Yerleşik Yabancıların Yerel Düzeyde Seçme ve Seçilme Hakları: Hollanda Örneği

Gökhan Dönmez

Veysel Erat

Yakup Özkaya******

ÖZET

İnsanlık tarihinde sürekli var olan ve günümüzde artan bir şekilde etkisini gösteren göç olgusunun sonuçlarından biri olan yerleşik yabancılar kavramı, herhangi bir nedenden dolayı ülkesini terk eden ve vardığı ülkede vatandaş olmadığı halde yasal olarak ikamet edenler olarak tanımlanmaktadır. Tarihsel süreç içinde göç edenlerin öncelikli olarak asli ihtiyaçları olan iş, konut, oradaki yaşam koşullarına uyum sağlamak amacıyla dil ve eğitim gibi sorunları gündeme gelmiştir. Günümüz yönetim anlayışında genel bir eğilim olarak yerelleşme paralelinde yerel hizmetlerden etkilenen yerleşik yabancıların da yerelde kamusal hayata katılım araçlarının geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Bunun en görünür biçimi seçme ve seçilme hakkıdır. Çalışmada yerleşik yabancılar açısından yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkının etkin kullanıldığı Hollanda örneği incelenmiştir. Bu amaçla göç ve yerleşik yabancılar kavramları üzerinde durulmuş, Hollanda’nın yönetim yapısı ve konu ile ilgili mevzuat işlenmiştir. Son olarak Göçmen Entegrasyon Politikası İndeksine (MİPEX) göre Hollanda’nın konu özelinde değerlendirilerek sonuç bölümüne ulaşılmıştır.

Ekonomik, siyasal ve toplumsal nedenlerden dolayı insanların birey olarak veya topluluk halinde yaşadıkları ülkeyi terk etmesi olarak tanımlanan göç uluslararası bir olgudur. Zamansal olarak süreli ya da sürekli olarak sınıflandırılabilen göç, tarihin her döneminde görülmüştür. Son dönemde artan göç hareketliliği, terk edilen ve gidilen ülkeler açısından konunun incelenmesi ve geliştirilmesine yönelik proje ve yasal düzenlemeler yapılmasını zaruri hale getirmiştir.

Her iki ülke açısından bir takım sonuçları bulunan bu olgunun görünür hale gelen sorunları için ilgili ülkeler tarafından bir takım politikalar üretilmektedir. Ülke içinde yaşayan yabancıların ilk gündeme gelen sorunları ve bu sorunlar için üretilen politikalar; yerleşme, konut, eğitim ve dil gibi temel konulardır. Bu konularda yaşanan gelişmeler ve yerleşik yabancıların haklarının genişletilmesinin Avrupa Konseyi gibi uluslararası aktörlerce sistematik bir şekilde savunulması yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkının da gündeme gelmesini sağlamıştır. Kalıcı olarak yapılan göçlerde, gidilen ülkenin genel ve yerel düzeyde ürettiği politikalardan etkilenen yerleşik yabancılar, paralelinde kamusal hayata katılım araçlarını kullanma talebinde bulunmaktadırlar. Bu talep geldikleri ülkeler ve birtakım uluslararası aktörlerce desteklenmektedir. Sorunun güçlü şekilde gündeme

Araştırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İ.İ.B.F, Kamu Yönetimi Bölümü, gokhan.donmez@deu.edu.tr Araştırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İ.İ.B.F, Kamu Yönetimi Bölümü, veysel.erat@deu.edu.tr****** Araştırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İ.İ.B.F, Kamu Yönetimi Bölümü, yakup.ozkaya@deu.edu.tr

1

gelmesi ulusal ve uluslararası mevzuata etki etmekte ve yerleşik yabancılara bir takım haklar tanınmaktadır.

Bu çalışmada, yerleşik yabancıların ilk olarak yereldeki hizmetlerden faydalanması ve yerele dair sorumluluklar yüklenmesi açısından yerel politikalara katılımın en görünür hali olan yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkı Hollanda örneği üzerinden incelenmiştir. Bu amaçla öncelikle kavramsal olarak göç ve yerleşik yabancı kavramı açıklanarak yerleşik yabancıların tarihi süreç açısından elde ettikleri haklar genel bir değerlendirme ile ele alınmıştır. İkinci bölümde Hollanda’nın yakın dönem göç tarihi anlatılarak Hollanda Anayasası ve Hollanda Seçim Kanunu özelinde yerleşik yabancıların yerel düzeyde seçme ve seçilme hakları incelenmiştir. Son bölümde Hollanda’nın konu ile ilgili politikaları diğer Avrupa ülkeleri ile kıyaslanmış ve yerleşik yabancılara yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkının tanınması açısından en olumlu ülkelerden biri olduğu sonucuna varılmıştır.

GİRİŞ

Yerel siyasetten etkilenen fakat yerel siyasetin biçimlenmesinde karar almaya katılmayan yerleşik yabancıların yerel kamusal yaşama katılımlarının daha güçlü bir demokratik toplumu oluşturarak birlikte yaşamayı kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliğinin konuya ilişkin hukuki düzenlemeleri ve politikalarının varlığına karşın yerleşik yabancılara yerel düzeyde seçme ve seçilme haklarının uygulamalar birbirinden farklılık göstermektedir1.

Avrupa Konseyi 1992 tarih 236 sayılı “Avrupa Çok Kültürlü Entegrasyon için Yeni Bir Belediye Politikası ve Frankfurt Deklarasyonu’na İlişkin Karar’da bazı Avrupa ülkelerinde göçmen nüfusun büyük oranda bu ülkenin eski kolonilerinden geldiğini, yine bazı Avrupa devletlerinin vatandaşlığa kabulü kolaylaştırmasına rağmen bazılarının zorlaştırdığını, sadece birkaç Avrupa devletinin yerleşik yabancılara yerel seçimlerde oy kullanma hakkını tanıdığını ve bunlardan seçimlere katılma hakkını da tanıyanların azlığı gibi tespitlerde bulunarak uygulama farklılıklarına dikkat çekmektedir2.

Uzun dönemdir ikamet eden yerleşik yabancılara, yerel düzeyde seçimlere katılım hakkı demokrasinin gereği olarak bazı ülkelerce tanınmaktadır. Bu hakkın verildiği ülkelerden birisi Hollanda’dır. Çalışmada sırasıyla ülke uygulamalarının sınıflandırılması, Hollanda’nın yönetim yapısı, Hollanda mevzuatına göre göçmenlerin yerel düzeyde seçme seçilme hakları Anayasanın yanı sıra Hollanda seçim kanunu da temel alınarak incelenmiş ve son olarak Göçmen Entegrasyon Politikası İndeksine (MİPEX) göre Hollanda’nın konu özelinde değerlendirilerek sonuç bölümüne ulaşılmıştır.

1. Toplumsal Bir Olgu Olarak: Göç

Tarihte her zaman ve her yerde toplumsal yaşamın bir parçası olan göç, sosyoloji, tarih ve iktisat gibi birçok bilim dalı ile ilgilidir ve her bir alanın kendi perspektifi ile tanımladığı bir olgudur (Kurt, 2006: 150). En genel tanımlama ile insanların ve grupların demografik, coğrafik, ekonomik ve sosyo- politik nedenlere bağlı olarak zaman ve mekanda etkileri

1 Yontar, İbrahim Güray, Avrupa Konseyi Kararlarında Yerleşik Yabancıların Yerel Düzeyde Seçme ve Seçilme Hakları, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2011, s. 57.

2 Yontar, s. 57.

2

uzun sürecek bir şekilde yer değiştirmesi olayıdır (Çakır, 2011: 210). Bu yer değiştirme ülke içinde olabileceği gibi ülkeler arası da olabilir (IOM, 2009: 22). Mekan değişikliği açısından yapılan bu ayrımda göç olgusunun siyasal sınırların oluşturulduğu dönemden bu yana ülke içinde gerçekleşmesi durumuna iç göç, sınır dışına çıkılması durumuna dış göç denir. Bunun yanı sıra göçler göç edenlerin niceliğine göre kişisel ve kitlesel göçler şeklinde ayrıma tabi tutulur. Ayrıca göç edenin isteğine bağlı olup olmamasına göre serbest göç ve zorunlu göç ayrımı yapılmaktadır (Akay, 2011: 4).

Göçün kapsamı ve evrensel bir yasa gibi her daim varlığını koruması bu olgu üzerine çalışmaların yapılmasını ve bir takım kuramlar geliştirilmesini sağlamıştır. İsmi ile anılan ilk göç kuramını geliştiren Ravenstein’dir. 1881 yılında William Farr’ın göçün herhangi bir kanuna bağlı olmadığı savını yanlışlamak için Ravenstein bir takım göç kanunları oluşturmuştur. İnsanların göç amacıyla göç etmeyeceğini belirten Ravenstein, genelinin kısa mesafeli ve endüstri ve ticaret merkezlerine yönelik olan göçleri ekonomik temelde açıklamakta ve etkisinin geniş bir alanı kapsayacağını belirtmektedir (Ündücü vd., 2009: 161-162). Daha sonra Ravenstein’in kuramına dayanara yeniden formüle eden Lee İtme- Çekme kuramını geliştirmiştir. Bu kuramda Lee göç edilen ve varılan ülke açısından itici ve çekici faktörlerin göçe etkisi incelemiştir (Çelik, 2006: 150). Daha sonra Peterson itme- çekme faktörleri altında yatan nedenleri araştırmış ve göçleri dört açıdan sınıflandırmıştır: fiziksel doğal çevrenin meydana getirdiği itme ile oluşan ilkel göçler; toplumun baskı nedeniyle ellerindeki karar mekanizmalarını kullanamamaları ile oluşan zoraki göler; bireysel tercihle ilerleyen serbest göçler, teknolojik gelişmeler paralelinde göçmen ağlarına dayalı oluşan kitlesel göçler (Özmen, 2010: 118).

Diğer bir kuram 1940’larda Stouffer tarafından geliştirilen Kesişen Fırsatlar Kuramıdır. Göç olgusunu mesafe, göç edilecek yerdeki imkan ve bu imkanların miktarı ile açıklayan Stouffer, çekim etkisi üzerinde durarak göç edilen yerin imkanlarının çokluğu ve bu imkanlarda belirleyici olan ve göçmeni cesaretlendiren mesafenin önemini vurgulamaktadır (Çağlayan, 2006: 77). Bazı akademisyenlerce savunulan Wallerstein’in The Modern World System adlı eserine dayanan Merkez- Çevre kuramı, uluslararası göç olgusunu sömürgecilik ile ilişkilendirerek çevreden merkeze bir hareketlilik şeklinde açıklamaktadır (Aksoy, 2012: 295). Son olarak iki yada daha fazla ülkenin karşılıklı olarak göç sistemi ve karşılıklı göç zinciri oluşturabileceklerini belirten Göç Sistemleri Kuramı ile göçü, göç alan ve göç veren ülkelerdeki kişilerin aralarındaki herhangi bir toplumsal temele veya değişkene bağlı olarak kurdukları ağ ile açıklayan İlişkiler Ağı Kuramı geliştirilen diğer kuramlardır (Özmen, 2010: 119-120).

Birçok neden ile açıklanabilecek göç, Soğuk Savaş sonrası dönemi açıklamak için kullanılan temel bir kavramdır. Küreselleşme ile birlikte artan göç ile ilgili olarak Uluslararası Göç Örgütü tarafından hazırlanan bir rapora göre 1965’ten 2000 yılına kadar dünyadaki göçmen sayısı 75 milyondan 150 milyona yükselmiştir (Castles ve Miller, 2008: 3-8). 2013 Nisan verilerine göre dünyada 740 milyon iç göçmen ve 214 milyon uluslararası göçmen vardır (Swing, 2013). Yaşanan bu yoğunluk konu ile ilgili gerek ulusal gerek uluslararası düzenlemelerin ve kurumsal yapıların varlığını zaruri kılmıştır.

2. Yerleşik Yabancılar

Göç, sebep ve sonuçları ile ortaya çıkardığı göçmen, mülteci, sığınmacı, göç endüstrisi, göç rejimi gibi geniş bir kavramlar çerçevesine sahip sosyolojik bir olgudur. Ekonomik nedenle gittikleri ülkede belli bir dönem geçiren göçmenlerden bazıları vatanlarına geri dönerken bir kısmı bu süreyi uzatır veya vatanına döndükten sonra tekrar göç eder. Göçmenler vardıkları ülkede anavatanlarına nazaran daha iyi yaşam koşullarına kavuşurlarsa bu onların başarılı olduğu anlamına gelir. Aksi durumda birikim yapma imkanı bulamayan göçmenler

3

vardıkları ülkede daha fazla kalmak zorunda olduklarından ya aile bireylerini yanlarına alırlar ya da orada evlenirler. Bunun dışında zorunlu göçler genellikle ekonomik olarak istikrarsız olan komşu ülkelere yapılır ve bu göçmenlerden çok azı koşullar bakımından daha iyi bir ülkeye göç etme fırsatı bulur. Ekonomik nedenlerle yapılan göçler de ailenin de taşınması ile yerleşme kalıcı bir karakter kazanır. Başlangıçtaki niyetleri kalıcı olarak yerleşmek olmasa da çoğu göçmen yerleşimci olur (Castles ve Miller, 2008: 7, 42-44).

Yerleşik yabancı kavramı göç olgusunun sonuçlarından biridir. Avrupa Konseyi’nin Yabancıların Yerel Düzeyde Kamusal Yaşama Dair Sözleşmesi’nde bir devletin uyruğunda olmayan ancak yasal olarak ikamet hakkı bulunan kişiler yerleşik yabancı olarak tanımlanmaktadır. Yerleşik yabancılar konusu ile ilgilenen ve yerleşik yabancıların kamusal hayata katılımı ile ilgili düzenlemeler yapılmasını teşvik eden en etkin kurum Avrupa Konseyi’dir.

Yabacılar tarihte uzun süre ötekileştirilmiştir. 18. yüzyılda devlet düşüncesinde yaşanan değişim yabancıların statüsünün vatandaşlık noktasından hareketle değerlendirilmesini sağlamıştır. Zamanla gelişen bu yaklaşımın günümüzdeki şeklini almasında Konsey’in önemli bir rolü vardır. Konsey 1964 yılında Avrupa Konseyi Üye Ülkelerindeki Yerel Topluluklarda Yabancı İşçilerin Yerleşmesine İlişkin Karar ile ekonomik amaçlı göçlerin düzenleme gerektirecek yoğunlukta olduğundan hareketle göçmen ve gözmenin vardığı yer sakinleri açısından karşılıklı uyumun sağlanabilmesi için ön bilgilendirmelerin yapılması gerekliliği üzerinde durulmuştur. 1968’de Göçmen İşçilerin Yabancı Yerel Topluluklarda Yerleşmesine İlişkin Karar ile göçmen işçilerin kabulü ile ilgili bir organizasyonun göçmenlerin asimilasyonu için şart olduğunu belirtmiştir. 1976’da konut ihtiyacı, çocukların eğitimi, medeni ve siyasi haklar ile ilgili olarak göçmen işçilere yardımcı olmak için alınan önlemlere ilişkin bir karar alınmıştır. Ertesi yıl medeni ve siyasi hakların geliştirilmesine dair karar alınmıştır. 1978’de göçmenlerin sadece ulusal politikalarda değil yerel yönetim politikalarında da kamusal hayata katılımları konusu üzerinde duran Bireylerin Yerel Yaşama Katılımlarına İlişkin Karar alınmıştır. 1992’ye kadar bir dizi karar ve tavsiye metinleri Yabancıların Yerel Düzeyde Kamusal Yaşama Katılımına Dair Sözleşme ile somut bir nitelik kazanmıştır (Yontar, 2011: 33-41).

Sözleşme (Avrupa Konseyi, 1992) genel olarak ifade özgürlüğü hakkı, barışçıl toplantı yapma hakkı ve sendika ve dernekleşme şeklinde örgütlenme hakkı şeklinde kamusal hayata katılım araçları üzerinde durmaktadır (md. 3). Yerleşiik yabancıların kamu araştırmaları, planlama yöntemleri ve yerel sorunlarla ilgili olarak danışma süreçlerine katılım için çaba sarfedilmesi gerektiğini belirtmektedir (md. 4). Önemli sayıda yerleşik yabancının bulunduğu yerel otoritelerin yabancılar ile bağ kurmak, yerleşik yabancıları etkileyen meselelerin konuşulduğu, isteklerin ve fikirlerin konuşulduğu forumları oluşturmak, bunlara dair istişari kurumlar oluşturmak ve kurumsal düzenlemeler yapmak şeklinde yerelde yabancıların katılımını arttırıcı kanallar oluşturulması teşvik edilmiştir (md. 5). Ayrıca sözleşmeye taraf olanlar açısından yerel kamusal yaşama ilişkin hak ve yükümlülükleri ile ilgili olarak yeterli bilgi sağlamalarını temin etmeleri belirtmektedir (md. 8). Seçme ve seçilme hakkına ilişkin olarak sözleşmde taraflara yerleşik yabancılardan seçimlerden beş yıl önce kanuni olarak yerleşik olanların, vatandaşların bu hak için sağladıkları koşılları da taşımak şartı ile yerel seçimlerde seçme ve seçilme haklarının verilmesi görevini yüklemiştir. Ancak sözleşme akit devletin bunu yalnızca seçme hakkı ile sınırlı tutabileceğini ya da belirlenen beş yıllık süre yerine daha kısa bir sürenin belirlenebileceğini belirtmektedir (md. 6-7). Bu maddeler tarafların en fazla beş yıl içinde yerleşik yabancılara en azından seçme hakkının tanınmasını mecburiyete bağlamakta, olağan koşullarda seçilme hakkının da bu süre içinde verilmesi gerektiğini vurgulamakta ve daha kısa bir süre içinde de bu hakların verilebilmesinin önünü açarak teşvik etmektedir.

4

Avrupa Konseyi Yabancıların Yerel Düzeyde Kamusal Yaşama Katılımına Dair Sözleşme’si 1992’de imzaya açılmış ve 1997’de yürürlüğe girmiştir. Nisan 2014 itibariyle 47 Konsey üyesi devletten sadece 13 tanesi sözleşmeyi imzalamıştır (Arnavutluk, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, İzlanda, İtalya, Litvanya Cumhuriyeti, Norveç, İsveç, Slovenya, Büyük Britanya ve Hollanda). Ancak bunlardan sadece sekiz ülke sözleşmeyi onaylayıp yürürlüğe koymuştur (İsveç, Norveç, İtalya, İzlanda, Danimarka, Finlandiya, Arnavutluk ve Hollanda). Konsey bu sözleşmeden sonra da yerleşik yabancıların yerel düzeyde kamusal hayata katılımına ilişkin kararlar almış ve deklarasyonlar yayımlamıştır. Tarihsel olarak dikkat edildiğinde Konsey’in tutumu bireyin temel ihtiyaçlarından başlayarak belirli bir diziyi izlemiştir. İlk göç etme nedenine bağlı olarak ekonomik önlemler şeklinde başlamış ve varılan yerde yaşama ve kalıcı olarak yerleşme paralelinde dil, yerleşme, konut ve eğitim şeklinde gelişmiş son olarak kamusal hayata katılımın önemli bir görünür aracı olan seçme ve seçilme hakkının tanınması noktasına varılmıştır. Bununla birlikte Avrupa Konseyi dışında uluslararası göçmenlere ilişkin politikaları olan ulus üstü yapılar mevcuttur.

4. Hollanda’nın Göç Tarihi

Tarihin her döneminde görülen göç, köle ticaretinin yaşandığı 15. yüzyıldan itibaren yaklaşık olarak 300 yıl boyunca devam eden dönemde, milyonlarca insanın Avrupa ve Amerika’ya getirilmesi ile bu bölgelerin günümüz şeklini almasına neden olmuştur. Köle ticaretinin yasaklanması ile uygulanmaya başlayan ücretli işgücü ile göç hareketliliği devam etmiş ve göçmenlerin birçoğu göç ettikleri bölgelere yerleşmiştir. Sanayi devrimi paralelinde Avrupa’da göç hareketliliği ile milyonlarca insan ülkeler arası yer değiştirmiştir(ORSAM, 2012). İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Hollanda’nın da içinde yer aldığı Batı Avrupa ülkeleri hızlı bir kalkınma sürecine girmiştir ve bunun için gerekli olan yeterli işgücünü sağlamak amacıyla göçmen işçi davet etmeyi bir siyasa olarak benimsemişlerdir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler de işsizlik ve döviz sorunu gibi nedenlerle Avrupa’nın göç politikasını tamamlar bir şeklide göç vermeyi bir yöntem olarak kullanmışlardır (Danış, 2012).

Savaş sonrası dönemden 1960’a kadar, gelişmiş ülkelerdeki büyük ölçekli sermayenin gerçekleştirmek isteği temel ekonomik stratejisi olan yatırımın yoğunlaşması ve üretimin genişlemesi paralelinde Hollanda da daha önceden vatanına iade edilen 300 bin kişinin Endonezya’dan Hollanda’ya girmesine izin vermiştir. Bu dönemde yaşanan ikinci bir göç akışı yine Hollanda’nın eski sömürgelerinden olan Surinam’ın Karayip bölgesinden olan siyah işçilerdir. 1970’lerin sonlarına varıldığında 170 bin Surinamlı’nın Hollanda’da olduğu tahmin edilmektedir. Bu göçmenlerin birçoğu daha önce asmilasyona uğramış Hollanda vatandaşıydı. Bunun dışında bu dönemde kısa süreli göç hareketliliğini sağlama için misafir işçi politikası kullanılmıştır. (Castles & Miller, 2008: s. 103).

Bu dönemde göçü arttırıcı bir diğer etken Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu meydana getiren 1951 tarihli Paris Anlaşması’dır. Anlaşma’nın 69. maddesi üye devletlerin kömür ve çelik üretiminin gerektirdiği niteliği taşıyan işçiler açısından bu alanlarda istihdam edilmelerinin önünü açmak için uyrukluk esasına dayalı sınırlamalardan kaçınmayı taahhüt altına almıştır. Yine aynı maddede işgücü açısından taraf ülkelerce standart tanımlamaların yapılacağı ve işgücü arz- talebi ihtiyacı olanların buluşabileceği bir ağ sistemini kurulacağını belirtmiştir. Bu koşullar altında işgücünün yetersizliği devam ediyorsa ve kömür- çelik üretimi yavaşlıyorsa taraf ülkelerin göç mevzuatlarında gerekli düzenlemeleri yapabilecekleri ifade edilmiştir. Böylece Avrupa entegrasyonu tarihinde ekonomik temelli göç hareketleri belirleyici bir etken olmuştur. Daha sonra Avrupa Birliği yolunda ve

5

akabinde yapılan anlaşmalar ülkeler arsı yer değişimini etkileyen bir etmen olarak devam etmiştir.

1970 sonrası yaşanan ekonomik yeniden yapılanma sürecinde göçmen nüfusu pekişmiş ve demografik açıdan normalleşmiştir. Bu dönemde Batı Avrupa ülkeleri göçü durdurmaya çabalamıştır. Hollanda’da ve Batı Avrupa’nın diğer ülkelerinde doğan ikinci ve üçüncü kuşaklar ile birlikte ülke içi ayrışma ve cemaat yapıları ile bu bağlamda gelişen bilinç 1980’lerde toplumda açıkça görülen sosyal gruplar ile sonuçlanmıştır. Vatandaş ve sömürüden gelen göçmenler sayılmaksızın Hollanda’da yaşayan yabancı sayısı tarihsel sırala ile şu şekildedir: 1980’de 521 bin, 1985’de 553 bin, 1990’da 692 bin, 1995’de 757 bin ve 1999’da 651 bindir. 2010 yılında 154 bin, 2011’de 163 bin ve 2012 ‘de 156 bin insan Hollanda’ya göç etmiştir ve 143 bin kişi Hollanda’dan göç etmiştir. Bu anlamıyla göç son yıllarda nüfus artışına fazla etki edememiştir. Yabancı sayısına ilişkin bu veriler dışında 2012 verilerine göre Hollanda’da yaşayan yaklaşık olarak 13,2 milyon Dutch ve 3,5 milyon diğer etnik grruplara aidiyeti bulunan insanlar vardır. Birçoğunun vatandaşlığa sahip olduğu bu grupların çoğunluğunu Avrupa ülkeleri (513 bin), Endonezya (263 bin), Morocco (188 bin), Suriname (160 bin) ve Türkiye’den (192 bin) göç eden insanlar oluşturmaktadır (Castles ve Miller, 2008: 101; Netherlands, 2013: 179).

Hollanda ülke nüfusunun yaklaşık beşte birini (% 20, 8) oluşturan göçmen yoğunluğu Hollanda’yı bu anlamda politika üretmeye itmiştir. Bunun yanı sıra ileriye dönük nüfus hareketliliğinde beklenen nicelik değişimi bunu gerekli kılan diğer bir etkendir. Hollanda’da bulunan dört büyük kentin (Amsterdam, Rotterdam, Lahey, Utrecht) yarısının 2020 yılında, Hollanda nüfusunun üçte birinin ise 2050 yılında Dutch olmayacağı beklentisi vardır. Bu durum yerel politikalarda başarısızlık olarak kabul edilmektedir (Toprak ve Karakurt, 2009: 77).

1983’de kabul edilen Azınlıklar Notası ile Hollanda’da yaşayan tüm azınlık grupları için eşit ve tam gelişme imkânlarının olacağı ve bu amaçla bir taraftan göçün sınırlandırılması diğer taraftan azınlıkların toplumsal entegrasyonunun sağlanması vurgulanmıştır. (Canatan, 2007: 167). Hollanda vatandaşı olmayan ancak yerleşik olanlara oy hakkının tanındığı Azınlık Notası ile azınlıkların birey yerine gruplar temelinde topluma entegre oldukları çok kültürlülük üzerine bina edilmiş politikalar hefeflenmiştir. Bu bağlamda kültürel kimliğin korunması kilit faktördür (Castles ve Miller, 2008: 344). 1990’lı yıllarda öz kimliği koruyarak entegrasyon süreci yerine daha fazla bütünleşmenin hedeflendiği yeni politikalar benimsenmiştir. Ülkeye yeni gelen göçmenlere uyum programları uygulanmış, azınlık örgütlerine verilen mali yardımlar kesilmiştir ve bu dönemde verilen çifte vatandaşlık hakkı kaldırılmıştır. 2000’li yıllar bu tutumun değişmediği ve asimilasyonun savunulduğu yıllardır (Canatan, 2007: 167- 170). Bunun paralelinde 2001 yılında ırkçı lider Pim Fortuyn’in göç karşıtı partisi yükselişe geçmiştir. 2002’de suikaste uğrayan Pim Fortuyn’in partisi 2003 yılında koalisyon hükümetinin ortağı olmuştur. Ancak daha sonra bu gücünü parti içi çekişmeler sonucu kaybetmiştir. Hollanda’da ırkçılığa dair şiddet ciddi bir problem olsa da vatandaşlığın kabulü beş yıllık bir süreç sonrası kolaydır ve ülkede ırka dayalı/ırkçı karalama, nefret körüklemesi ve göçmenlere yönelik şiddet ve kamusal alanlarda ayrımcılık yasaktır (Castles ve Miller, 2008; 344-345). Hollanda devleti sürekli olarak kültürler arası hoşgörü ve karşılıklı sevgiyi teşvik etmekte ve bu farklılıkları toplumsal bir değer şeklinde görmektedir. Ulusal düzeyde benimsenen bu politikalar yerel yönetimlerce de benimsenmekte ve insanları bütünleştirici politikalar takip edilmektedir (Weber, 2009: 87-88).

4.Hollanda Mevzuatına Göre Göçmenlerin Yerel Düzeyde Seçme Seçilme Hakları

6

Uzun dönemdir ikamet eden yerleşik yabancılara, ikamet edilen ülkenin yerel düzeyde karar alma mekanizmalarına vatandaşlarla aynı şekilde katılımını sağlayıcı hakların kullandırılması için ilgili ülkenin Anayasası’nda bunu engelleyici hükümlerin bulunmaması gerekir. Ulusal düzeyde karar alma mekanizmalarına katılım vatandaşlara tanınan bir ayrıcalık olsa da yerel düzeyde seçimlere katılım hakkı demokrasinin gereği olarak bazı ülkelerce tanınmaktadır. Bu hakkin verildiği ülkelerden birisi de Hollanda'dır ve bu hak Anayasası’nda net bir şekilde yer almaktadır.

4.1. Hollanda Kraliyet Anayasası

Hollanda Krallığı Anayasası 142 maddeden oluşmaktadır. Birinci bölümdeki 23 madde temel haklar ile ilgilidir. Anayasa’nın 1. maddesinde dini, hayat görüşü, politik eğilimi, ırkı, cinsiyeti veya her ne sebeple olursa olsun herkesin eşit durumlarda eşit muamele göreceği belirtilmektedir. Anayasa’nın Temel Haklar bölümünün diğer maddelerinde insanların, din, vicdan, örgütlenme,   basın, toplantı ve yürüyüş, haberleşme, fikir ve basın   özgürlüğü gibi temel insan hakları güvence altına alınmıştır. Anayasa, devlete, vatandaşların eğitim, sağlık, güvenlik, iş, gıda, konut sorunlarını çözme yetkisi ve görevi vermiştir.

Hollanda Kraliyet Anayasası’nın 54. maddesinde Hollanda dışında yaşayan Hollandalılar istisna tutularak Temsilciler Meclisi’nin, on sekiz yaşını dolduran her Hollandalının doğrudan oyu ile seçileceği belirtilmiştir. Parlamento üyeliği için Hollandalı olmak, on sekiz yaşını doldurmak ve seçme ve seçile hakkı elinden alınmamış olmak gerekli koşullardır (md. 56). İlgili maddelerde belirtilen Hollandalı olmak hükmü açık bir şekilde belirtmektedir ki ulusal seçim ve referandumlarda oy verme hakkı yalnızca Hollanda vatandaşlarına tanınmıştır. Bu anayasal ifadeden, yerleşik yabancıların “ulusal seçimlere” ilişkin bir haktan yararlanamayacağı ve bunun anayasal olarak iddia edilemeyeceği açıkça görülmektedir.

Yerel seçimlere ilişkin hükme bakıldığında ise yerleşik yabancılara bu demokratik hakkın verildiği görülmektedir. Hollanda Kraliyet Anayasası’nın 130. maddesi Hollanda da yaşayan yerleşik yabancılar ile ilgilidir. Maddeye göre; “Hollanda’da ikamet eden yabancılar, aynen Hollanda vatandaşları için geçerli olan koşulları yerine getirdikleri takdirde, belediye meclisi seçimlerinde, seçme ve seçilme haklarını kullanabilirler.”

4.2.Hollanda Seçim Kanunu

Hollanda seçim kanununa göre, yerleşik yabancıların yerel düzeyde seçme ve seçilme haklarına ilişkin hükümler Hollanda Kraliyet Anayasa’sıyla paraleldir. Kanunun Belediye Meclisi (Municipal council) bölümüne göre; Hollanda’da, belediye meclisi seçimleri dört yılda bir gerçekleşir. Hollanda’da 400’ün üzerinde belediye bulunmaktadır ve belediyeler seçimlerin düzenlenmesinden sorumludur. Ayrıca bir belediye meclisinin büyüklüğü belediyenin nüfus sayısına bağlıdır. Belediye meclis üye sayısı sürekli tek sayıdadır. Belediye Meclisi Seçimlerinde bireylerin oy kullanabilmesi için Hollanda vatandaşı olması gerekmemektedir. Ayrıca Hollanda'da ikamet Avrupa Birliği'nin diğer üye devletlerin vatandaşları da oy verme  ve seçimler de aday olma ile ilgili olarak Hollanda vatandaşları ile aynı haklara sahiptir. Avrupa Birliği dışındaki ülkelerin vatandaşları ise oy kullanabilmek ve seçimlerde aday olabilmek için yasal olarak Hollanda'da beş yıl ikamet etmiş olması gerekmektedir3. Bu anlayışla hem yerel yönetimlere katılım özendirilmekte hem de orada yaşayanların yerel sorunlara ilgisiz kalınmasının önüne geçilmektedir (Önder, 2005: 59).

3 http://www.kiesraad.nl/nl/Overige_Content/Bestanden/Engelse_website/ Elections_and_the_election_law.pdf; Erişim tarihi: 06.05.2012.

7

4.3. Göçmen Entegrasyon Politikası İndeksine Göre Hollanda’nın Konu Özelinde Değerlendirilmesi

2007 Göçmen Entegrasyon Politikası İndeksi4 (Migrant Integration Policy Index-MIPEX II 2007), gerek göçmenlerin Avrupa toplumuna entegrasyon düzeylerini ülkelerin performansı bakımından ölçmede gerekse de bu çalışmada öncelik taşıyan Hollanda’da ki seçme ve seçilme hakları ile demokratiklik düzeylerini karşılaştırma noktasında karşılaştırma yapılmasını sağlamaktadr. İlki 2004'te ikincisi 2007'de ve üçüncüsü de 2010'da tamamlanan MIPEX çalışmasından 2007'deki, Bulgaristan ve Romanya AB'ye o tarihte henüz üye olmadığı için, 25 AB üye devletinde ve üç tane de AB üyesi olmayan devlette (Kanada, Norveç, İsviçre) göçmenleri entegre politikalarını ölçmektedir. Göçmenlerin Avrupa toplumlarına katılma fırsatlarının zengin ve çok boyutlu bir resmini çizmek için 148 politika göstergesi5 kullanmaktadır. MIPEX, "göçmen" terimini kullanırken AB üye devletlerinde hukuka uygun olarak ikamet eden üçüncü ülke yurttaşların kastetmektedir. Aksi belirtilmediği takdirde göçmen terimiyle; mülteci, sığınma arayan, yasadışı göçmen ve serbest dolaşım hakkı ile bir diğer üye devlete geçen AB yurttaşı kastedilmemektedir.

Bu çalışma, bir göçmenin vatandaşlık kazanımına giden yolu şekillendiren altı politika alanını kapsamaktadır. Bunlar: işgücü piyasasına erişim, yeniden aile birliğini sağlama, uzun dönemli yerleşim, siyasal katılım, vatandaşlığa giriş ve ayrımcılık karşıtlığıdır. Her bir politika göstergesi için en iyi uygulama, Avrupa Konseyi sözleşmelerinde (Council of Europe) veya Avrupa Topluluğu direktiflerinde yer alan en yüksek Avrupa standardında oluşturulur. Sonuç olarak MİPEX, incelenmesi ve tartışılması amacıyla nesnel, erişilebilir ve karşılaştırabilir bilgiler sağlayarak Avrupa'da göçmenlerin entegrasyon politikalarının iyileştirilmesini amaçlamaktadır6.

4.3.1. Yerel Seçimlerde Oy verme Hakkı

2010 yılında tamamlanan ve Mart 2011'de açıklanan MIPEX III çalışması Bulgaristan, Romanya ve ABD ile birlikte 31 ülkeyi kapsamaktadır. 2007 ve 2010 çal ışmalar ının tüm ülkeleri kapsayan ve daha sonra da Hollanda özelinde değerlendirilen harita ve tabloları aşağıda sunulmuştur. Bu harita çalışmaları, Avrupa ülkelerinin göçmenlerin oy verme hakkıyla ilgili olarak mevcut pozisyonlarını topluca göstermesi bakımından ve her bir ini diğeriyle karşılaştırabilmemiz açısından önemlidir. 2010 tarihli MIPEX III den 28 ülkenin yerel seçimlerinde göçmenlerin oy verme hakkının karşılaştırılması sonucu elde edilen sonuçlar aşağıdaki haritada (Kanada dâhil) renklendirilerek ve üçlü bir ölçek çerçevesinde sayısallaştırılarak verilmiştir.

Harita 1. 2007 itibariyle Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Hakkı Bakımından Hollanda7

4 MIPEX II, http://www.integrationindex.eu/multiversions/2712/FileName/MIPEX-2006-2007final.pdf. Aktaran Yontar(2011): s.102.,dipnot 145.

5 http://www.mipex.eu/ Erişim Tarihi: 07.05.20126 http://www.integrationindex.eu/topics/2657.html.; Aktaran Yontar(2011): s.103., dipnot 1467http://www.mipex.eu/play/map.php? chart_type=map&countries=2,8,9,10,11,12,13,14,15,16,7,5,6,4,3,1,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40&objects=110&periods=2007&group_by=country Erişim Tarihi: 07.05.2012

8

2007 yılı itibariyle MİPEX haritasına baktığımızda yerel seçimlerde oy kullanma hakkının Hollanda’da mevcut olduğu gözükmektedir. Aşağıdaki 2010 yılı itibariyle yerel seçimlerde oy kullanma hakkını gösteren haritada hem Hollanda hem diğer ülkeler açısından bir kıyaslama olanağı olması Avrupa’da ki yerel seçimlerde oy kullanma hakkının hangi ülkeler tarafından verildiğinin görülmesi adına önem arz etmektedir. Hollanda’nın derecesinin olumlu (80-100) seviyede bulunduğu görülmektedir.

Şekil 1. 2007 itibariyle Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Hakkı Bakımından Hollanda8

Harita 2. 2010 İtibariyle Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Hakkı Bakımından

Hollanda9

8http://www.mipex.eu/play/bar.php? chart_type=bar&countries=29&objects=110&periods=2007&group_by=country Erişim Tarihi: 07.05.2012

9

2010 Yılı MIPEX ülkeleri oy kullanma haritasına baktığımızda 2007 yılı haritasında çok olumsuz düzeyde olan Yunanistan’ın(0), Orta düzeyde(41-59) olumlu dereceye yükseldiğini ve dolayısıyla renginin de değiştiğini görmekteyiz. Ancak konumuz Hollanda da ise hem 2007 yılındaki haritada hem 2010 yılındaki haritada herhangi bir renk değişikliği olmadığı derecesinin olumlu (80-100) seviyede bulunduğu görülmektedir. Diğer ülkelerde ise herhangi bir değişiklik bulunmamaktadır.

Şekil 2. 2010 İtibariyle Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Hakkı Bakımından Hollanda

4.3.2. Yerel Seçimlerde Aday Olma Hakkı

Yerleşik yabancıların yerel seçimlerde seçilme hakkının gösterildiği harita ve şekillerin değerlendirilmesinde oy kullanma hakkı kısmında izlenen usul izlenmiştir. Aynı şekilde önce 2007, daha sonra 2010 sonuçları değerlendirilmiştir.

Harita 3. 2007 itibariyle Yerel Seçimlerde Aday Olma Hakkı Bakımında Hollanda10

9http://www.mipex.eu/play/map.php? chart_type=map&countries=29&objects=110&periods=2010&group_by=country Erişim Tarihi: 07.05.201210http://www.mipex.eu/play/map.php? chart_type=map&countries=29&objects=111&periods=2007&group_by=country; Erişim Tarihi:

10

2007 yılı itibariyle MİPEX haritasına baktığımızda yerel seçimlerde aday olma hakkı Hollanda da olumlu(80-100) seviyesinde olduğu görülmektedir. Hollanda’nın yanı sıra İsveç, Norveç, Finlandiya, İrlanda’da olumlu (80-100) sevidedir. Yine aşağıda 2010 yılı itibariyle yerel seçimlerde aday olma hakkını gösteren haritada hem Hollanda hem diğer ülkeler açısından bir kıyaslama olanağı olması Avrupa’da ki yerel seçimlerde aday olma hakkının hangi ülkeler tarafından verildiğinin görülmesi adına önem arz etmektedir.

Şekil 3. 2007 itibariyle Yerel Seçimlerde Aday Olma Hakkı Bakımında Hollanda11

Harita 4. 2010 itibariyle Yerel Seçimlerde Aday Olma Hakkı Bakımında Hollanda12

07.05.201211http://www.mipex.eu/play/bar.php? chart_type=bar&countries=29&objects=111&periods=2007&group_by=country Erişim Tarihi: 07.05.2012

11

2010 Yılı MIPEX ülkeleri aday olma haritasına baktığımızda Yunanistan’ın olumsuz(0) seviyeden orta düzey (41-59) seviyesine çıktığını görmekteyiz. Hollanda’nın ise hem 2007 yılı haritasında hem 2010 yılı haritasında olumlu (80-100) seviyede olduğu görülmektedir. Hollanda’nın yanı sıra İsveç, Norveç, Finlandiya, İrlanda’da da olumlu (80-100) seviyede olduğu görülmektedir.

Şekil 4. 2010 itibariyle Yerel Seçimlerde Aday Olma Hakkı Bakımında Hollanda13

12http://www.mipex.eu/play/map.php? chart_type=map&countries=2,8,9,10,11,12,13,14,15,16,7,5,6,4,3,1,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40&objects=111&periods=2010&group_by=country Erişim Tarihi: 07.05.201213http://www.mipex.eu/play/bar.php? chart_type=bar&countries=29&objects=111&periods=2010&group_by=country; Erişim Tarihi: 07.05.2012

12

Hollanda açısından yerleşik yabancılara hem yerel seçimlerde oy verme hem yerel seçimlerde aday olma oy kullanma ve aday olma hakkı verilmeyen ülkeler koyu renkli olarak gösterilmiştir. Hollanda’nın ise haritalardaki rengi olumlu olduğunu gösteren açık renklerle belirtilmiştir.Diğer taraftan Hollanda açısından bu iki çalışma aralığında 2007 yılında olduğu gibi 2010 yılında da yerleşik yabancılara hem yerel seçimlerde oy kullanma hem de aday olma hakkı verildiğinden şekillerde sütun yükseklikleri de 100 puan seviyesinde oluşmuştur.

SONUÇ

Yerleşik yabancıların, "tıpkı vatandaş gibi" vatandaşın sahip olduğu hak ve borçlara sahip olmasını haklı gören ve yabancıların gerek vergi ödeme gerekse iş yaratma gibi fonksiyonları yerine getirmesini neden gösteren etik katılım anlayışı, demokratik yaşam kalitesi yönüyle öne çıkmaktadır. Bu nedenle siyasal alan içinde yer alan seçme ve seçilme haklarını uzun süredir yerleşik olan yabancılara tanıma konusunun gerek Avrupa Konseyi kararlarında gerekse uluslararası akademik çalışmalarda bir ilgi alam haline geldiği görülmektedir. Yerleşik olan yabancıları kamusal hayatta görünür kılma ve özellikle "yerel düzeyde" seçme ve seçilme haklarının tanınması konusu uluslararası literatürde uzun süredir tartışmaya açılmış bir alandır.

Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi üyesi olan Hollanda çalışmada derinlemesine incelenerek şu sonuçlara ulaşılmıştır: Hollanda uzun süredir topraklarında ikamet eden yabancılara yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkını tanımaktadır. Devletin ulus bilincinin oluşum süreci, aldığı göçler ile tarihsel ve sosyolojik arka plan bu hakların yerleşik yabancıları tanınmasını etkileyen önemli etkenler olarak değerlendirilmiştir. Hollanda, ülkesinde yaşayan önemli bir nüfus büyüklüğüne sahip yerleşik yabancılara yerel düzeyde

13

seçme ve seçilme hakkını tanıması ile yerel demokrasinin kalitesi bakımından olumlu olarak değerlendirilebilir.

Belli bir ikamet süresinin şart koşulması genel kabul gören bir uygulamadır. Hollanda mevzuatındaki beş yıl üzerine kurgulanan yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkı, beş yıllık ikamet sonrasında tanınması uygun görülebilir. Hollanda temel alınarak yaptığımız yerleşik yabancıların yerel düzeyde seçme ve seçilme hakkının kullanılmasıyla ilgili bu çalışmada belirtilen tüm bu hususlardan sonra kendine "tıpkı vatandaş" gibi davranılan "yerleşik yabancıların" da bulundukları ülkenin bir vatandaşı gibi davranmaları gerektiğinin farkında olmaları ve bunun sorumluluğunu taşımaları gerektiğini belirtmek gerekmektedir.

KAYNAKÇA

Civelek, İsmet Gürbüz (1992), "Hollanda Kamu Yönetiminde Belediyeler", (Hollanda Belediyeler Birliği Yayınından çeviri), Türk İdare Dergisi, Aralık, Yıl: 64, Sayı: 397.

Hollanda ve Avrupa Birliği´ndeki Türk Nüfus, Hane Verileri ve Girişimcilerin Ekonomik Gücü”, Türkiye Araştırmalar Merkezi, Essen, Nisan 2007,

Önder,Özgür, “Hollanda Yerel Yönetimleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 14 Sayı 2 Nisan 2005, syf. 35-63.

14

Toprak, Zerrin, Karakurt, Ahu, “Türkiye’de Yabancı Mezarlıkları ve Stratejik Yaklaşımlar” Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt. 7, Sayı. 1.

Üstünışık, Belma (1992), Bazı Ülkelerde Yerel Yönetim Modelleri, DPT Sosyal Planlama Gn. Md.lügü Planlama Dairesi, Ankara.

Yontar, İbrahim Güray, Avrupa Konseyi Kararlarında Yerleşik Yabancıların Yerel Düzeyde Seçme ve Seçilme Hakları, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2011, s. 57.

Statistieal Yearbook ofthe Netherlands 2011, http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/D4D0493E-8A94-4509-A0F1-310ADD8E7614/0/2011A3pub.pdf;

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=144&CM=8&DF=18/10/2009&CL=ENG

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclaration.asp?NT=144&CM=8&DF=18/10/2009&CL=ENG

http://www.euro.centre.org/EdinburgPaperWaldrauch.pdf

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/bevolkingsteller.htm

http://tr.wikipedia.org/wiki/Hollanda#cite_note-cbs-1

http://www.bekircebeci.com/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=59

http://www.kiesraad.nl/nl/Overige_Content/Bestanden/Engelse_website/Elections_and_the_election_law.pdf;

http://www.mipex.eu/

http://www.mipex.eu/play/map.php?chart_type=map&countries=2,8,9,10,11,12,13,14,15,16,7,5,6,4,3,1,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40&objects=110&periods=2007&group_by=country

15

http://www.mipex.eu/play/bar.php?chart_type=bar&countries=29&objects=110&periods=2007&group_by=country

http://www.mipex.eu/play/map.php?chart_type=map&countries=29&objects=110&periods=2010&group_by=country

http://www.mipex.eu/play/map.php?chart_type=map&countries=29&objects=111&periods=2007&group_by=country

http://www.mipex.eu/play/bar.php?chart_type=bar&countries=29&objects=111&periods=2007&group_by=country

http://www.mipex.eu/play/map.php?chart_type=map&countries=2,8,9,10,11,12,13,14,15,16,7,5,6,4,3,1,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,40&objects=111&periods=2010&group_by=country

http://www.mipex.eu/play/bar.php?chart_type=bar&countries=29&objects=111&periods=2010&group_by=country

16