Humanities Journal of Education #4

12013. ¹04

UNIVERSITY OF THE HUMANITIES

HUMANITIES JOURNALOF EDUCATION

¹ 04 (2013)

Ulaanbaatar

2 HUMANITIES JOURNAL OF EDUCATION

ÃÀÐ×ÈÃ

4

12

18

22

33

36

40

Í. ÎþóíöýöýãÀêàäåìèê ñî¸ë áà ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëäòàâèãääàã íèéòëýã øààðäëàãóóä

×.×îéñàìáàÝðäýìòíèé ÷àíñààã ýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñ èëòãýõ íü

Ñ.Áàò÷èìýãÝðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëýõýä áàðèìòëàõîëîí óëñûí íèéòëýã ñòàíäàðò, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

À.ÀìàðæàðãàëÁàãøèéí õºãæèë: Îþóòíû ìýäëýã, óð ÷àäâàðûã ¿íýëýõàñóóäàë

Ý.ÓíäðààÒåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëòûí ýíãèéí à÷ õîëáîãäîë

Ä.Äàãèéìàà, Á.Ò¿âøèíòºðÒåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëò-Google Drive

ÕÈÑ-èéí õýìæýýíä ìºðäºãäºõ Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëáîëîâñðóóëàõ ñòàíäàðò

32013. ¹04

ÐÅÄÀÊÖÈÉÍ ÇÓÐÂÀÑ

“Humanities journal of education” ñýòã¿¿ëèéí 4 äýõ äóãààðûã òà á¿õýíä

õ¿ðãýæ áàéíà. Áèä ñóäàëãààíû àæèë áè÷èæ áóé áàãø íàðò çîðèóëàí îëîí

óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëä òàâèãääàã íèéòëýã øààðäëàãà,

àêàäåìèê ñî¸ëûí òóõàé, ýðäýìòíèé ÷àíñààã èëòãýäýã ýøëýë, ýøëýãäñýí

áàéäëûí èíäåêñèéí òóõàé, îþóòíû ìýäëýã ÷àäâàðûã ¿íýëýõ Áë¿¿ìèéí

Òàêñîíîìè áîëîí áàãøèéí õºãæëèéí Êóãåëèéí çàãâàðûã òàíèëöóóëæ áàéíà.

Ìºí ÕÈÑ-èéí Çàõèðãààíû çºâëºëèéí õóðëûí ýíý îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí

30-íû ºäðèéí øèéäâýðèéí äàãóó “Òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí áîëîí Å ñóðãàëòûí

õýðýãëýãäýõ¿¿í áýëòãýõ, õýðýãëýýíä îðóóëàõ òóõàé”çàõèðëûí òóøààë ãàðñàí

áèëýý. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëòûí òóõàé, ýíý

ñàëáàðò òåõíèê òîíîã òºõººðºìæººñ èë¿¿òýé èíòåðíåòèéí ñ¿ëæýý, ïðîãðàì

õàíãàìæèéã ò¿ëõ¿¿ àøèãëàæ áàéãàà ó÷èð Google drive-ã õýðõýí àøèãëàõ

òóõàé áîëîí “ÕÈÑ-èéí õýìæýýíä ìºðäºõ Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýë áîëîâñðóóëàõ

ñòàíäàðò”-ûã áàãø íàðòàà çîðèóëæ áàéíà.

Óíøèã÷ òà á¿õýí ñýòã¿¿ëä íèéòëýãäñýí á¿õèé ë íèéòëýëèéã á¿ðýí

ýõýýð íü ìàíàé ñýòã¿¿ëèéí www.uhresearch.net öàõèì õóóäàñíààñ óíøèõ

áîëîìæòîé.

ÕÈÑ-èéí áàãø, ñóäëàà÷ òà á¿õýí ìàíàé ñýòã¿¿ëýýð äàìæóóëàí

ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé òàëààðõ øèíý ñàíàà, ñóäàëãàà, òóðøëàãàà

õóâààëöàõ áîëîìæòîé ãýäãèéã äàõèí ñàíóóëæ áàéíà.


Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëáè÷èæ, òóõàéí ñàëáàðûí òýðã¿¿ëýã÷ñýòã¿¿ëä íèéòë¿¿ëýõ íü ýðäýìòýíñóäëàà÷èä õèéãýýä ìàãèñòðàòóð,äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàæ áóéîþóòíóóäûí õóâüä ÷óõàë àñóóäàëáèëýý. Ò¿¿í÷ëýí îëîí óëñûí ò¿âøèíäýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëäòàâèãääàã øààðäëàãà íü àêàäåìèêñî¸ëûã ñóðàëöàõ, ýíý òàëààð ºðãºíîéëãîëòòîé áàéõûã øààðäàæ áóé íýãõýëáýð òóë ýíý óäààãèéí äóãààðòàêàäåìèê ñî¸ë áà ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëýëä òàâèãäàõ íèéòëýãøààðäëàãûí òàëààð ºã¿¿ëýõèéãçîðèëîî.

ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀÑóäëàà÷èä ººðèéí ñóäàëãààíû

àæëûí ¿ð ä¿í, îëîëò, íýýëòèéãáóñàäòàé õóâààëöàõûí òóëä ºã¿¿ëýëõýëáýðýýð îëîí íèéòýä ò¿ãýýõøààðäëàãàòàé áîëäîã. Òèéìýýñ îëîíóëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýíçºâøººðºãäñºí ñýòã¿¿ë¿¿ä ñóäëàà÷äûíºã¿¿ëýë, ñóäàëãààíû àæëûã õ¿ëýýíàâàõäàà á¿òýö, çàãâàðûí òóõàéäòîäîðõîé øàëãóóðóóäûã áîëîâñðóóëàíãàðãàñàí áàéäàã. ªºðººð õýëáýëñóäëàà÷èä ººðñäèéí áè÷ñýí ºã¿¿ëëèéãòóõàéí ñýòã¿¿ëèéí øàëãóóðòíèéö¿¿ëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàéáîëäîã. Òýäãýýð íèéòëýã øàëãóóðóóäíü çºâõºí ñýòã¿¿ë¿¿äèéí õ¿ðýýíäÿðèãäàõ àñóóäàë òºäèéõýí áóñ åðººññóäëàà÷èä çàéëøã¿é ýçýìøñýí áàéõ¸ñòîé ̧ ñ ñóðòàõóóí, ÷àäâàð, ìýäëýãèéíòóõàé öîãö îéëãîëò þì. Ó÷èð íüìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëä õýâë¿¿ëýõºã¿¿ëýë íü òóñãàé çàãâàð, áàðèìòàëäàã

ÀÊÀÄÅÌÈÊ ÑÎ¨Ë ÁÀ ÝÐÄÝÌØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ªÃ¯¯ËÝËÄ ÒÀÂÈÃÄÄÀÃ

ÍÈÉÒËÝÃ ØÀÀÐÄËÀÃÓÓÄ

Í. Îþóíöýöýã, Õýë ñî¸ëûí ñóðãóóëèéí áàãø, äîêòîð

æóðàìòàé, ò¿¿ãýýð äàìæóóëæàêàäåìèê îð÷èíä ìºðäºõ äýã æàÿãèéãáèé áîëãîäîã þì. Ñóäëàà÷èä ñóäàëãààøèíæèëãýýíèé àæèë õèéæã¿éöýòãýõèéí çýðýãöýý ººðèéí îð÷èíäàêàäåìèê ñî¸ëûã áèé áîëãîæ, ò¿¿íèéãáóñàä ñóäëàà÷èä áîëîí îþóòíóóäàääàìæóóëæ áàéäàã. Àêàäåìèê ñî¸ëûíîð÷èíä ÿðèãäàõ àñóóäëóóäûã àâ÷ ¿çüå.

I. Îþóíû á¿òýýëèéã õ¿íäýòãýõ ¿çýëáà ñóäëàà÷èéí ¸ñ ç¿é

Áóñäûí îþóíû á¿òýýëèéãõ¿íäýòãýõ íü ñóäëàà÷ õ¿íèé áàðèìòëàõ¸ñ ç¿éí íýã õýìæ¿¿ð áèëýý. Òèéì ÷ó÷ðààñ ñóäëàà÷ íü áóñäûí îþóíûá¿òýýëä õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõîéëãîëòûã ýçýìøèæ, ò¿¿íèéã ìºðäëºãáîëãîõ íü çàéëøã¿é þì.

Ýíý òàëûí ìýäëýãèéã äýýäáîëîâñðîë ýçýìøèæ áóé õýí á¿õýí èõñóðãóóëüä îðñîí öàãààñ ýõëýíñóðàëöàæ óëìààð äàäàë áîëãîõõýðýãòýé. Äýëõèéí òýðã¿¿ëýã÷ èõñóðãóóëèóä øèíýýð ýëñýæ áóéîþóòíóóäàä áóñäûí îþóíû á¿òýýëèéãõýðõýí õ¿íäýòãýí ¿çýõ, òýäãýýðýýñõýðõýí èøëýë õèéõ çýðýã íàðèéíçààâàð÷èëãààã òóñãàé õè÷ýýëýýð îëãîæ,ãàðûí àâëàãà áýëòãýæ ãàðãàñàí áàéäàã.Ýë àñóóäàëä èéíõ¿¿ à÷ õîëáîãäîëºãñºíººð ñóðàëöàã÷äàä òàâèãäàõàêàäåìèê ò¿âøèíèé øààðäëàãàæèíõýíý óòãààð õýðýãæèæ òóõàéíñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷èä îþóíûá¿òýýëèéí ¿íý öýíèéã ýðòíýýñ îéëãîæàâäàã áàéíà.

Õàðèí ìàíàé èõ, äýýäñóðãóóëèóäûí ò¿âøèíä ñóðàëöàã÷äûíîþóíû á¿òýýëä õàíäàõ ìýäëýã òóí

52013. ¹04

òààðóó áàéíà ãýæ ñóäëàà÷èéí õóâüä¿çäýã. Æèøýýëáýë: Áèå äààëòûíàæèëä àøèãëàñàí íîìíû æàãñààëòûãçºâ õèéæ ñóðààã¿é, áóñäûí á¿òýýëýýñ¿ã, ºã¿¿ëáýðèéã èøëýë õèéëã¿éãýýðøóóä õóóëàí áè÷äýã çýðýã àêàäåìèêñî¸ëûí ýíãèéí îéëãîëò áàéõã¿é áàéãààíü õàðàìñàëòàé. Ãýâ÷ ýíý áàéäëûãçàëðóóëæ àêàäåìèê ñî¸ëûã áèéáîëãîõûí òóëä áàãø, ñóäëàà÷èäìàíëàéëàõ ó÷èðòàé. Òèéì ÷ ó÷ðààññóäëàà÷ ìèíèé áèå ººðèéí çààæ áóéàíãèéí îþóòíóóäàä ýíý òàëûí ìýäëýãîëãîõîîð õè÷ýýõèéí çýðýãöýý áóñàäñóðàëöàã÷äàä õýðýã áîëîõ òóëá¿òýýëèéí æàãñààëò, èøëýë õèéõ îëîíóëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºíñòàíäàðòóóäûí òàëààð ýíä ºã¿¿ëýõèéãçîðèëîî.

Ñóäëàà÷èä ìýäýýëëèéã îëîí òàëûíýõ ñóðâàëæààñ îëæ àâ÷ òýäãýýðèéãõàðüöóóëæ, ¿íýëýõ çàéëøã¿éøààðäëàãàòàé òóëãàðäàã. Íºãºº òàëààññóäàëãààíû àæèë ãýäýã äàí ãàíöñóäëàà÷èéí ¿çýë áîäîë, îëîëòîîðá¿òýýãäýõ íü õàíãàëòòàé áóñ þì. Ó÷èðíü àêàäåìèê ò¿âøèíä á¿òýýãäýæ áóéá¿òýýë á¿õýí òîäîðõîé îíîë, çàð÷èìáàðèìòëàõ, òóõàéí ñóäàëãààíû àæëûíçàðèì îéëãîëòûã ººð ºíöºãººñ õàðæáè÷ñýí áóñàä ñóäëàà÷äûí á¿òýýëòýéçýðýãö¿¿ëýí àíàëèç õèéõ, ñòàòèñòèêìýäýý, ìýäýýëëèéã æèøýý áîëãîíîðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Òèéì ÷ó÷ðààñ ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë,ñóäàëãààíû àæëóóä îíîëûí õýñýãòýéáàéæ, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí ººðèéíáè÷èæ áóé ñàíààã áàðèìòæóóëäàãáèëýý. Àêàäåìèê îð÷íû ýë øààðäëàãàíü ñóäëàà÷èéã áóñäûí á¿òýýëòýéõàðüöàõ àðãà áàðèëûã ýçýìøèõ ¸ñòîéãýäãèéã àëõàì òóòàìä ñàíóóëæ áóéõýðýã. Òèéìýýñ ñóäëàà÷èä íýí òýðã¿¿íäèøëýë ç¿¿ëò õýðõýí õèéõ òàëààðõàíãàëòòàé ìýäëýãòýé áàéõ ¸ñòîé.

Îëîí óëñûí ò¿âøèíä èøëýë ç¿éëòõèéõ äàðààõ çàãâàðóóä ºðãºíõýðýãëýãääýã áàéíà. Ýäãýýð çàãâàðóóäíü íàðèéâ÷èëñàí îëîí çààëòóóäààñá¿ðääýã, öîãö îéëãîëò áºãººä õýðýâòóõàéí á¿òýýë íü

· Ãàíö çîõèîã÷òîé áîë· Õî¸ðîîñ òàâàí çîõèîã÷òîé áîë· Çóðãààãààñ äîëîîí çîõèîã÷òîé áîë· Íýã çîõèîã÷èéí ººð ººð îíóóäàä

á¿òýýñýí á¿òýýë áîë· Ýëåêòðîí õýëáýð á¿õèé íîì áîë· Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí á¿òýýë áîë· Ñýòã¿¿ë áîë· Ñîíèíä íèéòëýãäñýí á¿òýýë áîë· Çàñãèéí ãàçðûí òàéëàí, ìýäýýëýë

áîë· Ëåêöèéí ìàòåðèàë áîë· Öàõèì õóóäàñ áîë· ßðèëöëàãà áîë

õýðõýí èøëýë õèéõ, àøèãëàñàíá¿òýýëèéí æàãñààëòàä õýðõýí áè÷èõçýðýã îëîí çààëòûã áàãòààñàí ãàðûíàâëàãóóä áîëîâñðóóëñàí áàéäàã áºãººäòýäãýýðò öýã, òàñëàë, õàøèëò, õààëò,òîäîðõîéëîõ öýã çýðýã íü îíöãîé¿¿ðýãòýé õýðýãëýãääýã.

APA Referencing and Citation Style1

Àìåðèêèéí ñýòãýë ñóäëàëûííèéãýìëýãýýñ ãàðãàñàí ýíýõ¿¿ çàãâàðíü íèéãýì, õ¿ì¿¿íëýãèéí øèíæëýõóõààíû á¿òýýëä èë¿¿òýé õýðýãëýãääýã.Ò¿¿í÷ëýí áèçíåñ, ýäèéí çàñãèéí÷èãëýëýýð áè÷èãäñýí á¿òýýëä ÷õýðýãëýãäýõ íü áèé. Åðºíõèéäºº ýíýçàãâàðûã “çîõèîã÷-îí ñàð”-ã èë¿¿àíõààðäàã çàãâàð ãýæ íýðëýäýã. APAçàãâàðààñ çàðèì íýã æèøýýã àâ÷ ¿çüå.

Ýõ áè÷âýðò èøëýë àâàõàä:Çîõèîã÷èéí á¿òýýëýýñ àâñàí

ºã¿¿ëáýðèéí àðä çîõèîã÷èéí îâîã,á¿òýýëèéí õýâëýãäñýí îí, õóóäñûíäóãààðûã áè÷íý.

1 American Psychology Association Referencing Style


... (Halliday, 1987, p.20)Ýñâýë çîõèîã÷èéã ºã¿¿ëáýðò

îðóóëæ áè÷íý:Halliday (1987) proposed that …Àøèãëàñàí á¿òýýëèéí æàãñààëòàä:Á¿òýýëèéí æàãñààëòàä çîõèîã÷èéí

íýðèéã áóñ îâãèéã ¿ñãèéí äàðààëàëáîëîí á¿òýýëèéí õýâëýãäñýí îíûäàðààëëààð áè÷äýã:

Carr, W., & Kemmis, S.(1986).Becoming critical: Educationknowledge and action research.London, England: Falmer Press.Fullan, M. (1996). The new meaningof educational change. London,England: Cassell.

Harvard Referencing StyleÝäèéí çàñàã, èíæåíåðèéí

÷èãëýëèéí á¿òýýëä èë¿¿òýéõýðýãëýãääýã ýíýõ¿¿ çàãâàð íü çîõèîã÷áîëîí õýâëýãäñýí îíûã ò¿ëõ¿¿õàðóóëäàã çàãâàð þì. Çàðèì æèøýýãàâ÷ ¿çâýë:

Ýõ áè÷âýðò èøëýë àâàõàä:Çîõèîã÷èéí á¿òýýëýýñ àâñàí

ºã¿¿ëáýðèéí àðä çîõèîã÷èéí îâîã,á¿òýýëèéí õýâëýãäñýí îí, õóóäñûíäóãààðûã áè÷íý.

... (Halliday 1987, p.20)Çîõèîã÷èéã ºã¿¿ëáýðò îðóóëæ

áè÷âýë:Halliday (1987, p.20) proposed that …

Àøèãëàñàí á¿òýýëèéí æàãñààëòàä:Çîõèîã÷èéí íýðèéí ¿ñãèéí

äàðààëàë áîëîí á¿òýýëèéí õýâëýãäñýíîíû äàðààëëààð:

Cochrane, A 2007, Understandingurban policy: critical approach,Blackwell Publishing, Malden, MA.Finkelman, AW 2006, Leadershipand management in nursing,Pearson Hall, Upper Saddle River,NJ.

Vancouver StyleÀíàãààõ óõààí, õèìè,

áèîòåõíîëîãèéí ñàëáàðûí á¿òýýëä èë¿¿

õýðýãëýãääýã ýíýõ¿¿ çàãâàð íü òîîíñèñòåìèéã õýðýãëýäýã.

Ýõ áè÷âýðò èøëýë àâàõàä:Butler1 highlighted ……Àøèãëàñàí á¿òýýëèéí æàãñààëòàä:Çîõèîã÷èéí îâîã, íýðèéí ýõíèé

¿ñýã, íîìíû íýð, õýâëýñýí ãàçàð,õýâëýã÷, õýâëýëòèéí îí.

Butler SW. Secrets from the BlackBag. London: The Royal College ofGeneral Practitioners; 2005.Cheers B, Darracott R, Lonne B.Social care practice in ruralcommunities. Sydney: TheFederation Press; 2007.

MLA style2

Õ¿ì¿¿íëýã, óòãà çîõèîëûí÷èãëýëèéí á¿òýýë¿¿äýä èë¿¿õýðýãëýãääýã çàãâàð þì.

Ýõ áè÷âýðò èøëýë àâàõàä:This concern has been expressed

(Dover 118-21).Àøèãëàñàí á¿òýýëèéí æàãñààëòàä:Ýíýõ¿¿ çàãâàð íü çîõèîã÷èéí îâîã,

çîõèîã÷èéí íýð, íîìûí íýð, õýâëýñýíãàçàð: Õýâëýã÷, õýâëýãäñýí îí,õýâëýëòèéí õýðýãñýë. Ýíý çàãâàðààðçîõèîã÷èéí íýðèéã áè÷èõýä äàðààõä¿ðìèéã áàðèìòàëíà. ¯¿íä:

Íýã çîõèîã÷:Îâîã + Íýð

Õî¸ð çîõèîã÷òîé áîë:Îâîã + Íýð áà Íýð + îâîã

Ãóðâàí çîõèîã÷òîé áîë:Îâîã + Íýð, Íýð +Îâîã áà Íýð+ Îâîã

Ãóðâàí çîõèîã÷îîñ îëîí áàéâàë:Nabokov, Vladimir. Lolita. NewYork: Putnam, 1995. Print.Cross, Susan, and ChristineHoffman. Bruce Nauman: Theatersof Experience. New York:Guggenheim Museum; London:Thames & Hudson, 2004. Print.

2 Modern Language Association

72013. ¹04

Äýýðõ çàãâàðóóä íü øèíæëýõóõààíû á¿òýýë, ºã¿¿ëýëä ò¿ãýýìýëõýðýãëýãääýã çàãâàð áºãººä ñóäëàà÷òóõàéí ñàëáàðûí îíöëîãîîñ õàìààð÷ýäãýýð çàãâàðààñ ñîíãîõ õýðýãòýé áîëíî.Ñóäëàà÷ íü ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëýõèéí òóëä òóõàéíñýòã¿¿ëèéí ãàçàð ÿìàð çàãâàðûãøààðäàæ áóéã òîäðóóëñíû ¿íäñýí äýýðººðèéí áè÷ñýí ºã¿¿ëëèéã òýðõ¿¿çàãâàðò íèéö¿¿ëýí õýëáýðæ¿¿ëíý.

II. Àêàäåìèê îð÷èí äàõü ñóäëàà÷èéí¿¿ðýã, õàðèóöëàãà

Àêàäåìèê îð÷èí íü ñóäàëãààøèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ,òýäãýýðèéã õýâëýí íèéòëýõ òàëààðòîãòñîí ä¿ðýì æóðàì, øàëãóóðòàéáàéäàã. Òýäãýýðèéã äàãàæ ìºðäºõ íüñóäëàà÷èéí ¿¿ðýã áèëýý. Ýíý íü íýãòàëààñ ñóäëàà÷ àëèâàà ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ëèéí ä¿ðýì, æóðìûã äàãàæ áóéìýò áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ººðèéí áè÷ñýíºã¿¿ëýë, íèéòëýëèéí õ¿ðýýíäõàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ¸ñòîé ãýäãèéãáàòàëãààæóóëæ áóé õýðýã þì.Ñóäëàà÷èéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûíòàëààð æèøýý áîëãîí ÀâñòðàëèéíÑèäíåé èõ ñóðãóóëèéí áàðèìòàëäàãçàðèì ä¿ðìèéã àâ÷ ¿çüå. Ñèäíåé èõñóðãóóëü îþóòíóóääàà “Academichonesty” áóþó àêàäåìèê îð÷èíäñóäëàà÷èéí ¿íýí÷, õàðèóöëàãàòàé áàéõ¿¿ðãèéã ñóðãàäàã. Ýíý îéëãîëòûíõ¿ðýýíä áóñäûí á¿òýýëýýñ ººðèéíñóäàëãààíû àæèëä àøèãëàñàíòîõèîëäîëä ò¿¿íèéãýý õýðõýíáàðèìòæóóëàí òóñãàæ ºãºõ ÷àäâàðûãîëãîäîã. Èíãýõäýý ñóðàëöàã÷èä íüèøëýë, ç¿éëò õèéæ ñóðàõ, àêàäåìèêñî¸ë ò¿¿íä ñóäëàà÷äûí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã,õàðèóöëàãûã îéëãîæ àâàõ õýðýãòýéáîëäîã.

Íºãºº òàëààñ øèíýýð ýëñýí îðñîíîþóòíóóäûí òóõàéä “Avoidingplagiarism” áóþó áóñäûí á¿òýýëýýñ

õóóëáàðëàõ àñóóäëààñ õýðõýíáîëãîîìæëîõ òàëààð ñóðãàëòûã çîõèîíáàéãóóëäàã. Òóõàéí ñóðãàëòûí õ¿ðýýíäõýðõýí èøëýë õèéõ òàëààð (referencingand citations), áóñäûí á¿òýýë äýõºã¿¿ëáýðèéã ººðèéí ¿ã, îéëãîëòîîðõýðõýí áè÷èõ (paraphrasing) çýðýã÷àäàìæóóäûã ýçýìø¿¿ëýõèéã çîðüäîã.Ìºí ººðèéí ñóðãóóëèéí âýá ñàéòàääýýðõ àñóóäëóóäûí òàëààð çààæñóðãàñàí âèäåî áè÷ëýã¿¿äèéãáàéðëóóëñàí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí“endnote” ãýñýí ïðîãðàìûã îþóòíóóäàä¿íýã¿é õýðýãëýõ áîëîìæ îëãîäîã.Ýíýõ¿¿ ïðîãðàìûí õ¿ðýýíä îþóòíóóäººðèéí óíøèæ ñóäàëñàí ºã¿¿ëýë, íîìñóðàõ áè÷ãèéã ôàéë áîëãîí õàäãàëæ,áèå äààëòûí òºãñãºëä òóñ ïðîãðàìàøèãëàñàí ìàòåðèàëûí æàãñààëòûãàâòîìàòààð òóõàéí çàãâàðûí õ¿ðýýíäáýëòãýæ ºãäºã. Ò¿¿í÷ëýí “turnitin”ïðîãðàìûã àøèãëàõ áîëîìæèéãîþóòíóóäàä îëãîäîã. Èíãýñíýýðîþóòíóóä ººðñäèéí áè÷èæ áóé áèåäààëòûã òóõàéí ïðîãðàìä îðóóëæáóñäûí ìàòåðèàëààñ àâñàí ºã¿¿ëáýðçààñàí õýìæýýíýýñ èõýäñýí ýñýõèéãøàëãàäàã.

Ýíý ìýòýýð Ñèäíåé èõ ñóðãóóëü íüîþóòíóóääàà àêàäåìèê ¿¿ðýãõàðèóöëàãûã ñàéòàð îéëãóóëæ, á¿õèéë áîëîìæîîð õàíãààä ýðãýýäõàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã õàòóóáàðèìòàëäàã. Òóñ èõ ñóðãóóëèéíîþóòíóóä ººðèéí ã¿éöýòãýñýíäààëãàâðûí õàìò òóñãàé çàãâàð á¿õèéí¿¿ð õóóäñûã áºãëºæ ºãäºã. Ýíý íüòóõàéí ñóðàëöàã÷ ýíýõ¿¿ àæëûãã¿éöýòãýõäýý ñóäëàà÷èéí ¸ñ ç¿éòýéáàéæ, ìºðäºõ ¸ñòîé æóðìûã äàãàñàíáºãººä ¿¿íýýñ ¿¿äýí ãàðàõ á¿õõàðèóöëàãûã õ¿ëýýõ áîëíî õýìýýíººðèéí ãàðûí ¿ñãèéã çóðæáàòàëãààæóóëäàã.

Èéìýýñ áèä ÷ ººðèéí ñóðãóóëü,îþóòíóóäàä ýíý òàëûí ìýäëýãèéã


îëãîæ, ýðòíýýñ ñóäëàà÷èéí ¿¿ðýã,õàðèóöëàãûã óõàìñàðëóóëæ ñóðãàõõýðýãòýé áàéíà.

III. Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë¿¿äèéí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëä òàâèõ

íèéòëýã øààðäëàãàÎëîí óëñûí ìýðãýæëèéí

ñýòã¿¿ë¿¿ä ñóäëàà÷èéí ¿¿ðýãõàðèóöëàãà, àêàäåìèê ñî¸ëûí òàëààðáàðèìòàëäàã çàð÷èìòàé áºãººäñóäëàà÷èä òýðõ¿¿ øàëãóóðóóäûãìºðäëºã áîëãîí àæèëëàõ ¸ñòîé.Òèéìýýñ ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëèéíõ¿ðýýíä òàâèãääàã íèéòëýãøàëãóóðóóäûí òóõàé ýíä àâ÷ ¿çüå.

Ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëä ºã¿¿ëýëíèéòë¿¿ëýõèéí òóëä ñóäëàà÷ íüòóõàéí ñýòã¿¿ëèéí ç¿ãýýñ òàâèõ ¿íäñýíøààðäëàãóóäûí õ¿ðýýíä ººðèéí ¿çýëñàíàà, îëîëò, ä¿ãíýëòèéã õýðõýíõýëáýðæ¿¿ëýõ òàëààð áîäîëöîõõýðýãòýé áîëäîã. Îëîí óëñàä õ¿ëýýíçºâøººðºãäñºí ñýòã¿¿ë¿¿äèéí òóõàéääàðààõ ¿íäñýí îéëãîëòóóäûã àíõààð÷¿çýõ õýðýãòýé.

À. ªã¿¿ëëèéí õýìæýýÈõýíõ ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë¿¿ä

ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëëèéã 7000-10000 ìÿíãàí ¿ãòýé áàéõûã øààðääàã.Òèéìýýñ ºãºãäñºí õýìæýýíä ººðèéíáè÷ñýí ºã¿¿ëëèéã áàãòààæ ºãºõèéíòóëä õÿíàõ, çàñâàðëàõ, òîâ÷ëîõ çýðãýýðöàã ãàðãàí àæèëëàõûí õýðýãòýé áîëíî.

Á. Õýë íàéðóóëãàÑóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûí

¿ð ä¿íã òàíèëöóóëàí áè÷èõýä ýõíèé¿åä çîõèîã÷ òºâòýé áàéõ õàíäëàãàòàéáàéõ íü áèé. Ãýâ÷ ýðäýìøèíæèëãýýíèé ñýòã¿¿ëäíèéòë¿¿ëýõèéí òóëä òóõàéí áè÷ëýãèéãóíøèã÷ òºâòýé áîëãîí ººð÷ëºõ íü íýíòýðã¿¿íèé øààðäëàãà þì. ªºðººðõýëáýë áè÷ñýí ºã¿¿ëýë òàíü áóñäàäõýðõýí óíøèãäàæ, õýðõýí îíîâ÷òîé

îéëãîëòûã óíøèã÷äàä õ¿ðãýõèéãáîäîëöîõ ̧ ñòîé. Ò¿¿í÷ëýí ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ë¿¿ä ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëëèéí àãóóëãà, ñóäàëãààíûàðãàç¿éã îíöãîé àíõààðàõûí çýðýãöýýõýë íàéðóóëãûã èõýä àíõààð÷ ¿çäýã.Òèéì ÷ ó÷ðààñ ºã¿¿ëëèéã àêàäåìèêò¿âøèíèé õýë íàéðóóëãàòàé áàéõûãøààðäàíà.

B. ÇàãâàðÝðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë íü

øèíæëýõ óõààíû ñóäàëãààíû àæèëáîëîõûí õóâüä òîäîðõîé çàãâàðòàéáàéäàã. Ýíý íü èøëýë, ç¿¿ëò õèéõ ÿìàðçàãâàðûã áàðèìòàëæ áàéãààãààðèëýðíý. Òèéìýýñ ºã¿¿ëýë íü òóõàéíìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë ÿìàð çàãâàðøààðäàæ áàéãààãààñ õàìààð÷ ºìíºäóðüäñàí çàãâàðóóäûí àëü íýãèéãáàðèìòëàõ áîëíî.

Ã. Á¿òýöÝðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëëèéí

á¿òýö òóõàéí ñóäàëãààíû àæëûíîíöëîãîîñ õàìààð÷ ººð áàéäàã. Ãýâ÷íèéòëýã ìºðääºã á¿òýö ãýæ áèé. ¯¿íä:

· Õóðààíãóé (Abstract)· Òàíèëöóóëãà (Introduction)· Õîëáîãäîõ á¿òýýë¿¿äèéí òàëààð

ñóäàëæ ¿çñýí òîéì (Literaturereview)

· Ñóäàëãààíû àæëûí àðãàç¿é(Methods)

· ¯ð ä¿í (Results)· Öààøèä ñóäëàõ àñóóäëóóä

(Further discussion)· Ä¿ãíýëò (Conclusion)· Íîìç¿é (Reference)

Ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëèéí ç¿ãýýñºã¿¿ëëèéí çàãâàð áîëîí õýìæýýãäàðààõ áàéäëààð íàðèéâ÷ëàí àâ÷ ¿çäýã:

92013. ¹04

Ýíýõ¿¿ á¿òöèéí õ¿ðýýíä çàðèì íýãîéëãîëòûã òîäðóóëáàë:

ÕóðààíãóéÀáñòðàêò áóþó òóõàéí ñóäàëãààíû

àæëûí õóðààíãóé íü òîâ÷ òîäîðõîéáàéñíààð óíøèã÷äàä åðºíõèéìýäýýëëèéã ºã÷ óëìààð öààøèäñîíèðõîí óíøèõ ñýäëèéã òºð¿¿ëäýã.Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéí òóõàéä áîë ñàëáàðûíîíöëîãîîñ õàìààð÷ òîäîðõîé íýð òîìú¸îõýðýãëýõ øààðäëàãàòàé áàéõ áàòýäãýýðèéã óíøèã÷äàä òîâ÷ òàéëáàðëàõíü ç¿éòýé þì.

ÒàíèëöóóëãàÒàíèëöóóëãà õýñãèéã áè÷èõýä

äàðààõ 6-í äàðààëëûã àíõààð÷ áè÷âýëèë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.4

1. Òóõàéí ñóäàëãààíû àæëûí ñýäýâáîëîí ò¿¿íèé àãóóëãûãòîäîðõîéëîí áè÷íý.

2. Ñýäâýý òàíèëöóóëñíû äàðàà òóññýäâèéí àêàäåìèê áîëîí ïðàêòèêà÷ õîëáîãäëûã òàéëáàðëàíà.

3. Òóõàéí ñýäâèéí õ¿ðýýíä ºìíº íüáè÷èãäñýí ÷óõàë á¿òýýë¿¿äèéíòàëààð òîéìëîí ºã¿¿ëíý.Èíãýõäýý èøëýë ç¿¿ëòèéã çºâ,îíîâ÷òîé õèéæ ºãºõ õýðýãòýé.

4. Ñýäýâòýé õîëáîîòîé ÷óõàëá¿òýýë¿¿äýä äóðüäààã¿éîðõèãäñîí ýñâýë òóõàéíîéëãîëòûã ººð ºíöºãººñ àíõààð÷áè÷ñýíèéã ñóäëàà÷ ººðèéíñóäàëãààíû àæëààð õýðõýíèëð¿¿ëæ, ñóäàëñàí òàëààð áè÷íý.

Õ¿ñíýãò-13

Title 8-15wordsAbstract 200-250 wordsKey words 6-8 key wordsIntroduction 500-1000 wordsLiterature review 1000-2000 words(alternatively: Background, conceptual development or conceptualframework)Methods (Alternatively: Measurement) 500-1000 words

Sampling· Target population and research work· Sampling Respondent profile

Data collection· Data collection methods

Measures (alternatively: Measurement)Results (Alternatively, Findings) 1000-1500 words

· Descriptive statistics (Alternatively: Preliminary analysis)· Hypothesis testing (Alternatively: Inferential statistics)

Discussion 1000-1500 words· Summary of findings· Managerial implications· Limitations· Recommendations for future research

Total 4000-7000 words

3 Kotze, T. Typical structure of an academic article reporting the findings of a quantitative study4 Perry et al., 2003


5. Ýöýñò íü òóõàéí ºã¿¿ëëèéí¿ëäñýí õýñãèéí á¿òöèéí òàëààðõìýäýýëëèéã áè÷íý.

Ýíýõ¿¿ äàðààëëààð òàíèëöóóëãàõýñãèéã áè÷ñýíýýð òóõàéí ºã¿¿ëëèéíçîðèëãî, õàìðàõ õ¿ðýý óíøèã÷èäîéëãîìæòîé áîëíî.

Õîëáîãäîõ á¿òýýë¿¿äèéí òîéìÄàðààãèéí àâ÷ ¿çýõ àñóóäàë íü

òóõàéí ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíäºìíº íü õýâëýãäñýí õîëáîãäîõá¿òýýë¿¿äèéí òàëààð òîéìëîí ºã¿¿ëýõõýñýã (Literature review) þì.Ñóäàëãààíû àæëûí òàíèëöóóëãà áîëîíýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë íü óãñóäëàãäàõóóíû õ¿ðýýíä õèéãäñýíá¿òýýë¿¿äòýé òàíèëöàæ, òóõàéíñýäâèéí òàëààð ã¿íçãèé ìýäëýãòýéáàéõûã ñóäëàà÷ààñ øààðääàã. Òèéì ÷ó÷ðààñ ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëäººðèéí ñóäàëñàí á¿òýýë¿¿äèéí òàëààðòîéìëîí õàðóóëñàí õýñãèéã çààâàëîðóóëàõ õýðýãòýé. Íºãºº òàëààñ ýíýõýñýã íü òóõàéí ºã¿¿ëëèéí îíîëûí¿íäñýí õýñýã áîëæ ºãºõ ó÷èðòàé. Ãýâ÷ñóäëàà÷ íü ýíý õýñýãò îðóóëàõ ºã¿¿ëýë,á¿òýýëèéã ñîíãîõûí òóëä òýäãýýðá¿òýýë¿¿ä íü ñóäëàà÷èéí áè÷èæ áóéºã¿¿ëýëòýé õýðõýí óÿëäàæ áàéãààãáîäîëöîæ, ò¿¿íä îíîâ÷òîé àíàëèçõèéñíýýð îíîëûí õýñýãò áàãòàõá¿òýýë¿¿äèéã òîäðóóëíà.

Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëäáàéõ ¸ñòîé áàñ íýã ÷óõàë õýñýã áîë“discussion” áóþó öààøèä òóñ ñýäâèéíõ¿ðýýíä çàéëøã¿é ñóäëàõ øààðäëàãàòàéàñóóäëóóäûã áóñàä ñóäëàà÷äàä ñàíàëáîëãîõ ¿¿äíýýñ õºíäºæ áè÷äýã õýñýã þì.Ýíý íü íýã òàëààñ áóñàä ñóäëàà÷äûã ýëàñóóäëààð öààøèä ñóäàëãàà õèéõýäóðèàëàõ, íºãºº òàëààñ òóõàéí ñýäâèéíà÷ õîëáîãäëûã ºðãºí õ¿ðýýíä õàðóóëæºã÷ áàéãàà õýñýã þì. Òèéìýýñºã¿¿ëýëäýý ýíý õýñãèéã çààâàë áàãòààõõýðýãòýé þì.

Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýëõýâë¿¿ëýõ ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëèéãñîíãîõ àñóóäàëä

Ñóäëàà÷ íü ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëëýý ÿìàð ñýòã¿¿ëä íèéòë¿¿ëýõòàëààð ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãàòàé.Ó÷èð íü òåõíîëîãèéí äýâøèëõóðäàöòàé õºãæèæ áóé ºíºº ¿åä îëîíòîîíû ýëåêòðîí ñýòã¿¿ë¿¿ä áèéáîëñîí. Òýäãýýðèéí íýð õ¿íä, õàìðàõõ¿ðýý ÿëãààòàé áàéõ òóë ñýòã¿¿ëñîíãîëòûã çºâ õèéõ õýðýãòýé. Ñóäëàà÷íü ººðèéí ñàëáàðûí íýð õ¿íä á¿õèéñýòã¿¿ëèéí òàëààð õàíãàëòòàéìýäýýëýëòýé áàéõ øààðäëàãàòàé.Òèéìýýñ îëîí óëñàä íýð õ¿íä á¿õèéñýòã¿¿ë¿¿äèéí òàëààð àâ÷ ¿çüå.

2012 îíû áàéäëààð SJR5-ñ ãàðãàñàíîëîí óëñûí íýð õ¿íä á¿õèéñýòã¿¿ë¿¿äèéí ýðýìáèéã õàðâàë:

Õ¿ì¿¿íëýãèéí ñàëáàð(õýëøèíæëýë)-èéí ýõíèé 10-ò áàãòñàíñýòã¿¿ë¿¿ä:

Íèéãìèéí øèíæëýõ óõààíûñàëáàðò (áîëîâñðîë ñóäëàë)

Äýýðõ ýðýìáý íü îëîí óëñàä íýðõ¿íä á¿õèé Elsevier ºãºãäëèéíñàíãèéí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí æèëá¿ð ãàðãàäàã áºãººä îëîí óëñûíøèíæòýé ñýòã¿¿ë¿¿äèéã ýðýìáýëäýã.Ýíä çºâõºí õî¸ð ñàëáàðûí ýõíèé 10-òáàãòñàí ñýòã¿¿ë¿¿äèéã õàðóóëëàà.Ýäãýýð ñýòã¿¿ë¿¿ä íýð õ¿íäòýé, îëîí

5 SCImoga Journal and Country Rank

Ýðýìáý Ñýòã¿¿ëèéí íýð Óëñ 1 Review of Educational Research ÀÍÓ 2 American Educational Research Journal Èõ Áðèòàíè 3 Journal off Research in Science Teaching ÀÍÓ 4 Learning and Instruction Íèäåðëàíä 5 Reading Research Quarterly ÀÍÓ 6 Computers and Education Èõ Áðèòàíè 7 Science Education ÀÍÓ 8 Educational Researcher ÀÍÓ 9 Contemporary Educational Psychology ÀÍÓ 10 Educational Evaluation and policy Analysis ÀÍÓ

Ýðýìáý Ñýòã¿¿ëèéí íýð Óëñ 1 Cognition Íèäåðëàíä 2 Journal of Memory and Language ÀÍÓ 3 Research on Language and Social Interaction Èõ Áðèòàíè 4 Linguistic Inquiry ÀÍÓ 5 Brain and Language ÀÍÓ 6 Phonetica Øâåéöàðü 7 Journal of Linguistic Anthropology ÀÍÓ 8 Mind and Language Èõ Áðèòàíè 9 Journal of Phonetic ÀÍÓ 10 Journal of Sociolinguistics Èõ Áðèòàíè

112013. ¹04

óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí òóëºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëýõ íü àìàð áèø áàéõíü îéëãîìæòîé ÷ òýäãýýðèéí ºã¿¿ëýëäòàâèõ øààðäëàãà çýðãýýñ àíõààð÷ ñóðàõç¿éëñ îëîí áèé. Åðºíõèéäººñýòã¿¿ë¿¿ä ººðñäèéí áàðèìòàëäàãáîäëîãî, çîðèëãî çýðãýýñ õàìààð÷ºã¿¿ëýë õ¿ëýýí àâàõ àñóóäàëä íóõàöòàéõàíääàã. Íºãºº òàëààñ ñýòã¿¿ë¿¿ä íüñóäëàà÷èéí á¿òýýëèéã àãóóëãûí õóâüäºìíºõ äóãààðóóäàä ãàðñàíòàé îéðîëöîîáàéíà ãýæ ¿çýõ ýñâýë äýâø¿¿ëæ áóéñàíààã øèíýëýã áèø ãýæ ¿çñýíòîõèîëäîëä õýâëýõýýñ òàòãàëçàõ íü áèé.Òèéìýýñ ñóäëàà÷èä ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ëä ºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëýõ çîðèëãûíõ¿ðýýíä òóõàéí ñýòã¿¿ëèéí òàëààðìýäýýëýë ñàéòàé áàéõ øààðäëàãàòàé.

Ä¿ãíýëòÝíýõ¿¿ ºã¿¿ëëýýð àêàäåìèê

ñî¸ëûí õ¿ðýýíä ÿðèãäàõ ¸ñòîéñóäëàà÷èéí ̧ ñ ç¿é, ¿¿ðýã õàðèóöëàãûíòàëààð àâ÷ ¿çëýý. Ýë ñýäýâ ºðãºí õ¿ðýýãõàìðàõ áîëîâ÷ íýí òýðã¿¿íä àíõààð÷¿çýõ àñóóäëóóäûã òîéìëîí õ¿ðãýñýí íüóíøèã÷, ñóäëàà÷äûã ýíýõ¿¿ àñóóäëûãöààøèä õýëýëöýæ, øàò øàòàíäàààêàäåìèê ñî¸ëûã á¿ðä¿¿ëæ àæèëëàõ¸ñòîé ãýäãèéã ñàíóóëàõ çîðèëãûãàãóóëñàí áîëíî.

Íîì ç¿é1. Cargill, M. & O’Connor, P. (2009).

Writing scientific researcharticles: Strategy and Steps.Oxford UK: Blackwell Publishing.

2. Day, R. (1995). How to write andpublish a scientific paper.Cambridge: Cambridge UniversityPress.

3. Kotze, T. (2007). Guidelines onwriting a first quantitativeacademic article. Mimeo,University of Pretorio.

4. www.nwmissouri.edu/library/CITING/MLAAUTH.

5. www.scimagojr.com/journalrank6. www.sydney.edu.au


ÝÐÄÝÌÒÍÈÉ ×ÀÍÑÀÀÃ ÝØËÝÃÄÑÝÍÁÀÉÄËÛÍ ÈÍÄÅÊÑ ÈËÒÃÝÕ ÍÜ

×.×îéñàìáàÌÓÈÑ-èéí áàãø, ñýòã¿¿ë ç¿éí äîêòîð, äýä ïðîôåññîð

Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: ýøëýãäñýí áàéäëûíèíäåêñ, ìýäýýëëèéí áààç, ýðäýìòíèé÷àíñàà, èìïàêò-ôàêòîð, øèíæëýõóõààíû ñýòã¿¿ëèéí ÷àíñàà, øèíæëýõóõààí ñóäëàë, Õèðøèéí èíäåêñ

Ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëë¿¿äèéí ýøëýãäñýí áàéäëûíèíäåêñ áîë øèíæëýõ óõààíû íèéòëýëäýõ ýøëýëèéã èíäåêñæ¿¿ëñýíõóðààíãóé áààç þì. Ýíýõ¿¿ èíäåêñ íüýøëýëèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëòèéãáîëîâñðóóëæ, ýðäýìòäèéí ÷àíñààãèëòãýäýã áàéíà. Èíäåêñèéí õýìæýýãòóõàéí á¿òýýëýýñ (ýñâýë ýðäýìòíýýñ)áóñàä ñóäëàà÷ õýð îëîí óäàà ýøëýëàâñàí íü èëòãýäýã. Òýãýõäýý ýøëýëèéíòîî òºäèéã¿é, ÷àíàð ÷óõàë áàéäàã.ªºðººð õýëáýë, òýð ýøëýëèéã íýð õ¿íäá¿õèé ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë, íýã ñýäýâòá¿òýýë, ýñâýë øèíæëýõ óõààíûõÿëáàðøóóëñàí ñýòã¿¿ëèéí àëü íüàâñíààð ÷àíàð õýìæèãäýíý. Ò¿¿í÷ëýíýøëýë àâñàí ñóäëàà÷èéí çýðýã, öîëäóòóóã¿é à÷ õîëáîãäîëòîé.

Ýøëýëèéã èíäåêñæ¿¿ëýõ àíõíûîðîëäëîãî 1873 îíä õèéãäæýý (ýðõ ç¿éíáàðèìò áè÷ã¿¿äèéí Shepard’sCitations). 1879 îíä àíàãààõ óõààíûýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéíèíäåêñ áîëîõ Index Medicus îëíûõ¿ðòýýë áîëñîí áàéíà. Index Medicus2004 îí õ¿ðòýë ãàð÷ áàéñàí áºãººäíèéòäýý 45 óäàà õýâëýãäæýý.ÀÍÓ-ûí ýðäýìòýí Þæèí Ãàðôèëä1960 îíä Øèíæëýõ óõààíûìýäýýëëèéí õ¿ðýýëýí (Institute forScientific Information)-ã áàéãóóëñàíáàéíà. Òóñ õ¿ðýýëýí 1961 îíîîñ ýõýëæScience Citation Index (SCI) áóþó Ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëë¿¿äèéí

ýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñèéã õýâëýõáîëæýý. Àíõàíäàà óã èíäåêñèéã 600îð÷èì ñýòã¿¿ëèéí íèéòëýë äýýðòóëãóóðëàí áîëîâñðóóëæ áàéñàí áîë2010 îíä ýíý òîî 16521-ä õ¿ðñýí áàéíà.Øèíæëýõ óõààíû ìýäýýëëèéíõ¿ðýýëýí íü ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëë¿¿äèéí ìýäýýëëèéí áààçûãáîëîâñðóóëàõ, òýäãýýðèéãèíäåêñæ¿¿ëýõ, ýøëýãäñýí áàéäëûíèíäåêñèéã òîãòîîõ, èìïàêò-ôàêòîð(impact factor) áóþó øèíæëýõ óõààíûñýòã¿¿ëèéí ÷àíñààã ãàðãàõ çýðýã àæëûãõèéäýã àæýý. Àíõàíäàà Þ. Ãàðôèëäáàéãàëèéí óõààíû ÷èãëýëýýðáè÷èãäñýí ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëë¿¿ä äýõ ýøëýë¿¿äèéãèíäåêñæ¿¿ëæ áàéñàí (SCI) áîëààæèìäàà íèéãìèéí óõààíû («SocialSciences Citation Index», SSCI),óðëàãèéí («Arts and HumanitiesCitation Index», AHCI) ÷èãëýðýýðáè÷èãäñýí ºã¿¿ëë¿¿äèéã ìýäýýëëèéíáààçäàà îðóóëñàí áàéíà. 2006 îíîîñGoogle Scholar çýðýã ìýäýýëëèéí ººðýõ ñóðâàëæóóä áèé áîëæýý. Ýíýõ¿¿èíäåêñèéã Web of Science öàõèìòºñºëä á¿ðýí ýõýýð íü áàéðøóóëäàãáàéíà.

ÀÍÓ-ûí àðààñ äýëõèéí òîìîîõîíîðíóóä ººð ººðèéí èíäåêñèéãáîëîâñðóóëàõ áîëñîí þì. Òóõàéëáàë:1987 îíîîñ ÁÍÕÀÓ Õÿòàäûí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëë¿¿äèéíýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñ (ChineseScience Citation Index) áîëîâñðóóëàõòºñëèéã ýõë¿¿ëæýý. Äàðàà æèë íüChina Scientific and Technical Papersand Citations õýìýýõ ººð íýã òºñºëãàðààãàà ýõýëñýí áàéäàã. 1997 îíä

132013. ¹04

óäààõ èíäåêñ áîëîõ Chinese SocialSciences Citation Index-èéã Íàíæèíèéèõ ñóðãóóëèéí ýðäýìòäèéí áàãáîëîâñðóóëæ, 2000 îíä àøèãëàëòàíäîðóóëæýý. Ýíýõ¿¿ èíäåêñèéãáîëîâñðóóëàõûí òóëä ýðäýìòýäíèéãìèéí óõààíû ÷èãëýëýýð ãàðäàã2700 ãàðóé ñýòã¿¿ëèéã ø¿¿ðäýí¿çäýã1.

1995 îíä ¿íäýñíèé èíäåêñ(Citation Database for Japanese Papers)áîëîâñðóóëàõ àæëûã ßïîíûÌýäýýëëèéí ¿íäýñíèé õ¿ðýýëýí ãàðäàíã¿éöýòãýæýý. ÁÍÕÀÓ, ßïîíîîñ ãàäíàÒàéâàí (Taiwan Humanities CitationIndex), Èñïàíè, Ïîëüø çýðýã îðîíäèíäåêñæ¿¿ëýëò õèéãäýæ áàéíà.

ÎÕÓ-ä ººðèéí ýðäýìòäèéíøèíæëýõ óõààíû íèéòëýë¿¿äèéíìýäýýëëèéí áààçûã áîëîâñðóóëàõàæëûã 2005 îíîîñ «Øèíæëýõ óõààíûöàõèì íîìûí ñàí» êîìïàíè ãàðäàíã¿éöýòãýæ áóé þì. «Îðîñûí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëë¿¿äèéíýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñ»(Ðîññèéñêèé èíäåêñ íàó÷íîãîöèòèðîâàíèÿ) òºñëèéí öàõèì õóóäñàíäýýð øèíæëýõ óõààí, àíàãààõ óõààí,òåõíîëîãè, áîëîâñðîëûí àñóóäëààðáè÷èãäñýí á¿òýýë¿¿äèéí á¿ðýí ýõèéãáàéðøóóëäàã. 2012 îíû 1-ð ñàðûíáàéäëààð òóñ öàõèì õóóäñàíä 15 ñàÿºã¿¿ëýë àãóóëàãäàæ áàéíà2. ÐÈÍÖ-èéíòóñëàìæòàé ÿìàð ÷ ýðäýìòýí ººðèéíèíäåêñèéã ò¿âýãã¿é îëæ, ñàëáàðûíõààñóäëàà÷äûí õààíà íü æàãñàæ ÿâààãààìýäýõ áîëîìæòîé. Ãýõäýý ñóäàëãààíûýðãýëòýíä á¿õèé ë ýðäýìøèíæèëãýýíèé ñýòã¿¿ë, äèññåðòàöè,äèññåðòàöèéí õóðààíãóéã õàìðóóëæ÷àäàõã¿é áàéãààãèéí óëìààñ èíäåêñ íüòóõàéí ýðäýìòíèé ÷àíñààã á¿ðýíä¿¿ðýí èëýðõèéëýõã¿éã ÐÈÍÖóðüä÷èëàí ñàíóóëäàã.

Ýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñ íüøèíæëýõ óõààí ñóäëàë

(Scientometrics)-ûí õàìãèéí ò¿ãýýìýë¿ç¿¿ëýëòèéí íýã áºãººä äýëõèéí îëîíîðîíä àøèãëàãääàã. Òóõàéíýðäýìòíèé/ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëëèéí ÷àíñààã òîãòîîõîä CitationIndex-ýýñ ãàäíà øèíæýý÷äèéíä¿ãíýëò, øèíæëýõ óõààíû ñýòã¿¿ëèéíèìïàêò-ôàêòîðûã õàðãàëçàí ¿çýõ íüáèé.

Ýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñèéãìýäëýãèéí ñàëáàðààñ èõýýõýíøàëòãààëäàã ãýæ çàðèì ñóäëàà÷ø¿¿ìæèëäýã. Òóõàéëáàë: ôèçèê÷äèéíá¿òýýëýýñ ýøëýë àâàõ íü áèîëîãè÷, ýì÷íàðòàé õàðüöóóëàõàä öººí áîëîâ÷ìàòåìàòèê÷èäòàé õàðüöóóëàõàä èõ þì.Ò¿¿í÷ëýí òóõàéí ñàëáàðò õýð îëîíýðäýìòýí àæèëëàæ áàéãàà íüèíäåêñèéã ãàðãàõàä òîäîðõîéõýìæýýíèé íºëºº ¿ç¿¿ëäýã àæýý. Ìºíòóõàéí öàã ¿åä øèíæëýõ óõààíû ÿìàðñàëáàðûí ñóäàëãàà îëîí íèéòèéíàíõààðëûã òàòàæ áàéíà, òýð ñàëáàðûíýðäýìòíèé á¿òýýëýýñ ýøëýãäýõ áàéäàëíü íýìýãääýã áàéíà. Ò¿¿íýýñ ãàäíàýðäýìòíèé á¿òýýë íèéòëýãäñýí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ñýòã¿¿ëèéí òàðõàö ÷÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã àæýý3.

2008 îíä Îðîñûí ØèíæëýõÓõààíû Àêàäåìèéí åðºíõèéëºã÷èéíñîíãóóëèéí ºìíº íýð äýâøèã÷äèéíýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñèéã íýãøàëãóóð áîëãîæ ¿çýõ ýñýõ òóõàé ÿðèàãàðñàí áàéíà. Web of Science-ûíìýäýýëñíýýð, àêàäåìè÷, ÎðîñûíØèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéí áîëîíÀíàãààõ Óõààíû Àêàäåìèéí ãèø¿¿íÂ. ×åðûøåâûí íèéò á¿òýýëýýñ åðäººíýã óäàà ýøëýë àâñàí áîë ýíý ¿ç¿¿ëýëòýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíûäîêòîð Þ. Îñèïîâûí õóâüä 39, ÎðîñûíØèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìèéíãèø¿¿í, ôèçèê-ìàòåìàòèêèéíøèíæëýõ óõààíû äîêòîð Â. Ôîðòîâûíõóâüä 3259-òýé òýíöýæ áàéæýý.


Îðîñûí ýðäýìòýä ýíý àñóóäëààðýñðýã òýñðýã áàéð ñóóðü áàðèìòàëñàíáàéíà. Ýøëýãäñýí áàéäëûí èíäåêñèéãõýñýã ýðäýìòýí äàðààõ ¿íäýñëýëýýðø¿¿ìæèëæýý. Òóõàéëáàë: Îðîñûí àãóóçîõèîí á¿òýýã÷, ñàíñàð ñóäëàëûí ýöýãÑåðãåé Êîðîë¸âûí èíäåêñèéã òîãòîîõáîëîìæã¿é, ó÷èð íü ò¿¿íèé ãîëá¿òýýë¿¿ä óñ òºðºã÷èéí òóõàéáè÷èãäñýí áºãººä òýäãýýðòýé öººíòîîíû ñóäëàà÷ ë òàíèëöàõ áîëîìæòîéáàéäàã. ªºð íýã òîä æèøýý áîë íýðòìàòåìàòèê÷ Ãðèãîðèé Ïåðåëüìàí þì.Ïåðåëüìàí ìàòåìàòèêèéí àãóó äîëîîíîíüñîãûí íýã áîëîõ Ïóàíêàðåãèéíòààìãèéã íîòîëñîí áîëîâ÷ á¿òýýëýýõýâë¿¿ëäýãã¿é ó÷èð ýðäýìòýä ýøëýëàâàõ áîëîìæã¿é àæýý4.

¯¿íèé ñàöóó ýøëýãäñýí áàéäëûíèíäåêñèéã äýìæäýã ýðäýìòýä áèé.Íýãä¿ãýýðò, ýðäýìòäèéí õýí íü õýíáîëîõûã ýíýõ¿¿ èíäåêñ øèíæëýõóõààíààñ õîë õºíäèé õ¿íä ÷ îéëãóóëæ÷àääàã. Òóõàéí õèìè÷ ñàëáàðòàà õýðíýð õ¿íäòýé, õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºíñóäëàà÷ áîëîõûã ìýäýõèéí òóëäèíäåêñèéã íü õàðàõàä ë õàíãàëòòàéáºãººä õýí íýã ýðäýìòíèé òóñëàëöàà,«çóó÷ëàë» øààðäëàãàã¿é. Íýãñàëáàðûí ººð õîîðîíäîî ºðñºëääºãýðäýìòýä íýãíèéõýý òóõàé áóðóó òàøààìýäýýëýë ºãºõ òîõèîëäîë öººíã¿éãàðäàã. Òýãâýë èíäåêñ íü èéìõºíäëºíãèéí îðîëöîîã òýãëýäýã.

Õî¸ðäóãààðò, èíäåêñ íü ýðäýìòäýäòîäîðõîé õýìæýýíèé øàõàëò ¿ç¿¿ëæ,«ç¿ãýýð ñóóëãàäàãã¿é». Ýðäìèéí çýðýã(äîêòîð, øèíæëýõ óõààíû äîêòîð)-èéãíýã ë óäàà õàìãààëäàã, õàðèí ýðäìèéíöîë (äýä ïðîôåññîð, ïðîôåññîð,àêàäåìè÷)-ûã íýã ë óäàà õ¿ðòäýã. Ãýòýëçýðýã õàìãààëñíààñ/öîë õ¿ðòñýíýýñõîéø çàðèì ñóäëàà÷ ýðäýìøèíæèëãýýíèé àæëààñ õºíäèéðäºã.Á¿òýýëã¿é ýðäýìòíýýñ òîâîéíÿëãàðàõûí òóëä ñóäàëãààíû àæèë,

òýãýõäýý ÷àíàðòàé àæèë õèéõ õýðýãòýéáîëäîã. Òýð ñóäàëãààíû àæèë ãàãöõ¿¿÷àíàðòàé áàéæ ë áóñàä ýðäýìòíèéõóâüä ýøëýë àâàõ ýõ ñóðâàëæ áîëäîã.Ó÷èð íü ñóëõàí á¿òýýëýýñ ýøëýëàâñíààð ýðäýìòýí ººðèéí àæëûã¿íýã¿éä¿¿ëýõ íü áèé.

ÀÍÓ-ûí ôèçèê÷, Êàëèôîðíèìóæèéí Ñàí-Äèåãî õîòûí èõñóðãóóëèéí ïðîôåññîð Õîðõå Õèðø2005 îíä øèíæëýõ óõààí ñóäëàëûíøèíý àðãûã ñàíàë áîëãîæýý. Ýðäýìøèíæèëãýýíèé íèéòëýëèéí òîî,ýäãýýðýýñ ýøëýãäñýí áàéäëûã ¿íäýñáîëãîí ýðäýìòýí, ýðäýìòäèéí áàã, èõñóðãóóëü, ýñâýë óëñ îðíû á¿òýýìæèéãòîãòîîõ ò¿¿íèé áîëîâñðóóëñàíàðãà÷ëàëûã h-èíäåêñ áóþó Õèðøèéíèíäåêñ ãýæ íýðëýäýã.

Õèðøèéí èíäåêñýýð ºã¿¿ëëèéíòîî áóñ, õàðèí ýøëýãäñýí áàéäàë ÷óõàëàæýý. Òóõàéëáàë: ýðäýìòíèéíèéòë¿¿ëñýí h ºã¿¿ëýë òóñ á¿ðýýñáàãààð áîäîõîä h óäàà ýøëýë àâñàí áîëò¿¿íèé èíäåêñ íü h þì. ªºðººð õýëáýë,ýðäýì øèíæèëãýýíèé 100 ºã¿¿ëýëíèéòë¿¿ëñýí, ºã¿¿ëýë òóñ á¿ðýýñ íü íýãóäàà ýøëýë àâñàí ýðäýìòíèé èíäåêñíü 1-òýé òýíöýíý. Òýãâýë íýã ºã¿¿ëýëõýâë¿¿ëñýí, ò¿¿íýýñ íü 100 óäàà ýøëýëàâñàí òîõèîëäîëä òóõàéí ýðäýìòíèéèíäåêñ íü ìºí ë 1 áàéõ áîëíî. ¯¿íèéíýã àäèë 10 ºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëñýí, òóñá¿ðýýñ íü ýðäýìòýä 10 óäàà ýøëýë àâñàíáîë ò¿¿íèé èíäåêñ íü 1 áàéíà.

Õèðøèéí èíäåêñèéã àìüäðàëäèë¿¿ îéð æèøýýí äýýð ¿çüå.Ýðäýìòíèé á¿òýýë äîòîð 9 óäààýøëýãäñýí 1 ºã¿¿ëýë, 8-ààñ öººíã¿éóäàà ýøëýãäñýí 2 ºã¿¿ëýë (ò¿¿íèéäîòîð ºìíº äóðäñàí 9 óäàà ýøëýãäñýí1 ºã¿¿ëýë îðíî), 7-ãîîñ öººíã¿é óäààýøëýãäñýí 3 ºã¿¿ëýë, 6-ãààñ öººíã¿éóäàà ýøëýãäñýí 4 ºã¿¿ëýë, 5-ààñöººíã¿é óäàà ýøëýãäñýí 5 ºã¿¿ëýë,...,òóñ á¿ð íü 1-ýýñ öººíã¿é óäàà

152013. ¹04

ýøëýãäñýí 9 ºã¿¿ëýë áèé áîë ò¿¿íèéh-èíäåêñ íü 5 þì. Ó÷èð íü ò¿¿íèéáè÷ñýí 5 ºã¿¿ëýë òóñ á¿ðýýñ ñóäëàà÷èääîð õàÿæ 5 óäàà ýøëýë àâñàí áàéíà.

ªºðººð õýëáýë, òóõàéí ýðäýìòíèéÕèðøèéí èíäåêñèéã òîãòîîõûí òóëäò¿¿íèé áè÷ñýí ºã¿¿ëë¿¿äèéãýøëýãäñýí áàéäàë íü áóóðàõäàðààëëààð æàãñààäàã. ¯¿íèé äàðààäóãààð íü ýøëýãäñýí òîîòîé äàâöñàíºã¿¿ëëèéã îëæ òîãòîîíî. Òýð áîëÕèðøèéí èíäåêñ þì. Õèðøèéíèíäåêñ íü 20-òîé ýðäýìòýí áîëõàìãèéí áàãààð áîäîõîä 20 ºã¿¿ëýëáè÷ñýí, òýãýõäýý ñ¿¿ëèéí ºã¿¿ëýë íü20-èîñ öººíã¿é óäàà ýøëýãäñýí áàéõ¸ñòîé. ªìíºõ 19 ºã¿¿ëýë íü èë¿¿ îëîíóäàà ýøëýãäñýí áàéñàí ÷ èíäåêñèéãòîãòîîõîä ¿¿ðýãã¿é þì5.

Õèðøèéí èíäåêñ íü òóõàéíñóäëàà÷èéí øèíæëýõ óõààíûá¿òýýìæèä áóñàä òîäîðõîéëîëòûãáîäâîë (òóõàéëáàë, ýðäýìøèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí, ýñâýëýøëýãäñýí áàéäëûí íèéò òîî) èë¿¿áîäèòîé ¿íýëãýý ºã÷ ÷àääàãààðàà äàâóóòàëòàé. ßëàíãóÿà, íýã ñàëáàðòàæèëëàäàã ýðäýìòäèéã ÷àíñààãààð íüæàãñààõàä ýíýõ¿¿ èíäåêñ òîõèðîìæòîéáºãººä øèíæëýõ óõààíû ººð ººðñàëáàðò àæèëëàäàã ñóäëàà÷äûã æèøèõíü ó÷èð äóòàãäàëòàé. Ñóäàëãààíû÷èãëýëèéí îíöëîãîîñ õàìààðààäàíàãààõ óõààí, ýñâýë áèîëîãèéí ñàëáàðòàæèëëàäàã ýðäýìòíèé á¿òýýë íüýøëýãäýõ áàéäëààðàà ôèçèê÷èéíá¿òýýëýýñ èë¿¿ áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýííèéãìèéí óõààíû ýðäýìòíèéã h-èíäåêñýýð íü áàéãàëèéí óõààíûýðäýìòýíòýé çýðýãö¿¿ëýõ íü óòãàã¿éþì. Åðºíõèéäºº ôèçèê÷èéí h-èíäåêñíü øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðò ò¿¿íèéàæèëëàñàí æèëòýé òýíöäýã. Òýãâýëãàéõàìøèãòàé ôèçèê÷èéí õóâüäýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëò õî¸ð äàõèí èõ áàéäàã.

Õèðøèéí ¿çýæ áóéãààð, ôèçèê÷ ÀÍÓ-ä ñóäàëãààíû òîìîîõîí èõ ñóðãóóëüäáàãøèéí áàéíãûí îðîí òîîí äýýðàæèëëàõûí òóëä h-èíäåêñ íü 10-12áàéõàä õàíãàëòòàé, Àìåðèêèéíôèçèêèéí íèéãýìëýãò ãèø¿¿íýýðýëñýõèéí òóëä h-èíäåêñ íü 15-20áàéõàä õ¿ðýëöýýòýé. Õàðèí 45 áàò¿¿íýýñ äýýø áîë òýð ñóäëàà÷ ÀÍÓ-ûí Øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñíèéàêàäåìèä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ ýðõ íüíýýãäýíý.

Õèðøèéí èíäåêñèéã Èíòåðíåòäýõ øèíæëýõ óõààí ñóäëàëûí GoogleScholar, eLIBRARY.ru, ADS NASAçýðýã íèéòýä õ¿ðòýýìæòýé òºëáºðã¿éìýäýýëëèéí áààçûí òóñëàìæòàé ÷,Scopus, ISI Web of Science çýðýãòºëáºðòýé ìýäýýëëèéí áààçûíòóñëàìæòàé ÷ òîãòîîæ áîëäîã. Ãýõäýýÿìàð ñèñòåìèéã àøèãëàæ áàéãààãààñõàìààðààä íýã ñóäëàà÷èéí h-èíäåêñººð ººð ãàðäàã áºãººä ýíý íü ÿìàðìýäýýëëèéí áààçóóäûã õàìàðäãààñøàëòãààëäàã áàéíà. Ò¿¿íýýñ ãàäíà h-èíäåêñèéã òîãòîîõäîî çîõèîã÷(õàìòðàí çîõèîã÷) ººðèéí á¿òýýëýýñýøëýë àâñàí ýñýõèéã õàðãàëçàæ ¿çäýã.Òóõàéëáàë, Óêðàèíû ýðäýìòäèéí÷àíñààíû æàãñààëòûã ãàðãàõàä ººðèéíá¿òýýëýýñ àâñàí ýøëýëèéã õàéëòûíñèñòåì òîîöäîãã¿é.

Õèðøèéí èíäåêñ íü áóñàäèíäåêñèéã áîäâîë èë¿¿ áîëîâñðîíãóé,èë¿¿ áîäèòîé ÷ äóòàãäëààñ àíãèä áèøþì. Íýãä¿ãýýðò, ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëýë íü õýä õýäýí õ¿íèé õàìòûíá¿òýýë áîë, ººðººð õýëáýë, ñóäëàà÷äûíîðîëöîî õàðèëöàí àäèëã¿é áîëíýãä¿ãýýð çîõèîã÷, õî¸ðäóãààð çîõèîã÷ãýæ äàðààëàëä îðóóëäàãã¿é.Õî¸ðäóãààðò, ýøëýëèéí àãóóëãûãèíäåêñ òîîöîæ ÷àääàãã¿é. Òóõàéëáàë,íýã ñóäëàà÷èéí á¿òýýëýýñ ººð ñóäëàà÷ýøëýë àâàõäàà ò¿¿íèéã ø¿¿ìæèëñýí÷, ñàíàë íýã áàéãààãàà èëýðõèéëñýí ÷


àäèëõàí òîîöîãääîã. Ãóðàâäóãààðò, h-èíäåêñýýð çàëóó ýðäýìòäèéí ÷àíñààãòîãòîîõ áîëîìæã¿é. Îð÷èí ¿åèéí äýýäàëãåáðûã ¿íäýñëýã÷, Ôðàíöûí àãóóìàòåìàòèê÷ Ýâàðèñò Ãàëóà 20 íàñàíäàààëàãäñàí ó÷èð ò¿¿íèé h-èíäåêñ 2õýâýýðýý ¿ëäæýý. Äºðºâä¿ãýýðò, òóõàéíöàã ¿åä øèíæëýõ óõààíû àëü ñàëáàðýðýëòòýé, îëíû àíõààðàë òàòàæáàéãààãààñ èíäåêñ èõýýõýí õàìààðäàã.Ãýñýí õýäèé ÷ Õèðøèéí èíäåêñèéãäýëõèéí îëîí îðîíä ýðäýìòäèéí÷àíñààã òîãòîîõîä àøèãëàæ áàéãààáºãººä îäîîãèéí áàéäëààð èë¿¿ òºãñàðãà áîëîâñðóóëàãäààã¿é áàéíà.

ÌÓÈÑ îëîí óëñûí æèøèãòíèéöñýí ò¿ëõ¿¿ð ¿ç¿¿ëýëò äýýðòóëãóóðëàí ººðèéí ñóäàëãààíû àæëûíºíººãèéí áîäèò ò¿âøèíã ¿íýëýõ,öààøèä ÷àíñààãàà àõèóëàõ çîðèëòòàâèí àæèëëàæ áàéíà. Îëîí óëñûíæèøãýýð àâ÷ ¿çâýë, àëèâàà èõñóðãóóëü, ýðäýì øèíæèëãýýíèéáàéãóóëëàãà, ñóäëàà÷èéí ñóäàëãààíûàæëûí ÷àíñààã òîãòîîõ, ýðýìáýëýõäýýèìïàêò-ôàêòîð á¿õèé îëîí óëñûíñýòã¿¿ëä õýâë¿¿ëñýí á¿òýýëèéí òîî,òýäãýýðèéí ýøëýãäñýí áàéäàë, àâñàíïàòåíòóóä, òýäãýýðèéã ýäèéí çàñàã,íèéãìèéí ýðãýëòýíä îðóóëñàí áàéäàë,õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà ñóäàëãààíûòºñëèéí ìºíãºí ä¿í, òóõàéíáàéãóóëëàãûí òºñºâò ò¿¿íèé ýçëýõ õóâüçýðýã ò¿ëõ¿¿ð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéãàøèãëàäàã. ÌÓÈÑ 2011 îíîîñ äýëõèéííýð õ¿íäòýé Òîìñîí-Ðîéòåðñèéí Webof Knowledge ìýäýýëëèéí ñàíãòºëáºðòýé àøèãëàæ ýõýëñýí íü ººðèéíá¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëü, ñóäàëãààíû òºâ,ñóäëàà÷èä ÿìàð ÷èãëýëýýð îëîí óëñûíò¿âøèíä õ¿ðñýí ñóäàëãàà ÿâóóëæáàéãààã öàã òóõàéä íü ìýäýõ áîëîìæîëãîæ áàéãàà áèëýý6.

2012-2013 îíû õè÷ýýëèéí æèë(2012 îíû 8-ð ñàðûí 31-íýýñ 2013 îíû9-ð ñàðûí 1)-ä ÌÓÈÑ-èéí áàãø,

ñóäëàà÷èä Òîìñîí-Ðîéòåðñèéíìýäýýëëèéí ñàíä 48 á¿òýýëá¿ðòã¿¿ëñíèé 39 íü ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ëèéí ºã¿¿ëýë (article), 3 íüõóðëûí ºã¿¿ëýë (proceedings paper), 3íü ñóäàëãààíû òîéì ºã¿¿ëýë (review),1 íü õóðëûí õóðààíãóé (meetingabstract), 1 íü ðåäàêöèéí ìàòåðèàë(editorial material), 1 íü çàõèà (letter)áàéíà.

ÌÓÈÑ-èéí ñóäàëãààíû àæëûíõ¿ðñýí ò¿âøèí, ÷àíàðûã ØÓÀ,ØÓÒÈÑ, ÝÌØÓÈÑ, ÕÀÀÈÑ, ÌÓÁÈÑçýðýã äîòîîäûí ñóðãàëò, ñóäàëãààíûáàéãóóëëàãóóäòàé õàðüöóóëàõçîðèëãîîð òýäãýýð áàéãóóëëàãûí 2012-2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëä õýâë¿¿ëñýíÒîìñîí-Ðîéòåðñèéí ìýäýýëëèéí ñàíäá¿ðòãýëòýé á¿òýýëèéã ø¿¿õýä äàðààõä¿ð çóðàã ãàð÷ýý7.

ØÓÀ, ÌÓÈÑ, ØÓÒÈÑ, ÝÌØÓÈÑ,ÕÀÀÈÑ, ÌÓÁÈÑ-èéí

2012-2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëäõýâë¿¿ëñýí

Òîìñîí-Ðîéòåðñèéí ìýäýýëëèéí ñàíäá¿ðòãýëòýé á¿òýýëèéí òîî, ýçëýõ æèí

Ýíýõ¿¿ õ¿ñíýãòèéã ýø ¿íäýñáîëãîîä «ÌÓÈÑ-èéí 2012-2013 îíûõè÷ýýëèéí æèëèéí òàéëàí»-ä: «Ìàíàéóëñàä õèéãäýæ áàéãàà ñóäàëãààíûàæëûí 31 õóâèéã ÌÓÈÑ äàíãààðàà, 38õóâèéã [ç¿é íü 39 õóâü — çîõ.] áóñàäòºðèéí ºì÷èéí èõ ñóðãóóëèóä, 30õóâèéã ØÓÀ ã¿éöýòãýæ áàéãààã äýýðõèõ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëîõ þì»8 ãýæä¿ãíýñýí íü äýãñä¿¿ëñýí õýðýã áîëæýý.Òîìñîí-Ðîéòåðñèéí ìýäýýëëèéí ñàíäá¿ðòã¿¿ëýýã¿é ë áîë ñóäàëãààíû àæèë

¹ Áàéãóóëëàãûí

íýð Á¿òýýëèéí

òîî Ýçëýõ

æèí (%) 1 ÌÓÈÑ 48 31 2 ØÓÀ 46 30 3 ØÓÒÈÑ 33 21 4 ÝÌØÓÈÑ 18 12 5 ÕÀÀÈÑ 8 5 6 ÌÓÁÈÑ 2 1

172013. ¹04

áèø áîëäîã ìýò îéëãîëò òºðæ áàéíà.Öààøëààä îëîí óëñûí ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ëä ºã¿¿ëëýý õýâë¿¿ëñýí 28õ¿íýýñ ººð ñóäëàà÷ ÌÓÈÑ-ä áàéäàãã¿éãýñýí ºíãº àÿñ ÷ öóõàëçàæ áóé. 31 õóâüáîë 2012-2013 îíû õè÷ýýëèéí æèëäÌîíãîëûí ñóäëàà÷äûí õýâë¿¿ëñýíÒîìñîí-Ðîéòåðñèéí ìýäýýëëèéí ñàíäá¿ðòãýëòýé á¿òýýëä ÌÓÈÑ-èéí áàãøíàðûí ýçëýõ æèí þì. Ò¿¿íýýñ áèøýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëò íü (31 õóâü) ìàíàéóëñàä õèéãäýæ áàéãàà ñóäàëãààíûàæëûí 31 õóâèéã ÌÓÈÑ äàíãààðààã¿éöýòãýæ áàéãààã èëòãýõã¿é.

2014 îíû 1-ð ñàðûí 1-íýýñ ÌÓÈÑöàëèíãèéí øèíý ñèñòåìä øèëæèõ ãýæáàéãààòàé õîëáîîòîéãîîð ñóäëàà÷, áàãøíàðààñ Òîìñîí-Ðîéòåðñèéí ìýäýýëëèéíñàíä á¿ðòãýëòýé á¿òýýë õýâë¿¿ëýõèéãøààðäàæ áàéíà. Òîäðóóëáàë, èíãýæ÷àäñàí áàãø èë¿¿ ºíäºð öàëèí àâàõàæýý. Ãýòýë íèéãýì, õ¿ì¿¿íëýãèéí÷èãëýëýýð ñóäàëãàà ÿâóóëäàã áàãø,ñóäëàà÷äûí õóâüä ýíý íü áîëîìæã¿éó÷èð èõýýõýí ìàðãààí äýãäýýãýýäáàéíà.

ªíººäºð Ìîíãîëä õýâëýãäýæáàéãàà ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë¿¿äèéííýãäñýí ìýäýýëëèéí ñàí àëãà. ÒèéìýýñÌÓÈÑ-èéí ñóäëàà÷äûí á¿òýýëýýõýâë¿¿ëæ áàéãàà äîòîîäûí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ñýòã¿¿ëèéí ÷àíñàà,ýøëýãäñýí áàéäàë çýðãèéã òîäîðõîéëîõáîëîìæ îäîîãîîð áàéõã¿é áàéíà.ÌÓÈÑ-èéí õýìæýýíä øèíæëýõóõààíû 17 ÷èãëýëýýð ìýðãýæëèéíñýòã¿¿ëèéí ðåäàêöèéí çºâëºëàæèëëàäãààñ 12 íü îëîí óëñûíInternational Standart Serial Number(ISSN) äóãààð àâ÷ýý. Áèîëîãè,áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí«Mongolian Journal of BiologicalSciences» íü 10 æèë àíãëè õýëýýðòàñðàëòã¿é õýâëýãäýæ, Ìîíãîë óëñààñÒîìñîí-Ðîéòåðñèéí Journal CitationReport (JCR)-ä á¿ðòãýëòýé öîðûí ãàíö

ñýòã¿¿ë àæýý. Èéìä ÌÓÈÑ-èéíóäèðäëàãûí ç¿ãýýñ áóñàä ñýòã¿¿ëèéíðåäàêöèéí çºâëºë¿¿äýä îëîí óëñûíäóãààð àâñíààð ñýòãýë õàíàõ áóñ,÷àíàðòàé á¿òýýë¿¿ä õýâëýõ, îëîí óëñûíøèíæëýõ óõààíû ñ¿ëæýýíä õàìðàãäàõòàëààð ñàíàà÷èëãàòàé àæèëëàõøààðäëàãà òàâüæ áàéíà.

Ýøëýë

1 http://cssci.nju.edu.cn/ecssci.htm2 eLIBRARY.ru3 http://www.strf.ru/material.aspx?

CatalogId=347&d_no=14318#.Ul3J7VNU6cI

4 http://www.polit.ru/article/2009/12/10/index1/

5 http://q-uadrat.livejournal.com/4768.html

6 ÌÓÈÑ-èéí 2012-2013 îíûõè÷ýýëèéí æèëèéí òàéëàí. ÓÁ.,2013, 25 äàõü òàë.

7 Ìºí òýíä, 31 äýõ òàë.8 Ìºí òýíä, 32 äàõü òàë.


ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ªÃ¯¯ËÝËÕÝÂË¯¯ËÝÕÝÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ

ÍÈÉÒËÝÃ ÑÒÀÍÄÀÐÒ, ØÀËÃÓÓÐ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä

Ñ.Áàò÷èìýã. ÌÕÌÑ-èéí KÒÕ-èéí òýíõìèéí ýðõëýã÷, äîêòîð, äýä ïðîô.

Ýðäýì øèíæèëãýýíèé çîõèîëûíáîãèíî õýìæýýíèé õàìãèéí íèéòëýãáºãººä øèíæëýõ óõààíä ¿éë÷ëýõ¿¿ðãýýðýý ò¿ãýýìýë õýëáýð íü ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë þì. ªã¿¿ëýëíü ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ÿìàð íýã¿ð ä¿íã íýãòãýí ä¿ãíýæ, ä¿ãíýëò ºãñºí,øèíæëýõ óõààíû òîäîðõîé ìýäýýëëèéãàãóóëñàí áèåý äààñàí áè÷èë çîõèîë þì.Ñóäëàà÷ á¿õýí ñóäàëãààíû àæëûíõààÿâöàä ò¿¿íèé çàðèì ¿ð ä¿íãýýð ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë áè÷èæíèéòë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé.

Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ë¿¿ä áîëîí îëîíóëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèéõóðëóóäàä îðîëöîõ ÝØ-íèé ºã¿¿ëýë,íèéòëýë¿¿äýä òàâèãäàõ øààðäëàãóó-äûã ñóäëàí ñóäàëãààíû àæèëäòàâèãäàõ øààðäëàãóóäûã äàðààõáàéäëààð òîäîðõîéëîâ.

Ñóäàëãààíû àæëûí àãóóëãàäòàâèãäàõ øààðäëàãà

• Ñóäàëãàà íü øèíæëýõ óõààíûøèíý ñàíààã äýâø¿¿ëñýí áàéõ

• Ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé òîäîðõîéàðãà÷ëàëûã õýðýãëýñýí áàéõ

• Ñóäàëãàà íü òóðøèëò ñóäàëãààíäñóóðèëñàí áàéõ

• Ñóäàëãààíû àæèë íü ººð áóñàäÝØ-íèé ñýòã¿¿ë¿¿äýäíèéòëýãäýýã¿é áàéõ

• Ñóäàëãààíû àæèëä òàâèãäàõøààðäëàãûã áàðèìòàëñàí áàéõ

• Èëòãýëèéí õóðààíãóéãõàâñàðãàñàí áàéõ

Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áóþóñóäàëãààíû ºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëýõýä äàðààõñòàíäàðò, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéãìºðäëºã áîëãîíî.

• ÃÀÐ×ÈÃ: Ãàð÷èã íü ñóäàëãààíûàæëûí òóõàé ãîë ñàíààã àãóóëñàíòîâ÷, òîäîðõîé, îíîâ÷òîéòîìú¸îëîãäñîí áàéõ ¸ñòîé.

• ÑÓÄËÀÀ×ÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË:Ñóäàëãààíû àæèëä îðîëöñîíñóäëàà÷äûí îâîã íýð áè÷èãäýíý.

• ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ: Õóðààíãóé íüñóäëàà÷äàä òóõàéí ñóäàëãààíûàæëûí òàëààðõ åðºíõèéîéëãîëòûã ºãºõ¿éö áàéõ áàòóõàéí ñóäëàà÷ûí ñóäàëãààíûàæèëòàé îéðîëöîî ýñýõèéã ø¿¿õáîëîìæèéã îëãîõ.

• Ò¯ËÕ¯¯Ð ¯Ã: ªã¿¿ëëèéí öºìóòãûã èëýðõèéëæ ÷àäàõóéö öººíòîîíû íýð ¿ã áà õîëáîî ¿ã áàéíà.

• ÓÄÈÐÒÃÀË: Ýíýõ¿¿ õýñýãòñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýý áîëîíáóñàä ñóäàëãààíû àæëóóäààñàâñàí òóðøèëòûí ¿ð ä¿í, ººðèéíñóäàëãààíû àæèëä àøèãëàãäàæáóé èøëýë àâñàí ñóäàëãààíûàæëóóäûí òàëààð áîëîí îíîëûíîéëãîëòóóäûí òàëààð áè÷èõ. Ìºíò¿¿í÷ëýí ñóäàëãààíû àðãà,çîðèëãî, çîðèëò, õýðýãöýýøààðäëàãà, äýâø¿¿ëæ áóéàñóóäàë, òààìàãëàë äýâø¿¿ëæò¿¿íýý áàòàòãàõûí òóëä ÿìàðñîðèë òóðøèëòûã ÿìàð àðãààðõýðõýí ã¿éöýòãýñýí, õý÷íýýíõýìæýýíèé ìàòåðèàë, ìýäýýëýëõóðèìòëóóëæ ÿìàð àðãààðáîëîâñðóóëàëò õèéñýí çýðãèéãäóðäàíà.

• ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÝÑÝÃ: ªºðèéíñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã áóñàäñóäëàà÷äûí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í,

192013. ¹04

îíîë àðãà ç¿éí ÿíç á¿ðèéí÷èãëýë, ¿çýë áàðèìòëàëòàéõýðõýí õîëáîãäîõ õèéãýýä ººðèéíòààìàãëàëàà õýðõýí áàòàëñàí,ýñâýë ¿ã¿éñãýñýí, ÿìàð ä¿ãíýëòýäõ¿ð÷ áàéãàà çýðãèéã èøëýë,áàðèìò íîòîëãîîòîé ãàðãàíà. Òîîí¿ç¿¿ëòýä çààâàë ìàòåìàòèêáîëîâñðóóëàëò õèéæ áè÷íý.Òóõàéí ñóäàëãààíû àæëûãñîíèðõîã÷ íü ýíýõ¿¿ õýñýãòáè÷èãäñýí àðãà÷ëàë áîëîíòåõíèêèéã àøèãëàí òóõàéíñóäàëãààíû àæëûã òóðøèõáîëîìæòîé áàéõààð òîäîðõîéòàéëáàðëàí áè÷íý.

• ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ̄ Ð Ä¯Í: Ýíýõ¿¿ñóäàëãààãààð ÿìàð ¿ð ä¿í ãàðñàíòóõàé áàòàëãààòàé ëîãèê, äýñäàðààëàë ñàéòàé, ýìõ öýãöòýé,îéëãîìæòîé áè÷íý.

• ÕÝËÝËÖ¯¯ËÝÃ: Ýíýõ¿¿ õýñýãíü ñóäàëãààíû àæëûíøèéäâýðëýõ õýñýã áºãººä ººðèéíñóäàëãààíû àæèëòàé õàìààðàëòàéºãºãäë¿¿äèéã òîäîòãîõ ¿éëàæèëëàãààã òàéëáàðëàí áè÷íý.

• Ä¯ÃÍÝËÒ: Óíøèã÷äàäîéëãîìæòîé áàéäëààð ñóäàëãààíûàæëàà ä¿ãíýí íýãòãýí áè÷èõáºãººä ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íäãàðñàí ä¿ãíýëò¿¿äýý îíîâ÷òîé,òîäîðõîé áàéäëààð áè÷íý.

• ÍÎÌ Ç¯É: Ñóäàëãààíû àæèëäàøèãëàãäñàí á¿õ ìàòåðèàëóóäáóþó íîì ñóðàõ áè÷èã,ñýòã¿¿ë¿¿ä áîëîí áóñàäñóäëàà÷äûí ñóäàëãààíû àæëûíæàãñààëòûã áè÷èõ áºãººä ýíý íüòóõàéí ñóäàëãààíû àæëûãñîíèðõîæ áóé õ¿ì¿¿ñò íýìýëòìýäýýëýë áîëîõ áîëîìæòîé þì.

Æèøýý íü:¯íäñýí õýëáýðAuthor, A. A., Author, B. B.,& Author, C. C. (Year). Title

of article. Title of Journal,xx, xxx-xxx.Íýã çîõèîë÷Williams, J. H. (2008).Employee engagement:Improving participation insafety. Professional Safety,53(12), 40-45.2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýøçîõèîë÷òîéKeller, T. E., Cusick, G. R., &Courtney, M. E. (2007).Approaching the transition toadulthood: Distinctive profilesof adolescents aging out of thechild welfare system. SocialServices Review, 81, 453-484.8 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýøWolchik, S. A., West, S. G.,Sandler, I. N., Tein, J.-Y.,Coatsworth, D., Lengua,L.,...Griffin, W. A. (2000). Anexperimental evaluation oftheory-based mother andmother-child programs forchildren of divorce. Journal ofConsulting and ClinicalPsychology, 68, 843-856.

• ÕÀÂÑÐÀËÒ: Øààðäëàãàòàéòîõèîëäîëä õàâñðàëòûã îðóóëàõ.

• ÑÓÄËÀÀ×ÛÍ ÒÓÕÀÉ: Çàðèìñýòã¿¿ë¿¿ä ñóäëàà÷ûí òóõàéìýäýýëëèéã øààðääàã áºãººäýíýõ¿¿ õýñýãò ñóäëàà÷èéí òóõàéòîâ÷ ìýäýýëýë áàéõ áºãººäñóäàëãààíû àæëûí ÷èãëýë áîëîíõîëáîî áàðèõ õàÿãûã òîäîòãîíáè÷èõ øààðäëàãàòàé.


Ñóäàëãààíû àæèë áóþó ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë íü äîîðõ ôîðìàòààðáè÷èãäñýí áàéíà.

Öààñíû õýìæýý À4 (210ììõ297ìì), õóóäàñíû òîî çàðèì òîõèîëäîëä õÿçãààðëàãäàõ

Öààñíû õ¿ðýý Á¿õ òàëààñ 25ìì (äýýä, äîîä, áàðóóí, ç¿¿í)

Ôîíò Times Roman, Arial ýñâýë Courier, ¿ñýãíèé õýìæýý 12-pt. Òåêñòèéã õî¸ð áàãàíà áîëãîí áàéðëóóëàõ

Ìºð õîîðîíäûí çàé

2 sp

Òåêñò çýðýãö¿¿ëýõ

Áàðóóí ç¿¿í òàëäàà òýãøëýõ (Justify)

Äîãîë ìºð 5—7 õîîñîí òýìäýãòèéí çàéí (spaces)

Õóóäàñíû äóãààðëàëò

Õóóäàñíû äóãààðëàëòûã õóóäàñ áîëãîíû äîð, òºâä íü áàéðëóóëàõ

Ãàð÷èã Ãàð÷èã áîëîí ñóäëàà÷ûí ìýäýýëëèéã ýõíèé õóóäñàíä áàéðëóóëíà. Ãàð÷èã íü òîì ¿ñãýýð áè÷èãäýõ áºãººä, ìºðèéí òºâä áàéðëàíà. Ò¿¿íèé äîîð ñóäëàà÷ûí íýð áîëîí ñóðãóóëèéí íýðèéã áàéðëóóëíà.

¯íäñýí áîëîí äýä á¿ëýã ãàð÷èã

¯íäñýí á¿ëãèéí íýð¿¿ä õóóäàñíû òºâä áàéðëàõ áºãººä òîì ¿ñãýýð áè÷èãäýíý. Äýä á¿ëãèéí ãàð÷èã íü õóóäàñíû ç¿¿í òàëä áàéðëàõ áºãººä òîì ýñâýë æèæèã ¿ñãýýð áè÷èãäýõ áîëîìæòîé

Ä¿ðñëýë (Õ¿ñíýãò, ãðàôèê, çóðàã)

Ä¿ðñëýëèéí íýðèéã õóóäàñíû òºâä, äîîð íü áàéðëóóëàõ. Õýâòýý (italic) õýëáýðýýð áè÷èõ. Äóãààðëàëò ºãºõ áà äóãààðëàëòûã á¿ëãèéí äóãààðààð ýõë¿¿ëýí ä¿ðñëýëèéí äóãààðààð õîëáîí íýðèéã áè÷èõ. Æèøýý íü: Õ¿ñíýãò 1.1. Õ¿ñíýãòèéí íýð Çóðàã 2.1. Çóðãèéí íýð Ãðàôèê. 3.1. Ãðàôèêèéí íýð

212013. ¹04

Îëîí óëñûí PEER-REVIEWñýòã¿¿ëä ýðäýì øèíæèëãýýíèéºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëýõ, õýâë¿¿ëýõ

ñýòã¿¿ëèéã ñîíãîõ òóõàé

Îëîí óëñûí õóðàëä îðîëöîí ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëëèéã õýâë¿¿ëýõáîëîìæ

- Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíûàæëûí ÷èãëýëýýðýý îëîí óëñûíèíäåêñòýé ñýòã¿¿ë¿¿äýýñ ñîíãîíèëòãýëèéí õóðààíãóéã èëãýýí,òóõàéí ñýòã¿¿ë îëîí óëñûí ýðäýìøèíæèëãýýíèé õóðàë çàðëàãäñàíòîõèîëäîëä èëòãýë òàâèõ

- Îëîí óëñûí õóðàëä èëòãýëýýèëãýýí õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõ

Îëîí óëñûí ñýòã¿¿ëä ýðäýìøèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëëèéã õýâë¿¿ëýõáîëîìæ

- Òóõàéí ñýäâèéí õ¿ðýýí äýõñýòã¿¿ëýý ñîíãîõ

- ÝØ-íèé ºã¿¿ëëýý èëãýýí peer-review õèéëãýõ

- Õýâë¿¿ëýõ çºâøººðºë àâàõ

PEER-Review õèéõ ¿éëàæèëëàãààíû äàðààëàë

Ýíýõ¿¿ ïðîöåññ íü ýðäýìøèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæèëõýâë¿¿ëýõ ¿åä èõýíõè îëîí óëñûíèíäåêñòýé ñýòã¿¿ë¿¿äýä õèéãääýãïðîöåññ áºãººä òóõàéí ñóäëàà÷äûíá¿òýýë íü ñóäàëãààíû àæëûíøààðäëàãà õàíãàñàí ýñýõ, øèíý íýýëòáîëîí ñàíààã ãàðãàæ ÷àäñàí ýñýõèéãòîäîðõîéëäîã õàìãèéí ÷óõàë õýñýã þì.

- Ñóäàëãààíû õóðààíãóé èëãýýõ.Ñóäëàà÷ûí èëãýýñýí ºã¿¿ëëèéãõóðààíãóéã ñýòã¿¿ëèéí ðåäàêöèõÿíàæ, çºâøººðºë îëãîõ.Çºâøººðºë îëãîñîí òîõèîëäîëäñóäëàà÷ íü ýðäýì øèíæèëãýý,ñóäàëãààíû àæëûã á¿ðýí ýõýýð íüèëãýýõ áîëîìæòîé áîëíî.

- Ñóäàëãààíû àæëûã èëãýýõ.Òóõàéí ñýòã¿¿ëèéí ðåäàêöè

ñóäëàà÷èéí ºã¿¿ëëèéã õîëáîãäîõ÷èãëýëèéí äàãóó ìýðãýæñýí 3-ààñ 6 ýðäýìòäýä óíøóóëàíòýäíèé ä¿ãíýëòèéã íýãòãýí ¿çýæõýâëýõ áîëîìæòîé ýñýõèéãòîäîðõîéëäîã. Ýíýõ¿¿ýðäýìòäèéã ñîíãîõ ñîíãîëò íüºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëýõ ñóäëàà÷äàäìýäýýëýõã¿éãýýð íóóö áàéäàã.

- Ñóäàëãààíû àæëûã çàñàæñàéæðóóëàõ. Òóõàéí àæëûãóíøèæ ø¿¿ìæ áè÷ñýíø¿¿ìæèéí äàãóó çàñâàðººð÷ëºëò¿¿äèéã õèéæ, õóãàöààíäíü èëãýýõ áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿ººð÷ëºëò¿¿äèéã ñàéí ã¿éöýòãýñýíòîõèîëäîëä ñóäëàà÷èéí ºã¿¿ëýëíü õýâëýãäýõ áîëîìæòîé áîëíî.

Îëîí óëñûí èíäåêñòýéñýòã¿¿ë¿¿äèéí òóõàé

Òîìñîí ðåéòåðñèéí èíäåêñòýé8631 ñýòã¿¿ë õýâëýãäýí ãàðäàã. ̄ ¿íýýñáèäíèé õóâüä áîëîìæèò ñàëáàð, ÷èãëýëá¿ðýýð õýâëýãääýã ñýòã¿¿ëèéãæàãñààâàë:Arts & Humanities Citation Index -1735

· Language and education· Science & education· English language & linguistics· Religious humanism ...

Business collection – 227· Accounting review· Academy of management journal· Public administration and

development ...Cc/engineering, computing &technology – 1388

· ACM transactions on softwareengineering and methodology

· Human-computer interaction· IBM journal of research and

development· Advances in engineering software

...


ÁÀÃØÈÉÍ ÕªÃÆÈË: ÎÞÓÒÍÛ ÌÝÄËÝÃ,ÓÐ ×ÀÄÂÀÐÛÃ ¯ÍÝËÝÕ ÀÑÓÓÄÀË

À.Àìàðæàðãàë, Áèçíåñèéí ñóðãóóëèéí çàõèðàë, äîêòîð

Îðøèë:Ýíýõ¿¿ ýññýã áè÷èã÷ ìèíèé áèå

àíõëàí Ñîðîñûí Ñàíãèéí Øóãàìààð“Áàãøèéí Õºãæèë: Îþóòíûã ¿íýëýõóð ÷àäâàðûí òàëààð” 21 õîíîãèéíñóðãàëòàä Òóðêèéí Èñòàíáóë õîòíîî2012 îíû çóí î÷èæ áàéõäàà “Áèäýíäîþóòàí ¿íýëýõèéã çààíà ãýæ èíãýæ èõçàðäàë ÷èðýãäýë áîëîõ ÷ ãýæ äýý”õýìýýí õàëàãëàí áîäîæ áàéñàí òýð ¿åýäóðñàæ áàéíà. Ìºí ¿¿ð øºíèéí 5 öàãòÿã ýíý ñýäâýýðýý ñóðãóóëèéíõààñýòã¿¿ëä ºã¿¿ëýõ òàâèõ ãýýä ñóóæáàéãààã áîäîõîîð ìàãàäã¿é òýðõ¿¿ çóíûñóðãàëòààñ áè áàãø ãýäýã óòãààðààõºãæèæ äýý ãýõ áîäîë ìºí òºðæ áàéíà.Òýðõ¿¿ ñóðãàëòûí õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëíü áàãø õýðõýí õºãæäºã, îþóòàíõýðõýí ñóðàëöäàã òàëààð áàãø ÿìàðòºñººëºëòýé áàéäàã âý? Ýíýõ¿¿òºñººëºë, èòãýë ¿íýìøèë áàãøèéí óð÷àäâàðààñ õýðõýí õàìààð÷ õóâèð÷ººð÷ëºãääºã òàëààð áóñàä îðíû áàãø,ïðîôåññîðóóäûí æèøýýí àâ÷ ¿çýíÿðèëöàæ áàéñàí ÿâäàë þì. Á¿õ áàãøíàð îþóòíàà ä¿ãíýäýã, ä¿í òàâüäàã.Ãýõäýý ýíýõ¿¿ îþóòíûã ¿íýëæ ä¿ãíýõïðîöåññûã äàõèí íÿãòàëæ ¿çâýëáèäýíä ººðñäººñºº àñóóõ îëîí àñóóëòãàð÷ èðäýã. Òóõàéëáàë, áèä îþóòíûÿã þóã íü ¿íýëýýä áàéíà âý? Ìýäëýãèéãíü ãýæ õàðèóëæ áîëîõ õýäèé ÷ òýãâýëìýäëýã ãýæ þó þì áý? Òà ìýäëýãèéãººðºº ÿàæ õýìæäýã âý? Ìýäëýãýçýìøèõ ¿éë ÿâö áàãø îþóòíû ýðãýõõîëáîîíä ÿìàð ÷èãëýëýýð óðñäàã ãýæòà èòãýäýã âý? Ìýäëýãèéã îëîíò¿âøèíä ýçýìøèæ áîëîõ óó ãýõ ìýò.¯¿íä õýðõýí õàðèóëàõààñ òà áèäíèéáàãøëàõ óð ÷àäâàð, òóðøëàãà, çààõ

àðãûí ÷àíñàà õàðàãääàã ãýæ õýëæáîëíî.

Ýíýõ¿¿ ºã¿¿ëëèéí õ¿ðýýíä áèäàðààõ 3 ¿íäñýí àñóóëòûã äèñêóññõèéõèéã çîðüëîî. ¯¿íä:

1. Îþóòíóóä áèäíèé çààñàíìýäëýãèéã õýð õýìæýýíäýçýìøäýã âý?

2. Ýíýõ¿¿ ýçýìøñýí ìýäëýãèéã áèäõýðõýí õýìæäýã âý?

3. Áàãøèéí îþóòíûã ¿íýëýõ ¿éëÿâö ººðºº òîãòñîí ïðîöåäóðûíøèíæòýé ¿éëäýë ¿¿ ýñâýëáàãøèéí õºãæëººñ õàìààðààä¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºæ õºãæèæÿâäàã ¿éë ÿâö óó ãýäýã ãóðâàíàñóóäëûã õýëýëöýõèéã çîðüëîî.

Îþóòíóóä áèäíèé çààñàí ìýäëýãèéãõýð õýìæýýíä ýçýìøäýã âý?Ìýäëýãèéã ýçýìøèõ àñóóäëûã

ÿðèõûí ºìíº ìýäëýã ãýæ þó âý ãýäãèéãýõëýýä òîäîðõîéëú¸. Ìýäëýã ãýäýã íüàëèâàà þìñ ¿çýãäëèéí òàëààðõòîäîðõîé îéëãîëò áºãººä øààðäëàãàãàðñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéãýý àøèãëàõóð ÷àäâàð ãýæ áàðóóíû ñóäëàà÷èäòîäîðõîéëäîã. ßëàíãóÿà áàðóóíûóðñãàëûí ãîë ôîêóñ íü òóõàéí îéëãîëò,êîíöåïöûã õýðýãòýé íºõöºëä íü õ¿íòºðºëõòºí ººðèéí àñóóäëûãøèéäâýðëýõèéí òóëä àøèãëàõ óð÷àäâàðûã ìýäëýãèéí ñàëøã¿é íýã õýñýãáîëãîí àâ÷ ¿çäýãèéã ýíä äóðüäàõõýðýãòýé. Òóõàéëáàë, àëäàðòÝíøòåéíèé ýíåðãèéí òîìü¸îã õýä¿¿ëýýàâ÷ ¿çýå. , ¿¿íä E íü ýíåðãè,m- òóõàéí áèåòèéí ìàññ, ñ-íü ãýðëèéíõóðä.

Çºâõºí ýíý òîìü¸î áèäýíääàíãààðàà þóã ÷ á¿òýýæ ºã÷ ÷àäàõã¿é

232013. ¹04

áºãººä õàðèí öºìèéí óðâàëûíïðîöåññûã ýíýõ¿¿ òýãøèòãýëèéíòóñëàìæòàé òàéëáàðëàæ, ìºí öºìèéíóðâàëààñ ÿëãàðàõ òýðõ¿¿ äóëààíûã õ¿íòºðºëõòºí öàõèëãààíû ýõ ¿¿ñâýðèéãõàíãàõ íýãýí õýðýãñýë áîëãîæ áîëîõ þìãýæ áîäîîä òýð á¿¿ õýë àòîìûíöàõèëãààí ñòàíöûã á¿òýýí áàéãóóëæàðä èðãýäèéí ñàéí ñàéõíû òºëººöàõèëãààí äóëààí ¿éëäâýðëýñýííºõöºëä íü ýíýõ¿¿ òîìü¸îíû “èäøèäèéã” õ¿í òºðºëõòºí ¿çñýí. Ýíýóòãààðàà àøèãëàæ ÷àääàãã¿é òà áèäíèéìýäëýã ãýæ íýðëýýä çàíøñàí òýäãýýð“õèé õîîñîí îéëãîëòóóäûã” áèä

ÌÝÄËÝÃ- ÑÀÍÀÕ

Îéëãîëò- /þìñ ¿çýãäëèéã/ òàéëáàðëàõ, òîäîðõîéëîõ

ÕÝÐÝÃËÝÕ ÓÐ ×ÀÄÂÀÐ

Ä¯Í ØÈÍÆÈËÃÝÝ ÕÈÉÕ

¯ÍÝËÝÕ

Á¯ÒÝÝÕ

Ìîíãîë÷èëáîë:

Ýíýõ¿¿ Òàêñîíîìèéí õ¿ðýýíä òàáèä îþóòíóóäûíõàà ñóðàëöàõïðîöåññûã ¿å øàò÷èëæ àâ÷ ¿çýæ áîëîõáºãººä îþóòàí òóõàéí ñýäâèéã ÿã àëüò¿âøèíä ýçýìøèæ áàéíà âý ãýäãèéãáèä “øàëãàõ” çàìààð òîäðóóëàõáîëîìæòîé þì. Èíãýýä áèä äýýðõ ¿åøàòûã íàðèéâ÷ëàí àâ÷ ¿çüå.

Ñàíàõ: Ýõíèé ¿å øàòàíä îþóòàíìýäëýãèéã ñàíàõ îéäîî áàéðëóóëàõ ¿åøàò þì. Òóõàéí çààãäñàí ñýäâèéíäàãóó îþóòàí óðò õóãàöààíû ñàíàõ îéäìýäëýãèéã áàéðøóóëàõ ¿éë ÿâö áºãººäýíý ¿å øàòàíä îþóòàí òóõàéí ñýäâèéãáóñàä îéëãîëòîîñ ÿëãàæ òàíèõ, ýñâýëáóñàäòàé õàðüöóóëàõ, áóñàä îéëãîëòóóääóíäààñ ººðèéí ñàíàìæèíä òóëãóóðëàíÿëãàõ ÷àäâàðòàé áîëñîí áàéäàã. Èéìä

îþóòíû òàðõè ðóó ÷èõýõýýñýý ºìíºìýäëýã ãýäýã àëèâàà þìñ ¿çýãäëèéíòàëààð ëîãèê ãàðãàëãàà, ìºí ýíýõ¿¿ãàðãàëãààí äýýð ¿íäýñëýýä õ¿í ººðòººòóëãàð÷ áóé àñóóäëûã øèéäâýðëýõ óð÷àäâàðûí öîãö þì ãýäãèéã äàõèí íýãñàíàõ íü ç¿éòýé áîëîâ óó.

Îð÷èí ¿åèéí ñóðãàíû óõààíäíèëýýä áàéð ñóóðèéã ýçëýõ òàêñàíîìèáîë Áë¿¿ìèéí Òàêñàíîìè þì. Ýíýõ¿¿Òàêñàíîìè íü õ¿íèé ñóðàëöàõ ¿éëÿâöûã ìàø ºãºí õ¿ðýýíä ìºí áàéæáîëîõ ã¿íçãèé ò¿âøèíä õàðóóëñàíçàãâàðóóäûí íýã ãýæ õýëæ áîëíî.

áèä îþóòàí òóõàéí ñýäâèéã ñàíàæáàéíà óó ãýäãèéã îëæ ìýäýõèéí òóëäòóõàéí ñýäâèéã îþóòíààðòîäîðõîéëóóëàõ, îéëãîëòóóäûãíýðë¿¿ëýõ, èæèë òºñòýé ñýäâ¿¿äèéãòóõàéí á¿ëýãò õàìðóóëàí æàãñààëòãàðãóóëàõ, òóõàéí ñýäâèéí òàëààðçóðàãëàë õèéëãýõ, øèíýýð ººð ¿ãýýðèëýðõèéë¿¿ëýõ ãýõ ìýò îëîí àðãààðòóõàéí ñýäâèéã îþóòàí ñàíàæ ÷àäàæáàéãàà ýñýõèéã áèä ìýäýæ áîëíî.Ýíýõ¿¿ îþóíû ïðîöåññûí ¿éë ÿâöàäîþóòàí æèøýý íü Çàõ çýýëèéíòýíöâýðò ̄ íý ãýæ þó âý?, ̄ íèéí ºñºëòãýæ þó âý? Ýðýëò ãýæ þó âý?Íèéë¿¿ëýëò ãýæ þó âý? Ýðýëò ¿íýõî¸ð ÿìàð õàìààðàëòàé âý?, ¯íýíèéë¿¿ëýëò ÿìàð õàìààðàëòàé âý?


Ýðýëòèéí òýãøèòãýë áè÷èõ ãýõ ìýòñóóðü îéëãîëòûã íýðëýõ, òîäîðõîéëîõ,ººðèéí ¿ãýýð îþóòàí èëýðõèéëýõ÷àäâàðòàé áîëñîí áàéõûã õýëíý.

/Îéëãîëòûã/ òàéëáàðëàõ: Îþóòàíáàãøèéí çààñàí ìýññýæýýñ ãîë óòãàñàíààã íü îëæ àâ÷ ÷àäñàí íºõöºëäòóõàéí ñýäâèéã îéëãîñîí áàéíà ãýæ¿çíý. Ýíýõ¿¿ îéëãîõ ¿éë ÿâöûã áèäõýä õýäýí äýä ïðîöåññò õóâààæ áîëäîã.¯¿íä òàéëáàðëàõ, òóõàéí ñýäýâòýéóÿëäóóëàí æèøýý àâàõ, îéëãîëòóóäûãõîîðîíä íü àíãèëàõ, ýñâýë íýãòãýõ,õàðüöóóëàõ áîëîí ººðèéí ä¿ãíýëòèéãºã÷ ÷àäàæ áàéâàë òóõàéí ñýäâèéãîéëãîñîí áàéíà ãýæ ¿çíý.

Äýýðõ æèøýýíèé õóâüä “Ýðýëòãýæ þó âý?” ãýäýã àñóóëòûí õàðèóëòûãòîãòîîñîí áàéæ áîëíî, õàðèí ýíýõ¿¿ýðýëò íü ÿã þóíä õýðýãòýé âý? ÿàãààäáèäýíä õýðýãòýé áîëîîä áàéíà âý?ãýäãèéã îéëãîæ ÷àäàæ áàéâàë îþóòàíòóõàéí ýðýëò ãýäýã îéëãîëòûãòóõàéëáàë îéëãîñîí áàéíà ãýñýí ¿ã þì.Ìºí ò¿¿í÷èëýí,Q õî¸ðôóíêöûí àëü íü ýðýëòèéí òýãøèòãýë,àëü íü íèéë¿¿ëýëòèéí òýãøèòãýë âý?ßàãààä? Ýðýëòèéí ìóðóéí øèëæèëòáà ýðýëòèéí òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëòõî¸ð õîîðîíäîî ÿìàð ÿëãààòàé âý? ãýõìýò àñóóëòàíä îþóòàí ººðèéíîéëãîëòûã íèéë¿¿ëæ ÷àäàæ áàéâàëòóõàéí ñýäâèéí òàëààð îéëãîëòòîéáîëñîí áàéíà ãýæ ¿ã þì.

Áàãø îþóòíû îéëãîëòûãøàëãàõûí òóëä áàãøààñ äàìæñàíìýññýæèéã íýã õýëáýðýýñ íºãººõýëáýðò îðóóëæ áàéãààä ó÷èðøàëòãààíûã òàéëáàðëóóëàõ, ¿¿íèéòóëä îþóòíààð ìýäëýãèéí íýãæèéãòîäðóóëóóëàõ, ç¿éðë¿¿ëýõ,õºðâ¿¿ë¿¿ëýõ, ýñâýë àëèâàà îéëãîëòûíîíîëûí áîäèò àìüäðàë äýýð òîõèîëäîõæèøýýã íýðë¿¿ëýõ, ýñâýëîéëãîëòóóäûí èæèë òºñòýé ýñâýë ýñðýã

òýñðýãèéí øèíæ ÷àíàðààð íü õîîðîíäíü õàðüöóóëóóëàõ, îéëãîëòûã áàãöëàíººðèéí ¿ãýýð èëýðõèéëýõ, ýñâýëäýëãýð¿¿ëýí áîäèò æèøýýí äýýðòàéëáàðëóóëàõ ãýõ ìýòýýð îþóòíûõóâüä òóõàéí ñýäâèéí òàëààðîéëãîëòûí õ¿ðýýã îëæ èëð¿¿ëýõ îëîíòºðëèéí ñîðèëûã õèéæ áîëíî. Ìºíòóõàéí ñèñòåìèéí øàëòãààí ¿ðä¿íãèéí çàãâàðûã õýðõýí îéëãîæáàéãààã áàãø òàíäàæ èëð¿¿ëæ îþóòíûîéëãîëòûã óëàì õºõ¿¿ëýí äýìæèæáîëíî.

Õýðýãëýõ: Õýðýãëýõ óð ÷àäâàð íüòóõàéí îéëãîëò, ïðîöåäóðûã àñóóäëûãøèéäâýðëýõýä àøèãëàõ óð ÷àäâàðûãõýëíý. Õýðýãëýõ óð ÷àäâàðûã èõýíõäýýáèä õî¸ð àíãèëæ àâ÷ ¿çäýã. ¯¿íä:Ã¿éöýòãýõ áóþó òîãòñîí ïðîöåäóðûãòîäîðõîé èë¿¿ èæèë òºñòýé íºõöºëáàéäàëä õýðýãëýæ ¿ð ä¿íã íü ãàðãàõ÷àäâàð áîë ò¿¿íèéã øèíý íºõöºëäõýðýãëýæ àñóóäëàà øèéäâýðëýõ óð÷àäâàðûã òóñ òóñ õýëäýã. Òîãòñîíîéëãîëò, ä¿ðýì æóðìûã, òîìü¸îãòîäîðõîé, èë¿¿ èæèë òºñòýé íºõöºëäõýðýãëýõ íü îþóòíààñ òóõàéíøèíý÷ëýãäñýí íºõöºë ºìíºõ íºõöºëáàéäëààñ þóãààðàà ÿëãààòàé, áàñþóãààðàà òºñòýé, ýíýõ¿¿ òºñòýé øèíæ÷àíàðò ¿íäýñëýí áè ººðèéí ìýääýãÿìàð ïðîöåäóðûã àøèãëàõ âý ãýäãýýòîäîðõîéëîõ ÷àäâàðòàé áàéõ ¸ñòîé.Ò ó õ à é ë á à ë ,

õî¸ðòýãøèòãýëèéí òýíöâýðò ¿íý, õýìæýýãîëîõ ÷àäâàðòàé áàéõ áºãººä ýíýõ¿¿ õî¸ðòýãøèòãýë “ä¿ðýý õóâèðãààä”ò ó õ à é ë á à ë

õýëáýðò îðñîí ÷ áàéñàí ãýñýí ò¿ð¿¿íèéàäèë òýíöâýðò ¿íý õýìæýýã îëæ ÷àääàãáàéõ òýð óð ÷àäâàðûã õýëýõ áºãººä áèäòóõàéí îþóòàí æèøýý íü äýýðõ õî¸ðòîìü¸îã ç¿ñýý ÿàæ ÷ õóâèðãàñàíòîîöîîëëûã õèéæ ÷àäàæ áàéâàë

252013. ¹04

ñýäâèéã îþóòàí õýðýãëýõ ÷àäâàðòàéáîëëîî ãýæ ¿çýæ áîëíî. Ìºí òºñòýéòàëûã òàíèõ ÷àäâàð íü ÿëãààòàé òàëûãîëæ õàðàõòàé ìºí àäèë ¿éë ÿâö þì.Òóõàéëáàë, áèä äýýðõ îþóòàíä

ãýýä òîìü¸îã õóâèðãààä ºãºõºä îþóòàíýðýëòèéí òýãøèòãýë äýýðõ òýìäãèéíÿëãààã àæèãëàæ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõ ãýõìýòýýð áèä îþóòíû óð ÷àäâàðûã èë¿¿ã¿íçãèéð¿¿ëýõ ÷èãëýë ð¿¿ íü ò¿ëõýæºã÷ áîëíî.

Òýãâýë õýðýãæ¿¿ëýõ óð ÷àäâàðûíÿëãàà íü òîãòñîí ïðîöåäóð, äýýð àâñàíæèøýýíä äýýðõ õî¸ð òîìü¸îã öîî øèíý,òîäðóóëààä õýëáýë îþóòíû õóâüä“ñòàíäàðòûí áóñ” íºõöºëä àøèãëàæººðò òóëãàð÷ áóé àñóóäëàà øèéäâýðëýõóð ÷àäâàð þì. Íýãýíò íºõöºë áàéäàëòîäîðõîé áóñ , ºìíºõ íºõöºë áàéäàëòàéîãò òºñººã¿é ó÷èð ¿¿íä çºâ áîëîí áóðóóõàðèóëò ãýæ áàéõã¿é. Ýíý íºõöºëäòîãòñîí ïðîöåäóðûã àøèãëàõûí òóëäîþóòíààñ ýõëýýä ººðèéí øèéäâýðëýõãýæ áàéãàà àñóóäëûíõàà ìºí ÷àíàð,óÿëäàà õîëáîîã îëæ õàðàõ, îéëãîõ ìºíººðò áàéãàà ïðîöåäóð íü ÿã “þóã÷àääàã”, ÿìàð íºõöºëä àæèëëàäàã,ÿìàð íºõöºëä àæèëëàõã¿é âý ãýõ ìýòàñóóëòûí õàðèóëòûã ººðèéí õ¿ðýýíäáîäîæ áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàðûãøààðääàã. Áèäíèé æèøýýí äýýð,ýíýõ¿¿ õýðýãæ¿¿ëýõ óð ÷àäâàð íüòóõàéëáàë Ìîíãîë Óëñûí ìàõíûáîðëóóëàëò áîëîí ¿íý õîíü ¿õýð, àäóó,ÿìààíû ìàõíû õóâüä 21 àéìãààð 2010-2013 îíû 12 ñàðààð ºãºãäæýý. Ìàõíûòºðºë òóñ á¿ðèéí ýðýëòèéíòýãøèòãýëèéã îë. (Ïðîáëåì òºâòñóðãàëò, Áë¿¿ìèéí Òàêñàíîìèãîîðáîë îþóòàí íýãýíò òàíèë áîëñîíïðîöåäóðûã ººðèéí õóâüä öîî øèíýíºõöºë áàéäàëä àøèãëàõ øààðäëàãàòóëãàð÷ áàéíà, èéìä òîãòñîí çºâõàðèóëò áàéõã¿é) ãýõ ìýò äààëãàâàðáàéæ áîëîõ þì.

Ä¿í øèíæèëãýý õèéõ: Ýíý ¿å øàòàíäîþóòàí áàãøèéí ç¿ãýýñ èðæ áàéãààìýäëýãèéã “ýä àíãè” òóñ á¿ðýýð íüñàëãàæ õîîðîíäîî õýðõýí óãñðàãäàæáàéãààã îëæ õàðàõ ÷àäâàðûã ýçýìøäýã.Ìºí íýãæ õýñýã á¿õýë õýñýãòýéãýý ÿìàðóÿëäàà õîëáîîíä îðøäîã áîëîí íèéò íüíýãæ õýñýãòýéãýý ÿìàð õàìààðàëòàéáàéäãèéã îëæ õàðàõ ÷àäâàðòàé áàéíàãýñýí ¿ã þì. ̄ ¿íèé òóëä ººðò ºãºãäñºí“á¿õýë”-èéí á¿ðäýë õýñãèéã ÿëãàæñàëãàõ, ýíý çàäëààä òàâüñàí “ýäàíãèóäûã” õýðõýí äàõèí ñàéæðóóëàíóãñðàõ òàëààð îþóòàí áîäîæ ñýòãýõ,ººðèéí ç¿ãýýñ õàðæ áàéãàà ºíöãºº îëæõàðàõ ãýõ ìýò îëîí óð ÷àäâàðò îþóòàíñóðàëöàíà. Òóõàéëáàë, Ìàõíûáîðëóóëàëò, ìàõíû ¿íèéí õàìààðëûãòîãòîîõ ýðýëòèéí òýãøèòãýëèéãÌîíãîë óëñûí õóâüä òîîöîõäîî ÿìàðÿìàð õóâüñàã÷èéã àâ÷ ¿çýõ, ìýäýýëëýýõààíààñ õàéõ, ýðýëò áà ¿íèéíõîîðîíäûí õàìààðëûí õóóëèéã äàõèíýðãýí õàðàõ, áóñàä ñóäëàà÷èä õýðõýíýíýõ¿¿ õóóëèéã àìüäðàë äýýð àøèãëàæáàéíà ãýõ ìýò ìàø îëîí ãàðãàëãààãîþóòàí ººðºº õèéõ ÷àäâàðòàé áàéíàãýñýí ¿ã þì.

¯íýëýõ: Ýíýõ¿¿ øàòàíä îþóòàíººðèéí òîãòîîñîí ñòàíäàðò, êðèòåðèéíäàãóó ¿íýëãýý ºãºõ, ýíýõ¿¿ øàëãóóð¿ç¿¿ëýëò íü òîäîðõîé ¿ð àøèã, ÷àíàð,óÿëäàà õîëáîîíû õýëõýýñýýð á¿òñýíáàéõ, ò¿¿í÷ëýí àëèâààä ¿íýëýëòä¿ãíýëò ºãºõ, ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàõçýðýã ÷àäâàðò ñóðàëöàíà. Èíãýõèéíòóëä òóõàéí ¿éë àæèëëàãàà, ýñâýë ¿ðä¿íä íóóãäàæ áàéãàà óÿëäààã¿éç¿éëñèéã îëæ èëð¿¿ëýõ, äîòîîä çºð÷èëáàéãààã ýñýõèéã ó÷èð øàëòãààíààðøàëãàõ, ìîíèòîðèíã õèéõ, ìºí òóõàéíä¿ðýì æóðàì, ïðîöåäóðûí ñóë òàëûãîëæ èëð¿¿ëýõ, ¿íýëãýý õèéõ á¿õýëäýýcritical thinking-ä ñóðàëöàæ áàéíàãýñýí ¿ã þì. Äýýðõ æèøýýíèé õóâüä,ä¿í øèíæèëãýý õèéñíèé ýöýñò îþóòàí


(ñóðàëöàã÷, ñóäëàà÷) ìàíàé óëñûíìàõíû áîðëóóëàëò, ¿íèéí õàìààðëûíòýãøèòãýëèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä ÿãîäîî íàäàä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýëáàéãàà ýñýõ, áàéõã¿é áîë õààíààñìýäýýëëýý îëæ àâàõ, ÿìàð çàãâàðààð¿íýëýõ, åðººñºº òóõàéí ï¿¿ñèéí õóâüäýðýëòèéí òýãøèòãýëèéã áîäîæ îëíîãýæ áàéíà óó, ¿ã¿é þó ãýõ ìýò îëîíàñóóëòàíä ººðèéí ç¿ãýýñ ¿íýëãýýãõèéæ äèñêóññ õèéõ ÷àäâàðòàé áîëíîãýñýí ¿ã þì.

Á¿òýýõ: Ýíý ¿å øàòàíä îþóòàíìýäëýãèéí íýãæ, ýëåìåíò¿¿äèéã“ºðæ” øèíý á¿õëèéã áèé áîëãîõ÷àäâàðòàé áîëíî ãýñýí ¿ã þì. ¯¿íèéòóëä ç¿ãýýð íýã ÿìàð íýãýí á¿õëèéãá¿òýýõ áèø ìàíàé íèéãìèéí õýðýãöýý,àñóóäàë íü þó áîëîõûã ìýäýõ, ýíýõ¿¿á¿õëèéã á¿òýýæ ÷àäâàë áèäíèéàñóóäàë, õýðýãöýý ÿìàð ò¿âøèíäõàíãàãäàõûã, åð íü íàäàä áàéãààìýäëýãèéí íýãæ¿¿ä ìèíèé çîðüæáàéãàà á¿õëèéã á¿òýýõýä õ¿ðýëöýõ ¿¿ãýõ ìýòèéí øèíæèëãýýã õèéõ÷àäâàðòàé áîëíî. ¯¿í äýýðýýòóëãóóðëàí á¿õëýý á¿òýýõ òºëºâëºãººãçîõèîõ, àñóóäëàà øèéäâýðëýõýýð ¿éëàæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõ óð ÷àäâàðòàé

áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Áèäíèé àâñàíæèøýýíèé õóâüä, ªºðèéí õ¿ðýýíä îäîîáàéãàà ìýäëýãèéí íýãæ¿¿äèéã øèíýýðýðýìáýëýõ, ººð õýëáýðýýð óãñðàõ ãýõ ìýòçàìààð îþóòàí ìàíàé æèøýýí äýýðìàõíû ýðýëò, ¿íèéí õàìààðëûíòýãøèòãýëèéã çîõèîæ ýíý òýãønòãýëíü áîäèò áàéäëûã õýðõýí òààìàãëàæáàéãàà, ÇÃ íººöèéí ìàõíûíèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ íü ýäèéíçàñàãò ÿã ÿìàð ¿ð íºëºº àâ÷èðàõ ãýõìýò áîäèò àñóóäàëä øèíæëýõ óõààíû¿íäýñëýëòýé õàðèóëòûã ºãºõ÷àäâàðòàé áàéíà ãýñýí ¿ã þì.

Èíãýýä áèä îþóòàí áèäíèé çààæáóé ìýäëýãèéã õýð õýìæýýíä ýçýìøäýãáîëîõ õýäèé õýìæýýíä ã¿íçãèéýçýìøèõ áîëîìæòîé òàëààð ÿðèëöëàà.Îäîî äàðààãèéí àñóóäàë áîëîõ îþóòíûýçýìøñýí ýíý ìýäëýãèéã áèä õýðõýíõýìæäýã òàëààð àâ÷ ¿çüå.. ¯¿íèé òóëääàðààõ õ¿ñíýãòèéã õàðúÿ. Ñóäëàà÷Âèëñîí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàðîþóòíû ìýäëýãèéã ¿íýëýõ àðãà áàðèë,õàíäëàãàä àæèãëàëò ä¿ãíýëò õèéæïðîôåññîðóóäûí ìýäëýãèéã ¿íýëýõ ¿éëÿâöàä îðîëöîõ îðîëöîî, ¿¿ðãèéã äàðààõáàéäëààð àíãèëæýý.

Îþóòíû ìýäëýãèéã ¿íýëýõýä áàãøèéí îðîëöîî (Earl, 2003)

Áàãøèéí ¯¿ðýã Çîðèëãî

Áàãø îþóòíû ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöàä çºâëºã÷èéí ¿¿ðýãòýé îðîëöîõ

Îþóòàí á¿ðò áàãø ¿íýëãýýã òàíèëöóóëæ ñóðàõ ¿éë ÿâöàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ

Áàãø õºòº÷èéí ¿¿ðýãòýé îðîëöîõ Äèàãíîç õèéõ ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ óëìààð öààøèä îþóòíûã õ¿ðýõ çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä íü õºòëºõ

Áàãø íÿãòëàí áîäîã÷èéí ¿¿ðãýýð îðîëöîõ

Îþóòíû ºñºëò, àìæèëòûã á¿ðòãýæ õýìæèõ

Áàãø ìýäýýëýã÷èéí ¿¿ðãýýð îðîëöîõ Îþóòàí, ýöýã ýõ ýñâýë ñóðãóóëèéí çàõèðãààíä òóõàéí îþóòíû ñóðëàãûí àìæèëòûã èëòãýõ

Áàãø õºòºëáºðèéí óäèðäàã÷ààð îðîëöîõ Çààõ àðãàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ, ñàéæðóóëàõ

272013. ¹04

Òýãâýë ìºí îþóòíû ¿íýëãýýãººðèéã íü ñóäëàà÷ Earl Lorna ¿íýëæ¿íýëãýý õèéõ äàðààõ ãóðâàí õàíäëàãûããàðãàæ èðñýí áàéíà.

Earl-èéí ¿çñýíýýð,1. Ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöûã ä¿ãíýõ /

Assessment of Learning/2. Ñóðàõûí òóëä ¿íýëýõ /Assessment

for Learning/3. ¯íýëýõ íü ººðºº ñóðàõ ¿éë ÿâö /

Assessment as Learning/ ãýñýíãóðâàí ÿëãààòàé áîëîâ÷ñîíèðõîëòîé ÷èã õàíäëàãóóäûããàðãàæ èðñýí áàéíà.

Ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöûã ä¿ãíýõ íü/Assessment of Learning/Õàìãèéí óëàìæèëàëò àðãà áóþóáèäíèé ä¿íãèéí ñèñòåì þì.ßìàð íýã ñåìåñòð, ýñâýë òîäîðõîéõóãàöààíû äàðàà ñóðñàí ç¿éëèéãõýìæèõ çîðèëãîîð èõýâ÷ëýíä¿ãíýõ, ýñâýë áàëëûí ñèñòåìýýð¿íýëãýýã õèéäýã.

¯¿í äýýð íýìæ õýëýõýäøàòàõóóíûã ìàøèíû áàíêèíä þ¿ëäýãøèã áàãø ìýäëýãèéã îþóòàí òàðõèíä“þ¿ëýýä” äàðàà íü áàãø “øàõñàí”ìýäëýãèéíõýý õýìæýýã øàëãàõîðîëäëîãî ÷ ãýæ òàéëáàðëàæ áîëîõ þì.Áèäíèé äýýð ¿çñýí Áë¿¿ìèéíÒàêñîíîìèéí õóâüä ìàãàäã¿éìýäëýãèéã ñàíàõ îéíä áàéðëóóëàõïðîöåññûã áèä îíîîõ ãýæ áàéæ ÷ áîëîõþì.

Ýíýõ¿¿ áèäíèé óëàìæëàëòõàíäëàãàä çàðèì ñóë òàë áàéäàã. ̄ ¿íä:

Áàãø ¿íýõýýð ä¿ãíýõ ¸ñòîé óð÷àäâàðàà áîäèòîéãîîð ä¿ãíýæ÷àääàã óó?Áàãø á¿ðèéí ä¿íä îðîëöóóëàíòîîöîæ áàéãàà ôàêòîðóóäõàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã íüñóäàëãààãààð òîãòîîãäñîí áàéíà.Ñóðëàãûí àìæèëòààñ ãàäíà ººðîëîí õ¿÷èí ç¿éëèéã áàãø

õàðãàëçàí ¿çäýã íü ìºíñóäàëãààãààð àæèãëàãäñàí.

Ñóðàõûí òóëä ¿íýëýõ/Assessment for Learning/Óëàìæëàëò àðãûí àëòåðíàòèâíýãýí õóâèëáàð þì.Ñóð÷ áóé ¿éë ÿâöàä ä¿ãíýëò /ñàéí, ìóó ãýõ ìýò/ ºãºõºä÷óõàë÷ëàõ áèø õàðèí îþóòíûñóðàëöàæ áàéãàà ïðîöåññûãòîäîðõîéëæ äàðààãèéí ñóðàëöàõøàòàíä ÿàæ ñàéæðóóëàõøààðäëàãàòàé áàéãààãòîäîðõîéëîõ, çºâëºìæèéã ºãºõÈéì ó÷èð ¿íýëãýý íü ñóðàõ ¿éëÿâöûã èäýâõæ¿¿ëæ ñàéæðóóëæºãíº ºº ãýæ ¿çäýã. Ýíý óòãààðààñóðàõûí òóëä ¿íýëýõ ãýæ Ëîðíàíýðëýñýí áàéíà.

Ýíýõ¿¿ àðãûí îíöëîã íü:¯íýëãýý ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöûíòºãñãºëä áèø ñóðàõ ÿâöûíäóíäóóð îëîí äàâòàëòòàéõèéãääýãÁàãø ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý,ãýõäýý óëàìæëàëò àðãûíçîðèëãîîñ áàãøèéí ¿¿ðýãÿëãààòàé.Áàãø òóõàéí õè÷ýýëèéí çîðèëãî,îþóòíû ìýäëýã óð ÷àäâàðûãòàëààð îéëãîëò áîëîí ¿íýëýõíºõöºë áàéäëûã ¿íýëýõøààðäëàãàòàé áîëäîã.

Ìºí ýíýõ¿¿ àðãûí õóâü øàëãàëòàíäàâñàí îþóòíû ä¿í ãýäýã íü

Òóõàéí îþóòíû ïðîãðåññûãõýìæèõýäÒóõàéí õè÷ýýëèéã ¿çýæñóäàëñàíû äàðàà õèéæ ÷àäàõ¸ñòîé óð ÷àäâàð /õ¿ëýýãäýæáàéãàà óð ÷àäâàð/ áîëîí ºíººãèéíóð ÷àäâàðûí õîîðîíäûí çºð¿¿ã¿íýëæ òîãòîîõ

Ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöûí òîäîðõîé ¿åøàòààñ “òàñàëæ àâ÷” ïðîöåññûã¿íýëýõýä àøèãëàãäàíà. Øààðäëàãàòàé


íºõöºëä õè÷ýýëèéí òºëºâëºëòºíäººð÷ëºëò îðóóëæ îþóòíû ñóðàëöàõ ¿éëÿâöûã äýìæèõ óëìààð ýöñèéí ä¿íäýýýíýõ¿¿ ñóðàëöàõûí òóëä ¿íýëýõ ýíýõ¿¿õàíäëàãûí ¿ð ä¿íä òàíõèìä ñóðàõñóðãàëò èë¿¿ ñàéæèðíà ãýæ ¿çäýã.¯ëãýðëýâýë, òîãîî÷ õîîëûã àìñààä àìòíü èéì áàéíà òèéì áàéíà ãýýäîðõèäîãã¿é, àìòûã íü ñàéæðóóëàõàäÿìàð õà÷èð íýìýõ âý ãýäãýý øèéääýãáîë çî÷èí õîîëûã àìñàæ ¿çýýä ýíý õîîëñàéõàí /ìóóõàé/ àìòòàé áàéíà ãýäýãä¿ãíýëò ºãäºãòýé òºñòýé þì /RobertStake/. Òýãýõýýð ýíýõ¿¿ ä¿ãíýõ ¿éëÿâöàä áàãø òîãîî÷ áàéõ ̧ ñòîé þó, çî÷èíáàéõ ¸ñòîé þó ãýäýã áîë òà áèäíèéõóâüä øèéäýõ ¸ñòîé àñóóäàë áîëæáàéíà.

¯íýëýõ íü ººðºº ñóðàõ ¿éë ÿâö/Assessment as Learning/ªºðºº ººðèéãºº ¿íýëýõ íü ñóðàõ¿éë ÿâöûí öºì ãýæ ¿çäýã.Îþóòàí ¿íýëýõ ¿éë ÿâöûí öºìáºãººä øèíýýð îëæ àâ÷ áàéãààìýäýýëëèéã îþóòàí ºìíºõìýäýýëýëòýé õàðüöóóëàí ä¿íøèíæèëãýý õèéæ, óð ÷àäâàðààñàéæðóóëíà.Ýíãèéíýýð îþóòàí þì ìýäýõèéíºëñãºëºíä àâòàãäàæ áàéíà ãýñýí ¿ã.

Ëîðíàãèéí ¿çýæ áàéãààãààðîþóòàí ººðºº îéëãîõã¿é áàéãàà ç¿éëáàéãààãàà ìýäýæ öààøèä ÿàõ ¸ñòîéãîîòîäîðõîéëäîã ººðºº ººðèéãºº õºäºëãºõõ¿÷ áàéõ íü ýíý àðãûí ¿íäñýí ÿëãààþì. Èéì áîëîõîîð ¿íýëãýýíèé àãóóëãàíü ¿íäñýíäýý ººð÷ëºãäºæ ¿íýëãýý íüáàãø îþóòàí õî¸ð õàìòäàà ñóóæ òóõàéíñýäýâ äýýð ººðñäèéí ¿íýëãýýã õèéæöààøèä þóã ñóðàëöàõ, õýðõýí ñóðàëöàõãýõ ìýò ¿íäñýí ñóðàõ çîðèëãîîòîäîðõîéëîõ ¿íäñýí õýðýãñýë íü ¿íýëýõïðîöåññ þì ãýæ òîäîðõîéëæ áàéíà.Îþóòàí õýí íýãíýýð ¿íýë¿¿ëýõýýõ¿ëýýæ ñóóõ ¸ñòîé áèø õàðèí ººðººîéëãîõã¿é áàéãàà ç¿éëýý óõààðààä

öààøèä ÿàõ ¸ñòîé ñòðàòåãèàòîäîðõîéëíî. ¯¿íèéã Ëîðíàç¿éðëýõäýý ýöýã ýõ÷¿¿ä õ¿¿õäýý íÿëõáàéõàä íü àñðàí àñàðñààð óëìààð áèåäààí ººðºº çààâàë õàæóóä íü áàéæàñðàõ øààðäëàãàã¿éãýýð áèå äààëãàäàãøèã ñóðàõ ¿éë ÿâö èéíõ¿¿ äîòðîîñîîºðíºäºã ïðîöåññ áàéëãàõûí îþóòíûíàñàí òóðøäàà ñóðàëöàõ óð ÷àäâàðûãîëãîæ áóé ÿâäàë þì ãýæ ¿çñýí áàéíà.¯íýíäýý ÷ äýýðõ õî¸ð àðãûã õàðààäáàéõàä ñóðàõ ¿éë ÿâö ãýäýã íü äàíîþóòíû ãàäààä îð÷èíä òîäîðõîéëîãäîæáàéãàà áºãººä ýõíèé àðãà íü èë¿¿ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöûã áèä ãàäíààñ íüä¿ãíýæ áàéãàà áîë õî¸ð äàõü àðãà íüáàãø îþóòàíû ñóðàëöàõ ¿éë ÿâöàäèë¿¿ òóñëàã÷, õàìòðàã÷ ýñâýëäàñãàëæóóëàã÷ààð îðîëöîæ ñóðàëöàõ¿éë ÿâöûã äýìæèæ ºãºõººð òóñãàãäàæáàéíà.

Òýãâýë ãóðàâ äàõü àðãûí õóâüäîþóòàí àÿíäàà ñóðàõ ìýäýõèéí õ¿ñýëäàâòàãäàæ ñóðàëöàõ ¿éë ÿâö îþóòàíìîòèâ, ñîíèðõîë, çîðèëãîîñ ¿¿äýíãàðäàã áàéõààð àñóóäëûã òàâüæ áàéíà.Ìèíèé õóâüä ºäèé õ¿ðòýë áàãøëàõòóðøëàãà äýýð òóëãóóðëàí õàðàõàäòóõàéëáàë, íàäòàé èéì îþóòàí íýã ÷òààð÷ áàéãààã¿é. Ìèíèé õóâüä ÷îþóòíûã õýðõýí ººðºº ººðººñººñóðàëöäàã áîëãîõ âý ãýäýãò ººðèéííîòîëãîîíä ñóóðèëñàí àðãààð õàðèóëòºãºõ áîëîìæ àëãà áàéíà.

Ãýõäýý ìèíèé àæèãëàëòààð îþóòàíñóðàëöàõààñàà ºìíº ýõëýýä ñóðàëöàõàðãàä ñóðàëöñàí áàéõ íü õàìãèéí÷óõàë ñàíàãääàã. Ìèíèé õóâüä ñàéíýñâýë ìóó ãýäýã îþóòàí áàéõã¿é áºãººäáè îþóòíàà çºâõºí ñóðàõ àðãàäààñóðàëöñàí îþóòàí, ñóðàõ àðãàäàà íýìæñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé îþóòàí ãýæ ëõî¸ð àíãèëäàã áîëñîí áèëýý. Þóòàéäýýðõ çàðèì ñóäëàà÷äûí äýâø¿¿ëýíòàâüæ áàéãààãààð îþóòàûã ººðèéíäóðààð, ººðèéãºº ÷èãë¿¿ëýí

292013. ¹04

ñóðàëöóóëäàã áîëãîõ, áèå äààñàíñóðãàëò ð¿¿ õºòëºõ ÷èã õàíäëàãà ò¿ðýíãàð÷ èðæ áàéãààã áèä õàà ñàéã¿é õàðæáîëíî. Ãýõäýý ÿàæ áèä ò¿¿íä õ¿ðýõ âý?ìàãàäã¿é áèä Áë¿¿ìèéí Òàêñàíîìèéíøàòëàëààð õàðàõàä íèëýýä ºíäºðýðýìáèéí ñóðãàëòûí ñýäâèéã îþóòàíä

Îþóòíûã ¿íýëýõ õàíäëàãà Çîðèëãî

¯íýëãýýíèé õàðüöóóëàëò

Ãîë ¿íýëýã÷

Ñóðñíûã ¿íýëýõ

/îþóòíû/ ìýäëýãèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ, àíãèëæ çýðýãëýõ,

àêàäåìèê êðåäåíøèàë îëãîõ ã.ì

Áóñàä îþóòíû ã¿éöýòãýëòýé õàðüöóóëàõ

Áàãø

Ñóðàõûí òóëä ¿íýëýõ

Áàãø õè÷ýýëýý õýðõýí çààõ øèéäâýð ãàðãàõàä äýìæëýã

¿ç¿¿ëýõ

Ãàäààä ñòàíäàðò, ýñâýë õ¿ëýýëòýíä íèéöýõ Áàãø

¯íýëýõ íü ººðºº ñóðàõ ¿éë ÿâö

ªºðºº ººðèéãºº õÿíàõ, ººðèéãºº òàñðàëòã¿é

ñàéæðóóëàõ

Õóâü õ¿íèé çîðèëãî, áîëîí ãàäààä ñòàíäàðò

íèéöýõ Îþóòàí

“çàäãàé” ñýòã¿¿ëýõýýð òàâüæ ºãâºëìàãàäã¿é áèäíèé ëåêöýýðýý “õýð÷èæ”ºãäºã ìýäëýãèéí ýëåìåíò¿¿äèéãîþóòàí àñóóäëûã øèéäâýðëýõøààðäëàãûíõàà õ¿ðýýíä ººðººëîãèêèéí õóâüä ò¿âýãã¿é îëæ õàðàõìàãàäëàëòàé ÷ áàéæ ìýäýõ þì.

Äýýðõ ãóðâàí õàíäëàãûí õàðüöóóëàëò (Earl Lorna, 2003)

Áèä ºíººäºð äýýðõ ãóðâàí¿íýëãýýíèé àðãûã íýãèéã íü íºãººòýéýñðýãö¿¿ëæ, áóñäûã íü á¿ð ¿ã¿éñãýõìýòýýð ¿íýëãýýíèé óëàìæëàëò àðãààðààõàíäàæ áîëîõã¿é þì. Ìàãàäã¿é ýíýõ¿¿õàíäëàãà òóñ á¿ðäýý áèäíèé ºäºð òóòàìîþóòàíòàé õàðüöàõ ¿éë ÿâöàä òîäîðõîéõ¿ðýýíä èëýð÷ áàéäàã íü ãàðöààã¿éþì. Áèä èõ ñóðãóóëèéí ïðîôåññîðãýäýã óòãààðàà òóõàéí ¿íýëãýýíèé¿íäñýí çàãâàðûã äýýðõ ãóðâàí çàãâàðòîðóóëæ õàðæ ÷àäñàíààðàà îþóòàíäõ¿ðãýõ ¿éë÷èëãýýã èë¿¿ áîëîâñðîíãóéáîëãîõ, îþóòíû ñóð÷ ìýäëýã ýçýìøèõÿâöûã èë¿¿ õºõ¿¿ëýí äýìæèõ áèäíèéýí òýðã¿¿íèé çîðèëãîäîî àëü àëü¿íýëãýýíèé àðãûã àøèãëàõ íüñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãñàéæðóóëàõàä äýì áîëíî ãýæ ¿çýæáàéãàà èëýðõèéëýýä õî¸ðäóãààðàñóóäëûí õ¿ðýýãýý ¿¿ãýýð õÿçãààðëàÿ.Èíãýýä áèäíèé ñ¿¿ëèéí àñóóäàë áîëîõÁàãøèéí îþóòíûã ¿íýëýõ ¿éë ÿâöººðºº òîãòñîí ïðîöåäóðûí øèíæòýé¿éëäýë ¿¿ ýñâýë áàãøèéí ººðèéíõ íü

õºãæëººñ õàìààðààä ¿ðãýëæººð÷ëºãäºæ õºãæèæ ÿâäàã ¿éë ÿâö óóãýäýã ãóðàâ äàõü àñóóäàëäàà îðî¸.

Áàãøëàõ Óð ÷àäâàðûí ÕºãæëèéíÇàãâàð (Kugel, 1993)

Êóãåë ¿íäñýíäýý áàãøëàõ óð÷àäâàðûí õºãæëèéí õî¸ð ¿å øàòàíäõóâààí àâ÷ ¿çñýí áàéíà. ¯¿íä:

1. (Õè÷ýýëèéí ñýäâèéã) çààõàäòºâëºðºõ

2. (Îþóòíû) ñóðàëöàõàä òºâëºðºõõî¸ð ¿å øàòàíä àâ÷ ¿çñýí.


(Õè÷ýýëèéí ñýäâèéã) çààõàä òºâëºðºõ ¿å øàòíû õóâüä:

(Îþóòíû) ñóðàëöàõàä òºâëºðºõ:

Ýíýõ¿¿ ¿å øàòààñ õàðâàë áàãø íüìýäýýëýë äàìæóóëàã÷èéí ýêñïåðòýýñ,ýñâýë ìýäýýëëèéí äàìæóóëàã÷èéí“äàñãàëæóóëàã÷” áîëîõ õ¿ðòëýý ººðººñóðàëöàõ ïðîöåññò ñóðàëöàæ áàéäàãáàéíà. Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà äýýð ¿íäýñëýýäáàãøèéí óð ÷àäâàð, îþóòíû ñóðàëöàõ

¿éë ÿâöûã îéëãîõ ¿å øàòààñààõàìààðààä áàãøèéí îþóòíû ìýäëýãèéãä¿ãíýõ ¿éë ÿâöàä îðîõ îðîëöîî äàðààõáàéäàëòàé áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é.

312013. ¹04

Áàãøèéí áàãøëàõ óð ÷àäâàðûí õºãæëèéí ò¿âøèí áîëîí îþóòíûìýäëýãèéã ¿íýëýõ ¿éë ÿâöûí õîîðîíäûí õàìààðàë:

Áàãøèéí Õºãæëèéí

¿å øàò

Áàãøëàõ óð ÷àäâàðûí ¿íäñýí

àñóóäàë

Îþóòàíû ¿íýëãýýíä îðîëöîõ áàãøèéí

¿¿ðýã

¯íýëãýýíèé ¿íäñýí ôîêóñ

2). Îþóòíû ñóðàëöàõàä òºâëºðºõ ¿å øàò

5-ð ¿å øàò Á¿ãäýýðýý õàìòðààä ýíý òºñºë äýýð àæèëëàõ óó?

Õàðèëöàí ÿðèëöàã÷, ñàíàë ñîëèëöîã÷, ìýòãýã÷

Àñóóäàë øèéäâýð-ëýõ, õàìòðàõ, öàã õýìíýõ

4-ð ¿å øàò

ßàæ õè÷ýýëèéí ñýäâèéã îþóòíû ¿íäñýí àñóóäàëä íèéö¿¿ëýí òàâèõ âý? ßàæ îþóòíû ñîíèðõëûã òàòàõ âý?

Ñîíèðõîëòîé àñóóëò àñóóã÷, çºâëºã÷, õè÷ýýëýý õèéõèéã øàìäóóëàã÷

Îþóòàí á¿ðýýñ ººð ººðèéí ò¿âøèíãýýñ íü íýã øàò àõèñàí àñóóëò, äààëãàâàð ºãºõ

3-ð ¿å øàò

Îþóòíóóä “þó ÷” ñóðàõã¿é áàéãàà òóë óëàì èõèéã óëàì ñàéí çààõ

Ñòàíäàðò äààëãàâðààð “áºìáºãäºã÷” áàñ çàñ÷ àìæèõã¿é ñàíäðàã÷

Ñòàíäàðò ïðîöåäóðûí áîëîí òîãòñîí ìýäëýãèéí ìàø ºðãºí öàð õ¿ðýýã øàëãàëòàíä áàãòààõ

1). Õè÷ýýë çààõàä òºâëºðºõ ¿å øàò

3-ð ¿å øàò

Áè õè÷íýýí ñàéí çààãààä çààãààä îþóòíóóä ñýäâýý íýã ë ã¿åõýí îéëãîîä áàéíà.

Ñåìåñòðèéí òºãñãºëä øàëãàëò àâ÷ îþóòíóóä íü õàíãàëòã¿é ä¿í àâàõûã õàðààä øîêîíä îðíî.

Îþóòíû ¿ð ä¿íãèéí òàëààð ìàø ºíäºð ã¿éöýòãýëèéí õ¿ëýýëò

2-ð ¿å øàò Çààõ ¸ñòîé ñýäâýý áè á¿ðýí çààæ ÷àäàæ

áàéíà óó?

Ñåìåñòðèéí òºãñãºëä àâñàí øàëãàëòûí ä¿í áàãøèéí õóâüä ñàíàìñàðã¿é ¿çýãäýë áºãººä ñàéí ä¿í àâñàí îþóòíû íýðèéã ìýð ñýð òîãòîîæ àâíà. Øàëãàëòûí àñóóëò íýã ñýäýâ äýýð õýò èõ òºâëºðñºí, ýñâýë çàðèì ñýäâèéã òýð ÷èãò íü îðõèãäóóëñàí ãýõ ìýò

Òàíõèìä çààñàí ñýäýâ

1-ð ¿å øàò

Õýðõýí îéëãîìæòîé çààõ âý? Ñýäâýý õýðõýí ººðºº ñàéí îéëãîõ âý?

Ñåìåñòðèéí òºãñãºë ãýäýã áîë àâðàë. Øàëãàëòûí àñóóëòóóä ýìõ öýãöã¿é, çàðèì ñîíãîõ õàðèóëò áóðóó

Òàíõèìä çààñàí ñýäýâ


Ä¿ãíýëò:Ìýäëýã ãýäýã çºâõºí ñóðàëöàæ

áàéæ áîëãîäîã öîð ãàíö áàðàà áèëýý.Ýíýõ¿¿ ìýäëýã îëãîõ ¿éë ÿâöûã áàãøíàð ººðñäèéí áîäèò òóðøëàãà äýýð,îþóòàí á¿ðèéí ñóðàëöàõ ¿éë ÿâö äýýðõèéñýí àæèãëàëòààñàà ìºí õàìòðàíç¿òãýã÷ áàãø íàðààñàà ñóðàëöäàã.Õýäèéãýýð áàãø íàð àíõ çààõ àðãûãñàéí ìýääýãã¿é ÷ õàìãèéí õóðäàí,õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé ñóðàëöàã÷ íüïðîôåññîðóóä ººðñäºº áàéäàã. Áàãøñýäýâ ð¿¿ãýý ã¿í íýâòðýõ òóòàì îþóòíûñóðàëöàõ õàíäëàãà, îþóòíû ñóðàõñòðàòåãèéã ìýäýð÷ ýõýëäýã íü íóóöáèø áèëýý. Ýíý óòãààðàà Êóãåëèéíçàãâàð áîëîõ áàãø ýõëýýä ñýäâýýýçýìøýýä äàðàà íü îþóòàíäàà õýðõýíõ¿ðãýõ àðãàà ººðèéí àðãààð õàéæýõýëäýã. Ãýõäýý òýä òàñðàëòã¿éãýýðõàéäàã áºãººä ìºí òàñðàëòã¿éñóðàëöàæ áàéäàã. Èéìä áàãøèéí óð÷àäâàðûí õºãæèë òàñðàëòã¿é áºãººä¿¿íòýé óÿëäààä îþóòíûã ¿íýëýõ ¿éëÿâö ÷ ìºí òàñðàëòã¿é ñàéæðàõ íüãàðöààã¿é þì.

Àøèãëàñàí íîì:1. À.Àìàðæàðãàë, Ëåêöèéí

Õóðààíãóé, ÕÈÑ, 20122. Earl, Lorna., Assessment of

Learning, for Learning, and asLearning, Chaptre 3,

3. Assessment as Learning: Usingclassroom Assessment to MaximizeStudent Learning. Thousand Oaks,CA, Corwin Press, 2003

4. Kugel, Peter., “How ProfessorsDevelop as Teachers”, Studies inHigher Education, Volume 18,No.3, 1998

5. Morgan., Chris., Lee Dunn, SharonParry and Meg O’Reilly, TheStudent Assessment Handbook,RoutledgeFalmer, New York, 2008

332013. ¹04

Àëèâàà èõ, äýýä ñóðãóóëüòåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëòûãàìæèëòòàé ÿâóóëàõûí òóëä îþóòàí,áàãø, ñóðãàëòûí àëáà, ñàíõ¿¿ãèéíàëáà çýðýã á¿õ íýãæ¿¿äýý õîëáîñîííýãäñýí ñèñòåìòýé, ò¿¿íèéãýý áàéíãàóëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîäîã áàéõ íüõàìãèéí íààä çàõûí øààðäëàãà þì.Ýíý íü îþóòàí ººðò õýðýãòýé ìýäýýëëýýöàã òóõàéä íü, ººðòºº ÿìàð ÷òºâºãã¿éãýýð ìºí õýíèé ÷ àæèëä ñààäáîëîëã¿éãýýð îëæ ìýäýõ áîëîìæèéãá¿ðä¿¿ëäýã.

Õ¿ì¿¿íëýãèéí Óõààíû ÈõÑóðãóóëèéí õóâüä unimis.mn ñ¿ëæýýãàøèãëàí îþóòíóóä ä¿íãèéí áîëîíòºëáºðèéí òàëààðõ ìýäýýëëýý õàðäàã,áàãøäàà, àíãèéíõàíäàà èìýéë èëãýýæáîëäîã çýðýã õýä õýäýí äàâóó òàëòàé.Áàãø íàðûí õóâüä çàõèðãààíààñèëãýýñýí ìýäýý ìýäýýëëèéã õàðàõ,óëèðëûí ýöñèéí ä¿íã îðóóëàõ,õè÷ýýëèéí õóâààðèà õàðàõ,îþóòíóóäàä ìýäýýëýë ÿâóóëàõ çýðýãòàøèãëàãäàæ áàéãàà áà ýíý íü îþóòíûä¿íã áàãø íàð ãàðààð áè÷èæ ºãäºã,ãàðààð áè÷ñýí ä¿íãèéí õóóäàñòîäîðõîéã¿é øàëòãààíààð àëãà áîëäîãìºí òºãñºã÷äèéí äèïëîìûã ãàðààðøèâæ õýâëýäýã áàéñàí ñàÿõíû ¿åòýéõàðüöóóëàõàä ìàø òîì äýâøèë áèëýý.Ãýõäýý unimis.mn äýýð áàéãàà ìýäýý,ìýäýýëýë áàéíãà øèíý÷ëýãääýãã¿éãýýñºíººäºð áóþó 2013 îíû 11-ð ñàðä 2010-2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëä èëãýýñýíçàð e-office-í í¿¿ðýí äýýðõ “Øóóðõàéçàð” õýñýãò áàéðøñààð áàéãààã õàðæáîëíî.

Ìèíèé áèå ÀÍÓ-ä ìýäýýëëèéíòåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëñýí

ÒÅÕÍÎËÎÃÈÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍÝÍÃÈÉÍ À× ÕÎËÁÎÃÄÎË

(ÀÍÓ, Èíäèàíàãèéí Èõ Ñóðãóóëèéí æèøýýí äýýð)

Ý.Óíäðàà, ÀÈÁÕÑÒ-èéí, áàãø

òóðøëàãààðàà äýýã¿¿ðò îðäîãÈíäèàíàãèéí Èõ Ñóðãóóëüä áàãøñîëèëöîîíû õºòºëáºðººð íýã æèëñóðàëöàõäàà çºâõºí îþóòíû í¿äýýðáèø òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëòÿâóóëàõ, ñîíãîõ ñèñòåìä øèëæèõòàëààð áàãàã¿é õóãàöààíä ÿðèãäàæáàéãàà ñóðãóóëüä àæèëëàäàã áàãøèéíõóâèàð òóñ ñóðãóóëèéí ñèñòåìèéíçîõèîí áàéãóóëàëòòàé, ã¿éöýòãýõ¿¿ðýã, õýðõýí àæèëëàäàã òàëààð, òýðäóíäàà îþóòíóóä àëèâàà àñóóäëààðñóðãóóëèéí áàãø áîëîí áóñàä àëáàíòóøààëòàíòàé áèå÷ëýí óóëçàõøààðäëàãûã áàãàñãàõàä óã ñèñòåì ÿìàð¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áîëîõûã àæèãëàñàíòóðøëàãààñàà õóâààëöàõûã õ¿ñëýý.

Èõýíõ èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûííýãýí àäèëààð Èíäèàíàãèéí èõñóðãóóëü îþóòàí á¿ðòýý ººðèéíñóðãóóëèéí ñ¿ëæýýíä íýâòðýõ ýðõîëãîõ áà óã õàÿãààð òóõàéí îþóòàíäõàìààòàé á¿õ ìýäýýëýë èìýéëõýëáýðýýð òîãòìîë õ¿ð÷ áàéäàã. ¯¿íä:ñóðãóóëèéí ä¿ðýì æóðàì, íîìûí ñàí,îþóòíû áàéð ñóðãàëòûí òºëáºðòýéõîëáîîòîé ìýäýýëýë, ëåêö, ñóðãàëòñåìèíàðûí çàð, ñóðàëöàæ áóéìýðãýæèë áîëîí ñîíèðõëûíõîî÷èãëýëýýð ýëñýõ áîëîìæòîé êëóá,õîëáîîäûí ìýäýýëýë, ñóðãóóëü äýýðçîõèîí áàéãóóëàãäàæ áóé àðãàõýìæýýíèé òàëààðõ ìýäýýëýë,òàíèëöóóëãà, çàð, ìºí øààðäëàãàòàéàíõààðóóëãóóä òîãòìîë èðäýã.Èíãýñíýýð îéëãîìæã¿é, òîäîðõîéã¿éáàéäàë, ¿ë îéëãîëöîë ¿¿ñýõýýññýðãèéëýõ áà îþóòàí õýðýãöýýòýéìýäýýëëèéã òóõàé á¿ðò íü àâñíààðãýíýò çàðëàãäñàí äàõèí øàëãàëò çýðýã


¿éë àæèëëàãààíààñ àðãà õîöðîõã¿é,ìºí áèå áèåíýýñýý àñóóæ ñóð÷ òºâºãóäàõ øààðäëàãà ìàø áàãà áàéõ áà ýíýíü ººðèéíõºº ÷ áóñäûí ÷ öàã çàâûãõýìíýæ áàéãàà õýðýã þì.

Óã ñèñòåìä á¿õ øàòíûìýðãýæëèéí çààâàë ñóäëàõ áîëîíñîíãîõ õè÷ýýë¿¿äèéí òàëààðõòîäîðõîéëîëò, øààðäëàãà, îíöëîãóóä,øèëæèí ñóðàëöàõàä øààðäëàãàòàéìýäýýëýë áîëîí àíãèéí áàãòààìæ,õè÷ýýë ñîíãîëòûí çààâàð÷èëãàà,õè÷ýýëèéí õóâààðü, õè÷ýýë çààõáàãøèéí ìýäýýëýë, õè÷ýýë õîîðîíäûíóÿëäàà õîëáîî, øààðäëàãà çýðãèéãíàðèéâ÷ëàí çààæ ºãñºí áàéäàã íüîþóòàíä õ¿ññýí õè÷ýýëèéíõýý òàëààðäýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àâàõ, çºâñîíãîëòîî õèéõ áîëîìæ îëãîäîã äàâóóòàëòàé. Ìºí óëèðàë ýõýëìýãö îþóòíûìýäýýëëèéí ñàíä õè÷ýýë òóñ á¿ðýýðãàðãàñàí õàâòàñíóóä õàðàãäàõ áà ýíäîþóòíû ºãºõ ¸ñòîé øàëãàëò,äààëãàâðóóäûã õýäýí îíîîòîé áîëîõìºí äààëãàâðûí ã¿éöýòãýë õýäýíõóâüòàé áàéãàà, õýäýí îíîî öóãëóóëñàíáàéãàà çýðýã íü ìàø òîäîðõîé,îéëãîìæòîé áàéäãààñ ÿìàð ÷ îþóòàíòýíõèì áîëîí ñóðãàëòûí àëáàíäáèå÷ëýí î÷èæ, àñóóæ ëàâëàí òºâºã ñààäó÷ðóóëàõ õýðýãã¿é áàéäàã.

Øàëãàëò ºãºõ, àñóóãäàõ, áèåäààëòûí àæèë ºãºõ çýðýã àæëûãñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàí ºã÷, àâ÷áàéäàãò ìºí õýä õýäýí äàâóó òàë áàéãààíü àíçààðàãäñàí. Òóõàéëáàë îþóòàíÿìàð íýã õè÷ýýëèéí óëèðëûí ÿâöûíýñâýë óëèðëûí ýöñèéí øàëãàëòûãòîäîðõîé øàëòãààíû óëìààñ ºãººã¿éáîë àâàõ ¸ñòîé ä¿íãýý àâ÷ ÷àäàõã¿éòîõèîëäîëä òóõàéí õè÷ýýëýýðîëãîãäñîí áîëîí áèå äààí ñóäëàõàæëóóäààð îëæ àâàõ ìýäëýãèéãýçýìøñýí áàéõ íü ÷óõàë ó÷ðààñ ÿìàð÷ õ¿íäýòãýõ øàëòãààíû óëìààñ,æèøýý íü ýìíýëýãò õýâòýí

ýì÷ë¿¿ëñíèé óëìààñ øàëãàëòàà öàãòíü ºãººã¿é ýñâýë áèå äààëòûí àæëûãöàãò íü ÿâóóëààã¿é òîõèîëäîëä ñèñòåìäààëãàâàð èëãýýõ õýñãèéã àâòîìàòààðõààõ ó÷èð äààëãàâðûí õóãàöààã ñóíãàõ,áàãøààñàà ãóéæ äàðààãèéí õè÷ýýëõ¿ðòýë õîéøëóóëàõ ãýñýí àñóóäàëãàðàõã¿é.

Õè÷ýýë á¿ðèéí ýëåêòðîí õàâòñàíäá¿õ ç¿éë òîäîðõîé, äàðààãèéí øàëãàëò,äààëãàâðûã ÿâóóëàõàä ¿ëäñýí õóãàöààãºäºð, öàã, ìèíóòààð íü õàðóóëàõ ó÷èðîþóòàí ò¿¿íä çàõèðàãäàí äààëãàâðûãöàãò íü õèéõ õàðèóöëàãûã óõàìñàðëàõáà íýã ìèíóò õîöîðñîí òîõèîëäîëäèëãýýõ õýñýã àâòîìàòààð õààãäàíà, ÿìàð÷ øàëòàã, øàëòãààíûã ñîíñîõ õýííýãýí õ¿í îþóòíû õàæóóä áàéõã¿é.Îþóòàí òóõàéí äààëãàâðûãºãººã¿éãýýñýý áîëîîä õàíãàëòã¿é ä¿í¿ç¿¿ëñýí òîõèîëäîëä òóõàéí õè÷ýýëèéãäàõèí ñóäëàõ òàëààðõ àñóóäëûã îþóòàíñóðãàëòûí àëáà, ýñâýë áàãøààñ ººðèéíáèåýýð àñóóõ øààðäëàãà îãò áàéõã¿é,ó÷èð íü ýëåêòðîí õýëáýðýýð õàíãàëòòàéìýäýýëýë àâíà.

Ìºí óã ñèñòåìä ñóðãóóëèéííîìûí ñàí äàõü öààñàí íîìûí áîëîíýëåêòðîí íîì, ñýòã¿¿ëèéí ñàíõîëáîãäñîí áàéäàã. Áàãø íàð ÷ òóõàéííîìûí ñàíãààñ ÿìàð êàòàëîãèéí ÿìàðíîì ñóðàõ áè÷èã ñóäëàõûã íüñóðãóóëèéí íîìûí ñàí áîëîí áóñàäíèéòèéí ìýäýýëëèéí áààçòàé õîëáîæºãñºí áàéäàã ó÷èð îþóòíû öàã çàâûãõýìíýäýã. Ìºí óã ñèñòåìýýñ áàãø,îþóòíóóääàà øààðäëàãàòàé ïðîãðàìûã¿íý òºëáºðã¿é òàòàæ àâ÷ õýðýãëýõáîëîìæèéã á¿ðýí îëãîäîã. Èíãýñíýýðàëèâàà õè÷ýýëèéã áàãø øààðäëàãàòàéò¿âøèíä áýëòãýõ áîëîí îþóòíóóäàäõè÷ýýëýý õèéõýä íü òóëãàð÷ áîëîõòåõíèêèéí àñóóäëûã á¿ðýíøèéäâýðëýæ ºã÷ áàéãàà õýðýã þì.

ªºð íýãýí àøèãòàé òàë íü ñèñòåìää¿íãèéí õýñãèéã òóñãàéëàí, íàðèéí

352013. ¹04

òîõèðóóëãàòàéãààð õèéñýí áàéõ áà,óëèðëûí ÿâöàä òóõàéí îþóòíû¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéã ä¿ãíýñýí áàéäëûãáàãø áàéíãà îðóóëàõ áà îþóòàíóëèðëûí àëü ÷ ¿åä ººðèéí ÿâö,àìæèëòàà õÿíàõ áîëîìæòîé. Ìºí ä¿íãáàãø ë îðóóëàõ áà ÿìàð ÷ õºíäëºíãèéííýãæýýñ ä¿í îðóóëàõ áîëîìæã¿é.Íýãýíò îðóóëñàí ä¿íã “äàõèíøàëãàëò”-ûí ä¿í õýëáýðýýð ººð÷ëºõÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áà òóõàéí ä¿íáàãøèéí ººðèéí õóóäñàíä áàéíãàõäãàëàãäàíà, îþóòíû äèïëîì äýýð ÷òýð õýâýýð áè÷èãäýíý. Ýíý íü áàãøèéíîðîëöîîòîéãîîð áîëîí îðîëöîîã¿éãýýðä¿í ººð÷ëºãäºõ ìàãàäëàë, ¿ëèòãýëöëèéã ¿ã¿é áîëãîäîã.

Ìºí óã ñèñòåìä çºâõºí áàãøèéíîðóóëñàí òóñãàé êîä, íóóöëàëààð ä¿íõàäãàëàãäàíà, òóõàéí ä¿í íü õýäýíæèë áîëñîí ÷ áàãøèéí ìýäýýëëèéíñàíä õàðàãäñàí õýâýýð áàéõ áà ä¿íä õýí÷ ãàð õ¿ðýõ áîëîìæ áàéõã¿é. Áàãøààðáîëîí áàãøààñ õàìààðàëã¿éãýýð ä¿íçàñàãäàõ ãýñýí àñóóäàë áàéõã¿é áîëîõíü ìàíàéõíû îéëãîäãîîð ä¿í çàñäàã,îþóòíû ä¿í òóõàéí ñåìåñòðò àâñàí ä¿í,òºãñºëòèéí äèïëîì äýýð áè÷èãäñýí ä¿íçºð¿¿òýé áàéäàã ãýñýí îéëîëòûãáàéõã¿é áîëãîäîã.

Ìºí ò¿¿í÷ëýí èõýíõ õè÷ýýëèéíõóâüä óëèðëûí ýöñèéí ä¿íòîîöîîëîõîä îíëàéíààð àâñàí øàëãàëò,áèå äààí ñóäëàõ àæëûí ã¿éöýòãýëèéíä¿í èõýýõýí õóâèéã ýçëýõ òóë èõýíõòîõèîëäîëä îþóòàí áàãøòàé ººðèéíáèåýýð óóëçàæ øàëãàëò ºãºõ, àñóóãäàõõóâèëáàð áàéõã¿é ó÷èð áàãø íàðûíòàëààð ÿðèãääàã îþóòíûãÿëãàâàðòàéãààð ä¿ãíýäýã ãýñýíø¿¿ìæëýë ãàðäàãã¿é.

Òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ñóðãàëòûãÿâóóëàõûí òóëä ñóðãóóëèéí äîòîîäñ¿ëæýýíèé ïðîãðàììûã áîëîâñðîíãóéáîëãîõ, á¿õ ñàëáàð íýãæ, õ¿í òóñá¿ðèéã ñ¿ëæýýíä õîëáîõ, õîîðîíäîî

óÿëäàà õîëáîîòîé àæèëëàõ íºõöºëèéãá¿ðýí õàíãàõûí õàìãèéí ýíãèéí äàâóóòàëóóä íü öààñ õýðýãëýõã¿é áàéõ,áèå÷ëýí óóëçàõ øààðäëàãàã¿é áàéõ,á¿õ ç¿éë áàðèìòòàé áàéõ, ä¿íãèéíñèñòåì õàíãàëòòàé õàìãààëàëòòàé áàéõçýðýã þì.


ÒÅÕÍÎËÎÃÈÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒGOOGLE DRIVE

Ä.Äàãèéìàà, Á.Ò¿âøèíòºð, ÑÌÒ-èéí òýíõèì

Ñóðãàëòàíä õýðýãëýäýã òîíîãòºõººðºìæ¿¿äèéí ÷àäàìæ ¿ëýìæíýìýãäýí, õýðýãëýõýä óëàì ë õÿëáàðäºõºì áîëæýý. Îð÷èí öàãèéí àíãèòàíõèìä ÿíç á¿ðèéí òîíîã òºõººðºìæøèíýýð àøèãëàãäàõ áîëëîî. Îéðûí íýãæèøýý ãýâýë, ÁÍÕÀÓ çàðèì èõ, äýýäñóðãóóëèéí àíãè òàíõèìûí îð÷èíäøèéäâýðëýõ øàëãàëò, õóðàë çºâëºãººíèé¿åýð ¿¿ðýí òåëåôîíû ñ¿ëæýýã õààäàã àæ.¯¿íèéã õàðèí áàðóóíû îðíóóä õ¿íèéýðõýíä á¿ä¿¿ëãýýð õàëäàæ áóé õýðýã ãýæ¿çýí õóóëü áóñ ¿éëäýëä òîîöîæ áàéãààþì. ßìàðòàà ÷ òåõíîëîãèéí ýíý øèéäýëøàëãàëò ø¿¿ëãèéí ¿åä ãàð óòàñàøèãëàí õóóëàõ, ýñâýë ÷óõàë õóðàëçºâëºëãººíèé ¿åä áóñäûí àíõààðëûã ãàðóòñààð ñàðíèóëàõ çýðýã ¿éëäëèéã òàñëàíçîãñîîæ ÷àäàõ íü äàìæèãã¿é.

Îð÷èí öàãèéí ñóðãàëòàä òåõíèêòîíîã òºõººðºìæººñ èë¿¿òýéèíòåðíåòèéí ñ¿ëæýý, ïðîãðàìõàíãàìæèéã ò¿ëõ¿¿ àøèãëàæ áàéíà.Òóõàéëáàë, ñ¿ëæýýíèé îð÷èíä äóðûííýã êîìïüþòåðèéí äýëãýöèéã, ò¿¿í äýýðàæèëëàæ áàéãàà ÿìàð íýã ïðîãðàìûãáóñàä á¿õ êîìïüþòåðò íýãýí çýðýãõàðóóëàõ, õ¿ñâýë òóõàéí êîìïüþòåðèéíóäèðäëàãûã ñ¿ëæýýíèé àëü ÷ õýðýãëýã÷ãàðòàà àâ÷ áîëîõ áîëîìæîîð õàíãàäàãïðîãðàì õàíãàìæèéã ºðãºí àøèãëàæáàéíà. Èéì òºðëèéí ïðîãðàìä:BeAnyhwere, Mikogo, Glance, GoToMyPC,IBM Lotus Sametime, ìàíàéõíû ñàéíìýäýõ Teamviewer çýðãèéã íýðëýæáîëíî. Ýäãýýðèéã ñóðãàëòûí îð÷èíäàøèãëàõ íü äàðààõ äàâóó òàëóóäòàé þì.¯¿íä: Àëü ÷ îþóòíû õèéæ áóé àæëûãáóñàä íü áàéðíààñàà õºäëºõã¿éººðèéíõºº äýëãýöýýð õàðàõ. Æèøýý íü,

áàãø íèéòëýë çàñâàðëàæ áàéõûãîþóòíóóä õàðæ áàéõ, áàãø ñîíèíû ýõáýëòãýæ áàéõûã íýã á¿ð÷ëýí õàðæ, çàðèìòîõèîëäîëä îþóòíóóä êîìïüþòåðýýñýýíýâòýð÷ îðîëöîæ áîëíî. Èíãýñíýýðîþóòíû îðîëöîî ñàéæèð÷, òýäíèéãõè÷ýýëèéí öàãò õè÷ýýëèéí áóñ ç¿éëõèéõ áîëîìæèéã õÿçãààðëàõ ãýõ ìýòèéãíýðëýæ áîëîõ þì.

ßìàð íýã ñóäàëãàà õèéæ áóéýðäýìòýí áàãø íàð õèéãýýä îþóòàíñóðàã÷èä ººðèéí ñóäàëæ áóé ñàëáàðûíøèíý ñýðãýã ìýäýýëëèéã öàã àëäàëã¿é,òîãòìîë àâ÷ áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.Èíãýõèéí òóëä áèä õ¿ññýí ìýäýýëëýýõàéæ Google-èéí õýäýí ñàÿ ¿ð ä¿íã íýãá¿ð÷ëýí øàëãàõ õýö¿¿, øàëãàõã¿é áàéõõýö¿¿ áàéäàëä îðäîã. Òýãâýë äýëõèéíèéòèéã õàìàðñàí èíòåðíåò ñ¿ëæýýíäòàíû ñîíèðõîæ áóé ìýäýýëýë øèíýýðíýìýãäýí îðæ èðýõ á¿ðò öàõèì õàÿãààðòàíü òýð ìýäýýëýë èðæ áàéõ áîëîìæòîéáîëîîä áàéãàà þì. ªºðººð õýëáýë òàìýäýýëëèéã áèø, ìýäýýëýë òàíûã ººðººîëæ èðýõ íü. Ýíý òºðëèéí ¿éë÷èëãýýãdasPing, ChangeDetection, Google Alertsçýðýã ýõ ñóðâàëæààñ àâ÷ áîëîõ þì.Òåõíîëîãèéí äýâøèë, áîëîìæóóäûíòóõàéä ýíý ìýòýýð äóðäâàë ÷àìã¿é óðòæàãñààëò ãàðíà. Õàðèí áèä òåõíîëîãèäñóóðèëñàí ñóðãàëòûí íýã õýëáýðèéíòóõàé ºã¿¿ëýõ þì. Òåõíîëîãè, òýðäóíäàà ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèäñóóðèëñàí ñóðãàëòûí îð÷íûã áèäèíòåðíåòýä ñóóðèëñàí îð÷èí ãýæîéëãîäîã. Èíãýõýýñ ÷ àðãàã¿é þì. Ýíýñàëáàðûí õºãæëèéí ãîë çàíãèëàà ¿¿íäë áàéíà.

Òýãýõýýð ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèäñóóðèëñàí áóþó Å õýðýãëýãäýõ¿¿íèé

372013. ¹04

ñàíã áèé áîëãîõîä òåõíèêèéí òàëààñàñàð èõ õºðºíãº øààðäàíà. Ýíý áîëç¿ãýýð ë áàãòààìæ ñàéòàé õýäýíêîìüïþòåðèéã íýã ºðººíèé áóëàíäòàâèàä èíòåðíåòýä õîëáîîä áîë÷èõ ç¿éëîãòîîñ áèø. Ó÷èð íü èíòåðíåòýäñóóðèëñàí, îëîí íèéòýä çîðèóëñàíàëèâàà ñàíä õýäýí õ¿í çýðýã õàíäàæ,õ¿ññýí ìýäýýëëýý ÿìàð ÷ ò¿âýãã¿é àâäàãáàéõ ãîë øààðäëàãà òàâèãäàíà. ¯¿íèéòóëä òýð îëîí õàíäàëòûã ñààäã¿éçîõèöóóëæ áàéõ õýò ºíäºð õóðäíûõîëáîëòûí òîíîã òºõººðºìæ¿¿ä, òýð èõìýäýýëëèéã õàäãàëàõ ñàíàõ îé (HDD),òýð ñàíàõ îéí íàéäâàðòàé, õýâèéíàæèëëàãààã õàíãàõ òåõíîëîãèéíøèéäýë, õàìãààëëûí ñèñòåì, ìºí ýíýá¿õíèé õýâèéí àæèëëàãààã õàíãàæ÷àäàõóéö õºðãºëòèéí ñèñòåì á¿õèéáàðèëãà áàéãóóëàìæ, çààë òàíõèìõýðýãòýé áîëíî. Ìýäýýæ èéì îð÷íûãá¿ðä¿¿ëýõ íü õ¿ññýí õ¿íèé õèéõ àæèëáèø íü ýíäýýñ õàðàãäàíà. Ìàíàé óëñûíõóâüä Çàñãèéí ãàçàð, õóâèéíõýâøëèéíõýíòýé õ¿÷ õàâñðàí áàðèíáàéæ ñàÿ íýã øààðäëàãà õàíãàõóéö ýíýòºðëèéí áàéãóóëàìæòàé áîëîõîîðáîëëîî.

Íýãýíò òåõíèêèéí áîëîìæõÿçãààðëàãäìàë òîõèëäîëä áèä õèëèéí÷àíàäàä áàéðëàõ èíòåðíåò îð÷íûìýäýýëëèéí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýí¿¿äýýñàëü íàéäâàðòàéã ñîíãîí àøèãëàõ íüç¿éí õýðýã.

Îäîîãîîð äàí ôàéë áàéðøóóëæ,áóñàäòàé õóâààëöàõ Scribd, Docstoc,Google Docs, Issuu áîëîí wePapers çýðýã¿éë÷èëãýýí¿¿ä áàéãàà áîë. Äóðûíôàéëûí ñàíãèéí Dropbox,SkyDrive, Google Drive, iCloudáîëîí Amazon Cloud Drive çýðýã¿éë÷èëãýýí¿¿ä èíòåðíåò îð÷èíäçîíõèëîí àøèãëàãäàæ áàéíà.Ýäãýýð íü àøèãëàæ áàéãàà çàé áîëîí¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áóé áàéãóóëëàãààñààõàìààð÷ ¿íý ºðòºã íü ººð ººð áàéäàã.

Òóõàéëáàë. Google Drive-ò 15GBõ¿ðòýëõ ìýäýýëëýý ¿íýã¿é õàäãàëàæ,áóñàäòàé õóâààëöàæ áîëíî. Õàðèíò¿¿íýýñ äýýø õýìæýý øààðäëàãàòàéáîë òºëáºð òºëíº. Æèøýý íü. Òà ñàðä5 àì.äîëëàð òºëæ 100GB, 800àì.äîëëàð òºëæ 16TB õ¿ðòëýõ ìýäýýëýëõàäãàëàõ, õóâààëöàõ áîëîìæòîé þì.Õàðèí Dropbox-í õóâüä 2GB õ¿ðòýë¿íýã¿é, ò¿¿íýýñ 100GB õ¿ðòýë æèëä100 îð÷èì àì.äîëëàð áàéõ æèøýýòýé.Google Drive-ûí äàâóó òàë íü áóñäûãààáîäâîë ìýäýýëëèéí õàìãààëëûí ñèñòåìñàéòàéí äýýð íàéäâàðòàé àæèëëàãààòàéó÷èð ýíý óäàà ¿¿íèéã õýðõýí àøèãëàõòàëààð áÿöõàí çºâëºìæ áýëäëýý.

Þóíû ò¿ð¿¿íä òàíä Gmail-ûí õàÿãõýðýãòýé. Ýíä íýã ç¿éëèéã õýëýõýä

I. Google êîðïîðàöèàñ ¿ç¿¿ëäýãîíëàéí ¿éë÷èëãýýí¿¿ä áîëîõ Gmail,Google Alerts, Google+, Picasa ãýõ ìýòýäçºâõºí ãàíö õàÿãààð ë íýâòðýõáîëîìæòîé þì.

II. ¯¿íèé äàðààwww.drive.google.com öàõèì õóóäàñðóó Gmail-èéíõýý õàÿãààð íýâòýðíý.(Çóðàã 1)

Çóðàã 1.


III. Óëìààð ººðèéí õýðýãöýýíäòîõèðóóëàí ñàíàõ îéí õýìæýýãñîíãîíî.

IV. Google Drive-ä íýâòðýýä ñàí¿¿ñãýí õàäãàëàõûã õ¿ññýí ôàéë áîëîíõàâòàñûã ººðèéí êîìïüþòåðýýñ Google-èéí ñàíä õóóëàõ áóþó øèíýýð ¿¿ñãýíý.Ýë õî¸ð ¿éëäýëä æèøýý áîëãîõçîðèëãîîð Ìîíãîëûí ñýòã¿¿ë ç¿éí ò¿¿õíýðòýé õàâòàñ íýýí, ò¿¿íäýý ººðèéíêîìïüþòåðò áàéãàà Ì¯ÎÍÒ-èéíò¿¿õýí çàìíàë íýðòýé ôàéëûã õýðõýíáàéðëóóëàõûã æèøýýëüå.

1. Äýýð äóðäñàí íýðýýð õàâòàñíýýõèéí òóëä õýðýãëýýíèéöýñíèé ç¿¿í òàëûí áàãàíà äàõüCREATE öîíõ äýýð äàðíà.Èíãýõýä õàâòàñ ýñâýë îëîíòºðëèéí ôàéë ¿¿ñãýõ ñîíãîëòãàðíà (çóðàã2). Õàâòñàíäàà íýðºã÷ õàäãàëíà.

2. Äàðààãèéí àëõàì íü ¿¿ñãýñýíõàâòàñäàà õ¿ññýí ôàéëààáàéðëóóëàõ þì. Èíãýõèéí òóëäõýðýãëýýíèé öýñíèé ç¿¿í òàëûíáàãàíà äàõü CREATE öîíõíûõàæóóãèéí äýýø çààñàí ñóìòàéöîíõ áóþó Upload òîâ÷èéã äàðæººðèéí õóóëàõ ôàéëèéã ñîíãîíî.(çóðàã2)

V. ¯¿íèé äàðàà Facebook,Google+,Twitter çýðýã îëîí íèéòèéíñ¿ëæýý ñàéòóóäààñ îþóòàí íýã á¿ðèéã,ýñâýë òóõàéí àíãèéí ãðóïïèéã ñîíãîíòóõàéí ôàéëä õàíäàõ ýðõèéã ºãíº.ªºðººð õýëáýë îþóòíóóä ôàéëûã çºâõºíóíøèõ ýðõòýé áàéõ þì óó, ýñâýë ôàéëäýýð çàñâàð ººð÷ëºëò õèéõ ýðõòýé áàéõþì óó ãýäãèéã çààæ ºãíº. (çóðàã4)

Çóðàã 3

Ìºí áèäíèé ìýäýõ ¸ñòîé íýã ç¿éëáîë Google Drive íü ôàéëûí äîîðõòºðë¿¿äèéã äýìæäýã. ªºðººð õýëáýë òàäîîðõ ºðòãºëòýé ôàéëèéã ñàíäõàäãàëàõ áîëîìæòîé þì.

Image files (.JPEG, .PNG, .GIF,.TIFF, .BMP)

Video files (WebM, .MPEG4,.3GPP, .MOV, .AVI, .MPEGPS, .WMV,.FLV)

Text files (.TXT)Markup/Code (.CSS, .HTML, .PHP,

.C, .CPP, .H, .HPP, .JS)Microsoft Word (.DOC and .DOCX)Microsoft Excel (.XLS and .XLSX)Microsoft PowerPoint (.PPT and

.PPTX)Adobe Portable Document Format

(.PDF)Apple Pages (.PAGES)Adobe Illustrator (.AI)

392013. ¹04

Adobe Photoshop (.PSD)Autodesk AutoCad (.DXF)Scalable Vector Graphics (.SVG)PostScript (.EPS, .PS)Fonts (.TTF, .OTF)XML Paper Specification (.XPS)Archive file types (.ZIP and .RAR).

Òåõíîëîãèéí äýâøëèéí õóðä ºäºðñàðààð áèø öàã ìèíóòààð õýìæèãäýæáóé ýíý ¿åä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ýíýäýâøëèéã õýðõýí ¿ð ä¿íòýé àøèãëàõâý ãýäýã òîìîîõîí àñóóëò áèäíèé ºìíºòóëãàð÷ áàéíà. Òýð äóíäàà èíòåðíåòîð÷èíä ñóðãàëòûã ¿ð ä¿íòýé ÿâóóëàõøààðäëàãà íýìýãäñýýð.


ÕÈÑ-ÈÉÍ ÕÝÌÆÝÝÍÄ ÌªÐÄªÃÄªÕ Å-ÑÓÐÃÀËÒÛÍÕÈ×ÝÝË ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀÕ ÑÒÀÍÄÀÐÒ

1. Íèéòëýã ¿íäýñëýë

1.1. ÕÈÑ-èéí Å-ñóðãàëòûí ¿íäýñáîëñîí õè÷ýýëèéí ìèíèìóìàãóóëãûã òîäîðõîéëîõ, ò¿¿íèéãýëåêòðîí õýëáýðýýð áýëòãýõýäýíýõ¿¿ ñòàíäàðòûã ìºðäºíº.

1.2. Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí ìàòåðèàëíü îþóòàíä îð÷èí ¿åèéíìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí îëîëòûãàøèãëàí ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûãìýäýýëëèéí îëîí òºðºë, õýëáýðýýð(òåêñò, çóðàã, äóó àâèà, õºäºëãººíòä¿ðñ, âèäåî, ã.ì) õ¿ðãýõ, äàâòàíàøèãëàõ, áàãø îþóòàí õîîðîíäöàã õóãàöàà, îðîí çàéíõÿçãààðëàëòã¿éãýýð õàðüöàõ çýðýãáîëîìæóóäûã á¿ðä¿¿ëýõ çàìààð÷àíàðòàé ìýäëýã îëãîõîä÷èãëýãäýíý.

2. Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí àãóóëãûíøààðäëàãà

2.1. Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí ìèíóìèìàãóóëãà íü óëàìæëàëò ñóðãàëòûí¿åä àøèãëàãääàã ñóðãàëòûí ÿíçá¿ðèéí õýëáýðýýð (ëåêö, ñåìèíàð,ëàáîðàòîðè, áèå äààëò ã.ì) îþóòàíäºã÷ áàéãàà öîãö ìýäëýã,ìýäýýëýëòýé ä¿éöýæ áàéíà.

2.2. Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí àãóóëãàäàðààõ ç¿éëýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:

- Õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò,òîäîðõîéëîëò

- Õè÷ýýëèéí çîõèöóóëàëò (Çààõáàãø, áàãøòàé õàðüöàõ å-ìýéë õàÿã, óòàñ, õàðüöàõ öàã,ñóðãàëòûí õóàíëè ã.ì)

- Õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí á¿òýö- Ìýäëýãèéã ä¿ãíýõ àðãà- Ëåêöèéí ýõ ìàòåðèàë

- Ëåêöèéí ¿ç¿¿ëýí- Íýìýëò ñóäëàõ, àøèãëàõ

ìàòåðèàë- Ñåìèíàð, ëàáîðàòîðûí àæëûí

óäèðäàìæ, çààâàð- Áèå äààëòûí äààëãàâàð- ªºðèéãºº ä¿ãíýõ òåñò, àãóóëãà

2.3. Ëåêöèéí ýõ ìàòåðèàëûãñóðãàëòûí 2 öàãèéí ëåêöèéí ýõòåêñò õè÷ýýëèéí îíöëîãîîñõàìààðàí À4 ôîðìàòûí 6-10õóóäñàíä áàãòààõ çàð÷ìûã ¿íäýñáîëãîíî.

2.4. Ëåêöèéí ¿ç¿¿ëýíã ñóðãàëòûí 2öàãèéí ëåêöýíä õè÷ýýëèéíîíöëîãîîñ õàìààðàí 20-35 (2-3ìèíóòàä íýã ñëàéä) ¿ç¿¿ëýíàøèãëàõààð áîäîæ æèøèã áîëãîíî.Ëåêöèéí ¿ç¿¿ëýí á¿ðò õàðãàëçàõòàéëáàðûã çààâàë õèéñýí áàéíà.

2.5. Íýìýëò ñóäëàõ, àøèãëàõìàòåðèàëûã ýëåêòðîí õýëáýðèéíõóóëáàð ýñâýë âåá ñàéòàä õàíäàõõàÿã áàéíà. ¯íäñýí ñóðàõ áè÷èã(õóóäàñíû äóãààð), âåá õóóäàñ,õîëáîãäîæ áîëîõ ëèíêóóä (Àóäèîâèäåî áè÷ëýã, animation). Íýìýëòñóäëàõ ìàòåðèàëóóäûã òàòàæ àâàõáàéäëààð õýðýãëýýíèé ïðîãðàìõýðýãñëèéã òóñãàñàí áàéíà.Àøèãëàõ ìàòåðèàë íü ïðîãðàìõàíãàìæ, ìàÿãò ã.ì áàéæ áîëíî.

2.6. Ñåìèíàð ëàáîðàòîðèéí àæëûíìàòåðèàëóóäûã ñóðàëöàã÷äàäîéëãîìæòîé áàéäëààð äýñäàðààëàëòàé òóõàéí ëåêöèéíàãóóëãàòàéãàà óÿëäóóëíà.Ñåìèíàð, ëàáîðàòîðèéí àæëûíóäèðäàìæ, çààâàð íü îéëãîìæòîé,æèøýýãýýð áàÿæóóëñàí áàéâàëçîõèíî.

412013. ¹04

2.7. Áèå äààëòûí äààëãàâàð íü áàãààðáóþó ãàíöààð ã¿éöýòãýõ äààëãàâàðãýæ õóâààãäàíà. Áàãààð ã¿éöýòãýõäààëãàâàðò áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéãáàãø òîäîðõîéëæ, õîîðîíäîîõàðüöàõ, ¿ð ä¿íãýý íýãòãýõ àðãàçàìûã òóñãàíà.

2.8. ªºðèéãºº ä¿ãíýõ òåñò (ñýäýâáîëãîíä òåñòèéí 10-15 àñóóëòîðñîí áàéíà), àãóóëãà íüõè÷ýýëèéí àãóóëãàòàé ä¿éöñýíáàéíà. Òåñò, àãóóëãà íü ººðèéíïðîãðàì õàíãàìæòàé áàéæ áîëíî.

2.9. Å-õè÷ýýëèéã õýðõýí ñóäàëæ ¿çýõòàëààð îþóòàíä õ¿ðãýõ çºâëºìæ,ñàíàìæèéã áîëîâñðóóëíà.

2.10.Å-ñóðãàëòàíä õýðýãëýæ áàéãààõè÷ýýëèéí ýëåêòðîí õýëáýðèéííýð òîìú¸îíû òàéëáàðòàé áàéíà.

3. Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéíòåõíèêèéí øààðäëàãà

3.1. Å-Ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéíìàòåðèàëûã ýëåêòðîí õýëáýðýýðáýëòãýñýí áàéíà.

3.2. Õè÷ýýëèéí ìàòåðèàë íüñýäýâ÷èëñýí á¿òöèéí äàãóó ñýäýâ,ñýäâýýð àíãèëàãäñàí áàéíà.

3.3. Å-õè÷ýýëèéí ìàòåðèàëûã Unicodeêîä÷èëëûí ¿ñãèéí ôîíòîîðáýëòãýãäñýí áàéíà. (Arial, timesNew Roman, Courier New ã.ì)

3.4. Ìàòåðèàëûí ýëåêòðîí ôàéëûí íýðÕÈÑ-ä àøèãëàæ áàéãàà òóõàéíõè÷ýýëèéí êîäîîð ýõýëñýí áàéíà.( I S 2 0 2 _ L e c t u r e s ,I S 2 0 2 _ P r e s e n t a t i o n s ,I S 2 0 2 _ A s s i g n m e n t s ,IS202_Syllabus, IS202_Gradingã.ì)

3.5. Õè÷ýýëèéí ìàòåðèàë íü ò¿ãýýìýëòàðõñàí WINDOWS-èéí îð÷íûõýðýãëýýíèé ïðîãðàìóóäûãàøèãëàñàí áàéíà. Å-õè÷ýýëèéíìàòåðèàë íü õýìæýýíèé õóâüä õýòèõ áèø áà ìýäýýëëèéí àþóëã¿é

áàéäàë, íóóöëàë, õàìãààëëûãõàíãàñàí áàéíà.

3.6. Õè÷ýýëèéí ìàòåðèàëûã çóðãàí,ä¿ðñýí, äóóí, âåá áîëîí òåñòèéíìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ äàðààõïðîãðàì õàíãàìæóóäûã àøèãëàíáîëîâñðóóëàõ: ¯¿íä: CorelDraw,Adobe PhotoShop, Adobe Flash,Adobe InDesign, Camtasia Studio,Articulate Engage, ArticulateQuizmaker, Autodesk 3DS Max,Adobe Dreamviewer ãýõ ìýò.

3.7. Õè÷ýýëèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ìàòåðèàëûã àóäèî, âèäåîõýëáýðýýð áîëîí õºäºëãººíòãðàôèêààð áýëòãýæ áîëíî.

Æè÷: Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéíàãóóëãûí äàãóó ìàòåðèàëóóäûã òóõàéíõè÷ýýëèéã çààõ áàãø áýëòãýí,ìýðãýæëèéí áàãààð õºðâ¿¿ëýõòîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ ñòàíäàðòûí 2-ðçààëò áîëîí 3-ð çààëòûí 1-4 ä¿ãýýðç¿éëèéí äàãóó ìàòåðèàëàà áýëòãýíõ¿ëýýëãýí ºãíº.

Å-ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéã òóõàéíáàãø ýëåêòðîí õýëáýðò îðóóëæáîëîâñðóóëàõ òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ñòàíäàðòûí 2,3-ð çààëòûã ìºðäëºãáîëãîíî.


432013. ¹04


Ðåäàêöèéí çºâëºë:Ýðõëýã÷: Ä.ÄàãèéìààÃèø¿¿ä: Í.Îþóíöýöýã

Á.ÁóÿíäýëãýðÄ .Ýðäýíýñ¿ðýíÄ.ÍàðìàíäàõÄ.Íÿìäîðæ

Õàÿã: ÕÈÑ. Ñýòã¿¿ë ç¿é,ìåäèàòåõíîëîãèéí òýíõèì

Óòàñ: 976-11-321790E-mail: [email protected]

DDC378H-91

ISBN 978-99962-892-7-9

Documents

Humanities Journal of Education #4