HANNA OżOGOWSKA

UCHO OD ŚLEDZIA

Ilustrował GWIDON MIKLASZEWSKI

INSTYTUT WYDAWNICZY „NASZA KSIĘGARNIA" WARSZAWA

1988

© Copyright by Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia" Warszawa 1964

CIP — Biblioteka Narodowa

Ożogowska Hanna

Ucho od śledzia / Hanna Ożogowska ; [ii. Gwidon Miklaszewski] —

[Wyd. 9]. — Warszawa : „Nasza Księgarnia", 1988

1

Tu właśnie, pod skarpą, stał kiedyś duży, ładny dom. Ale to było dawno,

przed wojną. Po wojnie zostały tylko nędzne resztki, ruina właściwie, i

przechodzący Wybrzeżem Gdańskim ludzie nie przypuszczaliby nawet, że

dom jest zamieszkany, gdyby nie kilka oszklonych okien na pierwszym

piętrze. Ktokolwiek je zauważył, a dojrzał jeszcze w jednym z nich

kwitnące obficie różowe pelargonie, wzruszał ramionami i mówił:

— Trzeba odwagi, żeby tu mieszkać!

Rzeczywiście. To, co zostało po okazałym niegdyś domu, budziło lęk.

Strzaskane drugie i trzecie piętro, z wiszącymi wklęsło stropami,

nasuwało obawę, że wszystko to runie za chwilę. Wypalony, okopcony

parter straszył rozwaloną bramą, ział czarnymi otworami okien.

Przed wojną ludzie żyli tu bardzo wygodnie. Duże mieszkanie na

pierwszym piętrze — cztery pokoje z kuchnią i służbówką zajmowali

właściciele domu, państwo Szafrańcowie. A czego w tym mieszkaniu nie

było! Do dziś pani Leontyna z największą przyjemnością opowiada, jakie

to meble, obrazy i różne drogocenne przedmioty mieli u siebie.

Tylko opowiadać może, bo po dawnej świetności nie zostało prawie nic,

jeżeli nie liczyć kilku bardzo znisz-

czonych mebli i dużego, umieszczonego w przedpokoju lustra, tzw. trema.

Jak się można domyślić, teraz w tym dużym mieszkaniu ulokowała się

większa ilość lokatorów. Pomimo odstraszającego wyglądu domu było

ono — jak to się mówi — zagęszczone, co w zrujnowanej Warszawie nie

dziwiło nikogo.

I tylko w miarę upływu lat pięciu, dziesięciu, piętnastu, kiedy na

Brzozowej i Bugaju ruszyły budowy, a wysoko na skarpie wyrosły

staromiejskie domy, kiedy na drugim brzegu Wisły stanęły szeregiem

wysokościowce Pragi II — ten strzaskany dom wydawał się po prostu

jakimś przeoczeniem.

— Zamek podobno mają odbudowywać — powiedział któregoś dnia

Piotrowski, patrząc przez kuchenne okno na dobrze stąd widoczny,

stromo sterczący kawał zamkowych ruin.

— A to pięknie! — oświadczyła zgryźliwie Szafrań-cowa. — Zamiast

żeby o ludziach pomyśleć, to — Zamek! Komu to dziś potrzebne? Ale

takie już czasy okropne: ty, człowieku, giń, przepadnij! Za to na

Zamek będziesz sobie mógł popatrzeć! O, mnie się to nie podoba.

— Chyba niezupełnie jest tak, jak pani mówi — powiedział ostrożnie

Piotrowski, który nie lubił się sprzeczać z panią Leontyną. — Czy nie

pomyślano najpierw

0 ludziach? Ile to nowych, pięknych domów już stoi, gdzie by się nie

obejrzeć.

— A nasz? To już do śmierci mamy w tej ruinie

1 w tym tłoku mieszkać? — upierała się Szafrańcowa.

— Dobrze pani wie, że ta ruina na rozbiórkę przeznaczona. Przeniosą nas

do innego domu prędzej, niż odbudują Zamek. To przecież ogromna i nie

na jeden rok zaprojektowana robota.

— Przeniosą — powtórzyła z goryczą w głosie Szaf-

rańcowa — ale gdzie? O, wcale, wcale mi się to nie podoba! Już nigdy nie

będę miała tak pięknego mieszkania, jak tu, przed wojną...

Pewnej niedzieli przed południem pulchna i okrągła pani Aniela rada, że

nie ma dziś dyżuru w szpitalu, obierała we wspólnej kuchni włoszczyznę

na obiad i powoli mówiła do Szafrańcowej, pilnującej imbryka z wodą:

— Spokój dla zdrowia najważniejszy. A tu, widzę, spokoju coraz mniej.

Chociaż pamięta pani, że na początku...

— Co tam początek wspominać! — odpowiedziała z przekąsem pani

Szafrańcowa. — Nawet by mi na myśl wtedy nie przyszło, że we

własnym domu, we własnym mieszkaniu — sprawę własności

podkreślała mocno — będę się czuła jak sublokatorka, która przeszkadza,

zawadza, której by się inni radzi pozbyć...

— E, to już nieprawda, droga pani Leontyno. Każdy pamięta, że w

ciężkich chwilach przez państwa został przygarnięty.

— A ja pani mówię, że nie pamięta! Nauczycielka na przykład — nie

pamięta! Zapomniała już, jak ją do nas, ile lat to będzie? Chyba

szesnaście? Piotrowski przyprowadził zmarzniętą i ledwo żywą.

Ogrzaliśmy, nakarmili, kąta udzielili, a teraz...

— Pani Janina do dziś za to wdzięczna i...

— Do dziś? Dziś właśnie przechodziła przez nasz pokój i jak nie

zacznie się krztusić! „Ach, ile tu dymu!" — mówi. A cóż to, czy mój mąż

we własnym mieszkaniu fajki zapalić nie może? A na pursiczan * go nie

stać. Nie stać i już. Przed wojną, owszem, tylko pursiczan palił-— ale .to

były inne czasy. Sublokatorzy

* Pursiczan — drogi gatunek tytoniu.

wtedy za komorne płacili! Darmo nie mieszkał nikt. i niech pani nie

wymaga, żeby mi się to podobało!

/

Pani Aniela poczuła się ostatnimi słowami dotknięta, chciała coś

odpowiedzieć, ale zza drzwi korytarzyka, łączącego kuchenkę z pokojem

Szafrańców, wyjrzała siwa i lekko trzęsąca się głowa.

— Leoniu, duszko, co ty tak długo? Słońce świeci, jakby to już koniec

marca. Może wyszlibyśmy po śniadaniu na spacer?

— Idę, Franiu, idę. Już herbata gotowa. Zaraz siądziemy do śniadania.

Pielęgniarka odęła wargi, zreflektowała się jednak po chwili. Nikt tu

przecież darmo nie mieszka. Ile kwaterunek wyznaczył, tyle każdy płaci.

A że nie Szafrańcom...

Rozmyślanie pani Anieli przerywa wejście nauczycielki.

— Dzień dobry! Czy nie przeszkodzę, jeżeli tupo-prasuję? Nie mogę się

kaszlu pozbyć. A przyznam się, że w tym mieszkaniu nie tylko kasłać,

ale obawiam się nawet głośniej oddychać.

— Moja złociutka, niech się pani tak ciągle nie martwi. Spokój

człowiekowi do zdrowia potrzebny.

— Łatwo pani mówić o spokoju: nie musi pani chodzić przez

pokój Szafrańców.

— I pani tu przecież u siebie. Lokatorem pani jest, nie żadnym

sublokatorem.

— Tak i mnie się zdaje. Ile to lat, ile pieniędzy każdy z nas wkładał: a to

drzwi, a to podłoga, a to piece. A Szafrańcowa ciągle: własne

mieszkanie. Co oni mieliby z tego mieszkania, gdyby nie Piotrowski i nie

pan Michał! Pierwszej zimy, kiedy pani tu jeszcze nie było, to nawet wodę

trzeba było nosić z Wisły, opał z gruzów wykopywać. A oboje

Szafrańcowie przecież

ciężko chorowali. Gotowałam wtedy dla wszystkich, prałam, nie patrząc

na nic, a teraz...

— I oni to pamiętają, pani Janino. Pamiętają. Pani Leontyna nie raz,

nie dwa opowiadała mi, jaki to straszny był ten pierwszy rok. Ale niech

pani wyrozumie: starzy ludzie, jedynego syna wojna im zabrała, nikogo

nie mają.

— Synowa i wnuk żyją.

— Za morzami, za oceanami!... Szafrańcowa na wątrobę chora,

dlatego taka gorzka. I wygód na starość nie mają, bo ten przechodni

pokój...

— Przecież sami nie chcieli innego zająć! Nie pamięta pani? Czernik

proponował kiedyś, że on się do środkowego przeprowadzi. Nie chcieli!

— Pewnie dlatego, że najcieplejszy i balkon ma na południe. Pan

Franciszek lubi te swoje doniczki.

— A mnie, pani Anielo, wydaje się, że ten pokój dlatego wolą, bo z

niego widzą, co się w całym mieszkaniu dzieje. Pani Leontyna siedzi na

fotelu tuż przy firance i kto tylko przechodzi do kuchni czy łazienki,

wygląda zza niej, aż to czasem doprawdy krępuje.

— Może tak i jest — zastanawiała się pani Aniela — może to ich

rozrywka? Widzi pani: ja mam swój szpital, pani — szkołę, Piotrowski —

biuro, a pan Michał swoją fabrykę, nawet chłopcy Piotrowskich mają

jakieś obowiązki, a oni co? — tylko starość, tylko dolegliwości...

Tu pani Aniela westchnęła ciężko, ale że to nie pasowało ani do jej

rumianej twarzy, ani do pogodnego usposobienia, obróciła myśli i

rozmowę ku weselszym sprawom.

— Jaką ja dziś kartoflankę na żeberkach gotuję, palce lizać. Zapraszam

panią na obiad.

— Nie, nie, dziękuję pani bardzo — wymawiała się nauczycielka. —

Zaprosiła mnie już koleżanka.

Wróciła do swojego pokoju, gdzie po słonecznej

10

kuchni — wydało się ciemno. Tu zimą słońce zaglądakr tylko z samego

rana. Stanęła przy oknie i twarz jej rozpogodziła się od pięknego widoku.

Skuta lodem Wisła migotała srebrem w zimowym słońcu. Na tym tle

wesoło czerwieniały pędzące autobusy. Chodnikiem Wybrzeża

spacerowało wielu dorosłych, dzieci, pchano wózki z niemowlakami, tu i

ówdzie szedł statecznie lub wyrywał się ze smyczy pies.

O koleżance — to była tylko wymówka. Nigdzie nie pójdzie, z nikim się

nie umawiała i nikt na nią nie czeka. Od dawna już przyzwyczaiła się do

samotnych niedziel i świąt. Lubiła swoją pracę. Z przyjemnością

codziennie spieszyła do pobliskiej szkoły, ale po lekcjach, w domu,

najwięcej pragnęła ciszy i spokoju, co właśnie w tym wspólnym

mieszkaniu zdarzało się rzadko.

Dwaj synowie Piotrowskich byli zdrowi i dosyć krótko trzymani, ale

przecież to były dzieci. Słychać było ich obu przez ścianę tak samo

dobrze, jak i radio, i maszynę do szycia.

„Ach — myśli pani Janina — gdyby Szafrańców umieścić wjakimś Domu

Starców, mieliby tam na pewno wygodniej. Piotrowscy przenieśliby się

wtedy na tamtą stronę. Ich pokój zająłby Czernik. Lubi on, co prawda, od

czasu do czasu wypić, wraca wtedy bardzo wesoły i późno w nocy. Ot, jak

i wczoraj, ale to bywa raz na jakiś czas, nie co dzień... Tak, pomimo

wszystko za ścianą byłoby spokojniej. A Piotrowskim przydałyby się dwie

izby. Dzieci miałyby lepsze warunki do nauki..."

W tym momencie pani Tołłoczko przypomina sobie wczorajszą radę

pedagogiczną. Omawiano na niej postępy uczniów. Obiecała

matematykowi, że pomówi z ojcem Witka. Nie lubi takich rozmów, ale co

robić?

W pokoju Piotrowskich ciasno, lecz czysto i przyjemnie. Łóżka starannie

zasłane. Świeże firanki w oknie.

Pan Feliks odkłada na widok nauczycielki „Życie Warszawy" i podsuwa

jej krzesło. Pani Piotrowska przeprasza, że stół umączony, ale właśnie robi

makaron. Heniuś siedzi przy aparacie radiowym, a Witek ogląda swój

zbiór filumenistyczny, naklejony na... drzwiach

szafy.

— Niech pani sobie nie przeszkadza... To ja przepraszam, że przychodzę

może nie w porę, ale obiecałam koledze. Witku, o ciebie chodzi. Grozi ci

dwója z matematyki, a z fizyki ledwo, ledwo na trójkę wyciągasz.

— Dwójka z matematyki! — ze zgrozą złożyła umączone ręce

pani Irena. — Za co?

— Niewiele do tego, co powiedziałam, mogę dodać — ciągnie pani

Tołłoczko. — Matematyk mówi, że Witek ostatnio coraz częściej

przychodzi do szkoły z nie odrobionymi zadaniami.

Witek rzuca rozpaczliwe spojrzenia to na okno, to na drzwi, to na makatkę

z krasnoludkami, zawieszoną nad tapczanem. Znikąd ratunku...

Cała niedziela zepsuta! Mieli przecież iść po obiedzie na film Disneya, a

potem na MDM obejrzeć wystawy. Zamiast tego — poważna rozmowa z

ojcem. Rozmowa, to znaczy: ojciec mówił, mama, jak zawsze,

zniecierpliwiona długimi przerwami między jednym jego zdaniem a

drugim, wtrącała swoje, a Witek przez cały czas myślał: „Żeby to się już

raz skończyło..."

Oczywiście po południu został sam w domu. Po takiej nowinie nie mógł

na nic innego liczyć.

Każdy, każdy w niedzielę ma trochę odpoczynku i rozrywki, a jemu ojciec

kazał usiąść nad zadaniami. Do samego wieczora obliczać te wstrętne

procenty, które go nic a nic nie obchodzą! Nie obchodzą? Obrzydzenie go

bierze na sam dźwięk: procent. Nie lubi matematyki. A jeszcze bardziej

nie lubi pani Tołłoczko.

12

To prawdziwe nieszczęście mieszkać w jednym mieszkaniu z

nauczycielką z tej samej szkoły.

Po kolacji ojciec sprawdził wszystkie zadania. Poprawił błędy, których

było sporo, i zaraz kazał iść spać. Witek ani spojrzeć nie śmiał na półkę,

gdzie leżała do połowy dopiero przeczytana fascynująca „Wyspa

Skarbów".

Odwrócony do ściany usypiał prawie, kiedy do jego uszu dobiegł szept

matki:

— ...ona do nas coś ma... Na Witka się uwzięła...

— Zdaje ci się, Irenko. I mówiłem: nie broń go, sam widzę, że osioł. To,

co przerabiają, wcale nietrudne.

— Może on głowy do matematyki nie ma?

— Ma, nie bój się. A zresztą, niech pracowitością dołoży.

— I warunków tu do nauki brak. Stół zawsze zajęty, radio gra, maszyna

brzęczy. Henio na głos czyta. Ach, gdyby nauczycielka wyprowadziła się!

Słodka godzino! Mielibyśmy dwa pokoje...

— Kobieto, zastanów się, gdzie ona może się wyprowadzić?

— A czy to nie powinni dać mieszkania nauczycielom przy szkole?

— Mówisz, jakbyś po tym świecie nie chodziła.

— Może by do rodziny gdzie pojechała? — nie ustępuje matka. — A

może Czernik przyżeniłby się do jakiegoś mieszkania i ona zajęłaby jego

pokój.

— A może Szafrańców zabrałby ten wnuk z Ameryki? A może przysłałby

im domek z ogródkiem? — głos ojca jest wyraźnie podenerwowany. —

Co za głupstwa przychodzą ci do głowy? Należy nam się większe

mieszkanie i dostaniemy. Nie bój się! Przecież ta rudera

wiecznie stać nie będzie.

13

— Tak? „Nie bój się". Ile już komisji było i co? Czekaj tatka latka. A na

chłopaku wszystko się skrupia.

— Żałuj go, żałuj. Aleja go przypilnuję. Jeżeli mu tu za głośno na lekcje,

to niech w kuchni odrabia. Przecież tam po południu spokój. Nikomu nie

przeszkodzi.

— Może nie przeszkodzi, a może i przeszkodzi — mówi filozoficznie

matka — w takim kołchozie to i kichnąć człowiekowi głośniej nie

wolno.

Za firanką u Szafrańców też układają się do snu.

— Leoniu, duszko, sprawdź no jeszcze, czy gaz w kuchni dobrze

zamknięty.

— Zamknięty. Drzwi od kuchennych schodów też, bo Grudzińska

wcześnie dziś wróciła. Ja to się tylko złodziei boję. Niby nic nie

mamy, a jednak... I ten przechodni pokój: ani się zamknąć, ani nic.

Mnie się to nie podoba. We własnym mieszkaniu, a niczym na środku

ulicy... Sam ajiioł archanioł nie wytrzymałby tu. Żeby tak Piotrowskim

dali mieszkanie, jak obiecują, to mechanik przeniósłby się na ich miejsce,

a my zajęlibyśmy te obydwa...

Pani Aniela siedzi u siebie z ciepło przytulonym u nóg Pimpusiem i

przyszywa guziki do świeżo wypranego szpitalnego fartucha. I ona

wzdycha do własnego oddzielnego mieszkania. I ona przymierza myślą

różne możliwości: może dobudują skrzydło do szpitala? A może trafiłoby

się gdzie wynająć? Zgodziłaby się na najmniejszy pokoiczek, byleby

oddzielnie, byleby nie we własnym mieszkaniu Szafrańców. Nawet taki

śliczny jamnik, jak Pimpuś, przeszkadza, kiedy sobie szczeknie!...

Ach, gęsto w tym mieszkaniu. Za gęsto od ludzi, zwierząt i kłopotów. Za

gęsto.

Kiedy tak pani Aniela rozmyśla i ściele do spania

14

swoje łóżko, o którym, biorąc pod uwagę wiek i wagę właścicielki, można

by powiedzieć: zbyt spartańskie — nawet nie przypuszcza, że to

mieszkanie zagęści się jeszcze i jeszcze. I to niedługo.

Było chyba dobrze po południu, bo pani Szafrań-cpwa zmywała obiadowe

talerze, kiedy do drzwi przedpokoju zadzwonił ktoś. Raz nieśmiało, a po

raz drugi energiczniej.

Pan Franciszek spał po obiedzie i można było wtedy z armat strzelać, nie

obudziłby się. Piotrowska, jeżeli szyła na maszynie, też dzwonka mogła

nie dosłyszeć, więc pani Leontyna, która pomimo włażącego na kark

siódmego krzyżyka słuch miała doskonały, obtarła ręce i poszła otworzyć.

Za drzwiami stała drobna i młoda jeszcze, ale zmize-rowana kobieta z

pękatym koszykiem w ręku. Obok niej kilkunastoletni wyrostek

przytrzymywał na ramieniu walizkę.

To była siostra pana Czernika, mieszkająca stale na przedmieściu Łodzi.

— Proszę, proszę, pani Jadziu! Ale pan Michał jeszcze z roboty nie

wrócił — informowała Szafrańcowa, przyglądając się chłopcu,

którego widziała po raz pierwszy.

— Dzień dobry pani. To mój syn, Michał, przyjechał ze mną, bo... tak się

nam wszystko nie układa... Miałam wczoraj przyjechać, ale mój mąż

pochorował się — mówiła matka Michała odwracając oczy. — Na brata

zaczekamy, pewnie już niedługo przyjdzie.

Szafrańcowa wróciła do kuchni, kiwając do siebie głową. Domyślała się,

co to za choroba. Nie, nie, to

się jej nie podobało. Słyszała od Czernika, jak nieszczęśliwie trafiła jego

siostra, wychodząc po raz drugi za mąż. Ten chłopak to pewnie po

pierwszym mężu. Zdrowy, rozrośnięty, niepodobny do zabiedzonej może

chorobą, a może losem — matki.

Kończyła wycierać talerze, kiedy do kuchni wsunęła się pani Jadzia.

— Ja bym trochę zupy ugotowała — prosiła — tylko że garnka nie mam.

— A niech pani weźmie mój — zapraszała pani Szafrańcowa. — O

te, co tu stoją, to moje. Te trzy. Trzy garnki! — powiedziała tragicznym

głosem i powtórzyła raz jeszcze: — Trzy garnki całego kramu! To mi się

ma podobać? Czyja kiedy mogłam sobie wyobrazić, że w tej kuchni...

Ach, co to była za piękna kuchnia! Tu w tym miejscu stał kredens z

porcelaną i szkłem, takim do codziennego użytku, bo cenniejsze stały w

jadalni, w tym pokoju, co teraz mieszkamy. W gruzach na podwórzu

znalazłam kawałek naszego półmiska, w drobne różyczki ze złotym

paskiem — pokażę pani kiedyś. Ćmielowski serwis na dwanaście osób...

Ani talerzyka złodzieje nie zostawili.

— Walki tu były straszne. Całe domy, a nie dopiero talerze rozniosło —

wtrąciła pani Jadzia.

— Niech pani lepiej powie: wyniosło! — oburzyła się pani Szafrańcowa.

— Na przykład garnki: nawet śladu po nich nie zostało! A miałam jeden

komplet emaliowanych, takich miodowego koloru z brązowym brzegiem,

a drugi — aluminiowych, od takiego do takiego — rozwiodła rękami. —

A patelni, a rynek różnych! Do konfitur był specjalny miedziany

rondel z długą, drewnianą rączką. Ale co to mówić — machnęła ręką i

odwróciła temat rozmowy. — Nie wygląda pani na takiego dużego syna.

Zdrowy chłopak. Ile ma lat?

— Na czternasty mu idzie, ale w nieboszczyka ojca

kl

się wdał. Będzie pewnie, jak on, wysoki i mocny. Do jedzenia też ma

spust, o ma!

— A w pracy pani pomaga?

— To cały gospodarz! I wszystko mu tak zgrabnie idzie, czy na gruncie,

czy dach zreperować, czy z koniem, czy drzewa urąbać! Jak stary, tak

wszystko zrobi.

— Ma pani pociechę — przyświadczyła pani Leon-tyna, rada rzadkiej

okazji do pogawędki.

— Ano, pociecha — przytaknęła pani Jadzia, w której zręcznych rękach

kartofle obracały się jak w precyzyjnej maszynce, sypiąc w koszyk długie

cienkie łupiny — ale i zmartwienie. Robotny chłopak i rządzić chce. A za

młody przecież... i mój drugi nie lubi tego. — Westchnęła i zamilkła,

chociaż pani Leontyna ciekawie nastawiła uszu.

Nie dowiedziała się jednak już niczego więcej na ten temat. Do kuchni,

pomimo że pierwszy raz w tym mieszkaniu, znalazł drogę Michał.

— Mama wie — mówił prędko — za oknem u wujka gołębie z ręki jedzą.

Nie boją się nic a nic — uśmiechnął się.

— Ależ ty masz tych zębów! — dziwiła się pani Szafrańcowa —

chyba więcej niż każdy człowiek.

Rzeczywiście, w pospolitej, niczym nie odznaczającej się twarzy chłopca

uśmiech przykuć musiał uwagę każdego. Równe i gęste zęby świeciły

reklamową białością. Wzroku od nich nie można było oderwać.

— Mój syn też... — zaczęła pani Szafrańcowa, ale nagle obróciła się do

drzwi i szybko, dziwnie szybko opuściła kuchnię.

— Co? Co ona? — zapytał szeptem Michał spoglądając na matkę.

— Cii — położyła palec na ustach — ich syn zginął w powstaniu. Tu, na

Starówce — wskazała głową w stronę widoku zza okna. — Jedynak.

16

17

O tym, że Michał zostanie u wujka, czyli u pana Czernika, na stałe,

dowiedzieli się mieszkańcy domu dopiero wieczorem.

Można się było, co prawda, czegoś niecodziennego domyślać z odgłosów,

jakie dochodziły z pokoju pana Michała. Siostra do niego przyjeżdżała już

nieraz, ale nigdy nie słyszano takiej — powiedzmy delikatnie — głośnej

rozmowy.

— Chrzestny chłopakowi jesteś! ¦— wołała wśród płaczu kobieta. —

Może nie?

— Jestem, ale zastanów się, jak ja sobie z tym kłopotem poradzę?

— odpowiadał zły i trochę przestraszony głos Czernika.

— A co ja mam zrobić? Co? To już cię nie obchodzi? — szlochała pani

Jadzia. — Brat jesteś? Brat! Innego wyjścia nie mam! Chyba koniec ze

sobą zrobię.

— Jadziu, uspokój się! — wołał jeszcze bardziej przestraszony pan

Michał. — Żebym chociaż kobietę miał, ale tak? Przecież to dziecko!

— Jakby wujek miał żonę, to ja bym tu wcale nie przyjechał —

oświadczył beztrosko Michał. — Już by mnie ona przywitała! Mama, nie

trzeba się martwić. Jak wujek nie chce, to nie. Niech tylko da

przenocować. Jutro coś znajdę. Świat nie torba.

Po tym oświadczeniu rozmowa potoczyła się spokojniej, wreszcie pan

Michał wyszedł i zapukał do drzwi nauczycielki.

Heniuś, który ze wszystkich lokatorów był z panią Janiną w najlepszej

komitywie, siedział właśnie u niej przy niskim stoliku i z wysuniętym

językiem gorliwie odrabiał lekcje. Zapisując całą stronę wyczytaną z

elementarza nowiną, że „Ala ma kota" — był niemym świadkiem

rozmowy pana Michała z nauczycielką. I —jak mógł i umiał — powtórzył

zaraz Witkowi.

18

— Ten duży chłopak będzie tu mieszkać. Pan Michał prosił panią

nauczycielkę, żeby go wpisała do szkoły.

— Do której klasy? — pytał zaciekawiony Witek.

— Do szóstej.

— Do szóstej? — zdziwiła się pani Piotrowska. — Taki duży do szóstej?

Pewnie się przesłyszałeś.

— Do szóstej — upierał się Henio. — Pani powiedziała, że pomówi z

panem kierownikiem. Bo pan Michał mówił, że ten chłopak się

zepsuje, nie, nie zepsuje, tylko zmarnuje, bo się ze swoim ojcem bije.

— Heniu, nie pleć głupstw — podniósł głowę znad gazety ojciec. —

To nieładnie podsłuchiwać, kiedy

starsi mówią.

— Nie podsłuchiwałem, tylko słyszałem. I jeszcze pan Michał mówił, że

ta matka płacze, a oni się zabijają. Ale się przecież nie zabili...

Witek, co? Jakby się zabili, toby przecież tego chłopaka tu nie było?

Ale ta pani płakała naprawdę. Wszystko było słychać.

Piotrowscy przerzucili się wzrokiem. Byli trochę zaniepokojeni.

— Będę miał kolegę! — ucieszył się Witek.

— No, z tym koleżeństwem to się zanadto nie spiesz —

powiedziała matka. — Jeszcze nie wiadomo...

— Nie wiadomo... — powtórzył rozgoryczony chłopiec. — Jak chcę

gdzie dalej iść: „nie wolno", bo też „nie wiadomo"... A tu każdy będzie

wiedział...

— Zobaczy się... — ciągnęła matka.

— Nieraz to mi aż zazdrość — nie ustępował Witek. — Inne

chłopaki chodzą, kolegują. Nawet te

chuligany...

— Co się nie wyrabia na tym świecie! .— pani Irena rękami klasnęła. —

Feliks, ty nic nie słyszysz? Rodzone dziecko chuliganom zazdrości!

— Cicho, dajcie mi poczytać! — opędzał się pan Feliks. — Witek, nie

denerwuj matki. Irenko, na oczach

19

tu będą, racja. Chłopak rzeczywiście musi mieć jakieś towarzystwo.

— Brata ma.

— Brata, brata! — Witek czuł, że ma ojca za sobą. — Co taki

brat? Czy ja mogę z nim o czym porozmawiać? No choćby o lekcjach?

— Możesz — zapewnił Henio z całą powagą. — Patrz, jak ładnie

napisałem „Ala ma kota". Pani mnie pochwaliła.

Rodzice znowu wymienili spojrzenia. Tym razem we wzroku ojca widać

było rozbawienie. Matka westchnęła ustępliwie.

Nauczycielka pomyślnie załatwiła sprawę szkoły. Pochwaliła się tym pani

Anieli, która przyniosła jej nową receptę na ziółka od kaszlu.

— Chłopak trochę kanciasty — mówiła — ale wydaje się rozgarnięty...

Tak więc Michał pierwsze wrażenie wywarł dobre. Jedynie u Szafrańców

słychać było pełen pretensji głos pani Leontyny:

— Takie to teraz porządki. W twoim własnym mieszkaniu każdy się

rządzi, jak chce. Ani nie zapyta, czy mi się spodoba, ani nie poprosi. Ja ci

mówię, Franiu, ludzie się teraz zrobili straszni. Żadnej kultury, żadnej

przyzwoitości ani śladu. Nie podoba mi się to, o nie!

Witkowi nowy kolega zaimponował. I to, że taki duży, mocny, i to, że tak

sobie śmiało poczynał w domu i w klasie z kolegami. Żadnego

skrępowania nie było w nim ani krzty. Na trzeciej pauzie rozmawiał już

jak ze starymi znajomymi.

— Ale masz graby! — podziwiał Jędrek Przeździecki, najwyższy w

klasie chłopiec, duże, leżące na ławce dłonie Michała.

- Od roboty — wyjaśnił Michał. — Orać, kosić,

20

wszystko potrafię. Rękę mam wyrobioną. No, kto się ze mną

spróbuje?

Wystąpił osiłek klasowy, Jurek Wieczorek. Usiedli naprzeciw siebie,

łokcie oparli o ławkę i chwycili się dłońmi. Po niedługiej chwili zwyciężył

Michał.

— To nam przybył już drugi mocny w garści! — zawołała kpiąco Grażyna

Suzikówna, niezadowolona, że Michał do tej pory nie zauważył jej,

najładniejszej dziewczyny w klasie. — Waligóra! Ale w tabliczce

mnożenia pewnie słabszy, co?

Ton był wyraźnie zaczepny. Michał wstał, odsunął któregoś z chłopców,

by mu nie zasłaniał widoku, i przyjrzał się Grażynie uważnie, jakby

ją dopiero teraz

zobaczył.

— Jak bozie-kozie! Takiego rudzielca w całej naszej szkole nie było. I

do tego w czerwonych pończochach? Coś pięknego!

W ostatnim wykrzykniku było tyle drwiny, że i Grażyna, i jej przyjaciółka

Danka zapłonęły gniewem. W tej chwili do klasy wszedł matematyk.

— Proszę pana, mamy nowego kolegę! Nowy dziś przyszedł, nowy

uczeń! — padały okrzyki.

— I od razu zaczyna z dziewczynami. Wsiowy!... — informowała

pośpiesznie Danka Majewska.

— Skarżypyta! — zasyczało z kilku miejsc.

— Nowy? Który to nowy? — zainteresował się nauczyciel.

Michał wstał.

— Jak się nazywasz?

— Michał Kowalski.

— Gdzie chodziłeś do szkoły?

— W Łodzi.

— Dlaczego mówisz „wsiowy"? — zwrócił się do

Danki nauczyciel.

— Słyszała, że u matki orałem i kosiłem — tłumaczył

21

pobłażliwie Michał. — A zaczynać to ona sama zaczęła. Ja się do nich nie

odzywałem, a kiedy zaczęła, powiedziałem o tej rudej, że ruda. Przecież to

prawda, nie?

Dziewczęta patrzyły na Michała ze zgrozą, chłopcy śmiali się otwarcie.

Nauczyciel powiedział pogodnie:

— Prawda — piękna rzecz. I zawsze cię będę namawiał do mówienia

prawdy. Z jednym wyjątkiem: miej względy dla wyglądu płci pięknej.

Okraś czymś swoje w tej mierze uwagi, tego wymaga tak zwane dobre

wychowanie... A teraz — skoroś taki zwolennik prawdy — proszę, wyjdź

do tablicy i powiedz nam prawdę o swojej znajomości z matematyką,

nauką mądrą i wspaniałą.

Pan Grzybowski był bardzo wymagającym nauczycielem. Nie można się

było u niego wykręcać sianem. Albo się umiało, albo nie. W tym drugim

wypadku nie pomagały żadne tłumaczenia. Słuchał, owszem, ale dwójkę

stawiał nieodmiennie.

Toteż klasa z zaciekawieniem obserwowała nowego kolegę. Jak sobie

poradzi? Chłopcy współczuli mu na zapas. Wiadomo: nowemu uczniowi

trudno od razu przystosować się do wymagań nowej szkoły.

— Podyktuję zadanie. Ty, Kowalski, zapisz je na tablicy, reszta — w

zeszytach. Rozwiązujcie wszyscy. Kto skończy, niech się zgłosi.

Trzeba było obliczyć koszt cegły, której cena za 100 sztuk między

zamówieniem a odbiorem spadła, oraz wyrazić obniżkę kosztów w

procentach.

Michał pierwszy powiedział „już". Matematyk podszedł do tablicy,

sprawdził i orzekł:

— Nieźle!

Michał nie wiedział, że „nieźle" w ustach pana Grzybowskiego znaczyło

to samo, co „całkiem dobrze". Rozwiązał równie szybko i bez błędu

jeszcze kilka przykładów, a wracając od tablicy poszukał wzrokiem Danki

22

Majewskiej. Spuściła szybko oczy, ale zdążył zobaczyć w nich błysk

niechęci.

Po lekcjach w szatni szósta klasa tłoczyła się przy wieszakach. Michał

sięgając po swoją ciepłą kurtkę natknął się na obie przyjaciółki. Grażyna

spojrzała na niego podnosząc głowę i prychnęła pogardliwie.

— Nie złość się, nie złość — powiedział pojednawczo Michał. — Po

mojemu to tak: żadne takie „cud-miód--ryba-kit" nie jesteś. Co to, to nie. I

do Bardotki też ci daleko. Nawet z ulgową taryfą — ucho od śledzia! Ale

jak się dobrze przyjrzeć, dziewczyna z ciebie niczego.

— Co? Co za jakiś „cud-miód"? — rzuciła się Danka, ale pociągnięta

przez przyjaciółkę, wyminęła Michała z wysoko zadartym nosem.

Powiedzonko chwyciło. Krztusząc się od śmiechu, klaszcząc z uciechy w

dłonie, chłopcy długo wołali w szatni: „Cud-miód-ryba-kit!!!"

Witek wracał z nowym kolegą dumny, jakby do jego powodzenia w klasie

przyczynił się osobiście.

— Aleś im pokazał! — mówił. — Te dwie jadą na samych piątkach i już

im się całkiem w głowie przewróciło. Każdego chłopaka mają za byle co,

nawet tych bardzo zdolnych, a takich... — chciał powiedzieć „jak ja", ale

się powstrzymał i zakończył — średnich, to nawet za psi pazur nie

uważają. Dostały dziś po nosie.

— No! — powiedział krótko Michał, wyrażając tym jednym

wykrzyknikiem swoje zdanie o sytuacji.

— Co to właściwie miało znaczyć? — siląc się na obojętność pytała

Grażyna w drodze do domu. —Cud-miód to chyba... nic takiego...

— Nie wiem. Ale, zobaczysz, to będzie okropny chłopak. Ja ci

mówię — taki jest... jakiś...no, brutalny po prostu.

¦H

— Uhm — potaknęła Grażyna. — On jest zupełnie inny niż nasi chłopcy.

A jakie ma zęby, widziałaś?

Danka milczeniem zbyła pytanie przyjaciółki.

„Czego on chciał od moich pończoch? — myślała tymczasem Grażyna. —

Co go obchodzi, czerwone czy inne...?"

Jednak nazajutrz przyszła w czarnych i ogromnie ją obeszło, że Michał

tego nie zauważył. Za to Danka spostrzegła odmianę natychmiast.

Uważniej przyjrzała się nowemu koledze. Tak! Coś w nim zwracało

uwagę.

— ...A kreda to mu tylko latała w ręku — opowiadał matce przy obiedzie

Witek. — Wszystko umiał. Tam i z powrotem. Matematyk włosy głaskał,

to znaczy, że zadowolony. A Michał jakby nigdy nic.

— Skromny, to dobrze. I nieźle mu z oczu patrzy. Ucz się z nim razem,

na pewno ci pomoże i wytłumaczy, czego nie rozumiesz. Starszy od

ciebie, to i mądrzejszy — stwierdziła matka, pocieszając samą siebie.

Michał nie pochwalił się wujkowi matematycznymi sukcesami. To pani

Piotrowska powiedziała o nich, prosząc jednocześnie, żeby chłopcy razem

odrabiali lekcje. Pan Czernik, któremu pochlebiało uznanie dla

siostrzeńca, chętnie się zgodził. Zreperował nawet stojący pod oknem

duży kuchenny stół, który utykał na jedną nogę.

Po południu chłopcy zasiedli w kuchni.

— Teraz nawet przez tych parę godzin spokoju nie będzie — zrzędziła

pani Szafrańcowa, robiąc pończochy na drutach. — Będą się kręcić w obie

strony. I naśmie-

24

cą. I krzyku narobią! Ja ci mówię! Na stare lata żeby ciszy upragnąć! Nie

podoba mi się to. O, nie!...

Witek i Michał siedzieli przy stole i rozmawiali. O czym, tego słychać nie

było, bo drzwi jedne i drugie za sobą zamknęli. Aż zniecierpliwiona i

zaciekawiona Szafrańcowa zaglądała tam kilka razy.

Michał uporał się bardzo szybko z matematyką.

— No, wyszło ci? — zwrócił się do Witka.

— Jeszcze nie — jęknął, gryząc na próżno koniec długopisu. — Nie

wiem, jak zacząć.

— Popatrz, jak u mnie — podsunął zeszyty. — O, najpierw trzeba ten

procent pomnożyć i dodać, a potem odjąć od całości gruntów, wtedy

będziesz miał nieużytki. Rozumiesz?

— Nie — przyznał uczciwie Witek. — Nie rozumiem. Dlaczego

pomnożyć?

— No, bo wtedy ci wypadnie, ile będzie ornego pola. Rozumiesz?

— Nie — powtórzył Witek. — Wytłumacz jaśniej. Michał przyjrzał mu

się z uwagą.

— Ja nie jestem lampa, wiesz? Nic ci tu jaśniej nie zrobię. Masz

tępą głowę.

— Tępą, tępą — Witek poczuł się dotknięty. — Jesteś ode mnie starszy,

to ci łatwiej.

— Gadanie! Kiedy powtarzałem piątą klasę, też mi mówili: „Mądryś,

już to robiłeś". A nieprawda, od pierwszego razu wszystko

rozumiałem. Bo mam tu pomyślunek!... — stuknął się ołówkiem.

— To dwa lata siedziałeś?

— Czego tak oczy wytrzeszczasz? Siedziałem, owszem, dwa lata w

piątej. No to co? W szóstej bym też siedział. Dyrektor już matce mówił.

Dlatego mnie tu do wujka...

— Ale dlaczego?... — zaczął Witek.

— Dlaczego? Głupie pytanie. Spróbowałbyś. Ze

26

szkoły przyszedłem: zabieraj się do roboty. Ugotuj, daj małym jeść.

Pozmywaj. A rąbanie drzewa, a świniak? W zagrodzie — zawsze robota, a

to płot się zawalił, a to w dachu dziura. Wszystko było na mojej głowie.

— A mama, ojciec?

— Mama do fabryki szła. Kiedy wróciła, też roboty miała dosyć: pięcioro

ludzi. A on, ojczym, nie ojciec — leń i pijus. Co zarobił, wszystko

przepił. Jak mama coś mówiła, to krzyczał: „Za swoje piję". I do bicia

się brał. A ja mamy bić nie dam. Raz wziąłem na niego pogrzebacza.

Silniejszy ode mnie — Michał się zasępił — tak mnie wtedy sprał, że dwa

dni leżałem jak nieżywy. Uczyłbyś się, co?

Witek siedział oniemiały. Więc ten Michał... Prawdę Heniuś wtedy

słyszał: bil się z ojczymem, nie uczył się...

— A ja myślałem, że ty jesteś mocny we wszystkim — powiedział.

— Zupełnie mocny jeszcze nie jestem — stwierdził otwarcie Michał —

ale mama powiedziała, że wdałem się w ojca. Ojciec był siłacz! I jak

tylko urosnę... to on zobaczy. Niech spróbuje mamę tknąć!...

— Ja myślałem: w nauce — sprostował Witek.

— W nauce — to przeważnie z matmy. Wszystko od razu kapuję. I nikt

mi nie potrzebuje wyjaśniać — spojrzał na Witka z góry — ale z czego

innego to... tak sobie.

— Tu będziesz miał na naukę cały czas...

— Coś ty? Cały czas? Po co mi to?

— Jak to po co? Przecież — trzeba się uczyć... — Witek nigdy się nie

zastanawiał nad takimi sprawami i aż mu słów brakło. — Wszyscy

się przecież uczą. Trzeba zdobyć wykształcenie...

— Owszem, powszechniaka skończę. A że po dwa lata w klasie? Dziura

się w niebie nie zrobi. Potem do robo-

27

ty gdzieś pójdę, pieniądze będę zarabiać. Ojczym żadnej szkoły nie

kończył, a żebyś ty wiedział, ile nieraz forsy miał! Tyle, że łobuz, na dom

nic nie chce dać!

— Michał, jak ty tak możesz! — Witek ze zgrozą słuchał i aż obejrzał się

na drzwi.

— A co? Może nieprawda? Co byś powiedział, gdyby twój ojciec...

— Tatuś mamie wszystko co do grosza oddaje — mówił z dumą Witek.

— Mama wszystkimi pieniędzmi rządzi.

— On nie dawał nic. Czasem byle co małym kupił, i tyle. Ale do

rozkazywania się rwał: „To zrób tak, a to tak". A figa! Mojego ojca dom.

Żeby mną kto rządził? O, co to, to nie!...

Widząc, że Michał składa książki, Witek spytał zaskoczony:

— A reszta lekcji? Jeszcze przecież polski i geografia. Myślałem, że

razem wszystko...

— Ucho od śledzia widziałeś? No to i mnie tu dłużej nie

zobaczysz. Dla świętego spokoju odrabiam pisemne. Z resztą dam sobie

radę i tak.

Witek na wpół z podziwem, na wpół z powątpiewaniem kręcił głową.

— A co, w waszej szkole nie podpowiadają? — uśmiechnął się

szeroko Michał. — Nie pomożesz w razie czego?

— Podpowiadają, owszem. Pomogę... — Witek znowu obejrzał się

na drzwi. — Ale jak nauczyciel zauważy, to marny los.

— Nauczę cię podpowiadać na medal. Znam sposób. Sam go

wymyśliłem. No, cześć pracy, kujonie! Zeszyt do rachunków zostawiam

ci, zadanie możesz odwalić. Ale nie za darmo: ty mi w polaku pomożesz,

bo te... wypracowania — śmierć moja! Nie lubię wymyślać żadnych

bzdur z głowy.

28

— A... a co teraz będziesz robić? — zapytał nieśmiało Witek.

— Teraz? Głupie pytanie. Cała Warszawa moja. Muszę się ze stolicą

zapoznać, nie? Cześć, pracusiu!

Nie, pracusiem Witek nie był. Co to jest podpowiadanie i ściąganie, i

wagary — wiedział nie od dzisiaj.

0 wagarach, co prawda, tylko w teorii.

A Michał!... Witek dopiero teraz głęboko zaczerpnął powietrza. Bo

przed chwilą aż mu dech zapierało.

1 na ojca, czy na ojczyma, rękę podnosi, i na drugi rok nie wstydzi się

zostać, i lekcji nie będzie odrabiać... Wcale, niczego się nie boi!... I

mocny! I na pewno nie jest zły. O tej nauce chyba tylko tak gada. Uczyć

się będzie. Będzie musiał przecież dziennik ze stopniami pokazywać

wujkowi.

Z matematyką co prawda paskudnie wyszło! „Odwal z zeszytu i cześć!" I

jeszcze: „tępy jesteś". Sam dwa lata w jednej klasie — i nietępy!... O, nie,

bratku! Kto tępy, to się na ostatku okaże.

I Witek bohatersko bierze się znów do zadań. Próbuje tak i tak. Nie

rozumie, zgaduje. Nie wychodzi...

Zrezygnowany, otwiera zeszyt Michała i uważnie, działanie po działaniu,

przepisuje do swojego domowego zeszytu.

Nagle do kuchni wchodzi nauczycielka. Na złodzieju czapka gore. I Witek

drętwieje na chwilę.

Pani Tołłoczko nie zwraca jednak żadnej uwagi na chłopaka. Jest

roztargniona i niespokojna. Stawia ron-delek na fajerce, czeka i dopiero po

chwili spostrzega, że trzeba zapalić gaz. Dotyka ręką skroni, patrzy na

Witka, otwiera usta, jakby chciała coś do niego powiedzieć, i nagle bez

słowa opuszcza kuchnię.

Dopiero kipiące mleko wyrywa Witka ze zdumienia. Szybko zakręca

gazowy kurek, ale przykry swąd już na-

29

pełnia kuchnię i korytarzyk, od którego nauczycielka nie zamknęła drzwi.

— Skaranie boskie! — wsuwa się do kuchni pani Leontyna i zaczyna

tyradę, którą jednak przerywa chrobot w zatrzasku kuchennych drzwi i

wejście pani Anieli.

— Fe! fe! Okno trzeba otworzyć. Żywo, prędko! — krzywi się

pielęgniarka od progu. — Już na schodach poczułam przypalone mleko.

Któż taki nieuważny?

— Pani Tołłoczko! Pani Tołłoczko, która jest taka delikatna, tak ją

wszystko razi, dym od fajki przeszkadza — wyjaśnia ze źle

ukrywaną uciechą pani Leontyna.

— Pani Tołłoczko? Właśnie ją spotkałam biegnącą pod górę. Chciałam

nawet zatrzymać. Nie powinna tak się męczyć. Z tym kaszlem?... Ale ona

machnęła ręką i tylko zdążyłam usłyszeć: „Do telefonu! Żeby jakiego

nieszczęścia"... No, i patrzcie, państwo! Coś w tym wszystkim jest!...

— Oj, jest, jest coś, co mi się nie podoba! — pani Szafrańcowa była

zaintrygowana w najwyższym stopniu. Zatrzymała w korytarzyku panią

Anielę i nie dając jej wejść do siebie, informowała półgłosem:

— Jakieś pół godziny temu przyszedł listonosz. Zawsze po dzwonku

poznaję. Myślę sobie, może paczka do nas, może chociaż list, bo już

dawno nie było... A to był list do nauczycielki. Cienki, w niebieskiej

kopercie, zwyczajny, tyle że bez znaczka, i nauczycielka musiała zapłacić.

Zaraz mnie tknęło. No, i proszę: mleko zostawiła na ogniu, a sama na

pocztę poleciała. Do czegóż to podobne? To mi się zaczyna nie podobać...

— Jak pani Janina wróci, krople na uspokojenie zaniosę. I malin

na noc zaparzę, bo pogoda taka, że tylko grypę złapać.

— Tak, tak, ja w maliny też wierzę — przytakiwała Szafrańcowa. — Ale

co za nieszczęście?

30

— Mało to nieszczęść po ludziach chodzi? — westchnęła pani Aniela.

— Ile ja się co dzień w szpitalu napatrzę... Powiem pani, jeżeli od niej

coś usłyszę. I jeżeli nie sekret.

Pani Aniela chociaż lubiła pogadać i posłuchać, co się wśród ludzi dzieje,

sekretu nie zdradziłaby za nic na świecie. Jeżeli ktoś ją prosił o dyskrecję,

mówiła tylko: „Studnia, grób i święta ziemia". Starczało to za

najmocniejszą przysięgę.

Michał po obejrzeniu Krakowskiego Przedmieścia zdążył ruchomymi

schodami zjechać w dół i wrócił Wybrzeżem do domu.

— Na dziś dosyć! — powiedział krótko i zaraz byle jak przepisał od

Witka ćwiczenia gramatyczne.

— Jak tam z matematyką? — zapytała zajrzawszy do chłopców

Piotrowska.

— Witek jest do matmy tępy — odpowiedział z całą bezwzględnością

Michał.

— I co? Nie zrobił zadań? — przestraszyła się matka.

— Może pani sprawdzić, wszystko zrobione — odpowiedział.

— Będziemy trzymać sztamę, Witek? Ty mnie, ja tobie, co? Inaczej

człowiek zginąłby jak mydło w praniu. Nie?

— Widać, że to porządny chłopak — mówiła później pani Piotrowska —

chociaż na mój gust zanadto wyszczekany.

„Jeżeli to dla mamy jest za dużo — pomyślał sobie Witek — co byłoby,

gdyby..." Nagle usłyszał dzwonek, więc pobiegł otworzyć drzwi.

— Klucza od zatrzasku zapomniałam. Dziękuję ci — mówiła

nauczycielka. Wyglądała już zupełnie zwyczajnie

i nawet uśmiechnęła się lekko, pytając się z udanym strachem: — A co

było z mlekiem? Wykipiało? Witek kiwnął głową.

— Ale zgasiłem gaz i odstawiłem rondelek na okno.

— Dziękuję ci — powtórzyła i zamknęła drzwi do swojego pokoju.

Żadnego sekretu nie było. A gdyby nawet był, toby się i tak wydał: do

pani Tołłoczko przyjedzie kuzynka, córka po ciotecznej siostrze. Z

Rzeszowa.

— Taka tam dziesiąta woda po kisielu — opowiadała na drugi dzień rano

pani Aniela — ale zawsze krew-niaczka i nieszczęśliwe dziecko, bo bez

matki i bez ojca.

— To już nikogo nie miała w tym Rzeszowie, tylko tu u nas musi być? —

pytała z przekąsem pani Szafrań-cowa.

— Ano, miała, owszem, ale tak jej tam podobno źle było, że nie

do wytrzymania. I taki list do ciotki, do pani Janiny znaczy,

napisała, że ta aż się wystraszyła i żywo, prędko zatelefonowała do

Rzeszowa. I zaraz się z tą małą rozmówiła. W piątek rano

przyjedzie. Pociąg przychodzi na szóstą.

— Tam było „nie do wytrzymania" — zrzędziła pani Szafrańcowa

— ale my musimy wytrzymać, tak? I nikt się nas o nic nie zapyta, tak?

Przecież tu się już prawdziwy sierociniec zrobił. Pan Michał wziął

chłopaka, teraz nauczycielka — dziewczynę. Sam anioł archanioł

miałby dosyć. To mi się wcale nie podoba. Jeszcze tylko brakuje, żeby

pani jakieś dziecko sobie upatrzyła.

— Oj, upatrzyłabym, upatrzyła — powiedziała zgaszonym głosem pani

Aniela ¦— tylko że w moim po-koiczku nie zmieściłoby się, sama pani

wie. Ale jeżeli dostanę jakiś większy...

32

— A na co pani ten kłopot — zdziwiła się pani Leontyna — zamiast

sobie wygodnie życie ułożyć?

— Kłopot, pani mówi... Pewnie, że kłopot. Widzę przecież, że wszędzie z

dziećmi większe obowiązki. Ale i radość. Na oczach coś młodego

rośnie, pięknieje, mądrzeje. To przecież więcej niż pies czy doniczki

na oknie...

I Witek, i Michał wyłazili wprost ze skóry, tak byli ciekawi, jaka to

dziewczyna przybędzie do ich mieszkania. Witek z wysokości swoich

dwunastu lat zastanawiał się:

— Może to będzie jakaś smarkula?

— Skąd znowu! — zaprotestował żywo Michał. — Będzie pewnie z

naszej klasy.

— Kto ci mówił?

— Kto mi mówił? Głupie pytanie! Nikt mi nie potrzebował

mówić. Główka pracuje. Napisała do ciotki list, tak? Rozmówiła się

przez telefon, tak? I sama przyjedzie. Nauczycielka po nią tylko na stację

wyjdzie.

— No, to może być i zupełnie starsza od nas.

— Wolałbym nie: zanadto by się mądrzyła — myślał na głos Michał. —

A jeśli ona z naszej klasy — będziemy ją kołować, co, Witek? I będzie

musiała nas słuchać, bo jak nie, to jej taki wycisk damy, że

popamięta, co?

Witek wierzył w to bez trudu. Przecież od pierwszego dnia Michał potrafił

robić wszystko, na co miał ochotę.

Nowa osoba przyjechała rano, kiedy jeszcze wszyscy spali. Później jej ani

było słychać, ani widać. Nauczycielka wyszła sama, jak zwykle, do

szkoły. Po południu

33

Witek z trudem wypchnął Heniusia, który dopiero za przyobiecany lizak

zdecydował się iść do pokoju pani Tołłoczko. Wrócił po niedługim czasie,

a nie zastawszy brata w pokoju, odnalazł go w kuchni razem z Michałem.

— No co? Widziałeś ją? Duża? — pytali niecierpliwie.

— Duża i tu ma takie te — pokazywał Heniuś przykładając ręce koło

uszu.

Nie rozumieli, co chciał przez to powiedzieć, ale zanim zdążył

wytłumaczyć, do kuchni weszła nauczycielka.

— Patrz, Agnieszko, tu jest gaz. Tu — nasza półka w szafce. Na tym

bocznym stoliku można prasować, o tu jest kontakt.

— A jak coś przeprać, to w czym, ciociu?

— W łazience za wanną stoi biała, duża miska. No, Witek, Michał,

poznajcie się. Koleżanka wam przybyła.

Chłopcy do tej pory udawali, że są ogromnie zajęci książkami. Teraz

zerwali się obaj i, wymieniając uścisk ręki, z zainteresowaniem patrzyli na

dziewczynę. Wcale nie była duża. Szczupła, niewiele, ale trochę chyba

niższa od Witka, przyglądała się chłopcom ciemnymi oczami, które

zdawały się wypełniać drobną twarzyczkę. „Takie te" —jak określał

Heniuś — to były zebrane w dwa pędzelki nad uszami czarne włosy.

Czoło zakrywała gęsta, chociaż nierówna grzywka.

— Ciociu, ja tu trochę zostanę, można? — zapytała z prośbą w głosie.

— Dobrze, ale o siódmej postaw wodę na herbatę i przynieś z

czajnikiem do mojego... do naszego pokoju.

Agnieszka siadła na taboreciku i widać było, że jest trochę onieśmielona,

co się podobało obydwu chłopcom. Witkowi, bo on też był

zaambarasowany, Michałowi — bo od razu dawało przewagę jemu,

śmiałemu.

— Odrabiacie lekcje? — rzuciła wzrokiem po zeszy-

34

tach. — Matmę? Może w czymś pomóc? — zaproponowała życzliwie.

— Właśnie skończyliśmy — zaczął Witold, ale Michał postanowił od

razu właściwie ustawić sytuację i zabarwił swą odpowiedź lekkim

przekąsem:

— I cóż ty mogłabyś nam pomóc?

— Nie... ja tylko tak... — wycofywała się szybko dziewczynka i widząc,

że jej dobre chęci zostały źle zrozumiane, chciała czym prędzej zatrzeć

niemiłe, jak przypuszczała, wrażenie. — Podoba mi się tu, u cioci... u was.

Taki dziwny dom. Wygląda, jakby nie zamieszkany, a w środku tyle ludzi!

W każdym pokoju kto inny. Ciocia mi już mówiła, ale jeszcze nie

wszystkich znam. Jak tu jest?

— Jak tu jest? — powtórzył Michał, który nie bardzo wiedział, co

odpowiedzieć. Witek czuł, że Michał zaraz doda swoje: „Głupie

pytanie". Żal mu się zrobiło dziewczyny, speszy się jeszcze więcej,

zaczął więc szybko:

— Ja ci opowiem, bo Michał jest tu od niedawna. Więc tak: pani

Szafrańcowa robi na drutach i ciągle

mówi: „Mnie się to wcale nie podoba", pan Szafraniec karty układa i

kwiatki hoduje, pani Aniela kocha nad życie swego Pimpusia i mówi do

niego: „Pimpuchna, złotko moje, pewnie jesteś głodny". A Pimpusiowi

spasiony brzuch do ziemi wisi. Twoja ciocia, no to wiesz, ale może

jeszcze nie widziałaś, jak za głowę się łapie, o tak, i mówi: „Boże, Boże,

żeby chociaż godzinę ciszy!", bo o ciszę tu trudno. Moja mama na

maszynie szyje, jego wujek lubi głośne radio, u Szafrańców kanarek się

drze. Najspokojniej w kuchni. Tu lekcje odrabiamy. Michał sobie kolacje

gotuje. O, patrz, cały ten sagan za jednym posiedzeniem wtrząchnie. Taki

ma spust!

Agnieszka śmiała się w głos.

35

— Nie, doprawdy, jak ty śmiesznie opowiadasz! Teraz już o każdym

coś wiem.

— No, jeszcze o sobie, Witek, powiedz — wtrącił Michał, zły z powodu

ostatniego zdania kolegi.

— O sobie... cóż ja o sobie? — speszył się Witek.

— No, choćby o tym, żeś taki... tępy do matmy.

— E tam, tępy, tępy... —bronił się Witek, w popłochu szukając

nadaremnie sposobu odwrócenia uwagi od swej osoby.

— Gdybyś nie był tępy... — zaczął Michał i Witek nagle przestraszył się

nie na żarty. W mgnieniu oka zobaczył szereg następstw: Michał powie o

odpisywaniu zadań. Agnieszka powtórzy ciotce, nauczycielka ojcu, a dalej

— wiadomo.

Ale zanim Michał zdążył argumentami poprzeć swoje słowa, od strony

korytarza rozległo się cienkie i piskliwe, chociaż przytłumione przez

drzwi szczekanie Pimpusia.

— Pani Aniela wraca — wyjaśnił Witek, zadowolony z odsieczy. —

Pimpuś zawsze pierwszy ją usłyszy.

Pani Grudzińska weszła do kuchni i zatrzymała wzrok na Agnieszce.

Dziewczyna dygnęła uprzejmie.

— Dobry wieczór pani, jestem Agnieszka Panasewicz, będę tu mieszkać

u cioci.

— Dobry wieczór, Agnieszko — powiedziała pani Aniela serdecznie. —

Dobrze, że już tu jesteś. Cioci się przydasz. Życzę ci pod tym dachem

zdrowia i powodzenia. Chodź, zobaczysz mojego Pimpusia. Taki miły

pies! O, jak to już mnie doczekać się nie może... Pewnie głodny.

Biedaczek!

— Ja ci daję matmę odpisywać jak człowiekowi, a ty zaraz, że ja „cały

sagan" — obruszył się Michał, kiedy zostali sami. — Tak cię to wzrusza?

Ty jesteś przyzwyczajony inaczej. I co? Chuchro jesteś! Jednym

36

palcem cię położę, wiesz? Popatrz — tu Michał podciągnął rękaw koszuli

i zgiąwszy rękę, pokazał mocny, gruby mięsień. — Dotknij, spróbuj!

— Nie chcę — Witek był też zły. — Ja powiedziałem tak dla zgrywy,

przecież nic takiego. A ty pierwszy raz na oczy dziewczynę widzisz i

od razu o mnie: „tępy". Czy to takie ciekawe? I do tego — nieprawda,

nie jestem tępy.

— Jesteś. Przecież nie możesz zrozumieć, nie?

— Ale po dwa lata w klasie nie siedzę. Ani razu nie siedziałem!

— Ja też tylko raz. I tylko dlatego, że chciałem zostać. Rozumiesz? To

różnica!

— Ja też tylko dlatego nie rozumiem matmy, że nie chcę — prychnął

kpiąco Witek.

— Dobrze. Od jutra zechciej. Od jutra nie daję ci zeszytu do spisywania.

— I nie trzeba — uciął krótko Witek. — Obejdę się. Nie wiadomo, do

czego dogadaliby się chłopcy, gdyby

nie powrót Agnieszki.

— No, chyba już woda na herbatę zagotowana. Już siódma — spojrzała

na zegarek, odchylając mankiet czarnego fartuszka.

— A zegarek jakiej marki? — zapytał Michał.

— Start.

— Dobrze chodzi?

— Bardzo dobrze. Ani się nie spóźnia, ani nie spieszy. Mam go już drugi

rok. Dostałam za świadectwo do szóstej klasy.

— To teraz w której jesteś? — zapytał Witek, myśląc, że się przesłyszał.

— Nie mówiłam wam? W siódmej. Chodzić będę do tej samej szkoły co i

wy.

— W siódmej? — powtórzył z powątpiewaniem Michał. — Może

się tylko tak chwalisz?

37

— A czym się tu chwalić? — roześmiała się Agnieszka. —

Przecież ja w tym roku czternaście lat skończę. I od jesieni pójdę do

liceum pedagogicznego. Jeżeli zdam... Ale chyba zdam — i odpukawszy

trzy razy w stół, roześmiała się znowu.

Kiedy opuściła kuchnię, chłopcy milczeli przez dłuższą chwilę.

— No tak — odezwał się Witek. — Zegarek ma prawdziwy i na

nauczycielkę będzie się uczyć...

— Najgorsze, że w siódmej klasie — rozpatrywał sytuację Michał. —

A przecież ja, gdybym chciał, to... I, wiesz, ona tak na oko niby nic.

Ale coś mi się zdaje, że potrafi zamieszanie zrobić.

— Eee... — powątpiewał Witek.

— Ja ci mówię! Raz spojrzę i widzę na wylot. Zauważyłeś, jak tymi

firanami łypała?

— Firanami? Jakie znowu Tirany? — Witek oglądał okno, na którym

nic nigdy, odkąd je pamiętał, nie wisiało.

— Co ty? Takiej rzeczy nie wiesz? Rzęsy, no, rzęsy ma takie o, chyba na

pół palca. Nie zauważyłeś?

— Nie. I nadziwić się nie mogę, że ty od razu, od jednego razu, takie

rzeczy widzisz! Ja dopiero, kiedy powiedziałeś, zobaczyłem, że Grażyna

jest ruda. A ty i pończochy, że czerwone, i teraz u tej... firany.

— Już takie oko mam — Michałowi pochlebiłpodziw kolegi. — I

mówię ci jeszcze raz: nosa będzie darła i w ogóle. Ale my się nie dajmy,

Witek. Patrz, ledwo przyjechała, a już się tak... przemówiliśmy. Całkiem

zbytecznie. Zeszyt ci dam. Spisuj, ile ci się podoba...

Witek milczał. Michał spojrzał na niego podejrzliwie.

— Co, nie chcesz?

— Nieee... Ale... jak się wyda?

— Co?

38

— No, z tym spisywaniem.

— Oj, słuchaj: najgorzej się martwić na zapas. Nie wiesz? Od tego się

obcasy wykrzywiają. Jak bozie-kozie! Teraz rozumiem, dlaczego twoje

buty takie...

— Kpisz sobie, a ja naprawdę...

— Kpij i ty, Witek. I przestań być takim kujonem. Jak będziesz stale

nad książką siedzieć, zgarbaciejesz, nic więcej. Już takiego jednego

znałem w łódzkiej szkole. Jak bozie-kozie! O, taki był, o! Chcesz i ty taki

być?

— Przecież stale nad lekcjami nie siedzę. Nalepki zbieram. Czytam

książki. Mogę ci pożyczyć „Robinsona", znasz?...

— Dawno! Jeden kawałek nawet bardzo mi się podobał: jak Robinson

przewoził rzeczy z rozbitego okrętu. Aż szkoda, że więcej nie zdążył

zabrać. Reszta — nic takiego.

— Nie lubisz czytać?

— Lubię kryminałki. To są fajne książki. Na końcu zawsze zbrodniarz

złapany i wszystko w porządku. Sprawiedliwie! A sprawiedliwość — po

mojemu najważniejsza. Takie filmy też lubię. Słuchaj, chodźmy do

kina!

Witek przestraszony obejrzał się na drzwi.

— Coś ty? Ani pieniędzy nie mam, ani mnie nie puszczą.

— Ja ci zafunduję. A że nie puszczą? Kurza oferma jesteś. Jutro na

pierwszy seans idziemy. Już ja to załatwię.

Nazajutrz przed czwartą Michał zastukał do pokoju Piotrowskich i

zawołał przez drzwi:

— Witek? Idziesz na to zebranie? Jak się chcesz spóźnić, to cześć! Ja

już idę.

— Cóż to za zebranie? — podniosła znad maszyny głowę matka.

39

— To... kółko przyrodnicze. Muszę się spieszyć, bo pan nie lubi, jak się

spóźniać. Będą przezrocza.

— Tylko wracaj prosto do domu — przypomniała matka i pochyliła się

znowu nad robotą.

— Udało się, udało! — powtarzał uradowany Witek spiesząc obok

Michała ulicą pod górę.

— A widzisz? Zawsze się uda, tylko trzeba mieć głowę na karku —

pysznił się Michał.

Wrócili po dwóch godzinach. Witek był czerwony, zgrzany. Strach gnał

go do domu. Kowbojski film, w którym trup padał gęsto, rozpalił jego

wyobraźnię. Oczy mu się świeciły.

— Coś ty taki zziajany? — niepokoiła się matka.

— A bo... bo tak się spieszyłem. Lekcji mam tyle! Chłopcy szybko

odrabiają to, co zadane na jutro, ale

trudno im się skupić nad książką. Ciągle jeszcze wracają do filmu.

— Najlepsze było, kiedy szeryf udał zabitego, a jak ten bandzior podszedł

do niego, to on: Trach! Trach! Trach! — strzelał w zapale Michał wprost

w Agnieszkę, która właśnie wchodziła do kuchni.

— A co, podobał się wam film? — zapytała.

— Cii! — syknął przestraszony Witek.

— Co ci się przyśniło? Jaki film? — próbował zażegnać

niebezpieczeństwo Michał.

— Widziałam, jak wchodziliście do kina — powiedziała zdziwiona

dziewczyna.

— Agnieszka, słuchaj, nie mów nikomu. Co ja bym miał, gdyby się

mama dowiedziała!

— O, już cię strach obleciał — drwił Michał. — Czego się tak wijesz?

Nie bój się, nie powie. Niechby tylko spróbowała. No!

— Nie powiem, ale wcale nie dlatego, że się ciebie obawiam, wiesz?

— ostro odpowiedziała dotknięta Agnieszka.

¦

— No, no! Tylko nie skacz jak wieloryb na agrafce — nadrabiał miną

Michał.

— Wieloryb?... Na agrafce?... — powtórzyła zaskoczona Agnieszka.

Widocznie próbowała sobie wyobrazić taką sytuację, bo nagle

wybuchnęła śmiechem.

— Oj, Michał, to ci się udało! Tego jeszcze nie słyszałam! Sam

wymyśliłeś?

Zły, nie wiadomo czego, Michał nie raczył odpowiedzieć. Podsunął

Witkowi zeszyt pod nos i burknął:

— Bazgrzesz jak nie wiadomo co, przeczytać nie można. Co to:

rzeczownik czy czasownik?

Agnieszka zbliżyła się do stołu. Rzuciła okiem na rozłożone zeszyty. Nie

trzeba było długo zgadywać, że Michał przepisuje od Witka.

— Aha — powiedziała — sam nie potrafisz?

— Ja? — skoczył Michał.

— Przecież przepisujesz.

— No to co? Po pierwsze, tak mi się podoba, a po drugie, to jest metoda.

Nie wiesz o tym? Nie szkodzi.

0 wielu rzeczach jeszcze nie wiesz. Każdą robotę można tak ułożyć, że

człowiek się mniej zmęczy. Więc ja właśnie stosuję tę... to się nazywa:

organizacja pracy. Słyszałaś o czymś takim?

— Coś niecoś — powiedziała wolno Agnieszka, przyglądając się

Michałowi, i już bez słowa wyszła z kuchni.

— No, teraz ma nas w garści — jęknął Witek. —

1 kino, i spisywanie! Co ja będę miał!...

— Nie bądź taka galareta! Możesz spać spokojnie. Dziewczynę trzeba

przykręcić. O jedną klasę podskoczyła i mądrzy się...

Witek nie spał spokojnie. Matematyk gonił go z pistoletem w ręku, chcąc

odebrać zeszyt Michała. „Trach! Trach! Tarach!" — słyszał za plecami.

Skoczył w jakąś bramę, zatrzasnął ją za sobą. „Nareszcie!" — usłyszał

zbawczy głos.

40

41

— Nareszcie! — powtórzyła matka, stojąc nad jego łóżkiem. — Nie

mogłam się ciebie dobudzić. Wstawaj, bo się spóźnisz do szkoły.

Stół w kuchni pokrywał taki brud, że po prostu wstyd. Ale kto się miał

wstydzić? Stół był p.zecież wspólny: tu się obierało i płukało jarzyny, tu

było najbliżej do odstawienia gorącego garnka z kuchni, tu się zmywało

naczynia.

Dawno, bardzo już dawno ustalono co prawda kolejkę szorowania stołu. Z

czasem kolejka się poplątała i oto stary sprzęt stał się przysłowiową kością

niezgody.

W okresie poprzedzającym Boże Narodzenie zlitowała się nad nim pani

Aniela. Korzystała ze stołu rzadko, tylko w te niedziele, kiedy nie miała w

szpitalu dyżuru, ale przykro było spotykać święta z takim brudasem pod

bokiem.

Od tego czasu — znów stał nie umyty. Nauczycielka uważała, że teraz

kolej na Piotrowską. Piotrowska sądziła, że pielęgniarka właśnie jej

zrewanżowała się szorowaniem za wszycie nowych rękawów do białego

fartucha. A pani Leontyna w ogóle nie kwapiła się do robienia porządku w

kuchni. Mieszkanie było jej, stół należał do niej, więc niech go z samej

przyzwoitości i szacunku dla jej wieku szorują inni.

Kiedy Michał i Witek zaczęli w kuchni odrabiać lekcje, pani Piotrowska o

mało nie doprowadziła stołu do porządku. Ale mnóstwo, jak zwykle,

czekającej domowej roboty podsunęło inne wyjście: niech do nauki

rozkładają na stole gazety.

Pewnego dnia chłopcy zastali czysty, wyszorowany

42

blat. Ani ich to ziębiło, ani grzało. Więcej zainteresowania okazywali

wysokiej stojącej lampie, którą zmajstrowały, a właściwie doprowadziły

do użytku złote ręce pana Czernika. Mocna żarówka dawała dobre światło

nie tylko na stół, ale na całą izbę. Igłę można było znaleźć.

Pani Szafrańcowa zajrzawszy do kuchni, aż rękami klasnęła.

— Ile ten smok elektryczności nabije na liczniku! — zawołała, ale

zaraz jej uwagę zwróciła czysta powierzchnia stołu. — A co,

przypomniałeś mamusi? — powiedziała patrząc na Witka.

— Jakby to była nasza kolej, to mamusia bez przypominania zrobiłaby,

co trzeba — ujął się za matką Witek.

— Więc to panią Tołłoczko sumienie ruszyło, bo chyba... nie ty? —

zwróciła się do Michała.

— Ja? Głupie pytanie. Czy to mój stół? Czy ja brudziłem?! Mnie tu cały

zeszyt wczoraj się zatłuścił od tego boczku, co go pani do jajecznicy

kroiła. Kto brudzi, niech szoruje — podniesionemu głosowi towarzyszył

wzgardliwy ruch ramion.

Pani Leontyna wrosła w ziemię.

— Jak ty śmiesz! Jak śmiesz do mnie tak mówić? — zaczęła, ale nagle

zbladła, chwyciła za serce i czym prędzej wycofała się z kuchni, do

której wchodziła właśnie z książkami Agnieszka.

Słyszała ostatnie słowa.

— Co?... Co wyście powiedzieli pani Szafrańcowej? — zaczęła z

wyrzutem, ale Michał nie dał jej dokończyć.

— O! Jeszcze jedna się znalazła! Nikt nic takiego nie mówił. Parę słów

usłyszała ode mnie: niech szoruje stół, kiedy go ubrudzi. Co, może

nieprawda?

— Ja ci też powiem prawdę — odpowiedziała Agnieszka siląc się

na spokój. — Postąpiłeś po... po...

43

po... no, ordynarnie! Chyba nie rozumiesz, że tak się do starszej

osoby odzywać nie wolno!... Michał mienił się na twarzy.

— Ja wiem, coś ty chciała powiedzieć: jestem cham, tak? Postąpiłem po

chamsku, tak? Nie ty mnie będziesz uczyć! Sam wiem, jak się zachować!

Że nie z Warszawy jestem? Nie szkodzi. Łódź też wielkie miasto, nie jakiś

tam Rzeszów. I o co tyle krzyku? O ten brudny stół?

— Brudny? — zdziwiła się Agnieszka. — Przecież go dziś sama

wyszorowałam.

— Ty? Za ciotkę — zawołali prawie jednocześnie chłopcy.

— Za nikogo! Po prostu widzę brudny stół, więc wyszorowałam.

Zawsze to zrobię. Przyjemniej nam będzie odrabiać lekcje na

czystym.

— Nam? — zapytał przeciągle Michał. — Ty też będziesz tu lekcje

odrabiać?

— Tak. U cioci stolik niewielki. I tak mi się wydaje... ciocia lubi

pobyć sama. Ale... — Agnieszka podchwyciła niedobre spojrzenie

Michała. — Może wy nie chcecie, żebym ja tu?... Może przeszkadzam?...

— Nie, nie! Przecież miejsca starczy dla wszystkich. Siadaj — zawołał

szybko Witek i odsunął się na drugi koniec, zostawiając cały środek

Agnieszce.

— Uhm — mruknął hamując złość Michał. — I niech każdy myśli o

sobie.

Witek zauważył wściekłość kolegi. Rozumiał, że chodzi o zajście z

Szafrańcową, ale nagle zaświtało mu, że słowa „każdy o sobie" mogą

dotyczyć odrabiania matmy.

Na próżno usiłował skupić się nad wypracowaniem domowym. Zwykle

nie sprawiało mu to żadnej trudności. Lubił wypracowania, szczególnie na

wolne tematy. Pozwalając bujać fantazji, szybko przenosił myśl na papier

zeszytu. Wszystko układało się według jego woli.

44

Tu żadne żelazne reguły nie powstrzymywały wyobraźni, jak na przykład

w matematyce, gdzie pominięcie czy zapomnienie jednej z nich —

obracało wniwecz cały wysiłek.

Dziś szło mu jak z kamienia. Co chwila rzucał spojrzenie na książki i

zeszyty Michała, który powinien już zająć się matmą, żeby mu potem dać

odpisać. Za to w wypracowaniu — jak się umówili — pomoże mu Witek.

A co on robi? Liczy w książce kartki?

Michał niedbale przerzucał podręcznik, nie zatrzymując się na żadnej

stronie. Łatwo było odgadnąć, że myślami jest zupełnie gdzie indziej.

— No to cześć! — porwał się nagle od stołu. Zgarnął zeszyty i książki do

teczki, zatrzasnął zamek.

— Już? — zawołał Witek. — I matmę już zrozumiałeś?

— Albo tak, albo nie — odpowiedział zagadkowo Michał. — A ty —

zwrócił się do Agnieszki — nie wyobrażaj sobie, że jestem taki żłób,

wiesz? Niech ci Witek opowie, jak dziewczyny się za mną oglądają.

Agnieszka podniosła znad książki głowę i zamrugała długimi rzęsami.

— Dziewczyny?... — pokiwała głową. — Rozumiem, pewnie się dziwią,

że nie masz oślich uszu. Pasowałyby.

Michała wymiotło z kuchni.

Mechanik na próżno dziś czekał na pana Szafrańca. Zwykle o tej porze

staruszek przychodził do niego na partyjkę szachów. Czasami kibicował

im pan Piotrow-ski, który także nieźle grywał. Dziś ani jeden, ani drugi

nie pokazał się jeszcze. Za ścianą u Szafrańców słychać było niezwykły

ruch. Czyżby ktoś do nich z wizytą przyszedł? Aby to sprawdzić, pan

Czernik stanął za firanką. Usłyszał głos pani Anieli. Domyślił się od razu,

że to jej wina: zagadała sąsiada szpitalnymi plotkami.

45

— Panie Franciszku! Można? — spytał i wetknął głowę za firankę.

Zobaczył Szafrańcową w łóżku z przymkniętymi oczami, mąż stał

przy nogach. Obrócił się w stronę pytającego i spojrzał tak smutnymi i

bezbronnymi oczami, że już samo to mogło zaniepokoić sąsiada. Pani

Aniela zamachała energicznie, żeby się zaraz wynosił. Wkładała igłę do

strzykawki.

Czefnik wycofał się czym prędzej i zajrzał do kuchni.

— Michała tu nie ma?

— Wyszedł, żeby się trochę przelecieć — tłumaczył szybko Witek. —

On nie może długo usiedzieć na miejscu.

— W domu u matki miał zawsze ruch przy robocie. A tu: w szkole siedź,

w domu — siedź. Trudno mu się przyzwyczaić. Niech polata, aby się

tylko w nauce nie zaniedbywał.

W tym miejscu pan Czernik uczuł, że go ktoś chwycił za rękaw i ciągnie

do tyłu. Obrócił się. W korytarzyku stała pani Aniela i gestem

nakazującym ciszę, poleciła wrócić do siebie. Na palcach przeszli przez

środkowy pokój.

— No! Tego bym się po Michale nigdy nie spodziewał. Owszem,

chłopak w słowach nie przebiera, ale żeby do starszej osoby? Do pani

Szafrańcowej w ten sposób?... Przez te ciągłe awantury z ojczymem taki

pyskaty się zrobił — odpowiedział mechanik na relację pani Anieli — ale

żeby aż tak! Już ja mu powiem do słuchu! Ja mam się za niego wstydzić

przed sąsiadami? Za co? Za to, że jego matce chciałem pomóc? Niech

tylko, gałgan, wróci!...

Michała nie ma. Mija pół godziny, godzina. Pana Czernika ogarnia coraz

bardziej ponury nastrój. Nie

ma z kim pogadać. A tak by chciał się podzielić swoim zmartwieniem!

Może i rady zasięgnąć?...

Do nauczycielki nie pójdzie. Wie, że wieczorami siedzi przy swoich

książkach i nie lubi, aby jej przeszkadzać. Do Piotrowskich — też nie.

Pani Irena robiłaby wymówki, że Henio słucha rzeczy nie przeznaczonych

dla jego uszu. I o Witka zaraz by się zlękła, a może nawet zabroniła mu

kolegować z Michałem. To byłoby już całkiem źle.

Gniew przeminął, na to miejsce wkradł się niepokój: gdzie chłopak

przepadł? Może mu się co przytrafiło?

Mechanik wkłada kożuszek i wychodzi na ulicę. Idzie pod górę,

wypatruje. Michała nie widać. Mróz szczypie w policzki, zimne, ostre

powietrze zapiera dech. Nie daj Boże przeziębienie złapać!... I — jakby w

odpowiedzi na tę myśl — tuż obok zachęcająco świecą okna baru na

Starym Rynku.

Od czasu kiedy z nim mieszka siostrzeniec, pan Czernik mężnie unika

pokusy. Nie może przecież chłopcu dawać złego przykładu. Ale dziś, na

taki ziąb, dobrze byłoby łyknąć kufelek grzanego piwa. Tylko jeden! I

może znajomek się trafi... Kiedy się człowiek kłopotem podzieli, jest mu o

wiele lżej.

Michał wraca późno. Złość na Witka, na Agnieszkę i na siebie samego

pognała go aż na MDM.

„Głupia Agnieszka!... Sama oślica!... Już ja ją rozumu nauczę. Trzeba

tylko spokojnie pomyśleć i tak jej dopiec, aż wróci, skąd przyjechała.

Popędzi, aż się będzie kurzyć!...

A drugi osioł — Witek. Po co ją zapraszał do stołu? Trzeba było od razu

rąbnąć »przeszkadzasz« i cześć! A ten zaraz usunął się i miejsce zrobił.

Idiota! Nie

46

47

m

widzi, że pod jej nosem będą musieli zeszyty sobie pokazywać? Żeby o

wszystkim wiedziała? I wcześniej czy później wypaple ciotce, jak dwa

razy dwa — cztery. I dobrze! Niech się Witkowi dostanie. Jeszcze pyta:

»Zadanie zrobiłeś?« Rób sam, kiedyś taki mądry! A wypracowanie mam

w nosie! Nie potrzebuję, żeby znowu ta zgaga powiedziała słodziutko:

»Sam nie potrafisz?« O, żmijo, jeszcze ty zobaczysz, co ja potrafię!..."

Wraca spokojniejszym krokiem. Już wie, co zrobi. Żeby tylko Witek nie

był taki tchórz. Ostatecznie poradzi sobie i bez niego. Jeść się chce! Ale

co na kolację? Chyba wujek coś przyniósł?

Wujka w domu nie ma. Michał wyciąga chleb, masło, kawałek kiełbasy.

Bardzo mu to wszystko smakuje. Zjada, chodząc po pokoju.

W kuchni, widzi to ze swojego okna, ciemno, a więc i pusto. Witek już u

siebie, trzeba go będzie wywołać. Michał puka śmiało do Piotrowskich,

ale pani Irena odprawia go bez ceregieli od drzwi:

— Witek idzie spać.

Pozostaje ostateczność: łazienka. To sobie chłopcy już dawniej umówili.

W razie czego — wejść tam nikomu nie można zabronić.

I oto za chwilę Michał dowiaduje się, co zaszło w czasie jego

nieobecności.

— Pani Aniela wyszła od twojego wujka i wstąpiła do nas — informuje

Witek. — Mówiła, że bardzo się zgryzł. Oj, Michał! Narobiło się, aż

strach. Ja nawet wypracowania nie mogłem dobrze napisać, a zadań to w

ogóle ani, ani...

Robi pauzę, czeka, może Michał przypomni sobie o zeszycie?... Nic z

tego, więc ciągnie dalej: — Pani Szafrańcowa zasłabła. Wiesz, ja ją jutro

przeproszę.

— Matka ci kazała?

— Nie, nikt nie kazał, ale tak wyszło... nieładnie.

48

— A ja nie!

— Mama mówi, że wujek powinien ci smarowanie wyprawić.

— No, no! — warknął Michał.

— Jutro pewno z matmy będę odpowiadać — martwi się znowu swoimi

sprawami Witek.

— Ta mądrala ci nie pomogła?

— Nieeee... coś ty? Nawet mi do głowy nie przyszło prosić ją.

— No to raz kozie śmierć — kpi Michał. — Zresztą, mogłeś jej do stołu

nie zapraszać.

— Dlaczego?... Przecież kuchnia jest dla wszystkich... I stół

wyszorowała, słyszałeś?

— Właśnie! Jeszcze nie rozumiesz, że wszystko przez nią? Przez to

szorowanie? Ona, ona wszystkiemu winna! Po co się wtrącała? Kto ją

prosił? Ale zobaczymy jeszcze, kto mądrzejszy! Mnie do wiatru

wystawiać? Ucho od śledzia!

— Długo wy tak będziecie jeszcze rajcować? — w szparę wionął

zagniewany szept pielęgniarki. — Żeby nie chora pani Leontyna, dałabym

wam pieprzu z papryką!... Wychodźcie! Żywo, prędko!...

Było już dobrze po północy, kiedy Michała obudziło dalekie i dziwnie

przerywane śpiewanie. Szybko domyślił się, kto tak koncertuje, i wybiegł

do drzwi. Były otwarte. Stała tam już pani Aniela, a na schodach mocował

się z mechanikiem Piotrowski. Wciągnęli pijanego i pomimo

gwałtownych protestów ułożyli na łóżku.

— Cicho! Cicho! — pielęgniarka zatykała mu usta Jaśkiem, polecając

jednocześnie Michałowi, aby zmoczył ręcznik w zimnej wodzie.

Rano o zwykłej godzinie zadzwonił budzik. Pan Czernik wstał z

uczuciem, że mu głowa pęka na ka-

49

wałki. Rozejrzał się po pokoju, ledwo odróżniając przedmioty w nikłym

jeszcze brzasku dnia, i zatrzymał wzrok na rozkładanym łóżku, gdzie z

rękami pod głową, smacznie i głęboko spał Michał.

Mechanik potarł czoło, podrapał się po głowie. Co to było wczoraj? O

czym to miał z siostrzeńcem porozmawiać? Michał coś przeskrobał?... Oj,

jak trudno przy takim potwornym bólu głowy przypomnieć sobie

cośkolwiek!

Nagle błądzące po ścianie spojrzenie napotyka plakat zawieszony kiedyś

przez panią Anielę na wprost łóżka. Alkohol twój wróg — głosi napis.

Zna go dobrze, co dzień przecież, chce czy nie chce, trafia nań oczami.

Ale dziś wydaje mu się odmieniony. Czyżby nie ten sam?... Ten sam,

tylko u spodu grubą czarną kreską dodane słowa: Wujek wroga się nie

boi... . Cicho, ciszej niż zwykle, zbiera się pan Czernik do pracy. Z pokoju

wychodzi na palcach, ostrożnie przymyka drzwi i za nic nie spojrzy na

siostrzeńca, chociaż wie dobrze: o tej godzinie Michał nie budzi się nigdy.

Witka nie na próżno dręczyło złe przeczucie. Matematyk od razu wyrwał

go do tablicy. Nie udało się „zapomnieć" pokazania zadań. Okrutna w

skutkach prawda ziała z nie zapisanych stron.

— Nie odrobiłeś?

— Tak... nie... bo nasza gospodyni zachorowała i...

— Znamy, znamy: po całej Warszawie szukałeś lekarstwa itd., itd. A

na wczoraj? Widzę, że na wczoraj zadania odrobiłeś. Samodzielnie?...

Witek zapewnił o tym z pośpiechem i gorliwością godną lepszej sprawy, a

nauczyciel łatwo dowiódł mu kłamstwa podyktowawszy na tablicy takie

samo zadanie.

— A więc przepisałeś? Od kogo? — pan Grzybowski

50

chciał wiedzieć całą prawdę. Ale Witek stał milczący, czerwony jak

ugotowany rak, z oczami utkwionymi w deski podłogi.

— Kto dawał Piotrowskiemu zeszyt do odpisania? Klasa milczała

solidarnie.

— Tak się tylko zapytałem, pro forma — pokiwał głową matematyk. —

Nie liczę, oczywiście, żeby mi o tym powiedział ktoś postronny, ktoś, że

tak powiem, niezaangażowany osobiście, ale sam sprawca mógłby

przecież okazać się odważny, prawda?... — ironizował. — Mógłby,

powtarzam, gdyby nim był. Niestety — westchnął — widocznie odwagą

nie grzeszy... Wobec tego musimy Piotrowskiemu pomóc inaczej. Kto

najbliżej niego mieszka?

— Najbliżej? Michał Kowalski — powiedział szybko Wieczorek.

— Tak ? No to, Kowalski! Akurat dobrze się składa, bo jesteś mocny w

matematyce, nauce mądrej i wspaniałej. Więc proszę cię, pomóż trochę

koledze. Chyba ci to nie sprawi wielkiego kłopotu?

Michał zakaszlał się tak okropnie, że trudno było usłyszeć odpowiedź, ale

pan Grzybowski nie wątpił, że była to odpowiedź pozytywna, i nawet za

nią podziękował.

Danka i Grażyna co chwilę wymieniały na ucho jakieś uwagi i dusiły się

po prostu śmiechem do samego końca lekcji, aż im nauczyciel zwrócił

uwagę. Jedna z nich na pewno była autorką podsuniętej Michałowi kartki:

Cud+miód+ryba+kit=ucho od śledzia.

Michał usiłował robić minę człowieka, który nie rozumie, o co chodzi. Ale

cała klasa nie miała najmniejszej wątpliwości, kto pomógł Witkowi w

ściąganiu.

Witek posępny, z nosem zwieszonym na kwintę, i Michał wściekły, że

znalazł się w głupiej sytuacji, nie zamienili ani słowa w drodze do domu.

51

Otworzył im spuchnięty od płaczu, ryczący Heniuś:

— Myszki zginęły! Jedna i druga!... Nie wiadomo, gdzie się podziały!...

— Nie wiadomo? — zapytał głośno Michał. — Wiadomo: Kisunia się po

nich oblizuje! Nie widzisz? — i wskazał syjamską kotkę nauczycielki,

która siedząc pod drzwiami jej pokoju raz po raz oblizywała mordkę

różowym językiem.

Takiego piekła jeszcze nie było!

Zmordowany głośnym płaczem Henio ustawał na parę minut, aby potem

wybuchnąć z nową siłą, a szlochał tak serdecznie, „że kamień wzruszyłby

się na pewno".

Pani Piotrowska za każdym szmerem przy drzwiach wejściowych

wyglądała na korytarz. Czekała na panią Tołłoczko, aby poinformować ją

o zbrodniczym fakcie, gdyż ani przez chwilę nie wątpiła, że białe myszki

padły ofiarą apetytu kotki.

Kiedy pani Janina, zmęczona po sześciu godzinach lekcji, otworzyła

zatrzask, Piotrowska natychmiast wyładowała na niej swoje

zdenerwowanie, spowodowane i stratą myszek, i płaczem Henia, i dwóją

przyniesioną ze szkoły przez Witka.

— ... a jeszcze to pani powiem — kończyła, energicznie gestykulując

przed twarzą oszołomionej i zaskoczonej nauczycielki — że jeżeli się

trzyma kota, to się go karmi! To mu się daje tyle jeść, żeby po cudzych

pokojach nie bobrował i nie żarł, co mu w łapy wpadnie!

Pani Tołłoczko drżącymi palcami ledwo zdołała odpiąć guziki zimowego

płaszcza i wyglądała, jakby za chwilę miała zemdleć.

Tak ją zastała Agnieszka, która ostatnich słów

52

Piotrowskiej wysłuchała na schodach, bojąc się wejść do przedpokoju.

— Ciociu! Co tu się stało? — pytała biegnąc z pomocą. Posadziła

ciotkę na kanapce, zdjęła jej boty, odwiązała wełnianą chusteczkę z

głowy i czym prędzej odmierzała na łyżeczkę walerianowe krople.

— Nie trzeba, daj spokój — słabo broniła się ciotka. — Mnie się

już żyć nie chce. Widzisz sama: co to za życie? Wracam zmordowana,

myślę: w domu odpocznę. A tu masz! Dom i spokój. To ponad ludzkie

siły... — podniosła obie ręce do skroni i obróciła twarz do okna,

wstydząc się łez.

Agnieszka krzątała się cichutko. Wybiegła nastawić herbatę, przygotowała

tapczan, ułożyła troskliwie ciotkę, wsunęła jej pod nogi gumowy worek

napełniony gorącą wodą i podała szklankę herbaty z cytryną, potem

wysunęła się na korytarz, ostrożnie zamykając za sobą drzwi.

„Gdzie iść? Co robić?" — myślała przytomnie, chociaż i dla niej

dzisiejszy powrót do domu był mocnym przeżyciem.

Henio wypłakał się już widocznie do końca, bo od dłuższej chwili nie było

go słychać. Ale z tej strony zagrażało chyba największe

niebezpieczeństwo, więc Agnieszka zastukała cichutko do Piotrowskich.

— Proszę! — odpowiedziała szorstko Piotrowska, patrząc z urazą i

zdziwieniem na młodą sąsiadkę.

— Ja... ja przyszłam przeprosić za naszą Kisunię. Heniu, nie martw się,

będą nowe myszki, obiecuję ci, tylko proszę, nie płacz. Ciocię strasznie

głowa rozbolała — dodała usprawiedliwiająco.

— Żadnych nowych myszek! — ucięła pani Irena. — Ja też mam już tego

wszystkiego dosyć. Mnie też głowa boli! A nie mogę sobie pozwolić na

odpoczynek.

— Może ja Henia zabiorę do kuchni i poczytam mu trochę — nie zrażała

się Agnieszka.

53

Henio okazał zainteresowanie propozycją, ale pani Piotrowska, już

łagodniejszym co prawda tonem, nie pozwoliła i na to.

Mechanik słyszał całą awanturę zza swoich drzwi. Michał chciał je nawet

uchylić, ale go wujek w porę powstrzymał. Więc chłopak garścią usta

sobie zatykał, żeby nie parsknąć śmiechem, a oburzonych gestów wujka

nie mógł zrozumieć ani rusz.

— I czego się cieszysz, wariacie? — pytał Czernik, kiedy za drzwiami

zapanował spokój. — Kobiety się przemówiły. No to co? Najlepiej wtedy

nie wtrącać się. A śmiać się nie ma z czego. Ciasno tu, co chwilę ktoś

komuś w drogę wchodzi i przeszkadza. Myszy, rzeczywiście, potrzebne

jak dziura w moście. Kocica je zeżarła, jasne, inaczej być nie może. .Żal

mi nauczycielki. Nasłucha się teraz do końca świata.

— Bo cała ta Agnieszka powinna kota pilnować! Kiedy ciotka jej

utrzymanie daje i dach nad głową, to niech się poczuwa, nie?

Pan Czernik uważnie spojrzał na siostrzeńca. Chciał coś powiedzieć,

szukał odpowiedniego słowa, nie spuszczając wzroku z chłopca, ale ten,

taki pewny siebie przed chwilą, nagle obrócił się, podszedł do szafki i

zaczął z niej coś wyjmować.

— A może to nie kocica? — zac