrda, aseve Semcireba) denis gazrdas iwvevs da Sesaba-misad sakazme masalebis winaRoba mcirdeba.

unda aRiniSnos, rom praqtikaSi xSirad cdiloben gazardon Rumlis samuSao aris eleqtruli wredis winaRoba im angariSiT, rom erTi da igive simZlavris pirobebSi eleqtrodebze modiodes, rac SeiZleba ma-Rali Zabva.

Page 40: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

40  

rogorc cnobilia, madanaRmdgenel Rum-lebSi gazrdil, maRal Zabvebze muSaoba iw-vevs am Rumlebis muSaobis teqnikuri maCve-neblebis gaumjobesebas, rac gamowveulia eleqtruli danakargebis SemcirebiT da simZlavris koeficientis amaRlebiT. Cven mier gamosakvlev obieqtad SerCeul fero-SenadnobTa sadnob Rumels, romlis eleq-trodebis ganSlis diametri 1200 mm-ia, aqvs maRali saeqspluatacio maCveneblebi, rac garkveulwilad gamowveulia aRniSnuli Rumlis optimalurad kargad SerCeuli Zi-riTadi geometriuli zomebiT.

gamoTvlebis mesame seria Catarebul iqna im SemTxvevisaTvis, rodesac icvleba Rum-lis abazanis diametri (dabaz. – 2160; 2280; 2400; 

2640 mm, iyo cvalebadi, xolo del. - 400mm da dabaz. - 1200 mm iyo mudmivi). cdebis am seriis gamoTvlebis Sedegebi mocemulia me-3 cxrilSi da me-5 cxrilSi.

rogorc me-3 cxrilSi moyvanili monace-mebidan Cans denis ganawilebis arastabi-lurobis yvelaze dabali xarisxiT (Ki =1,63) gamoirCeva gamoTvlebis #3 SemTxveva, ro-melic ganekuTvneba Rumels, romlis abaza-nis diametri dabaz. =2400 mm.

unda aRiniSnos, rom Rumlis abazanis diametris gazrda iwvevs bevrad umniSvnelo darRvevebs sakazme masalebSi gamavali de-nis arastabilurobis TvalsazrisiT, vidre igive zomebiT abazanis diametris Semcireba.

cxrili 3

parametri gamoTvlis nomeri

1 2 3 4

gadaxris % 90 95 100 110

dabaz. mm 2160 2280 2400 2640

Jamp. 450 350 300 280

Ki 3,35 2,13 1,63 1.72

nax. 5. kazmis denebis damokidebuleba

Rumlis abazanis diametrze

me-5 naxazze mocemuli mrudi gviCvenebs, rom Rumlis abazanis diametris gazrdiT sakazme masalebSi gamavali deni mcirdeba. aseTi damokidebuleba imiT aixsneba, rom abazanis diametris gazrdiT manZili izr-deba eleqtrodsa da Rumlis gverdis amo-nags Soris. amis gamo winaRoba izrdeba da denis is mdgeneli mcirdeba, romelic am mi-marTulebiT miedineba.

3. daskvna Catarebul gamokvlevebze da Sesrule-

bul gamoTvlebze dayrdnobiT SeiZleba da-

vaskvnaT, rom Cven mier SerCeuli da praqti-

kaSi gamomdgari Rumlis geometriuli zome-

bi yvelaze metad uzrunvelyofs denis

simkvrivis Tanabar ganawilebas eleqtrodis

garSemo da sakazme masalebis winaRobis

yvelaze maRal maCvenebels.

unda aRvniSnoT, rom denis simkvrivis ga-

nawileba eleqtrodis irgvliv ganTavsebul

sakazme masalebSi mWidro kavSirSia Rumel-

Si.kazmis svlasTan amitom kazmSi gamavali

denebis ganawilebis Seswavla mniSvnelovania,

dasasrul, madanaRdgeniTi procesebisTvis.

dasasrul SeiZleba davaskvnaT da ga-

movTqvamT imeds, rom Rumlis eleqtroteq-

nikuri maxasiaTeblebis gamoTvlis meTode-

bi ufro gamartivdeba, daixveweba, daeqvem-

debareba programul marTvas da yovelive

es xels Seuwyobs eleqtroTermuli Rumle-

bis yvelaze optimaluri da racionaluri

eleqtruli da geometriuli parametrebis

dadgenas.

literatura 1. Чумаков А.А., Дгебуадзе Г.А., Ткач Г.Д. и др.

Влияние диаметра распада электродов на технологию и технико-экономические показа-тели выплавки силикомарганца и ферромар-ганца в закрытых печах РК3-16,5 // Метал-лургия марганца. Тез. докл. IV Всесоюзного совещания. Тбилиси, 1986, с. 148-149.

2. Дгебуадзе Г.А., Чумаков А.А., Гальвидис В.Ф. и др. Влияние распада электродов (Др) на техни-ко-экономические показатели выплавки силико-марганца и углеродистого ферромарганца в

Page 41: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

41  

закрытых рудовосстановительных электропечах // Металлургия марганца. Тез. докл. IV Всесоюз-ного совещания. Тбилиси, 1986, с. 146-147.

3. Воробьев В.П., Сивцов А.В., Дгебуадзе Г.А. и др. Опыт оптимизации электрического режима печей при выплавке марганцевых сплавов // Металлургия марганца. Тез. докл. IV Всесо-юзного совещания. Тбилиси, 1986, с. 143-144.

4. Воробьев В.П., Сивцов А.В. Строение рабочего пространства электропечей при выплавке мар-ганцевых сплавов // Металлургия марганца. Тез. докл. IV Всесоюзного совещания. Тбилиси, 1986, с. 137-138.

5. Гусев В.И., Андрюхин Г.С., Кравченко В.А. и др. Связь технологических, геометрических и электрических параметров печи при выплавке силикомарганца // Доклады II-го Всесоюзного совещания «Металлургия марганца». Тбилиси, 1977, с. 256-258.

6. Жердев И.Т., Занузданный Т.А. Зависимость то-ка шихтовых материалов от геометрических размеров ферросплавной печи. - В кн.: Развитие ферросплавной промышленности СССР. Киев, 1961, с.22-27.

7. Власенко В.Е., Фролов В.Ф., Белан В.Д. и др. К вопросу оптимизации работы рудовосстанови-

тельных печей // Материалы III Грузинского республиканского научно-практического сове-щания. Тбилиси, 1983, с.414-419.

8. Данцис Я.Б. Методы электротехнических рас-четов рудно-термических печей. Ленинград: Энергия, 1973.

9. Никольский Л.Е. Промышленные установки электродугового нагрева и их параметры.М.: Энергия, 1977.

10. Деханов Н.М. К вопросу о параметрах рудовос-становительной электропечи // Материалы III Грузинского республиканского научно-техн. совещания. Тбилиси, 1983, с.432-436.

11. Дгебуадзе Г.А., Гогоришвили Б.П., Никабадзе М.У. Выбор конструкции закрытых и полузак-рытых рудовосстановительных печей // Метал-лургия марганца. Тез. докл. IV Всесоюзного совещания, Тбилиси, 1986. - 135с.

12. Дгебуадзе Г.А., Никабадзе М.У., Воробьев В.П. Зональные энергетические балансы плавильного пространства экспериментальных РВП при выплавке углеродистого ферромарганца бесфлю-совым процессом // Металлургия марганца. Тез. докл. IV Всесоюзного совещания, Тбилиси, 1986, с. 141-142.

UDC 669.168 DEPENDENCE OF CURRENTS FLOWING THROUGH CHARGE MATERIALS ON GEOMETRICAL DIMENSIONS OF FERRO‐ALLOY STOVE    Z. Simongulashvill, M. Tsirdava, V. Kldiashvili, Sh. Nemsadze, S. Nebieridze Department of metallurgy, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There has been discused the dependence of electric parameters on its geometrical dimensions in a fer‐ro‐alloy melting  stove. On  the basis of  the experimental  researches,  the optimal dimensions of  the diameter of an electrode, the diameter of disintegration and diameter of the bath for low‐power electric stoves has been determined in the work.  It  is necessary to distribute the currents equally around an electrode and at the same time to  increase electric resistance of charge materials for achieving a high technical‐economic index.

Key words:  Ferro alloys; charge; electric current; electrode; resistance; electric stove. 

  УДК 669.168 ЗАВИСИМОСТЬ ТОКА ШИХТОВЫХ МАТЕРИАЛОВ ОТ ГЕОМЕТРИЧЕСКИХ РАЗМЕРОВ ФЕРРОСПЛАВНОЙ ПЕЧИ Симонгулашвили З.А., Цирдава М.О., Клдиашвили В.И., Немсадзе Ш.А., Чиковани Н.Р. Департамент металлургии, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

 

Резюме: Выбор оптимальных основных геометрических размеров ферросплавных печей, проектирование которых в настоящее время осуществляется по аналогии с хорошо работающими печами путем использования эмпирических  формул,  имеет  актуальное  значение  для  достижения  высоких  технико‐экономических показателей электроплавки. 

Page 42: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

42  

В работе исследована зависимость плотности тока шихтовых материалов от диаметра и распада электрода и диаметра ванны, для печей малой мощности. Проделанные расчеты позволяют сделать вывод о том, что для печей,  выплавляющих  силикомарганец,  оптимальными  являются  предложенные  нами  основные  параметры, которые отвечают наиболее равномерному распределению плотности тока вокруг электрода и одновременно наибольшей величине сопротивления шихтовых материалов.

Ключевые слова:  ферросплавы; шихта; электрический ток, электрод; сопротивление; электропечь. 

 

   

miRebulia dasabeWdad 16.11.10   УДК 669.26: 621.315:593 НОВЫЕ СТРУКТУРЫ И СВОЙСТВА ОКСИДОВ ХРОМА В СИСТЕМЕ  МЕТАЛЛ‐ОКСИД‐ПОЛУПРОВОДНИК О.И. Микадзе*,  Г.Ш. Дарсавелидзе,  Н.И. Майсурадзе,  М.Д. Дарчиашвили Департамент  металлургии,  материаловедения  и  обработки  металлов,  Грузинский  технический  университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава 77  E‐mail: [email protected]   

 Резюме:  Проведено  комплексное  исследование 

условий  формирования,  состояния  структуры  и электрофизических  свойств  слоистых  систем  типа металл‐оксид‐полупроводник,  выращенных  окисле‐нием моно‐ и поликристаллического нелегированного и малолегированного хрома. 

 Ключевые  слова:  хром;  оксид;  полупроводник; 

электропроводность; электрическая прочность.

 

1. ВВЕДЕНИЕ Совершенствование  технологии  создания  пере‐

ходных  областей  металл‐оксид‐полупроводник (МОП), с целью повышения стабильности электрофи‐зических  характеристик  и  длительности  их  эксплуа‐тации в экстремальных условиях, является актуальной задачей  современной  полупроводниковой  и  элект‐ронной  техники.  Наличие  электрически  активных структурных  дефектов  высокой  подвижности  в мелкодисперсном  диоксиде  кремния,  а  также различных  микроскопических  несовершенств  на границах раздела фаз, часто сокращает срок эксплуа‐тации классической системы МОП на основе кремния [1,2]. Поэтому исследование альтернативных звеньев с прогнозируемыми стабильными характеристиками, которые  необходимы  для  успешного  функциониро‐

вания  различных  микросхем  и  устройств,  представ‐ляет как научный, так и практический интерес. 

 2. ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ Термоэлектрические  свойства  металлических 

образцов  при  комнатной  температуре  изучены  на установке  для  измерения  эффекта  Холла,  а  тем‐пературная  зависимость  этих  свойств  получена  на установке  для  измерения  термоэлектрических  пара‐метров абсолютным стационарным методом. 

Параметры  электро‐  и  массопереноса  оксидных систем  измеряли  в  интервале  температур  1000‐1200 оС  соответственно  четырехзондовым  методом  и методом  Тубандта.  Исходными  материалами  слу‐жили особочистые порошки оксидов хрома и лантана (99,99%).  Методика  изготовления  образцов  и  про‐ведения  экспериментов  описана  ранее  [3].  Толщину оксидных  слоев,  сформированных  на  поверхности окисленных  образцов,  измеряли  в  растровом электронном  микроскопе  УМВ‐100К,  работающем  в электронографическом  режиме.  Пробивное  напря‐жение  оксидной  пленки  измерялось  двухзондовым методом. 

Как  и  следовало  ожидать,  малолегированные сплавы  на  основе  хрома,  содержащие  небольшие добавки редкоземельных и карбидообразующих эле‐

Page 43: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

43  

ментов,  являются  типичными  металлами  с  электро‐проводностью  порядка  105  Ом‐1.  см‐1  и  концент‐рацией носителей  тока около 1022  см‐3  (см.  табл. 1  и 2).  Низкие  значения  термо  ‐эдс  и  высокие  значения теплопроводности  также  подчеркивают  металличес‐кую  природу  сплава,  а  границы  зерен  играют заметную  роль  в  торможении  процессов  переноса. Измеренные  значения  электро‐  и  теплопроводности монокристаллического  хрома  в  полтора  раза  превы‐шают  соответствующие  значения  поликристал‐лического металла. 

Таблица 1 Термоэлектрические свойства нелегированного и 

малолегированного хрома  

Материал 

Концентр. нос. тока, 

,η см‐3 

Электро‐про- вод‐

ность,σ  

Ом‐1⋅см‐1 

Тепло‐про‐ вод‐ность, χ  102 

Вт/см⋅о

С 

Тер‐мо‐эдс 

,αмкВ/оС  

Монокрис‐таллический 

хром   104 785  54,5   

Поликриста‐ллический хром 

1,0⋅1022  83 500  38,5  7,70 

Малолегиро‐ванный хром 

∼1022  71440  35,9  7,90 

 

Таблица 2 Температурная зависимость теплопроводности и 

термо‐ эдс малолегированного хрома  

Температура t oC 

Теплопроводность, χ  102 вт/см⋅оС 

Термо‐эдс ,α мкВ/оС 

83  35,9  7,90 267  39,8  12,25 390  44,5  14,25 516  48,9  17,10 595  48,9  16,85 714  48,3  17,01 

 Единственным  оксидом  хрома,  стабильным  при 

высоких  температурах,  является  2 3Cr O .  Однако  в 

определенных  условиях  окисления  малолегирован‐ного  хрома,  наряду  с  основным  фазовым составляющим  сформированной  окалины,  обнару‐живается  также  термодинамически  исключительно стабильная  фаза  3LaCrO ,  которая  способствует 

сохранению  весьма  нестабильного  оксида  CrO   в интервале  1000‐1100  оС    [4].  Соотношение  этих  фаз заметно  влияет  на  электрофизические  свойства окалины (табл. 3). 

 

 Таблица 3 

Параметры электро‐ и массопереноса оксидных систем  

Оксидная система 

Темп‐ра, оС 

Электропро‐ водность, σ  Oм‐1⋅см‐1 

3+ tCr 

Электропро‐ водность, σ  Oм‐1⋅см‐1 

3+ DCr 

см2/сек

3+ μCr 

см2/в

 

2 3Cr O  

 

1000  880  2,75⋅10‐5 0,025  1,84⋅10‐11  5,0⋅10 1100  925  5,45⋅10‐4 0,505  4,19⋅10‐10  1,1⋅10 

1200  975  3,20⋅10‐3  3,120  2,79⋅10‐9  6,6⋅10 

3LaCrO   1200  2010  1,40⋅10‐4  0,280  7,28⋅10‐11  1,7⋅10 

 2 3

310%Cr O

LaCr+  

1000  1550  5,45⋅10‐6 0,010  6,50⋅10‐12  1,8⋅10 1100  1615  1,15⋅10‐4 0,185  1,50⋅10‐10  3,8⋅10 1200  1665  6,95⋅10‐4 1,155  1,03⋅10‐9  2,4⋅10 

 Анализ  приведенного  материала  позволяет 

заключить,  что  формирование  хромитов  лантана  не может  привести  к  уменьшению  электропроводности окалины. Скорее всего,  ее электронная составляющая увеличивается. Однако, с точки зрения жаростойкости, важна ионная проводимость, так как оксидная пленка утолщается за счет переноса ионов  [5]. Поэтому нами 

особенное  внимание  было  уделено  определению числа  переноса,  что  дает  возможность  вычисления ионной  составляющей  проводимости,  а  также коэффициента диффузии и подвижности ионов [6]. 

Измеренные и вычисленные значения параметров электро‐  и  массопереноса  оксидных  систем  приве‐дены в таблице 3.  

Page 44: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

44  

Практическое  отсутствие  ионной  проводимости  в рассматриваемых системах  хорошо согласуется с тем фактом,  что  когда  оксидная  пленка  сохраняется  на поверхности  металла,  она  довольно  медленно окисляется  и  при  высоких  температурах,  а  наличие электронной  проводимости  обусловливает  ее полупроводниковые  свойства.  Поскольку  в  опре‐деленных  условиях  (низкие  скорости  окисления, инициируемые невысокими  температурами и разре‐женными  по  кислороду  средами)  на  поверхности 

хрома  может  вырасти  эпитаксиальная  пленка  из монооксида,  резонно  предположить,  что  ориента‐ционные  соотношения  между  кристаллическими  ре‐шетками  матрицы    оксида  могут  повлиять  на  элект‐рическую прочность сформированной пленки. 

Для  выяснения  этого  момента  нами  измерены пробивные  напряжения  оксидных  пленок,  выра‐щенных  окислением  монокристаллического,  полик‐ристаллического  и  малолегированного  хрома  (см. табл.4). 

 Таблица 4 

Электрическая прочность оксидных пленок  

 Матрица 

Условия окисления   U пробивное 

В

Фазовый состав окалины 

2OP  атм.  t oC  τ  час

Монокристаллический хром 

10‐14  700  2,5  0   

10‐2  700  0,5  20   

10‐2  700  2,5  100   

0,2  700  0,5  500  CrO  

0,2  700  2.5  500  2 3,CrO Cr O  

Поликристаллический хром 

0,2  700  2,5  100  2 3Cr O  

Малолегированный хром 

10‐2  1100  2,5  0   

0,2  1200  2,5  650  2 3 3,Cr O LaCrO  

 Если  учесть,  что  толщина  наиболее  непробива‐

емых пленок колеблется от 0,5 до 10 мкм, то уровень электрической прочности для этих пленок получается весьма высоким: от 650 кВ/см до 10 мВ/см. По мере возрастания  температуры  и  выдержки  окисления, монооксид  хрома  трансформируется  в  оксид,  т.е.  на диэлектрической  пленке  вырастает  полупровод‐никовый  слой  и  таким  образом  получается  система, аналогичная МОП.   

 3. ЗАКЛЮЧЕНИЕ  Полученные экспериментальные результаты пока‐

зывают  теоретические  возможности  создания  новых структур  МОП  на  основе  монокристаллического  Cr  при  формировании  на  его  поверхности  оксидных пленок со специфическими характеристиками. 

   

ЛИТЕРАТУРА 1.  Епифанов  Г.И.,  Мома  Ю.А.  Твердотельная  элек‐троника. Москва.: Высшая школа  ,1986. ‐ 304с. 

2. Holt D.B.,  Jacobi B.G. Extended Defects  in Semicon‐ductors. Cambridge: University Press, 2007. ‐ 460p. 

3. Микадзе О.И., Булия Б.П., Майсурадзе Н.И., Канде‐лаки А.З.  Электрофизические свойства окисленных слоев  малолегированного  хрома//  Металлофиз. новейшие технол., 2004, 26, №9, с. 1181‐1191. 

4.  Тавадзе  Ф.Н.,  Микадзе  О.И.,  Кутелия  Е.Р.,  Булия Б.П.,  Ракицкий А.Н. Механизм высокотемператур‐ного  окисления  малолегированного  хрома  //Изв. АН  СССР.  Неорганические  материалы,  1984,  20, №7, с.1121‐1125.  

5.  Kofstad  Per. High  Temperature  Corrosion.  London‐New York: Elsevier Applied Science, 1988. ‐ 558p. 

6. Lillerud K.P., Kofstad P. Oxidation of Annealed Ther‐mally  Etched  Chromium  at  800‐1100oC//J.  Electro‐chem. Soc., 1980, 127, N11, p. 2397‐2410. 

  

Page 45: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

45  

uak 669.26:621.315:593 qromis oqsidebis axali struqturebi da Tvisebebi metal-oqsid-naxevargamtaris sistemaSi o. miqaZe, g. darsaveliZe, n. maisuraZe, m. darCiaSvili metalurgiis, masalaTmcodneobis da liTonebis damuSavebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77

reziume: Catarebulia metal-oqsid-naxevargamtaris tipis Sreebrivi sistemis formirebis

pirobebis, struqturuli mdgomareobebisa da eleqtrofizikuri Tvisebebis kompleqsuri

gamokvleva. am sistemis miReba xdeba monokristaluri da polikristaluri aralegirebuli

qromis, agreTve mcired legirebuli qromis Jangvis Sedegad.

sakvanZo sityvebi: qromi; oqsidi; naxevargamtari; eleqtrogamtaroba; eleqtruli simt-

kice.  

UDC 669. 26:621.315:593 NEW STRUCTURES AND PROPERTIES OF CHROMIUM OXIDES IN THE  METAL‐OXIDE‐SEMICONDUCTOR SYSTEM O. Mikadze, G. Darsavelidze,  N. Maisuradze,  M. Darchiashvili Department of metallurgy, materials science and metal‐working, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia  

Resume: There has been carried out the complex investigation of forming conditions, structure state and electro‐physical characteristics of metal‐oxide‐semiconductor type stratified system formed by oxidation of mono and poly‐crystalline unalloyed chromium, as well as the low‐alloyed chromium. 

 Key words:  chromium; oxide; semiconductor; conductivity; disruptive stability.  

   

Принято к печати 18.10.10  

    

Page 46: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

46  

informatikisa da marTvis

sistemebis seqcia

УДК 519.2 ПОСТРОЕНИЕ МОДЕЛИ И АНАЛИЗ СИСТЕМЫ M/M/4+3 Г.Н. Амилахвари, Д.В. Гулуа, Г.М. Пипиа Департамент математики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава 77 E‐mail: [email protected]   

 Резюме: Исследована  система  очередей  восста‐

новлений  и  замещений.  Количество  основных  и резервных элементов равно соответственно четырём и  трем.  Процессом  восстановления  и  замещения заняты  по  два  органа.  Время  восстановления  и замещения –  экспоненциально распределённые слу‐чайные величины. Для финальных вероятностей сос‐тояния  системы,  с  помощью  мнемонической  схемы, записана    линейная  алгебраическая  система  урав‐нений.  Определена  экономическая  эффективность функционирования системы. 

 Ключевые  слова:  замкнутая  система  очередей; 

резервирование;  замещение;  восстановление;  эко‐номическая эффективность; мнемоническая схема.

 

3. ВВЕДЕНИЕ По  поручению  Международного  союза  электро‐

связи  (МСЭ),  шведские  специалисты  разработали рекомендацию  Е.862  “Надежностное  планирование телекоммуникационных  сетей”,  которая  была  оконча‐тельно  одобрена  в 1992  году  [1].  Из  двух  возможных подходов  к  надежностному  планированию  –  интуи‐тивному и аналитическому, рекомендация Е.862 впол‐не  убедительно  отдает  предпочтение  последнему. Особое  внимание  уделяется  аналитическим  моделям сложных  резервированных  систем.  В  предлагаемой статье  рассмотрены  вопросы  моделирования  и  ана‐лиза  функционирования  резервированной  техничес‐кой  системы  (описанию  и  исследованию  подобных систем посвящены работы  профессора Какубава [2,3]). 

 4. ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ Исследуемый объект состоит из   m основных  (ОЭ) 

и  n  резервных  элементов  (РЭ).  Все  элементы идентичны.  Для  нормального  функционирования системы необходимо поддерживать  все m  основные 

элементы в рабочем состоянии. Система продолжает функционировать  и  в  случае  сокращения  количества основных  элементов,  но  эффективность  функциони‐рования  системы  падает,  в  связи  с  чем  необходимо обратиться  к  резервному  элементу  и  осуществить замещение вышедшего из  строя основного элемента  резервным. 

Основные  элементы  отказывают  с  интенсивностью α, а резервные ‐ с интенсивностью β. При отказе любого (основного  или  резервного)  элемента  возникает требование на восстановление,  которое обслуживается органами  восстановления  (ОВ)  при  первой  же возможности  (необходимо  наличие  свободного  ОВ). Восстановление  происходит  с  интенсивностью  μ. Количество  органов,  осуществляющих  восстановление, равно  r.  После  восстановления  элемент  становится резервным.  При  отказе  основного  элемента,  дополни‐тельно возникает  требование на замещение основного элемента  резервным.  Возникшее  требование  на замещение  осуществляется  органами  замещения  (ОЗ) при первой же возможности  (необходимо наличие как РЭ, также наличие свободного ОЗ). Замещение происхо‐дит с интенсивностью λ. Количество органов замещения равно  k.  При  этом,  в  процессе  замещения  или  восста‐новления  одного  элемента  участвует  только  один соответствующий орган. 

Описанная  система  является  системой  очередей. Очереди  возникают  в  результате  отказа  элемента. Очереди обслуживаются ОВ и ОЗ. 

Займёмся  составлением  математической  модели рассматриваемой  системы  в  случае m=4,  n=3,  k=r=2. Ввведем понятие состояния системы. Мы скажем, что 

система  находится  в  состоянии  si,j  ( 0,4i = , 0,7j = ), 

если  количество  недостающих  основных  элементов равно  i,  а  количество  неработоспособных  элементов (основных  и  резервных)  составляет  j.  Обозначим через  P(i,j)  предельную  вероятность  нахождения системы в состоянии si,j [4].  

При  построении  системы  линейных  алгебраичес‐ких  уравнений,  для  описания  поведения  системы используем карту состояния системы (КСС) [5,6]. 

Page 47: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

47  

Анализ  объекта  моделирования  показывает,  что существенными  состояниями  [4]  являются  состояния 

si,j  ( 0,4i = , 0,3j i= + ).  Построим  карту  состояния 

системы (КСС) (рис.1). По  КСС  получаем  следующую  систему  линейных 

алгебраических  уравнений  для  определения  P(i,j)  

( 0,4i = ,  0,3j i= + )    (сумма  потоков  вероятности,  

переводящих  систему  в  данное  состояние,  равна сумме всех потоков вероятности, выводящих систему из этого состояния [4] ): 

(4α+3β) P(0,0) =  λ P(1,0) +  µ P(0,1)   (3α+3β+λ) P(1,0) = 2λ P(2,0) + µ P(1,1) (2α+3β+2λ) P(2,0) = 2λ P(3,0) + µ P(2,1) (α+4β+2λ) P(3,0) = 2λ P(4,0) + µ P(3,0) (5β+2λ) P(4,0) = µ P(4,1) (4α+2β+µ) P(0,1) = 3β P(0,0) + λ P(1,1) + 2µ P(0,2) (4α+β+2µ) P(0,2) = 2β P(0,1) + λ P(1,2) + 2µ P(0,3) (4α+2µ) P(0,3) = β P(0,2) + λ P(1,3) (3α+2β+λ+µ) P(1,1) = 4α P(0,0) + 3β P(1,0) + 2λ P(2,1) + 2µ P(1,2) 

   

  

Рис.1. Карта состояния моделируемого объекта (КСС) 

 (3α+β+λ+2µ) P(1,2) = 4α P(0,1) + 2β P(1,1) + 2λ P(2,2) + +2µ P(1,3) (3α+λ+2µ)  P(1,3)  =  4α  P(0,2)  +  β  P(1,2)  +  2λ  P(2,3)  + + 2µ P(1,4)  (3α+2µ) P(1,4) = 4α P(0,3) + λ P(2,4) 

(2α+2β+2λ+µ) P(2,1) = 3α P(1,0) + 3β P(2,0) + 2λ P(3,1) + +2µ P(2,2) (α+3β+2λ+µ) P(3,1) = 2α P(2,0) + 4β P(3,0) + 2λ P(4,1) + +2µ P(3,2) (2α+β+2λ+2µ) P(2,2) = 3α P(1,1) + 2β P(2,1) + 2λ P(3,2) + +2µ P(2,3) 

Page 48: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

48  

(2α+2λ+2µ)  P(2,3)  =  3α  P(1,2)  +  β  P(2,2)  +  2λ  P(3,3)  + + 2µ P(2,4) (α+2β+2λ+2µ) P(3,2) = 2α P(2,1) + 3β P(3,1) + 2λ P(4,2) + +2µ P(3,3) (α+β+2λ+2µ) P(3,3) = 2α P(2,2) + 2β P(3,2) + 2λ P(4,3) + +2µ P(3,4) (α+2λ+2µ)  P(3,4)  =  2α  P(2,3)  +  β  P(3,3)  +  2λ  P(4,4)  + + 2µ P(3,5) (2α+λ+2µ) P(2,4) = 3α P(1,3) + 2λ P(3,4) + 2µ P(2,5) (α+λ+2µ) P(3,5) = 2α P(2,4) + 2λ P(4,5) + 2µ P(3,6) (2α+2λ) P(2,5) = 3α P(1,4) + λ P(3,5) (α+2µ) P(3,6) = 2α P(2,5) +λ P(4,6)  (4β+2λ+µ) P(4,1) = α P(3,0) + 5β P(4,0)  + 2µ P(4,2) (3β+2λ+2µ) P(4,2) = α P(3,1) + 4β P(4,1)  + 2µ P(4,3) (2β+2λ+2µ) P(4,3) = α P(3,2) + 3β P(4,2) + 2µ P(4,4) (β+2λ+2µ) P(4,4) = α P(3,3) + 2β P(4,3) + 2µ P(4,5) (2λ+2µ) P(4,5) = α P(3,4) + β P(4,4) + 2µ P(4,6) (λ+2µ) P(4,6) = α P(3,5) +  2µ P(4,7) 2µ P(4,7) = α P(3,6)  

Полученную  систему  линейных  алгебраических уравнений можно записать в виде 

  Ap = 0,  (1) где вектор 

P = (P(0,0), P(0,1), P(0,2), P(0,3), P(1,0), P(1,1), P(1,2), P(1,3), P(1,4), P(2,0), … , P(4,7))T ,  

A =  ija i=0,29;j=0,29  ‐разряжённная матрица, элемен‐

ты которой равны соответственно: α00=4α+3; α01=‐ µ; α04=‐ λ; α0k=0, для остальных k; α10=‐3β;  α11=4α+2β+µ;  α12=‐2µ;  α15=‐λ;  α1k=0,  для 

остальных k; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . .  α29 22=5β+2λ; α29 23=‐µ; α29 к =0, для остальных k. Нетрудно заметить, что  |A| = 0. Для определения  

предельных  вероятносткей  P(i,j)  ( 0,4i = , 0,3j i= + )  

заменим одно уравнение системы  (1) нормирующим 

условием 4 3

0

( , ) 1i

i j i

P i j+

= =

=∑ ∑ ,  после  чего  решение 

полученной  системы линейных алгебраических  урав‐нений носит чисто технический характер. 

Рассмотрим  вопрос  экономической  эффективнос‐ти  системы.  В  качестве  целевой  функции  введем показатель экономической эффективности [7]: 

  F(m,n,k,r) = 9

1k k

k

c E=∑ .      (2) 

Здесь:  c1  ‐  доход  в  единицу  времени  от  одного основного  элемента;  c2  ‐  доход  в  единицу  времени от одного резервного элемента; с3 ‐ доход в единицу времени  от  одного  резервного  злемента,  находя‐щегося  в  процессе  замещения;  с4  ‐доход  в  единицу 

времени  от  одного  злемента,  находящегося  в процессе  ремонта;  с5  ‐  затраты  в  единицу  времени на один неработоспособный элемент (не в ремонте); с6 ‐ затраты в единицу времени на один работающий орган замещения; с7 ‐  затраты в единицу времени на один неработающий орган замещения;с8  ‐ затраты в единицу времени на один работающий орган восста‐новления (ремонта); с9  ‐ затраты в единицу времени на  один  неработающий  орган  восстановления  (ре‐монта); 

 

  

Рис.2. Линии основных элементов 

 

 Е1‐  среднее  количество  основных  элементов;  Е2 – среднее количество резервных элементов;  Е3 –  сред‐нее количество резервных  элементов, находящихся в процессе  замещения;  Е4  ‐  среднее  количество  зле‐ментов,  находящихся  в  процессе  ремонта;  Е5  ‐ среднее  количество  неработоспособных  элементов (не в ремонте); Е6  ‐    среднее количество работающих органов замещения; Е7 ‐  среднее количество нерабо‐тающих органов  замещения;  Е8  ‐  среднее  количество работающих  органов  восстановления  (ремонта);  Е9  ‐ среднее  количество  неработающих  органов  восста‐новления (ремонта). 

Для определения значений  Ei (i= 1,9 ) воспользуемся линиями соответствующих операций на КСС. Конкретно, линии  основных  элементов  схематически  можно представить в виде сплошных линий на рис.2. Отметим, что  числа  на  оси  абсцисс  (0,1,2,3,4)  указывают  на количество  работоспособных  основных  элементов, когда  состояния  системы  соответствуют  узлам,  рас‐положенным на соответствующих линиях операции. 

Из  полученной  схемы  можно  легко  записать распределение  случайной  величины  –  количество работоспособных основных элементов. 

  

0  1  2  3  4 

7

0

(4, )i

P i=∑   ∑

=

6

0

),3(i

iP ∑=

5

0

),2(i

iP   ∑=

4

0),1(

iiP   ∑

=

3

0),0(

iiP

 

j

3 1 2  i 4 0

Page 49: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

49  

Тогда   

Е1 = 6

0

(3, )i

P i=∑  + 2 

5

0

(2, )i

P i=∑  + 3 

4

0

(1, )i

P i=∑  +  

+4 3

0

(0, )i

P i=∑ . 

Аналогично: Е2 = [P02+P12+P22+P33+P44] + 2[P01+P11+P21+P32+P43] + 

+3[P00+P10+P20+P31+P42] + 4[P30+P41] + 5P40; 

Е3 = [3

0

(1, )i

P i=∑ +

4

2

( , 2)i

P i i=

+∑ ] + 2 4 1

2 0( , )

i

i j

P i j+

= =∑∑ , 

Е4 = 4

0

( ,1)i

P i=∑ + 2(

1 4

0 01 ( , )

j i

P i j= =

−∑∑ ); 

Е5 = E15  ‐  Е4 , где E

15 ‐ среднее количество неработо‐

способных элементов и  

E 15  = 

4

0

( ,1)i

P i=∑ + 2 

4

0

( , 2)i

P i=∑ + 3 

4

0

( ,3)i

P i=∑ + 4 

4

1

( , 4)i

P i=∑ + 

+5 4

2

( ,5)i

P i=∑ + 6 

4

3

( ,6)i

P i=∑ + 7P(4,7). 

Далее очевидно, что  E6 = E3 ,  E7 = 2 ‐ E6 ,  E8 = E4 ,  E9 = 2 ‐ E8. 

Подставляя  полученные  значения Ei  (i=  1,9 )  в  (2), можно  определить  экономическую  эффективность функционирования  исследуемой  системы  (m=4,  n=3, k=r=2)  для  заданных  параметров  α,β,λ,µ.  Нетрудно видеть,  что,  имея  возможность  вычислить  эконо‐мическую эффективность системы, мы можем решать задачу  оптимизации  системы  по  входным  (управ‐ляемым) параметрам.  

Построенная модель реализована в среде MatLab. Экспериментальные входные данные: 

α  β  λ  µ  с1  с2  с3  с4  с5  с6  с7  с8  с9 0,01  0,001  1  0,1  10  2  0  ‐3  ‐3  ‐5  ‐1  ‐15  ‐3 

 

В  результате  вычисления  получаем  F(4,3,2,2)  = 30.1572.  На  столбиковой  диаграмме  (рис.3)  изоб‐ражена  величина  значений  компонентов  вектора  P. Диаграмма  указывает  на  стабильную  работу  основ‐ных  элементов.  Если  среди  входных  параметров изменить  значение  α=0,01  на  α=0,1  (т.е.  надёжность 

работы оснавных элементов ухудшить на порядок), то в  резельтате  расчётов  получим    F(4,3,2,2)  =  ‐31.9787 (т.е. система работает на убыль), а диаграмма (рис. 4) указывает на резкое ухудшение стабильности работы оснавных элементов. 

 

  

Рис. 3. Диаграмма величины P, (α=0,01)

 

Рис. 4. Диаграмма величины P, (α=0,1)   

3. ЗАКЛЮЧЕНИЕ  Построение  модели  системы  не  является  само-

целью. Построенная модель является лишь средством для  проведения  экспериментов;  определения,  прак-тически значимых, различных выходных параметров; анализа  функционирования  системы  для  различных входных  параметров  и  т.д.  Как  пример,  используя построенную  модель  и  карту  состоянии  системы,  в статье рассмотрен вопрос вычисления экономической эффективности  системы,  а  также  построены  диа-

граммы,  которые  отражают  поведение  системы  при разных входных параметрах. 

 

ЛИТЕРАТУРА 1. Recommendation E.862 (rev.1) Dependability of Tele‐

communication Networks. Geneva, 1992. 2. Kakubava  R.  New  Markovian  and  semi‐Markovian 

closed queuing systems   with two types of service as mathematical models of reliability and maintenance. 

0 5 10 15 20 25 30 350

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0 5 10 15 20 25 30 350

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

Page 50: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

50  

3. Kakubava R. Multi‐line Markov closed queuing system for  two maintenance  operations.  Electronic  Journal. Reliability and Risk Analyses: Theory and Applications. Vol. 1, 2010. 

4. Вентцель  Е.С.,  Овчаров Л.А.  Теория  случайных  про-цессов  и  ее  инженерные  приложения.  М.:  Наука, 1991. 

5. Khurodze R., Kakubava I., Gulua D. Priority queuing sys‐tem  for  replacements  and  renewals,  Bulletin  of  the 

Georgian  Academy  of  Sciences,  172,  No.1,  (p.42‐45),  2005. 

6. Gulua D. A   general  stochastic model of  the priority service  system whith  two  types of operations,  PRO‐CEEDINGS of  I.Vekua  Institute of Applied Mathemat‐ics, VOL 57 , (p.34‐43), 2007. 

7. Gulua  D.,  Optimization  of  Priority  Queuing  Repla‐cement  System  by  Economical  Criterion.  Bulletin  of the Georgian Academy of Sciences, 172, No.3, (p.428‐431), 2005. 

 

uak 519.2 M/M/4+3 sistemis modelireba da analizi g. amilaxvari, d. gulua, g. fifia maTematikis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77

reziume: naSromSi gamokvleulia Canacvlebebisa da aRdgenebis rigebis momsaxurebis

sistema. ZiriTadi da sarezervo elementTa raodenobaa, Sesabamisad oTxi da sami. aR-dgeniTa da CanacvlebiT dakavebulia or-ori organo. Canacvlebisa da aRdgenis dro eqspo-

nencialurad ganawilebuli SemTxveviTi sidideebia. organzomilebiani SemTxveviTi proce-

sis mnemonikuri sqemidan, Cawerilia sistemis finaluri mdgomareobis amsaxveli wrfiv al-

gebrul gantolebaTa sistema. gamoTvlilia sistemis funqcionirebis ekonomikuri efeqtu-

roba.

sakvanZo sityvebi: rigebis Sekruli sistema; rezervireba; Canacvleba; aRdgena; ekonomi-

kuri efeqturoba; mnemonikuri sqema.

  UDC 519.2 CREATION OF MODEL AND ANALYSIS OF SYSTEM M/M/4+3 G. Amilakhvari, D. Gulua, G. Pipia Department of mathematics, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia  

Resume: There  is researched stand‐by technical system with two operation types (replacement and renewal). By renewal and replacement process are occupied  two by  two organs. Replacement and renewal  time – exponentially distributed random variables. For final probabilities of a state of system, by means of the mnemonic circuit, the linear algebraic system of equations is written down. There is defined economic efficiency of functioning of system. 

 Key words:  stand‐by system of queuing; reservation; replascement; reneval; economic efficiency; mnemonic cir‐

cuit.  

   

Принято к печати 18.12.10   

Page 51: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

51  

uak 621. 397. 13 kardioriTmis sixSiris dinamikuri sistemis analizi kompiuteruli

vizualizebuli meTodebis safuZvelze i. CxeiZe, m. beriSvili, l. tokaZe sainJinro kibernetikisa da xelsawyoTmSeneblobis departamenti, saqarTvelos teqnikuri

universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77

E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: naSromSi ganxilulia kardi-

oriTmis dinamikuri sistemis kvlevis gra-

fikuli meTodebi, dafuZnebuli determini-

rebuli qaosis Teoriaze. miRebuli Sedegebi

TvalsaCinod gviCvenebs gansxvavebas avad-

myofi da janmrTeli pacientebis maCveneb-

lebis cvlilebaSi. kardioriTmis dinamikis

kvlevam aCvena, rom SemoTavazebuli meTode-

bis gamoyeneba saSualebas iZleva Catardes

bio-samedicino sistemebis Tvisebebis ana-

lizi MathCad programis garemoSi. Ggamoye-nebuli algoriTmebis vizualizebuli xa-

siaTi sagrZnoblad amartivebs maTi dinami-

kuri qcevis gansakuTrebulobis gagebas,

aRqmas da eqimebs daexmareba obieqturi di-

agnostikis dasmaSi.

sakvanZo sityvebi: MathCad programa; kar-

dioriTmis sixSire, haosgrama; herstis maCve-nebeli; droiT-sixSiruli warmodgena.

1. Sesavali eleqtrokardiografia, anu miokardis

eleqtruli aqtivobis registraciis meTodi,

romelic SemoRebuli iyo eintxovenis mier

gasuli saukunis dasawyisSi, sadReisodac

rCeba gulis mdgomareobis diagnostikis

yvelaze gavrcelebul meTodad [1].

Tanamedrove kompiuterulma teqnologi-

ebis SesaZleblobebma arsebiTad aamaRles am

meTodis informatiuloba, gaamdidres biosa-

medicino monacemTa kvleva axali specifi-

kuri maTematikuri aparatiT, romelic samo-

mavlod Seqmnis kardiosignalis dinamikis

diagnostirebisaTvis martiv programul kom-

pleqss. is sasargeblo iqneba “Health‐Grid” teqnologiebis realizaciisaTvis. “Health‐Grid”-s eleqtronul medicinaSi miCneulia,

rogorc informaciuli teqnologiebis ino-

vaciuri gamoyenebis saSualeba [2].

samedicino sistemis Tvisebis yvela

meTodi unda iTvaliswinebdes im faqts, rom

cocxali organizmi Seicavs uamravi rao-

denobis urTierTgavlenad kavSirebs, rac

maT aqcevs arawrfiv dinamikur meqanizmebad,

romelTa funqciebis aRwera moiTxovs ara-

ordinarul meTodologiur midgomas [3,4,5].

2. ZiriTadi nawili warmodgenili naSromis mizania kardio-

gramis kardioriTmis dinamikis magaliTze

vaCvenoT uaxlesi kompiuteruli teqnolo-

giebis gamoyenebis mizanSewoniloba dinami-

kuri sistemebisa da arastacionaruli pro-

cesebis analizisaTvis.

kompiuteruli teqnologiebis qveS am

SemTxvevaSi vgulisxmobT dinamikuri siste-

mis kvlevis grafikul meTodebs. maT gaaC-

niaT vizualizebis Tviseba, romelic Tval-

saCinod gviCvenebs gansxvavebas avadmyofi da

janmrTeli adamianis maCveneblebis cvli-

lebaSi. SemoTavazebuli meTodebis algo-

riTmebis realizacia xorcieldeba MathCad programul garemoSi. MathCad  programaSi

amocanebis gadawyveta, ZiriTadi progra-

muli konstruqciebis danergviT martivad

xdeba da sirTuleebs ar Seicavs, dakavSire-

buls maRali donis enis daprogramebasTan.

kardioriTmis arawrfivi qaoturi dina-

mikis geometriuli analizi efuZneba e.w. de-

terminirebuli qaosis Teorias [3,4]. gulis

riTmis parametrebis cvlileba qaotur xa-

siaTs atarebs, darRvevebi ki muSaobis mar-

TvaSi iwvevs mTlianobaSi sistemis dinami-

kuri yofaqcevis cvlilebas. amis Sedegad

irRveva tipuri qaoturi suraTi [5].

arawrfivi dinamikis kanonebis [5] Tanax-

mad sakvlevi procesi fazur sibrtyeSi un-

da ganvixiloT. kardioriTmis sixSiris di-

namikis mimarTebaSi garda riTmis sixSiris

gansazRvrisas am parametris cvlilebis siC-

qarec unda gamoiTvalos. am procesis araw-

rfivi dinamika ganisazRvreba haosogramis

agebiT. statiaSi asaxulia miRebuli haos-

Page 52: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

52  

gramebi janmrTeli da avadmyofobis zRvar-

ze myofi pacientisaTvis.

1-l naxazze mocemulia janmrTeli adami-

anisaTvis miRebuli kardioriTmis cvlile-

bis grafikuli warmodgena fazur sibrtyeSi

(haosgrama) [3,4]. abscisaTa RerZze gadazo-

milia riTmogramis sixSiris cvlileba

drois mixedviT, ordinataTa RerZze ki ga-

dazomilia riTmogramis sixSiris cvlile-

bis siCqare.

nax. 1. normaluri mdgomareobisaTvis damaxasiaTebeli

haosgramis magaliTi

qveda naxazze mocemulia haosgrama im SemTxvevaSi, roca adgili aqvs sistemis disbalanss.

nax. 2. avadmyofobis zRvarze myofi pacientis mdgomareobisaTvis

damaxasiaTebeli haosgramis magaliTi

rogorc vxedavT, me-2 naxazze Cndeba

kardioriTmis dinamikis “qaotirebis” dar-

Rveva. haosgramis damuSaveba cnobili meTo-

dikiT, magaliTad histogramis agebiT, sa-

Sualebas iZleva gakeTdes daskvna ara mxo-

lod pacientis mdgomareobis Sesaxeb moce-

mul momentSi, aramed nawinaswarmetyveleb

iqnes mosalodneli darRvevebi.

Semdeg etapze Cven gamoviyeneT normire-

buli gaqanebis meTodi, romelic dafuZne-

bulia herstis empiriul kanonze [6]. hers-

tis mier gamoyenebuli meTodi droiTi

mwkrivebis analizisaTvis dakavSirebulia

SemTxveviTi fraqtalebis koncefciasTan.

herstis [6] maCvenebeli gamoTvlilia janm-

rTeli da avadmyofi pacientebis kardio-

riTmis sixSiris mimarTebaSi.

20

10

0

10−

20−

VRN 

30 40 50 60 70Va

30  40 50 60 70 8020 − 

10 − 

10 

20 

VRN 

Va

Page 53: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

53  

riTmogramis analizisaTvis herstis meTo-

dis gamoyenebam aCvena, rom es maCvenebeli

mniSvnelovnad gansxvavebulia janmrTeli da

avadmyofi pacientebis riTmogramisaTvis.

kerZod herstis maCvenebeli damokidebulia

kardioriTmis sixSiris cvlilebaze. ro-

gorc aRmoCnda Cven SemTxvevaSi maqsima-

lurma cvlilebam janmrTeli pacientisaTvis

Seadgina 101 erTeuli, herstis maCvenebeli

miviReT H=0.19, xolo avadmyofi pacientisaT-

vis maqsimalurma cvlilebam Seadgina 120

erTeuli, herstis maCvenebeli ki miviReT

H=0.27. es empiriuli meTodi saSualebas

iZleva herstis maCveneblis mixedviT davad-

ginoT rogoria pacientis mdgomareoba.

Semdeg etapze Cven miviReT MathCad  prog-ramis saSualebiT kardiogramis droiT-

sixSiruli maxasiaTeblebi janmrTeli da

iSemiiT daavadebuli avadmyofebisaTvis [7].

diskretul veivletze dafuZnebuli droiT-

sixSiruli analizi gviCvenebs, Tu rogor

icvleba signalis sixSiris Semadgenloba

drois mixedviT. kardiogramis signalis

droiT-sixSiruli struqtura miiReba ufro

detaluri da informaciis momcemi, roca is

dafuZnebulia veivlet-paketis gamoyenebaze

optimaluri sabazo funqciiT. droiT-sixS-

iruli are iyofa marTkuTxedebad. marTkuT-

xedis sigrZe (x  – RerZis mimarT) asaxavs

droiT areSi aRebul veqtors, xolo sigane

(y – RerZis mimarT) Seesabameba veqtoris six-Siris zols. marTkuTxedis simuqe damokide-

bulia gardaqmnis koeficientis intensivoba-

ze: muqi zoli Seesabameba ufro maRal ener-

gias droiT-sixSiruli lokalizaciisas.  

nax. 3. daavadebuli da janmrTeli adamianis

kardiogramis droiT-sixSiruli suraTebis

sxvaobiTi gamosaxuleba

miRebuli droiT-sixSiruli suraTebis

analizi kardiologs saSualebas aZlevs

daadginos mcire cvlileba da daskvna

gaakeTos daavadebis Sesaxeb.

3. daskvna kardioriTmis dinamikis kvlevis magaliT-

ze SemoTavazebuli meTodebis gamoyeneba

saSualebas iZleva Catardes bio-samedicino

sistemebis Tvisebebis analizi erTdroulad

droiT-sixSirul da sivrcul areSi. war-

modgenili algoriTmebis vizualizebuli

xasiaTi sagrZnoblad amartivebs maTi dina-

mikuri qcevis gansakuTrebulobis gagebas,

aRqmas da daexmareba eqimebs obieqturi

diagnostikis dasmaSi, xolo dinamikuri

sistemebis da arastacionaruli procesebis

Tvisebebis analizi grafikuli meTodebiT

martivi kompiuteruli realizaciiT Mathcad programis meSveobiT, gansakuTrebiT mniSv-

nelovania kompiuteruli teqnologiebis

ganviTarebis Tanamedrove etapze, roca

yalibdeba dinamikuri sistemebis analizisa

da sinTezis procesebis avtomatizeba.

literatura

1. Сорбучев С.И. Диагностический комплекс. http://www.kairost.ru/26/35.html, 2010, 04. 1‐25 c. 

2. Ходжибаев  А.М.,  Адылова  Ф.Т.  Новейшие  инфор‐мационные  ГРИД‐технологии  в  электронной медицине//Украинский  журнал  телемедицины, том  3,  N1, 2005. http://www. telemed. org.ua/ UJTMMT/N1

3. Что такое теория хаоса? http://www.ntpo.com/physics/archive/7.html 

4. Теория  хаоса. Материал  из  Википедии. http://ru  . wikipedia.org/wiki 

5. Малинецкий Г.Г. Хаос.  Структуры. Вычислительный эксперимент.  “Введение  в  нелинейную  дина‐мику”. М.: УРСС, 2001. 

6. Федер Е. Фракталы. Пер. с англ.-М.: Мир,1991.-254 с. 7. i. CxeiZe, l. tokaZe. Kkardiogramis ana-

lizi veivlet droiT-sixSiruli warmod-

genis safuZvelze. Tbilisi: sagamomcemlo

saxli “teqnikuri universiteti”, 2010.

   

SKH

Page 54: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

54  

UDC 621.397.13 THE ANALYSIS OF DYNAMIC  SYSTEM OF  FREQUENCY  CARDIORHYTHM ON  THE  BASIS OF  THE COMPUTER VISUALIZED METHODS I. Chkheidze, M. Berishvili, L. Tokadze Department of engineering cybernetics and instrument making, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There are considered graphic methods of research of dynamic system of cardiorhythm, which demon‐strate a difference in change of indicators for healthy and sick patients. Research of dynamics of frequency of cardir‐hythm has shown, that application of the presented methods allows to carry out the analysis of properties of medical and biologic system and the visualized character of the algorithms realized in package MathCad, considerably taimes understanding of  features of dynamic behaviour of system, his perception and will help doctors with  the establish‐ment of the objective diagnosis.

Key words: MathCad program;   frequency of cardirhythm; chaos‐gram; Hurst's  indicator; time‐frequency repre‐

sentation.  

УДК 621.397.13 АНАЛИЗ ДИНАМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ЧАСТОТЫ КАРДИОРИТМА НА ОСНОВЕ КОМПЬЮТЕРНЫХ  ВИЗУАЛИЗИРОВАННЫХ МЕТОДОВ Чхеидзе И.М., Беришвили М.Г., Токадзе Л.Ш. Департамент инженерной кибернетики и приборостроения, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме: Рассмотрены графические методы исследования динамической системы кардиоритмов, которые наглядно  показывают  разницу  в  изменении  показателей    для  здорового  и  больного  пациентов.  Анализ динамики  частоты    кардиоритма  показал,  что  применение  представленных  методов  позволяет  провести эффективно  анализ  свойств  медико‐биологической  системы,  а  визуализированный  характер  алгоритмов, реализованных в пакете MathCad, значительно упрощает понимание особенностей динамического поведения системы, его восприятия и поможет врачам в установлении объективного диагноза.

Ключевые слова: MathCad  программа;  частота  кардиоритма;  хаосграмма;  показатель  Херста;  частотно‐

временное представление.  

   

miRebulia dasabeWdad 19.11.10      

Page 55: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

55  

УДК 515.17 О ЛАКУНАРНЫХ РЯДАХ ЛАПЛАСА НА СФЕРЕ С.Б. Топурия*, В.В. Хочолава** Департамент математики, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава 77 E‐mail: [email protected], lado [email protected]    

 Резюме: Изучен вопрос сходимости лакунарного 

ряда Лапласа на сфере. Установлено, что такие ряды в смысле сходимости сильно отличаются от обычных рядов  Лапласа  на  сфере  (где  нет  «лакун»).  Так, например,  в  представленной  работе  доказывается, что если лакунарный ряд Лапласа есть ряд Фурье, то он  сходится  почти  всюду,  тогда  как  для  обычных рядов Фурье‐Лапласа его чезаровские средние могут расходиться  почти  всюду  при  критическом  пока‐зателе. 

 Ключевые  слова:  ряд  Лапласа  на  сфере;  ряд 

Фурье‐Лапласа;  лакунарные  ряды;  сходимость;  сум‐мируемость;  полином Лежандра; многочлены  Геген‐бауэра.

 

1. ВВЕДЕНИЕ Теория  лакунарного  тригонометрического  ряда 

изучена  весьма  полно.  Установлено,  что  такие  ряды обладают  многими  свойствами,  сильно  отличающи‐ми их от обычных тригонометрических рядов (где нет «лакун»).  Так,  например,  если  лакунарный  ряд  есть ряд  Фурье,  то  он  сходится  почти  всюду  (тогда  как обычный ряд Фурье может всюду расходиться).  

Целью  настоящей  работы  является  исследование сходимости лакунарного ряда Лапласа на сфере. 

 2. ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ 

ОБОЗНАЧЕНИЯ, ОПРЕДЕЛЕНИЯ И ИЗВЕСТНЫЕ ФАКТЫ

kR k− − мерное  евклидово  пространство  (k =1,2,3, )= ;  1 2( , , , )kx x x x= … ,  1 2( , , , )ky y y y= −…  точ-

ки  (векторы)  пространства  kR ;  1 2 2( , , , , , )kρ ϑ ϑ ϑ ϕ−… ‐

сферические  координаты  точки  1 2( , , , )kx x x x= … ; 

1( , )

k

i ii

x y x y=

= −∑ скалярное произведение векторов из 

kR ;  ( , )x x x= −длина  вектора  x;  1kS − =

{ }: ; 1kx x R x= ∈ = − единичная  сфера,  а  1kS −   ‐  ее 

площадь;  1( )kpL S − ,  1 p≤ < ∞   ( )1 1

1( ) ( )k kL S L S− −= −

пространство  функций,  определенных  на  1kS −   и интегрируемых  в  p‐ой  степени  с  обычной  нормой; 

1( )kC S − − пространство  непрерывных  функций, 

определенных на  1kS − . 

Если  1kx S −∈ ,  то  в  сферических  координатах будем  ее  обозначать  так:  1 2 2( , , , , )kx ϑ ϑ ϑ ϕ−… .  Пусть 

1 2 2( , , , , )kx ϑ ϑ ϑ ϕ−…   и  1 2 2( , , , , )ky ϑ ϑ ϑ ϕ−′ ′ ′ ′ −… точки  из 1kS − .  Обозначим  через  γ   угол  между  радиусами, 

проведенными  из  центра  шаровой  поверхности  к точкам x и y. Легко заметить, что

1 1( , ) cos cos cosx y γ ϑ ϑ′= = +

1 2 1 2sin cos sin cosϑ ϑ ϑ ϑ′ ′+ + +

1 2 2sin sin sin coskϑ ϑ ϑ ϕ−+ ×

1 2 2sin sin sin coskϑ ϑ ϑ ϕ−′ ′ ′ ′× +

1 2 2sin sin sin sinkϑ ϑ ϑ ϕ−+ × 1 2 2sin sin sin sinkϑ ϑ ϑ ϕ−′ ′ ′ ′× . 

Если  1 0ϑ = , то  1γ ϑ′= . 

Рядом  Лапласа  в  пространстве    3R   называется ряд вида 

,0

1 (cos )2 j o j

jPα ϑ

=

⎡ +⎢⎣∑

, ,1

(cos )( cos sin )j

mj j m j m

m

P m mϑ α ϕ β ϕ=

⎤+ + ⎥

⎦∑ ,  (1)  

где  ,0jα ,  ,j mα   и  ,j mβ − постоянные  числа,  ( )jP x −

обычные,  а  ( )mjP x − присоединенные  полиномы  Ле‐

жандра, (cos )

(cos )( cos )

mjm

j m

d PP

ϑϑ

= . 

Ряд  (1)  также  называется  рядом  сферических гармоник. Конечная сумма   

,01( , ) (cos )2j j jY Pϑ ϕ α ϑ= +   

, ,1

(cos )( cos sin )j

mj j m j m

m

P m mϑ α ϕ β ϕ=

+ +∑ (2) 

называется  поверхностной  сферической  гармоникой степени j или сферической функцией порядка  j. 

Комплексная форма ряда (1) имеет вид 

| |,

0

(cos )j

m imj m j

j m j

P e ϕγ ϑ∞

= =−∑ ∑ ,  (3) 

Page 56: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

56  

где 

, , ,1 ( )2j m j m j miγ α β= − , 

, , ( 0)j m j m mα α− = > ,  ,0 0jβ = ,  , ,j m j mβ β− = −    ( 0)m > . 

Пусть  1( )kf L S −∈   (если  некоторая  функция  f 

задана на единичной сфере  1kS − , то будем считать ее 

продолженной на все пространство, за исключением нуля  и  бесконечности  таким  образом,  что  она остается  постоянной  на  лучах,  выходящих  из  начала координат). Ряд (1) называется рядом Фурье‐Лапласа функции f, если 

2

,0 0

2

,0 0

2 1 ( )! cos ( , ) (cos )sin ,2 ( )!

0,1,2, 0,1,2, , ,

2 1 ( )! sin ( , ) (cos )sin ,2 ( )!

1, 2, 1,2, , .

mj m j

mj m j

j j m m d f P dj m

j m j

j j m m d f P dj m

j m j

π π

π π

α ϕ ϕ ϑ ϕ ϑ ϑ ϑπ

β ϕ ϕ ϑ ϕ ϑ ϑ ϑπ

⎫+ −= ⋅ ⎪+ ⎪

⎪= = ⎪⎬

+ − ⎪= ⋅ ⎪+⎪

= = ⎪⎭

∫ ∫

∫ ∫

                    (4) 

, , , ,1 ( )2j m j m j m j miγ γ α β−= = − =  

2| |

0 0

2 1 ( | |)! ( , ) (cos )sin ,4 ( | |)!

im mj

j j m e d f P dj m

π πϕ ϕ ϑ ϕ ϑ ϑ ϑ

π−+ −

= ⋅+ ∫ ∫  

0,1,2, ; 0, 1, 2, ,j m j= = ± ± ±… .

Если  ,j mα   и  ,j mβ   определены равенствами  (4),  то 

легко  показать,  что  ( , )jY ϑ ϕ ,  определяемая  равенст-вом (2), примет вид (см. [1], стр. 143, [2] стр. 152, [3],  стр. 495, [4], стр. 57) 

2

0 0

2 1( , ) ( , ) (cos )sin4j jjY f P d d

π π

ϑ ϕ ϑ ϕ γ ϑ ϑ ϕπ+ ′ ′ ′ ′ ′= ∫ ∫ , 

где cos cos cos sin sin cos( )γ ϑ ϑ ϑ ϑ ϕ ϕ′ ′ ′= + − . 

В  дальнейшем  ряд  Фурье‐Лапласа  функции 2( )f L S∈  будем рассматривать в виде 

0 0

1( , ) ~ (2 1)4 j

f jπ

ϑ ϕπ

=

+ ×∑ ∫

2

0

( , ) (cos )sinjf P d dπ

ϑ ϕ γ ϑ ϑ ϕ′ ′ ′ ′ ′× ∫ .     (5) 

Теперь  введем  понятие  ряда  Фурье‐Лапласа  в пространстве  ( 3)kR k > . 

Пусть  1( )kf L S −∈   Ее  рядом Фурье‐Лапласа  назы-вается ряд 

0

( , ) ( ; )nn

S f x Y f xλ∞

=

= ∑ ,   (6) 

где 

[ ]1

11

( )( )( ; ) ( , ) ( ) ( )2 k

kn n

S

nY f x P x y f y dS yλ λλ

λ λπ −

−+

Γ += ∫ , (7)

   ( 0,1,2, )n = , 2

2kλ −

= , 

(см. [5], стр. 206, [6], стр. 159). 

1( )kdS y− − элемент  площади  поверхности 1 1 2 3

1 2: sin sink k k kS dS ϑ ϑ− − − −= 2 1 2sin k d dϑ ϑ ϑ−  

ϕϑ dd k 2−… . 

Функции  ( )nP tλ   называются многочленами  Геген-бауэра  (см.  [7],  стр.  177),  или  ультрасферическими многочленами  (см.  [8],  стр.  94,  [2],  стр.  247)  и определяются из разложения 

2

0

(1 2 ) ( ) nn

n

ht h P t hλ λ∞

=

− + =∑ . 

Частичные суммы ряда (6) обозначим так: 

0( ; ) ( : )

n

n kk

S f x Y f xλ

=

= ∑ . 

Ряд  (6) называется суммируемым методом Абеля k  S, если  

1

lim ( ; , )r

U f r x S→ −

= , 

где 

0

( ; , ) ( ; ) nn

n

U f r x Y f x rλ∞

=

= ∑ . 

Справедливы следующие теоремы: Теорема  А.  Если  1( )kf C S −∈ ,  то  равномерно  на 1kS −  

1lim ( ; , ) ( )r

U f r x f x→ −

=  

(cм. [9], стр. 147). Теорема  В.  Если  1( )kf L S −∈ ,  то  почти  всюду  на 1kS −  

1lim ( ; , ) ( )r

U f r x f x→ −

=  

 

Page 57: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

57  

(cм. [9], стр. 110). Теорема  С.  Если  1

2 ( )kf L S −∈ ,  то  для  любого 

0α >     lim ( ; ) ( )nn

f x f xασ→∞

=  

почти  всюду  на  1kS − ,  где  ( ; )n f xασ ‐  Чезаровские 

( ,C α ) средние ряда (6) (см. [9], стр. 249).  

Говорят,  что  возрастающая  последовательность натуральных чисел 

1 2 kn n n< < < <  

удовлетворяет условию (L), если 

1

1k kn

=

< +∞∑      и     1 1

k m k m

On n

=

⎛ ⎞= ⎜ ⎟

⎝ ⎠∑ . 

Поcледовательность { }kn  называется лакунарной, 

если существует такое  1q > , что 

1k

k

nq

n+ ≥ ( 1,2 )k = .   (8) 

Доказывается,  что  всякая  лакунарная  последо-вательность  удовлетворяет  условию  (L),  но  не обратно (см. [10], стр. 24 и 178). 

Ряд 

0

( ; )kn

k

Y f xλ∞

=∑     (9) 

называется  лакунарным,  если  { }kn   образуют  лаку‐

нарную последовательность. Если последовательность 

{ }kn  удовлетворяет условию (L), то будем говорить, что 

ряд (9) есть (L) ряд. 

3. ВСПОМОГАТЕЛЬНЫЕ УТВЕРЖДЕНИЯ  Справедлива следующая 

Лемма  1.  Если  числовой  лакунарный  ряд 0

vv

a∞

=∑  

суммируем по методу Абеля к некоторому числу S, то он сходится к тому же числу (cм. [11], стр. 134). 

Доказательство.  Пусть  последовательность  { }kn  

удовлетворяет условию (8). Рассмотрим 

0 0

( ) (1 )v vv v

v v

f r a r r S r∞ ∞

= =

= = −∑ ∑ . 

Пусть 11nr n

= − , по условию леммы 

0

1 1( ) 1v

n vv

f r S Sn n

=

⎛ ⎞= − →⎜ ⎟⎝ ⎠

∑  при  n →∞ . 

Отсюда следует, что если 1

0

1 1 1 1( ) 1 1v vn

n v vv v n

f r S Sn n n n

− ∞

= =

⎛ ⎞ ⎛ ⎞= − + − =⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠

∑ ∑  

1 2( ) ( )n nf r f r= +  ,                  (10) 

то 

1 2lim ( ) , lim ( ) 0.n nn nf r S f r

→∞ →∞= =  

Будем  предполагать,  что  ( ) 0f r →   ( 1 )r → − .  Это 

предположение  не  ограничивает  общности,  так  как если 

1lim ( ) 0r

f r S→ −

= ≠ , то мы можем рассмотреть ряд, 

первый  член  которого  есть    0a S− .  Ясно,  что  для 

такого ряда 

0

( ) (1 ) ( ) ( ) 0vv

v

f r r S S r f r S∞

=

= − − = − →∑ ,  когда 

1r → − . По условию 

1

10

1 1( ) 1 0k

k

vn

n vvk k

f r Sn n

=

⎛ ⎞= − →⎜ ⎟

⎝ ⎠∑ ;      

1

1

1

101 1

1 1( ) 1 0k

k

vn

n vvk k

f r Sn n

+

=+ +

⎛ ⎞= − →⎜ ⎟

⎝ ⎠∑ . 

Рассмотрим разность (см. (10)). 

    1

1

1

1 1 10 1

1( ) ( ) 1k

k k

vn

k n k n vv k

n f r n f r Sn

+

+

+= +

⎛ ⎞− = − −⎜ ⎟

⎝ ⎠∑  

1

0

11k

vn

vv k

Sn

=

⎛ ⎞− − =⎜ ⎟

⎝ ⎠∑   

  1 1

0 01

1 11 1k k

v vn n

v vv vk k

S Sn n

− −

= =+

⎛ ⎞ ⎛ ⎞= − − − +⎜ ⎟ ⎜ ⎟

⎝ ⎠ ⎝ ⎠∑ ∑  

1 1

1

11k

k

vn

vv n k

Sn

+ −

= +

⎛ ⎞+ − =⎜ ⎟

⎝ ⎠∑  

1 1

11

1( ) 1k

k

k

vn

k k nv n k

o n n Sn

+ −

+= +

⎛ ⎞= − + − =⎜ ⎟

⎝ ⎠∑  

1( )kk k nO n n S+= − .   (11)  

Из (11) имеем 

1 1( ) ( )kn k k k kS O n n o n n+ +⋅ − = − . 

Откуда следует что  lim 0knk

S→∞

= . Что и т.д. 

Лемма 2. Если  12 ( )kf L S −∈ , тогда сходится ряд 

1

2 1

0

( ; ) ( ).k

kv

v S

Y f x dS xλ

∞−

=

⎡ ⎤⎣ ⎦∑ ∫  

Доказательство. Имеем                       

12

12

22

( )0 ( )

( ) ( ; ) ( ) ( ; )k

k

n

n vL Sv L S

f x S f x f x Y f xλ−

−=

− = − =∑  

1

2 1( ) ( )k

k

S

f x dS x−

−= −∫     

1

1

0

2 ( ) ( ; ) ( )k

nk

vvS

f x Y f x dS xλ

=

⎡ ⎤− +⎢ ⎥⎣ ⎦∑∫  

Page 58: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

58  

+1

21

0

( ; ) ( )k

nk

vvS

Y f x dS xλ

=

⎡ ⎤ =⎢ ⎥⎣ ⎦∑∫  

1 1

2 1 1

0

( ) ( ) 2 ( ) ( ; ) ( )k k

nk k

vvS S

f x dS x f x Y f x dS xλ

− −

− −

=

= − +∑∫ ∫

1

2 1

0

( ; ) ( )k

nk

vv S

Y f x dS xλ

=

⎡ ⎤+ ⎣ ⎦∑ ∫ .          (12) 

В силу равенства (7) имеем 

                    1

2 1( ; ) ( )k

kv

S

Y f x dS xλ

−⎡ ⎤ =⎣ ⎦∫  

1

1( ; ) ( ; ) ( )k

kv v

S

Y f x Y f x dS xλ λ

−⎡ ⎤= =⎣ ⎦∫  

                    1

1

( )( ) ( ; )2 k

vS

v Y f xλλ

λ λπ −

+

Γ += ×∫  

1

1 1[( , )] ( ) ( ) ( )k

k kv

S

P x y f y dS y dS xλ

− −⎧ ⎫⎪ ⎪×⎨ ⎬⎪ ⎪⎩ ⎭∫ = 

                     

1 1

1 11

( )( ) ( ; ) [( , )] ( ) ( ) ( )2k k

k kv v

S S

v Y f x P x y dS x f y dS yλ λλ

λ λπ− −

− −+

⎧ ⎫Γ +⎪ ⎪= =⎨ ⎬⎪ ⎪⎩ ⎭

∫ ∫  

1

1( ) ( ; ) ( )k

kv

S

f y Y f y dS yλ

−= ∫ , (13) 

так как (см. [1], стр. 141): 

1

( )( )( ; )2v

vY f yλλ

λ λπ +

Γ += ×  

1

1( ; ) [( , )] ( )k

kv v

S

Y f x P x y dS xλ λ

−× ∫ . 

Из (12) и (13) получаем: 

                       12

2

( )( ) ( ; ) kn L S

f x S f x −− =  

1 1

2 1 1

0

( ) ( ) ( ) ( ; ) ( )k k

nk k

vvS S

f x dS x f x Y f x dS xλ

− −

− −

=

= − =∑∫ ∫  

                      

1 1

22 1 1

0

( ) ( ) ( ; ) ( )k k

nk k

vvS S

f x dS x Y f x dS xλ

− −

− −

=

⎡ ⎤= − ⎣ ⎦∑∫ ∫ . 

Отсюда следует, что сходится ряд 

1

2 1

0

( ; ) ( ).k

kv

v S

Y f x dS xλ

∞−

=

⎡ ⎤⎣ ⎦∑ ∫  

Из  этого  следует  также,  что  почти  всюду  на  1kS −  сходится ряд 

2

0( ; )v

v

Y f xλ∞

=

⎡ ⎤⎣ ⎦∑ .

Что и т.д.  

4. ОСНОВНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ Справедливы  следующие теоремы: Теорема  1.  Если  ряд  Фурье‐Лапласа  (9)  есть 

лакунарный, то он сходится почти всюду  на  1−kS . Справедливость этой теоремы следует из леммы 1 

и теоремы В. 

Теорема  2.  Если  лакунарный  ряд  (9)  есть  ряд Фурье  от  непрерывной  функции,  то  он  сходится 

равномерно на  1kS − .  Справедливость этой теоремы вытекает из леммы 1 

и теоремы А.  Теорема 3.  Пусть  kn − последовательность,  удов‐

летворяющая условию (L) и  12 ( )kf L S −∈ . Тогда почти 

всюду на  1kS −   lim ( ; ) ( )

knkS f x f x

→∞= . 

Доказательство.  В  силу  теоремы  С,  для доказательства теоремы достаточно убедиться, что  

lim ( ; ) ( ; ) 0

v vn nvS f x f xσ

→∞⎡ ⎤− =⎣ ⎦   (14) 

почти всюду на  1kS − . Для этого достаточно показать, что 

1

21

1

( ; ) ( ; ) ( )v v

k

kn n

v S

S f x f x dS xσ−

∞−

=

⎡ ⎤− < +∞⎣ ⎦∑ ∫ ;  (15) 

тогда  по  теореме  Лебега  будет  иметь  место сходимость почти всюду на  1kS −  ряда 

1

( ; ) ( ; )v vn n

vS f x f xσ

=

⎡ ⎤−⎣ ⎦∑ . 

Отсюда и следует равенство (14). Итак, покажем сходимость ряда (15). Имеем 

1

( ; ) ( ; ) ( ; )n

n n vv

S f x f x Y f xλσ=

− = −∑  

1 1

1 ( ; ) ( ; )1 1

n n

v vv v

v vY f x Y f xn n

λ λ

= =

⎛ ⎞− − =⎜ ⎟+ +⎝ ⎠∑ ∑ . 

Из этого равенства получаем 

1

2 1( ; ) ( ; ) ( )v v

k

kn n

S

S f x f x dS xσ−

−⎡ ⎤− =⎣ ⎦∫  

1

2 2 12

1

( ; ) ( )( 1)

v

k

nk

jj v S

j Y f x dS xn

λ

=

⎡ ⎤= ⎣ ⎦+∑ ∫ . 

Оценим сумму первых Р членов ряда (15). Имеем 

                 1

2 1

1

( ; ) ( ; ) ( )v v

k

Pk

n nv S

S f x f x dS xσ−

=

⎡ ⎤− =⎣ ⎦∑ ∫  

1

2 2 12

1 1

( ; ) ( )( 1)

v

k

nPk

jv j v S

j Y f x dS xn

λ

= =

⎧ ⎫⎪ ⎪⎡ ⎤= ≤⎨ ⎬⎣ ⎦+⎪ ⎪⎩ ⎭∑ ∑ ∫  

1

22 12

1 1

1 ( ; ) ( )v

k

nPk

jv jv S

j Y f x dS xn

λ

= =

⎡ ⎤≤ ⎣ ⎦∑ ∑ ∫ .  (16) 

Введем обозначения 

1

22 1( ; ) ( )k

kj j

S

j Y f x dS xλμ−

−⎡ ⎤= ⎣ ⎦∫ . 

Имеем 

               1 1

2 2 21 1 1 11 2

1 1 1vn n np

j j jv j j jvn n n

μ μ μ= = = =

= + +∑ ∑ ∑ ∑  

2 1 2

1 1

2 2 21 1 12 3 3

1 1 1n n n

j j jj n j j nn n n

μ μ μ= + = = +

+ + + +∑ ∑ ∑  

Page 59: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

59  

+=+

3

2 123

1 n

njjn

μ  

              1 2

1 1

2 2 21 1 1

1 1 1 p

p

nn n

j j jj j n j np p pn n nμ μ μ

−= = + = +

+ + + =∑ ∑ ∑

1 2

1

2 21 1 1 2

1 1n np p

j jj v j n vv vn nμ μ

= = = + =

+ +∑ ∑ ∑ ∑ . 

1

21

1p

p

n

jj n pn

μ−= +

⎛ ⎞+ + ⎜ ⎟⎜ ⎟

⎝ ⎠∑   (17) 

Но  последовательность  { }vn   удовлетворяет 

условию (L), поэтому и { }2vn  также (см. [10], стр. 24), а 

потому  

2 2

1 ,v j v j

Cn n

=

<∑       C const= .   (18) 

Из (17) и (18) получаем 

21 1

1 vnp

jv jvn

μ= =

<∑ ∑  

1 2

1 1

2 2 21 1 11 2

1 1 1p

p

nn n

j j jj j n j n p

Cn n n

μ μ μ−= = + = +

⎛ ⎞< + + + =⎜ ⎟⎜ ⎟

⎝ ⎠∑ ∑ ∑

1

21 1

1 i

i

np

ji j ni

Cn

μ−= = +

⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠

∑ ∑ ,   0 0n = . 

Из определения  jμ  имеем 

11 1

22 1

1 1

( ; ) ( )i

ki i

n nik

j i jj n j n S

n Y f x dS xλμ−− −

= + = +

⎡ ⎤≤ ⎣ ⎦∑ ∑ ∫ .   (19) 

Из (17) и (19) получаем 

11

2 12

1 1 1 1

1 ( ; ) ( )i

ki

n np pk

j jv j i j nv S

vC Y f x dS x

nλμ

−−

= = = = +

⎡ ⎤< =⎣ ⎦∑ ∑ ∑ ∑ ∫   

1

2 1

1

( ; ) ( )p

k

nk

ii S

C Y f x dS xλ

=

⎡ ⎤= ⎣ ⎦∑ ∫   (20) 

при любом Р.  В  силу  леммы  2  из  (16)  и  (20)  получаем 

справедливость теоремы 3. 

Следствие.  Если  kn   есть  лакунарная 

последовательность  и  12 ( )kf L S −∈ ,  то  почти  всюду 

на  1kS −  lim ( ; ) ( )

vnvS f x f x

→∞= . 

Рассмотрим ряд (9) в  3R , т.е. 12

λ = . Пусть 

( )2

1

| |1 2 ,, , , (cos )

j

j

j

nvm im

n m jj v m n

H v v P e ϕϑ ϕ γ ϑ= =−

= ∑ ∑ . 

Лемма  3.  Если  2( )E E S⊂ − множество  положи-тельной меры,  то можно выбрать такое натуральное 

число  1v   (зависящее  только  от  E  и  q,  где  q  – 

постоянная  определяемая  неравенством  (8)  и 

фиксированные  числа  , a b   ( 0, 0)a b> > ,  что  для 

любого натурального числа  2v   2 1( )v v>   имеет место 

неравенство                        

2 1

1

2

,

( | |)!4| |2 1 ( | |)! j

j

v nj

n mj v m n j j

n ma E

n n mπ γ

− =−

+⋅ ≤

+ −∑ ∑  

21 2( , , , )

E

H v v dSϑ ϕ≤ ≤∫  

2

1

2

,

( | |)!4| | 2 1 ( | |)!

j

j

j

nvj

n mj v m n j j

n mb E

n n mπ γ

= =−

+≤

+ −∑ ∑ .  (21) 

Теорема  4.  Если  ряд  (9) 1 , см.(5)2

λ⎛ ⎞=⎜ ⎟⎝ ⎠

  сум‐

мируем  методом  ( ,1)C   на  множестве  2( )E E S⊂  

положительной меры, то 

2

,0

( | |)!1 2 1 ( | |)

j

j

j

nj

n mj m n j j

n mn n m

γ∞

= =−

+< ∞

+ −∑ ∑ .  (22) 

Доказательство.  Пусть  1v   выбран  так,  что  имеет 

место (21). С другой стороны, 

2 11 2( , , , ) ( ; , ) ( ; , )v vH v v S f S fϑ ϕ ϑ ϕ ϑ ϕ= − .  (23) 

В  силу  леммы  1,  ( ; , )vS f ϑ ϕ   сходится  на  мно‐

жестве E, поэтому существует множество    2( )F F S⊂  

положительной  меры  и  число  M,  для  которых частные суммы  ( ; , )vS f ϑ ϕ  удовлетворяют условиям 

( ; , )vS f Mϑ ϕ ≤   (24) 

равномерно  по  ( , ) Fϑ ϕ ∈   ( )v N∈ .  Из  (23)  и  (24) 

имеем  

1 2( , , , ) 2H v v Mϑ ϕ ≤  

равномерно  по  ( , ) Fϑ ϕ ∈ ,  2 2 1 ( )v v v C>   .  Поэтому  в 

силу (21) для всех  2 2 1( )v v v>  получаем 

2

1

2

,

( | |)!4| | 42 1 ( | |)!

j

j

j

nvj

n mj v m n j j

n ma F M F

n n mπ γ

− =−

+⋅ ≤

+ −∑ ∑ . 

Если в этом неравенстве перейдем к пределу при 

2v →∞ , получим 

1

2

,

( | |)!1 2 1 ( | |)

j

j

j

nj

n mj v m n j j

n mn n m

γ∞

= =−

+< ∞

+ −∑ ∑ . 

Отсюда и получается (22). Теорема доказана.  

 3. ЗАКЛЮЧЕНИЕ  Таким  образом,  доказано,  что  если  лакунарный 

ряд  Лапласа  есть  ряд  Фурье,  то  он  сходится  почти всюду.

ЛИТЕРАТУРА 

1.  Гобсон  Е.В.  Теория  сферических  и  эллипсои‐дальных функций. Москва, 1952. 

Page 60: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

60  

2.  Джексон Д. Ряды Фурье и ортогональные многоч‐лены. Москва, 1948.  

3.  Смирнов В.И. Курс высшей математики. Т.  III, ч. 2, Москва, 1958. 

4.  Камке де Ферье Ж., Кемпбел Р., Петьо Г., Фогель Т. Функции математической физики. Москва, 1963.  

5.  Berens  H.,  Butzer  P.L.,  Pawelke  S.  Limitierungs‐verfahren von Reihen mehrdimensionaler Kugelfunk‐tionen  und  deren  Saturayionsverhalten.  Publs.  Res. Inst. Math. sci., 1968, A4, N2, 201‐268. 

6.  Chen K.K.  Summation of the Fourier series of  ortho‐gonal functions. Peking, Sci. Press, 1957, 159‐177.  

7.  Бейтмен  Г.  Эрдей  А.  Высшие  трансцедентные функции. Москва, 1965. 

8.  Сеге Г. Ортогональные многочлены. Москва, 1962. 9.  Топурия  С.Б.  Ряды  Фурье‐Лапласа  на  сфере. 

Тбилиси, 1987.  10. Бари  Н.К.  Тригонометрические  ряды.  Москва, 

1961. 11. Зигмунд  А.  Тригонометрические  ряды,  т.  I. 

Москва, 1965.  

  uak 515.17 sferoze laplasis lakunaruli mwkrivebis Sesaxeb s. Tofuria, v. xoWolava maTematikis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi,

kostavas 77

reziume: Seswavlilia sferoze laplasis lakunaruli mwkrivebis krebadobis sakiTxi.

dadgenilia, rom aseTi mwkrivebi krebadobis TvalsazrisiT arsebiTad gansxvavdeba Cveu-

lebrivi laplasis mwkrivebisagan (sadac ar aris `lakuni~). ase magaliTad, warmodgenil

naSromSi mtkicdeba, rom Tu laplasis lakunaruli mwkrivi aris furies mwkrivi is TiTq-

mis yvelgan krebadia, maSin roca Cveulebrivi furie-laplasis mwkrivis Cezaros saSualo

SeiZleba ganSladi iyos TiTqmis yvelgan kritikuli maCveneblisaTvis.

sakvanZo sityvebi: laplasis mwkrivi sferoze; furie-laplasis mwkrivi; lakunaruli

mwkrivebi; krebadoba; Sejamebadoba; leJandres polinomi; gegenbaueris mravalwevri.  

 UDC 515.17 ABOUT LACUNAR LAPLACE SERIES ON THE SPHERE S. Topuria, V. Khocholava Department of mathematics, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia  

Resume: There is studied the question of convergence and summability of  Laplace lacunar series on the sphere. There  is established,  that  such  series more differ  in  the  sense of convergence  from ordinary Laplace  series  (where there are no  lacunas) on a sphere.  In particular,  it  is proved, that  if   Laplace  lacunar series  is   Fourier series,  it con‐verges almost everywhere, whereas for ordinary Fourier‐Laplace series their Cesarian means may diverge almost eve‐rywhere for a critical index. 

 Key words:   Laplace series on the sphere; Fourier‐Laplace series;  lacunary series; convergence; summation; Ge‐

genbauers polynomials; Legendres polynomials.  

  Принято к печати 27.09.10  

Page 61: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

61  

uak 621. 397. 13 saswavlo procesis xarisxis Sefasebis inteleqtualuri sistema i. zedginiZe, T. menabde* sainJinro kibernetikisa da xelsawyoTmSeneblobis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: saswavlo procesis xarisxis

analizis SemoTavazebuli meTodika, kerZod

X, S, NP sakontrolo rukebis ageba

saSualebas gvaZlevs operatiulad gamovav-

linoT `susti rgoli~ da movaxdinoT

swavlebis meTodikis koreqcia, movaxdinoT

saswavlo masalis gadmocemis Tanamimdev-

robisa da Sinaarsis cvlileba da a.S. amis

gaTvaliswinebiT warmodgenili analizi sa-

Sualebas gvaZlevs pedagogebis, kaTedrebisa

da dekanatis muSaobis ufro obieqturad

Sefasebis saSualebas.

sakvanZo sityvebi: sakontrolo ruka;

regulaciis zRvrebi; xarisxis parametrebi.

1. Sesavali saswavlo procesis xarisxis analizis

SemoTavazebuli meTodika dafuZnebulia ima-

ze, rom saswavlo procesi warmoadgens teq-

nologiuri procesis kerZo SemTxvevas da

misTvis damaxasiTebelia analizis igive me-

Todebi, rac damaxasiaTebelia sawarmoo

procesebisaTvis. amitom saswavlo procesis

Semadgeneli nawilebi SeiZleba ganvixiloT,

rogorc procesis elementebi an funqciebi.

saswavlo procesis obieqtad SeiZleba CaiT-

valos calkeuli studenti an studentTa

jgufi. swavlebis procesSi studentebi ur-

TierTkavSirSi arian procesis elementebTan

anu ismenen leqciebs, asruleben praqtikul

samuSaoebs, sakurso samuSaoebs da a.S. Se-

degi studentebis kavSirisa procesis ele-

mentebTan aris codnis donis amaRleba.

xarisxis sistemebisadmi erT-erT ZiriTad

moTxovnas xarisxis parametrebis gazomva

warmoadgens, saubaria studentis codnis do-

nis gazomvaze. tradiciulad codnis donis

Sefaseba niSniT an quliT xdeba. dResdRe-

obiT umaRles saswavleblebSi moqmed rei-

tingul sistemaSi gamoyenebulia agreTve Su-

aleduri e.w. `sakontrolo kviris~ Sefa-

sebebi.

im mizezTa Soris, romelic saswavlo

procesis arastabilurobas iwvevs, SeiZleba

davasaxeloT: disciplinis swavlebis daba-

li xarisxi; reitinguli kontrolis meTo-

dikis arakoreqtuloba; pedagogis mier

studentis codnis araobieqturi Sefaseba;

studentebis mxridan leqciebze aradama-

kmayofilebeli daswreba; pedagogis mxridan

leqciebis gacdena; saswavlo procesis

saswavlo-meToduri literaturiT arasakma-

risi uzrunvelyofa da sxva. yvela es mi-

zezi Tavs iCens saswavlo semestris dasru-

lebisas studentis saboloo Sefasebis

dros.

amocanis gadaWris erT-erTi efeqturi me-

Todi , ,X S пр− − −   sakontrolo rukebis age-

baa.

2. ZiriTadi nawili

X − sakontrolo rukis ageba xdeba sagne-bis mixedviT saSualo qulebidan gadaxris monitoringisaTvis. saSualo qula TiToeul j-ur saganze ase ganisazRvreba:

  1

n

jmm

j

aa

n==∑

, (2)

sadac m=1...n, n aris studentebis raodenoba jgufSi; j=1,k, k- disciplinebis raodenoba, Cabarebuli gansaxilvel sesiaze.

X −   saswavlo procesis Sualedur xazs gansaxilvel sesiaze ganvsazRvravT ase:  

  1

k

jj

ax

k==∑

. (3) 

saSualo kvadratuli gadaxra saSualo

s ganisazRvreba Semdegnairad:

 ( )2

1

1

k

jj

x as

k=

−=

∑.   (4)  

maSin regulaciis sazRvrebis gamoTvla

X − sakontrolo rukisaTvis SeiZleba ase warmovadginoT:

  3Ucl x S= + ;   (5)  

Page 62: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

62  

  3clD x S= − .   (6) 

ganvixiloT erTi jgufis mier sagamocdo

sesiaze miRebuli Sedegebi, sadac maqsimalu-

ri qula aris 100, xolo minimaluri _ 0. Se-

degebis analizi upirveles yovlisa tardeba

sakontrolo rukebis agebis safuZvelze. sa-

kontrolo rukebis agebisaTvis studentebis

mier Cabarebis Sedegebi erT saganSi CavTva-

loT amonarCevad. vinaidan sxvadasxva sagani

bardeba erTi da igive jgufis mier amonarCe-

vis moculoba mudmivi iqneba.

1-el cxrilSi  mocemulia yvela aucile-

beli monacemebi, romlebic gamoTvlilia

zemoT moyvanili algoriTmebiT. miRebuli

Sedegebis mixedviT sakontrolo rukebi

agebuli iqneba.

cxrili 1

#

eqspertiz

is

meTodeb

i da

saS

ual

ebeb

i

xar

isxis

mar

Tvis

programuli uzrun-

velyo

fa da mo

nacem-

Ta baz

ebi

mikr

opr

oces

oruli

da gamoTvl

iTi

teqni

kis elementeb

i

xar

isxis

uzrun-

velyo

fis

maT

emat

i-ku

ri

saf

uZvleb

i

Teo

riu

li

da

gamoyenebiT

i metro-

logia

standar

tiz

acii

s

Teo

ria

saS

. qu

la

2 3 4 5 6 7 8 1 64 52 98 71.5 54 64.5 67.33 2 51 51 68 51 4 53 46.33 3 54 51 67 51 4 54.5 46.92 4 100 96 100 100 89 99 97.33 5 85 63 98 71 70 74 76.83 6 78 81 100 71.5 61 72 77,25 7 17 19 1 22 0 0 9.83 8 17 20 1 23 0 1 10.33 9 18 19 0 23 0 51 18.5 10 85 86 99 82 72 88 85.33 11 98 100 100 98 91 98 97.5 12 95 92 97 84 64 75.5 84.58 13 88 54 95 72 60 81 75.0 14 30 23 57 51 4.5 55 36.75

aj   62.8 57.6 70.0 62.2 40.9 61.8 59.2= X

saS. kvad JS 31,6 29,8 40,2 26,2 36,3 30,3 32,4

R=Xmax‐Xmin.  83 81 100 78 91 99 88.6

s   9.82

Ud  88.66

Dd  29.74

Uds  15.65

Dds  3.99

 X – sakontrolo ruka

cxrili 2

  1  2  3  4  5  6 saS.qula sagnebis mixedviT

62.8  57.6  70.0  62.2  40.9  61.8 

saS.qula sesiis mixedviT

59.2  59.2  59.2  59.2  59.2  59.2 

Ud  88.66  88.66  88.66  88.66  88.66  88.66 Dd  29.74  29.74  29.74  29.74  29.74  29.74 

 

Page 63: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

63  

 

nax. 1. X – sakontrolo ruka

S–sakontrolo rukis ageba xdeba qule-

bis cvlilebebis xarisxis monitoringisT-

vis sagnebis mixedviT. saSualo kvadratuli

gadaxra TiToeul j-ur saganze ase gani-

sazRvreba:

 ( )2

1

1

n

j jmm

j

a aS

n=

−=

∑ .   (7) 

saSualo kvadratul gadaxras ganvsaz-

RvravT Semdegnairad:

 SsaS.  1

k

jj

S

k==∑

(8) regulaciis sazRvrebis

koordinatebis gamoTvla S-sakontrolo

rukisaTvis ase gamoiyureba: 4clSU B S= saS. (9) 

3clSD B S= saS. (10)  

sadac Ud aris regulaciis zeda sakontro-

lo zRvari, Dd  _ regulaciis qveda sakon-

trolo zRvari, B3,  B4  _ koeficientebi,

romlebic damokidebulia riskis arCevisa

da SesaZleblobebis sidideze.

cxrili 3 S – sakontrolo ruka

1  2  3  4  5  6  7 

S saS. 32.4  32.4  32.4  32.4  32.4  32.4 

Ud  15.65  15.65  15.65  15.65  15.65  15.65 

Dd  3.99  3.99  3.99  3.99  3.99  3.99 saS. kvad. 31.6  29.8  40.2  26.2  36.3  30.3 

0

10

20

30

40

50

60

70

80izis

i da

ebeb

i

Tvi

s

li a da

zeb

i

- a gam.

ebi

run-

s uri

bi i da

biTi

ogia

ciis

საშ. ქულა საგნებისმიხედვით

საშ. ქულა სესიისმიხედვით

Ud

Dd

             1                    2                       3                    4                    5                   6 

Page 64: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

64  

nax. 2. S – sakontrolo ruka

NP –sakontrolo rukis ageba

 np  ‐sakontrolo ruka igeba sagnebis mix-edviT aradamakmayofilebeli qulebis moni-toringisaTvis. 

saSualo raodenobas aradamakmayofile-beli  qulebisa  пр ‐s mixedviT TiToeuli j-uri sagnisaTvis ganvsazRvravT Semdegnairad:  

   1

k

jj

npnp

k==∑

,   (11) 

sadac npj   aris aradamakmayofilebeli qule-bis raodenobaa  j-uri sagnisaTvis, P – arada-makmayofilebeli qulebis wili gamoiTvle-ba Semdegnairad:

nppn

= .   (12) 

sadac n   aris jgufSi studentebis raodeno-ba.  

maSin regulaciis zRvrebis koordinate-bis gamoTvla пр −sakontrolo rukisaTvis

ase ganisazRvreba:

    3 (1 )cl npU np n p p= + ⋅ −  ;   (13)  

  3 (1 )cl npD np n p p= − ⋅ −  .   (14)  

sadac cl npU aris regulaciis sakontrolo

sazRvris zeda zRvari; cl npD   _  regulaciis

sakontrolo sazRvris Qqveda zRvari, ro-melic iZleva uaryofiT Sedegs da mocemul SemTxvevaSi azrs moklebulia, amitom vi-RebT 0-s [2].

cxrili 4

  1  2  3  4  5  6 saS. mniSvn.

aradamak. raodenoba

np

4

4

3

3

6

2

3,67

% P  0,29 0,29 0,21 0,21 0,43 0,14 0,86

Ucl np 8,59 8,59 8,59 8,59 8,59 8,59 saS. mniSvn. 3,67 3,67 3,67 3,67 3,67 3,67

 

 

0

5

10

15

20

25

30

35

Sსაშ

Ud

Dd

საშ. კვად.

           1                    2                       3                    4                       5                     6 

Page 65: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

65  

np‐sakontrolo ruka cxrili 5

  1  2  3  4  5  6 

aradamak. raodenoba

4  4  3  3  6  2 

Ucl np 8.59  8.59  8.59  8.59  8.59  8.59 saS. mniSvn. 3.67  3.67  3.67  3.67  3.67  3.67 

 

nax. 3. np‐sakontrolo ruka

3. daskvna saswavlo procesis xarisxis analizis

SemoTavazebuli meTodika, kerZod X, S, NP sa-kontrolo rukebis ageba saSualebas gvaZ-

levs operatiulad gamovavlinoT `susti

rgoli~ da movaxdinoT swavlebis meTodi-

kis koreqcia, saswavlo masalis gadmocemis

Tanamimdevrobisa da Sinaarsis cvlileba da

a.S.

amis gaTvaliswinebiT warmodgenili ana-

lizi saSualebas gvaZlevs pedagogebis, ka-

Tedrebisa da dekanatis muSaobis ufro obi-

eqturad Sefasebis saSualebas.

literatura

1. Рыбанов  А.А.,  Шевчук  В.П.,  Приходько  Е.А. Интеллектуальная  система  оценки  качества учебного  процесса  //  Сетевой  электронный журнал «Системотехника», №2, 2004г. 

2. Елисеев  О.Н.  МГТУ  «СТАНКИН»,  Россия, http://tgm.stankin.ru/arch/n02/archicles/10.htm 

 

 

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

zis

da

ebi

vis da

ebi

gam

.bi un-

i da

Ti

gia

iis

არადამაკ.რაოდენობა

Ud np

საშ.მნიშვნელობა

    1                   2                   3                     4                      5                    6

Page 66: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

66  

UDC 621.397.13 INTELLECTUAL SYSTEM OF ESTIMATION OF STUDYING PROCESS QUALITY I. Zedginidze, T. Menabde Department of engineering cybernetics and instrument‐making, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There is offered methods of analysis of studying process quality, privately planning of X, S, NP controlling maps  given  us  oportunity  to  display  so  called  “weak  ring”  operatively  and  fulfill  correction  of  teaching methods, changing studying material sequence, content and etc. With consideration of this the presented analysis gives us op‐portunity to estimate objectively work of teachers, departments and dean’s offices. 

 Key words: controlling map; regulation borders; quality parameters.  

  УДК 621.397.13 ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ СИСТЕМА ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА Зедгинидзе И.Г., Менабде Т.Р. Департамент инженерной кибернетики и приборостроения, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77   

Резюме:  Предложенная  методика  анализа  качества  учебного  процесса,  а  именно  построение  X,  S,  NP контрольных  карт  позволяет  оперативно  выявить  «слабое  звено»  и  произвести  коррекцию  методики преподавания, изменить содержание или последовательность изложения учебного материала и т.д. Наряду с этим  представленный  анализ  позволяет  дать  более  объективную  оценку  работы  преподавателя,  кафедры, деканата. 

 Ключевые слова:  контрольные карты; границы регулирования; параметры качества. 

 

   

miRebulia dasabeWdad 19.11.10       

Page 67: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

67  

satransporto da

manqanaTmSeneblobis seqcia

uak 621.828 optimaluri samuxruWo berketuli gadacemis damatebiTi Tavisufali

moZraobis diferencialuri gantolebebi g. SaraSeniZe*, p. kurtaniZe, n. mRebriSvili. T. dundua, s. SaraSeniZe satransporto departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,  Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: g. sharashenidze@ gtu.ge 

 

 reziume: samgzavro vagonebis optimaluri

samuxruWo berketuli gadacemis realuri

dinamikuri parametrebis gamokvlevis mizniT

naSromSi damuSavebulia am gadacemis dama-

tebiTi Tavisufali moZraobis diferencia-

luri gantolebebi. gamoyenebulia optima-

luri gadacemis dinamikuri modeli RreCoe-

biT saxsrul SeerTebebSi. gantolebebi Sed-genilia cvladi kuTxuri da wrfivi ganzo-

gadebuli koordinatebis mimarT. damuSave-

bulia damatebiTi moZraobis diferencia-

lur gantolebaTa sistema gare moqmedi Za-lebis, saxsruli SeerTebebis elementebis

cveTebisa da dartymebis, aseve cvladi kine-

matikuri parametrebis gaTvaliswinebiT.

sakvanZo sityvebi: Tavisufali moZraoba;

RreCo; cveTa; ganzogadebuli koordinati;

diferencialuri gantoleba.

1. Sesavali samgzavro vagoni aRWurvilia samuxruWo

berketuli gadacemiT, romelmac eqsplua-

taciis dros unda daakmayofilos moZrao-

bis usafrTxoebisadmi wayenebuli moTxov-

nebi – uzrunvelyos samuxruWo Zalis mini-

maluri danakargebiT gadacema samuxruWo

cilindridan samuxruWo xundebamde, damu-

xruWebis efeqtianoba, axasiaTebdes saimedo

muSaoba da samuxruWo xundebis erTdrouli

dawola vagonis Tvlis gorvis zedapirze.

maRali siCqareebiT moZraobisas ufro

gazrdili moTxovnebi waeyeneba moxaxune

friqciuli zedapirebis geometriuli Tav-

sebadobis pirobas [1], rac dakavSirebulia

friqciuli masalebis saxeobaze da vargi-

sianobaze, aseve samuxruWo xundisa da

Tvlis gorvis zedapiris damuSavebis xa-

risxze, romelic xSirad samuxruWo xundis

dazianebis momaswavebelia [2].

dRes arsebuli samuxruWo berketuli

gadacemebi rTuli konstruqciis gamo xa-

siaTdeba didi Zaluri danakargebiTa da sa-

magri detalebis didi raodenobiT. amitom

maTi optimaluri variantis Seqmna [3,4]

mniSvnelovani movlenaa, rogorc samuxruWo

Zalis gadacemis, konstruqciuli gamarti-

vebisa da damzadebaze dabali ekonomikuri

danaxarjebis, aseve saimedo muSaobis, xan-

gamZleobis TvalsazrisiT.

optimaluri samuxruWo berketuli gada-

cemis dagegmarebis mizniT aucilebelia

Catardes misi kinematikuri da dinamikuri

analizi, rac nawilobriv ganxorcielda da

miRebul iqna garkveuli Sedegebi [5, 6]. aq

mxedvelobaSi miRebul iqna gadacemis sax-

srebis cveTebi arateqnologiuri RreCos

saxiT da Sesabamisi dinamikuri datvirTvebi.

Catarda seriozuli gamokvlevebi, sadac

naTlad aisaxa ara marto cveTebisa da

dartymebis, aramed gadacemis berketebis

drekadobis gavlena [7] dinamikur datvirT-

vebze, romelTa gamovlenis mizniT damuSav-

da gadacemis moZraobis diferencialuri

gantolebebi da miRebul iqna mniSvnelovani

Sedegebi.

cxadi gaxda, rom samuxruWo berketuli

gadacemis realuri dinamikuri parametrebis

gamokvlevis mizniT saWiroa Sedges da

amoixsnas misi moZraobis diferencialuri

gantolebebi ara marto idealuri modelis

[8] mixedviT, aramed saxsruli SeerTebebis

cveTebis gaTvaliswinebiTac. nawilobriv es

moTxovna mxedvelobaSi miRebul iqnes ga-

Page 68: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

68  

mokvlevebSi satvirTo vagonebis samuxruWo

berketuli gadacemis mimarT [8, 9]. samgza-

vro vagonis samuxruWo berketuli gadace-

mis, miT umetes optimaluri gadacemis [3]

moZraobis diferencialur gantolebaTa

sistemis formireba metad aqtualuri sa-

kiTxia realuri dagegmarebis Tvalsazri-

siT.

2. ZiriTadi nawili gadacemis Tavisufali damatebiTi moZra‐

oba gulisxmobs Siga elementebis erTdro‐ul Tavisufal moZraobas gare elementis

mimarT yvela saxsrul SeerTebaSi.

damatebiTi Tavisufali moZraobis di‐ferencialuri gantolebebis Sedgenis miz‐niT vsargeblobT optimaluri berketuli

samuxruWo gadacemis dinamikuri modeliT

[6] saxsrul 1-8, 1-2, 2-5 da 5-7 SeerTebebSi

1Δ , 2Δ , 3Δ da 4Δ RreCoebis gaTvaliswine‐

biT (ix. nax.).

damatebiTi Tavisufali moZraobisas wer‐tilebiT gamosaxuli B,  C,  D da P Siga

elementebi Sesabamisi RreCos areSi moZra‐

obs da maTi mdebareoba ganisazRvreba ix da

iy xazovani ganzogadebuli koordinatebiT

cvlad iii yox sakoordinato sistemaSi. imis

gamo, rom 2O F xundebiani vertikaluri

sakidis mobruneba dinamikur zemoqmedebas

ver axdens gadacemis muSaobaze, amitom

Tavisufal moZraobas ganvixilavT mxolod

sami RreCos SemTxvevisTvis, e.i. B,  C, D Siga

elementebis moZraobisaTvis 1Δ , 2Δ da 3Δ

RreCos areSi.

optimaluri samuxruWo berketuli  

gadacemis dinamikuri modeli

vagonis optimaluri samuxruWo berketu‐li gadacemis Tavisufal damatebiT moZrao‐bas asaxavs moZraobis eqvsi diferencia‐

luri gantoleba ganzogadebuli xazovani

1x , 1y , 2x , 2y , 3x da 3y koordinatebis

Page 69: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

69  

mimarT. diferencialuri gantolebis Sedge‐nisaTvis vsargeblobT lagranJes meore

rigis moZraobis diferencialuri gantole‐biT, romelSic Semavali ganzogadebeli

Zalis mniSvneloba optimaluri gadacemis‐Tvis winaswar aris gaangariSebuli, xolo

cvladi kinematikuri energia Tkin SeiZleba

gamoisaxos aseTi tolobiT:

[1 2 1( cos )T m y y rω α= + +kin  

21 1( sin ) ( sin )x r x rω α ω α+ − + − ×  

1 2( cos )y y r tgω α ϕ× − + +  

21 2

1 ( cos )(1 )4

y y r tgω α ϕ ⎤+ − + + +⎦  

22 1 1 2 2( sin cos )km x r y y r xω α ω α+ − + − + − +  

22 (1 )km tgϕ+ − 2

1 2( cos )y y rω α× − + +

5 1 2 3[ sinm x r x xω α+ − − + −

3 1 2(2 2 cos ) ( cos )tg y r tg r y yθ α ϕ ω α− − − + − −  

]22 cosrl tgψ α , (1)

sadac ix , iy aris ganzogadebuli koordi-

natebis xazovani siCqareebi.

kinetikuri energiis (1) tolobis mixed-

viT kerZo iT x∂ ∂ , iT y∂ ∂ , iT x∂ ∂ , iT y∂ ∂ d-

iferencialebis gansazRvrisa da i

d Tdt x⎛ ⎞∂⎜ ⎟∂⎝ ⎠

,

i

d Tdt y⎛ ⎞∂⎜ ⎟∂⎝ ⎠

gamosaxulebebis mniSvnelobaTa dad‐

genis Semdeg miviRebT damatebiTi Tavi‐sufali moZraobis eqvsi diferencialuri

gantolebisagan Sedgenil sistemas ix da

iy ganzogadebuli koordinatebis mimarT.

1 1 2 1 3 2 4 2 5 3 6 3 1 1

1 1 2 1 3 2 4 2 5 3 6 3 1 1

1 2 2 2 3 1 4 1 5 3 6 3 2 2

1 2 2 2 3 1 4 1 5 3 6 3 2 2

;;;

;

x x

y y

x x

y y

a x a y a x a y a x a y A Qb y b x b x b y b x b y A Qc x c y c x c y c x c y A Qd y d x d x d y d x d y A Q

+ + + + + = ++ + + + + = +

+ + + + + = ++ + + + + = +

1 3 2 3 3 1 4 1 5 2 6 2 3 3

1 3 2 3 3 1 4 1 5 2 6 2 3 3

;,

x x

y y

e x e y e x e y e x e y A Qf y f x f x f y f x f y A Q

⎫⎪⎪⎪⎪⎬⎪⎪+ + + + + = +⎪

+ + + + + = + ⎪⎭

(2)

sadac ia , ib , ic , id , ie aris ganzogade‐

buli koordinatebis meore rigis dife‐rencialebis koeficientebi;

xiA , −yiA gantolebebis marjvena nawi‐

li gadacemis geometriuli para‐metrebiTa da ganzogadebuli ko‐ordinatebis pirveli rigis dife‐rencialebiT;

xiQ , −yiQ diferencialuri gantolebe‐

bis ganzogadebuli Zalebi ganzo‐gadebuli koordinatebis meore

rigis diferencialis an misi

Semcveli gamosaxulebis gareSe.

magaliTisTvis, SeiZleba moviyvanoT (2)

sistemis pirveli diferencialuri ganto-

lebis koeficientebis mniSvnelobani:

( )1 2 5 1 | |2( ) 2 sin xa km m m Fϕ= + + − ; (3)

2 1 2 52( )a m tg km mϕ= + − +  

11 1

1sin cos2cos 3

m Fϕ ϕϕ⎛ ⎞+ − −⎜ ⎟⎝ ⎠

; (4)

3 2 52( )a km m= − + ; (5)

4 5 2 12 2a m tg km m tgϕ ϕ= − − +  

1 11 1 1

1 sin cos cos6cos 2 2

nx

l lm Fϕ ϕ ϕϕ

⎛ ⎞+ − − +⎜ ⎟

⎝ ⎠; (6)

5 52a m= ; (7)

6 54a m tgϕ= − (8)

moZraobis amave diferencialuri ganto‐lebisTvis

21 1 1 2 122 cos ( )

cosx xA Q m r y yϕω αϕ

⎡+ = + − +⎢

⎣ 

22sin

cosr tg r ϕω ϕ α ω

ϕ⎤

+ − ⎥⎦+ 

222 (sin cos )km rω α α+ + +  

252 (cos 2 sin sin )m r tg tgω α θ α ϕ α⎡+ − − +⎣  

1 22 ( cos )cos

y y rϕ αϕ

+ − + +  

3 22

2 sin( cos ) 2cos

tgy r rlθ ψ αω αθ

⎛ −+ − − ⎜⎝

 

2 112 sin cos cos

2coslm rψ ϕ ω α ϕ ϕ

ψ⎤⎞ ⎡ ⎛ ⎞− + −⎥⎟ ⎜ ⎟⎢

⎝ ⎠⎠ ⎣⎦ 

82sinBC

lF

rϕ− −  

11 22 ( cos )

6cosm y y r tgω α ϕ

ϕ− − + +  

]1 2 1 1 11sin cos2

nxm F Gϕ ϕ ϕ+ + . (9)

am formulaSi da koeficientebis (3), (4)

da (6) gamosaxulebebSi

 

1 1 1 1 12sin 2sin (nx frF K signδ δ γ⎡= + +⎣  

12

2 1 3 1 1 1) (fr fr frK K K signγ γ γ−⎤+ + +⎦  

Page 70: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

70  

22 2 3 1 )fr frK Kγ γ+ + , (10)

sadac 1 1 1 1sinxγ γ= − Δ an 1 1 1 1cosyγ γ= − Δ da

11

1

arccos xγ =

Δ.

Tavisufali moZraobis diferencialur

gantolebaTa (2) sistemis amonaxsni am

sistemis matriculi formiT Caweris Semdeg

gamoisaxeba tolobiT:

1

1

2 1

2

3

3

xyx

B nyxy

⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟

=⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠

, (11)

sadac B matrica gansazRvrulia gamosa-xulebiT

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6 ,

a a a a a ab b b b b bc c c c c c

Bd d d d d de e e e e ef f f f f f

⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟

= ⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠

(12)

xolo n sveti-matricis mniSvneloba

1 1

1 1

2 2

2 2

3 3

3 3 .

x x

y y

x x

y y

x x

y y

A QA QA Q

nA QA QA Q

+⎛ ⎞⎜ ⎟+⎜ ⎟⎜ ⎟+

= ⎜ ⎟+⎜ ⎟

⎜ ⎟+⎜ ⎟⎜ ⎟+⎝ ⎠

(13)

saTanado algebruli gardaqmnebisa da

diferencialuri gantolebebis amoxsnis

Sedegad miiReba optimaluri samuxruWo

berketuli gadacemis saxsruli 1-8, 1-2, 2-5

SeerTebebis 1Δ , 2Δ , 3Δ RreCoebis areSi

Siga B,  C da D elementebis Tavisufali

moZraobis maxasiaTebeli parametrebi.

3. daskvna optimaluri samuxruWo berketuli ga‐

dacemis dinamikuri modelis sqemaSi sako‐ordinato sistemebisa da cvladi ganzo‐gadebuli koordinatebis SemotaniT SesaZ‐lebeli gaxda gadacemis cvladi kinetikuri

energiisa da ganzogadebuli Zalebis mniSv‐nelobaTa dadgena;

gadacemis kinetikuri energiis diferen-

cirebiTa da ganzogadebuli Zalebis mniSv-

nelobebis SemotaniT gadaiWra damatebiTi

Tavisufali moZraobis diferencialur gan-

tolebaTa sistemis formirebis sakiTxi;

optimaluri gadacemis damatebiTi Tavi-

sufali moZraobisa da danarCeni damatebiTi

moZraobebis diferencialur gantolebaTa

sistemebis erTdrouli amoxsnis Sedegad

ganisazRvreba gadacemis realuri dagegma-

rebisaTvis aucilebeli maxasiaTebeli para-

metrebi.

literatura

1. Donald Eadie, Kevin D. Oldknow, Matt Dick. Effec-tive friction control for optimization of high speed rail operations // Trans. of ASME JRC 2010 Conference. University of Illinois at Urbana, Ill, USA. April 27-29 2010. Vol. I, PN: JRC 2010 – 36010.

2. Scott Cummings, Tom McCabe, Dan Gosselin. Brake shoes and thermal mechanical shelling // Trans. of ASME RTDF 2008 Technical Conference. September 24-25. Chicago, USA. PN: RTDF 2008 – 74016.

3. Sharashenidze G., Sharashenidze S. Optimal brake le-verage for rail-car wheel with two sided press the shoes and calculation of its characteristic parameters // “Problems of Applied Mechanics”, Tbilisi, N 3(12), 2003, pp. 28-36.

4. Sharashenidze G., Mgebrishvili N., Kurtanidze P. Im-proved system of a braking lever transmission for rail-cars // Trans. of ASME RTDF 2008 Technical Confe-rence. 24-25 September, 2008, Chicago, Illinois, USA. PN: RTDF 2008 – 74006.

5. Sharashenidze G., Mgebrishvili N., Kurtanidze P., Do-lidze M. Principles of development and foundations of dynamical analysis optimal brake leverage systems of passenger carriages // Trans. of ASME IMECE 2010 International Mechanical Engineering Congress and Exposition. November 12-18, 2010, Vancouver, British Columbia, Canada. Vol. 1, PN: IMECE 2010 – 37731.

6. Sharashenidze G., Kurtanidze P., Dundua T., Baron L., Sharashenidze S. About dynamical analysis of ex-iting and optimal brake leverage systems // “Problems of Mechanics”. Tbilisi, N 1(38), 2010, pp. 29-38.

7. Давиташвили Н.С., Шарашенидзе Г.С. Основы динамического анализа рычажной системы тор-можения вагонов. Комитет ИФТоММ-а Грузии, Тбилиси, 2004. – 264 с.

8. Шарашенидзе Г.С., Долидзе М.Г., Мгебришвили Н.Е. Формализация дифференциального уравнения движения тормозной рычажной передачи мотор-

Page 71: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

71  

ного вагона электропоезда // Научные труды ГТУ, № 4(474). Тбилиси, 2009, с. 135-138.

9. g. SaraSeniZe. vagonebis meqanikuri gada-

cemis dinamika. gamomcemloba `teqnikuri

universiteti~, Tbilisi, 2009. – 332 gv.

UDC 621.828 DIFFERENTIAL EQUATIONS OF ADDITIONAL FREE MOTION OF OPTIMUM BRAKE LEVER  TRANSMISSION G. Sharashenidze, P. Kurtanidze, N. Mgebrishvili, Т. Dundua, S. Sharashenidze Department of transport, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: For the purpose of research of real dynamical parameters of optimum brake lever transfer of carriages in the work are generated the differential equations of additional free motion of this transmission. There  is applied the dynamic model of optimum transfer with clearances in hinged connections. The differential equations of addition‐al motions are made concerning the variable angular and  linear generalized co‐ordinates. The system of differential equations of additional movement with consideration of operating external  forces, deterioration and clearances of hinged connection elements, and also variable kinematic parameters are received.

Key words: free movement; clearance; deterioration; generalized co‐ordinate; differential equation. 

  

УДК 621.828 ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫЕ УРАВНЕНИЯ ДОБАВОЧНОГО СВОБОДНОГО ДВИЖЕНИЯ ОПТИМАЛЬНОЙ ТОРМОЗНОЙ РЫЧАЖНОЙ ПЕРЕДАЧИ Шарашенидзе Г.С.*, Куртанидзе П.Р., Мгебришвили Н.Н., Дундуа Т.Дж., Шарашенидзе С.Г. Департамент транспорта, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77   

Резюме: С целью исследования реальных динамических  параметров  оптимальной  тормозной рычажной передачи  пассажирских  вагонов,  в  работе  разработаны  дифференциальные  уравнения  добавочного свободного движения этой передачи. Использована динамическая модель оптимальной передачи с зазорами в шарнирных  соединениях.  Дифференциальные  уравнения  добавочного  движения  составлены  относительно переменных  угловых  и  линейных  обобщенных  координат.  Получена  система  дифференциальных  уравнений добавочного  движения  с  учетом  действующих  вшешних  сил,  износа  и  ударов  элементов  шарнирных соединений, а также переменных кинематических параметров. 

Ключевые слова:    свободное  движение;  зазор;  износ;  обобщенная  координата;  дифференциальное 

уравнение.   

   

miRebulia dasabeWdad 23.07.10        

Page 72: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

72  

UDC 621.828 SOLUTION OF STRAIGHT GEOMETRICAL PROBLEM FOR FIVE LINK MECHANISM WITH TWO DE‐GREES OF FREEDOM D. Tavkhelidze*, Z. Mchedlishvili, Z. Kublashvili Department of transport, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia  E‐mail: [email protected] 

 

 Resume: There is offered the solution of the straight

geometrical task for five link mechanism with two de-grees of freedom. The solution of given problem is based on usage of homogenous coordinates, where are obtained set of couplers of curves. On the basis of equations of tra-jectories are obtained also the equations for calculation of values of speed and acceleration of the links of the me-chanism. The calculations are differ from known methods by simplicity and high performance, which would be use-ful for programming actuators mounted in the joints of the linkage.

 Key words:    five-link mechanism; two degrees of

freedom; design of multilink mechanisms; curves of con-necting rods.

 1. INTRODUCTION The five link mechanisms with two degrees of free-

dom are differ from other multibur mechanisms with one degree of freedom with features allowing to obtain differ-ent type of trajectories by output links, when lengths of links remains constant. The said is very important for technological machines, which during operation would change movement of trajectory of the executive link. Be-cause of movements of the output links are governed by controllable actuators, of these kinds of mechanisms would be attributed to mechanotric systems. At the same time, as distinct from the mechanisms with one degree of freedom, design of which depend on three geometrical parameters, in case of the mechanism with two degree of freedom, in order to solve the task of synthesis it is ne-cessary to determine six said parameters. Here in spite of the four geometrical parameters it is necessary to deter-mine the initial state of input links, they are phase angle and transmission ratio between the input links with tak-ing into account of their direction of motion.

Extension of number of parameters for the mechan-isms with two degrees of freedom is given rise to compli-cation solution of the tasks of synthesis and analysis of such type of mechanical systems.

There is given the solution of the problem of analysis of the mentioned mechanical systems by usage of homo-genous coordinates. The received equations of kinematics

are written in matrix form, that simplifies calculations of kinematic parameters. 

 2. THE BODY OF THE ARTICLE The design diagram of mechanical system with two

degrees of freedom, where the links are connected with fifes class kinematic pairs is given on the Fig. 1. In order to determine such kinematic parameters of the system as coordinates of trajectories of the inputing link as well its velocity and acceleration lets use the method of homo-genous coordinates.

Fig. 1

In case when we have closed kinematic chain it is ne-cessary, that the product of matrices of transition between coupled coordination systems connected with all incom-ing links will be equal to unit matrix

(1,0) (2,1) (3,2) (4,3) (0,4)T T T T T E= . (1) For simplification of calculation it is better, that a part

of matrices would be transferred to the right part of equality. For this, the right and left parts of the first equality should be multiplied on T(0.1) inverse matrix T(t.0) from the left. The same operations should be repeated for other matrices as well, which we want to transfer to the right part so as to receive product of matrices of equal or differing by one number on both parts of equality. As a result we shall have

(4,3) (0,4) (2,3) (1,2) (0,1)T T T T T= . (2)

Page 73: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

73  

The matrix of transfer between of two sequential i-1 and i plain coordinate systems will have the following general form:

1 , 1 , 1( , 1)

, 1 , 1

1 0 0 0cos sin 0

0 sin cos 00 0 0 1

i i i i ii i

i i i i

lT

ϕ ϕϕ ϕ

− − −−

− −

−= . (3)

In our case we can reduce by one the series of matric-es of transfer between neighboring links as a result of which we receive third series matrices the inverse matric-es of which are equal to these matrices

 

  (1,0)0 10 10

10 10

1 0 0cos sin ;

0 sin cosT l ϕ ϕ

ϕ ϕ= − −           (2,1)

1 21 21

21 21

1 0 0cos sin ;

0 sin cosT l ϕ ϕ

ϕ ϕ= −  

 

  (3,2)2 32 32

32 32

1 0 0cos sin ;

0 sin cosT l ϕ ϕ

ϕ ϕ= −        (4,3)

3 43 43

43 43

1 0 0cos sin ;

0 sin cosT l ϕ ϕ

ϕ ϕ= −  

 

  (0,4)4 04 04

04 04

1 0 0cos sin ;

0 sin cosT l ϕ ϕ

ϕ ϕ= −            (0.1)

0 01 01 01

0 01 01 01

1 0 0cos cos sin ;sin sin cos

T ll

ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ

=− −

 

 

  (1.2)1 12 12 12

1 12 12 12

1 0 0cos cos sin ;sin sin cos

T ll

ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ

= −−

           (2.3)2 23 23 23

2 23 23 23

1 0 0cos cos sin .sin sin cos

T ll

ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ

= −−

 

 1 0 00 1 0 .0 0 1

E =

After multiplication of these matrixes we will have

(4,3) (0,4)3 43 43 4 40 40

43 43 40 40

1 0 0 1 0 0cos sin cos sin

0 sin cos 0 sin cosT T l lϕ ϕ ϕ ϕ

ϕ ϕ ϕ ϕ= − × − =

3 4 43 43 40 43 40

4 43 43 40 43 40

1 0 0cos cos( ) sin( ) .

sin sin( ) cos( )l l

lϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ= + + − +

+ +

(2,3) (1,2) (0,1)2 23 23 23 1 12 12 12

1 23 23 23 1 12 12 12

1 0 0 1 0 0cos cos sin cos cos sin

sin sin cos sin sin cosT T T l l

l lϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

= − × − ×− −

0 01 01 01

0 01 01 01

1 0 0cos cos sinsin sin cos

ll

ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ

× =− −

Page 74: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

74  

( )2 23 1 12 23 0 01 12 23 01 12 23 01 12 23

2 23 1 12 23 0 01 12 23 01 12 23 01 12 23

1 0 0cos cos( ) cos( ) cos( ) sin( ) .sin sin( ) sin sin( ) cos( )

l l ll l l

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

= − − + − + + + + + ++ + − + + − + + + +

After multiplication of transfer matrices of five-link mechanism we have the following matrix equation:

  3 4 43 43 40 43 40

4 43 43 40 43 40

1 0 0cos cos( ) sin( )

sin sin( ) cos( )l l

lϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ+ + − + =

+ +  (4)

 

( )2 23 1 12 23 0 01 12 23 01 12 23 01 12 23

2 23 1 12 23 0 01 12 23 01 12 23 01 12 23

1 0 0cos cos( ) cos( ) cos( ) sin( ) .sin sin( ) sin sin( ) cos( )

l l ll l l

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

= − − + − + + + + + ++ + − + + − + + + +

The 4th matrix equation of five-link mechanism blockage contains full information about parameters of link motion

characteristics. In order to determine relative and absolute displacement of links, the respective elements of left and right parts of equation should be equated and receive system of algebraic equations, the solution of which will enable to determine displacements of mechanism of links. If we differentiate the system of the received equations twice according to time parameters we respectively get two systems of equations: first- for calculation of links velocities and the second – for determination of links accelerations

3 4 43 1 12 23 2 23 0 01 12 23cos cos( ) cos cos( )l l l l lϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ+ = − + − + + +

( ) ( )4 43 2 23 1 12 23 0 01 12 23sin sin sin sinl l l lϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ= + + − + + (5)

( ) ( )43 40 01 12 23sin sinϕ ϕ ϕ ϕ ϕ+ = − + +

( ) ( )43 40 01 12 23cos cosϕ ϕ ϕ ϕ ϕ+ = + + . Besides these equations system in order to solve the problem the condition should be added according to which the

sum of internal angles of any five link is equation to 3π

( ) ( ) ( )01 12 23 34 40 3ϕ ϕ π ϕ π ϕ π ϕ π+ − + − + − + = (6)

01 12 23 34 40 6ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ π+ + + + = The members of the equations having sum argument of second and third equalities of system 5 should be separated,

equalities squared and summed. After transformations we get the following quadratic equation:

 ( )( ) ( )2 2 2 2 2

3 0 40 3 4 0 40 34 3 4 0 40 34

2 2 2 23 0 40

4 sin 4 cos cos 4 cos cos

4 sin 0.

l l l l l Al l l

A l l

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕ

ϕ

+ − − − +

+ − = 

 

(7)

Where

   ( )2 2 2 2 / /4 2 1 0 0 4 40 1 4 0 0 1 0 402 cos 2 cos 2 cosA l l l l l l l l l lϕ ϕ ϕ ϕ= − + + − + − +

 

   /0 01 406ϕ π ϕ ϕ= − −

.

Lets introduce following additional notations:

    ( )2 2 2 23 0 40 3 4 0 404 sin 4 cos ,B l l l l lϕ ϕ= + −

   ( )3 4 0 404 cosC Al l l ϕ= −  

 

2 2 2 23 0 404 sin .D A l l ϕ= −

 Equation (7) is solved as follows:

   

2

344cos

2C C BD

Bϕ − ± −

=  

(8)

2

344arccos

2C C BD

Bϕ − ± −

=

Page 75: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

75  

From the first equation of system (5) we have:

  

( ) ( )/4 34 0 34 40 3 1 1 34

232

cos cos coscos

l l l l

l

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕϕ

− + + + −=

From where angle φ23 is defined:

   

( ) ( )/4 34 0 34 40 3 1 1 34

232

cos cos cosarccos

l l l l

l

ϕ ϕ ϕ ϕ ϕϕ

− + + + −= (9)

In order to define angle φ23 we use condition (6) and get:

    12 01 23 34 406ϕ π ϕ ϕ ϕ ϕ= − − − −   (10) After defining of all angles we can determine radius vector of C point the origin will be in A point and its value de-

pends on two initial generalized coordinates:

    ( )01 40, .C Cr r ϕ ϕ= 

(11) Absolute velocity of the point is determined as the first derivative of its radius vector according time:

  

01 40

01 40

C C Cdr r d r ddt dt dt

ϕ ϕϕ ϕ∂ ∂

= ⋅ + ⋅∂ ∂

 

(12)

In this formula:

   01;C

Cr

uϕ∂

=∂   4

40;C

Cr

uϕ∂

=∂

- are velocity analogs of point C (13)

   

0101

ddtϕ

ω=   

4040

ddtϕ

ω= - are angular velocities of initial links.

After application of theses notations we shall have:

   1 01 4 40C C CV u uω ω= + (14) In order to find the full speed it is necessary to find speed projections on axes X and Y:

 

   

01 4001 40

01 40 01 40

C C C C Cdx x d x d x xdt dt dt

ϕ ϕω ω

ϕ ϕ ϕ ϕ∂ ∂ ∂ ∂

= ⋅ + ⋅ = ⋅ + ⋅∂ ∂ ∂ ∂

(15)

   

01 4001 40

01 40 01 40

C C C C Cdy y d y d y ydt dt dt

ϕ ϕω ω

ϕ ϕ ϕ ϕ∂ ∂ ∂ ∂

= ⋅ + ⋅ = ⋅ + ⋅∂ ∂ ∂ ∂

(16)

 

( ) ( ) ( )12 121 01 2 01 12 2 01 12 01 2 01 12 40

01 40sin sin sin sinCdx

l l l ldt

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ω ϕ ϕ ωϕ ϕ

⎡ ⎤∂ ∂= − − + − + ⋅ + + ⋅⎢ ⎥∂ ∂⎣ ⎦

  (17)

  ( ) ( ) ( )12 121 01 2 01 12 2 01 12 01 2 01 12 40

01 40cos cos cos cosCdy

l l l ldt

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ω ϕ ϕ ωϕ ϕ

⎡ ⎤∂ ∂= + + + + ⋅ + + ⋅⎢ ⎥∂ ∂⎣ ⎦

  (18)

Full acceleration of point C is determined using the formula of arbitrary point mechanical system of many degrees of freedom:

 2 2

21 1 1

n n nC C C

C i i ji i ji i j

d r r ra q q q

q q qdt

= = =

∂ ∂= = +

∂ ∂ ∂∑ ∑∑  

 

(19)

When the system has two degrees of freedom we have:

   1 2

1 21

nC

iii

r r rq q qq q q=

∂ ∂ ∂= +

∂ ∂ ∂∑

Projections of acceleration of point C on coordination axes are written as:

 22 2 2 2 2 2

2 21 2 1 1 2 22 2

1 2 1 21 21 1 1

2n n

Ci j i i

i j i ii i

r r r r r rq q q q q q q q q qq q q q q q q qq q= =

⎛ ⎞∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂= + = + +⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂∂ ∂⎝ ⎠

∑∑ ∑   (20)

After necessary substitutions we receive acceleration determining final formulas:

   

2 2 2 22 2

01 40 01 01 40 402 2 201 40 01 4001 40

C C C C C Cd x x x x x xdt

ε ε ω ω ω ωϕ ϕ ϕ ϕϕ ϕ∂ ∂ ∂ ∂ ∂

= + + + +∂ ∂ ∂ ∂∂ ∂

  

(21)

Page 76: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

76  

   

2 2 2 22 2

01 40 01 01 40 402 2 201 40 01 4001 40

C C C C C Cd y y y y y ydt

ε ε ω ω ω ωϕ ϕ ϕ ϕϕ ϕ∂ ∂ ∂ ∂ ∂

= + + + +∂ ∂ ∂ ∂∂ ∂

 

(22)

 

( ) ( ) ( )

( ) ( )

( )

212 12

1 01 2 01 12 2 01 12 01 2 01 12 40201 40

2 2212 12

1 01 2 01 12 2 01 12 01201 01

12 122 01 12 2

01 40

sin sin sin sin

cos cos 1 sin

cos 1

Cd xl l l l

dt

l l l

l l

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ε ϕ ϕ εϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ω

ϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ

ϕ ϕ

⎡ ⎤∂ ∂= − − + − + + + −⎢ ⎥∂ ∂⎣ ⎦

⎛ ⎞⎛ ⎞∂ ∂⎜ ⎟− + + + − + −⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠⎝ ⎠

⎛ ⎞∂ ∂− + + +⎜ ⎟

∂ ∂⎝ ⎠( )

( ) ( )

212

01 12 01 4001 40

2 2212 12

2 01 12 2 01 12 40240 40

sin

cos sinl l

ϕϕ ϕ ω ω

ϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ω

ϕ ϕ

⎛ ⎞∂+ −⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

⎛ ⎞⎛ ⎞∂ ∂⎜ ⎟− + + +⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠⎝ ⎠

  (23)

 

( ) ( ) ( )

( ) ( )

( )

212 12

1 01 2 01 12 2 01 12 01 2 01 12 40201 40

2 2212 12

1 01 2 01 12 2 01 12 01201 01

12 122 01 12 2

01 40

cos cos cos cos

sin sin 1 cos

sin 1 c

Cd yl l l l

dt

l l l

l l

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ε ϕ ϕ εϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ϕ ω

ϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ

ϕ ϕ

⎡ ⎤∂ ∂= + + + + + + −⎢ ⎥∂ ∂⎣ ⎦

⎛ ⎞⎛ ⎞∂ ∂⎜ ⎟− + + + − + −⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠⎝ ⎠

⎛ ⎞∂ ∂− + + −⎜ ⎟

∂ ∂⎝ ⎠( )

( ) ( )

212

01 12 01 4001 40

2 2212 12

2 01 12 2 01 12 40240 40

os

sin cosl l

ϕϕ ϕ ω ω

ϕ ϕ

ϕ ϕϕ ϕ ϕ ϕ ω

ϕ ϕ

⎛ ⎞∂+ −⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠

⎛ ⎞⎛ ⎞∂ ∂⎜ ⎟− + − +⎜ ⎟⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠⎝ ⎠

(24)

3. CONCLUSION The carrying out of examination of planar five link

linkage with two degrees of freedom was shown, that the solution of analysis task of mentioned mechanisms with given conditions by usage of the system of equations of motion of input links would obtain large number of con-necting rod curves that can be successfully used for dif-ferent practical aims. The said feature of five link me-chanisms could be used as for investigations of said me-chanical systems as well for preliminary receipt of the law of motion of actuators installed in the centers of rota-tion of input links.

References 1.  I. Artobilevski. Theory of mechanism and machines.

Moscow: Science, 1974 – 640p. (In Russian).

2. D. Tavkhelidze, N. Davitashvili. The theoretical basis of design of planar and spherical multilink lever me-chanisms. Tbilisi: Metsniereba, 1975. 208 p. (In Rus-sian).

3. N. Davitashvili. Die bankurven von fünfgliedrigen ge-lenkgetriben//Archiwum budawg maszun. T.XXYI, Zeszyt 4, 1979, s. 489-509 (In Germany).

4. N. Davitashvili. Theoretical basis of synthesis, analy-sis and accuracy of slide and tilt mechanism with two degrees of freedom. Tbilisi: Metsniereba, 2000. 290 p. (In Russian).

5. N. Davitashvili, D. Tavkhelidze. Synthesis of con-trolled five bar mechanism with two degrees of free-dom according to predetermined motion of input links. Tbilisi.

 

Page 77: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

77  

uak 621.828

moZraobis ori Tavisuflebis xarisxis xuTrgola berketul meqanizmSi

pirdapiri geometriuli amocanis amoxsnis sakiTxisaTvis d. TavxeliZe, z. mWedliSvili, z. kublaSvili transportis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbili-

si, kostavas 77

reziume: SemoTavazebulia moZraobis ori Tavisuflebis mqone xuTrgola berketuli me-

qanizmis erTgvarovan koordinatTa sistemis gamoyenebaze dafuZnebuli kinematikuri para-

metrebis gaangariSebis meTodi. miRebulia gamavali rgolis, rogorc sayrdeni traeqto-

riebis kordinatTa, aseve siCqareebisa da aCqarebebis gaangariSebis gamosaxulebebi. moce-

muli meTodi SesaZlebelia warmatebiT iqnas gamoyenebuli sxva mravalrgoliani, berke-

tuli meqanizmebis, rogorc pirdapiri, aseve ukugeometriuli amicanebis amoxsnisaTvis.

amavdroulad, SemoTavazebuli meTodis simartive ganapirobebs amZravTa sistemis iseTi

marTvis algoriTmis Sedgenas, romelic sagrZnoblad gazrdis am sistemebis swrafqmedebas.

sakvanZo sityvebi: xuTrgola meqanizmi; ori Tavisuflebis xarisxi; mravalrgoliani me-

qanizmis konstruqcia (proeqti); barbacas samrudeebi.

 

 

 УДК 621.828 К  ВОПРОСУ  РЕШЕНИЯ  ПРЯМОЙ  ГЕОМЕТРИЧЕСКОЙ  ЗАДАЧИ  ПЯТИЗВЕННОГО  РЫЧАЖНОГО МЕХАНИЗМА С ДВУМЯ СТЕПЕНЯМИ СВОБОДЫ ДВИЖЕНИЯ Тавхелидзе Д.Д., Мчедлишвили З.Т., Кублашвили З.П.  Департамент транспорта, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава 77  

 Резюме:  Предложен  метод  расчета  кинематических  параметров  пятизвенного  рычажного  механизма  с 

двумя степенями свободы движения, основанного на применении однородной системы координат. Получены выражения расчета как координат опорных траекторий, так и скоростей и ускорений выходного звена. Данный метод  может  успешно  применяться  для  решения  как  прямых,  так  и  обратных  геометрических  задач  других многозвенных  рычажных  механизмов.  В  то  же  время  простота  предлагаемого  метода  обусловливает составление  такого  алгоритма  управления  системой  приводов,  который  ощутимо  увеличит  быстродействие таких систем. 

 

Ключевые слова:    пятизвенный  механизм;  две  степени  свободы;  конструкция  (проект)  многозвенного механизма; шатунная кривизна. 

 

  

Submitted:14.12.10  

    

 

Page 78: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

78  

uak 621.828 vagonebis samuxruWo berketuli gadacemis elementebis

saeqspluatacio muSaobis analizi cveTebis gaTvaliswinebiT g. SaraSeniZe*, T. dundua, n. mRebriSvili, p. kurtaniZe, s. SaraSeniZe satransporto departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77

E‐mail: g. sharashenidze@ gtu.ge  

 reziume: samuxruWo berketuli gadacemis

saxsruli SeerTebebis elementebis cveTebis statistikuri monacemebis safuZvelze na-SromSi Seqmnilia cveTebisa da vagonis gar-benis urTierTdamokidebulebis kvlevis ma-Tematikuri meTodi. ganxilulia gadacemis realuri sqema elementebis cveTebis gaTva-liswinebiT, miRebulia Sesabamisi dinamikuri datvirTvebis mniSvnelobani. elementebis um-tyunebo saeqspluatacio muSaobis albaToba ganxilulia hipogeometriuli ganawilebis speqtrisa da binomialuri ganawilebis for-mulis mixedviT. dadgenilia umtyunebo mu-Saobis albaToba da saimedoobis zeda zRva-ri. miRebuli Sedegebi grafikulad asaxavs elementebis cveTebisa da vagonis garbenis damokidebulebas am elementebis sxvadasxva masalisagan damzadebis SemTxvevaSi.

sakvanZo sityvebi: cveTa; saeqspluatacio

muSaoba; umtyunebo muSaobis albaToba; va-gonis garbeni; SeerTebis elementebi.

1. Sesavali sarkinigzo moZravi Semadgenlobis mo-

Zraobis usafrTxoebis mizniT aucilebelia samuxruWo berketuli gadacemis saimedo muSaobis uzrunvelyofa, raTa samuxruWo cilindris mier ganviTarebuli samuxruWo Zala gazrdili mniSvnelobiT gadaeces sa-muxruWo xundebis sistemas [5]. samuxruWo Zalis gadacemis ZiriTadi dinamikuri dat-virTva nawildeba berketebisa da wevebis saxsruli SeerTebebis elementebze, romel-Ta muSa zedapirebis cveTa Cveulebrivi an maRali siCqareebiT moZraobisas damokide-bulia sruli an nawilobrivi samuxruWo procesebis raodenobaze [2, 10]. saxsruli SeerTebebis elementebis, lilvakebisa da milisebis friqciuli zedapirebis ur-TierTqmedebisas warmoSobili cveTebi zrdis gadacemis dinamikur datvirTvebs da Zalur danakargebs saxsrul SeerTebebSi [1, 3], iwvevs vertikaluri berketebisa da hori-

zontaluri wevebis meqanikur dazianebebs, amcirebs lilvakebisa da milisebis saime-doobas. msgavsi movlenebis Tavidan acile-bis mizniT Seiqmna optimaluri samuxruWo berketuli gadacemebi naklebi raodenobis berketebiTa da saxsruli SeerTebebiT arse-bulTan SedarebiT [6]. gamokvleul iqna Se-sabamisi dinamikuri datvirTvebi [7, 8, 9] sax-sruli SeerTebebis elementebis cveTebis gaTvaliswinebiT da sizustis Teoriaze dayrdnobiT Sefaseba mieca cveTebiT gamow-veuli kinematikuri parametrebisa da dinami-kuri datvirTvebis ZiriTad maCveneblebs [10].

miuxedavad, Catarebuli dinamikuri ga-mokvlevebisa [1, 3, 7, 9] samuxruWo berketu-li gadacemis elementebis saeqspluatacio muSaobis saimedoobas ver mieca saTanado raodenobrivi Sefaseba. saxsruli SeerTebe-bis elementebis vargisianobaze msjeloba SeiZleba mxolod vagonis SekeTebaTSorisi vadis gasvlis Semdeg, sadepoo an saqarxno SekeTebis Catarebisas statistikuri monace-mebis safuZvelze. vagonmSenebel da vagon-SemkeTebel sawarmoebs ar gaaCniaT mecnie-rulad Camoyalibebuli instruqciebi samu-xruWo gadacemis elementebis saeqspluata-cio muSaobis Sesaxeb. winamdebare naSromi aris mcdeloba, gadaiWras aqtualuri amo-cana – albaTobis zogad Teoriaze [4] da statistikur monacemebze dayrdnobiT gani-sazRvros samuxruWo gadacemis elementebis umtyunebo saeqspluatacio muSaobis maCve-neblebi, rac aucilebelia savagono sawar-moebSi SesakeTebeli elementebis maragisa da xarisxis dadgenisaTvis.

2. ZiriTadi nawili amocanis gadawyvetis mizniT ganvixilavT

samgzavro vagonis optimaluri samuxruWo berketuli gadacemis samuxruWo kvanZis di-namikur models (nax. 1) RreCoebiT sam 1-2, 2-3 da 3-4 saxsrul SeerTebebSi. modelis mix-

edviT SeerTebaTa gare elementebis C, D, P da Siga elementebis C1, D1, P1 centrebis Semaer-Tebeli CC1, DD1 da PP1 wrfeebis gaswvriv sa-

Page 79: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

79  

kontaqto C2, D2 da P2 wertilebSi moqmedebs

normaluri 1nF , 2

nF , 3nF reaqciis Zalebi da

Sesabamisi tangencialuri Semdgenebi anu

xaxunis 1 2frF − , 2 3

frF − , 3 4frF − Zalebi.

SeerTebaTa iΔ cveTebi aris elementebis

radiusTa sxvaoba, e.i.

1 1 1

2 2 2

3 3 3

;;.

r rr rr r

′Δ = − ⎫⎪′Δ = − ⎬⎪′Δ = − ⎭

(1)

nax. 1. samgzavro vagonis samuxruWo kvanZis dinamikuri

modeli RreCoebiT saxsrul SeerTebebSi

warmodgenili dinamikuri modelis mixed-viT gansazRvrulia yvela dasaSvebi dinami-kuri parametris mniSvneloba [9] da maT So-ris magaliTisaTvis 1-2 saxsrul SeerTebaSi normaluri reaqcia

( )2 211 1 1sin cos sin cos

2n lF m r xϕ ω α ϕ ϕ ϕ ϕ

⎧ ⎡ ⎤= − + + −⎨ ⎢ ⎥⎣ ⎦⎩

sinBCz F ϕ− −   11 cos

6mm g ϕ ϕ− −

( ) [211 2cos cos sin 2sin

2lm yϕ ϕ ϕ ϕ ϕ δ

⎫⎡ ⎤+ − +⎬⎢ ⎥⎣ ⎦⎭

12

1 1 1 2 1 3 12sin ( )fr fr frK sign K Kδ γ γ γ−⎤+ + + ⎦ , (2)

sadac ,i ix y , iγ aris cvladi ganzogadebuli

koordinatebi;

,α ϕ − amZravi da 1l berketis mobrunebis

kuTxeebi;

friK − mSrali, sveli da kvadratuli

xaxunis koeficientebi. gadacemis saimedo muSaobisaTvis aucile-

belia misi dinamikuri datvirTva Tavsdebo-des dasaSveb zRvrebSi. amave dros saxs-ruli SeerTebebis elementebs unda gaaCn-deT umtyunebo muSaobis albaTobis zRvru-

li done. is SeiZleba ganisazRvros SekeTe-bis normebis Sesabamisad, saxsruli SeerTe-bis elementebis cveTebis mizeziT gamowve-uli mtyunebebis gamovlenis momentamde, ganawilebis simkvrivis Semdegi formulis mixedviT:

[ ]1

2

( ) ( )( ) 2 exp( )2 ( ) xx

C Mx t C Mx tf ttt

πδδ

− ⎧ ⎫− ⎡ ⎤−⎪ ⎪= −⎨ ⎬ ⎢ ⎥⎪ ⎪ ⎣ ⎦⎩ ⎭

,(3)

sadac C aris i-uri SeerTebis umtyunebo mu-Saobis zRvruli done, dadgenili SekeTebis periodis mixedviT;

x _ diskretuli SemTxveviTi sidide (misi albaToba ar udris 1-s);

( )Mx t − maTematikuri molodini, anu winas-

war Sedgenili gantoleba, romliTac aRiwe-reba elementebis cveTebi eqspluataciisas. is ganisazRreba modelis (nax.1) moZraobis diferencialur gantolebaTa sistemebis amoxsniT;

xδ −saxruli SeerTebebis erTsaxela ele-

mentebis cveTebis tempis ganbnevis (disper-siis) saSualo kvadratuli gadaxra. erT-saxela elementebia 2-3 da 3-4 SeerTebis

lilvakebi kveTebis 2r′ da 3r′ radiusebiT

2 3( 40r r′ ′= = mm), aseve gare elementebi 2r ,  3r

radiusebiT. (3) formulidan SeiZleba miviRoT sax-

sruli SeerTebebis elementebis umtyunebo muSaobis albaTobis gamomsaxveli toloba:

0

( ) 1 ( )t

P t f t dt= − ∫ . (4)

maTematikuri molodinis aRwera SesaZle-belia hipogeometriuli ganawilebis speqt-ris mixedviTac. am dros saxsruli SeerTe-bis defeqturi elementebis raodenobis albaToba ganisazRvreba tolobiT:

, ( , ) k n k nN M m N M NP n k C C C−

−= , (5)

sadac k aris elementebis saerTo raode-

noba gadacemaSi ( 1,2,3, , )k n= … ;

N _ elementebis saerTo raodenoba vagonze;

M _ Sesacvleli (defeqturi) elementebis raodenoba vagonze.

Tu N sidide ramdenjerme aRemateba n sidides, maSin SesaZlebelia gamoyenebul iqnes binomialuri ganawilebis formula:

( , ) 1k n k

kn

M MP n k CN N

−⎛ ⎞ ⎛ ⎞= −⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠

. (6)

samuxruWo kvanZis (nax. 1) saxsruli Seer-Tebebis elementebis umtyunebo saeqsplua-tacio muSaobis albaTobis dadgenis mizniT

Page 80: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

mxedvelob(lilvakismasalis mxedviT, asxeoba, eldamuSavebiSedegebis ruli Seeelementeb

 

saxrulmasaliT dbenisa da sruli Se

da gare edebiT, xo

siaTebelirom lilerTmaneTis

fl. 5 damokidebaisaxeba (

mocemulia

viT. diagrdavaskvnaTcveTebis porciulierTnairi elementebileba iyosumtyunebomniSvnelo

3. dasksamuxru

Seqmnam cleba mogSeerTebeb

st

baSi miRebs) da Sesabmarka saxeseve elemenlementebis is teqnolmixedviT

erTebebis is masali

li SeerTebdamzadebisacveTebis

eerTebisTvi

elementebisolo 2-3 da

i mrudebia vakisa da sgan sagrZnmasalis gaulebis nax. 2, b),

a 1 1,a b , 1 1c dramebis anaT, rom elxarisxs S

i damokidemniSvnelo

is saimedos 0,981-mde, muSaobis

oba 0,976-s a

kvna uWo kvanZicveTebis gvca dagveis dinamiku

tu-s Sromeb

ul iqna Sbamisi berkelmwifo sntebis Sezefriqciul

logia da SesaZlebelelementebs saxeobis

a)

nax. 2. RreCoda vago

bebis elemas (nax. 2, adamokideb

is xasiaTd

s Sesabamisa 3-4 SeerT

c,  d da e, gare elem

noblad ganamoyenebisadiagramebsadac dam

da 1 1e f m

alizis Sedlementebis Soris arsbuleba vagobebisTvis. oobis zeda, xolo ss albaToar aRemateb

is dinamikgaTvaliswexasiaTebinuri datvir

i – TRANSACT

Siga elemeketis an wstandartiseTva, zeTis

li zedapira.S. miReb

li gaxda sbis SerCevas, misi sim

ebiani saxsrunis garbenis

da b) fl.5

entebis fla) vagonis uleba 1-2

deba lilva

si a da bTebisTvis

f. aRsaniSnmentis cvensxvavdeba.as garbenisbi grafmokidebule

rudebis mi

degad SeiZlsimtkicesaebobs ukugonis garb

gairkva, a zRvari Saeqspluataobis saSuba.

kuri modeinebiT sana RreCoebrTvebi;

TIONS OF GTU –

80 

ntis wevis s mi-s sa-rebis buli saxs-a am mtki-

cissiaTmniSmod

sbebi1-2, cveTsta

uli SeerTebedamokidebul5 masalis gam

l. 3 gar-sax-

akisa

mru-maxa-

navia, eTebi

sagan ikiT ebani

ixed‐leba a da pro-benis rom SeiZ-acio alo

elis aSua‐biani

mferamoxluatik

dWo garaucan m

l1.  C

mTliJ

2.  Gs

3.  DfoU2

4.  Гв

5.  Кп

– ТРУДЫ ГТУ

a da friqTebeli cvSvnelovanidernizebis statistikuris mixedviT

2-3 da Tebsa da vandartuli

ebis elementelebis grafikimoyenebisas

modelis mirencialurixsnis Sedeatacio cvuri moloddadgenil kvanZis elbens Soris

cilebelia modernizeb

literatuCarvel Holton,model and stoTrans. of ASMinois at UrbanRC 2010 – 362Garg V.K., Dukystems. AcadDonald Eadie, riction  controoperations // University  of 2010. Vol. I, PNГнеденко  Б.ВвероятностейКрылов В.И., подвижного с

№ 1 (479),

qciuli muSveTebis gaia gadacemdros. ri monacemT miRebul

3-4 SeerTagonis garbmasalisaTv

b)

bis cveTebisai: a) fl.3

ixedviT kvi gantoleegad SesaZlveTebisa ddinis paramiqna damok

lementebis s sxvadasxaxali gad

bis proces

ra , Corina Sandochastic analyE JRC 2010 Cona, Il, USA. Ap229. kkipati R.V. Demic Press, NKevin D. Oldol  for  optom Trans. of ASIllinois  at UrbN: JRC 2010 – В.,  Хинчин  Ай. М.: Наука, 1Крылов В.В. состава. М.: Т

2011

Sa zedapiraTvaliswinmis dagegm

ebisa da (1iqna damokTebebis ebens Sorisvis (nax. 2). 

a

vanZis moZrebebis Sedlebeli gaxda Sesabamimetrebis dkidebulebacveTebsa d

xva masalisdacemis daSi.

u. Hyun Wooysis of the cononference, Unpril 27‐29, 201

ynamics of raNew York, 1984know, Matt Dization  of  higSME  JRC 2010bana,  Il, USA36010. 

А.Я.  Введени1986. – 357 с.АвтоматичесТранспорт, 19

rebis maxa-nebiT, racmarebis an

)-(6) tolo-kidebulebaelementebis ori saxis

raobis di-dgenisa daxda saeqsp-isi maTema-dadgena; a samuxru-da vagonissTvis, racagegmarebis

klee. Dinamicntact patch //niversity of Il‐10. Vol. I, PN:

ailway vehicle4. – 391 p.  Dick. Effectivegh  speed  rail0 Conference,. April  27‐29,

ие  в  теорию ские тормоза982. – 320 с.

 -c n

-a s s

-a --

-s c s

c / ‐: 

e l , , 

ю 

а 

Page 81: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

81  

6.  Sharashenidze  G.,  Sharashenidze  S.  Optimum  brake leverage  for  rail‐car wheel with  two  sided press  the shoes and calculation of its characteristic parameters // “Problems of Applied Mechanics”. Tbilisi, N 3(12), 2003, pp. 28‐36. 

7.  Sharashenidze G., Kurtanidze P., Baron L.V. About dy‐namical analysis of exiting and optimum brake  leve‐rage  systems  //  “Problems  of  Applied  Mechanics”. Tbilisi, 2010, N 1(38), pp. 29‐38. 

8.  Шарашенидзе  Г.С.,  Косаревский  В.В.  Анализ динамики  рычажной  передачи  вагона  с  учетом зазоров  в  шарнирных  соединениях  //  Веcтник 

Ростовского  гос.  университета  путей  сообщения, № 1. Ростов н/Д, 2005, с. 42‐47. 

9.  Шарашенидзе  Г.С.,  Куртанидзе    П.Р.  К  вопросу динамического  исследования  оптимальной  тор‐мозной рычажной передачи пассажирского вагона // Научные труды ГТУ, № 4(474). Тбилиси, 2009, с. 139‐142. 

10. Шарашенидзе  Г.С.,  Карипидис  С.И.,  Куртанидзе П.Р.  О  точности  учета  реальных  параметров  тор‐мозных рычажных передач подвижного состава // Научные  труды  «Вестник»  Новочеркасского  НИИ Электровозостроения,  №  2(58).  Новочеркасск, 2009, с. 228‐242. 

 UDC 621.828 ANALYSIS OF OPERATIONAL WORK OF BRAKE LEVERAGE  TRANSMISSION ELEMENTS OF  THE CARS WITH TAKING INTO ACCOUNT DETERIORATIONS G. Sharashenidze, T. Dundua, N. Mgebrishvili, P. Kurtanidzr, S. Sharashenidze Department of transport, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There  is created the mathematical research method of dependences of deterioration  from car run on the basis of the statistical analysis of the given hinged connection elements of brake  leverage transmission. There  is considered the real scheme of transfer with taking  into account of deterioration of elements. The probability of ele‐ments non‐failure operational work  is  considered on  a  spectrum of hypergeometrical distribution. There  is estabi‐lished the top limit of reliability and probability of non‐failure operation. The received results graphically represent the dependence of elements deterioration on the car run in case of different materials of these elements. 

 Key words:  deterioration; operational work; probability of non‐failure operation; car run; connection elements. 

  УДК 621.828 АНАЛИЗ ЭКСПЛУАТАЦИОННОЙ РАБОТЫ ЭЛЕМЕНТОВ ТОРМОЗНОЙ  РЫЧАЖНОЙ  ПЕРЕДАЧИ ВАГОНА С УЧЕТОМ ИЗНОСА Шарашенидзе Г.С., Дундуа Т.Дж., Мгебришвили Н.Н., Куртанидзе П.Р., Шарашенидзе С.Г. Департамент транспорта, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  На  основе  статистических  данных  элементов  шарнирных  соединений  тормозной  рычажной передачи  в  работе  создан  математический  метод  исследования  зависимостей  износа  от  пробега  вагона. Рассмотрена реальная схема передачи с учетом износа элементов. Вероятность безотказной эксплуатационной работы элементов   рассмотрена по спектру  гипергеометрического распределения и формуле биномиального распределения.  Установлены верхний   предел надежности и вероятность безотказной работы. Полученными результатами  графически  изображается  зависимость  износа  элементов  от  пробега  вагона  в  случае  разных материалов этих элементов. 

Ключевые слова:    износ;  эксплуатационная  работа;  вероятность  безотказной  работы;  пробег  вагона; 

элементы соединений.   

  

miRebulia dasabeWdad 22.07.2010

Page 82: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

82  

uak 69.002.51 (075.32) miwismWreli manqanebis muSa organoebis modernizacia T. buxnikaSvili, p. buxnikaSvili manqanaTmSeneblobis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175,

Tbilisi, kostavas 77

E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: ganxilulia miwismWreli manqa-

nebis muSa organoTa modernizaciis meTo-

dika, romelic aprobirebulia siaxleze

saavtoro mowmobis mqone meqanizmebze, ideis

Casaxvidan eqsperimentuli modelis gamocda

– danergvamde.

sakvanZo sityvebi: arxmWreli; jaWvuri

muSa organo; konusuri diski.

1. Sesavali satransporto sagzao mSeneblobaSi far-

Tod gamoiyeneba sxvadasxva daniSnulebisa

da konstruqciis miwismWreli manqanebi, ro-

melTa teqnikuri daxvewa, modernizacia,

axliT Secvla mudmivad aqtualur da pers-

peqtiul saqmed iTvleba [1]. am miznisaTvis

manqanaTmSeneblebi iTvaliswineben Sesaqm-

neli konstruqciis teqnologiur, saeqsplu-

atacio, ekonomikur da socialur moTxov-

nilebebs [2]. aRniSnuli moTxovnaTa paketis

Sesruleba ganapirobebs miwismWreli manqa-

nebis saeqspluatacio maCveneblebs, romlis

ZiriTadi komponentebia: mwarmoebloba, sai-

medoba, usafrTxoeba, danaxarjebis ekono-

miuroba, produqciis xarisxi da sxva [3, 4].

manqanaTmSeneblobaSi miRweuli teqniku-

ri siaxlis realizacia konkretul manqa-

naze ar SeiZleba iyos erTjeradi. is uwy-

vetad progresirdeba da emyareba saeqsplu-

atacio monacemebis Rrma analizs. srulyo-

fa ara marto teqnikur-ekonomikur faqto-

rebs exeba, aramed muSa procesis teqnolo-

gias, dizains, ergonomikas, usafrTxoebas

da sxva maxasiaTeblebs.

2. ZiriTadi nawili damwyebi inJiner-manqanaTmSeneblebisaTvis,

romlebsac dargis Sesabamisi Teoriuli ga-

naTleba gaaCniaT da iwyeben warmoebebSi mu-

Saobas, xSirad TavianTi codnis realiza-

cias ver axdenen saTanado sawarmoo gamoc-

dilebis uqonlobis gamo da kmayofildebian

yoveldRiuri saorganizacio Tu sxva saxis,

araprofesiuli samuSaoebis SesrulebiT. am

dros, uneburad, iviwyeben Teoriuli codnis

safuZvlebs da masTan ikargeba inteleqtua-

luri azrovnebis unari siaxleTa Ziebis

mimarT.

gamocdilebam gviCvena, rom manqanaTmSe-

neblobaSi yovelive novatorulis mignebas

da mis xorcSesxmas esaWiroeba Sesabamisi

meTodikis codna, romelic Sinaarsobrivad,

Cveni SexedulebiT warmoidgineba struqtu-

ruli sqemis saxiT.

siaxlis danergvis meTodikis struqturuli sqema

idea

patenti

informacia

dafinanseba

eqsp. modeli

danergva

1

2

3

Page 83: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

83  

idea, romelic safuZvlad udevs axlis Seqmna-danergvas damyarebulia sam ZiriTad komponentze.

1. dargis Teoriuli safuZvlebis codna; 2. manqana-meqanizmebis muSa procesebis

Seswavla-gaanalizeba da amis safuZ-velze fiqri gaumjobesebaze, an saer-Tod axlis Seqmnaze;

3. dargis gamocdili specialistebis mier mowodebuli sasargeblo winada-debebi manqana-meqanizmebis samrewvelo maxasiaTeblebis asamaRleblad (ideis Tanaavtori).

sur. 1. modernizebuli arxmwmendis muSa procesi

yoveli sasargeblo idea, inteleqtualu-

ri sakuTrebis sagania. mas esaWiroeba saTa-nado aRiareba da dacva, rasac `saqpatenti~ emsaxureba,romlis wesdebaSi vkiTxulobT:

_ gamogonebaze, sasargeblo modelze da samrewvelo nimuSze gaicema `saqpatentis~ mier patenti, romelic Sesabamisi kanoniT regulirdeba da inteleqtualuri sakuT-rebis damcavi dokumentia, is adasturebs avtorobas da aniWebs patentis mflobels gansakuTrebul uflebas [5].

dapatentebuli ideis xorcSesxmisaTvis saWiroa teqnikur materialuri mxardaWera, romelic SeiZleba ganxorcieldes saTanado reklamirebiT. amisaTvis gamoyenebul iqnes informaciis maqsimaluri saSualebebi: kon-ferenciebi, samecniero statiebi, reklamebi, monawileoba konkursebSi samecniero gran-tebis mosapoveblad, dargSi momuSave biz-nesmenebTan saqmiani urTierToba da sxva.

Semdegi etapia eqsperimentuli, gamosac-deli muSa organos Seqmna. am mizniT iqmneba konstruqciis muSa naxazebi da masTan er-Tad Teoriuli gaangariSebebi tardeba yve-la saWiro parametrebis dasadgenad. sabazo manqanis SesarCevad winaswar ganisazRvreba saWiro simZlavre, Teoriuli mwarmoebloba da ekonomikuri efeqtianoba.

eqsperimentuli modelis muSa naxazebs

umjobesia patentis avtori qmnides da sis-temur kavSirSi imyofebodes modelis damam-zadebel meqanikur saamqros personalTan, raTa saWiroebis SemTxvevaSi operatiulad Seitanos Sesworebebi muSa naxazebSi. aseT Sesworebebs xSirad proeqtiT gaTvaliswi-nebuli masalebis xelmiuwvdomloba gana-pirobebs da arsebuliT Secvlis aucileb-loba.

damzadebuli eqsperimentuli aqtiuri qmedebis muSa organos Tavdapirvel gamoc-das gadis dautvirTav reJimSi, teqnikuri defeqtebis gamovlinebis mizniT.

gamosacdeli modelis kvlevebi unda gan-xorcieldes meTodikiT gaTvaliswinebul sxvadasxva poligonze dainteresebuli fi-zikuri Tu iuridiuli pirebis Tandasw-rebiT.

foto da videomasalebi iqmneba, arse-buli wesis mixedviT, formdeba manqanis gamocdis oqmi, sadac dafiqsirdeba manqanis eqsperimentuli gamocdebis dadebiTi Tu uaryofiTi mxareebi; aseve adgili daeTmoba produqciis Sefasebas, misi vargisianobis TvalsizrisiT.

miRebul eqsperimentul monacemebze da-yrdnobiT vamdidrebT sainformacio-sarek-lamo masalebs. eqsperimentuli muSa orga-nos mowonebisa da mxardaWeris SemTxvevaSi teqnikur dokumentacias da gamocdis masalebs gadavcemT licenzirebul sakons-truqtoro biuros, raTa mis mier Seqmnili dokumentaciiT manqanis damzadeba saqarxno wesiT moxdes.

ganxiluli meTodikis gamoyenebiT gan-xorcielebulia ramdenime miwismWreli man-qanis muSa organos modernizacia da sawar-moo danergva. warmovadgenT sanimuSo maga-liTebs.

cnobilia seriuli warmoebis arxmwmendi ЭМ‐202, romelic wmends satransporto magi-stralis gaswvriv gamaval wyalgamtari ar-xebis erT ferdobs. sarkinigzo magistra-lebze ar SeuZlia meore ferdobis gawmenda. mizezi martivia, ver gadaadgildeba lian-dagebze.

arxmwmendis muSa procesis Seswavla-gaanalizebam dabada idea _ erTi gavliT gaiwmindos saliandago da sxva, meore mxridan misadgomad SeuZlebeli wyalgamta-ri arxebi. es SesaZlebeli iqneboda Tu jaW-vuri muSa organos CarCos davamzadebdiT saxsruls da mis gadawvdomas arxis meore ferdze varegulirebdiT meqanizebuli marTviT _ hidrocilindris gamoyenebiT. aR-niSnul winadadebaze gaica saavtoro mow-moba gamogonebaze [12]. meqanizmiT daintere-sebulma organizaciam, `kolxidmSenma~ gai-

Page 84: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

84  

Ro saWiro materialuri xarjebi da Tavis meqanikur saamqroSi damzadda muSa organos eqsperimentuli modeli amortizirebuli da jarTadqceuli tipuri muSa organos nawi-lebis gamoyenebiT [6]. modernizebuli muSa organos saeqspluatacio gamocdam daimsax-ura mowoneba specialistebisagan (sur. 1). SemuSavebuli teqnikuri dokumentacia ga-daeca `kolxidmSens~ ris safuZvelze aRd-genil iqna ramdenime amortizebuli arx-mwmendi muSa organo.

sur. 2. arxis Wris procesi

saqarTvelos kavSirgabmulobis saminist-

ros esaWiroeboda 0,7 m siRrmis (sigane 0,3 m) zomis arxebis gamWreli meqanizmi. sa-xelSekrulebo Temis gaformebiT saqarTve-los teqnikur universitetTan daiwyo Sesabamisi samecniero samuSaos warmoeba.

SerCeul iqna seriuli jaWvuri arxmWreli ЭТЦ‐165A,  romlis ramdenime egzemplars flobda xsenebuli saministro. aRniSnuli arxmWreli Wris 1,65 m siRrmis arxebs. Seiqmna teqnikuri dokumentacia ar-sebuli arxmWrelis modernizaciisaTvis, romliTac 1,65 m-is sanacvlod miviRebdiT 0,7 m siRrmis arxebs.

zemoT ganxiluli magaliTis analogi-urad, eqsperimentuli egzemplaris dasamza-deblad aqac gamoyenebul iqna amortizebu-li muSa meqanizmebi. sacTeli nimuSi xsene-buli saministros meqanikur saamqroSi dam-zadda [7].

modernizebulma muSa organos mraval-jeradma sawarmoo gamocdam, romelsac dargis specialistebi akvirdebodnen mowo-neba daimsaxura (sur. 2).

msgavsi samuSaoebis Casatareblad teqni-kuri dokumentacia da eqsperimentuli ga-mocdis masalebi gadaeca saqarTvelos kav-Sirgabmulobis saministros.

arxmWrelis eqsperimentuli gamocdis ma-salebis gaanalizebis safuZvelze gaformda ganacxadi konstruqciul siaxleze saqpa-

tentSi warsadgenad da miRebul iqna dade-biTi pasuxi [13].

sur. 3. kombinirebuli arxmWrelis muSa procesi

aRwerili samuSao wardgenil iqna

erovnuli samecniero grantis mosapoveblad konkursze, miRebul iqna maRali qulebi, rac konkursSi namuSevris xelaxali wardgenis saSualebas iZleva.

wyalTa meurneobisa da melioraciis sa-kavSiro saministros s/k institutSi (ГрузНИИГиМ) damzadda Warbtenian gruntebSi Rrma arxebis misaRebad gankuTvnili kombi-nirebuli arxmWreli (guTnisebri arxmWreli da konusuri diski).

konusuri muSa organos Seqmnis gzaze mi-Rebulia saavtoro mowmobebi gamogonebaze [10,11].

eqsperimentuli modeli gamoicada kol-xeTis dablobis Warbtenian niadagebSi (sur. 3), rasac maRali Sefaseba mieca specialis-tebis mier [6, 8].

aRniSnuli kombinirebuli arxmWrelis eqsperimentuli modelis teqnikuri doku-mentacia da gamocdis masalebi gamoyenebul iqna saqarTvelos soflis meurneobis sa-warmoo teqnikuri uzrunvelyofis saxelmwi-fo komitetis sakonstruqtoro-teqnologi-uri daproeqtebisa da ekonomikuri progno-zirebis institutis mier arxismWrelis sa-qarxno egzemplarebis dasamzadebeli proeq-tis Sesaqmnelad.

xsenebuli institutis mier SemuSavebuli proeqtis da eqsperimentuli gamocdebis do-kumentacia gadaegzavna wyalTa meurneobisa da melioraciis sakavSiro saministros. am ukanasknelis mowonebiTa da mxardaWeriT kombinirebuli arxmWreli saxelwodebiT `KK‐0,6~ Setanil iqna 1980-1990 wlebSi dasa-nerg manqanaTa sistemaSi, romelic damtki-cebulia 6 sakavSiro saministrosTan Se-TanxmebiT, maT Sorisaa mSeneblobis, sagzao

Page 85: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

85  

da komunaluri manqanaTmSeneblobis sakav-Siro saministo [9].

aseve Seqmnilia 0,6 m siRrmis arxis gam-Wreli, frezirebuli tipis sacdeli muSa organos nimuSi.

aRniSnuli miznisaTvis Seswavlil iqna seriuli warmoebis arxmWreli КФN-1200, ro-melic gankuTvnilia gacilebiT Rrma arxe-bis mosawyobad (1,2 m). xsenebuli arxmWre-lis saeqspluatacio procesis SeswavliT dadgenil iqna meqanizmis dadebiTi da ua-ryofiTi mxareebi, ris gaanalizebis safuZ-velze, saTanado teqnikuri gaangariSebiT damzadda davalebiT gaTvaliswinebuli pa-rametrebis mqone arxebis gamWreli aqtiuri qmedebis eqsperimentuli muSa organo (sur. 4), romelmac warmatebiT gaiara sauwyebo gamocda [9].

sur. 4. frezeruli arxmWreli muSa mdgomareobaSi

aRweril samecniero samuSaoebze dacu-

lia ori sakandidato disertacia. muSavdeba da uaxloes momavalSi gamoi-

cema monografiuli naSromi, sadac ganixi-leba aRniSnuli meqanizmebis konstruqciu-li, kinematikuri, statikuri da dinamikuri gaangariSebebi; aseve aRweril iqneba meqa-nizmebze mosuli datvirTvebis avtoma-tizebuli gazomvebisa da eqsperimentuli

monacemebis maTematikuri statistikiT damu-Savebis meTodikebi.

3. daskvna

statiaSi warmodgenili aprobirebuli meTodika, gamiznuli miwismWreli manqanebis muSa organoTa modernizaciisaTvis, aseve Seqmnili nimuSebis gacnoba udavoT daex-mareba studentebs rogorc sadiplomo samu-Saos SesrulebaSi, aseve sawarmoebSi dasaq-mebis periodSi novatoruli azrovnebis CamoyalibebaSi.

literatura

1. Мер И.И. Мелиоративные машины. Москва: Колс, 1985. 

2. Гальперин М.И. и др. Строительные машины. Москва: Машиностроение, 1971.

3. Алексеева Т.В. Машины для земляных работ. Москва: Машиностроение, 1972.

4. Хархута Н.Я. и др. Дорожные машины. Ленинг-рад: Машиностроение, 1968.

5. sapatento samarTali. saqarTvelos kano-nebisa da saerTaSoriso xelSekrulebe-bis krebuli. iuridiuli firma `bona kauza~. Tbilisi, 2007.

6. Исcледовать рабочие органы экспериментальных образцов машин для строительства каналов. Научный отчет ГрузНИИГиМ. Тбилиси, 1975 г.

7. saxelSekrulebo samecniero kvleviTi samuSao #05-121/86. Tavi V. spi, Tbilisi, 1987 w.

8. Бухникашвили Т.П. Устойчивость и проходи-мость навесного комбинированного каналокопа-теля // Доклады ВЛСХНИЛ, №7, Москва, 1979 г.

9. Система машин для комплексной механизации с/х производства на 1981-1990 годы. ЦНИИТЭП, Москва, 19981 год.

10. Бухникашвили Т.П., Самхарадзе В.И. Устройство для образования путем продавливания про-филированных каналов. А.с. №606956. Бюллетень изобретений №18, ЦНИИПИ. М., 1978 г.

11. Бухникашвили Т.П., Самхарадзе В.И. Канало-копатель. А.с. №609846. БИ, №21, ЦНИИПИ. М., 1978.

12. Бухникашвили Т.П., Джикия М.В. Рабочий орган каналоочистительного экскаватора. А.с. №781273, БИ,№43, ЦНИИПИ, М., 1980.

13. T. buxnikaSvili, p. buxnikaSvili. arxmWre-li. inteleqtualuri sakuTrebis erov-nuli centri. saq. patenti, V 1399. Tbili-si, 2007.

Page 86: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

86  

UDC 69.002.51(075.32) UP‐GRADING OF EARTH‐CUTTING MACHINE EXECUTIVE DEVICE T. Bukhnikashvili, P. Bukhnikashvili Department of  mechanicaL engineering, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There is considered approved method of up‐grading of earth‐cutting machine executive device from re‐ceiving author's certificate for  invention to its manufacturing application. With this purpose here are presented four pattern instances, which will undoubtedly help the beginner mechanical engineers in their scientific activity at the ini‐tial stage. 

 Key words:  ditcher; chain executive device; conic disk. 

УДК 69.002.51(075.32) МОДЕРНИЗАЦИЯ РАБОЧИХ ОРГАНОВ ЗЕМЛЕРЕЖУЩИХ МАШИН БухникашвилиТ.П., Бухникашвили  П.Т. Департамент машиностроения, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  Рассмотрен  апробированный  способ  модернизации  рабочих  органов  землережущих  машин  с момента получения авторского удостоверения на изобретение до его внедрения в производство. С этой целью в  статье  приведены  четыре  образцовых  примера,  ознакомление  с  которыми,  несомненно,  поможет начинающим машиностроителям в их научной деятельности на начальном этапе. 

 Ключевые слова:  канавокопатель; цепной рабочий орган; конусный диск. 

 

   

miRebulia dasabeWdad 10.11.2010    

 

Page 87: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

 

87  

humanitarul-socialuri seqcia

uak 621.311.4 energosistemis qvesadgurebze gadarTvebis mimdevrobis generaciis modelireba r. quTaTelaZe, a. kobiaSvili ekonomikisa da biznesis marTvis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: r.kutateladze@gtu. ge 

 

 reziume: Seswavlilia avtomaturi ga-

darTvebis Tanamimdevrobis Seqmnis SesaZ-

lebloba. ganxilulia Sesabamisi eqspertu-

li sistemis modeli. gaanalizebulia aseTi

eqspertuli modelis Seqmnis aucilebloba.

naCvenebia operatoris moqmedebaTa Tanamim-

devroba. Seqmnili modeli realizebulia

obieqtze orientirebuli daprogramebis

enis safuZvelze. naCvenebia gamoyenebuli

midgomis upiratesoba.

sakvanZo sityvebi: eqspertuli sistema;

produqciuli wesi; codnis baza; gadarTve-

bis Tanamimdevroba.

1. Sesavali operatorebis muSaobaSi dasaxmareblad

qvesadgurebze gadarTvebis Tanamimdevrobis

avtomaturi formirebis gziT SeiZleba ga-

moyenebul iqnes eqspertuli sistema [1]. ga-

darTvebis mizania qvesadgurSi muSaobis

normaluri reJimis SenarCuneba. imis gamo,

rom operaciebis Tanamimdevroba unda gani-

sazRvros operatoris mier, qvesadguris

warmatebuli funqcionireba damokidebulia

mowyobilobebze operatoris mier yuradRe-

bian dakvirvebaze da am moqmedebebis Se-

srulebis adreul gamocdilebaze. Oopera-

ciebis Tanamimdevrobis Seqmnis sirTule

izrdeba qvesadguris zomis zrdasTan er-

Tad. Aam amocanis mimarT codnaze dafuZne-

buli midgomis gamoyenebiT Seswavlil iqna

avtomaturi gadarTvebis Tanamimdevrobis

Seqmnis SesaZlebloba da Seiqmna saTanado

eqspertuli sistemis modeli.

qvesadgurebis marTva sul ufro da uf-ro rTuldeba imis gamo, rom:

a) izrdeba TviT energosistemis zoma da

sirTule;

b) qvesadgurebis normaluri da avariuli

mdgomareobebis mimarT gaCnda ufro pro-

gresuli moTxovnebi;

g) SemoTavazebul iqna sxvadasxva tipis

Tanamedrove efeqturi meTodi.

Tavdapirvelad saWiroa movaxdinoT qve-

sadguris modelis formulireba. is Seicavs

codnis bazas qvesadguris im mowyobilobe-

bisaTvis, romlebic warmodgenili iqneba

operatoris evristikis saSualebiT pro-

duqciuli wesebis saxiT. modelirebaSi yve-

laze kritikuli sakiTxia mowyobilobebs

Soris urTierTkavSirebis warmodgena. [2]

2. ZiriTadi nawili gadarTvebis mimdevrobis cxrili aRwers

im operaciebis mimdevrobas, romlebic unda

Sesruldes Sesabamis mowyobilobebze da

romlebic sadispetCero centridan unda

miewodos mowyobilobebs brZanebebis saxiT.

amis Semdeg operatori sakuTari codnisa

da gamocdilebis safuZvelze gegmavs ga-

darTvebis Tanamimdevrobas mowyobilobebis

mdgomareobebisa da qvesadguris konfigu-

raciis Sesabamisad. Aam pirobebis garda da-

gegmva damokidebulia usafrTxoebasTan da-

kavSirebul moqmedebebzec.

brZanebas eqneba winadadebis saxe, romel-

ic sami elementisagan Sedgeba: pirveli gan-

sazRvravs brZanebis funqciebs, meore exeba

miznobriv mowyobilobas da mesame iZleva

mowyobilobis mdgomareobas:

brZaneba : : = funqcia + mowyobiloba +

mdgomareoba

brZanebis funqciebis magaliTebia: DIS‐CHARGE (ganmuxtva), CHARGE (damuxtva), PARAL‐

Page 88: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

88  

LEL_RUN (paralelurad gaSveba). brZanebis ma-

galiTia: DISCHARCE  BUS_A, romelic adgens,

rom salte A unda gaiTiSos eleqtronulad

momijnave mowyobilobebidan Sesabamisi ga-

damrTvelebis meSveobiT. Aam brZanebiT ope-

ratori agebs Semdegi moqmedebebis jaWvs:

a) mowyobilobasTan dakavSirebuli ga-

damrTvelebis CarTva/gamorTva;

b) gadarTvebis operaciebis seriis ageba

mowyobilobis tipisagan damokidebulebiT;

g) usafrTxoebis uzrunvelyofa opera-

ciamde da operaciis Semdeg;

d) imis uzrunvelyofa, rom xelovnurad

ar iqnes gaTiSuli sxva mowyobilobebi;

e) Zabvisa da sxva parametrebis mimdinare mniSvnelobebis Semowmeba;

v) aramdgradi mdgomareobebis stabili-

zacia;

z) mowyobilobebis damiweba;

T) sxva funqciebi.

Yyvela am moqmedebis aRmweri winadadeba

SeiZleba iyos operaciebis aRmweri an damo-

kidebulebebis aRmweri. Ppirveli (a)-dan z)-

mde) exeba mowyobilobebis gadarTvas, xolo

meore uzrunvelyofs usafrTxoebas.

aseTi brZanebis miRebis Semdeg operato-

ri cdilobs SearCios usafrTxoebis uzrun-velyofis miaxloebiTi gegma da eqsperti

operatoris mier winaswar Sedgenili cxri-lis, rogorc nimuSis, gamoyenebiT Seadgi-

nos moqmedebebis adekvaturi mimdevroba

brZanebis pirobebis dakmayofilebis mizniT.

Pproblema imaSi mdgomareobs, rom qve-

sadguris mowyobilobebis didi raodenoba

da maTi urTierTkavSirebis sirTule moiT-

xovs didi raodenobis instruqcias mimde-

vrobebis Sesadgenad da aseve sawyisi cxri-lebis did mravalferovnebas. meTodi, ro-

melsac codnaze dafuZnebul sistema eyrd-

noba, SeZlebs am sirTuleebis daZlevas.

sistema SeiZleba aigos codnis aRweris enaze KDL, romelic Seqmnilia eqspertuli sistemebis asagebad. Ees ena warmoadgens LISP enis erT-erT qvesimravles da aris ob-ieqtze orientirebuli daprogramebis ena. is efuZneba freimebis aRwerasa da produq-ciul wesebs. obieqti iRebs freimis struq-turas, rogorc codnis warmodgenis ele-ments, Sedgenils slotebis, meTodebisa da produqciuli wesebisagan. am enaSi freimi farTovdeba ise, rom wesebic SeiZleba iyos obieqtis atributebi. maSin TiToeul ob-ieqts eqneba Semdegi komponentebi [1]:

obieqti slotebi (statusis Sesabamisi cvladebi) meTodebi (procedurebi) produqciuli wesebis simravleebi (meta-

wesebis simravleebi) wesebis blokebi (wesebis jgufebi) marTvis blokebi (marTvis nakadebi) mokle mexsiereba (samuSao mexsiereba). Aaq daskvnebis miRebis meqanizmi ganix-

ileba rogorc meTodi, wesebis simravleebi – rogorc wesebis, marTvis blokebi – ro-gorc wesebis blokebis gaaqtiurebis an Se-Cerebis pirobebi da mokle mexsiereba – ro-gorc muSa mexsiereba, romelsac inawilebs wesebis blokebi.

Cveulebriv obieqtze orientirebul eneb-Si meTodebi proceduruli programebiT iwereba, xolo KDL-Si deklaratiulad lo-gikuri daprogramebis stilSi _ wesebis sa-SualebiT.

Aam xerxis upiratesoba isaa, rom Zalian martivdeba meTodebis warmatebuli gamoye-neba maTi muSaobis ioli Seswavlis SesaZ-leblobis gamo. Aase, rom obieqtze orien-tirebuli midgoma kargad ergeba mimdevro-baTaA Seqmnis mizans, radganac brZaneba “im-oqmede obieqtze” advilad interpretirdeba Setyobinebad: “gamoiZaxe meTodi “moqmedeba”, romelic Cawerilia “obieqtSi”. maSin gansx-vaveba DDISCHARGE  BUS-sa da DISCHARGE  TRANS‐FORMER-s Soris damokidebuli iqneba mxo-lod mowyobilobebis tipze. Aamitom opera-ciebis wesebis ageba Zalian moxerxebulia moxdes mowyobilobebis, rogorc obieqte-bis, ganxilviT.

produqciuli wesi formulirdeba Sem-degnairad:

IF < antecedenti THEN < konsekventi > antecedenti wess garkveul SezRudvebs

uwesebs, rogorc Semdegi pirobebis koniuq-ciuri kombinacia:

a) prologis tipis Sablonebis Sesabami-sobis dadgenis brZanebebi, romlebic Sesa-bamis faqtebs eZebs monacemTaA bazaSi;

b) slotis Sesabamisi wyvilebi, romle-bic codnis bazis freimebSi Caiwereba;

g) nebismieri simboloebis siebi, romleb-ic mokle mexsierebaSi inaxeba;

d) lisp-funqciebis an KDL meTodebis Se-faseba.

axla is moqmedebebi aRvweroT, romlebic saWiroa wesebis SezRudvebis dasakmayofi-leblad:

a) monacemTa bazis ganaxleba – yvela im Canaweris Setana monacemTa bazaSi, romelic monacemTaA Sablonis dasabuTebisTvis saWi-

Page 89: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

89  

ro operaciebisa da damokidebulebebis se-riidan iqna miRebuli.

b) obieqtebSi Cawerili meTodebis Sec-vla. Ees meqanizmi saSualebas iZleva dafiq-sirdes ukve miRebuli Sedegebi da gamoc-dileba.

Tavdapirvelad modelirebul iqna gadam-cemi qvesadguri, romelic 1-el naxazzea mocemuli. Sedgeba energosistemis gadamcemi xazebis, salteebis, transformatorebis, wredebis gamTiSvelebis, xazebis gadamr-Tvelebisa da sxva komponentebisagan. Mmo-delirebis ZiriTadi idea iyo mowyobilo-bebs Soris urTierTkavSirebis warmodgenis miReba KDL-is freimebis saSualebiT. Mmisi aRwera Semdegi tipis winadadebebiT moxda:

• ATTACHED TO … (mierTebulia ... -sTan)

• PARALLELED WITH … (daparalelebulia ...… - sTan)

• CONNECTED TO …(dakavSirebulia ... -sTan)

• PLACED ON … (moTavsebulia ... - ze) qvesadguris mowyobilobebis TiToeuli

tipi gansazRvrulia rogorc klasi da es klasi-qveklasis ierarqia saSualebas iZleva ganisazRvros klasebis memkvidreobiTi kav-Sirebi. magaliTad, me-2 naxazze naCvenebi klasi CIRCLE  BREAKER  (wredis gamTiSveli) aris DEVICE (mowyobiloba) klasis qveklasi, romelic, Tavis mxriv, aris SUBSTATION  (qve-sadguri) klasis qveklasi. imave klasis ma-galiTebi (INSTANCE), romlebsac aqvT igive freimuli struqtura, SeiZleba ganisazRv-ros monacemTa slotebiT, romlebic mowyo-bilobebis fizikur an eleqtrul maxasia-Teblebs Cawers.

nax. 1. qvesadguris diagrama

nax. 2. CONNECTION-is diagrama

garda monacemTa slotebisa, KDL-is Ti-

Toeuli freimi sxva saxis slotebs moi-cavs, rogoricaa kavSirebis slotebi. Ddamo-

kidebulebebi mowyobilobebs Soris SeiZ-leba daxasiaTebul iqnes maTi kavSirebis

blokebis saSualebiT, romlebic Cawerilia

Page 90: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

90  

kavSirebis slotebSi. Aam kavSirebis forme-bis mixedviT mowyobilobebs Soris urTi-erTkavSirebi Semdegnairi iqneba:

a) “mowyobiloba A dakavSirebulia B mo-wyobilobasTan”. es winadadeba daiSleba

Semdeg qvewinadadebebad:

“arsebobs iseTi kavSiri CONNECTION_C, romelSic Semdegi winadadebebi Sedis:

Mmowyobiloba A dakavSirebulia C_sTan da Mmowyobiloba B dakavSirebulia C_sTan,

anu

EQUIPMENT_A is_conn CONNECTION_C EQUIPMENT_B is_conn CONNECTION_C ganStoebis wertilebis qcevis gagebis

mizniT konstruqcia CONNECTION Semotanil

iqna qvesadguris modelSi. ganStoebis wer-

tilSi erTmaneTs uerTdeba mravali saxis

mowyobiloba. amitom isini SeiZleba SemTxve-

viT CairTos an gaiTiSos erTmaneTTan ga-

damrTvelebis arakoreqtuli gadarTvisas.

amitom gadamrTvelebi unda iyos korelire-

buli da swored am mizniT Seiqmna es kon-

ceptualuri obieqti Cven modelSi. ganStoe-

bis wertilebs ori Tviseba aqvs. erTi mxriv,

isini ganixileba rogorc qselis kvanZebi,

romlebic urTierTmoqmedebs mowyobilobeb-

Tan da, meore mxriv, isini ganixileba ro-

gorc Savi yuTebi, romlebic funqcionirebs

rogorc gadarTvis yuTebi maTi kavSirebis

dinamikurad Sesacvlelad. aqedan gamomdi-

nare, isini erT elementad erTiandeba.

3. daskvna amrigad, qvesadgurebze energosistemis

operatoris dasaxmareblad gadarTvebis Ta-

namimdevrobis avtomaturi formirebis gziT

Zalian efeqturia eqspertuli sistemis ga-moyeneba, romelic uzrunvelyofs qvesad-gurSi muSaobis normaluri reJimis SenarCu-nebas, qvesadguris warmatebul funqcioni-rebas, adamiani-eqspertis dakvirvebas gamoc-dilebaze dafuZnebuli midgomis saSuale-

biT. am eqspertuli sistemis daniSnulebaa

codnaze dafuZnebuli midgomis meSveobiT

moxdes instruqciebis iseTi Tanamimdev-robebiT Sedgena, romlebic uzrunvelyofs

sistemis usafrTxoebas da sistemaSi mdgra-di mdgomareobis SenarCunebas. gadamcemi qve-sadguris modelirebis Sedegad energosis-temis gadamcem xazebs, transformatorebs,

salteebs, wredis gamTiSvelebs, xazebis ga-damrTvelebsa da sxva komponentebs Soris

urTierTkavSirebis iseTi warmodgena mi-iReba, romelic mowyobilobebis fizikuri

da eleqtruli maxasiaTeblebis safuZvelze

Seqmnis gadarTvebis Tanamimdevrobis iseT

models, romelic sistemis stabiluri mdgo-

mareobis garantias mogvcems.

literatura

1. Tokashi Abe, Hisashi Goto, Tatsuya Mizutari, Nachiko Mitsuri. An Expert System for Generation Switching Sequences at Substations. International workshop on Artificial Intelligence for Industrial Applications. 1988, N. J.,USA, pp. 326-331.

2. r. quTaTelaZe, a. kobiaSvili. codnaze

dafuZnebuli marTvis sistema energosis-

temis gadamcemi magistralis aRdgenisaT-

vis // energetikis problemebi, #4(10). Tbi-lisi, 2010, gv. 131-135.

 UDC 621.311.4  SIMULATION OF SWITCHING SEQUENCE GENERATION AT SUBSTATIONS OF POWER SYSTEM R. Kutateladze, A. Kobiashvili Department of  economics  and business management, Georgian  Technical University, 77, Kostava  str,  Tbilisi, 0175, Georgia  

Resume: There is studyed possibility of creation of automatic switching sequence generation. There is considered the model of corresponding expert system. There is analyzed the necessity of creating such an expert model. There is shown the sequence of operator’s actions. Created model is realized on the basis of object oriented programming lan‐guage. There is shown the advantage of a used approach. 

 Key words: expert system; production rule; knowledge database; switching sequence.  

 

Page 91: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

91  

УДК 621.311.4 МОДЕЛИРОВАНИЕ ГЕНЕРАЦИИ ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОСТИ ПЕРЕКЛЮЧЕНИЙ НА ПОДСТАНЦИЯХ ЭНЕРГОСИСТЕМЫ Кутателадзе Р.Г., Кобиашвили А.А. Департамент управления экономикой и бизнесом, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77   

Резюме: Изучена возможность создания последовательности автоматических переключений. Рассмотрена модель  соответствующей  экспертной  системы.  Анализируется  необходимость  создания  такой  экспертной модели. Показана последовательность действий оператора. Созданная модель реализирована на основе языка объектно‐ориентированного программирования. Показано преимущество использованного способа. 

 Ключевые слова:  экспертная  система;  продукционное  правило;  база  знаний;  последовательность 

переключений.  

   

miRebulia dasabeWdad 20.11.10    uak 726.54 qvemo xodaSnis ,,samebis eklesia” T. SiukaSvili  sazogadoebrivi mecnierebebis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: qvemo xodaSenSi 12 eklesia da

ramdenime naeklesiaria SemorCenili. iq ar-

sebuli xuroTmoZRvruli Zeglebi Seuswav-

lelia. isini dRemde ar gamxdara arc erTi

istorikosis Tu xelovnebaTmcodnis yura-

dRebis sagani. Tu ar CavTvliT 1986 da 1993

wlebSi p. kikaCeiSvilisa da a. Tofurias

mier Zeglebis Sesaxeb Sedgenil pasportebs.

Q qvemo xodaSnis e. w. kompleqsSi gansaku-

TrebiT sainteresoa ,,samebis” taZari. nage-

boba Zlier aris dazianebuli. amis miuxeda-

vad ikveTeba taZris gegma. is sameklesiani

bazilikis tips unda miekuTvnebodes, rom-

lis uadresi, VI saukunis nimuSebi saqarT-

veloSia SemorCenili da sxvagan ar gvxvde-

ba. es arqiteqturuli Tema VII saukunidan-

dan moyolebuli garkveul evolucias ga-

nicdis da iseve rogorc bazilika, ZiriTa-

dad X saukunemde inarCunebs aqtualobas.

Cveni kvlevis obieqtis xuroTmoZRvruli

kompoziciis dazusteba da misi garkveuli

msgavseba kaxeTSi SemorCenil sxva Zegleb-

Tan saSualebas gvaZlevs misi agebis qveda

zRvari VII saukuniT ganvsazRvroT.

sakvanZo sityvebi: Aarqiteqtura; qarTu-

li; eklesia; qristianuli; qvemo xodaSeni.

1. Sesavali qvemo xodaSeni kaxeTSi, Telavis raionSi

mdebareobs. es adgili gamoirCeva xuroT-

moZRvruli Zeglebis simravliT.A sofelSi

12 eklesiaa (SemorCenilia ramdenime naekle-

siaric). es Zeglebi qarTuli xuroTmoZRv-

rebis ganviTarebis TiTqmis yvela etaps

moicavs, dawyebuls adreuli feodaluri

xanidan - damTavrebuls gasuli saukuniT.

aRniSnuli Zeglebis umravlesoba darba-

Page 92: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

92  

zul tips miekuTvneba. isini Seuswavlelia

da dRemde ar gamxdara arc erTi istoriko-

sis Tu xelovnebaTmcodnis yuradRebis sa-

gani. Tu ar CavTvliT 1986 da 1993 wlebSi

p. kikaCeiSvilisa da a. Tofurias mier Zeg-

lebis Sesaxeb Sedgenil pasportebs (am sa-

muSaos awarmoebda ,,saqarTvelos ssr kul-

turis saministro- istoriis, kulturisa da

bunebis ZeglTa dacvisa da gamoyenebis mTa-

vari samecniero-sawarmoo sammarTvelo”

1986-1993 w.w).

unda aRiniSnos, rom sam Zegls pasporti

ar aqvs. maTze sxva literaturac ar arse-

bobs.

qvemo xodaSenSi arsebul am sam ZeglTa-

gan gansakuTrebiT sainteresoa samebis sa-

meklesiani bazilika.

sameklesiani bazilikis Tema, rogorc

cnobilia, swored saqarTveloSi Cndeba da

aqve iRebs Tavis srulad Camoyalibebul

mxatvrul saxes. Aam tipis pirveli nimuSebi

VI s. Sua wlebs ekuTvnis. Tavdapirvelad

vxvdebiT sam wagrZelebul saTavss erTi-

meoris gverdiT, erTmaneTTan damakavSire-

beli kariT -Ggadaxuruls kamarebiT da or-

qanobiani saxuraviT. swored am tipisaa sa-

meklesiani bazilikis uZvelesi nimuSi

,,bolnis qafanaqCi” (qvemo bolnisi), romel-

sac g. CubinaSvili VI s. I meoTxediT an nax-

evriT aTariRebs. ,,sameklesiani” bazilika

Tavisi sruli mxatvruli saxiT kaxeTSi Ca-

moyalibda. amis Tqmis safuZvels aq arse-

buli ,,sameklesiani” nagebobebis mravali

magaliTi gvaZlevs.

2. ZiriTadi nawili

s a m e b a

taZari soflidan cota moSorebiT, Sua-

gul mindorSi mdebareobs, saidanac ,,kun-

ZuliviT” amozrdila patara xSiri tye da

mis SuaSi Camalula odesRac amayad mdgari,

soflis yvelaze didi salocavi dRes ki

nangrevebad qceuli sameba (tab.1).

winaT taZari moqmedi unda yofiliyo. aq

aRdgomidan mesame dRes, soflis erTi na-

wili zeimobda ,,samebobas”. am tradicias

dResac ar iviwyeben da aq xalxi isev dadis

salocavad...

sameba mTlianad riyis qviTaa nagebi, rac

saerTod kaxeTis arqiteqturisaTvis Cveuli

movlenaa. DdRes is Zlier aris dazianebu-

li. mas TiTqmis aRar aqvs gadaxurva. zogan

mxolod saZirkveliRaa darCenili. nangrevi

ki mTlianad taZris iatakzea dayrili, rac

xels uSlis mnaxvelis gadaadgilebasa da

misi odesRac arsebuli formebis aRqmas.

amas emateba eklesiis SigniT amozrdili

xeebi da sxva mcenareebi, rac did safrTxes

uqmnis Senobis gadarCenil nawils (garSemo

xSiri tye ar iZleva Soridan gadaRebis sa-

Sualebasac).

Zlieri dazianebis miuxedavad SeiZleba

iTqvas, rom is sameklesiani bazilikebis

tips miekuTvneba. aq gvaqvs farTo centra-

luri navi, romelic ZiriTadi eklesiaa

(tab.2) da gverdis eklesiebi - erTmaneTTan

dakavSirebuli dasavleTis SemaerTebeli

galereiT. gverdis navebi grZeli da viwro

derefnebia, maTi SemaerTebeli dasavleTis

navi ki SedarebiT ganieri. Aamrigad, cen-

traluri sivrcis garSemo sammxrivi garSe-

mosavleli iqmneba.

centalur navs garedan sakuTari orfer-

da gadaxurva unda Hhqonoda, gverdiTa na-

vebs ki – calferda (savaraudod kramitis).

taZris zomebi saZirkvlis doneze 10×14 m-ia

(zomebi miaxloebiTia (avt.)).

taZars mTavari Sesasvleli samxreTis

mxridan aqvs. samxreTis navidan SevdivarT

aseve centralur navSi, romelic danarCen

orze ufromaRali da farToa, ris gamoc

Senobas garedan namdvili bazilikis saxe

aqvs. centraluri navissakurTxeveli afsids

qmnis, Tumca garedan misi simrgvale ar

mJRavndeba da eklesiis saerTo sworkuTxa

moxazulobis farglebSi jdeba. Tavdapir-

velad sakurTxevlis wriuli moxazuloba

garedanac mJRavndeboda, rac mogvianebiT

iSviaT movlenad iqca da naxevarwriula

moculoba xazovan abrisSi Cajda.

Senobis gadarCenili nawilis mixedviT

Tu vimsjelebT, ganaTebis ZiriTadi wyaro

aris sakurTxevlis kedelSi gaWrili erTi

viwro sarkmeli. gadaxurvis Tu sxva saTav-

sebis arqonis gamo sarkmlebis sistemis

aRdgena amjerad SeuZlebelia, magram rad-

gan erTi sarkmeli centralur navs ver gaa-

naTebda SesaZloa samxreT da CrdiloeT

kedlebSi damatebiTi Riobebis arseboba vi-

varaudoT.

centraluri navis CrdiloeT kedelSi

arsebuli kariT (aseve nalisebri TaRis

mqone) SevdivarT patara uabsido oTaxSi,

romelic albaT samkveTlo unda yofiliyo

(tab.3). aRmosavleTis kedelze sarkmlis

Page 93: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

93  

formis niSaa, romelic SesaZloa Tavdapir-

velad sarkmeli iyo da Semdeg amoaSenes. is

dRes naxevrad Riaa. Tumca yvelaze ukeT

mainc Senobis es nawilia Semonaxuli. gvaqvs

naxevarwriul-kamarovani gadaxurvac. ami-

tom, swored am oTaxs dRes soflis mosax-

leoba salocavad iyenebs.

SesaZloa centraluri navidan CrdiloeT

navSi gasasvleli arsebobda, amis dadgena

dRes Znelia. Kkedeli mTlianad Camongreu-

lia da saZirkvelic ar Cans. Aaseve daziane-

bulia CrdiloeTi fasadi, sadac SesaZle-

belia Semosasvleli kari iyo. dasavleT

sivrces rac Seexeba, mas erTi sarkmeli un-

da hqonoda. es oTaxi CrdiloeT da samxre-

Tis navebs ori farTo TaRiT ukavSirdeba.

SemorCenilia kamarovani gadaxurvis nawil-

ic. aRniSnul Nnavsa da centralur navs

Soris amoqolili TaRovani Riobia, romel-

ic SesaZloa agreTve kars an sxva raime ko-

munikacias niSnavda.

sainteresoa is faqti, rom arsad Cans

sadiakvne. mRvdelTmsaxurebisaTvis saWiro

damatebiTi gamoyofili sadgomebi sakurT-

xevlis samxreTiT da CrdiloeTiT VI sau-

kunidan Cndeba [1]. es Zegli ki odnav mogvia-

no periodisaa (ix. qvemoT), Sesabamisad - am

oTaxebis arseboba aq srulebiT SesaZlebe-

lia. rac Seexeba sadiakvnes, is albaT ta-

Zris samxreT-aRmosavleT frTaSi unda yo-

filiyo (tab.4). Tumca, radgan samxreTis Se-

morCenil navSi - ,,eklesiaSi” ar arsebobs

gamyofi kedlis kvali, savaraudoa, rom aq

sadiakvne ar iyo. Oorives funqcias albaT

interieris sxva monakveTi iTavsebda. msgav-

si magaliTebi gvxvdeba am tipis adreul

bazilikebSi.

centralur eklesia-navSi Sesasvlel

samxreTis kars, romelic garedan arqitra-

vulia, mTels siganeze didi balavaris qva

amSvenebs, SigniTa mxares ki arqitravze

Seisruli formis TaRia gamarTuli (tab.5).

sakurTxevelSi gvaqvs sami niSa. erTi Se-

darebiT didi nalisebri formis sarkmlis

qvemoT, odnav gverdiT (es niSa

mRvdelmTsaxurTa Camosajdomad unda yo-

filiyo gankuTvnili) da TiTo-TiTo mcire

oTxkuTxa niSa mis orsave mxares.

TaRebis da kamarebis nalisebri forma

saqarTveloSi farTod iyo gavrcelebuli

mxolod VII s-mde, e.i. arabTa Semosevamde.

Semdeg ki TandaTanobiT gaqra [1]. gansxvave-

buli mosazreba arsebobs, rom nalisebri

TaRi V s-dan X s-is CaTvliT gvxvdeba. Ta-

Ris isrisebri forma ki VII-IX saukunidan

vrceldeba da didxans cocxlobs [2]. am ta-

ZarSi orive formis arseboba ki, vfiqrobT,

VII saukuneSi mis agebaze unda mianiSnebdes.

Zeglze ar gvxvdeba aranairi warwera,

taZris aSenebis Tu aRmSeneblis Sesaxeb.

rogorc vTqviT, ar gvaqvs raime safasado

morTuloba, reliefuri gamosaxuleba an

ornamenti, rac erTgvarad gagviadvilebda

Zeglis zusti TariRis dadgenas

rogorc zemoT aRvniSneT, ,,sameklesian”

bazilikas, rogorc arqiteqturul Temas,

safuZveli eyreba VI s. Sua wlebSi. Eis sa-

qarTvelos gareT ucnobia, VII s-dan moyo-

lebuli garkveul evolucias ganicdis da

iseve rogorc klasikuri bazilika, ZiriTa-

dad X saukunemdea SenarCunebuli (ufro

gviandel nimuSebs v.beriZe mxolod spora-

dulad miiCnevs [1]).

zemoTqmulidan gamomdinare, ganxiluli

Zegli VII-X saukuneebs unda miekuTvnebodes.

ufro konkretuli daTariRebisaTvis xel-

mosaWidi bevri araferia. SegviZlia mxolod

paralelebi veZioT am periodis ZeglebSi.

Sors wasvla ar dagvWirdeba, radgan kaxeT-

ma Semogvinaxa qristianobis pirveli etapis

xuroTmoZRvrebis yvelaze meti nimuSi, gan-

sakuTrebiT sameklesiani bazilikebisa. Aam

tipis taZrebs miekuTvneba kardenaxis ,,sa-

bawminda”, kisisxevis ,,kondamiani”, velis-

cixis sameklesiani bazilika, sabueSi ,,wm.

Sios” taZari, vazisubnis ,,samkariani”, zega-

nis ,,yvelawminda”, sameklesiani bazilika

nekresSi, vaCnaZianis ,,amidasturi”, Weremis

,,wverodabali” da sxv. amaTgan qvemo xodaS-

nis samebasTan arqiteqturuli formebis

mxriv gansakuTrebul siaxloves avlens

oTxi taZari: veliscixis, sabues, vazisubnis

da Weremis eklesiebi [5]. TiToeuli maTgani

sameklesiani bazilikaa - absidiani mozr-

dili centraluri naviT (saidanac Sevdi-

varT damatebiT saTavso - samkveTloSi),

gverdiTi eklesiebisa da maTi SemaerTebeli

dasavleTis moculobiT. yvela eklesiaSi

(garda veliscixisa, romelsac mxolod da-

savleTidan aqvs Sesasvleli), centralur

navSi SevdivarT ori mxridan, samxreTsa da

dasavleTidan. amdenad, Cven mier gansaxil-

vel taZarSic dasavleTiT arsebuli Riobi

albaT kari unda yofiliyo, romelic dro-

Ta ganmavlobaSi miwiT daifara an Semdgom-

Si amoqoles. sabueSi centraluri Sesas-

Page 94: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

94  

vleli dasavleTidanaa, sammagi nalisebri

TaRediT, iseve rogorc WeremTan wveroda-

balSi, oRond am SemTxvevaSi samxreTis

mxridan. danarCen or taZarSi Znelia amis

dadgena dazianebis gamo. sabueSi da WeremSi

gverdiTa, samxreTis eklesia absidiT mTavr-

deba, gansxvavebiT qvemo xodaSnis samebisa-

gan. Aaqve isic unda aRiniSnos, rom TiTo-eul am taZrSi garSemosavleli sivrce sami

Tanabari siganis moculobisaa, Tu ar CavTv-liT samebis eklesiaSi dasavleTis odnav

ganier garSemosavlels CrdiloeTisa da

samxreTis navebTan SedarebiT. amitom gvgo-

nia, rom aRniSnuli Zeglebi erT konkretul

periods unda ekuTvnodes.

3. daskvna amrigad, Cven SevecadeT dagvezustebina

samebis eklesiis xuroTmoZRvruli deta-lebi. Tu gaviTvaliswinebT zemoT aRniSnul

yvela mosazrebas, taZris aSenebis TariRi

adreuli Sua saukuneebis sawyis etapze un-da miuTiTebdes. Zeglis siZveleze metyve-lebs TaRebis nalisebri da isrisebri

formebis Tanaarseboba; sadiakvnes ararse-

boba, rac xuroTmoZRvruli TvalsazrisiT

sakurTxevlis ganuviTarebel safexurze mi-aniSnebs. Ddasasrul, Cveni interesis obieq-tis garkveuli msgavseba kaxeTSi Semor-Cenil sxva ZeglebTan saSualebas gvaZlevs

samebis eklesiis agebis qveda zRvari VII

saukuniT ganvsazRvroT.Y

Semdgomi kvleva ki saSualebas mogvcems

ufro naTlad warmovadginoT mTeli komp-leqsis ganviTarebis istoria da qrono-logiuri sazRvrebi.

literatura

1. v. beriZe. Zveli qarTuli xuroTmoZRvre-

ba. Tbilisi, 1974.

2. g. abramiSvili, p. zaqaraia, i. ciciSvili.

qarTuli xuroTmoZRvrebis istoria.

Tbilisi, 2000.

3. g. CubinaSvili. qarTuli xelovnebis is-

toria. t.1. Tbilisi, 1936.

4. g. CubinaSvili, n. severovi. qarTuli ar-

qiteqturis gzebi. tfilisi, 1936.

5. Чубинашвили Г. Н. Архитектура Кахетии. Тбилиси, 1959.

UDC 726.54 THE TEMPLE OF THE TRINITY IN KVEMO KHODASHENI T. Shiukashvili Department of social sciences, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: There are 12 churches and several ruins of churches in Kvemo Khodasheni. Monuments of architecture existing are not still studied there. Until now they don’t become the subject matter for any historian or fine art expert, except the  passports of monuments, composed by P. Kikacheishvili and A. Topuria in 1986 and 1993.  

In so‐called Kvemo Khodasheni “complex”  is especially  interesting the  temple of  the Trinity. This construction  is very injured. Nevertheless, the temple plan is seen well. It should be referred to the tri‐church basilica, early samples of which (7th century) are preserved  in Georgia and don’t exist anywhere. This architectural theme, beginning from the 7th century experiences certain evolution and as well as the basilica, basically keeps  its actuality up to the 10th century.  

Adjustment of architectural composition of our research subject and its definite similarity with other monuments preserved in Kakheti, allows to take 7th century for the lower time limit of the construction. 

Key words: architecture; georgian; church; christian; kvemo Khodasheni.   

 

Page 95: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

95  

УДК  726.54 ЦЕРКОВЬ ТРОИЦЫ В КВЕМО ХОДАШЕНИ Шиукашвили Т.Б.  Департамент общественных наук, Грузинский технический университет, Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме: В  Квемо  Ходашени  сохранилось  12  церквей  и  несколько  останков  церквей.  Существующие  там памятники  зодчества не изучены. Они по  сей день не  стали предметом внимания  какого‐либо историка или искусствоведа, если не считать паспорты памятников, составленные в 1986 и 1993 годах П. Кикачейшвили и А. Топуриа.  

В  т.н. «комплексе»  Квемо  Ходашени  особенно  интересен  храм  «Троицы».  Строение  сильно  повреждено. Несмотря на это, просматривается план храма. Его необходимо отнести к типу трехцерковной базилики, ранние образцы  которой  (VI  век)  сохранились  в  Грузии  и  не  встречаются  больше  нигде.  Эта  архитектурная  тема, начиная с VII века, претерпевает определенную эволюцию и так же, как и базилика, в основном сохраняет свою актуальность до Х века.  

Уточнение  зодческой  композиции  объекта  нашего  исследования  и  его  определенное  сходство  с  другими памятниками,  сохранившимися в Кахетии,  дает  возможность принять VII  век  за нижнюю временную  границу строительства. 

Ключевые слова: архитектура; грузинский; церковь; христианский; Квемо Ходашени.  

  

miRebulia dasabeWdad 17.11.10   uak 80 frazeologiuri erTeulis Sinaforma, simbolizaciisa da  kvazistereotipuli situaciis modeli n. gamyreliZe ucxouri enebisa da komunikaciis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti,  saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77  E‐mail: [email protected]

 

 reziume: naSromSi frazeologiuri er-

Teuli, idiomi da metafora ganxilulia,

rogorc samyaros enobrivi suraTis Seqmnis

saSualeba, romelic enaSi ukve arsebuli

mniSvnelobis kognituri manipulirebis Se-

degad warmoiqmna. xazgasmulia idiomis un-

ari racionalurad da SekumSulad gad-

mosces obieqturi realoba da asaxos si-

namdvile. is ama Tu im situaciis damaxasia-

Tebel niSan-Tvisebebs lakonurad gamoxa-

tavs da orientirebulia subieqtis cnobie-

rebaSi arsebul samyaros enobriv xatze.

sakvanZo sityvebi: idiomi; metafora; fra-

zeologiuri erTeuli; Sinagani forma;

freimi; fonuri codna; samyaros enobrivi

xati; idiomatizacia; metaforizacia; cno-

bierebis produqti; pirveladi nominacia;

meoradi nominacia; SefasebiT-emociuri da-

mokidebuleba; simbolizacia; pragmatuli

aRqma.

1. Sesavali idiomi obieqturi realobisa da subieq-

tis garemomcveli sinamdvilis asaxvis ra-cionalurad gadmocemis saukeTeso saSua-lebaa. is lakonurad da SekumSulad

gamoxatavs ama Tu im situaciis damaxasia-Tebel yvela niSan-Tvisebas, rac konkre-tuli enis matareblis enobriv cnobie-rebaSi „samyaros enobrivi xatis“ formiT

aris warmodgenili. sxvadasxva idiomis

Page 96: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

96  

reducirebis xarisxi gansxvavdeba erTmane-Tisagan. is damokidebulia ara marto enis

ganviTarebis konkretul etapze, aramed im

garemoebaze, Tu rogor aRiqvams am enis

matarebeli subieqti idiomis Sinaformas,

rogorc samyaros cocxal, Tu ukve waSlil

enobriv xats. samyaros cocxali enobrivi

xatis SemTxvevaSi adamianis cnobierebaSi

gadaiSleba samyaros suraTi mis cnobiere-baSi arsebuli samyaros enobrivi fragmen-tis romeliRac varianti. rac Seexeba idi-

oms cnobierebaSi waSlili samyaros enob-rivi xatiT is mxolod nominaciis miznebze

mianiSnebs da araarsebiTi kavSirebis abs-

trahirebas axdens.

naSromis mizania frazeologiuri erTeu-lis Sinaforma ganixilos, rogorc simbo-lizaciisa da kvazistereotipuli situaciis

modeli, rogorc idiomatizaciisa da meta-forizaciis procesis Sedegi da ganisazRv-ros misi zegavlena frazeologiuri erTeu-lis Sinaformaze.

2. ZiriTadi nawili frazeologiuri erTeulebi enis arafra-

zeologiuri erTeulebis msgavsad enobrivi

cnobierebis produqtia da asaxavs obieqtur

sinamdviles komunikaciis procesSi. aRniS-nuli dafiqsirebulia idiomebSi maTi Sina-formis saxiT. SeiZleba vTqvaT, rom idiomis

Sinaforma asociaciur-xatovan safuZvelze

motivirebuli kompleqsia, romelic Sinaar-sis formirebazea orientirebuli. idiomi

warmoiqmneba maSin, rodesac aRmniSvneli

kargavs pirdapir kavSirs aRsaniSnTan da

gamoiyeneba axali aRsaniSnis nominaciis

mizniT. nebismier enaSi idiomebi enobrivi

koleqtivis kompetenciaSi arsebuli enobri-vi niSnebia, romelTa safuZvelia idiomatu-roba.

SeiZleba vTqvaT, rom xSir SemTxvevaSi

idiomis etimologia ucnobia. ase magaliTad,

rTulia daadgino, Tu ra enobriv-

asociaciuri xati udevs safuZvlad qarTul

idioms: “Wipi aqvs moWrili” da mis rusul da

germanul analogebs “Он собаку сьел на этом деле” “er versteht sich darauf” “er ist ein Meister in diesem Fach”, Tumca naTelia, rom samive SemTxvevaSi

laparakia: 1. profesiuli saqmianobis rome-lime konkretul sferoSi didi gamocdilebis

mqone adamianze an 2. adamianze, romelsac

raime konkretul CvevaSi aqvs gadazrdili.

sayuradReboa, rom am idiomis mniSvnelobas

sworad aRiqvams, rogorc qarTuli, ise

germanuli da rusuli enis matarebeli

subieqti.

mocemuli faqti im garemoebaze metyvelebs,

rom idiomis Sinaforma gansakuTrebul da

specifikur mniSvnelobas iZens e.w. “realuri

faqtisagan” damoukideblad. is asrulebs

“kvazisituaciis” simbolos rols, romelic

damkvidrebulia idiomis SinaformaSi. aqedan

gamomdinare, SeiZleba vTqvaT, rom idiomi ara

marto imas aRniSnavs, rac damkvidrebulia

mis SinaformaSi, aramed misi Sinaformis

gareT arsebul xatovan-simboluri datvirT-vis mqone cnebiT-konceptualur substan-ciasac [1].

obieqturi sinamdvilis konceptualizacia

da verbalizacia idiomis meSveobiT

sxvadasxvagvarad SeiZleba ganxorcieldes.

idiomis Sinaforma metaforizaciis Sedegad

subieqtis cnobierebaSi xatovnad asaxvas

obieqtur sinamdviles. is Cven cnobierebaSi

airekleba, rogorc enobriv mocemulobaSi

damkvidrebuli samyaros SesaZlo xati da

realia. aRniSnuli metyvelebs im garemoebaze,

rom lingvokreaciuli azrovneba TavisTavad

gulisxmobs sagnobrivi samyaros realur

kavSirebsa da damokidebulebebs samyaros

suraTis “fragmentebis” SeqmnaSi. ufro metic,

SeiZleba vTqvaT, rom swored am procesSi

xdeba subieqtis mier, mis subieqtiseul

fantaziaze dayrdnobiT samyaros verbaluri

gaazreba, rac enobrivi cnobierebis Semoqme-debiTi xasiaTis ucilobeli dadasturebaa.

sayuradReboa, rom pirveladi nominaciisagan

gansxvavebiT, rac obieqturi sinamdvilis

verbalizacias gulisxmobs, idiomis Seqmna

meoradi nominaciis procesis Sedegia. aRniS-

nuli gulisxmobs, rom enobrivi cnobierebis

fragmenti ukve pirveladi nominaciisas dakav-

Sirebulia arsebul enobriv erTeulTan,

enobrivi niSani SerCeulia, romlis prizma-Sic meoradi nominaciis procesi mimdinare-obs. lingvokreaciul azrovnebas, romlis

dasayrdeni baza erovnuli enaa, enobriv

inventarSi Seaqvs erovnul-kulturologiuri

msoflmxedveloba, romlis SeuzRudavi bune-

ba subieqts aZlevs enobrivi erTeulis neit-

raluri semantikidan e.w. emociuri seman-tikisaken gadasvlis winapirobas. emociuri

semantika ki, Tavis mxriv yovelTvis miuTi-

Page 97: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

97  

Tebs subieqtiseul SefasebiT-emociur damo-kidebulebaze.

nebismieri enis frazeologiuri sistema

Tavis SemadgenlobaSi iseT sityvebs aerTi-anebs, sityvaTSeTanxmebebs da struqturebs,

romlebic informacias gvawvdis enis siste-mis dinamikaSi ganviTarebis gzebis, meTo-debis da tendenciebis Sesaxeb. vfiqrobT, am

kuTxiT metaforis frazeologiasTan kavSi-ris kvlevis process gansakuTrebuli mniSv-neloba eniWeba, radgan xSir SemTxvevaSi

swored metaforaa idiomis warmoSobis wi-napiroba. am sakiTxTan dakavSirebiT sainte-resoa j. lainsis mosazreba, romlis Tanax-madac erTmaneTisagan unda ganvasxvavoT me-tafora, romelic axali idiomis warmoqmnis

sawindaria, e.w. xatovani, Tavisufali meta-

forisagan. metafora, romelic idiomis war-

moqmnas udevs safuZvlad, moklebulia indi-

vidualurobas da mas erTgvari standar-tuli saxe aqvs. Tumca, aRniSnulis miuxeda-

vad, am tipis metafora inaCunebs sakuTar

xatovnebas da igavur bunebas [2].

metafora universaluri enobrivi movle-

naa, rac vlindeba, rogorc sivrcesa da

droSi, aseve enis struqturasa da funqcio-

nirebaSi. is yvela enisaTvis damaxasiaTebe-

lia drois nebismier istoriul WrilSi,

enis sxvadasxva aspeqts moicavs da mis

funqciur saxesxvaobebSi vlindeba [3]. meta-

forizaciis safuZveli cnebis bundovanebaa.

subieqti komunikaciis procesSi „sargeb-

lobs” ra amgvari bundovnebiT, sakuTar

cnobierebaSi mudmivad asaxavs cvalebad eq-

stralingvistur qmedebebs.

Tanamedrove lingvistikaSi metaforis

problema, anu enobrivi gamonaTqvamis axali

mniSvnelobis Seqmnis procesi da mza meta-

foruli mniSvneloba ganixileba, rogorc

stilisturi saSualeba an mxatvruli xerxi.

marTebulad migvaCnia is ganvixiloT, ro-

gorc samyaros enobrivi suraTis Seqmnis

saSualeba, romelic enaSi ukve arsebuli

mniSvnelobis kognituri manipulirebis Se-

degad warmoiqmna.

metaforisagan gansxvavebiT frazeolo-

giur erTeulSi mniSvnelobis formireba

xdeba mTeli rigi enobrivi garemoebebis

gaTvaliswinebiT da mas, rogorc wesi, sity-

vaTSeTanxmebis forma aqvs. erTmniSvnelov-

nad SeiZleba imis aRniSvna, rom metaforul

safuZvelze Seqmnili “enobrivi xati”

mdgradi fenomenia da is xatovani metafo-

ris saxiT damaxasiaTebelia yvela frazeo-

logiuri erTeulisaTvis.

metaforebi, romlebic idiomebis war-

moqmnis safuZvelia, enobrivi koleqtivis

arsebobis garkveul istoriul momentSi ab-

soluturad standartuli movlenebisa da

situaciebis nominacias axdendnen. Tumca,

enaTmecnierebaSi cnobilia iseTi metafo-

rebic, romlebic mxolod adamianis cnobie-

rebaSi arsebuli ararealuri sagnebisa da

movlenebis Sedarebis safuZvelze aRmocen-

da [4]. aseT SemTxvevebSi saubaria bunebaSi

ararsebul cnebebze. am tipis metaforis

arseboba enaSi enis matarebelTa fonur

codnaze, individualur freimul semanti-

kaze aRmocenebuli stereotipia. is aris

erovnuli msoflmxedvelobiT ganpirobebu-

li warmosaxvis unaris nayofi, rac komuni-

kaciis procesSi erT-erT mniSvnelovani as-

peqtia. magaliTad, “показать где раки зимуют” – “ich werde dir zeigen wo der Pfeffer waechst” – “er weiss wo Barthel den Most holt” - “kudiT qvas ga-

srolineb” – “Sav dRes dagayri”. sayuradRe-

boa, rom aseTi tipis nominacia, rogorc we-

si, mxolod idiomatikaSi arsebobs. ase ma-

galiTad, Tu komunikantTa cnobierebaSi ar-

sebobs iseTi virtualuri cnebebi, rogiri-

caa devebi, qajebi, cxraTaviani an samTavia-

ni gveleSapebi da a.S.

enaSi mimdinare frazeologizaciis pro-

cesi garkveul enobriv meqanizmebTanaa da-

kavSirebuli. amgvar meqanizmSi enobrivi

niSnis unari igulisxmeba Camoayalibos

enobrivi erTeulis motivirebuli meoradi

nominacia, enobrivi niSnis pirveladi mniSv-

nelobis gadatanis safuZvelze. aseT moti-

virebas safuZvlad udevs ara marto mety-

velebis xatovani aspeqtebi, aramed iseTi

enobrivi saSualeba, rogoric “simboliza-

ciaa”. is ar aris pirdapir dakavSirebuli

ama Tu im cnebis xatovan gadaazrebasTan.

misi specifika mdgomareobs enobrivi niSnis

motivaciaSi, romelic dakavSirebulia ara

marto mniSvnelobis gadatanasTan, rogorc

es “tropebis” SemTxvevaSi xdeba, aramed sa-

myaros enobriv xatTan, konkretuli enobri-

vi koleqtivis e.w. “fonur codnasTan”,

freimTan, romelSic Zveli akumulirebuli

informaciaa dekodirebuli da ama Tu im

cnebis, an stereotipuli situaciis pragma-

tulad aRqmis unarTan.

Page 98: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

98  

3. daskvna daskvnis saxiT SeiZleba aRvniSnoT, rom

leqsikuri erTeulebis miRma subieqtis cnobierebaSi garkveuli niSnebia Cadebuli, asociaciur-situaciuri modelebi, romlebic verbaluri metyvelebis procesSi gadataniTi mniSvnelobiT gamoiyeneba. es cnebebi, konkretuli enobrivi koleqtivis cnobiere‐baSi erovnul msoflmxedvelobaze dafuZ‐nebuli emociuri impulsis warmoqmnis sawin-daria, romelic SesaZloa iyos rogorc da-debiTi, aseve uaryofiTi elferis matarebe-li. aseve sayuradReboa, rom virtualuri cnebis amgvari nominacia gasagebia konkre-tuli enobrivi koleqtivis uklebliv yvela wevrisaTvis. frazeologiuri erTeulis Sinaforma idiomatizaciisa da metaforiza-ciis Sedegia. is simbolizaciisa da kvazis-

tereotipuli situaciis erTgvari modelia. zemoTqmulidan gamomdinare vTvliT, rom aRniSnuli unda ganvixiloT, rogorc sam-yaros iracionaluri, intuiciur-grZnobadi, asociaciur-metaforuli da anTropomor-fuli asaxvis kompleqsi.

literatura

1. Шахнарович  А.М.,  Графова  Т.А.  Человеческий 

фактор  в  языке.  Языковые  механизмы  экспрес‐сивности. М.: Наука, 1991.‐ 140 с. 

2. Lyons J. Semantique. Linguistique, Paris. 1980. P. 200‐202. 

3.  Гак  В.Г.  Метафора,  универсальное  и  специфи‐ческое. М.: Наука, 1988, с.11‐12. 

4. Черданцева  Т.З.  Метафора  и  символ.  Метафора  в языке и тексте. М.: Наука, 1988, с.79.

UDC 80 THE INTERNAL FORM OF PHRASEOLOGICAL UNIT, AS A MODEL OF SYMBOLIZATION AND  QUASYSTEREOTYPE SITUATION N. Gamkrelidze Department of  foreign  languages and communications, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: The  Idiom  is the best means as for display of an objective reality, and for rational and compact state‐ment. It economically expresses characteristic values and properties of various situations and is focused on a language icon existing in the subject knowledge. The idiom is necessary for considering as means of creation of a language pic‐ture of the world, which has been formed in language as a result of cognition manipulations of already existing value. 

Key words: idiom; metaphor; phraseological unit; internal form; frame; background knowledge; language icon of the world;  idiomatization; metaphorization;  knowledge product; primary nomination;  evaluating‐emotional depen‐dence; symbolization; pragmatic perception. 

 

 УДК 80 ВНУТРЕННЯЯ  ФОРМА  ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОЙ  ЕДИНИЦЫ,  КАК  МОДЕЛЬ  СИМВОЛИЗАЦИИ  И КВАЗИСТЕРЕОТИПНОЙ СИТУАЦИИ Гамкрелидзе Н. О. Департамент  иностранных  языков  и  коммуникаций,  Грузинский  технический  университет,  Грузия, 0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  Идиома  является  лучшим  средством  как  для  отображения  объективной  реальности  и действительности,  так  и  для  их  рационального  и  компактного  изложения.  Она  экономично  выражает характерные  значения  и  свойства  той  или  иной  ситуаций  и  ориентирована  на  существующую  в  познании субъекта  языковую икону.  Идиому  необходимо  рассмотреть  как  средство  создания  языковой  картины мира, которая была образована в языке в результате когнитивного манипулирования уже существующего значения.   

 Ключевые слова:  идиома;  метафора;  фразеологическая  единица;  внутренняя  форма;  фрейм;  фоновое 

знание;  языковая  картина  мира;  идиоматизация;  метафоризация;  продукт  познания;  первичная  номинация; оценочно‐эмоциональная зависимость; символизация; прагматичное восприятие. 

 

miRebulia dasabeWdad 01.11.10 

Page 99: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

99  

uak 80 freimi da adamianis metaforuli azrovneba n. gamyreliZe ucxouri enebisa da komunikaciis departamenti, saqarTvelos teqnikuri universiteti, saqarTvelo, 0175, Tbilisi, kostavas 77 E‐mail: [email protected] 

 

 reziume: obieqturi realoba da socia-

luri garemo, romelSic Cven vcxovrobT ga-

napirobebs enobrivi niSnis Sinaformas. is

yalibdeba asociaciur warmodgenaTa kva-

zistereotipebis kompleqsSi da verbaluri

saSualebebiT aerTianebs obieqturi rea-lobis Semadgeneli ama Tu im movlenisadmi

„miweril“ niSan-Tvisebebs. aRniSnuli enaT-mecnierebaSi cnobilia terminiT „Gestaldt“ da adamianis metaforuli azrovnebis ganuyo-feli Semadgeneli nawilia. masSi TiToeuli

sityva qmnis e.w “konkretul freims” rac

individis fonur codnas misi erovnuli

msoflmxedvelobiT ganpirobebul asociaci-ur kavSirebs, akumulirebul mentalur da

asociaciur-situaciur modelebs emyareba. sakvanZo sityvebi: enobrivi niSnis Sina-

forma; asociaciuri warmodgenebi; asociaci-

ur-situaciuri modelebi, kvazisistemebis

kompleqsi; „Gestaldt“-i, „geStaldtfsiqolo-

gia“; metaforuli azrovneba, fonuri codna;

kontrastis fsiqologiuri zemoqmedeba,

enobrivi niSnis motivacia.

1. Sesavali nebismier enaSi enobrivi erTeulis Sina-

formas ganapirobebs rogorc garemomcveli

sinamdvile da socialuri garemo romelSic

vcxovrobT, aseve masSi arsebuli Zlieri

metaforuli xatovaneba. enobrivi niSnis Si-

nagani forma komunikaciis procesSi gaiaz-

reba sazogadoebis cxovrebiseuli da Semoq-

medebiTi gamocdilebis WrilSi. is yalib-

deba asociaciur warmodgenaTa kvazistere-

otipebis kompleqsSi da enobrivi saSua-

lebebiT aerTianebs obieqturi realobis

Semadgeneli ama Tu im movlenisadmi „miwe-

ril“ niSan-Tvisebebs. amgvari stereotipebi

enaTmecnierebaSi cnobilia terminiT „Ges-taldt“ da adamianis metaforuli azrovnebis

ganuyofeli Semadgeneli nawilia.

2. ZiriTadi nawili “gestaltfsiqologiaSi” damkvidrebuli

mosazrebis Tanaxmad subieqti yvela Tavis qmedebas, maT Soris enobrivsac “geStalte-bis” meSveobiT warmarTavs. amdenad nebismie-ri enobrivi mocemuloba adamianis fonur codnaze damyarebul “geStaltur mTliano-bad” SeiZleba warmovidginoT. Tu daveyrd-nobiT fsiqologiaSi arsebul „figurisa“ da „kontrastis“ cnebebs, maSin enobrivi niSnis eqspresiuli bunebac kontrastis fsiqologiuri zemoqmedebis meqanizmiT Se-iZleba avxsnaT [1].

enobrivi niSnis motivaciisa da misi nebismierobis problema kvlevis sagans jer kidev antikur periodSi warmoadgenda. ase magaliTad, Cinuri klasikuri filosofiis ayvavebis xanaSi Cv.w. aRricxvamde V-III sauku-neebSi am sakiTxis kvleviT dainteresebulni iyvnen konfuci da misi mimdevrebi, aseve legistebisa da daosis filosofiuri skolebis warmomadgenlebi amave problemas ikvlevdnen Cv.w. aRricxviT V-VI saukuneebSi Zveli induri gramatikuli skolis war-momadgenlebi bxatrixaris xelmZRvanelobiT. Tumca, unda aRiniSnos, rom sityvis “ideis” rogorc mocemulobis kvlevas safuZveli

pirvelad platonma Cauyara [2]. man pirvelma uwoda saxelis motivaciis safuZvels “idea” da ganmarta is, rogorc SemaerTebeli rgoli saxelsa da mis Sinaarss Soris.

enobrivi niSnis “Sinaformis” rogorc cnebis fuZemdebeli, germaneli mecnieri - enisa da kulturis filosofosi v.f. hum-boldtia. misi Teoriis mixedviT “sityva sagnis ara mxolod grZnobad-aRqmadi ekviva-lentia, aramed imis ekvivalenticaa, Tu rogor gaiazreba is enobriv-SemoqmedebiTi aqtis procesSi” [3].

sityvis `Sinaformis~ problemam miipy-ro ara marto enaTmecnierTa, aramed fsiqo-logTa yuradRebac. qarTvelma fsiqologma d.uznaZem, romelmac fsiqologiaSi sruli-ad axali mimarTuleba Seqmna “ganwyobis Teoriis” saxiT aRniSnuli sakiTxis kvleva fsiqologiur WrilSi ganaxorciela. Tavis

Page 100: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

100  

naSromSi “enis Sinaforma” [4]. d. uznaZe enaSi leqsikuri erTeulebis Sinaformis fsiqologiur statuss adgens da xazs us-vams erTi da imave sagnis sxvadasxvagvarad nominaciis SesaZleblobas. mas mohyavs humboldtis mier SemoTavazebuli klasi-kuri magaliTi, konkretulad ki “spilos” aRmniSvneli saxelebi sanskritSi. sityva-sityviT es leqsikuri erTeuli niSnavs “orjer msmels” “orkbilians” “oreSvians”. aRniSnul faqts d. uznaZe xsnis imiT, rom erTi da imave sagnis mimarT adamianebs, sxvadasxva dros, sxvadasxva ganwyoba uC-ndebaT. amis Sesabamisad, d. uznaZe aRniS-navs, rom subieqts referentis nominacia SeuZlia, rogorc sxvadasxva aspeqtSi, aseve misTvis konkretul momentSi relevanturi kuTxiT. d. uznaZis mixedviT sityva gani-sazRvreba ara ama Tu im koncefciiT an ideiT, aramed subieqtis mier winaswar “fo-nuri codnis” safuZvelze Seqmnili ganwyo-biT. sityvis Sinaformas ki, qmnis ara enis “inteleqtualuri nawili” an fsiqologiuri Sinaarsi (vundti), aramed ganwyoba.

SeiZleba vTqvaT, rom subieqti sagnis Se-mecnebisa da misi nominaciis procesSi xazs usvams aRsaniSnis im markers, rac konkre-tul momentSi misTvis mniSvnelovani da relevanturia. sayuradReboa is garemoeba, rom subieqtSi igulisxmeba ara mxolod calke aRebuli individi, aramed mTeli enobrivi koleqtivi, romlis enobrivi xati mis “fonur codnaze” dafuZnebuli msofl-mxedvelobiTi orientirebiT ganisazRvreba. cxadia, gansxvavebul enebSi arsebobs sxvadasxva enobrivi mocemuloba, romelTa Sinagani forma da xatovani mxare erTmaneTs emTxveva. amdenad, savsebiT SesaZleblad migvaCnia, rom sxvadasxva enaze molaparake xalxs ama Tu im konkretuli sagnis nomina-ciis mimarT erTnairi winaswari ganwyoba Seeqmnas. aRniSnuli faqtis axsnas Cven cxa-dia ver SevZlebT saerTo enobrivi sivrciT an saerTo istoriul-kulturuli ganviTa-rebis tendenciebiT. sxvadasxva enobriv ko-leqtivSi erTgvarovani ganwyobis arseboba msgavsi asociaciebisa da zogadadamianuri azrovnebis arsebobaze miuTiTebs. individis winaswar fsiqologiur ganwyobas referen-tis nominaciis procesSi win uswrebs aso-ciaciis gziT mis “fonur codnaze” da erovnul msoflmxedvelobaze dafuZnebuli akumulirebuli Sinaarsi, mentaluri da situaciuri modeli - freimi, rac subieqts

aZlevs SesaZleblobas obieqtis nominacia ganaxorcielos sxvadasxva kuTxiT misTvis relevanturi saSualebebiT.

marTebulad migvaCnia mokled ganvmartoT enobrivi erTeulis freimul semantikasa da leqsikur-semantikur vels Soris arsebuli fundamenturi ganmasxvavebeli principi. ker-Zod, unda aRvniSnoT, rom leqsikur-seman-tikuri velis amosavali aris sityva da misi mimarTebebi sxva sityvebTan. freimul se-mantikas rac Seexeba, masSi TiToeuli sityva qmnis e.w “konkretul freims” rac individis fonur codnas misi erovnuli msoflm-xedvelobiT ganpirobebul asociaciur kavSirebs da masSi akumulirebul mentalur, asociaciur-situaciur modelebs emyareba.

kvazisistemebis kompleqsi, anu igive “geStaltebi” uxvadaa folkloruli tipis zepir, Tu werilobiT teqstebSi. maTi warmoqmnis ZiriTadi xerxia sazogadoebaSi Camoyalibebuli mizez-Sedegobrivi kavSiris gadatana gare samyaroze. amgvarad samyaros Sesaxeb miRebuli “fonuri codna”, romelic CvenSia akumulirebuli, kondensirdeba da gadaecema adamianTa urTierTmimarTebebis yvela sferosa da formas. ase magaliTad, rodesac vambobT „melasaviT cbieri ada-miani“, adamians mivawerT im niSan-Tvisebas, romelsac TiTqosda flobs mela „TiTqos melas Seswevs unari iyos cbieri“ [5].

3. daskvna amrigad, SeiZleba vTqvaT, rom sxvadasxva

erSi semantikuri adekvaturobis axsna, al-baT ufro saerTo interkulturologiuri ganviTarebis tendenciebSi unda veZioT. xatovaneba, romelsac Seicavs „geStalti“ adresants uadvilebs komunikaciis proces-Si sakuTari emociuri mdgomareobis gamo-xatvas da uzrunvelyofs adresatis mier naTqvamis sworad gagebas. amis sawindari ki is stereotipia, romelic adresatis cnobi-erebaSi ukve winaswar mza formiT mocemul “fonur codnaze“, msoflmxedvelobiT ori-entirebze da mis cnobierebaSi arsebul freimul sqemebzea dafuZnebuli. xatovaneba, romelsac Seicavs „geStalti“ adresants uadvilebs komunikaciis procesSi sakuTari emociuri mdgomareobis gamoxatvas da uz-runvelyofs adresatis mier naTqvamis swo-rad gagebas. amis sawindari ki is stere-otipia, romelic adresatis cnobierebaSi ukve winaswar mza formiT mocemul “fonur codnaze“, msoflmxedvelobiT orientirebze

Page 101: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

101  

da mis cnobierebaSi arsebul freimul sqemebzea dafuZnebuli.

literatura

1. Лакофф Д.Ж.,   Джонсон М. Метафоры,    которыми мы  живем//Язык  и  проблемы  социального  взаи‐модействия. Москва: Наука, 1988, с.24‐30, 359‐361. 

2.  История  лингвистических  учений.  Древний  мир. Ленинград: Прогресс, 1980, с.94‐97, 131‐132. 

3.  Гумбольдт  В.Ф.  Различие  строения  человеческих языков  и  его  влияние  на  духовное  развитие человека  //  В.Ф.  Гумбольдт.  Избранные  труды  по языкознанию. Москва: Наука, 1984. 

4. d. uznaZe enobrivi ganwyobis Sesaxeb. enis Sinaforma // saq.ssr.akademiis. fsiqologi-

is institutis Sromebi, T.4, Tbilisi, 1947. 5. Жоль  К.К.  Мысль,  слово,  метафора  //  Проблема 

семантики в философском освещении. Киев, 1984, с.40‐45.  

  UDC 80 FRAME AND THE METAPHORIC THINKING OF A PERSON N. Gamkrelidze Department of  foreign  languages and communications, Georgian Technical University, 77, Kostava str, Tbilisi, 0175, Georgia

Resume: The Internal form of a  language sign  is defined by an objective reality and the surrounding social envi‐ronment. It is established in a complex quasystereotypes of associative representations and verbal means unites attri‐buted  to the property phenomenon making an objective reality. In linguistics noted it is known under the term "Ges‐taldt" and it is an integral part of metaphoric thinking of the person based on frame semantics. In it each word creates so‐called "concrete frame" and is based on background knowledge of the individual, accumulated mental, associative‐situational models, defined by national outlook of the associative unions. 

 

Key words:  internal form of a language sign, associative representations, associative‐situational models, complex quasysystems,  "Gestaldt",  "Gestaldt  psychology", metaphoric  thinking,  background  knowledge,  psychological  influ‐ence of contrast, motivation of a language sign. 

 

  УДК 80 ФРЕЙМ И МЕТАФОРИЧЕСКОЕ МЫШЛЕНИЕ ЧЕЛОВЕКА Гамкрелидзе Н.О. Департамент  иностранных  языков  и  коммуникаций,  Грузинский  технический  университет,  Грузия,  0175, Тбилиси, ул. Костава, 77  

Резюме:  Внутреннюю  форму  языкового  знака  определяет  объективная  реальность  и  окружающая социальная  среда.  Она  устанавливается  в  комплексе  квазистереотипов  ассоциативных  представлений  и вербальными  средствами  объединяет  приписанные  к  какому‐либо  явлению  свойства,  составляющие объективную  реальность.  В  языкознании  отмеченное  известно  под  термином  "Gestaldt"  и  оно  является неотъемлемой  частью  метафоричного  мышления  человека,  основанного  на  фреймной  семантике.  В  нем каждое слово создает т.н. "конкретный фрейм" и опирается на фоновое знание индивида, аккумулированные ментальные,  ассоциативно‐ситуационные  модели,  ассоциативные  союзы,  определенные  национальным мировоззрением. 

 

Ключевые слова:    внутренняя  форма  языкового  знака;  ассоциативные  представления;  ассоциативно‐ситуационные  модели;  комплекс  квазисистем;  "Gestaldt";  "гештальд‐психология";  метафоричное  мышление; фоновое знание; психологическое влияние контраста; мотивация языкового знака.  

  

miRebulia dasabeWdad 01.11.2010

Page 102: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

102  

avtorTa saZiebeli

Author’s index

Указатель авторов

avaliani x. 20

beriSvili m. 51

beriSvili n. 9, 12

beriZe l. 15

buxnikaSvili p. 82

buxnikaSvili T. 82

gamyreliZe n. 95, 99

giorgobiani r. 9, 12

dundua T. 67, 78

zedginiZe i. 61

zviadaZe u. 20

kldiaSvili v. 36

kobiaSvili a. 87

kurtaniZe p. 67, 78

menabde T. 61

mRebriSvili n. 67, 78

mSvenieraZe i. 25

nemsaZe S. 36

simongulaSvili z. 36

tokaZe l. 51

quTaTelaZe r. 87

SaraSeniZe g. 67, 78

SaraSeniZe s. 67, 78

SiukaSvili T. 91

Ciqovani n. 36

CxeiZe i. 51

cirdava m. 36

xmeliZe T. 9, 12

Gvetadze D. 29

Gvetadze R. 29 

Kublashvili Z. 72 

Mchedlishvili Z. 72

Tavkhelidze D. 72 

Амилахвари Г.Н. 46

Гулуа Д.В. 46

Дарсавелидзе Г.Ш. 42

Дарчиашвили М.Д. 42

Майсурадзе Н.И. 42

Микадзе О.И. 42

Пипиа Г.М. 46

Топурия С.Б. 55

Хочолава В.В. 55

Page 103: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

103  

ავტორთა საყურადღებოდ! 

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის სამეცნიერო შრომების კრებული არის რეფერირებული პერიოდული გამოცემა, რომელიც გამოიცემა წელიწადში ოთხჯერ (პირველი ნომერი მოიცავს პერიოდს 1 იანვრიდან 31 მარტამდე, მეორე ნომერი - 1 აპრილიდან 30 ივნისამდე, მესამე ნომერი - 1 ივლისიდან 30 სექტემბრამდე და მეოთხე - 1 ოქტომბრიდან 31 დეკემბრამდე).

კრებულის დანიშნულებაა მეცნიერების განვითარების ხელშეწყობა, მეცნიერთა და სპეციალისტთა მიერ მოპოვებული ახალი მიღწევების, გამოკვლევათა მასალებისა და შედეგების ოპერატიულად გამოქვეყნება.

სტატიების მიღება შესაძლებელია ქართულ, რუსულ და ინგლისურ ენებზე (ქვეყნდება ორიგინალის ენაზე).

ავტორს შეუძლია მხოლოდ ორი სტატიის მოწოდება.

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თანამშრომელთათვის სტატიის გამოქვეყნება უფასოა.

სტატიის ავტორთა რაოდენობა ხუთს არ უნდა აღემატებოდეს.

კრებულში ქვეყნდება სტატიები მეცნიერული კვლევების ახალი შედეგების შესახებ შემდეგი თეორიული და გამოყენებითი დარგების მიხედვით:

• მშენებლობა • ენერგეტიკა, ტელეკომუნიკაცია • სამთო-გეოლოგია • ქიმიური ტექნოლოგია, მეტალურგია • არქიტექტურა, ურბანისტიკა, დიზაინი • ინფორმატიკა, მართვის სისტემები • სატრანსპორტო, მანქანათმშენებლობა • ჰუმანიტარულ-სოციალური • ნაგებობების, სპეციალური სისტემებისა და საინჟინრო უზრუნველყოფის

ინსტიტუტი.

გთავაზობთ სამეცნიერო სტატიის გაფორმების წესს:

• ნაშრომის მოცულობა განისაზღვრება A4 ფორმატის ქაღალდის 1,5 ინტერვალით ნაბეჭდი 5-7 გვერდით (მინდვრები 2 სმ) ნახაზების, გრაფიკების, ცხრილების და ლიტერატურის ჩამონათვალით;

• სტატია შესრულებული უნდა იყოს DOC ფაილის სახით (MS-Word) ჩაწერილი ნებისმიერ მაგნიტურ მატარებელზე;

Page 104: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

104  

• ქართული ტექსტისთვის გამოიყენეთ Acadnusx შრიფტი, ზომა 12; • ინგლისური და რუსული ტექსტის შრიფტი - Times New Roman, ზომა 12; • სტატიის თავი უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:

• უაკ-ს (უნივერსალური ათწილადი კლასიფიკაცია); • ავტორის/ავტორების სახელს, მამის სახელს, გვარს; • ავტორის/ავტორების ელექტრონული ფოსტის მისამართს და საკონტაქტო ტელეფონს;

• დეპარტამენტის დასახელებას სამივე ენაზე; • საკვანძო სიტყვებს სამივე ენაზე.

• სტატიაში ქვესათაურებით გამოკვეთილი უნდა იყოს შესავალი, ძირითადი ნა-წილი და დასკვნა;

• ნახაზების ან ფოტოების კომპიუტერული ვარიანტი შესრულებული უნდა იყოს TIFF ფორმატში გარჩევადობით 150 dpi;

• სტატიას უნდა ახლდეს რეზიუმე ქართულ, ინგლისურ და რუსულ ენებზე; • სტატია შედგენილი უნდა იყოს წიგნიერად, სწორმეტყველებისა და ტერმი-

ნოლოგიის დაცვით, სტილისტური და ტექნიკური შეცდომების გარეშე; • ავტორი/ავტორები პასუხს აგებს სტატიის შინაარსსა და ხარისხზე.

გთავაზობთ სტატიის წარმოდგენისთვის საჭირო დოკუმენტაციის ჩამონათვალს:

• ორი რეცენზია; • ფაკულტეტის სწავლულ ექსპერტთა დარგობრივი კომისიის სხდომის ოქმის

ამონაწერი; • ფაკულტეტის ან მიმართულების სემინარის ოქმის ამონაწერი.

Page 105: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

105  

To the authors attention!

Transactions of Georgian Technical University represents reviewed, periodical edition, which there is published four times in year. (the first number includes the period from 1 January to 31 March, the second number - from 1 April to 30 June, the third number - from 1 July to 30 September and the fourth - from 1 October to 31 December).

Purpose of collection is assistance of science development, new achievements of scientists and spe-cialists, operative publication materials and results of scientific researches.

The articles are accepted in Georgian, English and Russian languages (are published in original lan-guage).

Author is allowed to present only two articles.

The publication of articles for the workers of Georgian Technical University is free of charge.

The amount of authors of article mustn’t exceed 5.

In transactions are published articles about new results of scientific researches according to the fol-lowing theoretical and applied sphere:

• Building • Energetics, telecommunication • Mining-geology • Chemical technology, metallurgy • Architecture, urbanist, design • Informatic, systems of management • Transport, engineering industry • Humanitarian-social • Institute of buildings, special systems and engineering maintenance

There is offered the rule of official registration of scientific articles:

• The volume of work is determined A4 paper size at 1,5 line spacing 5-7 printed page (margins -

2cm) draughts, diagrams, tables and a list of literature. • The article should be carryed out in form file DOC (MS‐WORD), written down on any magnetic

carrier • For Georgian text is used Acadnusx font, size 12 • For English and Russian texts is used font - Times New Roman, size 12;

Page 106: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

106  

• The beginning of the article should contain the following informations • UDC (Universal Decimal Classification) • Name, surname, of author/authors • E-mail and contact telephone of author/authors • The name of department in all three languages • Key words in all three languages

• In the article with subtitles should be isolated introduction, the body of the article and conclusion • Computer version of pictures or photos must be done in size TIFF with the recognition 150 dpi • The article should have resume in Georgian, English and Russian languages • The article should be written correctly, with the observance terminology, without stylistic and

grammatical mistakes. • Author/authors are responsible for content and quality of article.

There is offered the following documentation for the article presentation:

• Two reviews; • Extract from the minutes of a branch commision meeting of faculty learned experts; • Extract from the seminar minutes of faculty or direction.

Page 107: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

107  

К сведению авторов!  

Сборник научных  трудов Грузинского технического университета является  реферированным периодическим  изданием,  которое  выходит  в  свет  четыре  раза  в  год  (первый  номер включает  период    с 1  января  по 31  марта,  второй  номер –  с 1  апреля  по 30  июня,  третий номер – с 1 июля по 30 сентября и четвертый – с 1 октября по 31 декабря). 

Назначение  сборника  –  содействие  развитию  наук,  новых  достижений  ученых  и специалистов, оперативная публикация материалов и результатов исследований. 

Принимаются  статьи  на  грузинском,  русском    и  английском  языках  (публикуются  на  языке оригинала). 

Автор может представить только две статьи. 

Для сотрудников Грузинского технического университета статьи  публикуются бесплатно. 

Количество авторов статьи  не должно превышать 5. 

 

В сборнике печатаются статьи, касающиеся новых результатов исследований по следующим теоретическим и прикладным отраслям: 

 

• Строительство. • Энергетика, телекоммуникации. • Горное дело‐геология. • Химическая технология, металлургия. • Архитектура, урбанистика, дизайн. • Информатика, системы управления. • Транспорт, машиностроение. • Гуманитарная – социальная. • Сооружения, специальные системы, инженерное обеспечение. 

 

 Предлагаем порядок оформления научных статей:  • Объем  работы  определяется  форматом  бумаги  А4  с  интервалом  1,5,  5‐7  печатными 

страницами    (поля  =  2см),  с  перечислением  рисунков,  графиков,  таблиц  и  списка литературы. 

• Статья  должна  быть  выполнена  в  виде  файла  DOC  (MS‐Word),  записанного  на  любом магнитном носителе. 

• Для грузинского текста используется шрифт Acadnusx, размер 12.  • Для английского и русского текстов – шрифт Times New Roman, размер 12. 

Page 108: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

stu-s Sromebi – TRANSACTIONS OF GTU – ТРУДЫ ГТУ № 1 (479), 2011

 

108  

• В начале статьи  должна содержаться  следующая информация: • УДК (Универсальная десятичная классификация). • Фамилия, имя, отчество автора/авторов. • Адрес электронной почты автора/авторов и контактный телефон. • Название департамента на трех языках. • Ключевые слова на трех языках. 

• В статье подзаголовками следует выделить введение, основную часть и заключение. • Компьютерный    вариант  рисунков  или  фото  должен  быть  выполнен  в  формате  TIFF 

распознаванием 150 dpi. • Статья должна иметь резюме на грузинском, русском и английском языках. • Статья  должна  быть  написана  грамотно,  с  соблюдением  терминологии,  без  стилис‐

тических и грамматических ошибок.  • Автор/авторы ответствен/ы за содержание  и качество статьи.  Для представления статьи необходимы следующие документы:  

• Две рецензии. • Выписка из протокола заседания отраслевой комиссии ученых‐экспертов факультета. • Выписка из протокола семинара факультета или направления. 

Page 109: I H J V T < B - GTUshromebi.gtu.ge/storage/archit/36/pdf-1468587985-SHbo33... · 2018-12-13 · cfmfhsdtkjc ntmybrehb eybdthcbntnb georgian technical university ГРУЗИНСКИЙ

htlfmnjht,b% y& ljkb’t^ l& mehb’t^ v& ghtj,hf;tycrfbf

rjvgbenthekb epheydtk.jaf t& mfhxfdfcb

uflftwf ofhvjt,fc 12&01&2011& [tkvjothbkbf lfcf,tzlfl 18&03&2011& ,tzldf

jactnehb& mfqfklbc pjvf 60\84 1$8& gbhj,bsb yf,tzlb sf,f[b 6^5& nbhf;b 100 tup&

itrdtsf =

cfufvjvwtvkj cf[kb #ntmybrehb eybdthcbntnb@^ s,bkbcb^ rjcnfdfc 77