1

2

Dr.sc. Hamdi Mediu

KONTRIBUTI I NEXHMEDIN B. SEZAIRIT N ORGANIZATN NACIONAL DEMOKRATIKE

SHQIPTARE

abej

3

Autor:

Dr.sc. Hamdi Mediu

Recensent:

Mr. Qerim Lita Prof. dr. Zeqirja Idrizi

Radhitje teknike

Sami Beqiri

Lektor

Aqif Isaku

Botoi dhe shtypi abej - Tetov

4

R e c e n s i o n

NEXHMEDIN BESIMI SEZAIRI,

INTELEKTUAL DHE ATDHETAR I HARRUAR SHQIPTAR

Rrethanat politike t krijuara n Trevat Lindore e

Verilindore shqiptare menjher pas mbarimit t Lufts

s Dyt Botrore, nxitn inteligjencn e athershme

shqiptare t mendoj seriozisht pr themelimin e nj

organizate kombtare shqiptare, qllimi final i s cils do

t ishte lirimi dhe bashkimi i tokave t robruara

shqiptare me Shqiprin. Pr rrjedhoj, n fillim t vitit

1945 n Shkup u themelua Organizata Nacional

Demokratike Shqiptare. Themelues t ksaj organizate

ishin intelektualt dhe atdhetart e shquar shqiptar:

Azem Marana, Hasan Bilalli dhe Mahmut Dumani. S

shpejti organizats iu bashkngjitn edhe nj numr i

madh i intelektualve dhe atdhetarve shqiptar nga

Shkupi, Kumanova, Tetova, Gostivari, Dibra, Krova,

Struga, Manastiri, Resnja etj.

Vepra: Kontributi i Nexhmedin B. Sezairit n

Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare t autorit

Dr.sc. Hamdi Mediut, prbn nj punim serioz dhe me

rndsi t veant kombtare q i ka munguar

historiografis shqiptare. Vet titulli i librit l t kuptosh

se kemi t bjm pr nj personalitetet i cili ka ln

5

gjurm t thella n Lvizjen Kombtare Shqiptare para,

gjat dhe menjher pas Lufts s Dyt Botrore. Ai s

bashku me Shuaip Kamberin ishte themelues i orga-

nizats studentore Besa, pastaj njri ndr udhheqsit

e komitetit t Lidhjes II t Prizrenit pr qarkun e

Tetovs, dhe s fundi, antar i komitetit t NDSH-s pr

Tetov me rrethin. Si i till, n procesin gjyqsor t

zhvilluar n mars t vitit 1947 n Tetov, nga gjyqi

ushtarak u dnua me burg t rnd n kohzgjatje prej

18 vjetsh.

Autori pr rrumbullakimin e ksaj vepre, krahas

literaturs shkencore ka shfrytzuar shtypin e kohs,

faktorin njeri, burimet arkivore prfshi edhe fondin

personal t Nexhmedin Besimit.

sht nder dhe prgjegjsi e madhe t shkruash

nj vepr kushtuar nj personaliteti t shquar si sht

Nexhmedin Besimi, i cili tr jetn e tij ia kushtoi shtjes

s pazgjidhur kombtare shqiptare. Mirpo fal puns s

palodhshme hulumtues-krkimore, autori ia del me

sukses ta zbardh veprimtarin atdhetare jo vetm t

Nexhmedin Besimit, por edhe t shum atdhetarve tjer

nga Pollogu, si jan: Hafz Etem Tahiri, Xhevahir Veseli,

Mehmet Bushi, Jonuz Balla e shum t tjer, t cilt n

kushtet e athershme politike morn guximin q t`i prin

Lvizjes Kombtare Shqiptare, prkatsisht Organizats

Nacional Demokratike Shqiptare.

6

Autori Dr. Hamdi Mediu, pr nga metodologjia e

puns shkencore, librin prej rreth 130 faqesh tekst,

krahas pjess hyrse e ka pa t arsyeshme ta mbar-

shtoj si m posht: katr pjes, shtojca e dokumenteve,

prfundimi, burimet dhe literaturn e shfrytzuar dhe

prmbajtja.

Duhet t vn n dukje faktin se, n kt vepr,

Dr. Hamdi Mediu, prmes dokumenteve t shrbimeve

sekrete t athershme jugosllav-maqedonase: OZN-a dhe

UDB-, t cilat ai i paraqet si t plota dhe pa asnj

ndrhyrje, zbardh n trsi politikn antishqiptare t

autoriteteve komuniste t Shkupit e t Beogradit. Nj

politik e till, vemas do t zbatohej kundr inteligjencs

shqiptare, q si v n dukje edhe autori, at e

konsideronte armikun e prbetuar t tyre, prkatsisht,

t ashtuquajturs vetqeverisje socialiste. N kt

mnyr u veprua edhe kundr Nexhmedin Besimit, jo

vetm gjat vuajtjes s dnimit, por deri n shpartallimin

e federats s athershme komuniste jugosllave. Me

gjith presionin t papar psikik-fizik nga ana e

autoriteteve policore maqedonase, Nexhmedin Besimi

ngeli deri n fund besnik ndaj idealeve t NDSH-s, pr

ka dshmon edhe letra protestuese e t punsuarve

maqedonas n administratn e komuns s Tetovs,

drguar n vitin 1968 kryetarit t Kshillit Ekzekutiv t RS

t Maqedonis.

7

Duke mos dashur t futem n detaje, dshiroj t

theksoj se autori i veprs Kontributi i Nexhmedin B.

Sezairit n Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare,

prmes argumenteve t bollshme arkivore ka arritur t

zbardh kontributin atdhetar, n rrethanat e athershme

politike, duke krijuar nj imazh t qart mbi perso-

nalitetin e Nexhmedin Besimit.

N fund, prgzoj autorin pr punn e madhe q e

ka kryer me botimin e ksaj vepre me pesh historike,

duke i dshiruar q s shpejti t del me nj vepr tjetr

po kaq t rndsishme.

Mr. Qerim Lita

8

R e c e n s i o n

NEXHBEDIN BESIM SEZAIRI

Zhvillimi i ngjarjeve historike, pjesmars i t

cilve ishte populli shqiptar karshi popujve t tjer n ish

Jugosllavi, gjat Lufts s Dyt Botrore dhe ngjarjet me

pesh historike q popullin shqipatr e vun para dilemave

t mdha, posarisht lidhur me pjesmarjen e shqip-

tarve n kt luft si dhe pasojat katastrofale q i

psuan kta, sht tem trajtimi e Dr. Hamdi Midiut n

monografin e tij studimore Kontributi i Nexhmedin

Besim Sezairi.

Ky studim monografik sht fryt i puns

shumvjeare t autorit, i shkruar me nj stilt qart dhe

t rrjedhshm, dhe paraqet nj punim serioz, q

prmban nj problematik t ndieshme nga historia

shqiptare gjat dhe pas Lufts s Dyt Botrore, e q deri

m tash lexuesit dhe studiuesit e ksaj fushe nuk e patn.

Duke iu rrfyer nj pjese t faktografis historike

t kohs, e cila deri m tash pr qllime t caktuara

injorohej me prbuzje Hamdi Mediu e pershkruan

trajektoren q ka ndjekur populli Shqipatr n Jugosllavi t

cilt kishin krijuar substraktin dhe i kishin ndrgjegjsuar

ata pr domosdoshmrin e nj organizimi mbar-

popullor.

9

Patriott shqiptar q mbanin nj pesh t rnd

kombtare (sidomos antart e ONDSH-s dhe

simpatizantt e saj), gjithnj kan qen t rrezikuar pr

likuidimin fizik, pasiq shqiptart nuk kan pasur kurr

nj qendr ti mbroj. Ndrkaq, armiqt tan prreth nuk

kan pasur frig se do t psojn nga hakmarrja flak

pr flake ose dhmb pr dhmb. Kshtu q, sht nj

varg tepr i gjat i ndjekjeve dhe i vrasjeve t

atdhetarve e intelektualve t shquar sic ishte

Nexhbedin Besim Sezairi n kto 100 vitet e fundit, q

nga pavarsia e Shtetit Shqiptar. sht sakrifica q sht

dashur t paguhet, pa t ciln nuk sht liruar asnj

popull e asnj komb Shqiptart e mbetur jasht kufijve

etnik athher, asnjher nuk pushunan dhe nuk u

pajtuan me fatin e tyre t cilin ua imponoj koha dhe

forca, por ata duke kujtuar patriott e tyre e nje ndr to

edhe Nexhbedin Besimin gjithnj e mbajtn t ndezur

flakn e Lufts pr Pavarsi e Bashkim Kombtar. N kt

mnyr rrugtoj edhe pavarsia e Kosovs dhe konflikti n

Maqedoni, t cilat ende jan t hapura, sa pr ilustrim ua

prmendi tubimin n shkup t tre liderve shqiptar:

Kryeministrit t shqipris Z. Sali berisha, Kryeministrit t

Kosovs Z. Hashim Thai dhe Kryetarit t BDI-s Z. Ali

Ahmeti, me rastin e 100 vjetorit t Pavarsis s Shtetit

Shqiptar, t cilt njzri u dakorduan t punojn n

bashkimin e trojeve etnike shqiptare, q sht edhe nj

10

porosi e O.N.D.SH-s dhe antarve t saj, por ndr ne e

kishte brumosur Nexhbedin Besimi.

Gjithashtu autori erdhi n prfundim se historio-

grafia e deritashme jugosllave si dhe nj pjes e asaj

shqiptare me qllime ideologjike, kan br falsifikime,

keqprdorime dhe manipulime t shumta pr t treguar

se populli shqiptar, prmes organizimeve politike dhe

ushtarake gjat Lufts s Dyt Botrore, ishte kundr

lvizjeve lirimtare n Ballkan dhe n Evrop, dhe se

favorizonte okupatorin italo-gjerman. Kundr ktij

keqprdorimi t historis autori ofron nj varg

dokumentesh burimore arkivore si dhe subjektin njeri

pjesmarrs t ktyre ngjarjeve historike.

Kjo vepr paraqet nj kontribut t ri historiografik

lidhur me ndriimin e kontributit t Nexhbedin Besimit n

Luftn pr lirim e bashkim kombtar.

Andaj mbetemi borxhli ktyre figurave markante

dhe ngjarjeve t lavdishme t ksaj periudhe, jo vetm ti

prkujtojm e t shkruhet pr ta, por edhe tu ndrtojm

kudo prmendore, n grykat e famshme historike, n

sheshe, disa metra t larta dhe prgjithmon t nguliten

n kt trev t bekuar.

Prof. dr. Zeqirja Idrizi

Fakulteti i Shkencave Politike

Universiteti FON, Shkup

11

12

N VEND T HYRJES

Fillimi i Lufts s Dyt Botrore shqiptart nn

pushtimin e Mbretris jugosllave i gjeti n nj gjendje t

vshtir ekonomike, politike, arsimore, kulturore etj. T

dhnat e fundit q ofrohen nga disa historian shqiptar

tregojn se brenda periudhs 1919-1941, n universitetet

e Beogradit e t Zagrebit kishin diplomuar vetm 11

shqiptar, n mesin e tyre edhe Nexhmedin Besimi

Sezairi. Se n far gjendje t rnd ishte popullsia

shqiptare n at koh, m s miri e prshkruante Ali

Cungu, drejtor i Institutit Bujqsor n Kavaj, i cili n

tetor t vitit 1941 qndroi n Tetov pr ta shqyrtuar

gjendjen e arsimit shqiptar n Pollog. N raportin q m

pas ia drgoi Ministris s Arsimit Popullor t Qeveris

Shqiptare, ve tjerash shkruante: Shkolla asht fusha e

ushtrimit t rinis n mjeshtrin e t jetuemit mir e me

nder n qarkun e saj. Kur ka bam kt shkolla e ka krye

ma s miri misionin e saj. Por n Tetov, pr arsye t

disa rrethanave krijueme me shtrngesa nga sundues t

huaj, ky mision modifikohet n mnyr q t theksoj jo

aq fort kulturn pr se se sa kulturn arbrore. Msuesi

sllav i ndihmuar nga gjandari sllav, tregtari sllav, gjykatsi

sllav e nga tagrambledhsi sllav, ka mujt me i imponua

brenda nj kohe tridhjet vjeare gjuhn dhe

mentalitetin sllav gjith popullsis s ktij qarku. Pr me

e zvendsue kt gjuh dhe kt mentalitet n nj koh

13

sa ma t shkurt sht nevoja q msuesi t marr me

vete nj pjes t mjeteve t klasave shkollore, nj grup

nxnsish q duke u przie me rinin e atyre viseve t

prhapin mjetin kryesor t kulturs arbrore, gjuhn

shqipe.1

sht e rndsishme t vihet n dukje roli dhe

angazhimi i diplomacis s athershme t Mbretris

Shqiptare n ngritjen e vetdijes kombtare te popullsia

shqiptare nn Mbretrin Jugosllave. Ky angazhim erdhi

n shprehje, sidomos pas nnshkrimit t Paktit pr

miqsi, Tiran 26 nntor 1926 dhe menjher m pas

Pakti Aleanca e Mbrojtjes (22 mars 1927) midis

Shqipris dhe Italis, e q dukshm acaroi marrdhniet

politike midis Shqipris dhe Mbretris s athershme

Serbo-Kroato-Sllovene (Jugosllave)./2 Mbreti Ahmet Zogu

dhe qeveria e tij menjher ndrmorn aktivitete serioze

edhe n mbrojtjen e interesave nacionale t shqiptarve

n Kosov dhe viset tjera shqiptare n Jugosllavi. Pr kt

qllim u porositn prfaqsuesit diplomatik t legats

1 Qerim Lita, Dokumente: far i shkruanin studentt e Pejs inspektorit t Arsimit shqiptar, Koha, Shkup, 10 qershor 2013, fq. 14-15.

2 Masar Kodra, Shqiptaret e Maqedonis gjat Lufts se Dyt Botrore (1939-1944), Kumanov, 1996, fq. 5.; Arkivi Shtetror i Republiks s Maqedonis-Agjencia Shtetrore e arkivave t Kosovs, Politika e Mbretris Jugosllave ndaj shqiptarve dhe Shqipris, prmbledhje dokumente nn redaktimin e Qerim Lits, Shkup-Prishtin 2012, fq.7

14

shqiptare n Beograd si dhe t konsullatave n Shkup dhe

Manastir q t mbajn kontakte me krert shqiptar.

Njkohsisht, me mbshtetjen e drejtprdrejt t

autoriteteve qeveritare shqiptare u riaktivizua Komiteti i

Kosovs me Sali Vuitrnn n krye.3

N ndrkoh, n vitin 1935 n Beograd me ndih-

mn e Legats shqiptare themelohet organizata studen-

tore shqiptare, e njohur n historiografin shqiptare me

emrin BESA. Ndr themeluesit e organizats ishin edhe

dy studentt e athershm shqiptar nga Pollogu, Shuaip

Kamberi dhe Nexhmedin Besimi. Ja sesi e prshkruante

rolin atdhetar t Nexhmedin Besimit n organizatn

Besa nj agjent i UDB-s jugosllave: Q n fillim

brenda ksaj shoqrie n sken doli shovinizmi shqiptar-

madh. Me propozim t Esad Dokos, Nexhmedin Sezairit

/sot i dnuar nga grupi i NDSH-s/ Abdulla Saqipi e

ndonj tjetr, n njrn ndr mbledhjet e para n t ciln

kryesonte Abdylqerim Ibrahimi, u vendos q n mbledhje

t shoqats t flitet shqip. Meqense nj pjes e

antarve t shoqats nuk e njihnin gjuhn shqipe,

krkuan t flitet gjuha serbo-kroate, e cila ishte e

kuptueshme pr t gjith. Esad Doko dhe Nexhmedin

Sezairi u ngritn kundr ksaj dhe insistuan t flitet shqip,

3 Arkivi Shtetror i Republiks s Maqedonis Agjencia Shtetrore e arkivave t Kosovs, po aty fq. 9.

15

ndrsa ata q kt nuk e dshirojn mund ta lshojn

shoqatn4

Me prfundimin e Lufts s Dyt Botrore, n vitin

1945, n kuadr t Federats Jugosllave u formua

Republika e Maqedonis. Kjo republik u formua n nj

territor ku gjysma e popullsis prbhej nga shqiptar

autokton.5

Gjendja e rnd q u krijua n Kosov dhe n

trojet tjera t banuara me shqiptar, pas prfundimit t

lufts bri q aty t marr hov qndresa kundr shtypjes

dhe maltretimeve t pushtuesit t ri Jugosllav. Pr

organizimin e qndress popullore, pr prpunimin e

programeve e t krkesave t popullit shqiptar n trevat

e banuara me popullat shqiptare, u formuan dhe u

riaktivizuan grupe dhe organizata politike. Ndr Organi-

zatat m t rndsishme t asaj kohe ishte Besa

Kombtare dhe Organizata Nacional Demokratike

Shqiptare, e njohur n historiografin shqiptare me

shkurtesn NDSH, e cila shtrihej n tr rajonet t

banuara me shqiptar dhe n diaspor.6

Lidhur me veprimtarin politiko-ushtarake t

Organizats Nacional Demokratike t Shqiptarve n

Kosov e Maqedoni, jan br shum lvizje pozitive pr

4 . . - . . 10243, 5 Zeqirja Idrizi, Pozita e Shqiptarve n Maqedoni pas Lufts s Dyt

Botrore, Tetov, 2003. fq. 29. 6 Po aty, faq.30.

16

ndriimin e ngjarjeve me karakter kombtar t ksaj

periudhe.7

Kshtu pr mbrojtjen e territoreve etnike nga

hordhit ushtarake serbo-maqedonase dhe pr t

organizuar luftn e vendosur pr jetsimin e aspiratave

shekullore t popullit shqiptar pr bashkimin kombtar

n territorin e Maqedonis, nj grup aktivistsh dhe

atdhetarsh me Azem Morann n krye vendosn t

formojn organizatn Nacional Demokratike Shqiptare.8

Pas formimit t organizats s Shkupit, shpejt u

formua edhe n Tetov, shtrirja e organizats prfshiu

shum qytete t Maqedonis Veriperndimore.

7 Qerim Lita, KQ i NDSH-se dhe Azem Morana, Shkup, 2011, faq. 9. 8 Azem Morana u lind m 1923, n fshatin Moran t Karshijaks s

Shkupit. Prej orve t para t formimit t NDSH-s ishte antar dhe udhheqs politik i saj, prkatsisht sekretar. i Komitetit Qendror t NDSH-s me seli n Shkup. N veprimtarin e vet atdhetare ishte i patrembur. Bashkpunoi ngusht me Nexh-medin B. Sezairin si dhe shum atdhetar tjer nga mbar trojet shqiptare. Q.Lita, po aty. fq.

17

KONTRIBUTI I NEXHMEDIN BESIM

SEZAIRIT N ONDSH

E Djathta shqiptare ka pasur dhe akoma ka shum

figura t shquara t nacionalizimit t vrtet, t cilat pr

shum arsye kan mbetur, t thuash n harres apo

ndrkoh sht thurur nj imazh destruktiv nga persona

qllimkqij pr t'ua mohuar vlerat q kan pasur disa

intelektual shqiptar, q pas ardhjes s komunizmit n

fuqi n kto an t tokave shqiptare psuan shumica prej

tyre. Nj fat t till plot hidhrime dhe brenga e prjetoi

edhe intelektuali dhe atdhetari Nexhmedin B. Sezairi.

Nexhmedin B. Sezairi

18

Nexhmedin B. Sezairi rrjedh nga nj familje me

tradita kombtare. Lindi m 18 maj t vitit 1916, nga i ati

Hafs Besim Efendi Sezairi (1877-10.02.1953) dhe e ma

Shehzade (1885-27.06.1969). Nexhmedini ishte i martuar

me Atifete Alishemsi nga qyteti i Gostivarit.

Hafs Besim Efendiu ka pasur dy djem e tri vajza.

Djali m i madh, Remzi B. Sezairi i lindur m 20.10.1904-

09.11.1980, kurse djali i dyt, Nexhmedin B. Sezahiri.

Vajzat, Ibisha (1910-1990, e martuar n fshatin Pirok),

Ferdeze (1911-1981, e martuar n fshatin Negotin) dhe

m e vogla Naxhije B. Sezairi, (e martuar n fashatin

Pirok).

I ati i Nexhmedin B. Sezairit, Besim Efendi Sezairi

(1877-10.02.1953), i cili kulturn fetare dhe kombtare e

mori q n hapat e para t jets nga oda shqiptare, e m

von edhe si nxns i shkolls s mesme (medresen), ku

ra n kontakt me shum t rinj nga mbar trojet tona

shqiptare. Edukata fetare do t jet udhrrfyes e jets

s tij pr t nxn dije, si dhe pr t interpretuar vlerat

kuranore dhe besimin n zot.

I vetdijshm se pa shkollim nuk mund t ket

dije, dhe pa dije nuk mund t gjesh rrugn e drejt t

jets, ndaj, pr dije ai do t apeloj tek mbar qytetart

shqiptar q t`i prkushtohen shkollimit pa dallim gjinie,

duke e konkretizuar s pari n gjirin e familjes s vet,

duke ln nj numr t madh niprish, strniprish e

strmbesash me shkollim, prej arsimtarve e deri tek

19

doktor shkencash t t gjith profileve. M pas ndikoi

shum n nxitjen e shkollimit t fmijve n mbar

rrethinn ku ai jetoi.

Kujtesa pr Besim Efendiun, na dshmon duke

riprsritur edhe fjalt e tij: Dija dhe qytetrimi jan dy

shtyllat kryesore q bhen gjenerator t lvizjeve t

mdha, qofshin ato kombtare apo fetare.

Gjat jets s tij si npuns fetar (imam n fshatin

Pirok), q nga viti 30.08.1930 gjer n vdekjen e tij m

1953, pos obligimeve fetare, ai pati edhe rolin e ofiqarit,

duke u dal n ndihm qytetarve pr t`i gzuar t

drejtat e tyre n kuptimin administrativ n Pirok dhe

fshatrave prreth. Ata q nuk ia donin t mirn e ksaj

popullate, duke e vrejtur autoritetin dhe rolin e Besim

Efendiut q gzonte n shoqri, jo vetm personalitetit t

tij, por edhe pasardhsve do t`iu hakmerren n mnyra t

ndryshme, e n veanti t birit Nexhmedinit, duke e

burgosur dhe duke e maltretuar si nj atdhetar dhe jurist

i par i diplomuar n trevat e ksaj ane, q t mos luaj

rolin e mbrojtsit t s drejts qytetare dhe kombtare.

Nuk do portret t veant zoti Besim Efendiu,

ngase shtati i tij u shkri n mesin e popullats s ksaj

ane, dhe t gjith ata q patn vesh e sy ecn drejt rrugs

q trasoi ai, si n aspektin fetar, po ashtu n at arsimor

e kombtar. Edhe sot e ksaj dite gjallron portreti i tij si

20

sinonim i asaj q shpie drejt dijes, arsimimit dhe zgjidhjes

s shtjes kombtare.9

Besim Efendi Sezairi

Nexhmedini shkolln fillore e kreu n vendlindje,

kurse shkollimin e vazhdoi n Medresen e Isa beut n

Shkup (Drzhavna velika medrese Kralja Aleksandra I u

Skoplju), shkollimin e mesm e mbaroi n vitin 1935/36.

9. Bised me nipin e Nexhmedin B. Sezairit, Irfan B. Sezairi, me dat 03.11.2012.

21

Menjher vazhdon studimet n Beograd n fakultetin e

drejtsis dhe m 09 nntor t vitit 1940 mbaron me

studimet, kurse diplomn e lshuar nga Universiteti i

Beogradit e pranon m 03 maj t vitit 1943, me numr

rendor 815.

Prej dats 06.04.1941 deri m 15.08. t vitit 1942

u burgos nga okupatort fashist dhe n kt periudh

qndroi n llogoret e Gjermanis dhe Italis.

Nexhmedi B. Sezairi ishte antar i shoqats

bamirse shqiptare Merhamet n Mitrovic t Repu-

bliks s Kosovs, si antar i ksaj organizate bamirse

dha nj kontribut t bollshm pr popullin shqiptar.

Libreza e antarsis s Sh.bamirse Merhamet

22

23

Diploma e Fakultetit

Indeksi i N.B. Sezairit

Indeksi i N. B. Sezairit

24

Q n moshn e rinis ka vrejtur padrejtsit

ndaj popullit shqiptar, t cilat n mnyr institucionale

dhe me qllime t caktuara i bnte regjimi i asaj kohe.

Kto padrejtsi, si: diskriminimet n fushn e arsimit,

kulturs, punsimit, burgosjet, torturat, presionet q

bheshim ndaj popullats shqiptare pr shprngulje n

viset e Turqis, dukuri q ndodhnin edhe n viset tjera t

banuara me shqiptar, jo vetm n Tetov e rrethin,

Nexhmedini i prjetonte thell n shpirt.

Shtypjet e popullit shqiptar nga regjimi i ksaj

kohe, ishin br preokupim shpirtror dhe kombtar i

Nexhmedin B. Sezairit, duke menduar pareshtur sesi t

lirohej populli i tij nga politika kolonizuese dhe

asimiluese sllave. Pr kto arsye Nexhmedin B. Sezahiri

qysh n moshn e re kishte krijuar nj aversion dhe

urrejtje ndaj regjimit t Mbretris Jugosllave.

Kujtimet nga Zotri Daut Ibrahimi nga fshati Pirok

pr personalitetin e Nexhmedin B. Sezairit.

I lartprmenduri Nexhmedin, djali i Efendi Besimit

n vitin 1944-45 ishte nj ndr gjasht shqiptart e

rajonit m t gjer t Maqedonis Perndimore q

kishte kryer fakultet n kohn e mbretris Jugosllave, t

quajtur si Jugosllavia e S.K.S. Sa m kujtohet n at koh

intelektual shqiptar q kishin kryer fakultet mund t

numroheshin n gishta. N rajonin e Maqedonis

Perndimore me fakultet t kryer ishin vetm kta

persona:

25

1. Dr. Nexhat Agolli - jurist nga Dibra,

2. Kadri Salia - jurist nga Gostivari,

3. Nexhmedin Besim Sezairi - jurist nga f. Pirok,

4. Zyrap Haxhihasni - mjek nga f. Pirok,

5. Shoip Kamberi - jurist nga f. Gajre dhe

6. Xhafer Sulejmani - mjek nga Tetova

Sa i prket Nexhmedin B. Sezairit nga fshati Pirok,

ai n kohn e okupacionit Italian t vendit ton, vitet

1942-1943, ka punuar si jurist n prefekturn e Tetovs,

jo me ndonj funksion t dalluar, por si nj npuns i

kategoris s mesme, gjegjsisht si noter. Pas lirimit t

vendit nga okupatori fashist italian dhe ai gjerman, t vitit

1944-1945, Nexhmedini inkuadrohet n administratn e

rrethit t Tetovs, n detyr periferike dhe jo t

profesionit t tij prkats.

Nexhmedin B. Sezairi gjat vitit 1946 pr shkak t

pjesmarrjes s tij n organizatn-lvizjen Nacional

Demokratike Shqiptare (NDSH), si shum intelektual

tjer shqiptar t athershm, nga diktatura e pushtetit

edhe regjimit t egr komunist burgoset dhe dnohet me

m shum se 10 vjet burg. N burgun famkeq t

Idrizovs dergjet afr 9 vite, dhe sa m kujtohet m nj

amnisti t vogl n vitin 1955 ose 1956 lirohet prej

burgut.

Pas lirimit nga burgu punsohet n Gjykatn pr

kundrvajtje n komunn e sapoformuar n fshatin

26

Zherovjan rrethi i Tetovs. Po n kt komun n vitin

1962 ose 1963 Nexhmedini emrohet sekretar komune.

N kt mandat pune n Komun un Daut Ibrahimi kam

qen i zgjedhur nga Kuvendi i komuns Kryetar i Komuns

s Zherovjanit. Sa i prket detyrs si kryeshef i

administrats n Komunn e Zherovjanit, mund t them

se Nexhmedini e kryente detyrn me nj prgjegjsi dhe

me nj profesionalizm t nivelit m t lart cilsor.

Me kalimin e kohs, n vitin 1965, sistemi komunal

q u formua n at koh sipas konceptit t ideologut dhe

teoricienit Jugosllav t athershm Eduard Kardelit u

suprimua, thn m thjesht, komunat rurale u

ndrpren, kshtu q n t gjith rajonin e Pollogut u

formuan vetm dy komuna dhe at, ajo e Gostivarit dhe

Tetovs dhe me kt rast territori i Komuns s

Zherovjanit iu bashkngjit Komuns s Tetovs. N at

koh disa nga npunsit e Komuns s Zherovjanit u

sistemuan n administratn e Komuns s Tetovs,

ndrsa disa npuns fituan t drejtn e pensionit

administrativ, kurse nj numr m i vogl i npunsve u

vet punsuan n forma t ndryshme. Sa i prket

Nexhmedin B. Sezairit ai u inkuadrua n administratn e

Komuns s Tetovs dhe u emrua nnsekretar i

27

komuns. N kt vend pune, sa m kujtohet, ngeli derisa

pr shkak t moshs u pensionua.10

Pas kapitullimit t Jugosllavis mbretrore nga

forcat gjermane, Tetova me rrethin dhe pjesa m e

madhe e territoreve t banuara me shqiptar n

Maqedonin e sotme Perndimore, n baz t marr-

veshjes gjermano italiane mbeten nn administrimin

Italian.

Organizimi i administrats Italiane n territoret

shqiptare, edhe pse ishte okupuese ka qen shum m

progresive dhe m e avancuar n krahasim me at t

regjimit t Beogradit, pasi q n kt koh pr her t

par filluan t hapeshin shkollat n gjuhn shqipe; u

vendos administrata n gjuhn shqipe, valonte flamuri

kombtar. Pr her t par shqiptart e ktyre anve

filluan t msonin pr kulturn, traditat dhe historin

kombtare.

N kt mnyr te nj popull i shtypur shekuj me

radh, fillon nj ndrgjegjsim dhe vetdijesim kombtar,

i cili rezulton me mbrojtjen e kufijve administrativ dhe

me bashkimin e nj pjese t trojeve etnike n nj shtet t

natyrshm shqiptar sipas platforms s Ballit Kombtar.

10 Disa kujtime modeste pr Nexhmedin B. Sezahirin, nga Daut Ibrahimi, (i lindur m vitin 1928 ) pensionist, nga f. Pirok, t marra me dat 12.12.2012.

28

NEXHMEDIN B. SEZAIRI n vitet e studimeve n Beograd

29

Nexhmedin B. Sezairi duke qen i frymzuar me

ndenja kombtare, ka dhn nj kontribut t jasht-

zakonshm pr formimin e Organizats Nacional

Demokratik t Shqiptarve (O.N.D.SH.).

30

RRETHANAT POLITIKE

Sasia e fitores s arritur t shqiptarve nn

sundimin e huaj me sakrifica t mdha dhe me gjakun e

derdhur t shum brezave, nuk i realizoi aspiratat

shekullore t popullit t robruar. Por edhe kjo fitore

pjesore nuk sht rezultat i nj gjenerate t nj harkut

kohor, por sht rezultat i disa gjeneratave t nj

periudhe t gjat historike, gjenerata t cilat e flijuan

jetn pr lirin dhe pavarsin e Atdheut ton. Mirpo,

ne do t fillojm me ngjarjet t ndodhura pas Lufts s

Dyt Botrore.

Tentativa e par shqiptare pr lirimin kombtar

nga pushtuesit serbo-sllav n Jugosllavin socialiste ka

qen formimi i Komitetit t par n prbrje t ktyre

antarve: Feti Selanica, Shoip Kamberi, Mendu Mustafa,

Usein beg Deralla.

N nj mbledhje t mbajtur n Komunn e

Tetovs, personat e lartprmendur ishin t zgjedhur nga

popullata vendase. Pas nj jave u thirr nj konferenc ku

u plotsua komiteti edhe me dy antar t rinj: Selman

Shoipi dhe Rexhep haxhi Ferati./11 Komiteti e kishte tr

qeverisjen e vendit n duart e veta. Antart e komitetit

t dyt ishin: Ali Raifi, Abas Mejdiu, Minir Tershana, Jakup

Adili dhe Ismail Emini. Ky komitet veproi nj muaj e

11 Jovan Pavllovski Sudenjata kako posleden poraz, Tetovo, 1979, fq. 287.

31

gjysm dhe brenda ksaj kohe u zgjodhn edhe katr

antar t cilt do ta prfaqsonin Tetovn n kuluaret e

Tirans pr qeverisjen e ardhshme t Tetovs: Abas

Mujdini, Sherif Mina, Usein Beg Deralla dhe Qashif Aliu,

pas ardhjes s tyre nga Tirana Komiteti u reformua dhe

n vend t Minir Trshans u emrua kryetar Shoip

Kamberi.

Antart e komitetit t tret ishin: Shoip Kamberi,

Nexhmedin B. Sezairi, Jusuf Jaja, Ali Raifi dhe Islam

Zhelina. Ky komitet kishte pr detyr t mobilizoj

popullatn vendase pr mbajtjen e rendit dhe mbrojtjen

e qytetit nga partizant.

Organizata e NDSH-s(1945) n krye me Azem

Morann, Gjon Sereqin, Mahmut Dumanin, Ibrahim

Kelmendin, Nexhmedin B. Sezairi etj./12

Organizata e dyt n radh q u ngrit kundr

okupatorve serbo- malazezo-maqedonase, ka qen ajo e

vitit 1948 kur u shpall Rezoluta e Informbiros kundr

udhheqjes jugosllave n krye me Josip Broz Titon. Nj

numr i komunistve shqiptar duke u thirrur n

Rezolutn e Konferencs s Bujanit (31 dhjetor 1943 deri

m 2 janar 1944), ku u morn vendimet pr zgjidhjen e

drejt t shtjes s trevave t okupuara shqiptare,

shpresuan se tani ishin krijuar rrethanat e volitshme pr

bashkimin e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare me

12 Po aty, faq. 288.

32

Shqiprin. Personalitetet m t dalluara t ksaj lvizjeje

kan qen Omer erkezi, Xhafer Kodra, Shaip Mustafa

etj.

Pas Marrveshjes s Mukjes (1943) kundr Ballit

Kombtar si forc politike kombtare zhvillohet nj

fushat komprometuese, duke e akuzuar drejtprdrejt si

bashkpuntore t fashizmit dhe pas ksaj do t lind

nevoja q krert e saj t mblidhen dhe me ndihmn e

misionarve diplomatik t shrbimeve informative

angleze, n nntor t vitit 1943 n Gjakov t iniciohet

formimi i Organizats Nacional Demokratike Shqiptare.

Kjo lvizje sikurse edhe Balli Kombtar veprimtarin e vet

e ndrlidhte me persona q ishin t orientuar nga

ideologjia perndimore, si ajo e Anglis, SHBA-ve,

Francs, Turqis etj. Dhe gjat tr kohs q vepruan n

ilegalitet patn prkrahjen e tyre morale.

Gjendja e rnd q u krijua n Kosov dhe n

trevat e tjera shqiptare pas prfundimit t Lufts s Dyt

Botrore, pas tradhtis dhe gjenocidit t papar q bn

dhe po bnin ndaj popullit shqiptar forcat e instaluara t

sistemit t ri jugosllav, bri q t marr hov rezistenca e

popullit shqiptar kundr shtypjes dhe okupuesit t ri.

Pra, ndrkoh q Tirana zyrtare nuk parashihte

asnj veprimtari pr Shqipri Etnike, Beogradi dhe Shkupi

po vendosnin pushtetin ushtarako-policor n Kosov e

Maqedoni, duke prshkallzuar do dit e m shum

reprezaljet dhe dhunn fizike. Shaban Polluzha pat dhn

33

nj shembull tejet domethns pr rrezikun e madh q

krcnonte trojet shqiptare, por kryengritja e tij n

pranvern e vitit 1945 u shtyp me zjarr e hekur prej

ushtrive nacionallirimtare t Beogradit e Tirans.

Edhe n trevat e Maqedonis Perndimore

mbaheshin ende n kmb disa eta lufttarsh t udh-

hequr prej Xhem Hass, Aqif Reanit, Lok Llakavics,

Bajram Dobrdollit, Syl Hotlls etj. Por edhe kto eta u

rrethuan e u asgjsuan me nj terror shtetror t papar

askund n histori.

Edhe pse viset shqiptare prbnin nj kontinuitet

gjeografik dhe historik, ato n kundrshtim t plot me

Kartn e Atlantikut si dhe Deklaratn e Teheranit, u

ndan midis njsive federale t Serbis, Maqedonis dhe

Malit t Zi. N kt mnyr zemrimit mbarkombtar t

shqiptarve t ktyre trevave i duhej dhn me shpejtsi

nj kahe veprimi pr organizimin e qndress popullore.

Tekefundit m mir se dokush interesat e shqiptarve

mund ti mbronte Lvizja Nacional Demokratike

Shqiptare.

Organizatat q lindn dhe u rritn npr etapat e

ksaj lvizjeje, pavarsisht prej programit q udh-

hiqeshin n thelb synonin lirimin e tokave shqiptare nga

Jugosllavia e Titos dhe bashkimin e tyre n nj Shqipri

Etnike. Organizimi i ksaj lvizjeje n Shkup e rrethin i ka

fillimet e veta n nntorin e vitit 1944, ather kur

nacionalistt shqiptar t Maqedonis e parashihnin

34

tejet t vshtir lirimin e trojeve shqiptare. Por ky

organizim do t merrte form m t plot n janarin e

vitit 1945.

Nexhmedin B. Sezairi

N dyqanin e vogl t Qemal Sknderit n ato dit

plot terror sllavo-maqedonas, shiheshin ende disa prej

burrave t shquar t atyre anve si: Azem Morana, Mulla

Idrizi, Halim Orana, Mehmet Bushi etj. Dokumente t

publikuara edhe m par flasin pr at se grupi i par

ilegal i ksaj lvizjeje n qytetin e Shkupit ishin pikrisht

35

Hasan Bilali, Azem Morana dhe Qemal Sknderi.

Ceremoniali i fsheht sht kryer pikrisht n mbrmjen

e 28 janarit 1945 n shtpin e Qemalit./13 Betimin

solemn e lexonte Hasan Bilali, ndrsa Qemal Sknderi dhe

Azem Morana prsrisnin: Betohem n Kuran, n flamu-

rin kombtar dhe n arm se do t punoj me besni-kri e

sakrific me mim t jets pr kombin shqiptar dhe pr

bashkimin e tokave shqiptare n Shqipnin Etnike.

N takimin e fsheht t 28 janarit 1945, Qemal

Skenderit do ti ngarkohej pos t tjerave detyra pr kriji-min

e grupeve ilegale pr ti dhn lvizjes dimensione t reja.

Organizata Nacional Demokratike Shqiptare edhe

pasi prfundoi lufta do ta vazhdoj aktivitetin e vet. N

fillim t vitit 1945 formohet ilegalisht ONDSH-ja. Kjo

organizat hap nj kaptin t re n lvizjen pr lirim dhe

bashkim kombtar. Mirpo pas vitit 1945 rrethanat dhe

kushtet kishin ndryshuar, andaj imponohej nj strategji e

re veprimi.

ONDSH-ja ishte nj organizat me program t

qart dhe me aspirata po ashtu t qarta politike

kombtare, q bazoheshin n traditn e beslidhjeve t

mome shqiptare. Pas nj aktiviteti t dendur t

atdhetarve, m von n janar t vitit 1945 arrihet q n

Prizren t formohet Komiteti Qendror i NDSH-s, me t

cilin fillon organizimi i ri politik e ushtarak i shqiptarve.

13 Qerim Lita KQ i NDSH-s dhe Azem Morana, Shkup, 2011,

fq,66.

36

ESAT SULEJMAN SELMANI, PIROK

U lind m 1897, nga i ati Sulejmani dhe e ma

Razije, kurse u nda nga jeta m 10 Nntor t vitit 1976.

Esat S. Selmani pasi ishte i njoftuar me situatn n

vend pr formimin e komitetit t Organizats s N.D.SH-

s nga ana e Memet Bushit, Xhevahir Vejseli dhe

Nexhmedin Sezairi. Esat S. Selmani u dha nj mbshtetje

dhe i prkrahu n kt rrug t shenjt q kishin marr

kta atdhetar e patriot t kombit.

37

Esat S. Selmani njkohsisht mori pjes n takimin

e dyt q u mbajt n shtpin e Etem Hafz Tahirit n

Reic t Madhe.

N kt mbledhje themelohet Komiteti i NDSH-s

pr Tetovn dhe rrethinn e saj, si dhe zgjodhn kryesin

e Komitetit. Kryetar zgjodhn Mehmet Bushin, zvends

kryetar Junuz Balln, kurse sekretar zgjodhn Nexhmedin

B. Sezairin dhe Hafz Etem Tahiri antar, prve q

zgjodhn kryesin Kuvendi mori vendim q t:

1. Themelohen nnkomitetet e NDSH-s n t

gjitha vendbanimet shqiptare t rajonit t

Tetovs, t cilt do t prbhen prej 5

antarve.

2. T mblidhen ndihma materiale dhe financiare

pr mirmbajtjen e nnkomiteteve, zyrat,

shpenzimet e rrugs s korrierve, t cilt do t

mbajn lidhje me K. Qendror t Shkupit dhe

komitetit t Gostivarit.

3. T themelohen njsi ushtarake.

N fund t mbledhjes u ndan detyrat, t cilat

prfshinin aktivitetet n t ardhmen pr afirmimin dhe

zgjerimin e organizats n vendbanimet tjera t rajonit t

Tetovs.

Nexhmedin B. Sezairi mori prsipr rajonin prej

Tetove n Gostivar, q t`i realizoj detyrat e marra nga

komiteti, q t organizoj minietat pr mbrojtjen e

popullats shqiptare nga hordhit partizane, dhe at

38

fshatrat: Pallisht, Kamjan, Bogovin, Pirok, Urvi,

Gradec, Negotin, Llomnic, Gorjan, Rakovec. N kt

aktivitet Esat S. Selmani i ka dhn nj mbshtetje t pa

rezerv Nexhmedinit pr realizimin e ktyre detyrave t

marra nga ana e komitetit N.D.Sh.

39

VEPRIMTARIA E KOMITETIT T NDSH-S

N TETOV DHE RRETHIN

N frymn e dekalogut t Ballit Kombtar t

shkrir n programin e Lidhjes s dyt t Prizrenit q u

mbajt n shtator 1943-44, n fillim t tetorit t vitit 1944

n Tetov u mblodhn disa personalitete t nacio-

nalizms shqiptare, antikomunist t prbetuar pr t

shqyrtuar mundsin e formimit t NDSH-s.

Pas formimit t Komitetit Suprem t Kosovs t

Adem Gllavics m 1 Dhjetor t vitit 1944 lindi ideja q

edhe n Shkup t formohet nj organizat Politiko-

ushtarake, e cila do ta udhhiqte lvizjen e rezistencs

shqiptare.

ONDSH-ja menjher pas formimit t saj filloi

misionin e vet t shenjt. Detyrat q ia parashtruan

vetvetes ideologt e organizats nuk ishin t lehta,

mirpo fal angazhimit dhe vendosmris s tyre shpejt

do t arrihen edhe rezultatet e para./14

N kuadr t organizimit sa m t mir politiko-

ushtarak, n fillim t muajit tetor t vitit 1944, Xhafer

Deva kryetar i komitetit Qendror t Lidhjes s II t

Prizrenit, viziton qytetin e Tetovs, Gostivarin dhe

Shkupin, i cili u prit nga autoritetet vendore me nderime

m t larta. N kuadr t ksaj vizite n Tetov mbajti

mbledhje Komiteti i qarkut t Tetovs t Lidhjes s II t

14 Q. Lita, KQ i NDSH-s dhe Azem Morana, Shkup, 2011, faq, 121.

40

Prizrenit, ku me krkes t Xhafer Devs bhen disa

ndryshime n kt udhheqje, ku numri i tyre shtohet pr

tre antar, kshtu Komiteti qarkor i Tetovs prbhej

nga Shoip Kamberi, Jusuf Jahja dhe Islam Izahiri nga

Tetova./15

N kuadr t Lidhjes s II t Prizrenit funksiononte

Rinia Nacionaliste shqiptare, e cila formohet me

iniciativn dhe angazhimin e Mentor Qokut, Remzi Beut

nga Struga, Shemsi Hatipit dhe Shoip Kamberit.

Udhheqja e ksaj rinie n momente m t vshtira do t

arrij q t organizoj popullatn shqiptare, sidomos at

rinore duke e inkuadruar n formacionet ushtarake./16

Filloi prfshirja e shum msuesve, hoxhallarve,

intelektual dhe shum nacionalist shqiptar t

antarsohen n Organizatn NDSH. Pr formimin dhe

fillet e aktivitetit t mir t organizats do t informohen

qarqet patriotike n Tetov dhe Shkup, t cilat do t`i

hyjn nj organizate t fsheht me detyr parsore: t

deprtoj n Brigadn e Shtat Shqiptare t Maqedonis

dhe t nxiste rebelimin e saj pr tiu bashkuar lufts s

Drenics udhhequr nga Shaban Polluzha./17

Patriott shqiptar: Hasan Bilalli, Hafz Hetem

Tahiri, Mahmut Dumani, Azem Marana, Jonuz Balla,

Ibrahim Hakiu, Memet Bushi, Halim Orana, Demir

15 Po aty, faq. 47. 16 Po aty, faq, 48.

17 Po aty, faq.121.

41

Shabani, Xhemail Bllaca, Hafz Beqiri, Qemal Skenderi,

morn vendimin pr formimin e organizats politiko-

ushtarake me nj shartim t emrit Organizata Nacional

Demokratike Shqiptare me shkurtesn ( NDSH). 18

Azem Marana dhe Xhavit Abdullai ran n kontakt

me Xhevahir Vejsel Shaqirin, i cili ishte antar i

besueshm i organizats q m hert. Gjat biseds q

kan zhvilluar mes veti Xhevahir Vejsel Shaqiri i ka

informuar pr aktivitetin e marr pr formimin e

komitetit t NDSH-s n Tetov.

Disa dit pas vizits q ia bri Azem Marana

Tetovs dhe Gostivarit, Jetish Vishi shkon n Shkup ku

takohet me Azem Marann dhe e njofton se antart e

NDSH-s i kan kryer t gjith paraprgatitjet pr

themelimin e NDSH-s n Tetov, prndryshe Jetish Vishi

ishte msues n fshatin Zhelin, q njkohsisht ishte

edhe antar i organizats.19

Komiteti i par q u formua n Tetov ishte i

formuar prej ktyre antarve: Feti Selenica, Shoip

Kamberi, Menduh Mustafa dhe Husein Deralla.20 N nj

tubim qytetarsh q u mbajt n lokalet e Bashkis s

Tetovs dhe u zgjodhn kta personat e lartprmendur.

Pas nj jave u thirr prsri tubim ku u zgjerua antarsia

18 Fejzi Bojku, Tet dit gjykimi, dnime edhe me vdekje Flaka Vllazrimit Shkup, 27.2.1995,f.11. 19 Deklarata e Jetish Vishit, Tetov 1997.

20 Gazeta Nova Makedonia, 03.06.1945.

42

e Komitetit me dy antar t rinj, edhe at me Selman

Shoipi dhe Rexhep Haxhi Ferati.21 Qllimi i ktij komiteti

ishte q ta mbroj popullatn Shqiptare nga hordhit

serbo-maqedonase t cilt masakronin popullatn e

pafajshme Shqiptare. Antart e komitetin t dyt t

Tetovs ishin: Ali Raifi, Abas Mejdiu, Minir Trshana,

Jakup Adili dhe Ismail Emini, kurse antart e komitetit t

tret u zgjodhn: Shoip Kamberi, Nexhmedin Besim

Sezairi (Pirok), Jusuf Jahja, Ali Raifi dhe Islam Zhelina.

Detyra kryesore e ktyre patriotve t komitetit ishte: t

organizojn mbrojtjen e Tetovs me rrethin prej

hordhive serbo-maqedonase.

N kt periudh Shoip Kamberi s bashku me

antart tjer t komitetit, botojn gazetn Zani i Sharit

, ku popullata e Tetovs me rrethin njoftohet pr s

afrmi me ngjarjet aktuale.22

Me vendosjen e regjimit totalitar e policor t PKJ-

s, i cili nuk lejonte pluralizmin politik, e vetmja mnyr

pr t`i br rezistenc terrorit ishte formimi i organizats

sekrete politike ushtarake.

Azem Marana dhe Xhavit Abdullai n Tetov

takohen me Xhevair Vejselin-Shaqirin, i cili i informon pr

aktivitetin e NDSH-s n Tetov, q pastaj Xhevair Vejseli

21 Sudenjata kako posleden poraz J.Pavlovski, Tetov, 1979, fq. 287. 22 Gazeta Nova Makedonia, Shkup 1945.

43

s bashku me Memet Bushin, Junuz Balln formojn

komitetin e NDSH-s n Tetov.

Pas nj diskutimi t gjat q bn kta patriot,

Azem Morana krkoi prej Xevair Vejselit q t`i ofroj nj

njeri t besueshm nga Gostivari. Xhevair Vejseli i

propozoi Azemit q n Gostivar t bisedohet me Nexhadi

Purde, sepse ky person nga natyra sht nacionalist i

vrtet. N fund t biseds q zhvilluan mes veti, Azemi e

njofton Xhevairin pr mbajtjen e kongresit t NDSH-s n

Shkup, duke ia dorzuar vendimet e kongresit q t`i

shqyrtojn antart e komitetit t NDSH-s t Tetovs, ku

kta antar do t veprojn n baz t ktyre

vendimeve.23

N rezolutn e kongresit t mbajtur n Shkup u

solln dy dokumente t rndsishme pr organizatn e

NDSh-s. N njrin dokument ishte programi organizativ i

NDSH-s q ishte prgatitur nga kapiteni Hysni Rudi,

kurse dokumenti tjetr ishte programi politik i

organizats s NDSH-s, i cili prmbante pes pika.

Dokumenti i par paraqiste skemn e organizats

ku parashihej q n do qytet t formohen komitete.

Komitetet e qyteteve i raportonin Komitetit Qendror n

Shkup, komitetet e qyteteve e kishin pr detyr t

formojn komitete npr fshatrat, t cilt do t`i

raportojn komitetit t qytetit. do komitet duhej t

23 Azem Morana dhe NDSH, botim publicistiko historik, Dr. Daut

Bislimi Shkup 1997.

44

prbhej prej katr antarve edhe at: kryetar, sekretar,

arktar dhe fols. Antari i katrt do ta luaj rolin e

sigurimit dhe do t vendos pr antarsimin e t

interesuarve n organizat, kurse detyra e komiteteve t

fshatrave ishte q t formojn mini-eta t cilt do t

armatosen, dhe se kta eta do t paraqesin forcn

ushtarake t Organizats NDSH-s.24

Ndrkaq dokumenti i dyt q paraqiste program

politik q prbhej prej pes pikave, dhe at:

- Liri dhe pavarsi t plot me t drejt

vetqeverimi n baz t vullnetit t shfaqur lirshm.

- Nn tokat shqiptare (ku banojn shqiptart me

60% pa dallim se si emrtohet krahina e vendi dhe nga

kush sht i pushtuar.

- Lvizja nuk ka qndrim armiqsor kundr asnj

populli fqinj apo ndonj partie politike, vetm insiston q

n mnyr t kulturuar dhe me arm do t prpiqet t

arrijn idealet shekullore t kombit shqiptar q t jet i

lire dhe vet sundues n shtet t vet n kufi etnik.

- Pasi t vendosen kufijt etnik pa marr parasysh

tjerat kushte t kufijve edhe at: strategjik, ekonomik,

politik etj. n mnyr miqsore do t shkmbehet

popullata e pakicave nacionale, duke trhequr shqiptart

24 Azem Marana dhe veprimtaria e NDSH-s n Maqedoni,Botim publicistiko-historik, Dr.Daut Bislimi, Dr. F. Shabani, Qerim Lita. Shkup,1997.

45

q do t mbeten jasht kufijve n vend t atyre q do t

shprngulen dhe t prcillen jasht.

- N koh paqeje Lvizja nuk do t pushoj, por do

t vazhdoj si shrbim roje t t drejtave t popullit

shqiptar, si t atyre t brendshm, ashtu edhe atyre t

jashtm, ndrkombtare, duke u organizua pr regjim me

t vrtet demokratik dhe pr relacione miqsore me

popujt Ballkanik.25

Duke iu referuar faktografis historike, si:

urdhresat, raportet e njsive ushtarake serbo-

maqedonase dhe veprimtaris famkeqe t OZN-s,

terroristt e OZN-s q prgatitnin materialet lidhur me

veprimtarin dhe aktivitetin kontrarevolucionar t

ndrgjegjes shqiptare.

Komanda supreme e UN 135 me urdhrin e

posam t 8 shkurtit 1945, n territorin e Kosovs s

sotme vendosi administrimin ushtarak. Administrimi

ushtarak n Kosovn e okupuar nga forcat serbo-

malazeze dhe maqedonase udhhiqej prej nj grupi t

caktuar njerzish t besuar t KQ t PKJ-s, t cilt

ushtronin pushtetin politik, ekzekutiv dhe gjyqsor. Me

an t veprimtaris urdhrdhnse n emr t shtetit

serb Kosova u shndrrua n nj poligon ushtarak ku

zbatohej diktatura sllavo-komuniste ndaj popullit t

pambrojtur shqiptar.

25 Dr. Muhamet Pirraku, Mulla Idriz Gjilani dhe mbrojtja kombtare

e Kosovs Lindore, Prishtin, 1995, faq,337.

46

N t njjtat rrethana edhe shqiptart e

Maqedonis Perndimore jetonin n trojet e tyre. Madje

n disa raste n fshatrat e Maqedonis Perndimore

etnikisht t pastra me shqiptar t ndihmuar nga

okupatori u shpartalluan disa eta t nacionalizmit

shqiptar, ku ushtria serbo-maqedonase bri disa masakra

masive.26

N nj pozit jashtzakonisht t vshtir dhe

krcnimin pr t likuiduar fizikisht patriott shqiptar q

nuk u pajtuan dhe dnuan hapur shtypjen antishqiptare.

Ata patriot shqiptar q ishin caktuar nga OZN-a pr t`u

ekzekutua veoheshin nga masa e t arrestuarve nn

pretekstin se do t`i drgonin pr t`i plotsuar vendet

ushtarake ose pr t`i transferuar n kampe t tjera,

(pushkatoheshin).

Sipas dshmive t bashkkohsve, vetm n

kampin e prqendrimit n Tetov (monopoli) nga 10.000

shqiptart e arrestuar OZN-a pushkatoi pa gjyq 1200 prej

tyre, pa br fjal pr ato q vdiqn n burgje. Vrasjet

masive u shtrin edhe n fshatrat e Fushgrops s

Pollogut si n: Zhelin, Zhegr, Presek, Toplic, Pirok,

Gradec, Negotin, Reic e Vogl, Reic e Madhe etj. ku

terrorizmi sllavo-maqedonas mori forma jashtzakonisht

`njerzore.27

26 Dr. Daut Bislimi, broshur pr NDSH-n, Shkup 1997 fq. 45-46. 27 Lefter Nasi, Ripushtimi i Kosovs, Tiran, 1994, fq, 136, 137.

47

Masakra masive u bn n brigjet e Vardarit pran

Tetovs. Shpeshher ekzekutimet bheshin n vende

publike pr t terrorizuar popullin shqiptar dhe t

mbjell frikn tek populli pr shprngulje nga trojet e

tyre.

Terrori ishte shum i shprehur dhe me prmasa t

mdha.

48

KUJTIMET E IDRIZ IDRIZIT

M 22 mars t vitit 1945, diku kah ora 12 nj

fshatar nga Reica e Vogl me emrin Neshat Ziberi ma

solli nj letr t mbyllur n kuvert. Kur e hapa letrn

kuptova se ma drgonte Azem Morana dhe m shkruante

me kto fjal: Idriz, t lajmroj se nesr n mbrmje m

23 mars 1945, n Reic t Madhe, n shtpin e hafz

Etemit do t vijn mysafir, andaj patjetr duhet t jesh

edhe ti. Pr m tutje do t bisedoni me mysafirt.

Nga ora 9 e mbrmjes u mblodhn mysafirt dhe

at: Mehmet Bushi, Mexhit Zyberi, Nexhmedin Besimi,

Idriz Idrizi, Etem Tahiri, Esat Sulejmani, Junuz Balla dhe

Qemal Hyseini. Ky grup njerzish e prbnte qelizn e

par t Organizats Nacional Demokratike Shqiptare n

Komunn e Tetovs. Pas nj fjalimi t shkurtr nga ana e

Mehmet Bushit pr kryetar u zgjodh Mehmet Bushi,

kurse nnkryetar u zgjodh Junuz Balla. Pasi u b zgjedhja

filloi akti solemn i betimit. Mbi tavolin u venduan

Kur,ani, pistoleta dhe flamuri Shqiptar. Pas ktij momenti

u dgjuan fjalt e Mehmet Bushit duke thn: T gjith

t ngrihemi n kmb dhe zotri msuesi i Reics Idriz

Idrizi, ta lexoj tekstin e betimit, kurse ne t tjert t`i

prsrisim fjalt e msuesit dhe n fund t gjith ta

nnshkruajm tekstin. Teksti i betimit e kishte kt

prmbajtje: Betohemi n Kur,an, n Flamurin Kombtar

dhe n arm, se do t punoj me besnikri e vet-sakrific

49

me mimin e jets pr kombin shqiptar dhe pr lirimin

dhe bashkimin t tokave shqiptare n Shqiprin

Etnike.

Sipas biseds q bm paraprakisht me Azem

Morann teksti u nnshkrua nga t gjith antart q

merrnin pjes n mbledhje. Pas dy ditve un shkova n

Shkup n restorantin Maqedonia dhe aty u takova me

Hasan Billalin, antar i Kryesis qendrore t Organizats.

Aktin e nnshkruar nga antart e Komitetit t Tetovs ia

dorzova atij.28

Duhet theksuar se kemi pasur shum fat pr arsye

se kjo mbledhje e par nga se sht mbajtur n rrethana

shum sekrete, sht zbuluar shum m von se

mbledhja e dyt, e cila sht mbajtur n shtpin e

Qemal Hyseinit n Reic t Madhe n vitin 1946. N

kt mbledhje kan marr pjes afro 40 antar.

Fatkeqsisht n kt mbledhje ka marr pjes edhe nj

spiun shqiptar, i cili qysh n ditn e nesrme ua ka

dorzuar listn me emrat dhe mbiemrat e t gjith

pjesmarrsve n mbledhje organeve t sigurimit

(UDBA). N kt mbledhje un nuk kam marr pjes pasi

n vitin 1946 shkova n shrbimin ushtarak.

Pas ksaj tradhtie menjher fillojn gjykimet,

burgosjet dhe dnimet edhe me vdekje. Ndr t part q

u dnuan me vdekje kan qen Azem Morana dhe

28 Kjo pjes sht marr nga libri i Idriz Idrizit, fq. 53,54.

Kujtime, i botuar n vitin 2011.

50

Mehmet Bushi, vendvarrimet e t cilve edhe sot e ksaj

dite ende nuk dihet se ku gjenden. N kohn kur sht

mbajtur kjo mbledhje un nuk kam pasur mundsin q

t marr pjes pasi n at koh kam qen n shrbimin

ushtarak.

51

AKTAKUZA NDAJ ANTARVE T ORGANIZATS

NDSH-s

Prokuroria Ushtarake

Divizionit t II Tenkist

Nr.14/47,me dat 11.III.1947.

Aktakuza nga Gjyqi i Divizionit Ushtarak, Shkup

Lnda e t akuzuarve, kundr: Mehmed Sulejman

Suad, Ali Tahir Hetem, Nexhmedin Besim Sezairi, Vishi

Salih Jetish, Sadik Qemal Imeri, Adem Beqir Abdulfari

Xhevahir Vejsel Hoxha, t gjith civil, shtetas t F.N.R.J. t

cilt mbrohen nga burgu hetues pr shkak t veprave

penale kundr popullit dhe shtetit, t parapar dhe t

dnueshme nga neni 3. pika, 1.8 dhe pika 10, si dhe neni

9. pika 1, dhe neni 8. ligjit pr veprat penale kundr

Popullit dhe Shtetit me verifikimin dhe ndryshimin e t

njjtit ligj prej dats 16.VII. 1946, si dhe n baz t nenit

2. pika 2, t ligjit t prokuroris ushtarake, n lidhje me

nenin 21. UVS-.

P A D I A :

1. Mehmed Sulejman Suad, ish msues n fshatin

Rashe, i lindur n Shkup m dat 10.I. 1926, nga i ati

Sulejman dhe e ma Fatime Hasani, me kombsi Shqip-

are, shtetas F.N.R.J., prkatsia fetare Muhamedane, i

pamartuar, gjendja materiale i varfr, nga Shkupi, i

52

arsimuar, t mbaruara pes vite shkollim t msuesis,

deri tani i pagjykuar dhe i padnuar, n burgun hetues

gjendet nga data 24.VII.1946, vit.

2. Ali Tahir Hetem, hoxh, ish kryetar i Kshillit

popullor i qarkut t Tetovs, i lindur m 15.V.1909 n

Reic t Madhe, qarku i Tetovs, nga i ati Tahir dhe e

ma Xhulije Dauti, me kombsi Shqiptare, shtetsi

F.N.R.J., prkatsia fetare Muhamedane, i arsimuar, ka t

mbaruara 8-vite shkollim privat t Medreses n Tetov, i

martuar me Mersije Rafeti, baba i pes fmijve, gjendja

materiale e mesme, deri tani i pagjykuar, n burgun

hetimor gjendet nga data 01.VIII.1946,vit.

3. Nexhmedin Besim Sezairi, Jurist i diplomuar, ish

nnkryetar i mbrojtjes sociale pran Kshillit popullor t

qarkut t Tetovs, i lindur m 18.V.1914 n fshatin Pirok

rrethi i Tetovs, nga i ati Besim dhe e ma Shaze Miftari,

me kombsi Shqiptar, shtetas F.N.R.J. prkatsia fetare

Muhamedane, i arsimuar, ka t mbaruar fakultetin

Juridik, i martuar me Letafet Alishemsi, pa fmij, gjendja

materiale e dobt, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues

gjendet nga data 24.VII.1946,vit.

4. Vishi Sali Jetish, msues n fshatin Zhelin, i

lindur m 15.V.1910 n fshatin Vrsa, qarku i Gjilanit,

rrethi i Prishtins, nga i ati Sali dhe e ma Kadire Hamedi,

jeton n fshatin Vrba, me kombsi Shqiptare, shtetas

F.N.R.J, prkatsia fetare Muhamedane, ka t mbaruar

katr vite shkollimi n medresen private, i martuar me

53

Ajshe Mehmedi, baba i pes fmijve, gjendja materiale e

dobt, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues gjendet

nga data 09.VIII.1946 vit.

5. Sadiki Qemal Imer, ish msues n fshatin

Bojan, i lindur m dat 03.III.1924 n Tetov, qarku i

njjt, nga i ati Qemal dhe e ma Magbule Abdulvahiti,

me kombsi Shqiptare, shtetas i F.N.R.J. prkatsia fetare

Muhamedane, i arsimuar, katr vite shkollim, i pamar-

tuar, gjendja materiale e mesme, deri tani i pagjykuar, n

burgun hetues gjendet nga data 09.VIII.1946,vit.

6. Adem Beqir Abdulfari, ish msues i prkohshm

n fshatin Bukovi, qarku Gjorgje Petrov, rrethi i Shkupit,

ku edhe jeton, nga i ati Beqir dhe e ma Gjunsahe Jusufi,

me kombsi Shqiptare, shtetas F.N.R.J, prkatsia fetare

Muhamedane, i arsimuar, t mbaruar katr vite shkollim

fillor dhe dy vite ka ndjekur kursin pedagogjik, i martuar

me Ajshe Faiku, baba i nj fmije, gjendja materiale

mesatare, deri tani i pagjykuar, n burgun hetues gjendet

nga data 09.VIII.1946,vit.

7. Xhevahir Vejsel Hoxha, ish msues n fshatin

Nerasht, qarku i Tetovs, rrethi i Shkupit, nga i ati Vejsel

dhe e ma Zulfije, i moshs 23 vjeare, i lindur n fshatin

Nerasht, me kombsi Shqiptare, shtetas F.N.R.J, prka-

tsia fetare Muhamedane, i arsimuar, ka t mbaruar tet

vite shkollim t mesm dhe maturn e madhe, i pamar-

tuar, gjendja materiale e dobt, deri tani i pagjykuar, n

burgun hetues gjendet nga data 24.VII.1946, vit.

54

SHKAKU:

a. T akuzuarit Ali Tahir Hetem dhe Besim Suzair

Nexhmedin nga vjeshta e vitit 1945, kurse t akuzuarit e

tjer Mehmed Sulejman Suad, Vishi Sali Jetish, Sadik

Qemal Imer, Adem Beqir Abdulfari dhe Xhevahir Vejsel

Hoxha nga pranvera e vitit 1946 u lidhn me organizatn

ilegale-kundr popullore NACIONAL DEMOKRATIK

SHIPTARE, e cila qendrn e kishte n Shkup. Organizata

prfshinte veprimet e veta n Kosov dhe n Maqedoni.

Po kjo organizat kishte lidhje me tradhtart e popullit

ton t cilt ikn n Bari, Kajro dhe Greqi, dhe po e njjta

organizat ishte e lidhur me organizatn e Vano

Mihajllovit n diaspor, mandej me t mbeturit Ustash

t Paveliit n Kroaci, me etnikt e Drazha Mihajloviit

n Serbi. E gjith kjo n drejtim t rrzimit t sistemit t

Federats Popullore t Republiks Jugosllave.

b. T akuzuarit nga neni 1 deri n nenin 7, si

pjestar t organizats ilegale kan vepruar n terrene

t qarkut t Tetovs dhe Gjorgje Petrovit me detyr dhe

direktiva t organizats qendrore t NACIONAL

DEMOKRATIK SHQIPTARE e cila gjendej n Shkup, q

nn patriotizmin e rrejshm dhe propagandn dhe

agjitimin shovinist t prfshij numr sa m t madh

shqiptarsh nga kto qarqe, t`i antarsojn n

organizat, t organizojn grupe t armatosura, t

organizojn komitete Qarku dhe komitete t fshatrave t

organizats N.D.SH., q me ndihmn e rretheve

55

reakcionare t diaspors t prgatisin kushte pr inter-

venime nga jasht, q kshtu t rrezikojn integritetin e

FNRJ.

c. Edhe pse nga direktivat e marra prej kreut m t

lart t organizats N.D.SH, dhe at nga: Qemal Skender

Alia, Azem Idriz Morana, Mehmed Bushi, Spiro Halil

Teodosija, t akuzuarit iu bashkngjitn organizats

N.D.SH dhe filluan aktivisht t merren dhe t`i zbatojn

direktivat e mara nga qendra, po ashtu formuan komitete

t organizats ilegale n Qarkun e Tetovs dhe t Gjorgje

Petrovit duke u prpjekur q t afrojn sa m shum

njerz.

d. T akuzuarit, nga neni 1 deri n nenin 7, si

barts kryesor t organizimit t organizats dhe udh-

heqs t organizats ilegale s lartprmendur pr qarkun

e Tetovs dhe Gjorgje Petrov, n veanti dhe at:

I. I akuzuari Mehmed Sulejman Suad, se n muajin

prill t vitit 1946 iu bashkua organizats ilegale N.D.SH-s,

sipas sugjerimit t Spiro Teodosit, qllimi i t cilit ishte

sipas dispozitave t lartprmendura n aktakuz dhe, po

n kt koh n fshatin ajlane n konferencn ilegale ku

bri betimin para organizats N.D.SH. Prej asaj kohe e

deri m ditn e burgimit me dat 24.VII.1946 ka qen

aktiv si antar i organizats, duke ushtruar veprimtari

armiqsore, duke mbajtur referate npr konferenca

ilegale dhe at: populli shqiptar dhe si rrodhi emri

Shqipri, si dhe referat pr Shqipri etnike, t bazuara

56

n fakte historike dhe prshkrim t rrem pr gjendjen

faktike t tanishme. Si i till ka marr pjes n formimin e

komiteteve t Nacional Demokratik Shqiptare pr

qarkun e Gjore Petrovit, i cili u emrtua kryetar i

komitetit n prill t vitit 1946 n bashkpunim me Spiro

Teodosijun, Adem Beqir Abdulfarin dhe Sadik Qemal

Imerin. Aktivisht ka punuar pr kt organizat ilegale. I

gjith aktiviteti i orientuar n rrnimin e sistemit aktual t

shtetit, me t cilin veprim ka kryer vepr penale nga neni

3, pika 1 dhe 8, si dhe neni 9. pika 1. ligji pr vepra penale

kundr popullit dhe shtetit.

II.I akuzuari Ali Tahir Hetem, se n vjeshtn e vitit

1945, me direktivn e Mehmet Bushit u ky n

organizatn ilegale t N.D.SH-re, po n fshatin Rashe ku

edhe e dha betimin pr besnikri dhe lojalitet ndaj

organizats. Prej vjeshts t vitit 1945 e deri n mesin e

Majit t vitit 1946, kur edhe udhtoi pr n shtetin e

ekosllovakis, aktivisht sht marr me aktivitete pr

organizatn, ishte antar i kshillit i t njjtit pr qytetin e

Tetovs, me detyr s bashku me Nexhmedin B. Sezairi,

Junus Balla nga Tetova, si dhe msuesi Mufit nga

Xhepishti, Vejsel Vela, msues nga Gajra, t organizoj

n radh t par kshill dhe komitet pr qytetin e

Tetovs, i cili do t ishte prgjegjs pr Tetovn me

rrethin, mandej t formojn komitete fshatrash n tr

rajonin, t grumbullojn mjete pr mirmbajtje t

administrats t komiteteve, pr paga t korrierve, t

57

cilt do t`i mbajn lidhjet me komitetet e Gostivarit dhe

t Shkupit dhe sipas nevojs t mbahen lidhjet edhe me

Kosovn, si dhe detyrat pr formimin e njsive ushtarake.

Me kt veprim ka kryer vepr penale nga neni 3. pika 1,7

dhe pika 8, neni 9. pika 1, t ligjit pr vepra penale

kundr popullit dhe shtetit.

III. I akuzuari Nexhmedin Besim Sezairi, se n

vjeshtn e vitit 1945 u ky n organizatn Nacional

Demokratik Shqiptare n bised me Mehmet Bushin,

Junuz Balln dhe Hetem Tahirin, kur dhe e dha betimin

pr besnikri dhe lojalitet ndaj organizats,n fshatin

Rashe. N kt aktivitet dhe punn q ka br pr kt

organizat ai zgjidhet antar i kshillit t komitetit t

Tetovs s bashku me Hetem Tahirin, Junuz Balln,

Mufitin, msues nga Xhepishti, si dhe Vejsel Veln

msues nga Gajra. N fillim t muajit prill t vitit 1946

ndihmoi dhe u ky n komitetin e qytetit t Tetovs, i cili

ishte n prbrje prej Junuz Balls, Ismail Said, nxns po

ashtu i akuzuar. Komiteti kishte pr detyr t formoj

treshe dhe t shtrinte aktivitetin nprmes t tresheve

pr grumbullimin e materialeve t nevojshme pr

veprimtarit e organizats, pr administratn, pr

harxhimet rrugore t korrierve, si dhe pr financim t

etave t cilat duheshin t organizoheshin e t dilnin n

male, mandej t formohen komitete npr fshatrat dhe

t organizohen njsi informimi t emrtuara Sigurimi

Botror, e cila kishte pr detyr t mbledh t dhna

58

pr ata q nuk e simpatizojn lvizjen e Nacional

Demokratik Shqiptare. Me kt veprim ka br vepr

penale t nenit 3.pika 1,7 dhe 8, neni 9. pika 1. t ligjit

pr vepra penale kundr popullit dhe shtetit.

IV. I akuzuari Vishi Sali Jetish, se n pranvern e

vitit 1946, t dats s padefinuar ishte i njoftuar pr

qllimet dhe veprimet e organizats Nacional

Demokratik Shqiptare, si dhe ndihmoi dhe veproi n

ngritjen e saj. Nga fundi i muajit maj e njoftoi Azem

Morann nga Shkupi pr veprimtarin e organizats s

Tetovs. Po ashtu n dit t pacaktuar n vern e vitit

1946 drgoi letrn nga Mehmet Suad Sulejmani t ciln ia

dorzoi Zefit, shrbtor n konsullatn Angleze n Shkup.

I urdhroi Zefit q t`ia dorzoj personalisht n dor

Konsullit. Me kt veprim ka br vepr penale t nenit

3. pika 2 dhe neni 8. t ligjit pr vepra penale kundr

popullit dhe shtetit.

V. I akuzuari Sadik Qemal Imer me rekomandimin

e Spiro Teodosit n muajin prill t vitit 1946 u ky n

organizatn N.D.SH-re ku edhe e dha betimin pr

besnikri dhe lojalitet ndaj organizats n fshatin ajlane.

Ka ndihmuar organizatn duke br propagand; ka

marr pjes n mbledhjet dhe at n fshatin Rashe,

Matk dhe n Shkup. Ka marr pjes aktive n formimin e

komitetit t organizats Nacional Demokratik Shqiptare

pr qarkun e Gjorgje Petrov, ku u emrtua arktar n

muajin prill t vitit 1946 n bashkpunim me Spiro

59

Teodosin, Mehmet Suad Sulejman dhe Abdulfari Beqir

Adem. Me kt veprim ka br vepr penale t nenit 3.

pika 1 dhe pika 8, si dhe neni 9. pika 1. t ligjit pr vepra

penale kundr popullit dhe shtetit.

VI. I akuzuari Adem Beqir Abdulfari, pr shkak se

n prill t vitit 1946 u ky n organizatn Nacional

Demokratik Shqiptare, ku e dha betimin pr besnikri

dhe lojalitet n fshatin ajlane. Aktivisht sht marr me

organizimin e organizats ilegale n fshatin ajlan, fshatin

Seminisht dhe Matk, si dhe ka kontribuar pr formimin

e komitetit t qarkut Gjorgje Petrov n bashkpunim me

Spiro Teodosijun, Mehmed Sulejman Suad, Sadik Qemal

Imeri. I akuzuari n kt Komitet ishte i emruar sekretar.

N mbledhjen e tret t organizats t mbajtur n fshatin

Seminisht ka propaganduar dhe prgatitur referat me

tem: Robria e popullit Shqiptar gjat 30 viteve, duke

u referua n fakte t rrejshme historike pr gjendjen

aktuale t vendit. M tej, gjat veprimtaris ka mbledhur

fshatar dhe ata kan dhn betimin para organizats

nn ndikimin e tij, dhe at: Ibrahim Sherif nga fshati

Bukoviq, Faik Zeqirja nga fshati Arnaqi dhe Miftar elebija

nga fshati Seminisht. Me kt veprim ka br vepr

penale t nenit 3. pika 1 dhe pika 8, si dhe neni 9. pika 1.

t ligjit pr vepra penale kundr popullit dhe shtetit.

VII. I akuzuari Xhevahir Vejsel Hoxha, n muajin

prill t vitit 1946 kishte njohuri pr organizatn ilegale

Nacional Demokratik Shqiptare n Tetov, t ciln e

60

drejtonte Junuz Balla; ka njohuri pr veprimet dhe luftn

q drejtohej nga kjo organizat, nuk bri prpjekje q t

njoftoj pushtetin pr veprimet e organizats,

prkundrazi i ndihmoi shum ksaj organizate. Me

rekomandimet e Junuz Balls ai u ky n organizat, duke

vepruar n Tetov e rrethin. U angazhua pr mbledhjen

e materialit dhe para pr nevojat e organizats. Me kt

veprim ka br vepr penale t nenit 3. pika 1dhe pika 8,

si dhe neni 9. pika 1. t ligjit pr vepra penale kundr

popullit dhe shtetit.

N baz t fakteve, propozoj:

1. T bhen hetimet kryesore, t privohen t

akuzuarit nga burgu i Shkupit dhe t thirret prokurori i

nnshkruar.

2. Q n baz t materialit hetues, t lexohet

materiali i kongresit t Organizats Nacional Demokratik

Shqiptare, i cili sht n aktet me numr rendor 10.

3. Pas mbarimit t hetimeve publike t realizuara

nga ana e prokuroris, t gjith t akuzuarit t shpallen t

fajshm dhe t dnohen n baz t ligjit me dnim t

rnd.

4. Prgjegjsia e gjyqit bazohet n nenin 7 dhe

nenin 10 t ligjit pr rendin dhe rregullimin e gjyqit

ushtarak.

61

A R S Y E T I M

Q veprat e kryera n dispozitiv nga ana e t

akuzuarve verifikohen n baz t deklarimeve t tyre.

Kur analizohet materiali hetues kundr t

akuzuarve bie n sy nj fakt i cili sht shum

karakteristik pr vepra penale t cilat i kan kryer t

akuzuarit. T gjith t akuzuarit gjat katr viteve t

lufts nacional - lirimtare nuk kan marr pjes n

lvizjen e lufts nacional - lirimtare. Prkundrazi, disa

nga t akuzuarit si: Besim Sezairi Nexhmedin, Xhevahir

Vejsel Hoxha n kohn e okupimit u kan takuar atyre

organizatave t cilat okupatori i kishte formuar n

popullatn Shqiptare, q edhe m shum t`i robroj dhe

ta shtyp popullin Shqiptar. Ata kan pranuar ideologjin

fashiste n organizatat e tilla dhe me t i kan shrbyer

dhe ndihmuar okupatorit. Disa nga t akuzuarit si: Vishi

Sali Jetish ka marr pjes aktive n luft kundr lufts

nacional - lirimtare, n fakt kundr popullit t vet. T

gjith t akuzuarit n kohn e lufts heroike nacional -

lirimtare t popullit t vet kan qen pasiv, si n luft

kundr okupatorit ashtu edhe n prkrahje t okupatorit

dhe tradhtarve vendas.

T gjitha kto fakte drejtohen n karakterin e t

akuzuarve, ashtu q edhe pas lirimit t vendit t vet ata

akoma kan shenja t edukats fashiste, nuk e vrejn

demokracin e drejt, aksionet e puns n mas t gjer

t shtetit t tyre.

62

E vrteta sht se vendi yn Federata Popullore e

Republiks Jugosllave, u krijua me luftn e t gjith

popujve, me gjakun dhe eshtrat e bijve tan m t mir

n luft kundr okupatorit dhe tradhtarve t

brendshm. N kt luft u kalit vllazrim-bashkimi i

popujve; i afroi n nj bashksi vllazrore, bashksi t

barabart, ku populli shprehet lirshm, ashtu si atyre u

konvenon pr rregullimin e sistemit shtetror. Gjja m e

shenjt e lvizjes s popujve pr luftn nacional-

lirimtare krijoi Republikn Federative Popullore t

Jugosllavis, shtet popujsh me nj demokraci t vrtet, e

lir dhe e pavarur; e cila nga dita e par ka treguar nj

dinjitet n drejtim t zgjedhjeve nacionale, ku do popull

ka t drejt dhe mundsi t zhvillohet pr shkak se vun

tr potencialin e vet n ndrtimin dhe ngritjen e vendit i

cili ishte i rrnuar, i plakitur dhe i djegur nga okupatori.

N ruajtjen e lufts s prgjakur t popujve tan, kjo

bashksi popullore-shtet e nj tipi t ri FNRJ u b ferr n

sy pr t gjith armiqt e liris, paqes dhe demokracis

n bot.

Ja pse t akuzuarit e urrejn Republikn Federative

Popullore t Jugosllavis, e urrejn dhe japin

imperialistve t shteteve t ndryshm q t krijojn

plane t ndryshme kundr shtetit ton, vetm se popujt

tan nuk do t kthehen mbrapsht n t kaluarn, nuk do

t jen robr t punojn pr interesat e t tjerve dhe

prfitimet e huaja, prandaj nuk sht udi q nn

63

ndikimin e armikut t liris dhe demokracis n bot

fshihet bashkpunimi i t akuzuarit Spiro Teodosiju,

Adem Beqir Abdulfari dhe Sadik Qemal Imeri. Shihet

qart se i akuzuari me vetdije i ka kryer veprimet e

lartprmendura dhe nuk ka qen i detyruar, sepse ai

sht person me shkollim t kryer pesvjear (gjimnaz),

q mund lirisht me fjal ta prshkruante situatn, shihte

punn dhe jetn n R.P.F. t Jugosllavis, ku qart

tregohet se ai gjat kohs s formimeve t organizatave

ilegale t quajtura komitete fshatare Nacional

Demokratike Shqiptare pr fshatin Rashe, duke e

ndjekur ish nnkryetarin e organizats t Kshillit

popullor t t njjtit fshat Rasim Dauti, duke u shrbyer

me propagand t rrejshme armiqsore, duke folur pr

formimin e Shqipris s Madhe me ndihmn e Anglis

dhe Shteteve t Bashkuara t Ameriks. T gjitha

veprimet e Mehmed Sulejman Suadit, tregojn se me

vetdije t gjitha aftsit e veta q ka disponuar i ka

investuar n drejtim t formimit t Organizats Nacional

Demokratik Shqiptare me qllim t prmbysjes s

pushtetit aktual t Republiks Popullore Federative t

Jugosllavis.

I akuzuari i dyt Ali Tahir Hetem, duke mbajtur

lidhjet me Mehmet Bushin, Nexhmedin Besim Sezairi, q

n vjeshtn e vitit 1945 me vetdije u ky n organizat.

Gjat hetimit para organeve t Udbs s Shkupit, me dat

10.VIII.1946 pranon q ka dhn betimin n t njjtn

64

mnyr si Mehmet Sulajman Suad, vetm q tekstin e

betimit vet e ka formulua, gjat qndrimit n mbledhjen

e organizats q u mbajt n fshatin Rashe n vjesht t

vitit 1945, n t ciln mbledhje ishte prezent edhe i

akuzuari Hetem Ali Tahiri, Nexhmedin Besim Sezairi,

Mehmed Bushi, Qemal Baftjari nga fshati Reic e Madhe

dhe msuesi Mufit. Pranon se organizata ilegale q ai i ka

takuar, e Qarkut t Tetovs, kishte obligime dhe at: 1.

Formim t kshillave vendore npr fshatrat e tr

rajonit t Qarkut t Tetovs dhe se do kshill do t

prbhet nga pes antar. 2. Grumbullimi i mjeteve

materiale pr mirmbajtjen e kshillave, pr materiale

zyrash, pr pagat e korrierve dhe harxhimet rrugore t

tyre, t cilt do t`i mbajn lidhjet me kshillat kryesor si

Gostivar dhe Shkup, e n rast nevoje edhe n Kosov. 3.

Formim t njsive ushtarake.

Pranimi i t akuzuarit qart tregon veprimet e tij, si

dhe i akuzuari Ali Tahir Hetem, nuk ka vepruar pa

vetdije, pikrisht se ai sht njeri i moshs s pjekur,

njeri q n jetn publike sht i pashm dhe z nj vend

funksion n pushtetin popullor. Sipas ksaj, i akuzuari ka

vepruar me vetdije t plot nj periudh t gjat kohore

dhe nuk sht se ka qen i paknaqur, por vepr e

paramenduar e drejtuar kundr popullit. N kto veprime

pr Qarkun e Tetovs, mbshtetjen kryesore e ka pasur

nga Mehmet Bushi dhe Nexhmedin Besim Suzairi, t ciln

e pranon i akuzuari n seancn hetimore.

65

I akuzuari i tret, Besim Sezahir Nexhmedin, jurist i

diplomuar, njeri me nj kultur t lart, me vetdije u ky

n organizatn Nacional Demokratik Shqiptare q n

vjeshtn e vitit 1945, ku n bashkpunim me t akuzuarin

e dyt Hetem Tahir Ali dhan betimin pr besueshmrin

ndaj organizats. Gjat hetimit t dats 26.VII.1946 nuk

pranon se sht kyur n radht e organizats ilegale s

bashku me Hetem Ali Tahir, Junuz Balla, Mufit msues

nga fshati Xhepisht, si dhe Vejsel Vela msues nga

Gajra. N prill t vitit 1946 u ky n organizatn Nacional

Demokratik Shqiptare, t ciln e formoi Junuz Balla,

msues, Ismail Sadik, nxns dhe i akuzuar. Komiteti

kishte pr detyr t formojn treshe, si q thot i

akuzuari, q t grumbullojn mjete nprmes tresheve

pr harxhimet e organizats, pr mirmbajtjen e njsive

ilegale ushtarake, mandej pr formimin e komiteteve

npr fshatra dhe formimin e shrbimit kundrzbulues

pr t marr informacione nga banort e vendbanimeve

pr ata t cilt jan kundr organizats Nacional

Demokratik Shqiptare. Kan ndar territoret, i akuzuari

mori ann e djatht prej Tetove deri n Gostivar pr

formimin e komiteteve Nacional Demokratik Shqiptare,

dhe at fshatrat: Reic e Madhe, Pallisht, Kamenjan.

Bogovin, Pirok, Gradec, Negotin, Llomnic, Gornjan,

Rakovec, Urvi, Jelovjan, Gajre dhe Shipkovic. N

bashkpunim me tregtarin nga fshati Reic, Qemal

Baftjari, aktivisht u angazhua pr formimin e komiteteve

66

n fshatrat e lartprmendura, mandej pr ngritjen e

vetdijes tek popullata Shqiptare pr mbrojtje dhe liri

popullore kundr pushtetit t sotm. N baz t t

dhnave q i akuzuari i dha para organeve hetimore,

shihet qart se veprimet e t akuzuarit jan br me

vetdije t plot, mir t menduara pr shkak se t gjitha

kta veprime jan nga nj person me shkollim dhe me nj

kultur t lart, prve ksaj ai kishte nj pozicion t lart

n pushtetin popullor, si dhe ka mundur t jet i

vetdijshm pr veprimet e tij kundr veprimeve

popullore.

I akuzuari i katrt, Vishi Sali Jetish, me dat

24.IX.1946 pranon para organeve hetimore t Udbs s

Maqedonis se n pranvern e vitit 1946 kishte njohuri

pr organizatn Nacional Demokratike Shqiptare, pr

veprimet dhe qllimet e saja dhe q dy her i ndihmoi saj.

Nj her pati shrbye si korrier, gojarisht ia drgoi Azem

Morans n Shkup lajmin pr punn e Junuz Balls n

Tetov, si dhe q ka njohuri se far veprimesh ka

organizata. Pas nj kohe prsri i shrbeu organizats, e

drgoi letrn e cila u shifrua nga ana e t akuzuarit t

par Mehmet Sulejman Suad, e dorzoi te shrbtori Zefi

i cili punonte n Konsullatn Angleze n Shkup q tia

jap Konsullit n dor, duke ditur se far prmbajtje ka

letra.

I akuzuari i pest, Sadik Qemal Imer, po ashtu

pranoi q n prill t vitit 1946 kyet n organizatn

67

Nacional Demokratike Shqiptare, dha betimin pr

besnikri. N bashkpunim me t akuzuarin Mehmet

Sulejman Suad dhe Adem Qemal Abdulfari, mundohen q

t forcojn pozicionet e organizats, si antar i tret

arktar u ky n komitetin e qarkut t Gjorgje Petrovit

n bashkpunim me t akuzuarit e lartprmendur. Lidhja

e par pr organizatn ishte i dnuari i mhershm Spiro

Teodosi.

I akuzuari i gjasht, Adem Beqir Abdulfari, i

shnuar n procesverbalin e dats 12.VIII.1946 para

organeve hetuese t Udbs s Maqedonis pranoi n

trsi aktakuzn prse sht i ngarkuar. N muajin prill t

vitit 1946 u ky n organizatn Nacional demokratik

Shqiptare, si dhe dha betimin pr besnikri ndaj

organizats. Mori pjes aktive n veprimet e organizats

n fshatin ajlane, Semenisht, si dhe kontribuoi pr

formimin e komitetit t Gjorgje Petrovit, n t ciln ai

ishte sekretar i komitetit me t akuzuarin Mehmet

Sulejman Suad, Sadik Qemal Imeri, se n mbledhjen e

tret t organizats mbajti referat me tem: Robria e

popullit Shqiptar n 30 vitet e fundit, si dhe kyi disa

fshatar n organizat; dhan betimin dhe at: Ibrahim

Sherifi nga fshati Bukovik, Faik Zeqirja nga fshati Arnaki

dhe Miftar elebija nga fshati Seminisht.

I akuzuari i shtat, Xhevahir Vejsel Hoxha, para

organeve hetuese t Udbs s Maqedonis pranoi se prej

muajt prill t vitit 1946 ka pasur njohuri pr veprimin e

68

organizats Nacional Demokratik Shqiptare, si veprimin

e saj n Tetov t ciln drejtonte Junuz Balla. Me

rekomandimin e tij ai u ky n organizat dhe veproi pr

degzimin e saj n rajonin e qarkut t Tetovs. Iu besua

detyr e rndsishme pr grumbullimin e mjeteve pr

nevojat e organizats dhe pr harxhimet e korrierve t

organizats.

Aktakuza pas nj hetimi t mirfillt dhe t

kujdesshm, grumbullimit t materialeve hetuese, u vun

n dispozicion t aktakuzs vetm ato materiale q u

zbardhn n trsi gjat procesit hetimor. Pranimi i plot

nga ana e t akuzuarve q ata dhan para organeve

hetuese, e t njjtat n trsi i pranuan para organeve

hetuese t Prokuroris Publike t qarkut t Shkupit, si

dhe para organeve hetuese ushtarake.

Me rndsi sht t prmendet sesi kan vepruar

t akuzuarit n organizatn ilegale, si intelektual, njerz

t arsimuar, shihet qart se pikrisht pr kto veprime

humbn ndikimin, me kt edhe shpresn e fundit q t

mashtrojn masn e gjer pr t ardhur prsri n

pushtet, n llogari t errta imperialiste t shteteve t

jashtme, q me intervenimet e huaja, n mim t

humbjes s pavarsis nacionale t popullit n F.N.R.

Jugosllave prsri t marrin pushtetin dhe t kthejn

regjimin e mhershm; t vendosin diktaturn dhe

shtypin popullin. Vet dshmojn dhe shihet nga

materiali hetimor se me k kan pasur lidhje, kush u ka

69

dhn direktiva, nga vinin kto direktiva, se ata njerz

kan braktisur metodat e lufts politike. Pas kritikave t

shndosha konstruktive kalojn n organizimin e

organizatave terroriste, mnyr spiunimi, me t ciln

dshmohet dorzimi i letrs n konsullatn e Anglis n

Shkup nprmjet t akuzuarit t katrt Vishi Sali Jetish, si

dhe organizimin e intervenimit t huaj kundr F.N.R.

Jugosllavis, duke u shndrruar n agjentur t

zakonshme reakcioni ndrkombtar, t gatshm q pr

pushtet t tradhtojn dhe shesin lirin e popullit t vet.

N fund t aktakuzs duhet prmendur edhe kt,

se n materialin hetues mund t shihet se Hetuesia n

shumicn e rasteve sht gjetur n situata, ku prve t

akuzuarit nuk ka mundur t zbuloj materiale tjera pr t

vrtetn e veprimtaris s t akuzuarve kur e kishin

patjetr t pajtohen me prgjigjet e tyre. Kto jan

hetime normale t organeve hetimore pr do vepr

kriminale t cilat zhvillohen n baza konspirative n

drejtime t qllimeve t ksaj natyre.

Sipas dshmive t t akuzuarve shihet qart

veprimtaria e tyre, sipas materialit hetimor shihet qart e

kaluara e tyre, qart sht se kjo organizat sht kundr

popullit. Fatkeqsisht ky grup njerzish ishin t pushtetit

popullor; kta njerz deshn t pengojn ndrtimin dhe

zhvillimin e shtetit ton, duke penguar q shteti yn t

zhvillohet n drejtim nga sht drejtua populli i

Jugosllavis. Jugosllavia e vjetr, dukuri normale ishte q

70

t politizohet, kan br shpifje kundr popullats s vet,

kan br strkmbza kundr popullit, kan spiunuar

kundr vendit t tyre n dobi t t huajve n kurriz t

popullit t vet. Kurse n ann tjetr, para popullit kan

propaganduar nj ideologji anti - popullore, anti -

ekonomike dhe shtypje t popullats vendase. Po t

njjtn situat e ka pasur edhe populli Maqedonas, si dhe

pakicat tjera n Maqedoni n kohn e ish Jugosllavis.

Asisoj shteti u rrnua bashk me institucionet e veta.

Lufta nacional lirimtare e popujve tan, krijoi nj

aparat pushteti t ri -pushtet popullor. Shtet t ri, plot-

kuptimet e reja dhe detyrat, si dhe prgjegjsit e atyre

q populli i zgjodhi pr udhheqjen e vullnetit t tyre.

Npunsit shtetror q me prkushtim ti shrbejn

popullit, t punojn nat e dit pr t, pr mirqenien e

popullit dhe shoqris.

N baz t fakteve t dhna, akuza sht

mbshtetur n ligj, n baz t asaj q prezantohet, krkoj

q gjyqi ti dnoj t akuzuarit me dnim m t rnd,

donjrin sipas rndsis s veprave t tij.

VDEKJE FASHIZMIT LIRI POPULLIT

Gjyqi i divizionit ushtarak Padits Ushtarak- kapiten

Dragutin Popovi

nr. 70/47

11-12.III.1947. V. V.

Shkup

71

Gjykimi: Maqedoni, nr. 1541, viti 1946.

Nexhmedin B. Sezairi dnohet, heqje lirie, me burg

20 vite, me pun t detyrueshme 5 vite, humbje t

drejtave qytetare dhe politike. Vendimi gjyqsor, R.S. nr.

70. nga data 20.II.1947 vit. Akti, nr. 3879, nga data

24.XI.1947 vit, n seksionin pran M.P. Brendshme-

Shkup.

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

NJ VENDIM KUNDR LUTJES S NEXHMEDIN B. SEZAIRIT, DREJTUAR GJYQIT USHTARAK T DIVIZIONIT

II TANKIST, SHKUP.

Gjyqi Ushtarak, nr.70/47

Gjyqi i qarkut i qytetit t Shkupit, n prbrje prej:

kryetar i gjyqit, Vangel Acev, antar t rregullt t gjyqit:

Miladin aparoski dhe Smako Muderizoviq,

procesverbalist, Julijana Beshkova, pjesmarrs me

ndrrim t Prokurorit pr qarkun e qytetin t Shkupit,

Saltir Koshevalioski, duke vendosur n baz t lutjes s t

dnuarit Nexhmedin B. Sezairi nga Tetova. N baz t

mbledhjes s mbajtur m 27.IV.1951 vit, solli kt:

VENDIM

Nuk pranohet lutja e t dnuarit n baz t

paraqitjeve pr falje t personit ushtarak nga 09. Maj,

1947 vit. U.940, lshuar nga presidiumi i Kuvendit

Popullor t R.F.P. e Jugosllavis, n baz t veprs penale

me t ciln pranon dhe dnohet me gjykimin e gjyqit t

Divizionit Ushtarak m 20. Mars t vitit 1947, i gjyqi nr.

70/47 SHKAQET:

Me aktgjykimin e cituar n dispozitiv, lutsi Besimi

Nexhmedin, sht i gjykuar pr vepr penale, n fakt me

at q sht lidhur me organizatn ilegale dhe kundr

popullore Nacional Demokratik Shqiptare, dhe si

84

antar i s njjts ka vepruar n terren t rrethit t

Tetovs dhe t Gjorgje Petrovit n drejtim t qllimeve t

organizats.

I gjykuari dorzoi lutjen dhe u lut q vrejta e

cituar n dispozitiv pr shkak se baz t tyre ekzistojn

kushtet pr: Gjyqi i qarkut t qytetit t Shkupit t shqyrtoj

lutjen dhe aktgjykimin e cituar, nuk ka vazhdim t n

rastin e vrejtjes s cituar, i cili pr shkak se e njjta nuk

thirret n vepra penale, spiunim, por prap Lutsi sht i

gjykuar n kto vepra penale, pr shkak se organizata e

lartprmendur sht kategorizua si organizat spiunimi

n lidhje me ligjin e R.F.P. e Jugosllavis.

Ja pse sht vendos si n dispozitiv.

Proesverbalist, Kryetar,

V.V.

Vrejtje: kundr ktij vendimi ana e paknaqshme

ka t drejt t ankohet n afat prej 8-ditve nga pranimi i

t njjts, dhe at nprmjet ktij gjyqi deri te gjyqi i

shkalls s lart t R. s Maqedonis n Shkup.

85

BASHKVEPRIMTART E NEXHMEDIN B. SEZAIRIT

Xhevahir Vejsel Shaqiri

Xhevahir Vejsel Shaqiri, ka lindur n fshatin

Nerasht t Tetovs, m 23.04.1923, ndrroi jet n vitin

2007. Shkolln fillore katrvjeare e kreu n vendlindje

n gjuhn serbe, ndrsa shkolln fillore dhe t mesme e

filloi n medresen e Shkupit, por meqense kjo medrese

mbyllet, Xhevahir Shaqiri shkollimin e ka vazhduar n

Prishtin ku edhe ka diplomuar n vitin 1944. Punoi si

msues n Tetov dhe shquhet pr veprimtarin e tij pr

86

arsimin shqip n kto an, duke kontribuar pr

mposhtjen e analfabetizmit dhe errsirs s arsimit q

mbretronte n trojet tona etnike.

Ishte njri ndr iniciatort e par pr hapjen e

paraleleve me msim n gjuhn shqipe n gjimnazin e

Tetovs. Punoi 10 vjet n shkolln fillore Liria n Shkup.

Gjat ksaj periudhe studioi dhe diplomoi n

Universitetin e Shkupit n fakultetin e gjuhs dhe

letrsis frnge. Pas diplomimit punsohet si profesor i

gjuhs frnge dhe latine n gjimnazin e Tetovs.

N vitin 1972 pranohet profesor i rregullt n

Universitetin e Prishtins, ku edhe punoi deri n

pensionim. Gjat ksaj kohe sht marr edhe me

prkthime t literaturs frnge pr nevojat e studentve.

Ka prpiluar dhe botuar librin Fjalor emrash t prkthyer

dhe t komentuar n gjuhn shqipe, ndrsa viteve t

fundit ka botuar fjalorin Shqip-Frngjisht. Prve

kontributit t tij n sfern e arsimit shqip, profesor

Xhevahir Shaqiri ka dhn kontribut t madh edhe n

lvizjen e shtjes kombtare.

N at koh mjaft t vshtir politike ishte rnd

pr t vepruar, pasi q do intelektual ndiqej nga OZN-a

famkeqe. N aktin e themelimit t organizats N.D.Sh.

merr pjes profesor Xhevahir Shaqiri s bashku me

antart tjer dhe at: Memet Bushi, Imer Balla, Hafs

Hetem Tahiri, Esat S. Sulejmani, Nexhmedin B. Sezairi e

disa patriot t tjer.

87

Profesor Xhevahiri n at koh ka qen msues i ri,

por entuziazmi dhe dshira e madhe pr t kontribuar

drejt shtjes kombtare e ka shtyr profesorin q t

ket kontakte t pandrprera me Nexhmedin Sezairin,

Jonuz Balln dhe veprimtar t tjer. Profesor Xhevahir

Shaqiri aktivitetin e tij n O.N.D.SH e ka zhvilluar npr

fshatrat e Tetovs pr themelimin e nnkomiteteve t

NDSH-s.

Xhevahir Shaqiri pr veprimtarin atdhetare n

Organizatn Nacional Demokratike Shqiptare u dnua me

tre vjet burg dhe pes vjet heqje liri qytetare. Por, ky

dnim nuk e mposhti profesorin. Ai vazhdoi me

veprimtarin e tij kombtare.

88

QEMAL HISEN BAFTJARI

Qemal Hisein Baftijari, i lindur n shtator t vitit

1912 n Reic t Madhe, Tetov, nga i ati Hisen dhe

nns Fetije.

Hisen Baftjar ka pasur nnt fmij: Qemali, Nafi,

Sabrie, Nakie, Hatixhe si dhe vllezrit nga njerka Hyrmuz

Muhamedi, Mevaipi, Qanie dhe Musheref.

Ka marr pjes

n shum aktivitete n

organizimin e

prgjithshm t jets

n fshat. Ka punuar si

bujk dhe si tregtar me

nj dyqan

ushqimoresh n kohn

kur ka qen vshtirsi

t kesh ushqim t

mjaftueshm edhe pr

n shtpi.

Ka marr pjes

si antar i Ballit

Kombtar n Maqedoni n vitet 1940-1945. Gjithashtu ka

kontribuar me aktivitet fetare npr xhami t ndryshme.

Ka qen i burgosur 2 her, nj her ishte n kohn e

Jugosllavis serbe (kur Serbia ka qen mbretri) dhe n

89

kohn e Jugosllavis komuniste t Titos tek monopoli (ku

shum prej t burgosurve i kan vrar).

N vitet e 1980, n kohn e sistemit monist Gjyshit

tim (Qemal Baftjarit), ai sistem ia konfiskon tr tokat

pjellore. Ka qen aktiv n demonstratat e 68 me vllan e

vet Nafi Baftjari. Rast i nj gjykimi n Tetov dshmoi

trimrin dhe burrrin e tij kur nj gjykatse me nj

mbiemr Serb i tha (gjyshit tim) kur e pa Qemalin q hyri

n sall dhe ia trhoqi vrejtjen q ta nxjerr kapuin

(Plisin e bardh), e mandej mund t pranohet n sall t

gjykimit, mirpo ai sht prgjigjur Un kam hyr n

sall te Titoja dhe nuk e kam nxjerr plisin e bardh, edhe

tash n kt sall nuk e nxjerri. Dhe gjykatsja e ka

prjashtuar me rojet e gjykats nga salla e gjykimit. (kto

t dhna mi k