HÓA HỮU CƠ (DÀNH CHO CAO ĐẲNG DƯỢC)

8/11/2019 HÓA HỮU CƠ (DÀNH CHO CAO ĐẲNG DƯỢC)

http://slidepdf.com/reader/full/hoa-huu-co-danh-cho-cao-dng-duoc 1/76

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - K Ỹ THUẬT BÌNH DƯƠNG

KHOA K Ỹ THUẬT CÔNG NGHỆ

HÓA HỮU CƠ

CAO ĐẲ NG DƯỢC

Bình Dương, tháng 12 năm 2013

WWW D YKEMQUYNHON UCOZ COM

WWW.DAYKEMQUYNHON.COM

WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHON

http://www.google.com.vn/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&docid=3TRgTdkIPPRZhM&tbnid=7-p1EfHTQkYobM:&ved=0CAgQjRwwAA&url=http://nhabinhduong.com.vn/tinh-binh-duong/truong-dai-hoc-kinh-te-ky-thuat-binh-duong/&ei=wSFFUorXHYrFkwX-_YGwAg&psig=AFQjCNHdSc3ylwC2I-ELnoUebLAxnZwDsg&ust=1380348737533413



2

MỤC LỤC

CHƯƠNG 1. ALCOL, PHENOL ................................................................................................... 5

1.1.Alcol ...................................................................................................................................... 5

1.1.1. Một số khái niệm chung ................................................................................................ 5

1.1.2. Danh pháp ................................................................................................................. 5

1.1.3. Điều chế alcol ........................................................................................................... 7

1.1.4. Tính chất vật lý ....................................................................................................... 10

1.1.5. Tính chất hóa học .................................................................................................... 10

1.1.6. Ứ ng dụng ................................................................................................................ 13

1.2. Phenol ................................................................................................................................. 14

1.2.1. Khái niệm .................................................................................................................... 141.2.2. Danh pháp .................................................................................................................... 14

1.2.3. Điều chế phenol ........................................................................................................... 14

1.2.3. Tính chất vật lý ............................................................................................................ 15

1.2.4. Tính chất hóa học ........................................................................................................ 15

1.1.4. Ứ ng dụng ..................................................................................................................... 19

BÀI TẬP CHƯƠNG 1 .................................................................................................................. 20

CHƯƠNG 2. ALDEHYD, CETON, QUINON ............................................................................ 21

2.1. Giớ i thiệu chung ................................................................................................................. 21

2.2. Aldehyd và ceton ................................................................................................................ 21

2.2.1. Danh pháp của aldehyd................................................................................................ 21

2.2.2. Danh pháp của ceton .................................................................................................... 22

2.2.3. Điều chế aldehyde và ceton ......................................................................................... 23

2.2.4. Tính chất vật lý ............................................................................................................ 24

2.2.5. Tính chất hóa học ........................................................................................................ 24

2.2.6. Một số ứng dụng của aldehyd và ceton ....................................................................... 30

2.3. Quinon ................................................................................................................................ 30

2.3.1. GỌI TÊN: .................................................................................................................... 30

2.3.2. ĐIỀU CHẾ ................................................................................................................... 31

2.3.3. Ứ ng dụng ..................................................................................................................... 31






3

BÀI TẬP CHƯƠNG 2 .................................................................................................................. 32

CHƯƠNG 3. ACID CARBOXYLIC VÀ CÁC DẪ N XUẤT ...................................................... 33

3.1. ACID CARBOXYLIC ....................................................................................................... 33

3.1.1. Cấu tạo ......................................................................................................................... 33

3.1.2. Danh pháp .................................................................................................................... 33

3.1.3. Phương pháp điều chế ................................................................................................. 35

3.1.4. Tính chất vật lý ............................................................................................................ 36

3.1.5. Tính chất hóa học ........................................................................................................ 36

3.2. Các dẫn xuất của acid carboxylic ....................................................................................... 38

3.2.1. Ester ............................................................................................................................. 39

3.2.2. Anhydrid acid .............................................................................................................. 41

3.2.3. Ceten ............................................................................................................................ 42

3.2.4. Halogenid acid (acyl halogenid) .................................................................................. 42

3.2.5. Amid ............................................................................................................................ 43

3.2.6. Nitril (R-C N) ............................................................................................................ 43

BÀI TẬP CHƯƠNG 3 .................................................................................................................. 44

CHƯƠNG 4. AMIN, HỢP CHẤT KHÁC CHỨA NITƠ, HỢP CHẤT CÓ LƯU HUỲ NH VÀPHOSPHO .................................................................................................................................... 45

4.1. Amin ................................................................................................................................... 45

4.1.1. Cấu tạo ......................................................................................................................... 45

4.1.2. Danh pháp .................................................................................................................... 45

4.1.3. Điều chế ....................................................................................................................... 46

4.1.4. Tính chất vật lý ............................................................................................................ 48

4.1.5. Tính chất hóa học ........................................................................................................ 48

4.2. HỢP CHẤT KHÁC CHỨA NITƠ .................................................................................... 50

4.3. Hợ p chất có lưu huỳnh, phosphor ...................................................................................... 50

4.3.1. Hợ p chất hữu cơ có lưu huỳnh .................................................................................... 50

4.3.2. Hợ p chất hữu cơ chứa phosphor .................................................................................. 52

BÀI TẬP CHƯƠNG 4 .................................................................................................................. 54

CHƯƠNG 5. HỢP CHẤT DỊ VÒNG........................................................................................... 55

5.1. PHÂN LOẠI – DANH PHÁP ............................................................................................ 55






4

5.1.1. PHÂN LOẠI ................................................................................................................ 55

5.1.2. DANH PHÁP .............................................................................................................. 56

5.1.3. Tính chất hóa học của dị vòng có tính thơm ............................................................... 60

5.2. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh 1 dị tố và nhiều dị tố .................................................................. 62

5.2.1. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh 1 dị tố ................................................................................... 62

5.2.2. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh nhiều dị tố ............................................................................ 65

5.3. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh một dị tố và hai dị tố .................................................................. 67

5.3.1. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh một dị tố .............................................................................. 67

5.3.2. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh 2 dị tố ................................................................................... 69

5.4. HỢP CHẤT DỊ VÒNG 7 CẠ NH VÀ DỊ VÒNG NGƯNG TỤ ........................................ 74

5.4.1. Dị vòng 1 dị tố ............................................................................................................. 74

5.4.2 Dị vòng 2 dị tố .............................................................................................................. 74

5.4.3. Dị vòng ngưng tụ ......................................................................................................... 75






5

CHƯƠNG 1. ALCOL, PHENOL

1.1.Alcol

1.1.1. Một số khái niệm chungAlcol là những hợ p chất hữu cơ có nhóm hydroxyl (-OH) gắn tr ực tiế p vớ i C lai hóa

sp3 của gốc hydrocarbon. Công thức tổng quát R-OH

Có nhiều cách phân loại alcol khác nhau:

- Dựa vào cấu tạo gốc hydrocarbon có các loại: alcol no, alcol chưa no, alcol mạchvòng, alcol thơm

- Dựa vào số lượ ng nhóm OH trong phân tử có các loại: monoalcol (rượu đơnchức), polyalcol (rượu đa chức). Số lượ ng nhóm OH trong phân tử không giớ i hạn,song trong phân tử mỗi nguyên tử C chỉ có khả năng liên kết bền vớ i một nhómOH

- Dựa vào bậc của nguyên tử C có gắn nhóm OH, có các loại alcol bậc 1 (ví dụ CH3CH2OH), bậc 2 (ví dụ CH3CH2CH(CH3)OH), bậc 3 (ví dụ (CH3)3C-OH)

1.1.2.

Danh pháp

a.

Danh pháp IUPAC

Các alcol có tiế p vị ngữ là ol (Tên hydrocarbon tương ứng + ol).Cách gọi tên đượ c thực hiện lần lượt như sau:

- Chọn mạch C dài nhất có nhóm OH làm mạch chính

- Đánh số trên mạch chính sao cho C mang nhóm OH có số vị trí nhỏ nhất

- Các nhóm thế khác nhau đượ c sắ p xế p theo thứ tự của bảng chữ cái. Nếu có nhiềunhóm thế giống nhau, dùng tiếp đầu ngữ như di (2), tri (3), tetra (4), …đặt trướ ctên các nhóm thế đó

-

Khi một chất chứa nhiều loại nhóm chức khác nhau thì mức độ ưu tiên thứ tự cácnhóm thế khác nhau trong hệ danh pháp IUPAC như sau: -COOH > -CHO > C=O> -OH > -NH2 > -Cl, Br…

- Trườ ng hợ p có nhiều nhóm – OH trong phân tử, cách gọi tên tương tự như trên,thêm các từ di-, tri-, tetra- trướ c tiế p vị ngữ -ol để chỉ số lượ ng nhóm – OH trong

phân tử.






6

Ví dụ:

b. Danh pháp thông thườ ng

Đố i v ớ i monoalcol, cách g ọi tên thông thường như sau: Alcol (ho ặc rượ u) + têng ốc hydrocarbon tương ứ ng + ic

Sau đây là tên gọi riêng của một số gốc hydrocarbon

- Gốc bậc 1:

- Gốc bậc 2:

- Gốc bậc 3

- Gốc không no:

CH2=CH- : vinyl CH2=CH-CH2- : allyl CH≡C-CH2-: propagyl

- Các gốc khác

benzyl

Ví dụ:

Tên thông thườ ng của một số monoalcol như sau:

2,3-dimethyl-2,3-butandiol

hay isoamyl hay amyl






7

CH2=CH-CH2-OH: Alcol allylic C6H5-CH2-OH: Alcol benzylic

(CH3)3C-OH: Alcol tert-butylic CH3OH: Alcol methylic

CHC-CH2OH: Alcol propagylic

Danh pháp thông thườ ng c ủa m ột s ố polyalcol như sau:

c. Danh pháp carbinol

Đối vớ i monoalcol, alcol metylic đượ c gọi là carbinol. Các alcol đơn giản khác xem làdẫn xuất thế của carbinol

Ví dụ:

1.1.3. Điều chế alcol

Có r ất nhiều phương pháp điều chế alcol

a.Thủy phân dẫn xuất halogen trong môi trườ ng kiềmRX + NaOH ROH + NaX

Ví dụ: C2H5Br + NaOH C2H5OH + NaBr

b.Hydrat hóa alken






8

R-CH2=CH2 + H2O

R-CH2OH-CH3

Qui tắc Markovnikov: trong phản ứng cộng hợ p với tác nhân không đối xứng HX (H-OH, H-Cl,…), H đượ c cộng vào C nối đôi có chứa nhiều nguyên tử H hơn, X đượ c cộngvào C còn lại của nối đôi

Ví dụ: CH3-CH2=CH2 + H2O

CH3-CH2OH-CH3 (sản phẩm chính)

c.Khử hợ p chất aldehyde, ceton

Khử hóa hợ p chất carbonyl bằng nhiều phương pháp khác nhau: H2/Ni, Na/C2H5OH,LiAlH4, NaBH4,..

Trườ ng hợ p mạch C của gốc R trong hợ p chất carbonyl không no thì các tác nhânH2/Ni, Na/C2H5OH sẽ khử luôn các liên k ết bội trong mạch C đó.

Khử hóa bằng LiAlH4 tiến hành trong dung môi ether. Các aldehyd, ceton, acid, estervà clorid acid đều bị khử hóa để tạo alcol, trong trườ ng hợ p này nếu hợ p chất chưa no thìnối đôi C=C không bị khử hóa

NaBH4 là tác nhân khử hóa có tính chọn lọc cao, chỉ khử các aldehyd, ceton,

halogenid acid.

Khử hóa ester của acid carboxylic

- Chất khử là Na/C2H5OH:






9

- Hydro hóa ester có xúc tác là hỗn hợ p CuO và Cr 2O3:

d.Từ hợ p chất cơ magne RMgX - Vớ i aldehyde, ceton (xem thêm trong phần hóa tính của aldehyde, ceton)

- Vớ i ester

- Oxy hóa hợ p chất cơ magne, sau đó thủy phân

e.Thủy phân ester

Ester bị thủy phân trong môi trườ ng kiềm hoặc acid tạo alcol

RCOOR’ + H2O RCOOH + R’OH

Ngoài ra còn có nhiều phương pháp điều chế alcol khác.






10

1.1.4. Tính chất vật lý

Độ tan của alcol: Phân tử alcol gồm 2 phần: phần R hòa tan trong các dung môikhông phân cực, phần – OH hòa tan trong dung môi phân cực, ví dụ nước. Do đó sự hòatan của alcol phụ thuộc vào kích thướ c của R so vớ i OH.

Những alcol có R càng ngắn thì càng dễ tan trong nước, R càng dài thì độ hòa tancàng kém đi. Alcol hòa tan được trong nướ c là do tạo liên k ết H liên phân tử giữa nhómOH với nướ c

Nhiệt độ sôi và nhiệt độ nóng chảy của alcol: Các alcol có số carbon thấ p ở dạnglỏng có mùi và vị đặc trưng. Các alcol có số carbon cao ở dạng r ắn, không mùi.

Các alcol có nhiệt độ sôi cao hơn các hydrocarbon tương ứng vì alcol tạo đượ c liênk ết H liên phân tử. Tương tự các hợ p chất khác, nhiệt độ sôi của alcol cũng tăng theo

phân tử lượ ng

1.1.5.

Tính chất hóa học

Hóa tính của alcol (R-OH) bao gồm hóa tính của gốc hydrocarbon R và của nhómchức -OH.

Ta xét hóa tính của nhóm – OH. Có 2 loại phản ứng tùy vào sự cắt nối C-O hoặc O-H

1.1.5.1.

Phản ứ ng do sự đứ t nối C-O Phản ứ ng tách H2O tạo alken

- Đun nóng alcol với acid vô cơ H2SO4 hoặc H3PO4

Qui tắc Zaicep: Nhóm OH bị tách ưu tiên cùng nguyên tử H ở C bậc cao hơn

- Cho hơi alcol đi qua nhôm oxit đun nóng

1.1.5.2.

Phản ứ ng do sự đứ t nối O-H

a. Tính acid-bazơ






11

Giống như H2O, alcol vừa có tính acid yếu, vừa có tính bazơ yếu.

- Tính acid của alcol r ất yếu, yếu hơn cả nướ c: alcol bậc 3 < alcol bậc 2 < alcol bậc1 < H2O

Phản ứng thể hiện tính acid của alcol

ROH + Na RONa + ½ H2

ROH + NaNH2 RONa + NH3

ROH + NaH RONa + H2

- Tính bazơ của alcol r ất yếu, nhưng mạnh hơn nướ c. Nó có thể bị proton hóa bở icác acid mạnh

b. Phản ứ ng tạo ether

- Hai phân tử alcol

- Các alcolat là tác nhân ái nhân mạnh tác dụng vớ i RX tạo ether

R-ONa + R’-I R-O-R’ + NaI

c. Phản ứ ng tạo ester

Alcol tác dụng vớ i acid hữu cơ, anhydrid acid, halogenid acid tạo thành ester

Phản ứng ester hóa là phản ứng thuận nghịch, vì vậy để tạo nhiều ester ngườ i ta sử dụng các chất làm giảm nồng độ nướ c, acid tạo thành. Các chất thườ ng sử dụng là acidvô cơ (H2SO4, H3PO4,..), bazơ (pyridine)






12

Acid sunfuric đậm đặc vừa đóng vai trò xúc tác (cung cấ p proton H+) để phản ứng xảyra nhanh hơn, vừa có tác dụng hút nước để phản ứng chuyển dịch về phía tạo nhiều ester.

Alcol tác dụng với acid vô cơ tạo ester vô cơ:

Muối natri alkylsulfat của alcol từ C10-C20 như natri lauryl sulfat C12H25OSO3 Na đượ csử dụng làm chất nhũ hóa trong dượ c phẩm, và trong một số chất có tác dụng tẩy r ửa.

1.1.5.3.Phản ứ ng oxi hóa alcol

Alcol bậc 1 bị oxy hóa thành aldehyde, sau đó thành acid

Alcol bậc 2 bị oxy hóa thành ceton

Các chất oxy hóa thườ ng sử dụng là CuO, CrO3, (K 2Cr 2O7 + H2SO4), KMnO4,…

Các alcol chưa no bị oxy hóa bở i K 2Cr 2O7 + H2SO4 tạo hợ p chất carbonyl mà liên k ết pi trong mạch Carbon không bị oxy hóa, nhưng khi oxy hóa bở i KMnO4 thì liên k ết pitrong mạch Carbon tạo rượu đa chức

Ví dụ:

3CH3CH2OH + K 2Cr 2O7 + 4H2SO4 3CH3CHO + K 2SO4 + Cr 2(SO4)3 + 7H2O

3CH3CH(OH)-CH3 + K 2Cr 2O7 + 4H2SO4 3CH3COCH3 + K 2SO4 + Cr 2(SO4)3 + 7H2O

1.1.5.4.Một số phản ứ ng khác






13

Vớ i các Polyalcol có các nhóm OH xa nhau: tính chất hóa học tương tự monoalcol

Polyalcol có nhóm OH cạnh nhau: Ảnh hưở ng của nhiều nhóm OH làm polyalcol cótính acid mạnh hơn monoalcol. Vì vậy polyalcol có tính chất riêng là hòa tan đượ cCu(OH)2 tạo dung dịch màu xanh lam

Các alcol vòng có thể bị oxy hóa thành ceton vòng

1.1.6.

Ứ ng dụng

Trong thiên nhiên tồn tại nhiều alcol chưa no, có số C cao như citronellol, geraniol,linalol, pharnezol, phytol có nhiều ứng dụng trong công nghiệp hương liệu và dượ c

phẩm.

Một số alcol vòng có nhiều ứng dụng. Menthol có trong tinh dầu bạc hà đượ c ứng

dụng nhiều trong y dượ c. Hợ p chất 1,2,3,4,5,6-cyclohexahexanol có nhiều đồng phân,trong đó chỉ có đồng phân Inositol có đồng phân quang học và có ứng dụng trong dượ c

phẩm






14

1.2. Phenol

1.2.1. Khái niệm

Phenol là hợ p chất có nhóm OH gắn tr ực tiế p vớ i nhân benzene.

Công thức tổng quát của phenol thườ ng gặ p

- Monophenol Ar-OH

- Polyphenol Ar ’(OH)n

1.2.2. Danh pháp

Hầu hết các phenol có trong tự nhiên đều có tên thông thườ ng

Xem C6H5OH là phenol. Gọi tên các phenol khác như là dẫn xuất của phenol

1.2.3. Điều chế phenol

a. Thủy phân chlorobenzen






15

b. Phương pháp kiềm chảy

Sản xuất phenol từ benzen:

C6H6 + H2SO4 C6H5SO3H (acid benzensulfonic)

2C6H5SO3H + 2NaOH 2C6H5OH + Na2SO3 + H2O

c. Oxy hóa cumen

d.Thủy phân muối diazoni

e.

Oxy hóa hợ p chất aryl magne halogenid


Sự có mặt của nhóm OH gắn tr ực tiế p vớ i vòng benzen quyết định tính chất của phenol. Do tương tác vớ i nhân benzene, liên k ết O-H bị phân cực mạnh hơn liên kết OHtrong alcol. Liên k ết hydro trong phenol bền hơn liên kết hydro trong alcol

Phần lớ n phenol ở dạng r ắn, khó tan trong nước và ít bay hơi.

1.2.4. Tính chất hóa học

a. Tính acid

Phenol có tính acid mạnh hơn alcol, do cặp điện tử trên O của nhóm OH liên hợ p vớ ivòng benzene khiến H của nhóm OH tr ở nên linh động hơn






16

Tính acid: H2CO3 > phenol > H2O > alcolCác phản ứng chứng minh tính acid của phenol mạnh hơn alcol và yếu hơn acid cacbonic

b. Phản ứ ng thế nhóm – OH

Nhóm OH phenol có thể bị thay thế bở i Cl hay NH2 khi tác dụng vớ i PCl5 hoặc NH3 xúc tác AlCl3

c. Phản ứ ng ester hóa

Phenol tác dụng tr ực tiế p vớ i acid carboxylic hiệu suất r ất thấ p. Phản ứng xảy ra khókhăn hơn sự ester hóa của alcol. Phản ứng xảy ra dễ dàng hơn khi dùng clorid acid,anhydride acid có xúc tác bazơ hoặc acid






17

Ester của phenol tham gia phản ứng chuyển vị Fries tạo ceton thơm khi có mặt AlCl3

d.Phản ứ ng tạo ether của phenol

ArONa + RX ArOR + NaX

Ví dụ:

Dướ i tác dụng của nhiệt độ, ether chưa no allylphenylether tham gia chuyển vị Claisen

e.Phản ứ ng tổng hợ p Kolbe

Acid Salicylic






18

Thườ ng áp dụng phản ứng này sản xuất acid salicylic quy mô công nghiệ p

Từ acid salicylic có thể tổng hợ p nên thuốc Aspirin

f.

Phản ứ ng vớ i aldehyde

Phenol tác dụng với aldehyde formic trong môi trường bazơ tạo hỗn hợp đồng phânalcol ở vị trí orthor và para

Các alcol tạo thành tương tác với nhau tương tự phản ứng trùng ngưng tạo thành polymer gọi là bakelit

Trong môi trườ ng acid

g.

Các loại phản ứ ng thế ái điện tử khác






19

h. Phản ứ ng tạo màu vớ i FeCl3

Vớ i dung dịch FeCl3 phenol tạo hợ p chất C6H5OFeCl2 dung dịch màu tím đỏ, crezoltạo dung dịch màu xanh, phenol khác tạo dung dịch màu vàng

Phản ứng này cũng được dùng trong định tính acid salicylic

màu đỏ tím

1.1.4. Ứ ng dụng

Phenol có nhiều ứng dụng. Từ phenol có thể tổng hợp đượ c các chất chống oxy hóađể bảo quản sản phẩm dầu mỡ thực phẩm hay mỹ phẩm như BHT, BHA. Phenol có thể tổng hợ p nên acid salicylic ứng dụng trong sản phẩm diệt trùng và diệt nấm, đồng thờ i nó

cũng là nguyên liệu để điều chế thuốc aspirin

Nhiều dẫn xuất phenol trong tự nhiên như eugenol, thymol,… có hoạt tính sinh học,đượ c sử dụng trong sản xuất dượ c phẩm hoặc trong y học






20

BÀI TẬP CHƯƠNG 1 Alcol

1. Viết công thức cấu tạo của các chất sau:

a. Alcol tert- butylic ; b. Alcol isoamylic ; c.sec-Butylethylmethylcarbinol

d. 2-Propanol ; e. 2,2-dimethyl-2-pentanol f. Alcol allylic.

g.2,3-Dimethyl-2,3-butadiol; h. Alcol propagylic i. phenylacetylcarbinol

2. Những alcol nào đượ c tạo thành khi thủy phân bằng dung dịch kiềm từ các hợ p chấthalogen sau:

a. Isobutylbromid; b. sec-butylbromid; c. 1-Brom-2-buten ;

3. Viết phản ứng xảy ra trong các trườ ng hợp dưới đây

a. Hydrat hóa propylen; trimethylethylen; isobutylen; 2,2-dimethyl-3-hexen.

b. Phản ứng tách nướ c của hợ p chất (CH3)2C(OH)CH2CH2CH2OH.

c. Oxy hóa các alcol n-butylic, sec-butylic bằng hỗn hợ p K 2Cr 2O7 và H2SO4.

4. Cho phản ứng chứng minh polyalcol có tính acid mạnh hơn monoalcol

5. Vì sao polyalcol dễ tan trong nước hơn monoalcol

Phenol

6. Viết công thức cấu tạo các chất saua. m-Cresol; b. p-Ethylphenol; c. 2,4- Dinitrophenol;

d. o-Nitrophenol; e. Acid picric; f. Acid 2,4-Phenoldisulfonic

g. Acid salicylic h. Aspirin i. 2-amyl-5-metylphenol

7. Viết sơ đồ phản ứng trong các trườ ng hợ p sau:

a. Tổng hợ p acid salicylic từ phenol

b. Tổng hợ p aspirin từ phenol

c. Thực hiện sự chuyển vị Fries hợ p chất p-hydroxyphenolacetat






21

CHƯƠNG 2. ALDEHYD, CETON, QUINON

2.1. Giớ i thiệu chung

Aldehyd, ceton, quinon là những hợ p chất có chứa nhóm carbonyl C=O.

Tổng quát

Tùy thuộc vào cấu tạo của các gốc R 1, R 2, R mà aldehyde, ceton có các loại no, chưano, thơm, hoặc vòng

Nhóm chức CHO gọi là chức aldehyde hay nhóm formyl

Nhóm carbonyl C=O trong ceton gọi là chức ceton hay nhóm oxoQuinon là sản phẩm oxy hóa các diphenol. Quinon phải là một hệ thống liên hợ p. Do

đó tồn tại 1,2-quinon hoặc 1,4-quinon. Không có 1,3-quinon

2.2. Aldehyd và ceton

2.2.1. Danh pháp của aldehyd

a. Danh pháp IUPAC

Tên hydrocarbon tương ứng + al

Đánh số 1 từ C của nhóm CHO

Ví dụ:

b. Tên thông thườ ng

O

O

1,2-hay orto-quinon

OO

1,4- hay para-quinon

H C

O

H

aldehyd formic

R HC

O

Aldehyd

R1 C

O

R2

Ceton

OO

Quinon






22

Gọi tên thông thường theo tên acid tương ứng, thay chữ acid bằng aldehyde

Aldehyd + tên acid tươ ng ứng hoặc tên gốc acyl R-CO- + aldehyde

Ví dụ

Aldehyd cinnamic CHC-CH2-CHO: Aldehyd propagylic

2.2.2. Danh pháp của ceton

a. Danh pháp IUPAC

Tên hydrocarbon tương ứng + on

Chọn mạch chính là mạch C dài nhất có chứa nhóm C=O. Đánh số từ đầu gần nhómC=O nhất

Ví dụ

b. Tên thông thườ ng

Tên các gốc hydrocarbon + ceton

Ví dụ:

Methylphenylceton

Diphenylceton hay Benzophenon

Methylphenylceton hay Acetophenon






23

Methyl,tert-Butylceton hay Pinacolin

2.2.3. Điều chế aldehyde và ceton

Aldehyde và ceton đều có nhóm carbonyl, vì vậy phương pháp điều chế gần giốngnhau.

a.Ozon hóa alken

b. Hydrat hóa acetilen và alkyn

CHCH + H2O CH3CHO

R-CC-R’ + H2O R-CO-CH2-R’

c. Oxi hóa alcol

Oxi hóa alcol (xem hóa tính alcol)

Alcol bậc 1 Aldehyd Alcol bậc 2

Ceton

d.Nhiệt phân muối của acid carboxylic

Khi nhiệt phân các muối Canxi, Bari, Natri,.. của acid carboxylic ở nhiệt độ khoảng300oC sẽ tạo thành ceton (phản ứng Perrier)

(RCOO)2Ca

→R-CO-R + CaCO3

Nếu sử dụng hỗn hợ p 2 muối, trong đó có muối của acid formic sẽ thu đượ c aldehyde

e.Phản ứ ng Acyl hóa vào nhân thơm theo Friedel-Crafts






24

Acyl hóa có thể xảy ra trong nội phân tử tạo ceton vòng

i. Các phản ứng điều chế khác

Phản ứng của ester vớ i thuốc thử Grignard: tùy vào cấu tạo ester mà sản phẩm tạothành có thể là aldehyd hoặc ceton

RCOOR’ + R’’MgX R-CO-R’’ + R’O-MgX

HCOOR’ + R’’MgX R’’-CHO + R’O-MgX

Phản ứng Stephen: khử hóa hợ p chất nitril R-C N bằng thiếc clorid SnCl2 trong môitrườ ng acid

R-C N + SnCl2 + 2HCl R-CH=NH + SnCl4

R-CH=NH + H2O R-CHO + NH3

Phản ứng Rosenmund: hydro hóa hợ p chất acylclorid vớ i xúc tác Pd/BaSO4


Aldehyde và ceton là những chất lỏng hoặc r ắn ở điều kiện thườ ng. Chỉ có aldehyde

formic là chất khí. Aldehyd formic, aldehyde acetic, aceton là những chất tan vô hạntrong nướ c.

Aldehyd và ceton thườ ng có nhiệt độ sôi thấp hơn alcol tương ứng do nhóm carbonylkhông có khả năng tạo liên k ết H liên phân tử


+ R CO

ClAlCl3

C R

O + HCl

COCl

AlCl3

O

+ HCl

3-phenylpropanoylclorid Indanon-1






25

Nhóm carbonyl trong phân tử làm cho các hợ p chất aldehyde, ceton có khả năng tham gia phản ứng đặc trưng như: phản ứng cộng hợ p ái nhân vào C=O, phản ứng của các nguyêntử H ở C vị trí α, phản ứng oxy hóa – khử

2.2.5.1. Phản ứ ng cộng hợ p ái nhân (AN)\

Trong đó

Hợ p chất Y-Z có thể là H-OH, H-OR, H-CN, H-SO3 Na, Hα của aldehydRCH(Hα)CHO hay Hα của ceton RCH(Hα)CO-R’ (trong môi trườ ng OH-), H-NH-R,XMg-R,…

-

Nguyên tử C trong C=O càng dương, phản ứng càng dễ dàngo Nhóm đẩy điện tử (+C, +I, +H) giảm khả năng phản ứng

o Nhóm hút điện tử (-C, -I) tăng khả năng phản ứng

Sau đây là một vài trườ ng hợ p về phản ứng cộng hợ p ái nhân của nhóm carbonyl vớ ihợ p chất Y-Z là aldehyd RCH(Hα)CHO hay ceton, R-MgX, dẫn xuất của acid carboxylic

a.Cộng vớ i hợ p chất cơ kim R-MgX

Cộng vớ i hợ p chất cơ magie

Khi cộng vớ i hợ p chất cơ magiê ta được rượ u bậc 2 hoặc bậc 3 (tương ứng vớ ialdhehyd hay ceton)

b. Cộng vớ i aldehyde hay ceton

Phản ứ ng ngưng tụ aldol

Điều kiện phản ứng aldol: - Hợ p chất carbonyl có H.

O R"+ MgXR

CR'

(H)

OHH3O+RC

R'(H)

OMgX

R"

RC

R'(H)

R"

R CH2 CHO2 HO R CH2 CH

OH

CH

R

CHO R CH2 CH CHOC

Raldehyd aldol

H2Ot

0






26

- Môi trườ ng kiềm loãng

Cơ chế:

Giai đoạn 1: tạo carboanion (xảy ra chậm)

Giai đoạn 2: carboanion tấn công C+, phản ứng ái nhân (xảy ra nhanh)

Giai đoạn 3: proton hóa tái tạo OH-

Dướ i tác dụng nhiệt độ cao, xảy ra phản ứng tách nướ c (gọi là phản ứng croton hóa)

Ví dụ:

Phản ứ ng giữ a aldehyd và aldehyd

Aldehyd cinnamicPhản ứ ng giữ a aldehyde vớ i ceton

Trườ ng hợp aldehyde không có Hα (Phản ứ ng Cannizaro)

Điều kiện: - Aldehyd không có H , đặc biệt là aldehyd thơm.

- Môi trườ ng kiềm đặc.

H

OH H2O+R CHOCH R CHOCH +

R CH2 + CH

R

CHOCH

OR CH2 CH

O

CH

R

CHO

H2O

R CH2 CHOH

CHR

CHOCHR

+

HO

H2O R CH2 CH CHOC

R

R CH2 CH CHOC

R

R CH2 CH CHOC

R

t0

C6H5CHO + CH3CHO HO C6H5CHCH2CHO

OHH2O

t0

C6H5CH CHCHO






27

Phản ứng tạo acid và alcol tương ứng

Cơ chế:

Ví dụ:

2C6H5CHO C6H5COO- + C6H5CH2OH

Phản ứng Cannizaro chéo: (2 aldehyd khác nhau không có H )

c. Phản ứ ng vớ i các dẫn xuất của acid carboxylic.

Ph ản ứ ng Perk in : Phản ứ ng của aldehyd thơm vớ i (CH3CO)2O

d. Phản ứng ngưng tụ benzoin

Khi có mặt KCN làm xúc tác, các aldehyde thơm tham gia phản ứng đặc trưng tạohợ p chất mang chức – CH(OH)-CO- gọi là phản ứng ngưng tụ benzoin

e.Phản ứ ng vớ i Natrihydrosulfit (NaHSO3)

Ar CO

H Ar C

O

H Ar C

O

OH+

HO+ Ar CH2OH

+ HOAr CO

HAr C

OH

H

O

Ar CO

H(Ar C

OH

H

O

+ Ar C

OH

O

+ Ar CH2O Ar C

O

O

+ Ar CH2OH

C6H5CHO HCHO C6H5CH2OH HCOO+ +O

CHO

(CH3CO)2O+ CH3COONa

CH CH COOH

+ CH3COOH

acid cinnamic






28

Aldehyd và ceton tác dụng vớ i dung dịch natrihydrosulfit tạo thành sản phẩm cộng ở tr ạng thái tinh thể gọi là hợ p chất hydrosulfitic. Hợ p chất hydrosulfitic dễ bị thủy phântrong môi trườ ng acid tạo hợ p chất carbonyl ban đầu và SO2. Vì vậy phản ứng này đượ cdùng để tách aldehyd hoặc ceton ra khỏi hỗn hợ p.

f. Phản ứ ng cộng hợ p vớ i hợ p chất có chứ c amin – NH2

Trong phân tử hydrazon có nhóm NH2 tự do có thể phản ứng vớ i nhóm carbonyl tạohợ p chất azin

2.2.5.2. Phản ứ ng khử

* Tác nhân khử: Các hydrid kim loại (LiAlH4, NaBH4), H2/xúc tác,..

Khi dùng tác nhân khử là H2 có xúc tác kim loại thì tất cả liên k ết đôi, ba, và nhómcarbonyl đều bị khử

Ví dụ:

RCH O [H]

RCH2OH

aldehyd alcol baäc 1

R C R'

O

[H]R CH R'

OH

ceton alcol baäc 2

-H2O






29

Các tác nhân khử là hydrid kim loại có tính chọn lọc cao, chỉ khử hóa chức carbonylmà không khử hóa các nối đôi, nối ba khác trong mạch carbon (như C=C, CC)

Ví dụ:

2.2.5.3. Phản ứ ng oxy hóa

Oxy hóa bằng các tác nhân vô cơ

Các tác nhân [O] là: - AgNO3/NH4OH (Thuốc thử Tollens)

- Cu(OH)2 (Thuốc thử Fehling)

- H2O2 , KMnO4 , CrO3

Những phản ứng này được dùng để định tính hợ p chất có chức aldehyde

Ceton chỉ bị [O] bằng các chất oxy hóa mạnh, mạch carbon bị cắt đứt thành các acid.

2.2.5.4. Phản ứ ng thế. Phản ứ ng halogen hóa

a. Tác dụng PCl5, PBr3: Tạo gem-dihalogen

R CH O [O]

R COOHaldehyd acid

CHO Ag2O+H2OTHF COOH + 2Ag

O HNO3

V2O5HOOC(CH2)4COOH

cyclohexanon acid adipic






30

2-butanon 2,2-dichloroethan

3-methylbutanal 1,1-dichloro-3-methylbutan

b. Tác dụng vớ i halogen

Phản ứng chỉ xảy ra đối vớ i hydro ở vị trí .

2.2.6. Một số ứ ng dụng của aldehyd và ceton

a. Tổng hợ p vitamin A từ Citral (3,7-dimethyl-2,6-octadienal)

Citral tham gia phản ứng ngưng tụ aldol vớ i aceton tạo sản phẩm β-ionon là sản phẩmtrung gian trong công nghiệ p tổng hợ p vitamin A

b. Aldehyd cinnamic: là thành phần chủ yếu của tinh dầu quế

aldehyde cinnamic

2.3. Quinon

2.3.1. GỌI TÊN:

H

3

H

3

O

CCl

5

POCl

3

Cl

CH

3

CH

2

CH

3

CH

2

Cl

Cl

5

POCl

3

CH

3

2

CHCH

2

CHO CH

3

2

CHCH

2

CHCl

2

R

O

C CH3 + Br 2h R C

O

CH2Br + HBr

CH3COCH3+

HO

BF3

CH3 CH3

CH3

O

CH3

CH3 CH3

CHOCH3

CH3 CH3

CH3

O

CH3

citral Ionon

CH3

CH3

CH3 CH3 CH3

CH2OH

Retinon ( vit A1)

CH CH CHO






31

Theo dẫn xuất của hệ thơm: benzoquinon từ benzen, toluquinon từ toluen,naphtoquinon từ naphtol.

p-benzoquinon o-benzoquinon 2-methyl-1,4-benzoquinon

2.3.2. ĐIỀU CHẾ

Oxy hóa các phenol và amin thơm

2.3.3. Ứ ng dụng

Quinon là thành phần cấu tạo cơ bản trong các chất màu

Vitamin K 1 có thành phần quinon

O

O

1,4-benzoquinon

O

O

1,2-benzoquinon

O

O

CH3

Toluquinon

O

O

1,4-naphtoquinon

O

O

9,10-anthraquinon

O

O

K2Cr 2O7

300C

OH

OH

p-benzoquinon Hydroquinon

Na2Cr 2O7

H2SO4 300C,

NH2

Anilin

O

O

vitamin K1






32

BÀI TẬP CHƯƠNG 2 1. Viết công thức cấu tạo các hợ p chất có tên như sau:

a. 5-Methylhexanal; b. Methylethylceton; c. Methylbenzylceton;

d. Citral e. Acetophenon; f. Benzophenon.

g. Andehit cinnamic

2. Chọn các phương pháp thích hợp điều chế các chất từ các nguyên liệu đã cho

a. Điều chế phenylacetaldehyd từ C6H5CH2CH2Cl

b. Điều chế aldehyde cinnamic từ acetylene và benzaldehyd

c. Điều chế methylethylceton từ sec-butanol

3. Viết phương trình phản ứng của benzaldehyd vớ i các chất sau:

a. Aldehyd formic/kiềm đặc b. Aldehyd acetic/kiềm loãng

4. Viết sản phẩm tạo thành khi cho citral phản ứng vớ i các chất sau:

a. H2/Ni b. LiAlH4.

5. Viết công thức cấu tạo các chất sau:

a. o-Benzoquinon b. p-Benzoquinon

c. Naphtoquinon-1,4; d. Antraquinon-9,10

6. Viết sản phẩm tạo thành trong các phản ứng dưới đây

a. Benzaldehyd b/. Acetaldehyd

7. Viết cơ chế phản ứng ngưng tụ aldol 2 phân tử acetaldehyde






33

CHƯƠNG 3. ACID CARBOXYLIC VÀ CÁC DẪN XUẤT

3.1. ACID CARBOXYLIC

3.1.1. Cấu tạoAcid carboxylic là những hợ p chất hữu cơ có nhóm carboxyl – COOH trong phân tử.

Có thể viết công thức cấu tạo acid dướ i các dạng sau:

Có nhiều cách phân loại acid carboxylic. Dựa vào gốc hydrocarbon, có thể phân loạiacid carboxylic thành acid no, không no, thơm. Dựa vào số nhóm chức – COOH có acid

đơn chức, acid đa chức.

3.1.2. Danh pháp

a. Danh pháp IUPAC

Phương pháp 1: dùng tiế p vị ngữ oic

Tên hydrocarbon tương ứng + oic

Chọn mạch dài nhất chứa nhóm COOH là mạch chính. Đánh số bắt đầu từ C củanhóm chức acid (C nhóm COOH mang số 1). Hoặc dùng các chữ cái latinh α, β, γ…để chỉ vị trí carbon trong mạch chính (Chữ cái α bắt đầu từ carbon liền k ề nhóm COOH)

Ví dụ:

Phương pháp 2: dùng tiế p vị ngữ carboxylic

Xem acid hữu cơ là dẫn xuất của hydrocarbon. H đượ c thay thế bở i chức acid. Chứcacid có tên gọi là carboxylic

Tên hydrocarbon tương ứng vớ i gốc R + carboxylic

Ví dụ:






34

b. Danh pháp thông thườ ng

- Danh pháp thông thườ ng phản ánh nguồn gốc acid

Tên gọi của một số acid đơn chức

Tên gọi của một số acid đa chức






35

3.1.3. Phương pháp điều chế

Một số phương pháp tiêu biểu

3.1.3.1.Dùng tác nhân Grignard

R-X R-MgX

R-COOH

Ví dụ:

3.1.3.2. Phản ứ ng thủy phân

- Thủy phân dẫn xuất polyhalogen

- Thủy phân hợ p chất nitril

- Thủy phân các dẫn xuất của acid

3.1.3.3. Carboxyl hóa alken

3.1.3.4. Phương pháp oxy hóa

Oxy hóa rượ u bậc 1 tạo aldehyde r ồi thành acid (xem bài alcol)

H-Y






36

Oxy hóa hydrocarbon thơm


Vớ i cấu tạo của acid carboxylic

Liên k ết O-H trong acid phân cực mạnh hơn trong alcol, do đó liên kết H ở acid bền

hơn ở alcolTất cả acid carboxylic là chất lỏng hoặc chất r ắn. Acid thơm là chất r ắn. Nhiệt độ sôi

tăng dần theo tr ọng lượ ng phân tử, cao hơn alcol có khối lượ ng phân tử tương đương.

R là gốc k ị nướ c, -COOH là nhóm ái nướ c. Vì vậy, R càng lớn độ tan của acid cànggiảm. Các acid có số C < 4 tan vô hạn trong nướ c. Các acid có số C > 11 hoàn toànkhông tan trong nướ c


Nhóm carboxyl là tổ hợ p của 2 nhóm carbonyl (C=O) và nhóm hydroxyl (-OH). Hainhóm này có ảnh hưở ng lẫn nhau, k ết quả là C trong nhóm carboxyl có δ+ nhỏ hơn trongaldehyde, và nhóm O-H phân cực mạnh hơn trong alcol

Acid carboxylic Aldehyd

Có 4 loại phản ứng của acid carboxylic như sau:

1.Đứt liên k ết O-H 2. Phản ứng ái nhân 3. Tách nhóm CO2 4. Phản ứng ở gốc R






37

3.1.5.1. Phản ứng đứ t liên k ết O-H

Tính acid

- Phân ly trong nướ c

- Phản ứng vớ i kim loại, oxyd kim loại, bazơ, muối,…

- Tính acid phụ thuộc vào gốc R, R càng hút điện tử tính acid càng mạnh

3.1.5.2. Phản ứ ng ái nhân vào nhóm carboxyl

Phản ứ ng ester hóa:

Cơ chế phản ứng như sau:

Phản ứ ng thế nhóm – OH bằng các halogen






38

Acid tác dụng vớ i Thionyl clorid SOCl2, Phosphor pentaclorid PCl5, Phosphotribromid PBr 3,.. tạo sản phẩm acylhalogenid RCOX

3.1.5.3. Phản ứ ng decarboxyl hóa (tách CO2)

Khả năng decarboxyl hóa phụ thuộc vào cấu tạo acid. Acid có nhóm hút điện tử dễ bị decarboxyl hóa hơn

Acid acetic r ất khó bị decarboxyl hóa. Muối acetat bị decarboxyl hóa ở nhiệt độ cao

Dẫn xuất thế của acid acetic có nhóm hút điện tử dễ bị decarboxyl hóa hơn:

Cl3CCOOH, O2 N-CH2-COOH, NC-CH2-COOH, CH3COCH2COOH,..

Ví dụ:

3.1.5.4. Phản ứ ng của gốc hydrocarbon

Phản ứ ng oxy hóa

Phản ứng oxy hóa nhờ xúc tác men tạo acid β-oxocarboxylic đóng vai trò quantr ọng trong chuyển hóa chất béo

Chất oxy hóa là SeO2 tạo acid α-oxocarboxylic

Các phản ứ ng khác:

Tùy thuộc gốc R là no, không no, thơm,… mà hợ p chất có phản ứng đặc trưngriêng ở gốc hydrocarbon

3.2. Các dẫn xuất của acid carboxylic






39

Khi thay thế nhóm OH của acid carboxylic bằng các nhóm thế khác ta đượ c dẫn xuấtcủa acid carboxylic

Dưới đây là các loại dẫn xuất chủ yếu của acid carboxylic

3.2.1. Ester

Là sản phẩm thế nhóm OH của acid RCOOH bằng gốc R’O của alcol (hay gốc C6H5Ocủa phenol)

RCOOH RCOOR’

3.2.1.1.Danh pháp

Có thể xem ester như muối của acid hữu cơ. Cách gọi tên của ester là đọc tên gốcalkyl của alcol ghép vớ i tên của acid carboxylic tương ứng thay vần “ic” bằng “at”.






40

Ví dụ:

Các ester của glycerin vớ i acid béo gọi là chất béo (lipid)

Các acid béo thườ ng gặ p

3.2.1.2.Điều chế

Phương pháp ester hóa

Phản ứng acyl hóa alcol bằng anhydride acid

Phản ứng giữa muối của acid carboxylic vớ i dẫn xuất halogen

RCOONa + R’X RCOOR’ + NaX






41

3.2.1.3. Tính chất vật lý

Ester thường có mùi thơm, ít tan trong nướ c. Ester có trong các loại tinh dầu, chất béovà sáp.

3.2.1.4. Tính chất hóa họcDựa vào cấu tạo của ester, ta thấy được ester có hóa tính như sau: phản ứng ái nhân

vào C của C=O, phản ứng của Hα và các phản ứng của gốc hydrocarbon tương ứng.

Một số phản ứng tiêu biểu

a. Phản ứ ng thủy phân

- Trong môi trườ ng acid: phản ứng thuận nghịch

- Trong môi trườ ng bazơ : còn gọi là phản ứng xà phòng hóa

Cơ chế phản ứng trong môi trường bazơ

b. Phản ứ ng chuyển đổi esterKhi đun ester vớ i alcol có xúc tác acid hoặc natri alcolat xảy ra phản ứng trao đổi

ester

c. Phản ứ ng của Hα (Phản ứng ngưng tụ Claisen)

3.2.2. Anhydrid acid

Hai phân tử acid bị loại nướ c tạo thành anhydride acid. Công thức chung: (RCO)2O






42

Anhydrid acid là tác nhân acyl hóa

3.2.3. Ceten

Có thể xem Ceten là sản phẩm loại 1 phân tử nướ c của 1 acid (nhóm OH với Hα)

Cách gọi tên: Xem CH2=C=O là ceten, các ceten khác đượ c gọi tên như là dẫn xuấtthế H của ceten. Tên gốc hydrocarbon + ceten

3.2.4. Halogenid acid (acyl halogenid)

Khi thay thế nhóm OH trong acid bằng halogen (X) thu đượ c halogenid acid

RCOOH RCOX

Cách gọi tên: thay tiế p vị ngữ “ic” hoặc “oic” trong acid bằng “yl” hoặc “oyl” + tên

halogenidVí dụ:

Halogenid acid là tác nhân acyl hóa tạo ceton, ester






43

3.2.5. Amid

Thay thế nhóm OH trong acid bằng nhóm NH2 thu đượ c amid

3.2.6. Nitril (R-CN)

Nitril có cấu trúc R-C và Ar-C

Danh pháp nitril

- Danh pháp IUPAC: đọc tên hydrocarbon tương ứng + nitril

- Danh pháp thông thườ ng: Gọi tên gốc acyl có số carbon tương ứng + nitril hoặctên gốc hydrocarbon tương ứng + cyanid

Ví dụ:

Đa số hợ p chất nitril có độ độc cao






44

BÀI TẬP CHƯƠNG 3 1.Gọi tên các chất sau:

a- ClCH2CH2CH2CH2COOH c- CH3CH2CH(CH3)CH2CHCOOH

b- (CH3)3CCH2CH2CH2COOH d- CH2=CH-CH=CHCOOH

2.Thực hiện các chuyển hóa sau

a- (CH3CH2CH2)3CBr → (CH3CH2CH2)3CCOOH

b-HOCH2CH2CH2CH2CH2CH2Br → HOCH2CH2CH2CH2CH2CH2COOH

c- CH3CH2CH2CH2CH=CH2 → CH3CH2CH2CH2CH2COOH

3. Viết phương trình phản ứng giữa hexanoic acid vớ i

a-Etanol có mặt H2SO4 đậm đặc b-Thioyl clorid

4.Từ các acid sau hãy viết công thức anhydride, ceten, acylclorid tương ứng và gọi têncác chất đó

a- CH3CH2CH2CH2CH2COOH b- (CH3)2CHCH2CH2COOH

c- CH2=CHCH2CH2COOH d- BrCH2CH2COOH

5. Hoàn thành phương trình phản ứng sau

a. Benzen + Acetylclorid

b. Isopropylbenzoat + NaOH






45

CHƯƠNG 4. AMIN, HỢ P CHẤT KHÁC CHỨ ANITƠ, HỢ P CHẤT CÓ LƯU HUỲNH VÀ PHOSPHO

4.1. Amin4.1.1. Cấu tạo

Amin là những hợ p chất có gốc alkyl, gốc aryl liên k ết tr ực tiế p vớ i nguyên tử Nitơ.Có thể xem amin là dẫn xuất thế H của amoniac NH3

Dựa vào số nguyên tử H bị thay thế bở i gốc hydrocarbon, amin đượ c chia thành 3loại:

- Amin bậc 1. R-NH2

- Amin bậc 2. R-NH-R’ - Amin bậc 3. RR’R”N

Trườ ng hợ p N liên k ết 4 gốc R ta có ion amoni R 4 N+

Cấu trúc không gian của amin

4.1.2. Danh pháp

a. Danh pháp gốc-chứ c

Tên gốc hydrocarbon + amin

b. Danh pháp IUPAC

Tên hydrocarbon tương ứ ng + amin

Hoặc -NH2 đượ c xem như nhóm thế, có tên gọi là amino






46

amino + tên hydrocarbon tương ứ ng

Ví dụ:

Tên của một số amin thơm

Nếu hợ p chất chứa nhiều nhóm chức, sẽ có một nhóm chức chính, các nhóm còn lạixem như nhóm thế.

Thứ tự ưu tiên nhóm chính là – COOH > -CHO > >C=O > -OH > -NH2

4.1.3. Điều chế

Một số phương pháp điều chế tiêu biểu

a. Alkyl hóa amoniac và các amin khác

- Alkyl hóa bằng alkyl halogenua






47

Khi alkyl hóa amoniac và các amin khác bằng alkyl halogenua sẽ thu đượ c hỗn hợ pamin các bậc khác nhau

Ví dụ:

- Muốn thu đượ c amin bậc 1 không lẫn amin các bậc khác, dùng phản ứ ng tổnghợ p Gabriel, xuất phát từ phtalimid, alkyl halogenid sẽ thu đượ c alkyl amin bậcmột

- Alkyl hóa bằng alcol

b. Khử hợ p chất chứa nitơ

- Khử hóa hợ p chất nitro: đây là phương pháp thườ ng sử dụng để điều chế các aminthơm

- Khử hóa hợ p chất nitril (C ) trong môi trườ ng ete

- Khử hóa hợ p chất imin (R-CH=NH): xuất phát từ aldehyd hoặc ceton và amoniac

thu đượ c hợ p chất imin. Imin tạo thành không bền dễ bị khử thành amin

RCHO + NH3 RCH=NH + H2O

RCH=NH + H2 RCH2 NH2

- Khử hóa hợ p chất amid: RCONH2 RCH2 NH2






48


Các amin là những chất không màu, tan trong nướ c. Các amin từ 3C tr ở lên ở dạnglỏng. Độ tan trong nướ c giảm khi phân tử lượng tăng. Các amin thơm là chất lỏng hoặcr ắn không màu. Bị hóa đen hoặc nâu khi tiế p xúc không khí

Giữa các phân tử amin có liên k ết H (yếu hơn alcol). Vì vậy nhiệt độ sôi của amin caohơn hydrocarbon và thấp hơn alcol có khối lượ ng phân tử tương đương.

Giữa các đồng phân amin bậc 1, 2, 3 thì amin bậc 1 có nhiệt độ sôi cao nhất do nó dễ tạo liên k ết H nhất


a. Tính bazơ

Trên nguyên tử N còn cặp điện tử tự do, nên amin có tính bazơ (theo Lewis) giốngalcol. Vì N có độ âm điện nhỏ hơn O nên amin có tính bazơ lớn hơn alcol

Trong dung dịch nướ c, amin có cân bằng

Tính bazơ của amin phụ thuộc các nhóm thế và hiệu ứng không gian. Nhóm thế càngđẩy điện tử thì tính bazơ càng mạnh

b. Phản ứ ng alkyl hóa (phần điều chế amin)

c. Phản ứ ng acyl hóa tạo amid

X có thể là HO-, Halogen, R’COO-

Ví dụ:

d. Phản ứ ng vớ i arylsulfonylclorid tạo sulfonamid

- Vớ i amin bậc 1: tạo sản phẩm tan trong dung dịch kiềm






49

- Vớ i amin bậc 2: tạo sản phẩm không tan trong dung dịch kiềm

- Amin bậc 3 không tham gia phản ứng

Sử dụng phản ứng này để phân biệt các amin có bậc khác nhau và tạo các sulfamid cónhiều ứng dụng trong dượ c phẩm

e. Phản ứ ng cộng hợ p vớ i hợ p chất có nhóm carbonylR-NH2 + O=C< R-N=C< + H2O

Ví dụ:

C6H5 NH2 + CH3CHO C6H5 N=CH-CH3 + H2O

f. Phản ứ ng vớ i acid nitrơ HNO2

Acid nitrơ khó tồn tại ở điều kiện bình thườ ng. Vì vậy để có acid nitr ơ phải sử dụnghỗn hợ p muối nitrit và acid (NaNO2 + HCl)

- Vớ i amin bậc 1

Amin béo bậc 1 tạo muối diazoni không bền, phân hủy thành alcol và N2.

R-NH2 + NaNO2 + 2HCl [RN N]+Cl-

R-OH + N2 + HCl

Amin bậc 1 muối diazoni alcol

Amin thơm bậc 1 phản ứng vớ i acid nitr ơ tạo muối diazoni ở < 5oC

- Vớ i amin bậc 2: cả amin béo và amin thơm đều tạo hợ p chất N-nitroso amin






50

- Vớ i amin bậc 3: các amin béo không tham gia phản ứng, còn amin thơm tham gia phản ứng thế ái điện tử vào nhân benzene

4.2. HỢ P CHẤT KHÁC CHỨA NITƠ

Ngoài amin còn có nhiều hợ p chất khác chứa Nitơ

4.3. Hợ p chất có lưu huỳnh, phosphor

4.3.1. Hợ p chất hữ u cơ có lưu huỳnh






51

a.Thiol và sulfid- Thiol có công thức chung R-SH

Tùy theo R là gốc alkyl ta có Thioalcol hay R là gốc thơm ta có Thiophenol

Nhóm – SH gọi là chức thiol hay mercaptan

Danh pháp: gọi tên hydrocarbon tương ứng và thêm thiol hoặc gọi tên gốchydrocarbon tương ứng và thêm mercaptan

Ví dụ:

- Sulfid có thể xem như eter, trong đó thay thế nguyên tố O bằng S có công thức R-S-R’

Danh pháp: gọi tên các gốc hydrocarbon tương ứng và thêm sulfid

Ví dụ:






52

Các hợ p chất thiol và sulfid có nhiều ứng dụng trong y dượ c, nông nghiệ p và côngnghiệ p.

b. Acid sulfonic

Có chứa nhóm chức – SO3H.

Danh pháp: Đọc tên hydrocarbon tương ứng và thêm sulfonic

Các phản ứng của hợ p chất sulfonic đượ c ứng dụng trong tổng hợp hóa dượ c

Tổng hợ p các loại sulfamid trên cơ sở phản ứng

Trong sulfamid, nguyên tử H trong NH hay NH2 có thể thay thế các nguyên tố kháclàm tăng khả năng ứng dụng của sulfamid trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Cloramin T và Dicloramin T có tác dụng sát trùng

4.3.2. Hợ p chất hữu cơ chứ a phosphor

Các hợ p chất hữu cơ chứa phospho như là dẫn xuất của các hợ p chất sau:Phosphin PH3

Phosphoran PH5

Acid phosphinic H3PO2 HOH2P=O

Acid phosphonic H3PO3 (HO)2HP=O






53

Acid phosphorơ H3PO3 (HO)3P

Acid phosphoric H3PO4 (HO)3P=O

Acid pyrophosphoric H4P2O7 (HO)2PO-O-OP(OH)2

Ngườ i ta chia hợ p chất hữu cơ chứa phospho thành 2 nhóm:- Hợ p chất có nguyên tử P liên k ết tr ực tiế p vớ i C P-C

- Hơp chất có nguyên tử P không liên k ết tr ực tiế p vớ i C P-O-C

a. Phosphin

Giống amin, phosphin có 3 loại:

Có thể điều chế triphenylphosphin từ hợ p chất cơ magiê

b. Các alkyl của acid chứ a phospho

- Acid dialkylphosphinic và acid alkylphosphonic

c.Các ester của acid phosphor






54

BÀI TẬP CHƯƠNG 4 1. Viết phương trình phản ứng khi cho Anilin phản ứng lần lượ t vớ i các chất

a. Acid acetic

b. Acetylbromid

c. Benzensulfonylclorid

2. Viết phương trình phản ứng khi cho benzaldehyde phản ứng vớ i

a. o-toluidin

b. tert-butylamin

c. Phenylhydrazin

3. Viết sơ đồ điều chế sec-butylamin từ sec-butylclorid bằng phương pháp Gabriel






55

CHƯƠNG 5. HỢ P CHẤT DỊ VÒNGDị vòng là những hợ p chất vòng. Trong vòng ngoài chứa nguyên tố carbon còn có các dị tố khác như oxy, nitơ, lưu huỳnh,…Các nguyên tố này gọi là dị tố.

5.1. PHÂN LOẠI – DANH PHÁP

5.1.1. PHÂN LOẠI

Dựa vào cấu tạo có thể chia làm 2 loại chính: dị vòng thơm và dị vòng không thơm

Dị vòng thơm: có cấu trúc điện tử phù hợ p công thức (4n+2) eπ

Ví dụ: pyridin, furan, pyrrol

Dị vòng không thơm: no hoặc không no

Trong các hợ p chất dị vòng thì dị vòng thơm là quan trọng.

Phân loại dị vòng thơm như sau:

a. Dị vòng 5,6,7 cạnh 1 dị tố

b. Dị vòng 5,6 cạnh nhiều dị tố






56

c. Các dị vòng ngưn tụ vớ i nhau

5.1.2. DANH PHÁP

a. Danh pháp thông thườ ng

Xuất phát từ nguồn gốc hoặc tính chất của một hợ p chất có trong thiên nhiênDanh pháp thông thườ ng của hơn 60 hợ p chất dị vòng được quy ước như là danh pháp

quốc tế






57

Đánh số dị vòng theo quy ướ c:

- Bắt đầu từ dị tố và theo chiều của dị vòng

- Đối vớ i hợ p chất đa vòng thì đánh số bắt đầu từ nguyên tử cạnh vòng k ết hợ p

b.Danh pháp hệ thống của hợ p chất đơn vòng

Danh pháp Hantzsh-Widman

Tên gọi gồm 2 phần: tiếp đầu ngữ + phần thân

- Tiếp đầu ngữ chỉ tên các dị tố:

O: oxa S: thia N: aza P:phospha

- Phần thân: chỉ khung vòng, độ lớ n vòng no hoặc chưa no có số nối đôi lớ n

nhất

- Nguyên tắc đánh số:o Nhiều dị tố khác loại: đánh số theo chiều ưu tiên O>S>N>P






58

o Nhiều dị tố cùng loại: bắt đầu từ dị tố cao nhất, thêm tiếp đầu ngữ di, tri,tetra,..chỉ số lượ ng dị tố

o Khi hệ thống vòng có số nối đôi cực đại đã đượ c no hóa dần: vị trí củanguyên tố bão hòa được đánh số kèm theo tiếp đầu ngữ H và gọi tên của

dị vòng chưa no tương ứng

Ví dụ:

c.Danh pháp hệ thống vòng ngưng tụ:

Dùng tên thông thườ ng của các đơn vòng, nếu không có thì dùng danh pháp hệ thống.

Vòng lớ n có tên gọi thông thường quy ướ c sẽ đượ c chọn ưu tiên. Tên gọi của dị vòngngưng tụ có hai thành phần:

Thành phần thứ hai + thành phần cơ sở

- Thành phần cơ sở chọn theo nguyên tắc sauo Dị vòng chứa nitơ, nếu dị vòng chỉ có 1 thành phần nitơ N o Nếu không có nitơ thì chọn vòng có dị tố được ưu tiên cao hơn o Nếu vòng ngưng tụ có số vòng lớn hơn hai vòng chọn số vòng lớ n nhấto Nếu vòng có độ lớ n khác nhau chọn vòng lớ no Nếu vòng có số dị tố khác nhau chọn vòng có số dị tố nhiều nhất, hay số

thứ tự lớ n nhất






59

- Thành phần thứ hai như là tiếp đầu ngữ của thành phần cơ sở , thêm chữ “o”vào sau tên dị vòng thứ hai

Một vài ngoại lệ:

Kí hiệu và cách gọi tên:

Các cạnh của vòng trong thành phần cơ sở đượ c ký hiệu bằng các chữ cái a, b, c, d,

e…theo chiều đánh số. Các nguyên tử tạo vòng của thành phần thứ hai được đánh số bằngcác chữ số 1, 2, 3…Cạnh chung của cả 2 vòng đượ c gọi theo chữ số của thành phần thứ 2và chữ cái của thành phần cơ sở (tất cả đặt trong dấu móc vuông)

Cách đánh số trên dị vòng ngưng tụ

Bắt đầu từ nguyên tử cạnh nguyên tử đầu cầu (nguyên tử chung cho cả 2 vòng) đi theochiều sao cho các dị tố có số nhỏ nhất. Nếu không thỏa mãn điều kiện này thì dị tố đượ cưu tiên đánh số bé nhất






60

d. Danh pháp thế

Xem hợ p chất dị vòng là hợ p chất vòng hydrocarbon mà một hay nhiều nguyên tử carbon đượ c thay thế bở i các dị tố.

- Tên dị tố như là tiếp đầu ngữ và tên hydrocarbon vòng tương ứng

Danh pháp thế ít thông dụng vớ i hợ p chất dị vòng.

5.1.3. Tính chất hóa học của dị vòng có tính thơm

a. Tính thơm của dị vòng






61

Vòng đượ c tạo thành do sự xen phủ của nguyên tử carbon lai hóa sp2 và các orbitalcủa các dị tố. Hệ thống điện tử của dị vòng thơm là hệ liên hợ p và số điện tử trong vòng

phù hợ p vớ i công thức Huckel (4n+2) điện tử π.

Các dị vòng thơm có hệ thống liên hợ p cho nên các dị vòng có sự phân bố mật độ

điện tử trên các nguyên tử. Có thể minh họa các công thức trung gian của một số dị vòngnhư sau:

- Dị vòng thơm 5 cạnh:

Nhận xét: tại các vị trí có điện tích (-) dễ xảy ra phản ứng thế ái điện tử ở vị trí 2 và 3.

Vòng thơm 5 cạnh có hệ thống dien liên hợ p nên thể hiện tính chất của hydrocarbon chưano. Có các phản ứng cộng hợ p, phản ứng cộng Diels-Alder, phản ứng oxy hóa.

- Dị vòng thơm 6 cạnh:

Các công thức cấu tạo và công thức trung gian có thể có của dị vòng pyridin

Nhận xét: điện tích âm tậ p trung trên dị tố. Pyridin có tính base

Điện tích dương xuất hiện ở carbon 2, 4, 6. Phản ứng thế ái nhân xảy ra ở các vị trínày. Ở dị vòng thơm 6 cạnh, phản ứng thế ái điện tử xảy ra khó khăn tại vị trí 3, 5. Dị vòng thơm 6 cạnh có cấu trúc như benzen nên nhân dị vòng khó bị oxy hóa. Cũng nhưcác đồng đẳng của benzen, dị vòng chỉ bị oxy hóa ở mạch nhánh.

b. Tính chất của dị tố

Dị tố có điện tích âm hoặc có cặp điện tử không liên k ết nên dị vòng có tính base. Cặ pđiện tử của dị tố trên dị vòng thơm 5 cạnh đã tham gia hệ thống thơm cho nên tính base

của dị vòng thơm 5 cạnh yếu hơn tính base của dị vòng thơm 6 cạnh. Tính base của pyridin mạnh hơn pyrrol là do cặp điện tử tự do trên nitơ không tham gia hệ thống thơm.Pyridin thể hiện tính base như một amin bậc 3.






62

Tính base của dị vòng không phụ thuộc vào số lượ ng dị tố có trong vòng. Yếu tố phân bố mật độ điện tử và yếu tố lậ p thể ảnh hưở ng mạnh đến tính base

5.2. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh 1 dị tố và nhiều dị tố

5.2.1. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh 1 dị tố

a.

Nhóm Furan

- Tổng hợ p nhân furan:o Dehydrat hóa hợ p chấ t 1,4-dicarbonyl

o Ngưng tụ α-halogenoceton vớ i ester của β -ceton acid

- Tính chất hóa học: tính thơm yếu, thể hiện tính chất của dien-1,3, tham gia phản ứng cộng hợp, trong môi trường acid đặc furan bị polymer hóa, trong môitrườ ng acid loãng phản ứng mở vòng






63

Tính thơm yếu: tham gia phản ứng thế ái điện tử trong điều kiện r ất nhẹ nhàng

- Dẫn xuất quan trọng của Furan+ Furfural: (furan-2-aldehyd) có thể đượ c trích ly từ lõi ngô hoặc tr ấuHợ p chất 5-nitrofurfural ngưng tụ vớ i các chất semicarbazid, thiosemicarbazidtạo thành các chất semicarbazon và thiosemicarbazon có tác dụng kháng nấm

Furfural có tính chất của aldehyde thơm, tham gia phản ứng Cannizaro tạo acidvà rượu tương ứng

+ Benzofuran (Coumaron)

+ Một số dượ c chất có nhân furan






64

b.Nhóm Pyrrol

- Tổng hợ p pyrrol

- Dẫn xuất của pyrrol+ Là thành phần chính tạo thành khung cho clorophyl, pheophorbid

+ Benzopyrol (Indol) Một số acid amin chứa khung indol

c.Nhóm Thiophen






65

- Tổng hợ p

- Tính chất hóa học: tương tự có phản ứng thế ái điện tử, phản ứng cộng hợ p,

- Dẫn xuất của thiopheno Benzothiophen (Thionaphthen)

Thiophen, Furan, Pyrrol có thể chuyển hóa lẫn nhau:

5.2.2. Hợ p chất dị vòng 5 cạnh nhiều dị tố

a.Nhóm oxazol (O, N)

- Tổng hợ p: có nhiều cách

- Tính chất: oxazol thể hiện tính thơm yếu, thể hiện tính chất dien tham gia phảnứng cộng hợ p

- Ứ ng dụng tổng hợ p dẫn xuất của pyridine như vitamin B6






66

b.Nhóm thiazol (S, N)

- Tổng hợ p

- Ứ ng dụng Nhân thiazol có trong hợ p chất tự nhiên như penicillin, vitamin B, beta-lactam

c.Nhóm imidazole (1,3)

- Tổng hợ p

- Một số dượ c phẩm có vòng imidazole như 2-nitroimidazol, metronitrazol, bifonazol, clotrimazol

-






67

d.Nhóm pyrazol (1,2)

- Tổng hợ p

5.3. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh một dị tố và hai dị tố

5.3.1. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh một dị tố

a.Pyridin

- Tổng hợ p:

Pyridin có trong nhựa than đá. Khi chưng cất than đá thu đượ c hỗn hợ p pyridine,metylpyridin (picolin), dimetylpyridin (lutidin), trimetylpyridin (colidin).

- Tính chấtChất lỏng không màu, mùi hôi đặc trưng Tính chất hóa học tương tự nitrobenzen

+ Phản ứng thế ái điện tử: kém hơn benzene, ưu tiên thế vào vị trí 3,5 + Phản ứng thế ái nhân: ưu tiên vào các vị trí 2,4,6+ Phản ứng oxy hóa

+ Phản ứng khử

+ Tính bazơ






68

- Một số hợ p chất chứ a dị vòng pyridineo Picolin: metylpyridin

Dễ bị oxy hóa thành acid pyridine carboxylicCác amid, hay hydrazid của acid này đượ c ứng dụng nhiều trong dượ c

phẩm như:

o Quinolin: benzopyridin o Isoquinolin o Acridin: dibenzopyridin

Các hợ p chất 3,6-nitroacridin hay 9-nitroacridin có tác dụng kháng

khuẩn

b. Pyran

Pyran không tồn tại dạng tự do. Khung pyran chỉ tồn tại trong hợ p chất, thườ ng gặ pnhư pyron hay cromon






69

Muối pyrilium thườ ng gặ p dạng benzopyrilium có trong cấu tạo của chất màu thực vậtcyanin

Khung coumarin có trong cấu tạo của hợ p chất varfarin có tác dụng chống đông máu

Trong các hợ p chất flavonoid có chứa vòng γ-cromon

5.3.2. Hợ p chất dị vòng 6 cạnh 2 dị tố

5.3.2.1. Hai dị tố là N

a. Pyridazin

- Tổng hợ p:






70

Ngưng tụ hydrazine vớ i hợ p chất 1,4-dicarbonyl

- Tính chất: Pyridazin là chất lỏng. Có tính bazo yếu. Phản ứng thế ái điện tử và phảnứng thế ái nhân xảy ra yếu. Vòng bị phá vỡ khi tác dụng vớ i chất oxy hóa mạnh- Hợ p chất chứa vòng pyridazin

o Phtalazin: benzo[d]pyridazin

b. Pyrimidin

- Tổng hợ p:

Ngưng tụ urê hoặc thiourê vớ i hợ p chất 1,3-dicarbonyl

Từ acid barbituric

- Tính chất:

Pyrimidin nóng chảy ở 22,5oC, sôi ở 124oC.

Tính bazơ yếu hơn pyridazin và pyridine.

Phản ứng thế ái điện tử xảy ra khó khăn, ưu tiên ở vị trí 5






71

Phản ứng thế ái nhân xảy ra dễ hơn ở vị trí 2,4 (chủ yếu là 4)

- Các dẫn xuất của pyrimidin

Nhiều dạng thuốc có chứa vòng pyrimidin

Vitamin B1 (thiamin)

Acid barbituric

Khung acid barbituric là dẫn xuất của một số dượ c phẩm như: Veronal và Luminal làcác thuốc gây ngủ

Quinazolin, quinazolon:

Một số chất hữu cơ thuộc dãy quinazolon-4 có tác dụng gây ngủ như metaqualon






72

c.Pyrazin

- Tổng hợ p

Tự ngưng tụ α-aminoceton

Ngưng tụ giữa hợ p chất 1,2-diamino vớ i 1,2-dicarbonyl

- Tính chất

Tính bazơ yếu hơn pyrimidin và pyridine

Phản ứng thế ái điện tử xảy ra r ất chậm. Phản ứng thế ái nhân xảy ra nhanh hơn

Phản ứng cộng hợ p vớ i hydro tạo piperazin (là thuốc tr ị giun)

5.3.2.2. Hai dị tố là N và S

Dẫn chất quan tr ọng là phenothiazine hay dibenzo-p-thiazin






73

Phenothiazin là khung của một loạt phẩm nhuôm, trong đó có xanh metylen

Dãy hợ p chất phenothiazine có nhân amino alkyl hóa ở vị trí 10 và nhóm thế ở vị trí 2thườ ng có tác dụng giảm áp trên hệ thần kinh trung ương, dùng làm thuốc an thần, khánghistamine, chống nôn

5.3.2.3. Hai dị tố là N và O

Dẫn chất quan tr ọng là phenoxazin






74

Ứ ng dụng: Xanthommatin (chất màu trong nấm, địa y, bươm bướ m), actinomycin cónhiều trong chủng Streptomyces: tác nhân ngưng bào trong trị liệu ung thư

5.2.3.4. Hai dị tố là O

5.4. HỢ P CHẤT DỊ VÒNG 7 CẠNH VÀ DỊ VÒNG NGƯNG TỤ

5.4.1. Dị vòng 1 dị tố

5.4.2 Dị vòng 2 dị tố

Dẫn xuất của hệ thống 1,4-diazepin là quan tr ọng vì có nhiều chất thuộc loại này làthuốc chữa bệnh.

Nhóm benzodiazepine là thành phần trong các loại thuốc ngủ

Tổng hợ p:






75

5.4.3. Dị vòng ngưng tụ

Purin: Imidazo[4,5-d]pyrimidin

Purin là khung cơ bản trong nhiều hợ p chất thiên nhiên có trong động vật và thực vậtnhư acid uric, xanthin, hypoxanthin và adenine






TÀI LIỆU THAM KHẢO

Lê Ngọc Thạch, Hóa hữu cơ , NXB ĐH Quốc gia Tp.HCM, 2001

Nguyễn Ngọc Sương, Cơ sở lý thuyết Hóa hữu cơ , NXB ĐH Quốc gia Tp.HCM, 1997

Trương Thế K ỷ (chủ biên), Hóa hữu cơ (Hợ p chất hữu cơ đơn chức và đa chức) tậ p 1 vàtậ p 2, (Sách dùng đào tạo dược sĩ Đại học), NXB Y học – HN, 2006

Nguyễn Minh Thảo, Hóa học các hợ p chất dị vòng, NXB Giáo dục – HN, 2004



Documents

HÓA HỮU CƠ (DÀNH CHO CAO ĐẲNG DƯỢC)