CHAYONG

Ngayon, dumating kayo, tinugonang aking paanyaya. Inalaala natinang Hibik Namin, ang mga tao salikod ng mga magarbong mgapangalan: Honorata Dimayuga, Felipa Kapuloan, Feliza Kahatol, Patricia Himagsik, SalvadoraDimagiba, Deodata Liwanag,

Victoria Mausig, Dolores Katindig, at Victoria Lactaw. Parangbagong galing ako sa sakit. Hindi ako naratay sa panahongayokong makipagkita sa inyo. Pero maysakit ako, alam ko, at ayokong malunasan ang sakit naiyon. Ngayon, magaling na ako. Magaling na si Victoria.

Yayakapin si CHAYONG ng mga kaibigan at magyayakap silang lahat.

Maririnig ang biglang pagbuhos ng ulan na makikita sa mga bintana sa likuran.

Lilitaw si TINO sa makaakyat nghagdanan, bahagyang nabasang ulan. Kasunod niya ang isangsundalong Amerikano, batang-bata pa, kababanaagan pa angkawalang-malay ang mukha at lubos na naniniwala sakadakilaan ng mga adhikain ngAmerika para sa mga Filipino. Pinapagpag niya ang mga butilng ulan sa kanyang uniporme.

TINO

Ahem! Mga binibini, tama na muna ang burdahan. Narito si Lieutenant Peter Norris ng hukbong Amerikano. May leksiyon sa Ingles ang Ate Chayong.

PETER

Good morning, ladies. Me perdonan ustedes, por favor. Maabalaako sa inyong conversacion.

AYANG (tatayo)

Wala, walang conversacion.

GARE (tatayo rin)

Burda, burda only.

Tatahimik na lalabas papunta sa komedor sina CONCHING, AYANG at GARE.

TINO

Naraanan ko riyan sa may pintuan. Kakatakot sana kaya pinatuloy ko na. Gaano kalawak at kalalim sa paggamit ng wika ni Balagtas ng ating panauhin?

CHAYONG

Hindi sapat upang maarok ang usapan ng dalawang taong nag-iingat na hindi maunawaan ang kanilang pinag-uusapan. Kararating lamang niya mula sa ibayong dagat.

TINO

Mabuti naman. At bakit ngayon ko lamang nasilayan ang kanyang putlaing pagmumukha?

CHAYONG

Ikalawang pagdalaw pa lamang ng ginoo. Ang dalawang nauna, nakilala mo na. Sumuko daw dahil sinasadya ko daw huwag matutuhan ang kanilang tinuturo.

PETER

Perdoname, Senorita, no comprendo su conversacion.

CHAYONG

Telling brother how kind you teach English to me.

PETERBoy, that certainly was a round-

about way of saying it.TINOFilipinas, you like?PETEROh the women. Some of them,

yes. I guess I like them. Your sister is nice.

TINO

No! No! The country, le gusta?

PETER

Oh-oh, I get what you mean. Yes, I like it. I will like it better now that General Malvar has surrendered.

CHAYONG

Sabi nya, mas magugustuhanniya dahil sumuko na siHeneral Malvar.

TINO

Sabihin mo sa kanya, Putangina nila, hindi pa tapos anggera!

CHAYONG

Brother say, he happy you like Filipinas.

PETER

Now that the war is over, you people can begin to learn civilized ways. You will enjoy the blessings of American living.

CHAYONG

Filipinos civilized Americans not yet coming. Sibilisado na kami noon pa.

PETER

Im sorry, I was not talking about you folks. You gentes ricos. But lower-class gentes, they are wild and dangerous. Force is necessary to teach them civilized ways.

CHAYONG

Sabi niya, tayo raw sibilisado. Peroang mahirap, sila kailangangamitan ng lakas.

TINO

Putang ina ka mo siya! Senor Norris, si Heneral Bell pumapatay, nanununog. Siya gaysibilisado? Mga bangkay, abo ng

tahanan Hindi kami hayop napaamunin ninyo sa hampas at kulata!

PETER

Senorita Rosario,why is your brother raving like that? I dont understand a word hes saying. I did not mean to offend, honest, I didnt.

CHAYONG

Brother very angry because American soldiers kill, burn people, houses, steal chicken, girls no more honor.

PETER

Come, Senorita, those are lies spread by filibusteros and bandidos. Americans are Christians, they are civilized people, not animals.

TINO

Sabihin mo sa putang inang iyan, idilat ang kanyang mata. Malalaman niya na isinusumpasila ng mga Filipino.

CHAYONG

Open eyes, ask friends, listen. Many crimes of American Soldiers.

PETER

Alright, alright, maybe there have been killings and burnings. This is war. Filipinos cannot win this war. Therefore it is their obligation to stop fighting. You stop fighting, then no more killing and burning.

CHAYONGYou say strong country right, weak

country wrong. Entonces, kill burn weak people, strong people correct!

PETERIf you weak people can show

proof Americans are guilty of crimes, the criminals will be punished.

CHAYONGPunish! Who punish?PETERThe American courts will.CHAYONGI have proof. Me! I show. I am

proof.TINOAte.

Peter

I dont understand.

CHAYONG (hysterical)

I am proof. American soldiers bad. Very bad! Do bad things to me! Now, no more honor, no more honor.

Papasok sina CONCHING, AYANG at GARE at lalapitan sa CHAYONG. Sa makaakyat ng hagdan, lilitaw si BINDOY at tahimik na makikinig.

CHAYONG (galit, nagdadalamhati)

Kung kayang sikmurain ng iyongkorte ang paglitis sa kabuktutanng inyong mga sundalo, haharapako! Tetestigo ako kung paanoako binihag. May sugat sa balikat, nanghihina sa dugong naubos. Tetestigo ako. Hinubaran ako,

Binaboy, pinagpasa-pasahan ng mga halimaw. Soldiers face and hand, blood. My face and hand, blood, dugo. Yes, Senor Norris, soldiers, Americans, use force. I say No! Laughing, say, teach enemy woman American love.

Humahagulgol si CHAYONG, inaalosiya ng mga kaibigan.

PETERI Im sorry This is terrible, terrible.

Excuse me.Dali-daling mananaog si PETER.

Makikita si BINDOY ng mgadalagang kaibigan. Iiwan nila angdalawa upang magkasarilinan. Mawawala sila sa pintuan ngkomedor. Pati si TINO ay lalabas.

Katahimikan.Lalapit si BINDOY kay CHAYONG.BINDOYChayong, patawad, Chayong.

Narinig ko. Hiyang-hiya ako. Basta na lamang ako nawala. Malaking kasalanan iyon. Gusto kong paniwalaan mo ako ngayon. Narito ako. Nagbalik. Nagbalik. Kung tatanggapin mo.

CHAYONG

Kanina, kausap ako ng mgakaibigan at kaisa. Bumukas angloob ko. Parang silid, bigla nalamang bumukas. At lumabasang buhay ko. Nakakulong palaroon ang buhay ko. Tinanggapkong muli ang buhay ko. Kasamaka roon, Bindoy.

BINDOY

Pinatawad mo na ako kung gayon. Magbalik tayo sa dati Pakasal tayo.

CHAYONG

Sa ibang pagkakataon na natin harapin iyan.

BINDOY

Ganti mo ga ito dahil naduwag akonoon?

CHAYONG

Hindi, Bindoy, hindi ganti. Gusto ko lamang paunlakan ang akingsarili. Santaon kong tinanggihanito. Gusto ko munang lasapinkung paano maging ako.

AY, PAG-IBIG

BINDOY

Ay, pag-ibig,

Isang tabong tubig.

Nang akoy umalis,

Sanlagok na pait.

Aking inaako

Ang maling paglayo.

Ngayoy sumasamo

Tanggapin ang puso.

BINDOY

Mahal kita, Chayong. Sinayang ko ang mga araw nang lumayo ako. Ano ang gusto mong gawin ko upang maging karapat-dapat muli?

CHAYONG

Nasa gipit ang bayan natin. Kailangan niya ang ating mga bisig. Kapwa tayo umasa noon sa paglaya ng bayan. Balikan natin ang pag-asang iyon.

NARIYAN KA

CHAYONG

Ikaw at ako,

Magkaagapay tayo,

Nariyan ka, narito ako.

Hanapin ang paraiso.