TRAKYA UNWERSiTESi FEN-EDEBjyAT FAKULTESi TURK Dfti VE.EDEBiYATI BOLUMU

I. EDiRNE KULTUR ARA~TIRMALARI SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi . .

23-25 EKIM 2003

EDiRNE VALiLiGi TARAFINDAN YAYIMLANMI§TIR.

EDiRNE

"Lari Camisi", "Muradiye", ve "Selimiye" $iirlerinin Usltlbu I 285

"LARi CAMiSi", "MVRAniYE" VE "SELiMiYE" ~iiRLERiNiN USUJBU -Hayal Sistemi Yoniiyle-

Yard. Do~ . Dr. Saadettin YILDIZ

Giri~ Arif Nihat, e§yaya ve tabiate bir romanc1 dikkatiyle bakan ve bu d.ikkat

sayesinde gordillclerini yine romanc1 tavnyla aktarmayr s~ven bir sanat<;:1drr. Onun ozellikle memleket §iirlerinde, insan1 §a§rrtacak kadar ayrmhya rastlanabilmesi bu tutumunun bir sonucudur. $air, ogretmen, gazeteci, politikac1 srlabyla yurdun hemen her taranm gezme frrsatuu bulan §air, yakla§lk 50 yrlllk bu mii§ahade sfuecinde, Tiirkiye'nin tabu ve tarihi <;:ehresini ~ok iyi gorebilmi§tir. Biiti.in eserleri incelendiginde goriiliir ki, Arif Nihat, "gorme;ye dayah bir idrak tarz1"na sahiptir. Dl§ aleme ~ok d.ikkat eder ve "ayrmb"yr gok iyi goriir. Fakat biitiin biiyiik sanatg1lar, "goz" ile "goniil", "ig" ile "ill§", "madde" ile "mana" arasmda kuvvetli bir denge kurabilenlerden gikml§trr. Arif Nihat da d1§ alemi gozlemekle yetinmiyor. ig diinyasmm duyu§larnn, sezi§lerini i§in igine kauyor; yani, ill§ alem mii§ahadesini "ill§ alem idraki"ne donii§tfuiiyor. Boyle bir duyu§ ve dii§iinii§ tarz1, iislubu dogrudan etkiler.

Onun mii§ahade siizgecinden gegen onemli yurt ko§elerinden biri de Edirne' dir. Osmanh'ya payrtahthk da eden bu serhat §ehri , Arif Nihat'm §iirlerinde -istanbul ve Kenya' dan sonra- am en gok ge<;:en iigi.incii §ehirdir. Geni§ bir tarihi perspektiften bakt1g1 Edirne, zaman zaman gururunu ok§ami§, zaman zaman da yfuegini burkmu§tur. <;iinkii orada hem Selimiye gibi bir sanat harikas1 vardrr, hem de "diin" ile "bugiin" arasmdaki tezat hayli rahats1z edicidir. Bu rahats1zh8J. derinden hisseden Arif Nihat, Edirne'ye tahsisi ettigi miistakil §iirlerinde olsun, ge§itli vesilelerle sozii Edirne'ye getirdigi §iirlerinde olsun, bunu ortaya koyan bir iislup segmi§tir. Gayet tabii, gurur tablolarnn da gormezlikten gelmez; bu tablolarm besledigi ruh halini de sergiler. · ·

$airin edebi davram§Im dogrudan dogruya etkileyen -belki de yonlendiren- birer temel duygu alan gurur ve huzur ile huzursuzlugun, tedirginligin, §ikayetin iislubu aym olabilir mi?... Kelimeler, temanm zorlamas1yla, belli duygu ve ruh hallerini ifade edebilecek §ekilde ki.imelenirler ve birbirleriyle bu duygu ve ruh hallerini ifade edebildikleri oranda uyu§abilirler. Bu sozler, kelimelerin belli temalara tahsis edilebilecegi ve yalmzca boyle bir istif iginde kullanliabilecegi anlamma gelmiyor; fakat belli temalarm, birbiriyle daha yakmdan baglanhh kelimeleri davet ettigi ve bu suretle c.;ok yonlii uyunliara sahip bir "kelime ailesi"nin meydana geldigi ger~egini vurguluyor: Ses yoniiyle, anlam ve hayal yonuyle ...

286 1 Yrd. D01;. D1: Saadettin Y1ldlz

Bu bildiride Arif Nihat'm Edirne camilerine tahsis ettigi .§iirlerinden ugi.inun, "Lari Camisi", "Muradiye" ve "Selimiye" §iirlerinin uslubunu, "uslup ile ruh hali arasmda kuvvetli baglant!.larm aranmasi gerektigi" ana du§lincesi dogrultusunda degerlendirmeye ~al1§acag1m. ilk iki §iiri, nesir ciimlesinin gok ~arp1c1 §iir ciimlesine donii§mesinin tipik bir ornegi olarak da incelemek gerekir. ;lair, gi.inluk konu§manm ctimle kahplarml, ozellikle kafiye ve bsmen de vezinle takviye ederek, son derece ritrnik bir §iir uslubu yaratabilmi§tir. Fakat bu i.i.g metnin verilen sfue iginde gok yonlu irdelenmesi mtimktin olmad.Igmdan, yalmzca imajlar uzerinde duracagrm.

1.~iirlerde kullamlan ha§hca imajlar

1.1."Lari Camisi"ii

. GERI:;EK DURUM ~AiRiN YORUMU

l.Yagmurdan YJ.pran.mi§, aknu§ yaztlar Goz ya§I doken, aglayan insan

z.Eskiden pehlivan gibi olan sutun Krrkpmar'da yenilmi§ ve §6hretini kaybetmi§ bir pehlivan (insan)

3.Kur~unlari kalkrn1~, zifti doklilmti§ Dolu vurmu§ kafa ( dolayh olarak lkubbe insan) 4.Sivasl kalkrni§ duvar ~i~ek bozugu yliz (dolayh olarak

ins an) 5.Saga sola YJ.ktlnu§ ta§lar Dizini ovan ya§h insan

6.Kubbenin alemi Frrtmanm aVI

7 .Camiin temeli Zelzelenin av1

a.Selimiye ve Muradiye'ye gore Lari Kirnsenin araYJ.p sormad1g1 bir garip 1-a.mii (ins an)

Komaya girmi§ can ~eki§en hasta 9.Gorlinen son manzara (ins an) 10.Cami )'lkmtisma s1gman yoksu veya Camiin kalan cemaati (insan) vetim insanlar ll.Kmk §erefe Eli kulagmda yrktlmak uzere alan

hasta (insan) 12.Ylkllmak uzere alan minare Kendi salas1m kendisi veren bir olu

(ins an)

"Lari Camisi'', "Muradiye", ve "Selimiye" $iil'ierinin UslUbu I 287

1.2."Muradiye"111

GER<;EK DURUM $AiRiN YORUMU

l.Muradiye'nin §adJ.rvaru Diin: <;;tilen, §arkl soyleyen insan Buglin: Aglayan insan

2.Ufuktaki ay Muradiye kubbesinde alem

3.Yamac;:ta secdeye kapanan (ytlo.lrnaya Muradiye'nin cemaati (insan) yiiz tutmu§ damlar 4.Damlarm ylla.lmas1 Secdeye kapanmak ( dolayh olarak

insan) 5.Edirne ak§amlar1 Diin: Murad.iye'nin §amdanclSl (insan)

Bugiin: KaJlp §amdanc1 (insan) 6.Ruzgar Dtinkti hatizlarm, muezzinlerin

yerine ezan ve Kur'an okuyan haf1z veya muezzin (insan)

7.Muradiye Kendi ha.Iine aglayan bir ihtiyar (ins an)

8.Selimiye 0 ihtiyan selamlayan kadir bilir bir gene;: (insan)

9.Muradiye'nin mihrab1 Yamba§mdaki c;:amlar gibi ihtiyarlainl§ bir guzel (insan)

lO.Muradiye'nin carnian Haluara c;:ic;:ek serpen, renk doken bir gene;: klz (insan)

11.Muradiye Ha.Iine baklp gamlanan, uztilen ins an

288 I Yrd. Doq. D1: Saadettin Y1ldJz

1.3. "Selimiye";'"

GER<;EK DURUM ~AiRiN YORUMU l.Selimiye Muhte§em miras

Z.Selimiye $anh hediye

3.Selimiye Kuvvetin turas1

e4.Selimiye Sanatm mii.hrii.

5.Selimiye Kubbeler kubbesi

6.Selimiye Kugu

7.Edirne ovas1 (Selimiye'nin yerle§tigi yer) Kugunun ~zdii.gu gol veya deniz

8.Selimiye'nin duru§u Kugunun suda yii.zmesi

9.Selimiye'nin minareleri incecik dort dal

lO.Selimiye Dallarm1 goklere uzatmi§ bir agag

ll.Selimiye'nin minareleri Topragm nskiyesinden n§krran sii.t

12.Sinan llhamm ve emegin pili

13.Selimiye'nin mimarisi Yaman bir bilmece

14.Selimiye Kur§un ve mermer saltanatl

15.Edirne daglar1 Dalga

16.Edirne ovas1 Dalgalanan deniz

17 .Selimi ye Dalga!G.ran

18.Selimiye'nin kur§unlar1 (d!§arida) An kovarn

19.Selimiye'nin mermerleri (igeride) Kovanda.ki petek

ZO_. Selimiye'nin sanat degeri (mimarisi) Bal

Zl.Selimiye Tepelere konmu§ nazll Jrugu

22.Selimiye'nin kondugu tepe Sinan'm eliyle gatili:ru.§ bir gadl.r veya hOyill<

23 .Se.limiye <:;:agJ.ayan

24.Selimiye'nin I§lk..lar1 <:;:aglayanm uzerinden a1<t.Ig1 mermer

25 .Selimiye'nin I§lk..lan <:;:aglayanm l<opiik.J.eri

26.Selimiye (minareleri ile birlil<te) <:;:aguan bir el

27.Selimiye'nin §ereteleri <:;:agrran e.lin parmaklarmda yii.zii.l<

28.Ramazan'da Selimiye Pml pml bir sotra

29.Selim.iye'nin avizeleri Billur

30.Billur avizelerden yayllan I§lk (nur) Ramazan §erbeti

"Lmi Camisi", "Muwdiye", ve "Selimiye" §iirlerinin Uslfzbu I 289

GER(:EK DURUM $AiRiN YORUMU 31.Ki:iy klzlanrun Selimiye'yi ziyareti Buhurdanma yi.ireklerini koymalan

32.Selimiye'nin mermerlerindeki desenler Klzlarrn opmeleriyle agan gigekler

33.Selimiye'nin ginilerinin rengi Akdeniz mavisinin ve Klbns ye§ilininkon~

34.Selimiye'nin mermerleri (beyaz) ~akak (dolayh olarak insan)

35.Selimiye ~akaklan agarnn~ bir insan

36.Selimiye'nin ezanlan Fetih nagmeleri

37.Seller ve zelzeleler Selimiye'yi tehdit eden saldrrganlar (insan)

38.Tiirk akrncJ..lar1 · Mutlu irnan

39.Ti.irk akrncJ..larmrn naralar1 Kiikreme

40.Tiirk akrncilar1 Aslan

41.Tiirk akrncilarlillU ileri atili§lar1 ~ahlaru§

42. Tiirk akincllar1 $ahlanml§ at

143.Selimiye llabi kubbe

2.$iirlerde kullamlan imajlarm kar§Ila§trrmasi

2.1. "Lari Cfunisi" §iiri, camiin ill§ goriinii§iinii genel bir bah§la vererek ba§hyor. Eski yap1dan delik de§ik bir hatlra kalmi§tlr. Kap1s1m penceresinden ayrrmak miimkiin degildir ve kubbesinin arahklanndan gokyiiziiniin mavisi goziikmektedir. Fakat gok sade bir soyleyi§le gizilen bu genel gergeve, §airin iizerinde duracag1 trajik durumu haber veren dil kurgusunu da sahiptir.

"Muradiye" ise, dogrudan bir bah§la ba§hyor. Cami bahgesindeki agaglar kurumu§ ve leyleklere barmak olmu§tur: Diin §en §mltliarla akan §adrrvan aglar gibi damlamakta; Muradiye'nin kaybolan alemlerinin yerini gokyiiziindeki ay almi§tiT. Camiin §U anda iginde bulundugu manzarayr haber veren bu giri§ de, bir yoniiyle, genel gergeve sayliabilir.

~airin Selimiye'ye bah§I, neredeyse, sabrrs1z bir insanm baki§Idrr. Bir anda arka arkaya saylian 6 adet vas1f, onun diger iki §iirde verdigi genel gergeveye hig gerek gormedigini gosteriyor: 0, Selimlerden kalma muhte§em mirastrr, Sinanlardan kalma §anli hediyedir, kuvvetin turas1, sanatm miihrii, kubbeler kubbesidir; Doguda da Bat1da da e§ine rastlanamayacak bir kugudur!

Aym cinsten iig objeye yoneltilen §airane baki§m gok dikkatli bir gozlemle desteklendigi ve §airin d1§ alem idrakinin esash bir tarihi perspektifle birle§erek kuvvetlendigi bu §iirler, metin boyunca gev§emeyen

290 J Yrd. Dot;. Dr. Saadettin YJ.ld1z

imajinatif dokulanyla, iislup incelemesine malzeme verebilecek seviyededir.

2.2.~air, ilk i.ki §iirde camii, <;e§itli hallerini -ona ait <;e§itli unsurlan­insana benzetiyor ve imajlanrn da bu idrak tarzrna uygun olarak segiyor. "Lari Camisi"nde mevcut 12 imajrn 10 adedinde, "Muradiye"de mevcut 11 imajrn 10 adedinde cami insana te§bih edilmi§tir. ilkinde %83, ikincisinde %91 alan insana te§bih 9ram son derece yiiksektir. Bu tutumdan anla§iliyor ki §air, asla gormezlikten gelinemeyecek derecede trajik alan durumu yeniden vurgulamanm yollanm anyor. Mii§ahhas1 tekrar mii§ahhasla§tlrarak anlatmak, Arif Nihat'm §iirinde yaygm olarak rastladJ.oliDlz bir uslup ozelligidir. "Lari C8.misi"nin dordiincii kltasmda

0 •

yer alan $u siitun, vaktiyle, I Mermer golrdesi, tun9 kispetiyle I 91karken "Kl.rkpmar"a I $imdi devril_mi§ kenara! nnsralarrndaki imaj, bu tutumun en glizel ornekleri.J:?.dendir. Insana te§bih, "Selim.iye"de devam etmiyor. Bir sanat harikas1 olarak kar§lffilzda duran Selimiye carnii, "kugu"dur,

. "gaglayan"drr, "toprak anarnn siitii"diir, "pml prrli bir sofra"drr. ~i.irde kullamlan 43 adet imajm yalmzca 3 adedinde insana te§bih soz konusudur ki %7 seviyesinde kalan bu oran, diger iki §iirle klyaslanamayacak kadar dii§iiktiir. ilk iJ9. §iirde gordiigii ve §airi derinden sarsan trajedi, bu i.ki §iirin iislubunu olu§turan temel faktordiir

insana te§bih, srradan bir iislup ozelligi degildir. ~air. kullanmg1 insan merkezli hayaller sayesinde, kar§Isrndaki manzaraJI (objeyi) gittikge geni§leyen bir ag1dan bakarak idrak etmemizi saghyor: Umudu kesmi§, yazlk, 1 Hayat.mdan hekimler... I Degi§mez cemaati, artlk, I Yoksullar, yetimler nnsralanndaki insan imaj1, Lari camiinin harabiyetini ve bunun ruhumuz iizerindeki yliac1 etkisini bizde uyandrrmg1 degi§ik duygularla ortaya koyabiliyor. Kullanlian imajlar trajik olan1 yakalamannz1 kolayla§tmyor.

2.3.imajlarm belli bir ruh halini yans1tbklarma dair gok say1da i:irnek gosterilebilir. Leo Spitzer, dii§iince hayatlffilzm normal seyrinin di§ma ta§an heyecanlarm giinliik cl,ilden fark11 ve bu heyecanlara uygun bir dille anlablch8I dii§i.ihcesindedir. Gergekten, heyecan ve benzeri duygular1 giinllik dilin kahplar1 i<;inde kalarak anlatmak kolay degildir. Sanat<;I bu ylizden kelimelerin yan anlamlarma ve mecaz imk8.nlarma ba§ vurarak, gUnllik dilin -neredeyse- yakalayamayacag1 bir derinlige ve renklilige ula§rr. Bu derinlik ve renk, bazan huzur ve ferahltgl ifade eder, bazan da huzursuzlugu, ig daralmasm1. .

Dzerinde gali§b8IDliz ii<; §iir, bu i.ki yonlii ruh yap1smm esere yanslJl§l yonlinden tipik orneklerdir. "Lari C8.misi"nde mevcut imajlar i<;inde olumlu bir ruh halini ifade eden tek bir ornek bile yoktur. ~iire "goz ya§I

"Lari Camisi", "Muradiye", ve "Selimiye" $iirlerinin UslUbu I 291

_doken insan" irnaj1yla ba§layan §air, "kendi salas1m kendisi veren bir alii" imaj1yla soziinii tamamhyor.· Bu. §iirin imajlan koyu bir karamsarhk yiikiini.i ta§rmaktadrr.

"Muradiye."nin imajlarmda da karamsarhk ifadesi yogundur; fakat i.imit ve teselli ifade edenler de gori.iliiyor. giirdeki 11 adet imajm 6 adedi (%55) olumsuz, 3 adedi notr, 2'si de olumlu ruh halini ifade etmektedir. Bir onceki §iirde hig yokken burada olumluluk ifade eden imajlarm oram %18'dir. "Lari Camisi" §iirinde komallk olan, hatta olmi.i§ bulunan hastanm yerini, "Muradiye" §iirinde iyile§me iimidi hayli yiiksek bir hasta alrru§trr. Bu hasta da kendi gelecegi.nden endi§elidir; fakat §air, Lari camiini gordti.gi.i zaman hissettiklerine nazaran daha rahatlann§ goriini.iyor. ilk §iirde hep onii.J:ie, ylkmuya ve bugiine bakan §air, "Muradiye"de etrafa ve "diin"e de bakabiliyor.

"Selimiye" §iirinde higbir imaj olumsuz bir ruh halini ifade etmemektedir. Kullanilan imajlarm hi9 birinde karamsarllk yoktur .. gairin gordiigii man·zara, insana tam tersini telkin etmektedir 9iinki.i. Selimiye muhte§emdir ve onun duru§u insan duru§uyla izah edilemeyecek kadar gorkemlidir. imajlar bu gorkemi gok net olarak ifade ediyor: Selimiye'nin duru§unU kugunun suda yiizmesi, Sinan'1 ilhamm ve emegin piri, Edirne ovasm1 dalgab bir deniz, Selimiye'nin ezanlarm1 fetih nagmeleri olarak yorumlamas1, §airin Selimiye camii kar§ISmdaki ruh rahathgmdan kaynaklan1yor.

Demek ki, ruh hali rahatlad1kc;a §airin kulland1g1 imajlar da munisle§iyor, renkleniyor. Lari camii artlk o kadar kimsesiz kalrm§trr ki minaresi kendi salasm1 kendisi vermekteyken, Muradiye'de Hi.izzam ve Hiiseyni makarrunda okunan ezanlar susmu§, yerini o makamlar1 taklit edercesine esen rlizgarlar alml§trr; Selimiye'nin ezanlar1 ise hirer fetih nagmesi olarak Edirne ovasmda yankllaruyor. U9 ayn durum, iic; ayn ruh hali...

Lart kar§Ismda iimitsiz, Muradiye kar§Ismda iizgiin fakat iimitli, Selimiye kar§Ismda mutlu ve gururlu olan §air, bu ruh halini irnajlarma dogrudan yansitnu§tlr. insan psikolojisinin -sanatkar, yani artist de olsa­d!§andaki trajediden de, mutluluk tablolarmdan da bagmis1z kalmas1 kolay degilmi§ gibi goziikiiyor.

3.Tart.I§ma konulan Yukar1dan beri yapt1grm1z tesbit ve klyaslamalardan bir sonuc;

glkarabilmek i9in, "Edebi metne konu olan objenin gorti.nti.§ti.ne ve arkasmdaki perspektife ragmen ondan duygulanmadan soz soylenebilir mi?" ve "gairin genel karakteri mi yoksa §iir halinin onda yarathg16zeJ ruh hali mi imajlar1 §ekillendirir?" soru)arma cevap verilmesi gerekir.

292 I Yrd. Dog. Dr. Saadettin Y1ldiz

3.1.Etraf bizi daima ilgilendirir. Hayatm::.1z1 muhtelif yonlerden tanziln eden bir gok e§ya, mekan, arag-gereg -ilgisi yokmu§ gibi gorlinenler dahil­bizde degi§ik duygular uyandrrrr. Aynnblardan te§ekkw etmi§ bir hayatm iginde ya§amiyor muyuz?. Bu ayrmtllarm tek tek objeler halinde kar§lffilza glkmas1, hayat akl§mm hig de ihmal edemeyecegimiz bir yonti.dfu. Etra.furnzda bti.tlin kadrosuyla birlikte ya§anmakta alan ve bizim de iginde bulundugumuz hayat, objeyi ayrllmaz bir pargas1 olarak onti.mti.ze koyar. Tabii, sanatg1, varhga tti.mti.yle farkh bir ag1dan bakabilir. Bu farkh bab§, hig §ti.phesiz, bakan ki§iden kaynaklanrr. Eger obje (bakllan §ey) asll unsur olsaydJ., o objenin her bakan igin ve her zaman ayn1 olmas1 beklenirdi. Oyleyse, farkl1 bab§ sahiplerinin ba§ vurduklar1 imajlar, bu farkl1 bab§m bir ti.riinti. olduklar1 i~in, §ahsi psikoloji ile dogr~dan ilgilidir. Fakat bu farkl1 bab§l bes~eyen de objenin §airin ruhunda brraktlg1 etkidir. Yani, objenin kendisinden ~ok daha fazla bizdeki etkisi onemlidir. ~unu da unutmamak gerekir ki, obje herkese ayni §ekilde tesir etmez; fakat hi~ kimse de objenin etkis~den tamamen kurtulamaz. ~air. kurgularken bile -mti.§ahhas1 iyi tan1rug1 i~in- giinlti.k hayattaki -belki de kendi hayatlndaki­herhangi bir modelden hareket eder. ~unu da unutmamak gerekir ki, §air, d1§ ile ugra§rrken belki daha tarafs1z olabilir; sayar doker gordti.klerini. Fakat ige dondti.gti. zaman ister istemez- bir duygu birikiminin arkasmdan konu§ur. ·

3.2.Valery, "eserin yaratlcisi yazarm hayatl degil ama yazarm zihniyeti ve ruhudur (esprit) ... " 'diyor. Hig §ti.phesiz, sanat eseri bir .kurgunun sonucudur. Dolaps1yla da yazarm hayatlnm tam anlam1yla tayin edici olmasma imkan yoktur. Fakat yazarm hayatlm ruhundan ve zihniyetinden soyutlamak ne derece mti.mkii.ndti.r? Bunlar pkarllrug1 zaman insan hayatl bir olaylar zincirinden, bir maceradan ibaret kalrr.

9airin karakterine, dii.nya gorti.§ti.ne, hayat tecrti.besine ve ~e§itli mensubiyetlerine bagl1.ruh hali ile §irin ozel zamamna ait ruh halini ayr1 dti.§ti.nmek ve ozel zamana ait ruh halinin -bazan- ~ok ozel bir karakter sergileyebilecegini hesaba katmak gerekir. Eger §iirin ozel zamanma ait -ondan kaynaklanan ve onu hazrrlayan- ruh hali dikkate almmazsa, bir §aire ait farkl1 ti.slfiplardan soz etmek yanl1§hgma dti.§Ulebilir. Genel bir "karakter" var olmakla beraber, hi~bir sanatg1 hayatlnm her anmda ayn1 duyu§ ve dti.§ti.nti.§ i~inde olmaz. ig diinya, daima d1§ dti.nyamn hucumlar1yla kar§l kar§Iyadrr; ondan etkilenir, ana bagh olarak §ekillenir. insan ruhu ne kadar zorlarsa zorlasm, hayat dedigimiz kal1bm smrrlar1 iginde kalmaya mahkfundur. Bu bakimdan, §iirin ozel zamam, kimsenin inkar edemeyecegi nisbette imajlar ti.zerinde tayin edici bir role sahiptir. 9iirin ozel zaman1 bir duygu patlamasma da sahne olur tam bir sti.kfinete de. Bu duygularm her ikisi de, ayr1 ayr1, §iirin kaynag1 olabilir.

"Lari Camisi", "Muradiye", ve "Selimiye" $iirlerinin Uslubu I 293

Dslup uzerinde gal1§anlar onu genel bir mizacm eseri olarak.nu yoksa §iirin ozel zamanma mahsus bit ruh halinin eseri olarak rm gormeliler? Mizag, hig §iiphesiz, genel bir gergevedir. Fakat her edebi metnin kendine mahsus bir dtinyas1 da vardrr. Bu hususi dtinyada §ekillenmeyen imaj, eskilerin "hayide mazmun" dedikleri basmak;i!Ip soz sanatlar1 gibi, orijinal olamaz. G.Bachelard'm ruhun giirlemesi" olarak dii§iindugii imaj -herhalde- §iirin ozel zamanmda yarahlan imajdrr.

4.Sonu~ Biittin bu soylediklerimiz gosteriyor ki imaj, uslG.p sahibi sanatgilarm

"etkileme" yollarmdan biridir. Fakat o, ayn1 zamanda, soz soyleyenin imaja konu olan "§ey"den o §ekilde etkilendigi anlamma da gelir. Obje yazarm ruh diinyas1 uzerinde brrakh~ tesirlerle imajlar1 §ekillendirir. Edirne'deki ug camiin goriinii§ii de Arif Nihat'm ruh diinyasnn harekete gegirmi§ ve objenin telkin ettigi huzursuzluk, tedirginlik, iimitsizlik gibi olumsuz, limit ve gurur gibi olumlu duygularm her biri, muhtelif imajlarm olu§masrm hazrrlanu§tiT.

Hal boyle olduguna gore, iislup gah§malarmda psikolojik iislup incelemesini tiimuyle bir tarafa brraklp da imaj dokusunun olu§masmda butiin marifeti "dil sistemi"nde aramak ne derece dogru olabilir? Galiba stilforschungu. da pay ayumanuz gerekiyor!. ..

' Burada, gormeyi, sadece gunliik manas1yla gozle gorme c;erc;ecvesinde degil, gormeden sonraki mukayese ve sonuca baglama safhasm1 da ic;ine alacak geni~likte 1..-ullaruyoruz. (Bk. S.Y1ldtz, Arif Nihat Asya'nm ~iir Di.inyas1, MEB Yaymlan:3035, Ankara, 1997, s.381)

:·

294 I Yrd. Doq. D1: Saadettin Yiid1z

•iLARi cAMisi

1 Delik de~ik bir habra Eski giizel yap1dan; Ayuamaz gelip gegenler, Pencereyi kap1dan!

2 Merak edip sorarsan1z, Am, "Lart Camisi" ... Gortiniir kubbesinin arahklarmdan Gokyiiziiniin m~visi.

3 Belli: aglam1~ yazliar,

Sagnakta ... Ki gogu, hala,

Aglamakta!

4 ~u si.i.tun, vaktiyle, Mermer govdesi, tung kispetiyle <;::lkarken "Kukpmar"a, ~imdi devrilmi~ kenara!

5 Dolu vurmu~ kubbe, <;::igekbozugu duvar ... Y lkllan ta~lar, Dizini ovar!

6 Futma, alemden yakalam1~, Zelzele temelden, Yeti~in dostlar: gidiyor Lari CB.misi elden!

7 Selimiye'nin Muradiye'nin Kitapta yeri var ... Onu kim arar, Kim sorar!

8 Kalk, Lari <;::elebi, mezardan; <;::lkagel "Merhaba!" diye Ve sor: "Be~im bir c§.mim vard1 ... Nerde acaba?" diye! Don~te mihrabnn sutma gek aba diye!

9 Umudu kesmi~. yazlk, Hayatmdan hekimler ... Degi~mez cemaati, artlk, Yoksullar, yetimler!

10 Burdan ge~mesi dinlesin; Ordan umag1, deresi: Elini kulagma koymu~ Kmk ~erefesi, Kendi salasm1 kendi verir Lari minaresi!

"Lori Camisi", "Mumdiye", ve "Selimiye" $iirlerinin Usliibu I 295

mMURADiYE

1 Kurumu§ agac;lanna Leylekler gelip ak§amlar ... Dt.inkii §akrak §adrrvam, ~imdi aglar gibi damlar! Alemsiz kubbelerini Ufukta aylar, tamamlar.

2 Cemaatidir yamac;ta Secdeye kapanan damlar Ve mti.barek topragmda Yatar mti.barek adamlar Nerdedir §amdanlarm1 Eliyle yakan ak§amlar?

3 Dti.n, §erbet <;e§melerinde ~1nl §Inld1 ilhamlar ... Neyler dinledi bu avlu: Ne tavrrlar, ne makamlar!. .. Ruzgarlara kalru, artlk, Hti.seynilerle Hti.zzamlar!

•·sELiMiYE

Selim'lerden kalma muhte§em miras, Sinan'lardan kalma §anh hediye; Kuvvetin turas1, sanatm miihrti, Kubbeler kubbesi bir Selimiye. i§te tarlh, i§te batlyla dogu ... Gorenler, gostersin boyle bir kugu!

***

Onu giinler tanrr, geceler tanrr Dal gibi ince dort minaresinden ... Sarurlar, ki toprak anamn stitii, Fl§kmr topragm nskiyesinden. ilhamm, emegin piri, ne yaman

4 Aglama ey Muradiye: Geliyor c;ifte bayramlar! i§te, Selimiye, kar§l Tepeden seni selamlar. Mihiabmdan taze degil Yan1ba§mdaki c;amlar!

5 Mihrabm, kubben, minberin -Hala- ilahi makamlar Ve hala renk ti.stti.ne renk Doker halliara camlar.

6 Muradiye, Muradiye; Rev a de gil sana gamlar ... Fani baharlarllllizdan C::inilerine selalamr!

Bilmeceler koydu ta§lar altma; Nesiller hayran, asular hayran BU kur§un, bu mermer saltanatma!

***

Dikmi§ler vererek, san.ki, el ele Selim'le Sinan, $u dalga dalga Daglarm online bir dalgaluran! Ben boyle gordtim, Torunum da seni boyle gorecek; D1§arda kur§unun kovan, ic;erde Mermerin petek.

***

Soyleyin zemane yolcularma;

296 I Y1·d. Doq. D1: Saadettin YlidJz

Ey C::iftekumrular, ey gtivercinler: ~u tepeye konmu§ nazh kuguyu

Urlctibnesinler! Oynarnasm Altmtop'un, yerinden ... Kald1 Edirne'nin altm devrinden

***

Duvarlar, sutunlar ve rninareler, Ba§hba§ma bir eser her biri... Duvarlar ve sutunlar ve rninareler, Duruyor taptaze, dimdik, dipdiri! Ne bir el siir<;mesi, ne de bir yanll§ ... Ki en ufak zerre, kuruldarnarni§. Kll kadar ileri, kll kadar geri ... Her par9a begenmi§ kondugu yeri.

***

Uzaklara bakar1 §U tepe bile Sinar1'm eliyle <;atllnn§ gibi.. Ve uzerindeki abidenin her Ta§l,· teraziyle tartllnn§ gibi. Caglayan gibisin ey Selimiye: Mermerler, kopiikler I§lklarmdrr .... c;agrran bir elsin, ki §erefeler Yuziiklerindir.

*** Yar1d! kar1dillerin, yaz1ld! mahyar1 ... Yine pml pml kuruldu sofrar1; Yiireklerimizi J!karu billllr

Avizelerinden i<;tigimiz nllr. . Koyiimiin klzlart, buhurdanma Yurekler koymaya geldi uzaktan

Ve <;i<;ek a<;tl Mermerde, mermeri open dudaktan. Bildik <;inilerin korpeliginde

Konu§ari dili:

Mavisiydi; ye§il, Klbns ye§ili.

***

Mavi, Akdeniz

Eski Edirne'yi ben, . ad1m adrm, Ararken Edirne sokaklarmda Anlad.rm, bildiin ki §ahdarnarlarrm, Vurur senin mermer §akaklarmda.

Seller, zelzeleler ne derse desin; Sen, yine, o eski Selimiye'sin ... Fakat -tarihirne, adrma yazlk!­Ben ne Selirn, ne de Sinan'rm arhk!

Kiikreyen, §ahlanan, ko§an, ahlan 0 mutlu yigitler, o mutlu iman, Smrrlar a§ma}'l ku§lardan degil, Ogrenirdi senin ezanlarmdan. Ne bilsin Selirn'ler, ne bilsin Sinan, Ki avlun bu kadar kii<;iilecekti ... Ey ilam kubbe; sana avlu, bir

Klta gerekti!

' Bk.R.Wellek-A.Warren, Edebiyat Biliminin Temelleri (Cev. Ahmet Edip Uysal),Ki.ilti.ir ve Thrizm Bakanl!gt Yaytnlart:566, Ankara, 1983, s.243 ·• ·~iir bali" kavramuu, Tanpmar "§iirin hususi havast" olarak yorumlar. (Bk. "~iir Hakkmda-2" , .... ). Asaf Halet Celebi'nin "§airin 0 §iiri tesbit ettigi ruh haleti" veya "ruhi an" tabiri de 8§8g1 yUkan ayru kavramt kar§tlamaktadu. (Bk."Benim Gozi.imde ~iir Davast:S ~iiRDE RUH ANI'', Butiln Yaztlart, (Haz. Hakan Sazyek), YKY. istanbul. 1998, s.165). Bu yaztda her iki mlam da dikkate ah.rum§ltr. '" Bk. ~erif Akta§, Edebiyatta Oslu ve Problemleri, Alq;:ag Yaymlan: 30, Ankara, 1986, s.138-139 ... ~erif Akta§, a.g.e., s. 16