HAYVAN YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ VE SAĞLIĞI DEZENFEKSĠYON … · 2015. 11. 24. · Bu modül, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Ö÷retim Programlarında

T.C.

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI

HAYVAN YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ VE SAĞLIĞI

DEZENFEKSĠYON VE ANTĠSEPSĠ

Ankara, 2015

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim

Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere

rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.

PARA ĠLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3 1. DezenfekSiYON ÖNCESĠ hazırlIk ...................................................................................... 3

1.1. Dezenfeksiyonun Tarihi ................................................................................................ 3 1.2. Dezenfeksiyonla Ġlgili Tanımlar ................................................................................... 4 1.3. Dezenfeksiyonun Önemi ............................................................................................... 7 1.4. Dezenfeksiyon Amacıyla Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Etki Mekanizmaları ...... 8

1.4.1. Hücre Zarının Fonksiyonunu Bozarak Etki Gösterenler ....................................... 8 1.4.2. Mikroorganizma Proteinlerini Denatüre Ederek Etki Gösterenler ........................ 8 1.4.3. Mikroorganizma Enzimlerinin Aktivitesini Bozanlar ........................................... 8 1.4.4. Nükleik Asit Yapısını Bozarak Etki Edenler ......................................................... 9

1.5. Dezenfektanların Kombine Edilerek Birlikte Kullanılması .......................................... 9 1.6. Dezenfektanlarda Aranacak Özellikler ......................................................................... 9 1.7. Dezenfeksiyon ve Antisepsiyi Etkileyen Faktörler ..................................................... 10

1.7.1. Dezenfektan Maddenin Yoğunluğu ..................................................................... 10 1.7.4. Isı ......................................................................................................................... 10 1.7.5. Ortamda Bulunan Organik Maddeler .................................................................. 10 1.7.6. Mikroorganizmalara Bağlı Faktörler ................................................................... 11

1.8. Yüksek, Orta ve DüĢük Dereceli Dezenfeksiyonlar ................................................... 11 1.8.1. Yüksek Dereceli Dezenfeksiyon .......................................................................... 11 1.8.2. Orta Dereceli Dezenfeksiyon ............................................................................... 11 1.8.3. DüĢük Dereceli Dezenfeksiyon ........................................................................... 11

1.9. Dezenfeksiyon Yöntemleri ......................................................................................... 12 1.9.1. Fiziksel Yöntemlerle Dezenfeksiyon ................................................................... 12 1.9.2. Kimyasal Yöntemlerle Dezenfeksiyon ................................................................ 14

1.10. Dezenfektan Seçimi .................................................................................................. 14 1.11. Dezenfektanların Hazırlanması ve Kullanılmasında Dikkat Edilecek Noktalar ....... 15 1.12. Dezenfeksiyon Öncesi Temizliğin Önemi ................................................................ 17 1.13. BulaĢıcı Hayvan Hastalıkları Ġle Mücadelede Temizlik ve Dezenfeksiyon Uygulama

Mevzuatı ............................................................................................................................ 17 1.14. Temizlikte Kullanılan Deterjan ve Dezenfektan Solüsyonlar ................................... 17

1.14.1. Deterjanlar ......................................................................................................... 17 1.14.2. Önemli Dezenfektanlar ...................................................................................... 20

1.15. Temizlik Ürünlerindeki Ana Maddeler ve Temizlikte Kullanılan Araç Gereçler ..... 22 1.16. Genel Temizlik Kuralları .......................................................................................... 23 1.17. Dezenfeksiyon Öncesi Yapılması Gereken Temizlikler ........................................... 23

1.17.1. Barınakların Temizlenmesi ................................................................................ 23 1.17.2. Çiftlik Malzemelerinin Temizlenmesi ................................................................... 24

1.17.3. Hayvan Nakil Araçlarının Temizlenmesi .......................................................... 25 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 26 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 28

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 29 2. BULAġICI HAYVAN HASTALIKLARINDA DEZENFEKSĠYON ............................... 29

ĠÇĠNDEKĠLER

ii

2.1. BulaĢıcı Hayvan Hastalıklarında Dezenfeksiyon Yapılacak Yerler ........................... 29 2.2. Önemli Zoonoz Hastalıklarda Temizlik Öncesi Dezenfeksiyon ................................. 30 2.3. Yüzde Çözelti Hazırlama Ve Yoğun Çözeltilerin Ġstenilen DeriĢimlere Seyreltilmeleri

........................................................................................................................................... 31 2.4. Dezenfektanların Hazırlanması Ve Kullanılmasında Dikkat Edilecek Noktalar ........ 33 2.5. Kapalı Hayvan Barınaklarının Dezenfeksiyonu .......................................................... 34 2.6. Çiftlik Malzemelerinin Dezenfeksiyonu ..................................................................... 35 2.7. Hayvan Nakil Araçlarının Dezenfeksiyonu ................................................................ 35 2.8. Dezenfeksiyon ĠĢleminden Sonra Belge Düzenlenmesi.............................................. 36 2.9. Fumigasyon Yöntemi Ġle Dezenfeksiyon .................................................................... 36

2.9.1. Fumigasyonla Dezenfeksiyon Yapma Tekniği .................................................... 37 2.9.2. Fumigasyon ĠĢleminde Kullanılan Kimyasal Maddeler ...................................... 37 2.9.3. Fumigasyonda Kullanılan Kimyasalların Hazırlanması ...................................... 38 2.9.4. Fumigasyon Yapılan Alanın Nötralizasyonu ....................................................... 40 2.9.5. Fumigasyon Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar ............................................... 40

UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 42 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 44

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .................................................................................................. 46 3. ANTĠSEPSĠ ĠġLEMLERĠ .................................................................................................. 46

3.1. Antiseptik olarak Kullanılan Kimyasal Maddeler ve UygulanıĢı ............................... 46 3.1.1. Göz Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve UygulanıĢı ......... 46 3.1.2. Vajina Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve UygulanıĢı ..... 47 3.1.3. Uterus Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve UygulanıĢı ..... 47 3.1.4. Ġdrar Kesesi Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler ve UygulanıĢı

....................................................................................................................................... 47 3.1.5. Ürogenital Sistem Antisepsisinde Kullanılan BaĢlıca Antiseptikler ................... 48 3.1.6. Meme BaĢı Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve UygulanıĢı

....................................................................................................................................... 48 3.2. Ellerin temizlenmesi ve antisepsisi ............................................................................. 48

3.2.1. El ve cilt antisepsisi için kullanılan antiseptik solüsyonlar ................................. 49 3.2.2. Eller Yıkanmasını Gerektiren Durumlar.............................................................. 49 3.2.3. Eller Yıkanırken Uyulması Gereken Genel Kurallar ........................................... 49 3.2.4. El Yıkama ÇeĢitleri.............................................................................................. 49

3.3. Derinin Temizliği ve Antisepsisi ................................................................................ 55 UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 56 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 57

MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 59 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 62

iii

AÇIKLAMALAR

ALAN Hayvan YetiĢtiriciliği Sağlığı

DAL Alan Ortak

MODÜLÜN ADI Dezenfeksiyon ve Antisepsi

SÜRE 40/32

MODÜLÜN AMACI

Bireye / öğrenciye; uygun kimyasallarla antiseptik solüsyon

hazırlayarak hijyenik temizlik ve antisepsi yapma,

dezenfektan seçme ve tekniğine göre dezenfeksiyon

yapabilecek bilgi ve becerileri kazandırmaktır.

MODÜLÜN ÖĞRENME

KAZANIMLARI

1. Talimata uygun Ģekilde dezenfeksiyon öncesi

hazırlıkları yapabileceksiniz.

2. Uygun yöntemle tekniğine göre temizlik ve

dezenfeksiyon yapabileceksiniz.

3. Uygun kimyasal antiseptik solüsyonlar kullanarak

antisepsi yapabileceksiniz.

EĞĠTĠM ÖĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Sınıflar, hayvan barınakları, gıda iĢletmeleri,

veteriner klinikleri, hayvan hastaneleri, laboratuvarlar.

Donanım: Bilgisayar, projeksiyon cihazı, pulverizatör,

pürmüz, sırt pompası, basınçlı sıcak su makinesi, muĢamba

önlük, huni, kova, fırça, süpürge, sünger, mekanik ovucu,

temizlik bezi, çekçek, beĢ parmak eldiven, dezenfektanlar,

antiseptikler, maske, önlük, gözlük, dezenfeksiyon aletleri,

temiz su, sabun, deterjan, alkol, kırtasiye malzemesi,

dezenfeksiyon belgesi

ÖLÇME VE

DEĞERLENDĠRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,

doğru-yanlıĢ testi, boĢluk doldurma, eĢleĢtirme vb.)

kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve

becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

iv

1

GĠRĠġ

Sevgili Öğrenci,

Ġnsan ve hayvanlarda hastalıklara neden olan mikroorganizmaların uygun ortam

bulduğunda beslenerek çoğaldıklarını; toprak, hava, insan vücudu ve tüm çevremizde yer

aldıklarını biliyoruz. Tükettiğimiz yiyeceklerin ve içeceklerin mümkün olduğunca hastalık

yapıcı mikroplardan arındırılmıĢ olması gerekir.

Çevre Ģartlarına daha dirençli hale gelebilen mikroorganizmaların, istenmediği

durumlarda tamamen veya kısmen yok edilmesi gerekmektedir. Ġnsan sağlığı ve hayvan

sağlığının korunması, kontaminasyonun (bulaĢma) önlenmesi, patojen (hastalık yapıcı)

mikroorganizmaların yok edilmesi veya hastalık yapma yeteneklerinin ortadan kaldırılması

dezenfeksiyon ve antisepsi iĢlemleri ile mümkündür.

Enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde, hastalıklardan koruyucu önlemlerin etkin bir

Ģekilde uygulanabilmesinde, çevre sağlığı hizmetleri ile hijyenik koĢulların en güzel Ģekilde

sağlanabilmesi açılarından antiseptik ve dezenfektan maddelerin stratejik bir önemi vardır.

Mikroorganizmalardan arındırma iĢlemleri yapılmadığı sürece her çeĢit cerrahi iĢlem

baĢarısızlıkla sonuçlanacak; yüzeysel enfeksiyonların tedavisi ile yara, yanık gibi doku

hasarlarının iyileĢmesi de oldukça zorlaĢacaktır.

Verimli ve ekonomik bir hayvan yetiĢtiriciliği yapılabilmek, salgın ve diğer hayvan

hastalıklarıyla mücadele etmek, hayvan hareketleriyle artan hayvan hastalıklarını

önleyebilmek için temizlik yapmak ve dezenfeksiyon zorunluluktur.

Bu modül aracılığıyla edineceğiniz kazanımlarla, her türlü tıbbi giriĢimin ve koruyucu

sağlık hizmetlerinin öncelikli Ģartlarından olan dezenfeksiyon ve antisepsi uygulamalarını

tekniğine uygun olarak yapabileceğiniz inancıyla, baĢarılar dilerim.

GĠRĠġ

2

3

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1

Tekniğine uygun olarak dezenfeksiyon öncesi hazırlıkları yapabileceksiniz.

Dezenfektan maddede olması gereken temel özellikler nelerdir? AraĢtırınız.

Çevrenizde kullanılmakta olan dezenfektan maddeler hakkında bilgi toplayınız.

Dezenfeksiyon hangi durumlarda yapılmaktadır? AraĢtırınız.

Dezenfeksiyondan önce neden temizlik yapılması gerektiğini araĢtırınız.

Temizlikte kullanılan malzemelerin neler olduğunu araĢtırınız.

Dezenfeksiyon öncesi yapılması gereken temizlikleri araĢtırınız.

1. DEZENFEKSĠYON ÖNCESĠ HAZIRLIK

1.1. Dezenfeksiyonun Tarihi

Eski Mısırlılar, enfekte maddeleri sterilize ve mumyaları dezenfekte etmek için ateĢi

kullanmıĢlardır.

Resim 1.1: Dezenfekte edilerek uzun yıllar bozulmadan kalan mumya

Yunanlılar binalarını dezenfekte etmek için kükürt yakarlarken, Yahudiler cüzzamlı

hastaları izole edip geride kalan bütün eĢyaları yakmıĢlardır.

16. yüzyılda veba salgınında da ölenlerin vücutları, topluca yakılarak ortadan

kaldırılmıĢtır.


ARAġTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

4

Orta Asya‘daki Türkler, temiz su kaynaklarını kirletmemeye son derece önem

gösterirken, suyu kutsal saymıĢlar, yaralarını dağlamıĢlar ,hastalıktan ölen insanların

giysilerini ve hayvan kadavralarını yakarak ortadan kaldırmıĢlardır.

Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin kullanımı ve dezenfeksiyon amacı ile

ıĢığın kullanımı 19. asırda Robert Koch, Louis Pasteur ve Joseph Lister sayesinde olmuştur.

Resim 1.2: Robert Koch (yukarıda), Louis Pasteur (sağda) ve Joseph Lister (solda)

1.2. Dezenfeksiyonla Ġlgili Tanımlar

Dezenfeksiyon

Cansız nesneler üzerinde bulunan patojen mikroorganizmaların, sayılarının azaltılması

ya da tamamen yok edilmesi iĢlemidir. Bir cismin ya da maddenin hastalık yapıcı nitelikteki

mikroorganizmalardan arındırılmasıdır. Fiziksel ya da kimyasal maddelerle yüksek düzeyde

dezenfeksiyon, bazı bakteriyel endosporlar dıĢında tüm mikroorganizmaları ortadan kaldırır.

Dezenfektan

Dezenfeksiyon iĢleminde kullanılan kimyasal maddelere dezenfektan (sanitizer) denir.

Dezenfektan maddeler, enfeksiyon oluĢturabilecek patojen mikroorganizmaların tahrip

edilmesi için kullanılan kimyasal maddelerdir; ancak bunların bakteri sporlarını ve tüm

virüsleri öldürmeleri beklenmez. Dezenfektan ile sanitizer arasındaki en önemli fark

seyreltme sırasında karĢımıza çıkar. Konsantre olan dezenfektan maddelerin patojenleri

öldürme olasılıkları çok daha yüksektir.

5

Sterilizasyon

Herhangi bir maddenin veya cismin birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her

türlü canlı ve aktif Ģekillerinden arındırılmasıdır. (Vejetatif ve spor Ģekillerinin öldürülmesi.)

Cerrahide, enfeksiyonlardan korunmak için dokulara temas edecek aletlerin, vücuda enjekte

edilecek ilaçların steril olması gereklidir. Sterilizasyon kesin bir ifadedir. Bir nesne veya

ortam ya sterildir ya da değildir.

Sterilan

Sterilan maddeler mikroorganizmaların sporlar dâhil tüm Ģekillerini tahrip eden

gluteralaldehid, formaldehid ya da aldehitsiz olan özel kimyasal maddelerdir. Sterilan

kelimesi mutlak steriliteyi ifade eder.

Sterilite

Sterilizasyondan sonra ortamda canlı mikroorganizma bulunma ihtimalidir.

Günümüzde kabul edilebilir. Sterilite güvenilirlik düzeyi; ortamdaki bakteri sporlarını

1/1.000.000 (log 10-6

- % 99.9999) azaltan sterilite güvenilirlik düzeyidir. Bu tanım

sterilizasyon iĢleminin pratikte ölçülebilir, kontrol edilebilir olmasını sağlamıĢtır.

Dekontaminasyon

Nesnelerden veya canlı dokulardan patojen mikroorganizmaların temizlik,

dezenfeksiyon, sterilizasyon ve/veya antisepti ile uzaklaĢtırma iĢlemidir.

Temizlik

Su, enzimatik çözücüler ve deterjanlar yardımıyla bir nesnedeki yabancı materyalin

uzaklaĢtırılmasıdır. Mikroorganizmaların kuru ortamda üremesi azaldığından, her

temizlikten sonra mutlaka kurulama yapılmalıdır.

Asepsi

Ġnsanların, çeĢitli mikroorganizmalara barınak olduğu, ayrıca bir kiĢide hastalık

yapmayan mikroorganizmanın, diğer bir kiĢide hastalık yapabileceği bilinmektedir. Bu

nedenle bir hastada kullanılan araç ve gerecin, bir baĢka hastada güvenle kullanılabilmesi

için önce temizlenmesi, sonra uygun yöntemlerle mikropsuz hale getirilmesi gerekir.

Asepsi; patojen mikroorganizmaların bir ortamdan ya da konakçı üzerinden

uzaklaĢtırılması iĢlemidir. Mikroorganizmaların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri

herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için sağlık kuruluĢlarında harcanan çabaların

tümünü tanımlayan genel terime asepsi, bu amaçla yapılan iĢlemlerin tamamına da aseptik

teknik denir. Asepsinin amacı, hem canlı yüzeylerdeki (deri ve doku) hem cisimlerdeki (tıbbi

ve cerrahi araç gereçler) mikroorganizma sayısını azaltmak veya yok etmektir.

6

Bir ortam mikroorganizma içeriyorsa septik, içermiyorsa aseptik olarak tanımlanır.

Ameliyat gibi giriĢimler aseptik ortamda yapılır.

Antisepsi

Enfeksiyonun önlenmesi için vücut yüzeyinde (deri ve mukoza) ve yaralarda bulunan

patojen mikroorganizmaların kimyasal maddelerle temizlenmesi iĢlemine antisepsi denir.

Canlı yüzeylerde, patojen mikroorganizmaları temizleyerek antisepsiyi sağlayan

kimyasal maddelere, antiseptik solüsyon denir. Antiseptik solüsyonlar, dezenfeksiyonda

kullanılan kimyasal maddelerin yeterince sulandırılmasıyla dokularda kullanılabilir duruma

getirilir. Bu nedenle antisepsi iĢlemine, doku dezenfeksiyonu da denilebilir.

Antiseptik solüsyonlar su, sabun gibi sadece kir ve bakterileri azaltmaz; bu ajanlar

kimyasal etki ile bakterileri öldürür (bakterisit etki) veya üremelerini durdurur.

(bakteriostatik etki)

El antisepsisi

El yıkama mikroorganizmaların bireyler arası transferini engelleyen en önemli

iĢlemlerden biridir. Su, sabun ve antiseptik madde yeterlidir. Günlük hayatta 30 saniye elleri

sabunlamak yeterlidir. Hasta ile temastan önce ve sonra, hastaya ait vücut sıvılarıyla

kontamine bütün maddelerle temas halinde el antisepsisine mutlaka uyulmalıdır.

Antiseptik

Mikroorganizmalar üzerine uygulandığında üremelerini önleyerek veya öldürerek

onları zararsız hale getiren, özellikle canlı dokulara uygulanabilen maddelerdir.

Spor ve sporosidler

Mikroorganizmalar olumsuz Ģartlara dayanabilmek için geçirgenliği azaltan kalın bir

dıĢ membran meydana getirirler ve spor oluĢtururlar. Böylece kimyasal maddelerin yani

dezenfektanların hücre içerisine ulaĢarak tahrip etmesini önlemiĢ olurlar. Bu tür

mikroorganizmaları da tahrip eden dezenfektanlar sporisid etkili dezenfektanlardır.

Bakterisit (Jermisit)

Bakteriler üzerinde öldürücü etkinlik gösteren maddelere denir.

7

Bakteriostatik

Bakteriler üzerine üremeyi durdurucu etki yapan maddelere denir.

Fungusit

Mantar öldürücü anlamına gelmektedir.

Fungistatik

Mantarların üremesini durdurucu anlamını taĢır.

Virüsit

Virüsleri öldürücü anlamına gelmektedir.

Sepsis

Patojen mikroorganizmaların canlı dokuda üreyerek yayılmasıdır.

Septisemi

Mikroorganizmaların kan dolaĢımına geçerek üremesi sonucunda ateĢ oluĢturmasıdır.

1.3. Dezenfeksiyonun Önemi

Hastanelerde, kliniklerde, gıda üretimi, depolama ve satıĢ iĢletmelerinde, taĢıma

araçlarında temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon yöntemlerinin doğru ve yeterli

uygulanması enfeksiyonların önemli ölçüde azalmasını sağlayacaktır. Ellerin gerektiğinde ve

kurallara uygun yıkanması gibi son derece kolay ve uygulanabilir bir yöntemle hastane

enfeksiyonlarının yarı yarıya azaldığı bildirilmektedir.

Hastane, klinik, gıda üretim, depolama tesisleri ve satıĢ yerleri, taĢıma araçları

temizliğinde önemli bir yaklaĢım da çevre temizliğinin, sık sık bol sıcak su ile yapılmasıdır.

Bu sayede dezenfeksiyona hazır hale gelir. Tesislerin mutfak, yıkanma yerleri ve tuvaletleri

gibi ortak kullanma yerleri kimyasal dezenfektan kullanmaksızın devamlı lekesiz bir Ģekilde

bir temizlik içinde bulundurulursa enfeksiyonlar önemli ölçüde azalacaktır. Sıcak su ile

çamaĢır ve bulaĢık makinalarının kullanılması sterilizasyona yakın düzeyde dezenfeksiyonu

sağlayacaktır. ÇarĢafların, kumaĢ ve eĢyaların ütülenmesi de bu malzemeleri adeta steril hâle

getirecektir.

Dezenfeksiyon iĢleminden önce mutlaka mekânik temizlik yapılmalıdır. Aksi takdirde

dezenfeksiyon iĢlemi yeterince etkin olmayacaktır. Dezenfeksiyon iĢleminde kullanılan

maddeler temizlik malzemesi değildir ve bu amaçla kullanılmamasına dikkat edilmelidir.

8

Kimyasal dezenfektanlar doğru olarak kullanıldığında dezenfeksiyon iĢlemi için kullanılan

en değerli maddelerdir. Bu amacın dıĢına çıkıldığında bu iĢ için sarf edilen zaman ve para

boĢa gitmiĢ olacaktır. Ayrıca belirtilen yoğunluğun üzerinde kullanıldıklarında, insan

sağlığıyla ilgili sakıncalar ortaya çıkar. Buna örnek olarak; su dezenfeksiyonunun daha etkin

olması için suya daha fazla klor katılması yanlıĢlığını verebiliriz.

1.4. Dezenfeksiyon Amacıyla Kullanılan Kimyasal Maddeler ve Etki

Mekanizmaları

1.4.1. Hücre Zarının Fonksiyonunu Bozarak Etki Gösterenler

Dezenfektanlar, genellikle, yüzey gerilimini düĢüren ve ozmotik basıncı yükselten bir

karakterde olduklarından, hücre membranlarının yarı geçirgen özelliğinin bozulmasına,

beslenmesinin aksamasına, metabolizmanın durmasına ve ölümlere neden olur. Fenol ve

bileĢikleri: Krezol, Lizol, Klorhexidin, Hexaklorofen

Deterjanlar: Katyonik, Anyonik, Noniyonik Deterjanlar

Organik çözücüler: Alkol, Aseton, Eter

1.4.2. Mikroorganizma Proteinlerini Denatüre Ederek Etki Gösterenler

Bazı kimyasal maddeler, mikropların protein karakterinde olan yapısını koagule veya

denatüre ederler. Protein özelliğinde olan enzimler, bu tarzdaki kimyasal ajanlardan çok

etkilenirler. Enzimlerin denatüre olması bakterinin ölümüne neden olur. Böyle etkileyen

kimyasal maddeler arasında asitler ve alkaliler baĢta gelirler.

Asitler

Alkaliler

Alkoller

Aseton

1.4.3. Mikroorganizma Enzimlerinin Aktivitesini Bozanlar

Kimyasal maddelerden bir kısmı, mikroorganizmalardaki enzimlere ve bunların

katalitik etkiye sahip olan bölgelerine veya substratlarla birleĢen fonksiyonel gruplarına karĢı

affiniteleri vardır ve bunlarla özel bağlantılar kurarlar. Böyle durumlarda enzimin kimyasal

yapısı, biyokimyasal karakteri ve aktivitesi çok fazla değiĢikliğe uğrar ve inaktive olarak

çalıĢamaz duruma gelir.

Ağır metaller: Mertiolat, GümüĢ nitrat

Tuzlar ve iyonlar: Sodyum Hidroksit, Potasyum Hidroksit, Borik Asit, Salisilik

Asit

Oksidan maddeler: Hidrojen Peroksit

Halojenler: Klor, Klorid, Ġyot

Formaldehit, Glutaraldehit

9

1.4.4. Nükleik Asit Yapısını Bozarak Etki Edenler

Mikroorganizmaların DNA'sı ile bileĢikler oluĢturarak bunun aktivitesine,

replikasyonuna ve protein sentezine mani olurlar. Bazik boyalar, asit veya nötr boyalardan

daha etkili olup, mikroplardaki nukleik asit yapısında bulunan fosforik asit grubu ile

reaksiyon verirler. Bunun sonucu olarak da DNA'nın replikasyonu ve protein sentezleri durur

ve bakteriler ölürler. Boyalar bakterisid ve fungisid etkilerinin yanı sıra, mutagenik bir

özellik de taĢırlar.

Kristal viyole

MalaĢit yeĢili

Metilen mavisi

Akridin boyaları (Rivanol)

1.5. Dezenfektanların Kombine Edilerek Birlikte Kullanılması

Bütün özelliklerin bir dezenfektanda bulunabilmesi genellikle olanaksız olduğu gibi,

bu özellikler koĢullara ve mikroorganizmaların türüne göre de değiĢir. Bazıları da organik

maddeler tarafından inaktive edilirler. Kapalı bir yerin dezenfeksiyonunda, belli aralıkla, iki

ayrı etkili dezenfektandan yararlanılabilir. Böylece iyi bir dezenfeksiyon sağlanmıĢ olur.

Dezenfektan direnci mikroorganizmanın dezenfektan madde varlığında dahi

üreyebilmeleri ve hastalık yapabilmeleri durumudur. Dezenfektanın kullanım talimatına

uygun oranda uygulanmaması (daha az oranda kullanılması) mikroorganizmaların direnç

kazanmalarına sebep olur.

Dezenfektanın etkinliğini arttırmak için kombine kullanımdan faydalanılır.

Mikroorganizmaların spor Ģekillerini de yok etmede etkilidir. Bazen kombine kullanım

maliyeti en aza indirmek amacıyla da yapılmaktadır. Örnek formol + potasyum

permanganat kombine uygulaması verilebilir.

1.6. Dezenfektanlarda Aranacak Özellikler

Mikropları öldürücü özellikte, geniĢ etkili ve etki kabiliyeti yüksek olmalı,

sulandırıldığı zaman dahi etkinliğini uzun süre devam ettirebilmelidir.

Suda kolay erimeli, homojen hale gelmeli, çökelti yapmamalıdır.

Ġnsan ve hayvanlar için zehirleyici olmamalıdır.

Ġyi ıslatıcı nitelikte olmalı. Yüzey gerilimini düĢürücü, ozmotik basıncı artırıcı

nitelikte olmalıdır.

Kısa sürede etkilemelidir.

Ġnaktive olmamalı, çevresel faktörlerden etkilenmemeli, kan, balgam, dıĢkı vb.

organik maddelerin varlığında da aktif olmalı, sabunlar, deterjanlar ve diğer

kimyasallarla uyumlu olmalı ve harici maddelerle birleĢerek etkisini

kaybetmemelidir.

10

Dayanıklı olmalı ve etkisi uzun süre devam etmelidir.

Normal ısıda etkili olmalıdır.

Yakıcı, fena kokulu, renk verici veya giderici olmamalıdır.

HoĢ kokulu veya kokusuz ve koku giderici olmalıdır.

Ucuz olmalı ve kolay bulunmalıdır.

Dezenfekte edilen maddeleri bozmamalı, alet ve metalik yüzeylere koroziv;

kumaĢ, kauçuk, plastik ve diğer materyallere zararlı etki yapmamalıdır.

Uygulanması kolay olmalıdır.

Doğal çevreye zarar vermemelidir.

1.7. Dezenfeksiyon ve Antisepsiyi Etkileyen Faktörler

Dezenfeksiyonların etkisini azaltan veya etkileyen bazı faktörler vardır. Etkili bir

dezenfeksiyon ve antisepsiyi yapmak için bazı kriterlere dikkat etmek, uygun dezenfektan

maddeleri seçmek çok önemlidir.

1.7.1. Dezenfektan Maddenin Yoğunluğu

Her dezenfektan ve antiseptiğin tavsiye edilen yoğunlukları bulunmakta olup, bu

yoğunlukta kullanılması gerekir. Daha düĢük yoğunluklarda etkisi azalmakla beraber, daha

fazla yoğunlukta kullanıldığında etkisinde bir değiĢiklik söz konusu olmamaktadır. Bu

yüzden gereksiz yere fazla yoğun kullanılarak sarfiyatın artırılmaması gerekir.

1.7.2. Dezenfektan ve Antiseptiklerin Etki Süresi

Dezenfektan ve antiseptiklerin yeterli sürede mikroplarla karĢı karĢıya bırakılması

gerekir. Aksi taktirde mikroplar üzerine etkisi az olur.

1.7.3. pH Derecesi

Her dezenfektanın en iyi etkili olduğu pH sınırları bulunmaktadır. Ortamın pH'ı nötr

pH'dan ne kadar uzaklaĢırsa, etkisi de o oranda artar.

1.7.4. Isı

Dezenfektan maddenin sıcak su içerisinde çözdürülerek uygulanması, dezenfektanın

etkisini artırır. Fakat belirli ısı düzeyinin üzerinde bu etki değiĢmez.

1.7.5. Ortamda Bulunan Organik Maddeler

Mikroorganizmaların etrafını saran kan, mukus, serum, dıĢkı gibi doku maddeleri,

mikroorganizmaların dezenfektan maddelerle temasını engelleyeceğinden ve kimyasal

maddelerin yapısını bozacağından dezenfektanların etkisini azaltır.

11

1.7.6. Mikroorganizmalara Bağlı Faktörler

Mikroorganizmaların üreme döneminde olması, sporlu ya da sporsuz olması, sayısının

az ya da çok olması dezenfeksiyonu etkilemektedir.

1.8. Yüksek, Orta ve DüĢük Dereceli Dezenfeksiyonlar

1.8.1. Yüksek Dereceli Dezenfeksiyon

Bakteri sporları hariç mikroorganizmaların tümünü 20 dakikada, bakteri sporlarını da

6-10 saatte öldürdüğünden, yüksek dereceli dezenfeksiyon olarak değerlendirilir.

Tablo 1.1: Yüksek seviyeli dezenfektanlar

1.8.2. Orta Dereceli Dezenfeksiyon

Bakteri sporları hariç Tüberküloz basili ve diğer mikroorganizmalara yaklaĢık 10

dakikada etkili dezenfeksiyon yöntemidir.

Tablo: 1.2: Orta seviyeli dezenfektanlar

1.8.3. DüĢük Dereceli Dezenfeksiyon

Vejetatif baktelerin çoğunu, bazı mantarları ve yaklaĢık 10 dakikada bazı virüsleri

öldürebilen dezenfeksiyon türüdür. Bakteri sporları ve Tbc basiline etkili değildir.

12

Tablo 1.3: DüĢük seviyeli dezenfektanlar

1.9. Dezenfeksiyon Yöntemleri

Dezenfeksiyon iĢlemi fiziksel ve kimyasal yöntemler kullanılarak gerçekleĢtirilir.

1.9.1. Fiziksel Yöntemlerle Dezenfeksiyon

1.9.1.1. Isı ile Dezenfeksiyon Yöntemi

En sık kullanılan dezenfeksiyon yöntemidir.

Yüksek ısı ile mikroorganizmaların proteinleri denatüre olur.

Basit, ucuz ve hızlı sonuç alınır.

Hem çalıĢanlar hem de doğa açısından toksik atık oluĢturmaz.

70 °C 15 dakika

75 °C 10 dakika

80 ° C 2 dakika

Kaynatma ile Dezenfeksiyon Yöntemi

100 °C 3-5 dakika süre ile yapılır.

Pastörizasyon

Genellikle süt ve meyve sularında uygulanır. 65 °C‘de 30 dakika tutulduktan sonra

aniden soğutulur. Sütte bulunabilen tüberküloz, salmonelloz ve brucella gibi zoonoz (hayvan

ve insanda ortak görülen) enfeksiyonlar önlenmiĢ olur. Pastörize edilmiĢ sütte ölmeyen

saprofit mikroplar zamanla üreyerek sütün bozulmasına (kesilmesine) neden olurlar.

Pastörizasyon bir dezenfeksiyon yöntemi olduğu için pastörize gıdalarda patojen olmayan

mikroorganizmalar bulunabilir. Bu nedenle pastörize ürünler buzdolabında saklanmalı 48

saat içerisinde tüketilmelidir.

13

Resim 1.3: Pastörizasyon üniteleri

1.9.1.2. Islak Temizlik Yöntemleri

Yıkama, paspaslama, fırçalama, vakumlama, silme vb. yöntemlerdir.

Resim 1.4: Temizlikte kullanılan malzemeler

1.9.1.3. Radyasyon (UV IĢını) Ġle Dezenfeksiyon

Isı ve kimyasal madde kullanılmadan yapılabilen tek dezenfeksiyon yöntemidir.

Genellikle suyun dezenfeksiyonunda kullanılmaktadır. Ultraviyole, bakteri virüs mantar ve

diğer mikroorganizmaları UV ıĢınlarına maruz bırakarak öldüren dezenfeksiyon sistemidir.

Mikropların öldürülmesi ıĢının yoğunluğuna ve temas süresine bağlıdır. 254 nm dalga

boyundaki UV ıĢınları tüm patolojik mikroorganizmaları %99,9 oranında öldürür.

Ultraviyole ıĢını mikroorganizmalar ile direkt temas ederek hücre zarından nüfus eder ve

DNA'nın yapısını bozarak mikroorganizmanın öldürülmesini sağlar.

Ultraviyole (UV) sistemi, cihaz gövdesi içinde bulunan bir tüpte anot ve katot uçlarına

uygulanan bir gerilim ile meydana gelen ateĢleme sonucunda, tüp içinde buharlaĢan cıvanın

iyonize olup, ultraviyole ıĢını oluĢturması esasına dayanır.

14

Resim 1.5: UV Dezenfeksiyon sistemleri

1.9.2. Kimyasal Yöntemlerle Dezenfeksiyon

Kimyasal maddelerle yapılan dezenfeksiyondur. Isı ile dezenfeksiyon yöntemlerinin

kullanılamadığı durumlarda dezenfeksiyon öncesi temizleme iĢleminden sonra

pulverizasyon, fumigasyon vb. yöntemler ile uygulanmaktadır. Dezenfektanlar yapılarına

bağlı olarak 2-30 dakika arasında etkilerini göstermektedir.

Daha önce yüksek, orta ve düĢük dereceli dezenfeksiyonlar konusunda bu kimyasal

maddeler tablolandırılarak gösterilmiĢtir.

Dezenfektanların etkinliğini ölçmek için Fenol Katsayısı kullanılır.

Fenol katsayısı: Jermisit ilaçların antimikrobik etkilerinin göstergesi olarak sıvı

ortamda belirli bir bakteri popülasyonunu (Salmonella typhimirium' u), belirli

bir yoğunlukta eklenen fenolün öldürmesi veya % 99 oranında azaltması için

geçen sürenin, baĢka bir jermisid ilacın aynı koĢullar altında ve aynı sürede o

bakteriyi öldüren veya sayılarını % 99 oranında azaltan yoğunluğuna oranı.

1.10. Dezenfektan Seçimi

Dezenfektan seçimi ideal olarak geniĢ spektrumlu (bakterileri, virusları, protozoonları,

mantarları ve sporları öldürmeli) ve irritan, toksik koroziv ve pahalı olmamalıdır. Seçim

kararı, potansiyel patojenlere karĢı etkisine, insan ve hayvanlar üzerinde kullanım

güvenliğine, ekipman, çevre ve fiyat bileĢenlerine bağlıdır.

15

Bileşik

Klor

0.01-

5%

Iyodine

İyotlu

0.5-5%

Klorhekzidin

0.05-0.5%

Alkol

70-

95%

Okside

Ajanlar

0.2-3%

Fenol

0.2-3%

Kuarterner

Amonyum

0.1-2%

Aldehid

1-2%

Bakterisidal Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Çok Ġyi

Virusidal Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Ġyi Az Az Ġyi

Zarflı Viruslara Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili Etkili

Zarfsız Viruslara Etkili Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili Etkisiz Etkisiz Etkili

Sporlu bakterilere Az Az Zayıf Az Az-Ġyi Zayıf Zayıf Ġyi

Fungisidal Ġyi Ġyi Az-Ġyi Az Az Ġyi Az Ġyi

Protozoal

Parazitler Az Zayıf Zayıf Zayıf Zayıf Zayıf

Az

(Amonyak) Ġyi

Organik

maddelerdeki etkisi Az Zayıf Zayıf Zayıf Zayıf Ġyi Zayıf Ġyi

Sabunlarla etkileĢim Yok Yok /

Var Yok Yok Yok Yok Var Yok

Sert sularda etki Var Yok Var Var Var Var Yok Var

Temas süresi

(dakika) 5-30 10-30 5-10 10-30 10-30 10-30 10-30 10-600

Kalıntı Yönünden Az Az Ġyi Az Az Az Zayıf Zayıf

Tablo 1.4: Dezenfektan seçim tablosu

1.11. Dezenfektanların Hazırlanması ve Kullanılmasında Dikkat

Edilecek Noktalar

Dezenfektanların birçoğu toksik özelliğe sahiptir. Cilde ve gözlere zarar verir.

Dezenfektan solüsyonları hazırlarken çevreye sıçratmamak için önlem almak ve konsantre

dezenfektanları kullanırken koruyucu eldivenler ve gözlük takmak gerekir. Bazı ürünlerin

(özellikle alkol içeren) alev alabileceği göz önünde tutularak kullanırken dikkatli olmalıdır.

Bir dezenfektan maddenin etkin olabilmesi için en önemli koĢul, kullanılması gereken

yoğunluğun ve etki süresinin iyi bilinmesidir. Konsantre halde bulunan birçok dezenfektanın

kullanım öncesi, uygun dilüsyonunun (seyreltme) ayarlanması gerekir. Bir dezenfektan

değiĢik amaçlar için kullanıldığında, dezenfektanın farklı oranlarda sulandırılması gerekir.

Bu yüzden, üretici firmanın talimatına uyulmalıdır. Görevli personelin talimatlara kesinlikle

uyması ve dezenfektan hazırlama eğitimi almıĢ olması gerekir.

Dezenfekte edilecek malzemeler kirlilik derecesine göre gruplandırıldıktan sonra,

buna uygun dezenfektanlar seçilerek dezenfekte edilirler.

Kritik malzemeler yüksek düzeyde dezenfektanlarla dezenfekte edilirler. Bu

dezenfektanlarla dezenfeksiyon iĢleminde ortamda bulunan her türlü bakteri, spor, mantar ve

virüslerin öldürülmesi hedeflenir. Yani kritik materyalin mutlaka steril edilmesi gerekir.

16

Yarı kritik malzemelerin dezenfeksiyonunda orta düzeyde dezenfektanlar kullanılır.

Bu iĢlemde bakterilerin vejetatif Ģekilleri, mantarlar ve virüsler hedef alınırlar. Bu iĢlemden

sonra ortamda sporlu bakteriler bulunabilirler.

Kritik olmayan malzemelerin dezenfeksiyonunda genellikle bakterilerin vejetatif

Ģekilleri hedef alınır. Ortamda bazı mantarlar ve virüsler bulunabilir.

Hangi dezenfeksiyon yöntemi seçilirse seçilsin ilk önce malzemelerin üzerindeki kaba

kirlerin ve organik maddelerin sabunlu su ile ortamdan uzaklaĢtırılması Ģarttır. Aksi takdirde

bu maddeler dezenfektanların etkilerini ya azaltırlar, ya da tamamen nötrlerler.

Dezenfektan solüsyonu hazırlarken, uyulması gereken kurallar:

Dezenfektanın suya ölçülerek konması gerekmektedir. Göz kararı, kapak sayısı

olarak eklemek hatalı bir uygulamadır.

Dilüsyon için sert su kullanılmamalıdır.

Dilüsyonlar cam ya da plastik kaplarda ayarlanmalıdır, metal kaplarda

hazırlanmamalıdır.

Dezenfektan solüsyonu güneĢ ıĢığından korumak gerekir.

Havayla temasını önlemek için ağzı sıkıca kapatılan kaplarda saklanmalıdır.

Solüsyonların kaplarının kapakları mantar olmamalıdır (Mantar kapaklarda

mikroorganizmalar hızla üremektedir.).

Dezenfektanlar sulandırılmadan önce, içinde saklanacakları kap; temizlenmeli,

kurulanmalı ve mümkünse steril edilmelidir.

Dilüsyon eksildikçe üzerine ilave yapılmamalıdır. Her seferinde yeniden

hazırlanmalıdır.

Dilüsyonun üzerine, hazırlandığı tarih yazılmalı ve uzun süre bekletilmemelidir.

SulandırılmıĢ bir dezenfektan solüsyon, uzun süre bekletilirse patojen

mikroorganizmaların üremesi için uygun bir ortam oluĢur ve etkinliği azalır.

Bunu önlemek için solüsyonlar günlük tüketilecek kadar sulandırılmalıdır.

% 5 Klor solüsyonu hazırlama

Gerekli malzemeler

o Plastik kova (dezenfekte edilmiĢ).

o Klor

o Su

o Ölçü kabı.

o BulaĢık eldiveni (dezenfekte edilmiĢ).

HazırlanıĢı

o Her iki ele bulaĢık eldiveni giyilir.

o Plastik bir kovaya, 1 ölçü klor konur.

o On dokuz ölçü su ilave edilir.

17

Maksimum dezenfeksiyonun sağlanabilmesi için uygun solüsyon, üretici

firmanın önerdiği Ģekilde ve sürede uygulanmalıdır.

Çoğunlukla bir dezenfektanın etkili olabilmesi için 10–20 dakikalık temas

süresine gereksinim vardır.

Hiçbir madde, birkaç saniyede dezenfeksiyon oluĢturamaz.

Tıbbi aletler, önerilen süre boyunca tamamen solüsyonla temasta olmalıdır.

Aletin, dezenfektan içinde verilenden daha uzun süre tutulmasının da yararı

yoktur; aksine uzun temas süresi alette geri dönüĢü olmayan hasar oluĢturabilir.

Dezenfeksiyon esnasında kontamine olmuĢ baĢka bir alet, solüsyon içine ilave

edilmemelidir.

Dezenfeksiyon öncesi malzemenin kaba temizliği yapılmıĢ ve ayrılabilen

parçaların ayrılmıĢ olması gerekir.

Dezenfekte edilecek madde ıslaksa, dezenfektanın yoğunluğunun azalmaması

açısından, kuruladıktan sonra solüsyona atılması gerekir.

Yıkama ve durulama iĢlemlerinden sonra tıbbi malzeme üzerinde gözle görülür

kir, deterjan ve herhangi bir kimyasal artık kalmamalıdır.

1.12. Dezenfeksiyon Öncesi Temizliğin Önemi

Dezenfeksiyon öncesi temizlik ,dezenfeksiyon iĢleminin daha ekonomik, etkili ve

kolay olması için önemlidir.

Hayvan hastalıklarının çıkıĢının önlenmesi ve çıkan hastalığın yayılıĢını

durdurabilmek için bazı tedbirleri mutlaka almak zorundayız. Bu tedbirleri almak ve

uygulamasında titiz olmak hayvan hastalıklarının milli ekonomimize vereceği zararları

azaltmak üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konudur.

1.13. BulaĢıcı Hayvan Hastalıkları Ġle Mücadelede Temizlik ve

Dezenfeksiyon Uygulama Mevzuatı

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu, Hayvan Sağlığı ve Zabıtası

Yönetmeliği, BulaĢıcı Hayvan Hastalıkları Ġle Mücadelede Uygulanacak Genel Hükümlere

ĠliĢkin Yönetmelikle BulaĢıcı Hayvan Hastalıkları Ġle Mücadelede Temizlik Ve

Dezenfeksiyon Uygulama Talimatı esaslarına uygun olarak temizlik ve dezenfeksiyon

iĢlemleri yapılmalıdır.

1.14. Temizlikte Kullanılan Deterjan ve Dezenfektan Solüsyonlar

1.14.1. Deterjanlar

Deterjanlar, birçok temizlik iĢlerinde kullanılan, kısmen sabun özellikleri taĢıyan,

sentetik deterjanlar olarak bilinen, yüzey aktif maddelerdir. Sentetik deterjanların ham

maddesi, petrol ve kömürdür.

18

Sabunun ham maddesi olan hayvansal ve bitkisel yağların, insan beslenmesinde

kullanılması, sabunların sert ve soğuk sularda köpürmemesi, üretim ve depolama güçlükleri,

özellikle 1950′li yıllardan itibaren genel temizlik, çamaĢır, bulaĢık yıkama iĢlerinde

deterjanların kullanılmasını giderek yaygınlaĢtırmıĢtır.

1.14.1.1. Deterjanın Özellikleri

Temel temizlik maddesi olarak kabul edilen sabunla karĢılaĢtırıldığında, deterjanlar,

bazı özellikleri bakımından avantajları, bazı özellikleri bakımından da dezavantajları olan bir

temizlik maddesidir.

1.14.1.2. Deterjanların baĢlıca özellikleri Ģunlardır:

Sert sulardaki kalsiyum ve magnezyum iyonları ile kompleks oluĢturmazlar ve

dolayısı ile sert sularda da aktif hale gelirler (Ancak yumuĢak sularda daha iyi

köpürdükleri bilinmektedir),

Soğuk sularda da çabuk çözünerek, gerekli temizliği yaparlar,

Depolanması kolaydır. Nemli ortamlardan etkilenmez küflenmezler,

Bu özelliklerinin yanında, ciltte alerji yapması, solunum yollarını etkilemesi,

çevre kirliliğine yol açması deterjanların önemli dezavantajlarındandır.

1.14.1.3. Deterjanın BileĢiminde Bulunan Maddeler ve Özellikleri

Yüzey aktif maddeler

Deterjanlarda esas temizleme iĢlemini yapan maddelerdir. Bu maddeler, serbest

enerjisi yüksek olan suyun, yüzey enerjisini düĢürerek, suyun karıĢtırılması veya

çalkalanması esnasında bol köpük oluĢtururlar.

Su yumuĢatıcıları (güçlendiriciler)

Su yumuĢatıcılarının temel görevi, sert (kireçli) sularda bulunan Kalsiyum ve

Magnezyum iyonları ile birleĢerek, etkilerini azaltmak ve yüzey aktif maddelerin temizleme

gücünü arttırmaktır. Güçlendirici olarak genellikle, karbonat ve fosfatlar kullanılmaktadır.

Fosfatların, doğal su kaynaklarını ve çevreyi kirleterek insan sağlığını tehdit etmeleri

nedeniyle, birçok ülkede kullanımı yasaklanmıĢtır.

Emülsiyon oluĢturucular

Ağartıcılar

Korozyon önleyiciler (aĢınmayı önleyiciler)

Makine ve malzemelerin metal aksamını korumak için, oksitlenebilecek yüzeyler

üzerinde bir tabaka oluĢturarak, korozyonu (aĢınmayı) önleyen maddelerdir. Çoğu zaman

sodyum silikat kullanılır.

19

Enzimler: Suda kolay çözülemeyen proteinli (kan, ter, et suyu, süt lekesi gibi)

kir ve lekelerin parçalanmalarını sağlarlar.

Köpük oluĢturucular: Köpüğün görevi, suya karıĢan kirlerin suyun üzerinde

tutulmasını sağlayarak, kumaĢtan uzaklaĢtırmaktır. Köpük oluĢturucular,

köpüğün belli bir düzeyde tutulmasını sağlar ve köpüğün dayanıklılığını artırır.

Floresan parlatıcılar

KumaĢ tarafından absorbe edilerek, görünmeyen ultraviyole ıĢınlarını, görünebilen

mavi ıĢık haline getiren, böylece, beyaz çamaĢırlara beyazlık, canlılık ve parlaklık

kazandıran maddelerdir.

1.14.1.4. Sabun ve Özellikleri

YumuĢak ve yumuĢatılmıĢ sularda, sabun en etkili, ekonomik ve sağlıklı bir

temizleme maddesi olarak bilinmektedir. Kısaca sabun, yüksek moleküllü yağ asitlerinin

sodyum veya potasyum tuzlarıdır. Sabun yapımında; zeytinyağı, ayçiçek yağı, yer fıstığı

yağı veya hayvan iç yağları kullanılırsa da genellikle zeytinyağı tercih edilir. Hidroksit

olarak da sodyum hidroksit (NaOH) veya potasyum hidroksit (KOH) kullanılır. Kullanım

amacına göre, katkı maddesi (dolgu maddesi) olarak, sodyum silikat, boraks, reçine, boya,

gliserin, parfüm, antiseptik maddeler vb. ilave edilir.

1.14.1.5. Sabunun Temizleme Özelliği

Sabun su ile birleĢince, kendini meydana getiren maddeler ayrıĢır. Alkali olan

hidroksitler kirleri yumuĢatır ve kirlerdeki yağlarla birleĢerek sabunlaĢmayı yapar. Ayrıca

sabun, suyun, çitilemenin ve makinenin hareketi ile köpük oluĢturur. Bir kısım kirler, bu

köpük tarafından tutulur. Böylece, fiziksel ve kimyasal olaylar sonucu, eĢyalar temizlenir.

1.14.1.6. Sabunlarda Bulunması Gereken Özellikler

Yağ asidi oranı ortalama %70-75 olmalıdır.

BileĢiminde %25′ten fazla nem bulunmamalıdır.

Suda eridiğinde tortu bırakmamalıdır.

Sağlığa zararlı katkı maddeleri içermemelidir (boya, esans vb).

ÇamaĢırlarda renk bırakmamalıdır.

Çok çabuk eriyip fire vermemelidir.

Kullanırken Ģekli bozulmamalıdır.

1.14.1.7. Sabun ÇeĢitleri

BileĢimlerindeki kimyasal maddelerin özelliklerine ve kullanıldıkları yere göre sabun

çeĢitleri Ģunlardır:

20

Çekirdek Sabun

Arap Sabunu

Prina Sabun

Sıvı Sabunlar

Toz Sabunlar

Tedavi Edici Sabunlar

Cilt Sabunları

1.14.2. Önemli Dezenfektanlar

1.14.2.1. Ġyotlu Dezenfektanlar

Ġyod ve iyodoforlar, basit yapılı kimyasal maddelerdir. Bu maddelerin etkisi,

formülündeki salınma zamanına bağlıdır. Basit iyotlu dezenfektanların temizleme özelliği

yoktur. Ancak diğer maddelerle (sabun/ deterjan ve diğer katılanlarla uygun formülasyonda

bir araya getirirlerek hazırlanan iyodoforların hem temizleyici hemde bakterisidal,

sporosidal, virüsidal, ve fungisidal özelliktedirler. Uygulama yerinde organik maddenin aĢırı

bulunması, iyotu bozacağından/ inaktive edeceğinden dezenfektanın etkisini azaltır.

1.14.2.2. Hipokloridler

Ġyotlu dezenfektanlar kadar klorlu dezenfektanlarda halojen grubundadırlar. Klor,

zarflı ve zarfsız virüsleri öldürür. Aynı zamanda bakteri, mantar ve algler üzerinde de

etkilidir. Sporlu bakterilere ve mantar sporlarına etkili değildir. Ev temizliğinde

beyazlaĢtırıcı amaçla % 5.25 NaClO dan oluĢan (çamasır suyu) hipoklorid kullanımı

yaygındır. Su ile 1/ 32‘den 1/ 128 oranına kadar sulandırılarak kullanılabilir. (1 galon suya ½

fincan veya 1/8 fincan )

1.14.2.3. Klorhekzidin

Klorhekzidin çok yaygın kullanılan dezenfektanlardan biri olup, dokular üzerinde

irritan etkisi daha azdır. Birçok mikroba karĢı öldürücü olmasına rağmen birçok

dezenfektandan daha az etkilidir. Organik maddelerin varlığında bile etkisini göstermeye

çalıĢır. Direk temas durumunda her dezenfektanda olduğu gibi daha (5 dakikada ) etkilidir.

Sert /kireçli veya alkali sularda aktif maddeler çökeltiler oluĢturduğundan dezenfektan etkisi

azalır.

1.14.2.4. Alkoller

Alkoller genellikle yüzeysel sürülerek kullanılır. Gram negatif ve pozitif bakterilere ve

zarflı vruslara etkilidirler. Zarfsız viruslara ve sporlu bakterilere etkisizdirler. Etkili

olabilmesi için zamana gereksinim duyar. Organik maddeler çoksa etkisi azdır. Alkol,

dokuları irrite eder ve proteinleri denatüre ederler. Genel kullanım için pahalıdır.

21

%70-90‘lık konsantrasyonlarda oldukça etkilidir. Özellikle %1‘lik HCl

li %75 alkol çok etkilidir.

1.14.2.5. Okside Edici Dezenfektanlar

Hidrojen peroksid gibi okside edici dezenfektanlar, genellikle yara temizliğinde

kullanılırlar. Anaerobik bakteriere oldukça etkilidirler. Viruslara etkileri azdır. Bazı

durumlarda dokulara zarar verdiğinden yara iyileĢmesini geciktirir.

Oksijenli su (H2O2, Hidrojen peroksit): Hafif antiseptik etkiye sahiptir.

Dokularda kolayca ayrıĢır. ( H2O + O2 ) % 3 lük solüsyonları yara ve derinin

dezenfeksiyonunda kullanılır.

Potasyum permanganat ( KMnO4 ) : % 0,1-0,2 oranında yara ve havuz, formolle

kombine edilerek oda, ahır, kümes, kuluçka makinaları vs. dezenfeksiyonunda

kullanılır.

Ozon ( O3 ) : Suların dezenfeksiyonunda kullanılır.

1.14.2.6. Fenolik Dezenfektanlar

Fenol, ağız antiseptiklerinde, özel el sabunlarında ve yüzey dezenfektanlarında ana

dezenfektan olarak bulunur ve ev dezenfektanlarında da bulunur. Fenoller, gram pozitif

bakterilere, virüslere ve sporlara etkisizdir.

1.14.2.7. Kuarterner Amonyum BileĢikleri

Kuarterner amonyum dezenfektanları amonyum klorid formunda veya kombine

edilerek ticari ürün olarak bulunur. Kuarterner amonyum dezenfektanlar bakterilere ve zarflı

virüslere etkilidir. Zarfsız viruslerle mantarlara ve sporlu bakterilere etkisizdir.

Bu grupta yer alan Benzalkonyum klorit, bakterisit ve bakteriostatik etkilidir. Bazı

mantar ve virüslere karĢı etkisi vardır. Bakteri sporlarına etkili değildir. Suyla yıkanıp

temizlenen maddelerin dezenfeksiyonuna uygundur.

1.14.2.8. Aldehitler

Aldehitler geniĢ spekturumlu olup, gluteraldehidler, bakterisidal, virüsidal, fumgisidal,

sporisidal ve parasidal etkilidirler. Formaldehidler ise çok güçlü dezenfektanlardır. Fakat,

insan ve hayvanlar için oldukça toksiktirler. Formaldehidlerin kullanımı, çaresiz kalınan

durumlarda, tecrübeli uzman kontrolünde kullanımı tavsiye edilir.

Formol: Mantar virüs ve bakterilere karĢı çok kuvvetli etki gösteren

formaldehitli bir preparattır. % 37-40 oranında formaldehit ihtiva eder. Formol

gaz, sıvı ve sprey halinde kullanılır. Gaz olarak kullanıldığında her yere nüfuz

etmektedir.

22

Formaldehit: Gaz halinde ve irritan bir maddedir. % 5-8 lik solusyonu zemin

dezenfeksiyonunda kullanılır. Bakteriler ve sporları üzerine etkilidirler.

1.14.2.9. Alkaliler ve Asitler

Sodyum hidroxit: % 1-5 lik solüsyonu dezenfektan olarak kullanılır.

Potasyum hidroxit: % 1-5 lik solüsyonu dezenfektan olarak kullanılmaktadır.

Kalsiyum hidroxit ( kireç): Badana tarzında kullanılır.

Sodyum tetra borat : % 1-3 lük solüsyonları mukozaların yıkanmasında

kullanılır.

Borik asit : % 2‘lik solüsyonu konjuktiva enfeksiyonlarının tedavisinde

kullanılır.

Salisilik asit : % 1‘lik solüsyonu bakterisit ve fungusit olarak etki eder.

Kalsiyum propianat, Sodyum propionat: Fungusit etkisi iyidir. Yemlere

küflenmeyi önlemek amacıyla katkı maddesi olarak katılır.

1.14.2.10. Boyalar

Bakteriler üzerine öldürücü etki yaparlar. Gram pozitif bakteriler üzerine, gram

negatiflerden daha etkilidirler.

Boyalardan genellikle kristal viyole, metilen mavisi, rivanol eriyikleri antiseptik ve

dezenfektan olarak kullanılırlar. Özellikle metilen mavisi ağızda maya mantarlarına bağlı

ortaya çıkan pamukçuk enfeksiyonlarının tedavisinde ağız antiseptiği olarak kullanılır.

Boyalar bazı deri enfeksiyonlarının tedavisinde çözelti ve merhem halinde de

kullanılırlar.

Sarı akridin boyalarından rivanol (akriflavin ve proflavin) bazen yara tedavisinde ve

antisepsisinde kullanılır.

1.15. Temizlik Ürünlerindeki Ana Maddeler ve Temizlikte

Kullanılan Araç Gereçler

Deterjanlar, mikrop öldürücü antibakteriyel maddeler, koku verici çeĢitli esanslar

(parfümler), dokuların arasına girerek, kumaĢları yumuĢatan yumuĢatıcılar temizlikte

kullanılan ana maddelerdir.

BaĢlıca Temizlik Araçları

Temizlik amacıyla aĢağıda sıralanan araç ve gereçlerden yararlanılmaktadır.

Su

Sabun ve deterjanlar

Temizlik bezleri

Kova, fırça, faraĢ vb.

23

1.16. Genel Temizlik Kuralları

Öncelikle çöpler uygun Ģekilde toplanmalıdır.

Temizlik temiz alandan kirli alana doğru yapılmalıdır.

Temizlikte su ve sabun yeterlidir, herhangi bir dezenfektan kullanmaya gerek

yoktur.

Kan ve vücut sıvıları ile kirlenme olmadığı sürece temizlik, su ve sıvı deterjanla

yapılmalıdır.

Yoğun kirlenme meydana gelmiĢse daha sık solüsyon değiĢimi yapılmalıdır.

Kan ve vücut sıvılarının dökülmesi veya sıçraması durumunda emici bir kağıt

havlu ile kaba kir ve organik materyal uzaklaĢtırılır ve sonrasında %10 luk

çamaĢır suyu (veya 1000 ppm klor solüsyonu) dökülmelidir.

3 ayda bir veya üreme görüldüğünde çevre haĢere ilaçları ile düzenli olarak

ilaçlanarak haĢerelerin dıĢarıdan içeri giriĢi engellenir.

1.17. Dezenfeksiyon Öncesi Yapılması Gereken Temizlikler

Temizlik, dezenfeksiyondan önce yapılır. Ancak Ģarbon ve ruam gibi zoonoz

hastalıklarda, hastalık amilleri temizliği yapan Ģahıslara bulaĢabileceğinden dezenfeksiyon

yapıldıktan sonra temizlik yapılır.

Dezenfeksiyon öncesi yapılması gereken iĢlemler genel temizlik kuralları bölümünde

ayrıntılı olarak anlatılmıĢtır.

1.17.1. Barınakların Temizlenmesi

Kapalı alanlarda mikroorganizmaların yayılması daha hızlı olacağı için kapalı alan

hayvan barınaklarının dezenfeksiyonu oldukça önemlidir. Kapalı ortam barınaklarında

hayvanlar içerdeyken ayrı dezenfeksiyon, hayvanlar dıĢarıdayken ayrı dezenfeksiyon

yöntemleri uygulanır.

Kapalı hayvan barınaklarında dezenfeksiyon öncesi yapılan temizlik iĢlemleri,

özellikle tavuk kümeslerinde olmak üzere, olanaklar dâhilinde bütün barınaklarda ―tüm

hayvanlar içeri ve tüm hayvanlar dıĢarı‖ ilkesine uyarak yapılmalıdır. Böylece, barınak

içerisinde enfeksiyon zinciri kolaylıkla kırılarak hastalık etkenlerinin birikip kümes ortamına

uyum sağlamaları önlenmiĢ olur.

Barınaklar boĢaltıldıktan sonra temizliği engelleyen yemlikler, suluklar, yem

kapları ve el arabaları gibi eĢyalar dıĢarı taĢınır.

Temizlik aĢamasında aĢırı ölçüde toz Ģekillenmesi önlenmelidir. Bu amaçla, en

iyisi, vakumlu bir aspirasyon sistemi ile ulaĢılabilen kesimlerin tozları

temizlenir. Bu olanağın bulunmaması halinde basınçlı su kullanılarak

fırçalamak suretiyle yıkanarak da temizlenir.

Zeminde bulunan altlıklar ve gübreler uygun Ģekilde ıslatıldıktan sonra

dikkatlice kazınarak ve süpürülerek barınak dıĢına çıkartılır. Böyle artıkların

24

depolama veya biriktirme yerine taĢınması aĢamasında çevreye saçılmamasına

özen gösterilir. En iyisi, taĢımada kullanılan araçların üzeri plastik örtü veya

branda ile kapatılır.

Barınaklarda bulunan kaba pislikler ve artıklar atıldıktan sonra esas temizlik

iĢlemine geçilir. Bu amaçla, mümkün olduğu sürece basınçlı ve sıcak su daha

etkin temizleme sağlar. Ancak, bolca temiz ve soğuk su ile de aynı iĢlem

gerçekleĢtirilebilir. Su ile yıkanarak temizleme aĢamasında temizleyici madde

olarak deterjanlar, %2‘lik kostik soda veya %4‘lük soda çözeltilerinden

yararlanılabilir. Temizlik iĢlemi tavandan baĢlanarak duvarlar ve zemine doğru

tamamlanır. Bu aĢamada zemindeki kurumuĢ artıklar kazınarak temizlenir.

Kazınarak çıkmıyorsa beton zemine kostik çözelti püskürtülerek bir gece

bekletildikten sonra yıkanır.

Toprak zeminli barınaklarda zeminin kazınarak temizlenmesi gerekir.

Resim 1.6: Hayvan barınaklarının temizlenmesi

1.17.2. Çiftlik Malzemelerinin Temizlenmesi

Yemlik ve sulukların temizliği dezenfeksiyon yönünden ayrı bir önem taĢır. Çünkü

patojen hastalık etkenleri yönünden sürekli bir kontaminasyon kaynağı oluĢturabilir. Bu

nedenle yemliklerdeki kirli yemler ile suluklardaki kirli sular boĢaltıldıktan sonra deterjanlı

ve sodalı su ile tekrar tekrar yıkanması gerekir.

Kümes dıĢına çıkartılan yemlik, suluk, folluk ve tünek gibi malzemelerin uygun bir

havuz içerisinde fırçalanarak temizlenmesi daha yerinde olur.

Suluklar, kürek, el arabası, sıyırma aletleri, fırçalar, çizme bol ılık tazyikli su ile iĢlem

bitiminde yıkanarak temizlenir. Biberon, süt makinesi ve süt sağım ünitesi; meme baĢlıkları

ve süt kazanı, süt hortumları sıcak su ile yıkanmalıdır.

25

Resim 1.7: Biberon ve süt makinesi

1.17.3. Hayvan Nakil Araçlarının Temizlenmesi

Hayvan nakil araçları iĢletmelere mikrobiyel bulaĢmayı yapan en önemli unsurlardan

biridir. Nakil iĢlemi tamamlandıktan sonra kaba kirler sıyrılarak toplanır. Plastik çöp

torbalarına konularak ağzı kapatılır. Bunlar, yakılmak ya da kireç çukurlarına gömülmek

suretiyle bulaĢıcı hastalıkların önlenmesi sağlanır. Bu iĢlemden sonra araç tazyikli ve

deterjanlı su ile yıkanarak dezenfeksiyona hazır hale getirilir.

Resim 1.8: Hayvan nakil araçları

26

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıdaki iĢlem basamaklarını ve önerileri dikkate alarak dezenfeksiyon öncesi

hazırlıkları yapınız.

ĠĢlem Basamakları Öneriler

ĠĢ kıyafeti giyiniz.

KiĢisel hijyen tedbirlerini alınız.

ĠĢin özelliğine uygun tulum, eldiven,

çizme, maske vb. giyiniz.

Dezenfeksiyon öncesi yapılması gereken

temizliklere karar veriniz.

Temizlik yapılacak yerlerin kontrollerini

yapınız.

Temizlikte kullanılan deterjan ve diğer

temizlik materyallerini belirleyiniz.

ĠĢin özelliğine uygun temizlik materyali

seçiniz.

Yakılabilir artıkları toplayıp yakarak

imha ediniz.

Hasta ve hastalıktan Ģüpheli hayvanlarla

temas eden ot, yataklık, saman ve diğer

artık maddeler ile temizlenmesi mümkün

olmayan ahır ve kümes malzemelerini

toplayınız.

Hayvan barınaklarını, çiftlik

malzemelerini, hayvan nakil araçlarını,

tüm yıkanabilir alanları yıkayıp

temizleyiniz.

Temizliği; deterjanlı suyla, % 4‘lük

sodalı suyla, sıcak sabunlu suyla veya

doğrudan tazyikli suyla yapabilirsiniz.

Temizlik aĢamalarını uygulayınız.

Her noktanın temizliğinin dikkatli ve titiz

bir Ģekilde yapılmasını sağlayınız.

Su birikintisi kalmamasına dikkat ediniz.

Ahır zemini taĢ, tuğla veya beton ise

iyice fırçalayarak temizleyiniz.

Temiz bir kovanın içini deterjanlı ılık

suyla doldurarak, aletleri kovanın içine

yerleĢtiriniz.

Madenî malzemeleri deterjanlı suyla

fırçalayarak temizleyiniz.

Kullanılan suyun ısısı 50°C'den yüksek

olmamalıdır.

10 dakika süreyle aletleri bu kovada

bekletiniz.

Aletleri kovadan çıkararak fırça yardımı

ile temizleyiniz.

Fırçalama esnasında, aletin parçalarına

zarar vermemeye dikkat ediniz.

Varsa aletin vidalarını gevĢeterek her

noktayı fırçalayınız.

Kaynatılıp soğutulmuĢ su ile durulayıp

kurumaya bırakınız.

TemizlenmiĢ aletlere mikroorganizma

bulaĢmaması için gerekli önlemleri

alınız.

Temiz ve kuru bir ortamda veya

dezenfekte, kapalı bir kap içinde

saklayınız.

UYGULAMA FAALĠYETĠ

27

ĠĢlem sonrası eldivenlerin dıĢ yüzlerini

dezenfeksiyon sıvısında yıkayıp ters

çıkararak atık kabına atınız.

Eldiveni, etrafa dokundurmamaya dikkat

ediniz.

Ellerinizi yıkayıp kurulayınız. Ellerinizi hijyen kurallarına uygun olarak

yıkayınız.

28

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. AĢağıdakilerden hangisi yalnızca hastalık yapan mikroorganizmaların öldürülmesi

iĢlemine verilen isimdir?

A) Dezenfeksiyon

B) Sterilizasyon

C) Tindalizasyon

D) Liyofilizasyon

E) Kontaminasyon

2. Ġçme sularının dezenfeksiyonunda kullanılan madde aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Tentürdiyot

B) Klor

C) Ġyot

D) Metilen mavisi

E) Hepsi

3. AĢağıdaki seçeneklerden hangisi hücre zarına etki eden dezenfektandır?

A) MalaĢit yeĢili

B) Rivanol

C) Metilen mavisi

D) Kristal viyole

E) Lizol

4. Dezenfeksiyon amacıyla kimyasal maddelerin ve ıĢığın kullanımı 19. Asırda

hangi bilim adamları tarafından bulunmuĢtur? A) Thomas Edison, Albert Einstein, John Jilbert

B) Albert Einstein, Ġsaac Newton, Robert Elden

C) Robert Koch, Louis Pasteur ve Joseph Lister

D) Isaac Newton, Louisa Mendel, John Listen

E) Robert Benedict, John Listen, Thomas Edison

5. AĢağıdaki zoonoz özellikteki bulaĢıcı hastalıklardan hangisinde temizlikten önce

dezenfeksiyon yapılmalıdır?

A) ġap

B) ġarbon

C) Ġnfluenza

D) Çiçek

E) Yanıkara

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

29


Uygun yöntemle tekniğine göre temizlik ve dezenfeksiyon yapabileceksiniz.

Pulverizasyonla dezenfeksiyonun tercih edilme nedenlerini araĢtırınız.

Pulverizasyonla dezenfeksiyonda alınması gereken önlemleri araĢtırınız.

Fumigasyon yöntemi ile dezenfeksiyonun önemini ve fumigasyon yöntemi ile

dezenfeksiyonda dikkat edilecek hususları araĢtırınız.

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız.

2. BULAġICI HAYVAN

HASTALIKLARINDA DEZENFEKSĠYON

Hayvan hastalıklarının çıkıĢının önlenmesi ve ortaya çıkan hastalığın yayılmasının

durdurulması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu tedbirlerin uygulanması hayvan

hastalıklarının milli ekonomiye vereceği zararı azaltmak açısından oldukça önemlidir.

2.1. BulaĢıcı Hayvan Hastalıklarında Dezenfeksiyon Yapılacak

Yerler

Hayvan ve hayvansal ürünleri, hayvan kadavralarını, kadavra parçalarını ve

gübreleri nakleden her türlü nakil araçları

Hayvan park ve pazar yerleri, panayır ve sergi mahalleri ile gümrük muayene

yerleri

ÇeĢme ve yalaklar, kümesler, ahırlar, hayvan bekleme yerleri ile diğer hayvan

barınakları, hayvanların beslenmesinde yem ve su kapları vb. barınaklarının

temizlenmesinde kullanılan kürek, süpürge vb. malzemeler

Çayır ve meralar, yem depolama yerleri

Hayvansal gıda imal eden fabrikalar, depolama ve satıĢ yerleri(mandıra, sucuk,

salam, sosis vb.) mezbaha, kombinalar ve kesim yerleri, kasaplar

Lağımlar ve hayvanların dıĢkıları ile bulaĢan yerler, sidik çukurları ve

gübrelikler

Hasta hayvanlarla temasta bulunanlar ve hayvan bakıcıları, temizlik ve

dezenfeksiyona tabidirler.

ARAġTIRMA


ÖĞRENME KAZANIMI

30

Fotoğraf 2.1: Dezenfeksiyon iĢleminde kullanılan bazı pülverizatörler

Resim 2.2: Pulverizasyonla dezenfeksiyon yöntemi

2.2. Önemli Zoonoz Hastalıklarda Temizlik Öncesi Dezenfeksiyon

Zoonoz Hastalıklar: Hayvanlardan insanlara geçebilen bulaĢıcı enfeksiyon

hastalıklara verilen isimdir.

Bunlardan Ģarbon, ruam, kuduz, pasteurella, tüberküloz, veba, tularemi gibi zoonoz

hastalıkların salgın olma durumunda ya da salgınlarında temizlik öncesi dezenfeksiyon

iĢlemi yapılır. Normal Ģartlarda temizlik dezenfeksiyon iĢleminden önce yapılır fakat

mikroorganizmalar temizliği yapan Ģahıslara bulaĢabileceğinden, dezenfeksiyon iĢlemi

öncelikli yapılır.

31

2.3. Yüzde Çözelti Hazırlama Ve Yoğun Çözeltilerin Ġstenilen

DeriĢimlere Seyreltilmeleri

Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve hacim kütlece yüzde olmak üzere üç Ģekilde ifade

edilebilir.

Örneğin % 10‘luk Ģeker çözeltisi denildiği zaman Ģu anlamlar çıkmaktadır.

10 g Ģeker çözündürülerek 100 ml'ye tamamlanmıĢtır. 10 g Ģeker, 100 ml saf suda çözündürülmüĢtür.

10 g Ģeker, 100 g saf suda çözündürülmüĢtür.

10 g Ģeker, 90 g saf suda çözündürülmüĢ her ikisinin toplam ağırlığı 100 gramdır.

Bu nedenle yüzde ifadesi kullanılırken mutlaka yapılan iĢin gerçek anlamı

belirtilmelidir.

Genel bir tanımlamayla; çözeltinin 100 biriminde çözünen madde miktarına yüzde

çözelti denir. Ve % iĢaretiyle ile gösterilir.

ADI GösteriliĢi TANIMI

Kütlece Yüzde

% m,m

Çözünen maddenin kütlesi

% m,m = —————————————— X 100

Çözücünün kütlesi + Çözünenin kütlesi

Hacimce Yüzde

% v,v

Çözünenin hacmi

% v,v = ———————--- X 100

Çözeltinin hacmi

Hacim-Kütlece

Yüzde

% v,m

Çözücünün kütlesi

% v,m = ———————— --- X 100

Çözeltinin hacmi

Tablo 2.1: % Çözeltilerin formül tanımları

%15’lik 500 ml etanol çözeltisi hazırlanması:

0,15x500=75 ml etanol 500 ml‘lik balon jojede total volüm 500 ml olacak Ģekilde

distile su ile karıĢtırılır.

H2SO4 gibi asitlerin çözünmeleri sırasında açığa çıkan fazla miktarda ısı balonun aĢırı

ısınma ile çatlamasına neden olabilir. Bu durumda soğutmak amacıyla balonun dıĢı, akan

çeĢme suyu altında tutulmalı, fakat bu sırada balonun içine çeĢme suyu kaçmamasına dikkat

etmelidir.

Ayrıca asit üzerine su eklenmemelidir. Asit sulandırmalarında daima su üzerine asit

eklemelidir.

32

%20’lik 250 ml Ģeker çözeltisi hazırlanması

0,20x250=50 g Ģeker 250 ml‘lik balon jojeye konur. Önce bu miktar Ģeker çözünecek

kadar distile su eklenerek bilekten seri hareketlerle çalkalanarak çözünme sağlanır. Sonra

total hacim distile su ile 250 ml‘ye tamamlanır.

KOH ve NaOH gibi bazların çözünmeleri sırasında açığa çıkan fazla miktarda ısı

balonun aĢırı ısınma ile çatlamasına neden olabilir. Bu durumda soğutmak amacıyla balonun

dıĢı akan çeĢme suyu altında tutulmalı; fakat bu sırada balonun içine çeĢme suyu

kaçmamasına dikkat etmelidir.

Resim 2.3: Yoğun çözeltilerini istenilen deriĢimlere seyreltilmeleri

Konsantre bir çözeltiden dilüe bir çözelti hazırlanmasına seyreltme (dilusyon) denir.

Resim 2.4: Mezüre belli oranda kimyasal madde alınması

1:100‘luk seyreltme yapılırken konsantre çözeltiden 1 birim alınarak toplam hacim

olan 100 birime tamamlanır.

33

Resim 2.5: Dilüsyon yapma

%98’lik alkol ile 250 ml %70’lik alkol çözeltisi hazırlamak için,

Vı x Cı = V2 x C2

Vı x 98 = 250 x 70

250 x 70

Vı = ------------------

98

Vı = 178.57 ml % 98‘lik alkol alınır ve toplam hacim 250 ml olacak

Ģekilde distile su ile karıĢtırılır.

2.4. Dezenfektanların Hazırlanması Ve Kullanılmasında Dikkat

Edilecek Noktalar

Dezenfekte edilecek malzemeler kirlilik derecesine göre gruplandırıldıktan sonra,

buna uygun dezenfektanlar seçilerek dezenfekte edilirler.

Kritik malzemeler yüksek düzeyde dezenfektanlarla dezenfekte edilirler. Bu

dezenfektanlarla dezenfeksiyon iĢleminde ortamda bulunan her türlü bakteri, spor, mantar ve

virüslerin öldürülmesi hedeflenir. Yani kritik materyalin mutlaka steril edilmesi gerekir.

Yarı kritik malzemelerin dezenfeksiyonunda orta düzeyde dezenfektanlar kullanılır.

Bu iĢlemde bakterilerin vejetatif Ģekilleri, mantarlar ve virüsler hedef alınır.Bu iĢlemden

sonra ortamda sporlu bakteriler bulunabilir.

Kritik olmayan malzemelerin dezenfeksiyonunda genellikle bakterilerin vejetatif

Ģekilleri hedef alınır. Ortamda bazı mantarlar ve virüsler bulunabilir.

34

Hangi dezenfeksiyon yöntemi seçilirse seçilsin ilk önce malzemelerin üzerindeki kaba

kirlerin ve organik maddelerin sabunlu su ile ortamdan uzaklaĢtırılması Ģarttır. Aksi taktirde

bu maddeler dezenfektanların etkilerini ya azaltırlar ya da tamamen nötrlerler.

Bazı dezenfektanlar bazı malzemeler üzerine bozucu etki yapabilir, malzemelerin

yüzeylerini bozabilirler. Bu yüzden dezenfekte edilen malzemeye uygun dezenfektanlar

seçilmelidir.

Dezenfeksiyon sırasında ellerin tahriĢini önlemek için mutlaka eldiven giyilmelidir.

Dezenfeksiyon iĢleminden sonra malzemeler üzerindeki dezenfektanların etkisi

ortadan kaldırılmalıdır.

2.5. Kapalı Hayvan Barınaklarının Dezenfeksiyonu

Organik kirliliğin ortamdan uzaklaĢtırılması çok önemlidir, çünkü gübre ve süprüntü

yüksek miktarlarda mikroorganizma barındırabileceğinden ciddi bir enfeksiyon kaynağı ya

da baĢka bir deyiĢle biyolojik bir bomba niteliği taĢır. Fazla organik birikinti ve kirin varlığı

aynı zamanda dezenfektanın etkisini de azaltmaktadır. Bu aĢamada;

Yemlik, suluk, kova ve diğer malzemeleri ortamdan uzaklaĢtırarak

dezenfektanlı su ile yıkayıp, uygun bir yerde saklayınız.

Tüm gübre, kirlenmiĢ altlık ve kullanılmamıĢ yem artıklarını alandan

uzaklaĢtırın, yeri fırça, spatula veya benzeri aletler kullanarak organik

birikintilerden arındırınız.

Tüm gübre ve kirli altlık kalıntılarını kül haline gelinceye kadar yakınız veya

uygun bir Ģekilde alandan uzaklaĢtırınız.

Kuru temizlik uygulamasına rağmen yüksek seviyelerde enfektif materyal hala

varlığını sürdürmektedir. Altlık çıktıktan sonra ahır içinde 1 cm2 den örnek alınıp bakılırsa

30 milyon mikroorganizma sayılır. Hal böyle iken biyosidal ve deterjan kapasiteye sahip bir

sanitasyon ürünü kullanarak duvarlar, zemin, tüm pürüzlü ve tahta içerikli yüzeylerden

organik kirlilik uzaklaĢtırılmalıdır. Uygun bir deterjan-sanitizer kullanarak temizlik için

harcanan zamanı % 60 azaltmıĢ ve dezenfeksiyonu daha etkili kılmıĢ olacaksınız.

Unutmayınız ;kirin dezenfeksiyonu olmaz.

Dezenfektan maddeyi kullanma talimatına uygun hazırlayınız.

Uygulamayı bir sırt pompası ya da basınçlı püskürtücü kullanarak

gerçekleĢtiriniz. Basınçlı püskürtücü düĢük bir basınca (35 bar) ayarlanmalıdır.

Yıkamayı tavanın en üst kısmından baĢlayarak, duvarları takiben aĢağıya doğru

sürdürünüz. KöĢelere ve kirliliğin yoğun birikintiler oluĢturduğu yerlere özel bir

dikkat gösterilmelidir. KalıplaĢmıĢ birikintiler gerekli görülürse bir fırça veya

spatula yardımıyla kazınmalıdır.

Ahır zemini taĢ, tuğla veya beton ise dezenfektanlarla iyice fırçalatarak

dezenfekte ediniz.

35

Ahır zemini toprak ise dezenfektanlarla ıslattıktan sonra 20 cm. derinliğinde

zemini kazarak kaldırınız. Yerine temiz toprak ilave ederek üstüne dezenfektan

maddeleri serpiniz.

Ahırın tamamının dezenfeksiyonu için taze sönmüĢ kireçle badana yapınız.

Resim 2.6: Hayvan barınağı dezenfeksiyonu

2.6. Çiftlik Malzemelerinin Dezenfeksiyonu

Suluklar, kürek, el arabası, sıyırma aletleri, fırçalar, çizme bol ılık tazyikli su ile iĢlem

bitiminde yıkanarak temizlenir. Biberon, süt makinesi ve süt sağım ünitesi; meme baĢlıkları

ve süt kazanı, süt hortumları sıcak su ile yıkanmalıdır. Bu iĢlemler bitiminde dezenfeksiyona

hazır hale gelir. Malzemelerin durumuna göre modülde yer alan dezenfektan seçim tablosu

kontrol edilerek ilgili dezenfektan maddeye karar verilerek belirtildiği oranda seyreltilerek

belirtilen sürede dezenfekte edilir. %2‘lik formol çözeltisi, %0.2-5 deriĢimleri arasında

hazırlanan klorhekzidin çözeltileri dezenfekte edilecek araç gereçlerin bütün yüzeylerine

basınçla püskürtülür.

2.7. Hayvan Nakil Araçlarının Dezenfeksiyonu

Nakil iĢlemi tamamlandıktan sonra kaba kirler sıyrılarak toplanır. Plastik çöp

torbalarına konularak ağzı kapatılır. Bunlar yakılmak ya da kireç çukurlarına gömülmek

suretiyle bulaĢıcı hastalıkların önlenmesi sağlanır. Bu iĢlemden sonra araç tazyikli ve

deterjanlı su ile yıkanarak dezenfeksiyona hazır hale getirilir. Modülde yer alan dezenfektan

seçim tablosu kontrol edilerek ilgili dezenfektan maddeye karar verilerek belirtildiği oranda

seyreltilerek belirtilen sürede dezenfeksiyon sağlanır. Ör. %2‘lik formol çözeltisi, %0.2-5

deriĢimleri arasında hazırlanan klorhekzidin çözeltileri dezenfekte edilecek aracın bütün

yüzeylerine basınçla püskürtülür.

36

2.8. Dezenfeksiyon ĠĢleminden Sonra Belge Düzenlenmesi

Dezenfeksiyon hükümet veteriner hekimi gözetiminde yapılır ve dezenfeksiyon

iĢleminden sonra araç ve iĢletme sahibinin talep etmesi halinde ―Dezenfeksiyon Belgesi‖

verilir.

DEZENFEKSĠYON BELGESĠ

Belgenin Verildiği

Ġl :

Ġlçe:

Cilt No:

Sayfa No:

Dezenfekte edilen araç / iĢletme sahibinin adı soyadı

Dezenfekte edilen araç plaka / iĢletme no‘su

Aracın/ĠĢletmenin cinsi

Dezenfekte edilen iĢletmenin adresi

Nakil edilecek hayvan/hayvan maddesinin cinsi-adet/kg

Nakil aracının gideceği yer

Dezenfeksiyon öncesi yapılan ön temizlik tarihi

Dezenfeksiyonun yapıldığı tarih ve yer

Hedef mikroorganizmalar

Kullanılan kimyasalın adı ve kullanma dillüsyonu

Dezenfektan uygulanan yerin uygulama süresince ısısı

Dezenfektan uygulanma süresi

Dezenfektan uygulaması yapan personelin/gözlemcinin adı

soyadı

3285 Sayılı H.S.Z. Kanunu ve Yönetmeliği ile DezenfeksiyonTalimat esaslarına göre

yukarıda cins ve numarası belirtilen araç/iĢletme dezenfekte edilmiĢtir.

Hükümet /SorumluVeteriner Hekimi

Adı Soyadı, Sicil No./Diploma No.

Tarih, KaĢe, Ġmza

2.9. Fumigasyon Yöntemi Ġle Dezenfeksiyon

Fumigasyon, bir tür zararlılardan korunma metodudur. Zararlı olduğu düĢünülen

haĢere, böcek, bakteriler ve diğer mikroorganizmalar kapalı bir ortamda gaz halde kimyasal

maddeler fumigant(fumigasyonda kullanılan dezenfektan madde) verilerek boğulur.

37

Fumigasyon, tehlikeli bir uygulamadır ve genellikle fumigasyonu gerçekleĢtirecek

iĢletmelerden resmi sertifika gibi yasal gereksinimler istenir. Fumigasyon baĢka evreleri de

gerektirir. Ġlk olarak fumigasyon yapılacak alan sızdırmaz bir alan olmak zorundadır. Daha

sonra fumigant fumige edilecek alana(uygulama alanı) salınır. Sonra bu alan belli bir süre

boyunca kapalı tutulur ki fumigant tüm alana yayılsın ve yok edilmek istenen zararlıları

öldürsün. Ġnsanların fumigasyon iĢleminden etkilenmemeleri için bir süre

havalandırılmalıdır. Bu çevredeki doğru havalandırma fumigasyonun durumundan dolayı

kritiktir. Gaz kaynağı tamamen tükenmiĢ de olsa alandaki hava iyice havalandırılmadığı

sürece hâlâ havada zararlı seviyede fumigant olabilir.

2.9.1. Fumigasyonla Dezenfeksiyon Yapma Tekniği

Fumigasyon ortamının ısısını 15-25°C dereceye ayarlanır.

Fumigasyon ortamının oransal rutubetini %70-75 olacak Ģekilde ayarlanır.

Hacme yetecek formalin ile potasyum permanganat karıĢımı doğru hesaplanır.

Kapalı alan hacmine göre hesaplanan karıĢım bir kaç ayrı kaba bölünür.

Aynı kap içerisine önce fumigasyon bloğu halinde potasyum permanganat

koyulur.

Sonradan ılımlı bir Ģeklide formalin karıĢtırılır.

Formalin ile potasyum permanganatın karıĢtırma iĢlemini barınağın en

dibindeki noktadan baĢlayarak kapıya doğru tekrarlanır.

En son karıĢtırma iĢleminden sonra kapı kapatılır.

Fumigasyon yapılan yer 10 saat süreyle kapalı tutulur.

ĠĢlem bittikten sonra fumigasyon yapılan alan havalandırılır.

Resim 2.7: Fumigasyon aleti

2.9.2. Fumigasyon ĠĢleminde Kullanılan Kimyasal Maddeler

Formaldehid (Formalin)

Paraformaldehid

Potasyum permanganat

38

2.9.3. Fumigasyonda Kullanılan Kimyasalların Hazırlanması

Fumigasyon Ģeklinde dezenfeksiyon iĢlemi için en fazla kullanılan dezenfektan madde

formaldehiddir. Bu amaçla %37-40‘lık formalin çözeltisi ya da katı partiküllerden oluĢan

paraformaldehid Ģeklinde kullanılır.

Etkin ve uzun süreli bir dezenfektan buhar kaynağı oluĢturması bakımından formalin

ve potasyum permanganat karıĢımı yaygın bir uygulama alanı bulmuĢtur. Bu amaçla,

dezenfekte edilecek her 30 m³ hacim için 35 ml ticari formalin (%40‘lık çözelti) ile 17,5 g

potasyum permanganat karıĢımı denk gelecek Ģekilde hesaplama yapılır. Diğer bir ifade ile

en üst düzeyde dezenfektan etkinin sağlanabilmesi için 3 ölçü formalin için 2 ölçü potasyum

permanganatın kullanılması gerekir.

Fumigasyon ile dezenfeksiyon yapılacak alanlarda kapı, pencere ve hava kaçaklarına

yol açabilecek delikler iyice kapatılır. Kapalı alanların her tarafından homojen bir

formaldehid buharı üretilerek yaygın bir dezenfeksiyonun sağlanabilmesi için kapalı alan

hacmine göre hesaplanan karıĢım bir kaç kez ayrı kaba bölünebilir. Dezenfeksiyon

ortamındaki ısının 15-25°C derece ve oransal rutubetinin de %70-75 olmasına özen

gösterilir. Aynı kaba önce fumigasyon bloku halinde potasyum permanganat konulur.

Sonradan ılımlı bir Ģeklide formalin karıĢtırılır. Potasyum permanganat ile formalinin

tepkimesi çok Ģiddetli olduğundan hızla çevreye ve uygulayan elamanın ellerine ve yüzüne

sıçrayabilir. Bu nedenle, uygulayıcıların dikkatli olması gerekir. Ayrıca, bir defada aynı kaba

bir litreden fazla formalinin konulmaması yerinde olur.

Resim 2.8: Hayvan nakil aracının fumigasyon yöntemi ile dezenfeksiyonundan sonra

havalandırılması

39

Kapalı barınaklarda birden fazla noktadan fumigasyonun yapılması halinde, formalin

ile potasyum permanganatın karıĢtırma iĢlemine barınağın en dibindeki noktadan baĢlanarak

kapıya doğru aynı iĢlem tamamlanır ve en son karıĢtırma iĢleminden sonra da barınak kapısı

kapatılır.

Etkili bir dezenfeksiyonun gerçekleĢtirilebilmesi için, fumigasyon yapılan barınakların

en az 10 saat süreyle kapalı tutulması gerekir. Dezenfeksiyondan önce kapalı barınaklarda

yeterli derecede rutubet sağlayacak derecede su buharı oluĢturulması formalinin dezenfektan

etkinliğini daha da artırabilir. Formalin ile dezenfekte edilen barınaklara hayvan konulmadan

önce kapı ve pencereler açılarak yeterince havalandırılması öngörülür. Aksi halde, özellikle

kanatlılar için zehirlenme tehlikesi söz konusu olabilir.

Resim 2.9: Kümesin fümigasyon yöntemiyle dezenfeksiyonu

Formaldehid fumigasyonu için formalin yerine paraformaldehid de kullanılabilir.

Bunun için, belli bir hacim alanın dezenfeksiyonuna yetecek miktardaki paraformaldehid,

destek ve yanıcı görevi yapan bir taĢıt madde ile seyreltildikten sonra, kolayca alev alan ve

aynı zamanda sıva ve yapıĢtırıcı madde görevi yapan mum benzeri organik maddelerle

sıkıĢtırılarak tuğla kalıbı Ģeklinde hazırlanır. Dezenfekte edilecek kapalı alan hacmi esas

alınarak, yeterli miktardaki paraformaldehid kalıpları yüzeysel olarak 10-15 dk. süreyle

yakıldıktan sonra üzeri kapatılarak alevi söndürüldüğünde her bir kalıp 8-10 saat devam eden

oldukça Ģiddetli formaldehid buhar kaynağı oluĢturur. Paraformaldehid fumigasyonu için

özel elektrikli ısıtıcı kapları veya fumigasyon lambaları da hazırlanmıĢtır. Her bir kap veya

lamba 2000 m³ kapalı hacmi dezenfekte edecek kadar paraformaldehid ve ısıtma kaynağı

oluĢturur. Bir ölçü birimi olarak 700 m³ hacimli bir kümes dezenfeksiyonu için 1kg

paraformaldehid yeterli olabilmektedir.

40

Barınak ve malzemenin cinsi

Fumigasyon

dozu (Doz)

Fumigasyon

süresi

Amonyum

hidroksit ile

nötralizasyon

Hayvan barınakları ve yem

depoları

3 Doz 24 saat Gerekli

Kuluçka odası, civciv çıkım odası 5 Doz 14 saat Gerekli

Kuluçka makineleri, diğer

malzemeler ve yıkama odası

3 Doz

30 dk. Gereksiz

Damızlık yumurtalar 3 Doz 20 dk. Gereksiz

Kuluçka makinesine konulan

günlük yumurta

2 Doz 20 dk. Gereksiz

Kuluçkadan yeni çıkan civciv 1 Doz 3 dk. Gerekli

Civciv ve yumurta taĢıma araçları 5 Doz 20 dk. Gerekli

Tablo 2.2: Kapalı barınaklar ve çeĢitli çiftlik malzemelerinin formaldehid fumigasyonu ile

dezenfeksiyonuna iliĢkin doz ve süre uygulamaları

Doz: Dezenfeksiyonda kullanılacak dezenfektan maddelerin doz birimini karĢılar.

Burada her bir doz birimi için 40 ml formalin veya 10 g paraformaldehid ve 17,5 g

potasyum permanganat kullanılır.

2.9.4. Fumigasyon Yapılan Alanın Nötralizasyonu

Dezenfeksiyon sonunda oluĢan kokunun giderilmesinde uygulama yüzeylerindeki

formaldehid artıklarının amonyum hidroksit ile nötralize edilmesi gerekir. Bu amaçla 1 g

paraformaldehid veya 4 ml formalin için 4 ml % 26-29 yoğunluğa sahip amonyum hidroksit

hesaplanarak, seyreltik çözelti haline getirilmek suretiyle, barınakların değiĢik kesimlerine

püskürtülür veya serpilir.

Dezenfeksiyon iĢleminden sonra, barınaklar belli bir süre dinlendirilmelidir. Çünkü

dezenfeksiyon iĢlemi ile barınaklarda bulunan hastalık etkenleri imha edilebilir. Ancak,

patojen etkenlerin etkinliklerini tümüyle yitirmeleri, zaman gerektirmektedir. Belirtilen süre

içerisinde barınaklarda hayvanların bulunmaması, mikroorganizmaların tümüyle yok

olmasını kolaylaĢtırır.

2.9.5. Fumigasyon Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar

Fumigasyon yeri iyi seçilmelidir.

Fumigasyon sahasında ve bitiĢiğinde insan ve hayvanlar bulunmamalıdır.

Fumigasyon iĢlemi en az 2 operatör tarafından yapılmalıdır.

Fumigasyonda gerekli olan araç ve gereçler eksiksiz bir Ģekilde temin

edilmelidir.

Fumigasyonda kullanılacak fumigantların özellikleri ile fumige edilecek

materyalin yapısı ve nitelikleri iyi bilinmelidir.

41

Fumige edilecek ürün ve kullanılacak fumiganta en uygun olan fumigasyon

tekniği seçilmelidir.

Fumigasyon metodunun tespitinde, zararlı etmenin türü materyalin ve çevrenin

ısısı gazlanma süresi gibi faktörlerde göz önünde bulundurulmalıdır.

Fumigasyonda kullanılan fumigantlar zehirli olduklarından gerekli süzgeci veya

hava tüpü kontrol edilmelidir. Gaz kaçağının tespitini sağlayan detektör aleti de

çalıĢır durumda olmalıdır.

Herhangi bir zehirlenme ve yangın olayında ne gibi tedbirlerin alınacağı

önceden bilinmelidir. Bu amaçla hastane ve itfaiye telefon numaralarının

bilinmesinde yarar vardır.

Fumigasyon sırasında sigara içilmemeli ve herhangi bir Ģey yenmemelidir.

Fumigasyon yapılacak zemin beton (tercihen Ģaplı beton)olmalı ve tabanın

üzerine ürün konulacak Ģekilde ızgaralar yerleĢtirilmelidir. Eğer zemin toprak

veya tahta ise gazın sızmaması için taban kısmına kraft kâğıdı, branda bezi veya

naylon konulmalıdır.

Vantilatör, aspiratör ve ısıtıcılar gibi fumigasyon esnasında kullanılacak aletler

çalıĢtırılıp kontrol edilmelidir.

ÇeĢitli yapıdaki ürünler (unlu, yağlı maddeler, teksir maddeleri) bir arada

fumige edilmelidir.

Fumigasyon sahasından fumigantın zarar verebileceği veya istenmeyen koku

bırakabileceği materyaller uzaklaĢtırılmalıdır.

Fumigantları tekrar kullanmak gerekiyorsa hem kalıntı, hem de özellikle

tohumlardaki çimlenme kabiliyetine olabilecek olumsuz etkideki gibi

istenmeyen birtakım nitelik ve yapıların ortaya çıkacağı göz önünde

bulundurulmalıdır.

Canlı bitkilerin fumigasyonunda bilinmesi gereken hassasiyetler incelenip

uygulanmalıdır.

Fumigasyondan sonra fumigasyon sahasının kolaylıkla görülen yerine tehlikeyi

belirten uyarı levhaları konulmalı ve gerektiğinde gazlama süresi boyunca bir

bekçi görevlendirilmelidir.

Fumigasyon uygulaması bitirildikten sonra fumigantların zehirli kalıntılarının

giderilmesi için el ve yüz, bol sabunlu su ile yıkanmalıdır.

42

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıdaki iĢlemleri tamamladığınızda hayvan hastalıkları mücadelesinde

dezenfeksiyon iĢlemlerini yapmıĢ olacaksınız.

IĢlem Basamakları Öneriler Ahır, kümes ve hayvan barındıran

diğer mesken yerleri, etkili kimyasal

maddelerle pulverizasyon yöntemiyle

dezenfekte ediniz.

Dezenfeksiyon yapılacak yerlerin temizlik

kontrollerini yapınız.

Dezenfektan maddenin her noktaya

ulaĢmasına dikkat ediniz.

Hayvan barınakları ve içerisindeki

eĢyaları pulverizasyon yöntemiyle

dezenfekte ediniz.

Pulverizasyon yaparken dezenfektan

maddenin her noktaya ulaĢmasına dikkat

ediniz.

Ahır zemini taĢ, tuğla veya beton ise

dezenfektanlarla iyice fırçalatarak

dezenfekte ediniz.

Dezenfektan maddenin her yere ulaĢmasını

sağlayınız.

Ahır zemini topraksa dezenfektanlarla

ıslattıktan sonra 20 cm. derinliğinde

zemini kazarak kaldırınız. Yerine

temiz toprak ilave ederek üstüne

dezenfektan maddeleri serpiniz.

Toprak zeminde dezenfeksiyonun etkili

olabilmesi için toprak temizliğine dikkat

ediniz.

Ahırın tamamının dezenfeksiyonu için

taze sönmüĢ kireçle badana yapınız.

Badanayı taze sönmüĢ kireç kullanarak

yapınız.

Çayır ve meralarda hayvanların

bulaĢtırdıkları yerleri temizleyiniz.

Hasta hayvanlara ait dıĢkı, idrar ve

akıntıların iyice temizlenmesini sağlayınız.

Çayır ve meraları pulverizasyon

yöntemiyle dezenfekte ediniz.

Hastalık bulaĢmasından Ģüpheli tüm

alanların dezenfekte edilmesine dikkat

ediniz.

ÇeĢme ve yalaklardaki birikmiĢ suları

klorlu, iyotlu veya diğer etkili

kimyasal maddelerle dezenfekte

ediniz.

Dezenfeksiyondan önce temizlik kontrolü

yapınız.

Hayvan nakil aracını pulverizasyonla

dezenfekte ediniz.

YerleĢim alanları ve hayvan barınaklarından

uzakta bir yerde gerçekleĢtiriniz.

Artık ve kirlerin temizliğini kontrol ediniz.

Dezenfeksiyon belgesine yazılacak

bilgileri tespit ediniz.

Dezenfeksiyon belgesine yazılacak bilgileri

gözden geçiriniz.

Fumigasyon ortamının ısısını 15-25 0C

ayarlayınız.

Ortam ısısının 11 0C‘nin altında

buharlaĢmanın olmayacağını dikkate alınız.

Fumigasyon ortamının oransal

rutubetini %70- 75 olacak Ģekilde

ayarlayınız.

Nem oranını ayarlamak için gerektiğinde

nem makineleri kullanabilirsiniz.


43

Alan hacmine yeterli miktarda

formalin ile potasyum permenganat

karıĢımını doğru hesaplayınız.

Daha önce verilen formülü kullanınız.

En son karıĢtırma iĢleminden sonra 10

saat süre ile kapalı tutunuz. Etkili bir fumigasyon için hava alacak yer

bırakmayınız.

Fumigasyon bölgesinin

nötralizasyonunu doğru bir Ģekilde

yapınız.

Miktarı daha önce verilen formülden

ayarlayınız.

44

AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME 1. AĢağıdakilerden hangisi zoonoz hastalık değildir?

A) Brucella

B) Kuduz

C) Kızamık

D) ġarbon

E) Ruam

2. Püskürtülerek yapılan dezenfeksiyon yöntemi aĢağıdakilerden hangisidir? A) Kaynatma

B) Pastörizasyon

C) Fumigasyon

D) Pulverizasyon

E) Tindalizasyon

3. Hayvanlardan insanlara geçebilen bulaĢıcı hastalıklara ne denir?

A) BulaĢıcı hastalık

B) Paraziter hastalık

C) Zoonoz hastalık

D) Bakteriyel hastalık

E) Viral hastalık

4. AĢağıdakilerden hangisinde temizlikten önce dezenfeksiyon yapılır? A) Ruam

B) ġap

C) Grip

D) Botulismus

E) Yanıkara

5. AĢağıdakilerden hangisi fümigasyonda en çok tercih edilen dezenfektandır? A) % 80‘lik Alkol

B) Metil bromür

C) Klor

D) Formaldehid

E) Ġyot

6. AĢağıdakilerden hangisi fumigasyonun nötralizyonunda kullanılan maddedir?

A) Amonyum hidroksit

B) Potasyum hidroksit

C) Kalsiyum hidroksit

D) Magnezyum fosfat

E) Alüminyum fosfat


45

7. Kapalı bir ortamda gaz halde kimyasal maddeler ile dezenfeksiyon yöntemine ne

denir?

A) Fumigasyon

B) Pulverizasyon

C) Tindalizasyon

D) Pastörizasyon

E) Antisepsi

8. Fumigasyon kaç derecede yapılması uygun olur? A) 0 - 5 °C

B) 5 - 10 °C

C) 10 - 11 °C

D) 15 - 25 °C

E) 35 - 45 °C

9. Fumigasyonda nem oranı nasıl olmalıdır?

A) % 20 - 30

B) % 40 - 45

C) % 70 - 75

D) % 85 - 90

E) % 95 - 100

DEĞERLENDĠRME


verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

46


Gerekli ortam ve donanım sağlandığında tekniğine uygun olarak antisepsi iĢlemleri

yapabileceksiniz.

Antisepsi iĢleminde kullanılan antiseptikleri kaynak kitaplardan ve internet

ortamından yararlanarak araĢtırınız.

Antiseptiklerin yoğunluğunu ayarlarken dikkat edilecek hususları araĢtırınız.

Elde ettiğiniz bilgileri bir sunu dosyası oluĢturarak sınıf ortamında

arkadaĢlarınızla paylaĢınız.

3. ANTĠSEPSĠ ĠġLEMLERĠ

Tam bir dezenfeksiyon için ortamdaki hastalandırıcı bakteri, mantar, protozoon gibi

her çeĢit mikroorganizmanın vegetatif Ģekillerinin ve sporlarının ölmesi virüslerin de

inaktive olması gereklidir. Ġnaktivasyonu sağlamak için bazı kurallara uymak gereklidir.

3.1. Antiseptik olarak Kullanılan Kimyasal Maddeler ve UygulanıĢı

Organ yüzeylerine uygulanacak olan antiseptik ajanlar organın hassasiyetine ve

özelliğine uygun olarak seçilmeli ve yoğunluğu ayarlanmalıdır. Antiseptiklerin

yoğunluğunun ayarlanması ile ilgili bilgiler birinci öğrenme faaliyetinde açıklanmıĢtır.

3.1.1. Göz Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve UygulanıĢı

Bu organda yapılacak antisepsi iĢlemi önce sıcak su ve sonra da aĢağıda sıralanan

antiseptik çözeltilerinden biriyle ardı ardına yapılacak yıkama veya pansumanlarla

sağlanabilir.

% 1-3‘lük asit borik çözeltisi,

% 1 lik krezol çözeltisi,

1:10.000-20.000 deriĢimli cıva iyodür çözeltisi,

1:5.000-10.000 deriĢimli cıva siyanür çözeltisi,

1:1.000‘lik cıva oksisiyanür çözeltisi,

1:2.000 deriĢimli klorhekzidin çözeltisi,

1:4.000 deriĢimli potasyum permanganat çözeltisi,

% 0,4‘lük gümüĢ nitrat çözeltisi,

ARAġTIRMA


ÖĞRENME KAZANIMI

47

Farklı deriĢimlerde amonyum kuaterner türevi antiseptikler,

Uygun Ģekilde nötralize edilmiĢ 10-12 kısım oksijenli suya 2 kısım damıtık

suyun katılmasıyla hazırlanan çözeltiler

Gözün yıkanması ve antisepsisinde olanak ölçüsünde ılık damıtık su ve çözeltilerin

kullanılmasına özen gösterilir.

3.1.2. Vajina Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve

UygulanıĢı

Öncelikle mukoz membran yüzeyi % 3‘lük asit borik ile bolca yıkanır. Sonra %‘ 2‘lik

krezol veya 1:2000 deriĢimli potasyum permanganat ya da kuaterner amonyum türevlerinin

biriyle hazırlanan çözeltiler kullanılarak tekrar tekrar lavajlar yapılır. Aynı iĢlemlere

operasyonlardan 3-4 gün önce baĢlamak suretiyle her gün belirtilen yıkama iĢlemleri

tekrarlanır.

3.1.3. Uterus Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve

UygulanıĢı

Uterus boĢluğu önce kaynatılarak 40-41° C dereceye değin soğutulan su ile lavaj

yapılır. Sonra da 1 litrede 0,50 g iyot içeren sulu çözelti, 1:10.000 deriĢimli cıva iyodür,

1:2.000 deriĢimli potasyum permanganat veya setiltrimetil amonyum bromür, setil

pridinyum klorür gibi kuatemer amonyum türevlerinden biri ya da klorhekzidin ve

iyodoforlar gibi antiseptik çözeltileri ile irrigasyon ve tekrarlanan lavajlar yapılarak asepsi ve

antisepsi iĢlemi gerçekleĢtirilir.

Uterusa uygulanacak antiseptik madde ve çözeltilerin seçiminde irkiltici olmayan ve

dolayısıyla itici reflekslere yol açmayan çeĢitlerinden olmasına özen gösterilir.

3.1.4. Ġdrar Kesesi Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler ve

UygulanıĢı

Ġdrar kesesinde karĢılaĢılan enfeksiyonların sağıtımı amacıyla tekrarlanarak uygulanan

irrigasyonlar için genellikle % 0,05'lik potasyum permanganat, % 3'lük asit borik, % 1'lik

protargol, kuaterner amonyum türevleri, iyodoforlar, kloroforlar, klorhekzidin ve organik

cıva bileĢiği antiseptiklerden yararlanılır. Ġdrar kesesinde enfeksiyonlara yol açan patojen

bakterilerden çoğunluğu asit ortama göre alkali ortamda daha kolay geliĢirler ve çoğalırlar.

Özellikle köpeklerde fosforik asit gibi asitler, amonyum klorür veya en iyisi ketojen diyetler

yedirilerek, idrar içeriği asitleĢtirilmek suretiyle tedavi yapılabilir. Aynı zamanda mandelik

asit ve mandelatlar da ağızdan kolayca emilerek idrarda yoğunlaĢtığı için mükemmel

sayılabilecek boyutlarda idrar antiseptiği niteliği taĢırlar.

48

3.1.5. Ürogenital Sistem Antisepsisinde Kullanılan BaĢlıca Antiseptikler

Belirtilen amaçla kullanılacak antiseptik çeĢitlerinin olanak ölçüsünde irkiltici

etkinliklerinin bulunmamasına ve uygulanma aĢamasında hazırlanan çözeltilerin de 40-45° C

sıcaklığında olmasına özen gösterilir.

En fazla kullanılan ürogenital sistem antiseptikleri

Kuaterner amonyum türevleri,

Setilmetil amonyum bromür,

Setil pridinyum klorür,

Benzetonyum klorür,

Klorhekzidin,

Ġyodoforlar ve pavidon iyod,

% 1'lik krezol ve lizol çözeltileri,

10-12 kısım oksijenli suya nötralize edilmiĢ 3-4 kısım suyun

karıĢtırılmasıyla seyreltilmiĢ çözelti,

Litrede 0.5 g iyot içeren sulu iyod çözeltisi; enfekte uterusa

irrigasyon amacıyla litrede 1 g iyod içeren çözelti de kullanılabilir.

1:10.000-20.000 deriĢimli cıva iyodür çözeltisi,

% 0.025-0.2'lik potasyum permanganat çözeltisi,

Rivanol, gonaksin ve entozon gibi akridin boyalarıdır.

3.1.6. Meme BaĢı Antisepsisinde Sıklıkla Kullanılan Bazı Antiseptikler Ve

UygulanıĢı

Meme baĢında antisepsi sağlamak amacıyla genellikle hekzaklorofen, kloroforlar ve

iyodoforlar gibi halojenli maddeler, benzotonyum klorür, setil pridinyum klorür, setil

trimetilamonyum bromür gibi kuaterner amonyum türevleri ile klorhekzidin gibi bileĢikler

kullanılır.

Meme enfeksiyonlarının (mastitis) kontrolü ve önlenmesi amacıyla meme baĢı

antiseptik çözeltiye 10-15 sn. süreyle daldırılır. Böylece, sağımdan sonra meme baĢında

kirlilik halinde kalan süt artıkları bertaraf edilerek, hem kanatlı haĢerelerin saldırması

önlenmekte ve hem de mikroorganizmaların kolayca üreyebileceği ortam ortadan

kaldırılmaktadır.

3.2. Ellerin temizlenmesi ve antisepsisi

Genel bir kural olarak, operasyon iĢlemleri aĢamasında her defasında ellerin

temizlenerek aseptik duruma getirilmesi zorunludur. Eldivenler takıldıktan sonra da

temizlenmiĢ ellerde anormal sayıda bakteri üremesi olabilmektedir.

49

Böylece, eldivenlerde bulunan bir yırtık veya delikten bakteri saçılması olanağı büyüktür. Bu

nedenle, operasyon eldiveni de kullanılsa önceden ellerin iyice yıkanarak uygun bir

antiseptik çözelti ile antisepsinin sağlanması temel bir ilke niteliğindedir.

3.2.1. El ve cilt antisepsisi için kullanılan antiseptik solüsyonlar

Sabun

Heksaklorofen (Phisohex)

Klorheksidin Glukonat (hibiscrup, klorhex)

Ġyodin ve Ġyodoformlar

Triklosan

Alkoller (%70) etil ya da izopropil alkol

Paraklorometoksilin (PCMX)

3.2.2. Eller Yıkanmasını Gerektiren Durumlar

Hastaya temas öncesinde,

Hastaya temas sonrasında,

Eldiven giymeden önce,

Eldiven çıkardıktan sonra,

Kateter veya diğer invaziv aletlerin uygulanması öncesinde,

Vücut sıvıları, mukoz membranlar, bütünlüğü bozulmuĢ deriye temas sonrası ve

yara bakımı sonrası,

Hasta bakımı sırasında kontamine bölgeden temiz bölgeye geçerken,

Hasta yakınında bulunan malzemelere temas sonrasında

3.2.3. Eller Yıkanırken Uyulması Gereken Genel Kurallar

Elde ve kollarda bulunan takıları çıkarınız.

Tırnaklarınızı kesiniz.

Oje ve takma tırnak varsa çıkarınız.

Ellerde ve kollarda kesik, çizik varsa su geçirmez steril bantla kapatınız.

3.2.4. El Yıkama ÇeĢitleri

El yıkama, enfeksiyonların önlenmesinde en basit yöntemdir. El yıkama aslında bir

medikososyal davranıĢtır. Sağlık görevlisinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya

yayılmasında önemli bir rol oynar. El yıkamayı; normal (sosyal) tip, hijyenik tip,

antiseptik solüsyonla ovalama ve cerrahi tip el yıkama olarak 4 baĢlık altında

değerlendirmek mümkündür.

50

3.2.4.1. Normal (Sosyal) El Yıkama

Normal el yıkama, kirli ellerin antimikrobiyal etkinliği olmayan sabun ile yıkanmasını

ifade eder. Burada eldeki gözle görünür kir ve derideki geçici flora elemanları tamamen

ortamdan uzaklaĢtırılır. Bu etkinliğin sağlanması için eller en az 15–20 saniye yıkanmalıdır.

Resim 3.1: Normal (Sosyal) el yıkama

Eller ve kollardaki takılar çıkarılır.

Akmakta olan su altında eller, su ile ıslatılır ve sabun avuca alınır.

En az 15–20 sn. süre ile avuç içleri ve parmak araları baĢta olmak üzere, ellerin

tüm yüzeyi parmakları da kapsayacak Ģekilde kuvvetlice ovuĢturulur.

Eller, su ile durulanır ve bilekten baĢlayarak kâğıt havlu ile kurulanır.

Aynı kâğıt havlu ile musluk kapatılır.

Günlük yoğun faaliyetler sırasında çoğu zaman el yıkama iĢlemi uygun bir Ģekilde

gerçekleĢtirilmemekte ya da 10 saniyeden daha az gibi kısa bir sürede tamamlanması

nedeniyle yıkama iĢlemi sırasında ihmal edilen bölgeler olmaktadır. Doğru uygulanacak el

yıkama iĢleminin hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde çok büyük öneme sahip olduğu

unutulmamalıdır.

51

ġekil 3.1: El yıkama iĢlemi sırasında genellikle ihmal edilen bölgeler

3.2.4.2. Hijyenik El Yıkama

Normal sabunlar ve antiseptik özellikli sabunlar kullanılabilir. Bu Ģekilde geçici

mikroorganizmalar öldürülür ve uzaklaĢtırılır. Hastanın vücuduna yapılacak giriĢimlerden

önce, enfeksiyona yatkın hastayla temas öncesi, yara ve üretra kateterleri ile temas öncesi ve

sonrası, eldiven takmadan önce ve sonra, kanla ve çıkartılar ile kontaminasyon olabilecek

durumlar ile karĢılaĢtıktan sonra hijyenik el yıkama yapılmalıdır.

Musluk açılır ve eller ılık suyun altında iyice ıslatılır.

Eller ıslatıldıktan sonra 3–5 ml. sabun veya antiseptik özellikli sabun ellerin

içine alınıp iyice köpürtülür.

El ayaları en az beĢ kez birbirine sürtülür.

El sırtları, diğer elin ayası ile en az 5 kez ovulur.

Bir el diğer elin sırtına yerleĢtirilerek parmaklar birbirine geçirilir ve iyice

yıkanır.

Aynı hareket diğer el içinde tekrarlanır.

Her iki elin parmak uçları ve tırnakları diğer elin ayasına en az 5 kez sürtülerek

temizlenir.

Bu iĢleme, en az 15–30 saniye kadar devam edilir.

52

Resim 3.2: Hijyenik el yıkama

Her iki el akan su altında durulanarak kurutucu ya da kâğıt havlu ile kurulanır.

Eğer alkol bazlı kendiliğinden kuruyan antiseptik kullanılıyorsa avuç içine

tercih edilen miktarda solüsyon alınır ve tüm el yüzeyine yayılıncaya ve eller

kuruyana kadar 15–25 saniye ovuĢturulur.

53

Resim 3.3: Ellerin kurulanması

Musluk, kâğıt havlu ile veya kolla el değmeden kapatılır.

KullanılmıĢ havlu çöp kutusuna atılır.

3.2.4.3. El Dezenfeksiyonu

El dezenfeksiyonunun amacı; ellerdeki bakterilerin etkili ve hızlı bir Ģekilde

uzaklaĢtırılmasıdır. Burada antiseptik özelliklere sahip dezenfektan kullanılması gerekir.

Bunun için hızlı etkili bir alkol bazlı solüsyondan 3–5 ml alınır, 30–60 saniye arasında her

iki el birbirine sürtülür ve ovuĢturulur. Bu iĢlem sırasında antiseptik solüsyonun ellerin her

tarafı ve parmak araları ile teması sağlanır. El dezenfeksiyonu, tam olarak el yıkamanın

yerini almamalıdır. Gözle görülür kirlenme olduğunda eller su ve sabunla yıkanmalıdır.

54

Resim 3.4: El dezenfeksiyonu

3.2.4.4. Cerrahi El Yıkama

Geçici floranın uzaklaĢtırılması, hijyenik el yıkamadır. Cerrahi el yıkama ise kalıcı

flora bakterilerinin sayısını azaltmaya yöneliktir. Cerrahi el yıkama, genellikle hayvana

uygulanacak operasyon öncesi yapılan hazırlıktır.

Cerrahi operasyonlardan önce ellerin temizlenerek aseptik hale getirilmesi

Tırnaklar düzgünce kesilerek temizlenir.

Eller ılık su altında ilaçsız sabun veya hekzaklorofen ya da physohexli

sabun ile 6-7 dk. süreyle fırçalanarak yıkanır.

Steril hava ile kurulanır.

Ellerde bulunan su kalıntılarının ortadan kaldırılması için % 95‘lik alkol

ile çalkalanır.

Daha sonra % 70‘lik alkol kullanılarak 3 dk. süreyle tekrar çalkalanır.

Steril bir tülbent ile ovularak kurulanır.

Yeterli asepsinin sağlanabilmesi için eller ve kollar hekzaklorofen,

kuaterner amonyum türevleri, oksijenli su, povidon iyod ve diğer

iyodoforlar, organik cıvalı bileĢikler, klorhekzidin gibi bir antiseptik

çözelti ile ovalanarak yıkanır,

Ikinci bir steril havlu veya tülbent ile eller tekrar kurulanır, Gerekirse

steril eldiven takılır.

Bazı çiftlik koĢullarında kullanma suyunun aĢırı derecede sert olması halinde sabunlar

yeterince köpüremeyebilir. Böyle durumlarda detarjan kullanılması gerekebilir. Dolayısıyla,

bazı antiseptiklerle deterjanlar arasında fiziksel ve kimyasal geçimsizlikler söz konusu

olabilir. Bu nedenle de, gerektiğinde sadece su ile ön temizlik yapılabilir. Anyonik deterjan

sabunları, katyonik deterjanlarla tepkimeye girerek her ikisinin de antiseptik etkinliği ortadan

kalkabilir.

55

3.3. Derinin Temizliği ve Antisepsisi

Hayvanları opersayonlara hazırlamak kadar, operasyon yapılacak bölgenin hazırlığı da

önemlidir. Cerrahi operasyon uygulanacak bir bölgede deri yüzeyi aĢağıda sıralanan iĢlemler

izlenerek temizlenir. Olanak ölçüsünde aseptik hale getirilebilir.

Operasyon bölgesini oluĢturan deride bulunan kıl ve tüyler uygun bir makas ile

kesilir.

Uygun geniĢlikteki deri yüzeyi sabun veya tıraĢ sabunu ile yıkanıp köpürtülerek

yeterli geniĢlikte tıraĢ edilir.

Aynı bölge ılık su ve sabun ile tekrar tekrar fırçalanarak yıkanır.

TemizlenmiĢ bölgedeki ıslaklık steril havlu veya tampon ile ovuĢturularak

kurulanır.

Aynı bölge yeterli büyüklükte pamuk veya tampona emdirilmiĢ alkol-

benzalkonyum klorür veya bunun yerine alkol-klorhekzidinin veya iyodoforlar

kullanılarak, sırasıyla, tekrar tekrar uygulanıp ovuĢturulmasıyla aseptik hale

getirilir.

Operasyon bölgesinin yakın çevresi de tentürdiot veya eter iode ile aseptik hale

getirildikten sonra aynı bölgeyi içerecek büyüklükte uygun deliği bulunan steril

bir örtü ile kapatılarak operasyona hazır hale getirilir.

Operasyon bölgesindeki kılların temizlenmesi için baryum sülfürün kıl dökücü

etkinliğinden de yararlanılır. Ancak, uygun doz ayarlanmasının yapılamadığı durumlarda

önemli derecede lokal irkilti doğurabilir. Yukarıda belirtilen asepsi tekniğinde kullanılan

alkol, bir yandan su ile yıkama sonucu artakalan sabun kalıntılarını ortadan kaldırırken diğer

taraftan da kuaterner amonyum türevleri veya klorhekzidin gibi antiseptiklerin etkinliğini

artırır. Alkol ve kuaterner amonyum türevlerinden biriyle yapılan antisepsi iĢlemlerinde,

birbirini izleyen yıkama aĢamalarının 3-5 dk. arasında sürdürülmesi yerinde olur.

56

AĢağıdaki iĢlemleri basamaklarını ve önerileri dikkate alarak ellerin ve derinin

antisepsi iĢlemlerini yapınız.

UYGULAMA FAALĠYETĠ ĠĢlem basamakları Öneriler

Uzun tırnakları kesiniz. KiĢisel hijyen kurallarına uyunuz.

Varsa yüzüğünüzü çıkartınız.

Elleri dirseklere kadar ılık sabunlu su ile

fırçalamak suretiyle en az 10 dakika

temizleyiniz.

Dikkatli ve titiz olunuz.

Elleri 70-80 derecelik alkolden geçiriniz. ĠĢlemler yapılırken ellerinizi yukarı

pozisyonda tutunuz.

Uygun antiseptikleri ellerinize

uygulayınız.

% 0,1 oranındaki süblime veya % 3‘lük

hexachlorophen, zefirol veya kuarterner

amonyak bileĢiği kullanabilirsiniz.

Operasyon bölgesini oluĢturan deride

bulunan kıl ve tüyleri uygun bir makas

ile kesiniz.

Operasyon bölgesindeki kılların bertaraf

edilmesi için baryum sülfürün kıl dökücü

etkinliğinden de yararlanabilirsiniz.

Uygun geniĢlikteki deri yüzeyini sabun

ile yıkayıp köpürterek tıraĢ ediniz.

Deri yüzeyini yaralamamaya özen

gösteriniz.

Bölgeyi ılık su ve sabun ile tekrar tekrar

fırçalayarak yıkayınız.

Bölgenin tamamen temizlenmesi için

özen gösteriniz.

TemizlenmiĢ bölgedeki ıslaklığı steril

havlu veya tampon ile ovuĢturarak

kurulayınız.

Bölgenin tamamen kurulanmasına dikkat

ediniz.

Bölgeyi pamuk veya tampona emdirilmiĢ

alkol-benzalkonyum ile tekrar tekrar

ovuĢturarak aseptik hale getiriniz.

Pamuk ve tamponun yeterli büyüklükte

olmasına dikkat ediniz.

KirlenmiĢ malzemeyi tekrar

kullanmayınız.

Operasyon bölgesinin yakın çevresini de

tentürdiot veya eter iode ile aseptik hale

getiriniz.

Uygulamayı merkezden çevreye doğru

olacak Ģekilde yapınız.

Operasyon bölgesini kapsayan ve yeterli

büyüklükte deliği bulunan steril bir örtü

ile kapatınız.

Kontaminasyona karĢı gerekli önlemleri

alınız.


57

Bu faaliyet sonunda kazanımlarınızı aĢağıdaki soruları cevaplandırarak

ölçünüz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. Vücudun yüzeylerinde, deride, mukozalarda ve yaralarda bulunan hastalandırıcı

mikroorganizmaların öldürülmesinde kullanılan kimyasal maddelere ne ad verilir?

A) Antiseptik

B) Sterilan

C) Sterilizasyon

D) Dezenfeksiyon

E) Fumigasyon

2. AĢağıdakilerden hangisi gözde uygulanabilecek antiseptiği ve yoğunluğunu

göstermektedir?

A) % 4‘lük gümüĢ nitrat

B) % 1-3‘lük borik asit

C) C) % 10‘luk formaldehit

D) D) % 5‘lik metilen mavisi

E) E) % 40‘lık iyot

3. AĢağıdakilerden hangisi antiseptik bir maddenin taĢımaması gereken özelliklerden

birisidir?

A) A) Ucuz, kısa sürede etkili olması

B) B) Kanserojen etkisi olmayan

C) C) Doğal direnç mekanizmalarını bozmayan

D) D) Ġrkiltici etkili

E) E) Kolay bulunan

4. AĢağıdakilerden hangisi kalıcı flora bakterilerinin sayısını azaltmaya yönelik el

yıkama çeĢididir?

A) A) Sosyal el yıkama

B) B) Hijyenik el yıkama

C) C) Normal el yıkama

D) D) Spontan el yıkama

E) E) Cerrahi el yıkama

5. AĢağıdakilerden hangisi el ve cilt antisepsisi için kullanılan antiseptik solüsyonlardan

değildir?

A) Heksaklorofen (Phisohex)

B) Klorheksidin Glukonat (hibiscrup, klorhex)

C) Ġyodin ve Ġyodoformlar

D) Formaldehit

E) Alkoller (%70) etil ya da izopropil alkol


58

6. AĢağıdakilerden hangisi eller yıkanırken uyulması gereken genel kurallardan değildir?

A) A) Eller ve kollarda bulunan takılar çıkarılır.

B) B) Tırnakların kısa olmasına özen gösterilir.

C) C) Oje ve takma tırnak varsa çıkarılır.

D) D) Eller ve kollarda kesik, çizik varsa steril bant ile kapatılır.

E) E) Mutlaka steril havlu ile kurulanır.

DEĞERLENDĠRME


verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları, faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise ―Modül Değerlendirme‖ye geçiniz.

59

MODÜL DEĞERLENDĠRME Bu modül kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için

Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi

değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Dezenfeksiyonla ilgili tanımları öğrendiniz mi?

2. Dezenfeksiyon yöntemlerini açıklayabiliyor musunuz?

3. Dezenfeksiyon amacıyla kullanılan kimyasal maddeleri ve etki

mekanizmalarını öğrendiniz mi?

4. Dezenfektanları kombine ederek birlikte kullanabiliyor musunuz?

5. Dezenfektanlarda aranacak özellikleri öğrendiniz mi?

6. Dezenfeksiyon iĢlemini etkileyen faktörleri açıklayabiliyor

musunuz?

7. Dezenfeksiyon iĢlemini etkileyen faktörleri açıklayabiliyor

musunuz?

8. Dezenfektanların hazırlanması ve kullanılmasında dikkat edilecek

noktaları öğrendiniz mi?

9. Dezenfeksiyon öncesi temizliğin önemini öğrendiniz mi?

10. BulaĢıcı hayvan hastalıkları ile mücadelede temizlik ve

dezenfeksiyon uygulama talimatlarını incelediniz mi?

11. Temizlikte kullanılan deterjan ve dezenfektan solüsyonları biliyor

musunuz?

12. Temizlikte kullanılan araç gereçleri biliyor musunuz?

13. Genel temizlik kurallarını biliyor musunuz?

14. Dezenfeksiyon öncesi yapılması gereken temizlikleri

açıklayabiliyor musunuz?

15. Barınakların, çiftlik malzemelerinin ve nakil araçlarının

temizlenme yöntemlerini öğrendiniz mi?

16. Dezenfeksiyonda kullanılacak kimyasal maddeyi amaca uygun

olarak seçebiliyor musunuz?

17. Dezenfeksiyonda kullanılacak kimyasal maddenin

konsantrasyonunu ayarlayabiliyor musunuz?

18. Tüm yıkanabilir alanları hijyen kurallarına uygun olarak

temizleyebiliyor musunuz?

19. Yakılabilir artıkları toplayıp yakarak imha edebiliyor musunuz?

20. Madeni malzemeleri deterjanlı suyla fırçalayarak temizleyip

kurutabiliyor musunuz?

MODÜL DEĞERLENDĠRME

60

21. Deri, kauçuk, kumaĢ eĢya, örtü, ip vb. eĢyaları yıkayarak

temizleyip kurutabiliyor musunuz?

22. Hayvanların vücutlarını yıkayıp temizleyebiliyor musunuz?

23. Hayvan nakil araçlarını temizleyebiliyor musunuz?

24. BulaĢıcı hayvan hastalıklarında dezenfeksiyon yapılacak yerleri

biliyor musunuz?

25. Önemli zoonoz hastalıklarda temizlik öncesi dezenfeksiyonu

öğrendiniz mi?

26. Yoğun dezenfektan ve antiseptik çözeltilerin istenilen deriĢimlere

seyreltilmelerini yapabiliyor musunuz?

27. Kapalı hayvan barınakları, hayvan nakil araçları ve çiftlik

malzemelerinin dezenfeksiyonunu yapabiliyor musunuz?

28. Dezenfeksiyon iĢleminden sonra belge düzenleyebiliyor musunuz?

29. Fumigasyon yöntemi ile dezenfeksiyon yapabiliyor musunuz?

30. Sırt pompasını kullanabiliyor musunuz?

31. Pulverizasyon yöntemi ile dezenfeksiyon yapabiliyor musunuz?

32. Antiseptik olarak kullanılan kimyasal maddeleri öğrendiniz mi?

33. Antiseptiklerde aranacak özellikleri biliyor musunuz?

34. Cerrahi el temizliği ve antisepsisini öğrendiniz mi?

35. Derinin antisepsisini yapabiliyor musunuz?

DEĞERLENDĠRME

Değerlendirme sonunda ―Hayır‖ Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız

―Evet‖ ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.

61

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI

CEVAP ANAHTARLARI 1 A

2 B

3 E

4 C

5 B

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI

1 C

2 D

3 C

4 A

5 D

6 A

7 A

8 D

9 C

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 B

3 D

4 E

5 D

6 E

CEVAP ANAHTARLARI

62

http://notoku.com/temizlikte-kullanilan-temel-malzemeler-ve-ozellikleri/

01.10.2013 saat: 17.30

http://atavet.com.tr/bilgibankasi.php?makale=18 05.10.2013 19.35

Hastane infeksiyonları dergisi 2007

Sing N, stout JE,Yu VL. Prevention of legionnaires ‗disease in

transplantrecipients: Recommendations for a standardized approach.Transplant

infect Dis 2004;6;58-62

Guideline for environmental infection control in health-care facilities. (CDC),

Atlanta, GA 30333, 2003

ġANLI Yusuf, Sezai KAYA, Veteriner Ġlaç Rehberi ve Uygulamalı Bilgiler,

Medisan Yayınları, Ankara, 1994.

BAUER, J.D., Clinical Laboratory Methods. C.V. Mosby Company, St. Louis

Toronto London, 1982.

BĠLGEHAN, H., Temel Mikrobiyoloji ve BağıĢıklık Bilimi, BarıĢ Yayınları,

Fakülteler Kitabevi, Ġzmir, 1989.

ÇETĠN, E.T., Dezenfeksiyon, Antisepsi, Sterilizasyon, Ġstanbul Tıp Fakültesi

Yayını, 1982.

KANRA G., Ceyhun M., Hastane Ġnfeksiyonlarının Önlenmesinde Temel

Ġlkeler Katkı 6 (6) , 421-432, 1985.

MURRAY, P.R., Drew, W.L., Kobayashi, G.S., Thompson J.H., Medical

Microbiology, Wolfe Medical Publ. Ltd. Print. USA ,1990.

STÖRECĠ, K. Dezenfeksiyon Yöntemleri ve Seçimi, ANKEM Dergi 4 (No 3),

364-371 ,1990.

KAYNAKÇA

KAYNAKÇA

http://notoku.com/temizlikte-kullanilan-temel-malzemeler-ve-ozellikleri/

Documents

HAYVAN YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ VE SAĞLIĞI DEZENFEKSĠYON … · 2015. 11. 24. · Bu modül, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Ö÷retim Programlarında