Hagnýting loðnu í hálfa öld Hörður Sævaldsson · • Helstu markaðir Japan og Austur-Evrópa Heimild: Loðnunefnd / Útvegur / Hagstofa Íslands . 0% 10% 20% 30% 40% 50%

Hörður Sævaldsson MSc. sjávarútvegsfræðingur

[email protected]

Hagnýting loðnu í hálfa öld

Ráðstefna: Háskólinn Akureyri 5. September 2014

• Uppsjávarafli og loðna

• Vægi loðnu og hagnýting afla

• Hagtölur

Aflaverðmæti og vöruútflutningur

• Kvótakerfi

Aðdragandi og samþjöppun

• Veiðar og vinnsla

Skipafloti, fiskimjölsverksmiðjur og frysting

Yfirlit

Uppsjávarafli og hagnýting loðnu

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1.600.000

1.800.000

2.000.000

- - Landað í bræðslu (%) Afli (tonn)

Gulldepla

Makríll

Kolmunni

N-Síld

Síld

Loðna

Uppsjávarafli eftir árum

• Síldin hrynur 1967 / Vöxtur í loðnuveiðum / Loðnuveiðibann 1982

• 800 þúsund tonna ársafli að jafnaði 1977-2002 / Toppar 1996-1997

• Samdráttur í loðnu frá 2003 og uppsjávarafli dregst hratt saman

• Hlutfall afla sem landað er til bræðslu lækkar hratt frá 2003

Heimild: Hagskinna / Útvegur / Hagstofa Íslands

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Hlutfall vinnslu(%)

Landfrysting

Hrogn

Sjófrysting

Bræðsla

Hagnýting loðnuafla

• Stærstur hluti til bræðslu / Heilfryst loðna frá 1969 og loðnuhrogn frá 1976

• Árin 1973-1974 eru mikil uppgrip í loðnufrystingu (25.000 tonn árlega)

• Manneldisvinnsla eykst hratt frá 1998 (Sjálfvirkni eykst í frystihúsum)

• Sjófrysting á heilli loðnu frá 2004 / Lágt hlutfall loðnuhrogna einnig sjófryst


Hagtölur

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Skeldýr og krabbar

Botnfiskur

Uppsjávarfiskur

Loðna

Aflaverðmæti skipting

Aflaverðmæti íslenskra skipa

• Meðaltal aflaverðmætis loðnu 8% (15-20% sum árin)

• Uppsjávarfiskur að jafnaði 16% af aflaverðmæti skipaflota, vaxandi

• Síld veidd í Norðursjó 1968-1976 (síldveiðar leyfðar á ný 1975)


0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

1.000.000

1.100.000

1.200.000

1.300.000

1.400.000

0

5.000.000

10.000.000

15.000.000

20.000.000

25.000.000

30.000.000

35.000.000

40.000.000

45.000.000

50.000.000

Loðnuafurðir Loðnuafli

Útflutningsverðmæti loðnu 2013 Staðvirt Afli (tonn)

Útflutningsverðmæti loðnu

• Myndin sýnir útflutningsverðmæti á virði ársins 2013 (staðvirt)

• Útflutningsverðmæti endurspeglar vel ársafla til 2006, þá hækkar mjöl og lýsi

• Árið 2013 er álíka að verðmæti og 2002 (600 þúsund tonnum minni afli)

• Samtals 840 milljarðar á virði ársins 2013 (1969 – 2013)

Heimild: Hagstofa Íslands , útvegur og Ægir

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Annar útflutningur

Aðrar sjávarafurðir

Loðnuafurðir

Verðmæti vöruútflutnings

Hlutfall af verðmæti vöruútflutnings

• Loðnuafurðir að jafnaði 7% af verðmæti alls vöruútflutnings frá Íslandi

• 12-15% af öllu útflutnings verðmæti á stærri vertíðum (t.d. 1996-1998)

Heimild: Hagskinna, útvegur og Hagstofa Íslands

Kvótakerfi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

1.000.000

1.100.000

1.200.000

1.300.000

1.400.000- - Skip (fjöldi) Loðnuafli (tonn)

Loðnuafli Skip

Upphaf kvótakerfis

• Fjöldi skipa sótti í loðnuveiðar árin 1970-1980

• Fiskifræðingar órólegir yfir aukinni sókn

• Stýring á veiðum með loðnunefnd sem stýrði loðnuflutningssjóði

• Aflaheimildum úthlutað á 52 skip haustið 1980 (haust og vetrarvertíð)

Heimild: Hagstofan / Hagskinna / Loðnunefnd / Emil Ragnarsson

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

- - Fyrirtæki (fjöldi) Loðna hlutdeild (%)

Stærsta Næstu 7 Önnur fyrirtæki

Samþjöppun aflaheimilda loðna

• Stærsta fyrirtækið: 8-11% til 2004 / 20% frá 2005 (kvótaþak)

• Átta stærstu: 35-65% til 2004 / 75-85 % 2005-2007 / +90% frá 2008

• Fyrirtækjum fækkar frá árinu 1996 (einkaútgerðir keyptar/sameiningar )

Heimild: Loðnunefnd / Fiskistofa / Hörður Sævaldsson

Skipafloti

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

50.000

55.000

60.000

- - Skip (fjöldi) Burðargeta (tonn)

Ókælt RSW

Burðargeta og fjöldi skipa

• Heildarburðargeta eykst með fjölgun skipa og endurbyggingum til 1979

• Skip með RSW sjókælingu koma 1996, stærri skip / Einnig endurbyggingar

• Meðalburðargeta um 300 tonn til 1978, 750 til 1995 / 1600 tonn frá 2006-

Heimild: Emil Ragnarsson / Hörður Sævaldsson

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

5.500

6.000

- - Skip (fjöldi) Meðalorka (hestöfl)

Orka skipa

• Orka skipa jókst umtalsvert við endurbyggingar flota 1975-1979

• Innflutningur skipa og aukin flotvörpuveiði frá 1996, auk endurbygginga skipa

• Heildarorka vex hratt frá 1996-2012 (úr 88 í 155 þúsund hestöfl)

Heimild: Emil Ragnarsson / Siglingastofnun / Hörður Sævaldsson

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

0

5

10

15

20

25

30

- - Skip (fjöldi) Meðalaldur (ár)

Meðalaldur skipa

• Flotinn eldist jafnt og þétt frá 1969 / Fjögur ný 1979-1980 og aftur 1987-1990

• Eldri floti endurbyggður / Meðalaldur um 25 ár frá 1995

• Endurnýjun með eldri skipum 1997-2000/2003-2012 /

• Nýbyggingar 2000-2001 og 2012-

Heimild: Emil Ragnarsson / Siglingastofnun / Hörður Sævaldsson

Fiskimjölsverksmiðjur

0

4

8

12

16

20

24

28

32

36

40

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1.600.000

1.800.000

2.000.000

- - Bræðslur (fjöldi) Móttaka (tonn)

Loðna

Móttaka afla

• Fjöldi fiskimjölsverksmiðja lækkar við hrun síldarinnar 1967 og aftur 2005

• Loðnubann 1982 og aftur 2009

• Mikill loðnuafli árin 1996-1997 og 2000-2002

Heimild: Loðnunefnd / Útvegur / Hagstofa Íslands / Hörður Sævaldsson

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Móttaka (tonn)

Skip

Vestfirðir

Norðurland Eystra

Höfuðborg

Vesturland

Suðurnes

Suðurland

Austurland

Móttaka afla; landshlutar

• Austfirðir: 40-50 prósent

• Suðurland: ~ 15 – 25 prósent (hærra frá 2006)

• Norðurland-Eystra: ~ 25 prósent 1976 - 2003

• Suðurnes: ~8- 10 prósent fram til 2003

• Bræðsluskipið Nordglobal við Ísland 1975 -1975 = 1500 tonn/24h

Heimild: Loðnunefnd / Útvegur / Hagstofa Íslands

0

4

8

12

16

20

24

28

32

36

40

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

- - Bræðslur (fjöldi) Afköst/24h (tonn)

Gufu/Loftþurrkun Eldþurrkun

Afköst á sólarhring

• Afköst dragast saman við hrun síldar (verksmiðjum lokað)

• Afkastageta eykst 1974-1981 og 1993-1999 (fjölgun verksmiðja 1993-1995)

• Eldþurrkun víkur hratt árin 1994-1999 (síðustu 2003)

• Mikil lækkun í afköstum með fækkun verksmiðja árið 2005


0

4

8

12

16

20

24

28

32

36

40

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

- - Bræðslur (fjöldi) Afköst/24h (tonn)

Vestfirðir

Vesturland

Höfuðborg

Norðurland Eystra

Suðurnes

Suðurland

Austurland

Afköst á sólarhring; landshlutar


• Austfirðir haldið afkastagetu, ásamt suðurlandi

• Norðurland-Eystra skerðist verulega í hagræðingu 2005

• Engin bræðsla á Suðurnesjum, Vestfjörðum og höfuðborgarsvæði

0

4

8

12

16

20

24

28

32

36

40

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

180.000

200.000

- - Bræðslur (fjöldi) Þróarrými (tonn)

Dagar að klára birgðir = Þróarrými/Afköst

Þróarrými

• Þróarrými lækkar hratt eftir um aldamótin

• Verksmiðjum fækkar og aukin áhersla á ferskleika

• Frá 2002 hefur þróarrými/afkastagetu verið 4-5 dagar (fer lækkandi)

Heimild: Loðnunefnd / Hörður Sævaldsson

Frysting

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

110.000

- - Afli (tonn)) Landað til frystingar

Landvinnsla Sjóvinnsla

Landað til frystingar

• Frystihús með sjálfvirkni gera mikla framleiðslu mögulega

• Hluti afla fer til baka í loðnubræðslur eftir flokkun / Sjóvinnsla aukist

• Helstu markaðir Japan og Austur-Evrópa


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


Vestfirðir

Norðurland Eystra

Höfuðborg

Suðurnes

Vesturland

Suðurland

Austurland


• Frá 2000 er frysting nánast eingöngu á suðurlandi og Austurlandi

• Fyrir þann tíma var mest fryst á Suðurlandi, Suðurnesjum og höfuðborgarsvæði

• Sjófrysting er ekki í þessum tölum


0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

01.0002.0003.0004.0005.0006.0007.0008.0009.000

10.00011.00012.00013.00014.00015.00016.000

- - Afli (tonn) Hrogn (tonn)

Landvinnsla Sjóvinnsla

Loðnuhrogn

• Verðmæt afurð / Framleiðsla aukist síðustu árin

• Helsti markaður hefur verið Japan

• Magn til Austur –Evrópu aukist


0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Loðnuhrogn

Vestfirðir

Norðurland Eystra

Höfuðborg

Suðurnes

Vesturland

Austurland

Suðurland

Loðnuhrogn

• Vinnsla að mestu á Suðurlandi og Austurlandi frá aldamótum


• Afli og hagnýting

-Loðnuafli hefur dregist saman frá 2003

-Hlutfall afla landað í fiskimjölsverksmiðjur dregist saman frá 2002

-Manneldisvinnsla aukist síðustu árin

• Hagtölur

-Loðna að jafnaði 7-8% af aflaverðmæti skipa og verðmæti vöruútflutnings

-Útflutningsverðmæti 1969 -2013 = 840 milljarðar (virði ársins 2013)

• Aflaheimildir

-Mikil fjöldi skipa og aukinn afli veldur fiskfræðingum áhyggjum

-Aflaheimildum úthlutað á 52 skip árið haustið 1980

-Samþjöppun aflaheimilda: 8 fyrirtæki með yfir 90% aflaheimilda 2013

• Atvinnutækin

-Fiskimjölsverksmiðjum og skipum fækkað mikið eftir síðustu aldamót

-Engar verksmiðjur réttsælis hringinn frá Akranesi að Þórshöfn

-Allar fiskimjölsverksmiðjur með gufu- eða loftþurrkun

-Skip með kælibúnað, útbúin til flotvörpuveiða með stórar vélar

-Hlutfall afla til manneldis hefur verið aukast frá 1998 (sjálfvirkni)

-Afkastageta í veiðum og vinnslu mest á Austur- og Suðurlandi

Samantekt

Takk fyrir

Documents

Hagnýting loðnu í hálfa öld Hörður Sævaldsson · • Helstu markaðir Japan og Austur-Evrópa Heimild: Loðnunefnd / Útvegur / Hagstofa Íslands . 0% 10% 20% 30% 40% 50%