Upload
others
View
12
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Hvaðermergæxli?
Einkenni,meðferðognýjungarílyfjameðferð
SigurðurYngviKristinssonPrófessoríblóðsjúkdómum
HáskóliÍslandsogLandspítaliHáskólasjúkrahús
Ráðstefnaummergæxli16.nóvember2018
Yfirlit• Hvaðermergæxli?• Örstuttumónæmiskerfið• Mergæxli• Forstigmergæxlis• Orsakir• Einkenni• Meðferð• Horfur• Hvaðerívændum?
Hvaðermergæxli(multiplemyeloma)?
• Illkynjaæxliíbeinmergvegnafjölgunaráeinstofnaplasmafrumumsemyfirleittframleiðaeinstofnamótefni
• Einkennivegna– Mergbilunar– Áhrifaplasmafrumunnarábein– Parapróteinsins(M-próteins)– Ónæmisbælingar– Plasmafrumuæxlasemvaldastaðbundnumeinkennum
Örstuttumónæmiskerfiðogblóðmyndun
§ Beinmergurframleiðirstöðugtblóðfrumur
§ Blóðfrumurmyndastíbeinmergogfluttartilblóðs
§ Flókiðkerfisemhefstístofnfrumumogsvomeðþroskunblóðfruma
§ Þroskaðar(tilbúnar)blóðfrumurfluttaríblóðrásina
Framleiðsla
§ Rauðblóðkornflytjasúrefni
§ Blóðflögur(thrombocytar)sjáumstorknunblóðs
§ Hvítblóðkornsjáumónæmissvar
Rauttblóðkorn,blóðflöguroghvítblóðkorn
§ Hægtaðskoðaframleiðslublóðsíbeinmergnummeðþvíaðskoðaniðurstöðuúrblóðrannsóknum(rauðblóðkorn,blóðflöguroghvítblóðkorn)
§ Nákvæmariupplýsingarerhægtaðfámeðbeinmergsskoðun§ Vefjasýni(“bíopsía”)§ Sog(”Aspirat”)
Beinmergur
§ B-frumur(eitilfrumur)breytastíplasmafrumurt.d.efsýkingertilstaðar§ Plasmafrumurframleiðamótefnisembeintergegnsýkingunni
Mótefni
Plasmafruma
B fruma
• Ímergæxliumbreytastfrískarplasmafrumuríillkynjaplasmafrumur
Mergæxli
• 10%afillkynjablóðsjúkdómum• Tíðnieykstmeðaldri,meðalaldur72áraviðgreiningu
• Umþaðbil25greinastááriáÍslandi
Orsakirmergæxlis
• Mjöglítiðvitaðumorsakir• Hækkandialdur• AlgengaraíAfríku• Fjölskyldusaga?
Orsakirmergæxlis
Ermergæxliarfgengursjúkdómur?
Kristinsson SY et al. IJC 2009
Plasmafrumur
PARAPRÓTEIN=MPRÓTEIN=EINSTOFNAMÓTEFNI
• Einstofna(monoclonal)próteinsemfinnstíblóðieðaþvagi– Svipaðogmótefninemaöllalvegeins
Prótein-rafdráttur
Forstigmergæxlis(MGUS)
Einkennalaustmergæxli
Mergæxli
B-fruma
Heilbrigð plasmafruma
Umbreyting
Góðkynjaeinstofnamótefnahækkun(forstigmergæxlis)Monoclonalgammopathyofundeterminedsignificance
(MGUS)
• Forstigmergæxlis
• Enginmerkiumillkynjaeitilfrumu/plasmafrumusjúkdóm
• Aukiðalgengimeðhækkandialdri(7%>80ára)
• 1-1,5%áhættaááriaðþróistyfirímergæxlieðatengdasjúkdóma
• MGUSeralltafundanfarimergæxlis
Forstigmergæxlis(MGUS)
• Skilgreining– Einstofnamótefniísermi<30g/l– <10%plasmafrumurímerg– Ekkinýrnabiluneðaháttkalkísermi– Engarúráturíbeinum– Enginplasmacytoma
NÁTTÚRULEGURGANGUR
Kyle, 2003
Forstigmergæxlis(MGUS)
• Fylgteftiránmeðferðar
Einkennimergæxlis
• Mergbilun• Áhrifplasmafrumunnarábein• Paraprótein(M-próteins)• Ónæmisbæling• Plasmafrumuæxlisemvaldastaðbundnumeinkennum
Einkennimergæxlis
• Blóðleysi• Verkir• Nýrnabilun• Háttmagnkalsíumiblóði• Sýkingar
MergbælingVegnaíferðarplasmafrumaíbeinmerg
• Blóðleysi– Slappleiki– Kuldatilfinning– Mæðiviðáreynslu– Fölvi– Yfirliðatilfinning
• Blóðflögufæð– Marblettir– Blæðingartilhneiging
• Hvítkornafæð– Sýkingar
MERGUR
Eðlilegur mergur
Mergæxli
Verkir
• Vegnabeineyðingarafvöldumplasmafruma• Brotahætta• Mikilvægtaðmeðhöndla
– Verkjalyft.dpanodilogmorfínskyldlyf– Geislameðferð– Beinþéttnilyf
Hækkunkalsíumsíblóði
• Vegnaáhrifamergæxlisogbeinbreytinga• Geturvaldið:
– Slappleika– Þorstatilfinningu– Auknumþvaglátum– Hægðatregðu
MEÐFERÐ;BRÁÐAMEÐFERÐ
• Verkjameðferð• Meðhöndlasýkingar• Bráðameðferðvegnaþrýstingsámænu• Meðhöndlanýrnabilun
– Vökvameðferð• Meðhöndlaháttkalsíum
– Vökvameðferð– Sterar– Beinþéttnilyf
Alkeran
1960 1970 1980 1990 2000
Alkeran+sterar
Stofnfrumuskipti
Interferon Talidomid
Fjöllyfjameðferð Tvöföld stofnfrumuskipti
Meðferð mergæxla
Velcade Revlimid
2010
Carfilzomib Pomalidomid Daratumumab
MERGÆXLIMEÐFERÐ
• Sjúklingar70áraogyngri– Stefntaðháskammtameðferðmeðstofnfrumuskiptum
• Sjúklingar70áraogeldri– Yfirleittekkimæltmeðháskammtameðferðmeðstofnfrumuskiptum
Um helmingir af nýgreindum mergæxlis-sjúklingum fara í háskammtameðferð með stofnfrumuskiptum: § Gott líkamsástand § Ekki fleiri undirliggjandi sjúkdómar § Aldur (ca 70 ára og yngri)
Háskammtameðferð
MEÐFERÐ
• Velcade,Cyclophosphamide+sterar(VCD)erídagfyrstameðferðhjásjúklingum<70ára
• Flestirsjúklingar<70árafaraíháskammtakrabbameinslyfjameðferðmeðeiginstofnfrumuígræðslu(12-15sjúkl/ári)
• Velcade+alkeran+sterareðaRevlimid+sterarhjásjúklingum>70ára
• Beinþéttnimeðferð
• Byrja á lyfjameðferð til að minnka magn sjúkdóms í beinmerg • Ná út stofnfrumum
• Háskammta krabbameinslyf gefið sem drepur bæði frískar og sjúkar frumur
• Stofnfrumur gefnar aftur til sjúklings
• Stofnfrumurnar flytjast aftur í beinmerg og byrja að framleiða blóðfrumur
Háskammtameðferð
Helstulyf• Melfalan(Alkeran)• Cyklofosfamíð(Sendoxan)• Velcade• Revlimid• Talidomid• Bendamustín• Pomalidomide(Imnovid)• Carfilzomib(Kyprolis)• Daratumumab
Alkeran
• Krabbameinslyf–notaðsíðan1960• Töflumeðferð• Oftastgefiðmeðsterumí3-4dagaá5viknafresti
• Aukaverkanir:– Mergbæling
• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum
– Ógleðioguppköst
Cyklofosfamíð(Sendoxan)
• Svipaðlyfogmelfalan• Aukaverkanir:
– Mergbæling• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum
– Ógleðioguppköst– Augnvandamál– Blóðíþvagi– Hárlos
Velcade• Ekkihefðbundiðkrabbameinslyf• Gefiðundirhúð• Venjulegaeinusinniíviku• Oftmeðöðumlyfjum• Aukaverkanir:
– Taugaskaði• Mikilvægtaðlátalækni/hjúkrunarfræðingvita
– Lækkunáblóðflögum– Ristill–takaveirulyfmeðt.d.Valtrex– Ógleðiogniðurgangur– Þreytaogslappleiki
Revlimideogpomalidomide
• Ekkihefðbundiðkrabbameinslyf-óskyltVelcade• Töflumeðferð-gefiðeinusinniádagí3vikurogsvovikafrí
• Oftastgefiðmeðsterum• Aukaverkanir:
– Blóðtappar• Gefafyrirbyggjandiblóðþynningu
– Mergbæling• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum
– Útbrot
Talidomide• SkyltRevlimide• Veldurfósturskaða• Töflumeðferð–gefiðeinusinniádag(kvöldin)• Aukaverkanir:
– Blóðtappar• Gefafyrirbyggjandiblóðþynningu
– Taugaskaði– Mergbæling
• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum– Bjúgmyndun– Hægðatregða– Útbrot– Syfja
Bendamustín
• Framleitt í Austur-Þýskalandi á 7. áratugnum • Að hluta skylt alkeran • Gefið í æð 1-2 daga í röð á 4-6 vikna fresti • Aukaverkanir:
– Mergbæling• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum
– Útbrot– Sýkingar– Þreytaogslappleiki
Kyprolis(carfilzomib)
• Skylt Velcade-næsta kynslóð • Gefið í æð 1-2 daga í röð vikulega til að byrja
með • Aukaverkanir:
– Mergbæling• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögum
– Hjartavandamál– Mæði– Niðurgangur– Þreytaogslappleiki
Daratumumab• Ný tegund lyfja í mergæxli • Einstofna mótefni gegn CD38 á yfirborði plasmafruma • Gefið sem dreypi í æði á nokkrum klukkutímum einu sinni í
viku fyrstu 2 mánuði, svo aðra hverja viku • Gefið eitt og sér eða með Revlimid eða Velcade í æð 1-2
daga í röð vikulega til að byrja með • Aukaverkanir:
– Hættaáofnæmisviðbrögðumtengtinnrennsli– Hiti,hósti,útlægurskyntaugakvilliogsýkingaríefriöndunarvegi.– Mergbæling
• Lækkunáblóði,hvítumblóðkornumogblóðflögu– Niðurgangurogógleði– Þreytaogslappleiki– Vöðvakrampar
Sterar(dexamethason,prednisolon,Deltison)
• Mikiðnotaðmeðöðrumlyfjum• Drepurmergæxlisfrumur• Aukaverkanir:
– Geðrænar• Aukinvirkni• Stundummanía• Þunglyndi
– Hækkarblóðsykur– Þynningáhúð– Beinþynning
Horfuraðstórbætast
Nýlyf
• Ixazomib • Vorinostat • Panobinostat
• Elotuzumab • Og mörg fleiri …