DEPED COPY

3

Kagamitan ng Mag-aaral

Akeanon

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon

Republika ng Pilipinas

Health

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

ii

Music, Art, Physical Education and Health – Ikatlong BaitangKagamitan ng Mag-aaral sa AkeanonUnang Edisyon 2014ISBN: 978-621-402-031-7

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng EdukasyonKalihim: Br. Armin A. Luistro FSCPangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Music – Amelia M. Ilagan, Maria Elena D. Digo, Mary Grace V. Cinco, Fely A. Batiloy, Josepina D. Villareal, Ma. Teresa P. Borbor, Fe V. Enguero, Josephine Chonie M. Obseñares, Arthur M. Julian; Art – Cynthia T. Montañez, Adulfo S. Amit, Benjamin M. Castro, Vi-Cherry C. Ledesma, Larry Canor, Nelson Lasagas; P.E. – Voltair V. Asildo, Rhodora B. Peña, Genia V. Santos, Ma. Elena Bonocan, Urcesio A. Sepe, Maribeth J. Jito, Lorenda G. Crisostomo, Virginia T. Mahinay, Sonny F. Meneses Jr.; Health – Rizaldy R. Cristo, Minerva C. David, Aidena Nuesca, Jennifer E. Quinto, Gezyl G. Ramos, Emerson O. Sabadlab

Mga Konsultant: Music – Myrna T. Parakikay; Art – Charo Defeo-Baquial; P.E. – Salve A. Favila, PhD, Lordinio A. Vergara, Rachelle U. Peneyra

Mga Tagasuri: Music – Chita E. Mendoza, Victorina E. Mariano, Narcie Fe M. Solloso; Art – Rosel Valenzuela, Juan Gepullano; P.E. – Francisco J. Gajilomo Jr., Sonny F. Meneses Jr.; Health – Mark Kenneth S. Camiling

Mga Tagasalin: Music – Ma. Clarissa Xyna M. Zolina; Art – Christine S. Ibardolasa; P.E. – Sharon N. Reyes; Health – Ma. Daryl B. Ibardolasa

Mga Tagaguhit: Fermin M. Fabella, Eric S. de Guia Gerardo G. Lacdao, Raemon C. Dela Peña

Mga Tagatala: Music – Phoebe Kay B. Dones; Art – Arvin Fernandez; P.E. – Bryan Simara, Leo Simara; Health – Danica Nicole G. Baña

Mga Tagapamahala: Marilyn D. Dimaano, PhD, Marilette R. Almayda, PhD Music – Maria Blesseda Alfonso Cahapay; Art - Marilou Gerero-Vispo;P.E. – Jenny Jalandoni Bendal; Health – Nerisa Marquez Beltran

Inilimbag sa Pilipinas ng Rex Bookstore, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

iii

Sa mga Pinalangga Namun nga mga Unga,

Raya nga mga materyal sa Music, Arts, Physical Education ag Health (MAPEH) hay ginpreparar para kinyo sa pagsabat sa sambilog nga handum it K to12 Basic Education Program nga mapauswag ro kabilugan nga kinaiya ag talento it sangka indibidwal.

Sa pag-obra it eain-eain nga mga aktibidadis hay makabulig kinyo nga maangkon, mahanas ag mapalig-on ro mga nagapanguna nga abilidad sa Music ag Art. Ro mga aktibidadis sa Physical Education ag Health hay nagahandum nga magmayad ro inyo nga pisikal nga kamaeayran agud kamo hay makaangkon it kusog sa pag-obra it mga ueubrahon sa Music ag Arts ag sa iba pa nga learning areas. Inyo man nga maangkon ro mga oportunidad nga makaobra nga isaeahanon, kaibahan ro imo nga mga kaeskuyla ag ro iba pa nga mga tawo sa komunidad nga makatao it impotante nga inputs sa raya nga mga learning areas. Kami hay naga-eaum nga kamo hay malipay sa raya nga mga leksyon ag kamo hay makabaton it abilidad, ag madapat raya sa aton nga pang-adlaw-adlaw nga pagpangabuhi.

Ro Mga Nagsueat

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

xi

HEALTH

Unit 1 – Nutrition .......................................................................... 411

Lesson 1: Mayad o Maeain nga Nutrisyon ......................... 412

Lesson 2: Ikaw baea hay sangkiri magkaon? .................... 414

Lesson 3: “Vitamins for life” ................................................... 417

Lesson 4: “Minerals For Life” .................................................. 420

Lesson 5: “Get Healthy with Minerals” ................................. 421

Lesson 6: Abu ka baea kon magkaon? .............................. 423

Lesson 7: Magkaon Eang it Tama! ....................................... 425

Lesson 8: “Grow with Healthy Food” ................................... 429

Lesson 9: “Maging Healthy nga may Limpyo nga Pagkaon” ....................................................... 433

Lesson 10: “Maintain A Healthy Life Style” ............................ 437

Table of Contents

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

xii

Unit 3 – Consumer Health ........................................................... 479

Lesson 1: Konsumidor ako! .................................................... 480

Lesson 2: Pagpili para sa Ikamayad it Eawas ..................... 484

Lesson 3: Mangin Maaeam, Mangin Healthy .................... 487

Lesson 4: Ro Akon nga Matarung Bilang Kunsomidor ....... 493

Lesson 5: Ro Akon nga Kinamatarung! ............................... 498

Lesson 6: Ako hay Responsible! ............................................ 501

Lesson 7: Impormasyon: Mayad para Kakon ag Kimo ..... 504

Unit 4 – Paglikaw Ag Pagiging Euwas Sa Kasakita .................. 508

Lesson 1: Maging Euwas Paagi sa Pagsunod ro Road Signs .............................................................. 509

Lesson 2: Paghaeong samtang Ngatabuk ........................ 513

Lesson 3: Safety at Loading and Unloading Zones ............ 516

Lesson 4: Unahon ro Paghaeong sa Sueod it Saeakyan .. 519

Lesson 5: Bukon it Hilway nga Karsada ............................... 523

Lesson 6: Peligro sa Kumonidad! .......................................... 527

Lesson 7: Maging Handa! ..................................................... 530

Lesson 8: Gusto ko maging hilway ako! .............................. 532

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

411

UNIT 1

Nutrition

Paunang Pamisaea:

Ro husto nga nutrisyon hay importante para sa inyo nga mayad nga nutrisyon. Raya modyul hay makabulig kinyo nga maintindihan ro importansya it balanse nga pagkaon sa mayad nga nutrisyon. Raya man hay nagahandum nga kamo hay makaobra it mayad nga pagpili it pagkaon ag mapadayon ro mayad nga klase it pagpangabuhi. Ngani makarun, hay maypahaum sa pagtuon ag padayunon ro pag-angkon it mayad nga eawas. Tandaan, nga importante nga magkaon it mayad ag magpangabuhi it mayad!

HEALTH

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

1

412

Mayad o Maeain nga Nutrisyon

Testingan Naton!

Tan-awa ro mga litrato.

Litrato 1: Rod Litrato 2: Lee Litrato 3: Romy

Siin sa mga unga ngara ro may mayad nga pang eawason?

Ham-an?

Ubrahon Naton!

Ikumpara ro pang-eawason ni Rod, Lee ag Romy. Kopyahon ag sabtan ro tsart.

Lee Rod RomyMauno ro anang itsura?

Ano sa imong panan-aw ro anang nabatyagan?

Ano sa imong panan-aw ro anang kaya nga maobra?

Ano sa imong panan-aw ro anang di kaya nga maobra?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

413

Dumdumon Naton!

Kumpletuhon ro pamisaea.

Ro malnutrisyon hay _______________________________

Usisaon Naton!

Nakakita ka eon baea it unga nga may mayad nga pang-eawason?

Pwede mo baea maisaysay ro kalidad it unga nga may mayad nga pang-eawason?

Ano ro malnutrisyon?

Kopyahon ag sabtan ro word map:

Malnutrition

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

2

414

Ikaw baea hay sangkiri magkaon?

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 1: Ro Istorya it Daywa nga ka Unga

Basahon ro istorya it daywa nga ka unga nga parehong waeong (8) dag-on: si Myla ag Kevin.

Myla

Si Myla hay owa it gana magkaon; imaw hay maniwang. Ag imaw man do pinakamaisut nga unga sa anadang klase. Si Myla hay paeabueaw ag pirmi nga ulihi sa eskuylahan. Pirmi man imaw nga owa gapamahaw. Maeayo anang baeay sa eskuylahan ag kon mag-abut sa eskuylahan hay nagauy ta imaw it mayad ag gapang-euya. Pirmi imaw nga ginaduyog ag indi na maintindihan ro leksyon. Sa andang baeay, ro anang ilabas hay humay nga ginhaluan it tubi ag asin dahil sanda hay pobre nga pamilya. Si Myla hay nagmasakit. Ro doktor sa barangay health center hay naghambae nga si Myla hay naga-eksperyensya it malnutrisyon.

Sabtan ro mga masunod nga mga pangutana:

1. Mauno ro itsura ni Myla?

2. Anu ro anang pamatyagan?

3. Ano ro ay Myla nga ginakaon?

4. Ano kono ro ginabatyag nga sakit ni Myla?

5. Ano ro kueang sa anang pagkaon ni Myla?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

415

KSi Kevin hay may paso ag sang domingo eon

nga sa hospital. Imaw ag ro ana nga manghod hay naghampang it posporo ag nagging dahilan it pagkasunog it andang baeay. Si Kevin hay indi makakon. Nalisdan maw mag-usap ag magtueon it pagkaon. Imaw haynagniwang it mayad ag nagbawas ra timbang.

Sabtan ro mga masunod nga mga pangutana:1. Mauno ro itsura ni Kevin?

2. Ano ro nabatyagan ni Kevin?

3. Ham-an indi si Kevin kakaon?

4. Ano ro pwede nga matabu kay Kevin? Ham-an?

Ueubrahon 2: Drowingan Mo ako it Litrato

Idrowing ro litrato ni Myla o ni Kevin.

Dumdumon Naton!

Tapuson ro mga masunod nga mga pamisaea sa idaeum it litrato.

1. Ro protein-energy malnutrition hay sangka klase it

________________________________________________

2. Sa protein-energy malnutrition, may kakueangan it sustansya nga _____________ ag _______________ sa dyeta.

3. Ro unga nga may protein-energy malnutrition

Hay may itsura nga _____________________________

Nakabatyag it __________________________________

Indi maka ______________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

416

Usisaon Naton!

Isueat sa ispasyo ro Tama kon ro pamisaea hay insakto ag Mali kon ro pamisaea hay saea.

____ 1. Ro unga nga nagakaon it sangkiri hay naga eksperyensya it overnutrition.

____ 2. Ro unga nga nagakaon it abu hay naga eksperyensya it malnutrition.

____ 3. Ro unga nga nagakaon it sangkiri hay naga eksperyensya it protein-energy malnutrition hay matambok.

____ 4. Ro unga nga may protein-energy malnutrition mahina mag-intindi it leksyon.

____ 5. Ro unga nga may protein-energy malnutrition hay may kakueangan sa protina ag carbohydrates sa dyeta.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

3

417

“Vitamins for Life”

Ubrahon Naton!

Estudyuhi ro mga litrato sa idaeum.

Ano ring mahambae sa mga unga sa litrato.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

418

Ueubrahon 2: Sayura ro mga Bitamina

Iangot ro mga kakueangan sa kolum A sa mga bitamina nga kinahang-ean sa kolum B.

A B

1. Scurvy A. Vitamin A

2. Beri-beri B. Vitamin B

3. Rickets C VitaminC

4. Night-blindness D. Vitamin D

E. Vitamin E

Dumdumon Naton!

Ro mga bitamina hay sustansya nga nagabulig sa pagkontrol it pag pangsyunar ku aton nga eawas. Ro tawo nga may kakueangan sa bitamina sa eawas hay maga eksperyensya it nutritional deficiencies.

Usisaon Naton!

Ano ro matabu kon kueang kita sa bitamina?

Isueat ro mga bitamina nga kinahang-ean sa kada sitwasyon.

1. Si Jane hay nalisdan magbasa it ana nga paburito nga libro. Ro ana nga mata hay nagapa-eangatoe ag mahapdos .

________________________________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

419

2. Si Francis hay may agis-ison nga panit. Madali imaw makabatyag it gauy ag ga paeanakit nga kasu-kasuan.

________________________________________________________

3. Si Leah hay pirme nga nasub-ong ag naga dugo ro ana nga ngilo. Ro ana nga nina hay mabuhay man mag-ueat.

________________________________________________________

4. Si Greg hay indi makatindog ag indi makatikang it mayad. Imaw hay may matapok nga toe-an ag maeuya nga kaunod-unuran.

________________________________________________________

Magpili it sambilog nga bitamina. Mag-obra it slogan kon paalin malikawan ro kakueangan sa bitamina.

Content: 5 points

Structure: 3 points

Creativity: 2 points

10 points

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

4

420

“Minerals For Life”

Usisaon Naton!

Kilaeahon ro mga sinyales ag simtomas it kada kakueangan (deficiency). Isueat sa tama nga kolum.

Nagabuyog ro ueo Paeanakit it euta-euta Mahina nga pagtubo Pagpaeang-eupsi

Naga-agtó ro mga kuko Malisud magtueon

Ginabiling Indi Hikatueogan

Mahina ro Pag-intindi it leksyon

Iron- Deficiency Anemia Iodine- Deficiency Calcium-

Deficiency

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

5

421

“Get Healthy with Minerals”

Usisaon Naton!

Ano nga mga mineral ro mabuoe sa mga pagkaon sa idaeum?

A. Isueat ro sabat sa blangko.

gatas Eaba-eaba keso

_________________ _________________ _________________

isdaDahon it

malunggay manok

_________________ _________________ _________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

422

pasayan alimango taeaba

_________________ _________________ _________________

B. Iangot ro mga pagkaon nga mayad sa eawas sa kolum A sa mga kakueangan (deficiency) sa kolum B.

A B

a.

b.

c.

d.

Rickets

Iron-deficiency anemia

goiter

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

6

423

Abu ka baea kon magkaon?

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 1: Sueat Para sa Akon nga Amigo

Basahon ro sueat sa idaeum.

Mahae ko nga Amigo,

Kamusta ka eon? Sang domingo eon ikaw nga owa nagasueod sa eskuylahan. Nagtawag ako sa inyong baeay. Hambae ni tatay mo hay madali ikaw magauy ag malisud magginhawa. Ginkutana ko imaw kon pwede kita makahampang pagkatapos it klasepero hambae nana hay indi ikaw pwede makahampang. Hambae pa gid ni tatay mo hay owa ka man naila mag-adto sa eskuylahan dahil basi sunlugon imaw nga matambok. Kon pwede hay tawagan mo ako agud masugiran ko ikaw nahanungod sa aton nga homework. Ginapaabut namon ro imo nga pagbalik sa eskuylahan.

Ro imo nga Amigo

Sabtan ro mga masunod nga pangutana:

1. Ham-an it owa naga-adto sa eskuylahan ro ana nga amigo?

2. Mauno ro itsura it ana nga amigo?

3. Ano ro ginabatyag it ana nga amigo?

4. Ano ro ginakaon it ana nga amigo nga nakapatambok kana?

Ueubrahon 2: Kan-on ro imong makaya!

Idrowing ro imong paburitong pagkaon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

424

Dumdumon Naton!

Tapuson ro mga masunod nga pamisaea sa idaeum it kada litrato:

1. Ro obesity, hay sangka klase it __________________.

2. Sa kondisyon nga obesity, may kakueangan sa ____________ag sobra sa ______________ sa dyeta.

3. Ro unga nga obese hay may

itsura nga___________________________________

nakakabqadyag it ______________________

indi maka __________________________________

Usisaon Naton!

Isueat ro Tama sa ispasyo kon ro pamisaea hay insakto ag Mali kon ro pamisaea.

___ 1. Ro unga nga nagakaon it sobrang abu hay naga eksperyensya it undernutrition.

___ 2. Ro unga nga nagakaon it sobrang abu hay naga eksperyensya it obesity.

___ 3. Ro unga nga naga eksperyensya it obesity hay maniwang.

___ 4. Ro unga nga naga eksperyensya it obesity hay limitado ro ag mahinay maghueag.

___ 5. Ro unga nga naga eksperyensya it obesity hay may kakueangan sa protina ag carbohydrates sa dyeta.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

7

425

Magkaon Eang it Tama!

Samitan Naton!

Ano ro imo nga paburito nga pagkaon sa pamahaw, ilabas ag ihapon?

Idrowing sa mga pinggan sa idaeum.

Pamahaw Ilabas

Ihapon

Raya baea ngara nga mga pagkaon hay mayad sa eawas?

Tama baea nga magkaon it sobrang abu o sangkiri kara?

Ham an?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

426

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 2: Mag-obra it imo nga Sarili nga Menu!

Source:http://www. fnri. dost. gov. ph/images/stories/Fnri%20Files/daily_nut_guide/7-12body. jpg

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

427

Samitan Naton!

Gamit ro Food Pyramid Guide magplano it balanse nga pamahaw, ilabas ag ihapon.

Isueat ro sabat sa notepads.

Pamahaw Ilabas

Ihapon

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

428

II. Kumpletuhon ro mga pamisaea sa idaeum.

Kon ako hay magkaon it sangkiri, hay pwede nga

____________________________________________________________

____________________________________________________________

Kon ako hay magkaon it abu, hay pwede nga

____________________________________________________________

____________________________________________________________

Kon ako hay magkaon it tama eang, hay pwede nga

____________________________________________________________

____________________________________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

8

429

“Grow with Healthy Food”

Samitan Naton!

Makita mo baea ro mga nakatago nga mga masustansyang pagkaon?

Usuyon ag isueat sa imo nga notbuk.

P E C H A Y X V

A Q S Q U A S H

P U B E N M E W

A C A S S A V A

Y F N G U A V A

A B A M I L K H

K A N G K O N G

D M A N G O K U

C A M O T E R N

L B A N A N A Y

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

430

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 1: “Ipares mo Ako!”

Ano ro aton nga mabuoe kon ga kaon kita it masustansya nga pagkaon.

Iangot ro litrato sa tama nga mga bisaea.

Carbohydrates

Calcium

Vitamins

Minerals

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

431

Ueubrahon 2: Ro Akon nga Adlaw-adlaw nga Gihasundan nga Daean

Ano ro iba pa nga halimbawa it mga pagkaon nga dapat abu ro aton nga kan-on adlaw-adlaw?

START

TIME OUT!

Let’s Drink a glass of milk

Draw a glass of milk

Draw a minieral-rich food.

Draw a carbohydrate-

rich food.

A Healthy and

Balanced You

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

432

Usisaon Naton!

Kupyahon ag sabtan ro pangutana sa notbuk.

Ham-an it kinahang-ean nga magkaon kita it pagkaon nga bugana sa protina?

Ham-an it kinahang-ean nga maglikaw kita sa maaeat ag mamantika nga pagkaon?

Isueat ro rason sa idaeum.

Sa Protina Kita!

Kong a kaon ako it pagkaon nga bugana sa protina, ako

hay____________________________________________________________

Likawan ro Maaeat ag Mamantika nga Pagkaon!

Kon ga kaon ako it maaeat ag mamantika n ga pagkaon, ako hay

________________________________________________________________________________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

9

433

“Maging Healthy nga may Limpyo nga Pagkaon”

Samitan Naton!

Kantahon sa tono it“Row, row, row your boat”

Eat clean and safe foodDo it everyday

Happily, happily, happily, happilyWe will be healthy

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 1: Ano ro saea?

Obserbahan ro litrato.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

434

Ueubrahon 2: Magpili ag Isugid

Disidihi kon ro litrato hay nagapakita it tama nga paagi para maging limpyo ro pagkaon ag makalikaw sa sakit.

Kon bukon it tama, isueat sa notbuk kon ano ro dapat nga ubrahon.

1

3

2

4

5

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

435

Ueubrahon 3: Huo o Indi?

Ano sa mga masunod nga ueubrahon ro imong nailaan ag owa nailai?

Tsekan (4) ro kolum.

Huo Mga Ueubrahon Indi

Mentinahon ko ro kalimyo it aparador ag bueotangan it pagkaon.

Hugasan ko it sabun ag tubi ro mga tinuea ag prutas.

Aywanan ko ro mga kutsara ag tinidor sa lababu pagkatapos gamiton.

Initon ko ro mga habilin nga pagkaon.

Iserbi ko ro mga pagkaon sa malimpyo nga bueotangan.

Mailabas ako sa mga kaean-an sa binit it karsada.

Kan-on ko ro mga maban-os nga pagkaon.

Gamiton ko ro malimpyo nga mga kaldero sa pag-eaha it pagkaon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

436

Usisaon Naton!

Isueat ro naduea nga bisaea sa blangko. Gamiton nga giya ro mga litrato.

Maghugas it _______________ , ag __________

bago ag pagkatapos it kaon.

Itago ro_______________________ sa maeamig ag mamaea nga lugar.

_______________ ro pagkaon agud malikawan ro higko nga daea

it _________ .

A. Kumpletuhon ro grupo it mga bisaea sa idaeum:

Kupyahon ag sabtan ro mga masunod sa notbuk.

1. Indi ako magkaon it habilin ag owa hatakpi nga pagkaon nga bangud,

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

2. Hugasan ko ro prutas ag tinuea bago eahaon o kan-on ngud

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

LEKSYON

10

437

“Maintain A Healthy Life Style”

Ubrahon Naton!

Ueubrahon 1Basahon ro istorya nga gin tao sa inyo nga grupo.

Istorya ASi Manong Ramon hay pirme nga naga inom it “beer” sa

baraka. Pirme imaw nga nagakatumba ag nagadupas pauli. Kon amat, kon hilong eon imaw hay nakakakita imaw it away. May oras man nga owa it naila nga makig-inuman kana. Nahadluk ro ana nga pamilya kon hilong imaw bangud ngani nga nagapanakit imaw ku ana nga mga unga. Nagniwang imaw dahil owa imaw ga kaon it mayad ag gina paeabi nana ro “beer” kaysa sa iba nga i-eimnon.

Kupyahon ag sabtan ro mga masunod nga pangutana sa notbuk:

1. Ano ring mahambae hanungod kay Manong Ramon?

2. Ro pag-ininom baea pirme hay mayad sa eawas? Huo o bukon? Ham-an?

3. Ano ro dapat ubrahon ni Manong Ramon?

Istorya B

Ay Susan nga tatay hay nagasinigarilyo. Ga sinigarilyo imaw sa sueod it baeay. Eaum nana hay indi ra makaapekto sa ana nga mga unga bangud owa mat a sanda ga-atubang kana. Si Susan hay naga inubo it pabalik-balik ag owa ga mayad. Kat gin daea imaw sa doktor, gin pangutana sanda kon may nagasigarilyo sa ana nga pamilya. Hambae ku ana nga nanay hay indi mat a maapektuhan ro ana nga mga unga bangud owa

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

438

mat a sanda sa sueod it baeay kon ga sigarilyo anda nga tatay. Gin eksplikahan sanda it doktor hanungod sa third-hand smoke. Ro asu halin sa sigarilyo hay nagadukot sa mga kurtina ag mga mwebles sa baeay. Ngani ginaginhawa gihapon it mga unga ro mahigko nga hangin halin sa mga kemikals it asu it sigarilyo nga nakadukot sa mga kurtina ag mwebles sa sueod it baeay.

Sabtan ro mga masunod nga pangutana:

1. Ano ring mahambae sa ay Susan nga tatay?

2. Ro pagsigarilyo baea hay mayad sa eawas? Huo o bukon? Ham-an?

3. Ano dapat ro ubrahon it tatay ni Susan?

Ueubrahon 2Usuyon ag libunugan sa sueod it kahon ro mga healthy foods

ag mga mayad nga ueubrahon. Isueat ro sabat sa inyo nga notbuk.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

439

Usisaon Naton!

Mga ueubrahon Pirme Kon amat

Owa gid

1. Ga inom it gatas adlaw-adlaw.

2. Ga pamahaw sa tama nga oras.

3. Ga kaon it junk food sa meryenda.

4. ga tan-aw it tv bilog nga sang adlaw.

5. Ga inom it 3 ka bote it soft drinks adlaw-adlaw.

6. Ga inom it abu nga natural fruit juices.

7. Ga inom it 8 – 10 ka baso it tubi adlaw-adlaw.

8. Magpaeapit/mag-iping sa nagasigarilyo nga tawo.

9. Maghampang kaibahan it mga amigo/amiga kon Sabado.

10. Maghampang it kompyuter hasta maghanagub.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

440

Ueobrahon sa Baeay

Ano ro healthy lifestyle?

Isueat ro naduea nga letra agud makaporma it bag ong tinaga.

1. Ga kaon it tama nga pagkaon ag tama nga kantidad.

B L N D

D E

2. Makabulig sa pagpabaskog it eawas, makalikaw sa baeatian ag makakontrolar sa pagdugang it bug-at.

R G L R

E R C S

3. Pwede nga halinan it kanser sa baga, impeksyon, pagpaeangatoe (allergies) ag hapo (asthma).

S M K N G

4. Ieimnon nga ginahalinan it malnutrisyon ag kakueangan sa bitamina.

L C H L

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.