250
HNG DN QUN LÝ MÔI TRNG TRONG U T NUÔI TRNG THU SN VIT NAM Tháng 6/2006 Tài liu c xây dng theo yêu cu ca B Thu sn và Ngân hàng Th gii bi Vin Qun lý Thu sn Vin Nghiên cu Nuôi trng Thu sn 1 Mng li các Trung tâm Nuôi trng Thu sn Châu Á-Thái Bình Dng Trng i hc Cn Th Qu Quc t v! Bo v Thiên nhiên

H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

H��NG D�N QU�N LÝ MÔI TR��NG TRONG ��U T� NUÔI TR�NG THU S�N VI�T NAM

Tháng 6/2006

Tài li�u ��c xây d�ng theo yêu c�u c�a B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i b�i

Vi�n Qu�n lý Thu� s�n

Vi�n Nghiên c�u Nuôi tr�ng Thu� s�n 1 M�ng l��i các Trung tâm Nuôi tr�ng Thu� s�n Châu Á-Thái Bình D��ng

Tr��ng ��i h�c C�n Th� Qu� Qu c t� v! B�o v� Thiên nhiên

Page 2: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

i

L�I NÓI ��U B� Thu� s�n (MOFI) Vi�t Nam và Ngân hàng Th� gi�i r�t hân h�nh gi�i thi�u tài li�u h�ng dn quan tr�ng v� qu�n lý môi tr ng trong ngành nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam. Nuôi tr�ng thu� s�n là m�t trong nh�ng ngành kinh t� quan tr�ng nh�t c�a Vi�t Nam do �ã có �óng góp quan tr�ng vào xóa �ói gi�m nghèo, t�o ra kim ng�ch xu�t kh�u cao và có ti�m n�ng phát m�nh trong th i gian t�i. V�i l�i th� so sánh l�n và tính n�ng ��ng ngày càng t�ng trong kinh doanh, ngh� nuôi tr�ng thu� s�n �ang trên �à t�ng tr�ng. B� Thu� s�n �ang ph�n ��u �� �a giá tr� kim ng�ch xu�t kh�u các s�n ph�m thu� s�n t� 2,6 t� USD n�m 2005 lên 4 t� USD vào n�m 2010, trong �ó nuôi tr�ng thu� s�n là ngu�n �óng góp quan tr�ng cho s� t�ng tr�ng này. M�c dù có ti�m n�ng l�n nhng nuôi tr�ng thu� s�n hi�n �ang ph�i ��i m�t v�i các thách th�c v� môi tr ng có liên quan ��n s� c�nh tranh ngày càng t�ng v� ngu�n tài nguyên ��t và n�c � nh�ng n�i di�n ra ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n. Chính vì th� c�n ph�i t�ng c ng qu�n lý môi tr ng �� gi�m b�t các tác ��ng môi tr ng tiêu c�c c�a ngh� này ��n ngu�n tài nguyên thiên nhiên. Báo cáo nghiên c�u này ��c chu�n b� b�i m�t nhóm chuyên gia Vi�t Nam v�i s� h tr� c�a m�t s� chuyên gia khu v�c và qu�c t� cùng v�i t v�n c�a ng i nuôi tr�ng thu� s�n, h�i nông dân, các c� quan chính ph�, các t! ch�c phi chính ph� và các chuyên gia trên kh"p ��t n�c. Nghiên c�u ch# ra nh�ng thách th�c chính ��i v�i nuôi tr�ng thu� s�n và �a ra m�t b� h�ng dn qu�n lý và xây d�ng c�n ph�i u tiên khi ��u t vào nuôi tr�ng thu� s�n trong giai �o�n ti�p theo. Báo cáo c$ng cung c�p các khuy�n ngh� quan tr�ng cho vi�c th�c hi�n các h�ng dn nh%m t�o thu&n l�i cho vi�c s' d(ng r�ng rãi các h�ng dn này trong nuôi tr�ng thu� s�n. B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i xin g'i l i cám �n ��n Chính ph� )an M�ch vì �ã tài tr� cho nghiên c�u này, ��n các chuyên gia c�a nhóm công tác thu�c các vi�n Nghiên c�u Nuôi tr�ng Thu� s�n 1, 2, 3, tr ng )�i h�c C�n Th�, Vi�n Qu�n lý Thu� s�n ()an M�ch), M�ng l�i các trung tâm nuôi tr�ng thu� s�n Châu Á - Thái Bình D�ng (NACA), Qu* Qu�c t� v� B�o v� Thiên nhiên (WWF), T! ch�c L�ng nông c�a Liên h�p qu�c (FAO) vì nh�ng �óng góp và h�p tác trong vi�c th�c hi�n nghiên c�u và chu�n b� báo cáo này. B� Thu� s�n Vi�t Nam Ngân hàng Th� gi�i

Page 3: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

ii

CÁC T" VI#T T$T BSP Ngân hàng Chính sách BMP Qu�n lý th�c hành t�t CIB Ngân hàng Công Th�ng Danida C� quan H tr� phát tri�n qu�c t� c�a )an M�ch DARD S� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn DPF S� K� ho�ch và Tài chính DoA V( Nuôi tr�ng thu� s�n DOFI S� Thu� s�n DONRE S� Tài nguyên và Môi tr ng DoST S� Khoa h�c và K* thu&t DPC U� ban nhân dân huy�n EC N�ng l�c môi tr ng ECC S�c t�i môi tr ng FAO T! ch�c L�ng nông th� gi�i GAP Quy ph�m th�c hành nuôi tr�ng thu� s�n t�t GoV Chính ph� Vi�t Nam–th ng dùng �� ch# các c� quan qu�n lý nhà n�c MARD B� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn MOF B� Tài chính MOFI B� Thu� s�n MOLISA B� Lao ��ng, Th�ng binh và Xã h�i MONRE B� Tài nguyên và Môi tr ng MOST B� Khoa h�c và Công ngh� MOSTE B� Khoa h�c, Công ngh� và Môi tr ng MPA Khu b�o t�n bi�n MPI B� K� ho�ch và )�u t NACA M�ng l�i các trung tâm Nuôi tr�ng thu� s�n Châu Á-Thái Bình D�ng NAFEC Trung tâm Khuy�n ng Trung �ng NAFIQAVED C(c Qu�n lý ch�t l�ng, an toàn v� sinh và thú y thu� s�n PPC U� ban nhân dân t#nh RIA Vi�n nghiên c�u Nuôi tr�ng thu� s�n VAC Mô hình V n – Ao - Chu�ng VASEP Hi�p h�i ch� bi�n và xu�t kh�u thu� s�n Vi�t Nam VBARD Ngân hàng Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn Vi�t Nam VIFEP Vi�n Kinh t� và Quy ho�ch thu� s�n Vi�t Nam VIFINET H� th�ng các Vi�n nghiên c�u thu� s�n và nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam VINAFIS H�i Ngh� cá Vi�t Nam WTO T! ch�c Th�ng m�i th� gi�i

Page 4: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

iii

TÓM T$T T%NG QUÁT Báo cáo nghiên c�u v� thu� s�n và ngành nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam do B� Thu� s�n (MOFI) và Ngân hàng Th� gi�i th�c hi�n n�m 2004 k�t lu&n ngành nuôi tr�ng thu� s�n �ã có �óng góp r�t l�n vào phát tri�n kinh t� và xoá �ói gi�m nghèo � Vi�t Nam. Nghiên c�u c$ng lu ý r%ng s� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n, ��c bi�t là � vùng ven bi�n, �ã góp ph�n vào các v�n �� môi tr ng nh s� suy thoái c�a các sinh c�nh s�ng ven b và các tác ��ng môi tr ng khác. )� ��t ��c k� ho�ch nhà n�c �� ra cho s� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n trong giai �o�n ti�p theo, trong �ó có giá tr� xu�t kh�u các s�n ph�m nuôi tr�ng thu� s�n ��t 2,5 t� USD vào n�m 2010, th�c hi�n các bi�n pháp t�ng c ng qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n là h�t s�c quan tr�ng nh%m phát tri�n b�n v�ng ngành này. Tài li�u này �a ra nh�ng phân tích v� các tác ��ng và nguy c� môi tr ng có liên quan ��n s� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam và h�ng dn v� giám sát, qu�n lý th�c hành t�t cho s� phát tri�n c�a ngành này trong giai t�ng lai. Ph�n 1 nêu tóm t"t các k�t qu� nghiên c�u chính và các h�ng dn cho s� phát tri�n ti�p theo c�a nuôi tr�ng thu� s�n. Ph�n 2 cung c�p chi ti�t các k�t qu� c�a nghiên c�u thí �i�m. Các h�ng dn ��c trình bày � Ph�n 1 d�a trên các nghiên c�u thí �i�m v� t�t c� các loài nuôi tr�ng thu� s�n ch� y�u � Vi�t Nam nhng �i sâu h�n vào các mô hình nuôi phù h�p v�i các t#nh nghèo ven bi�n và ��ng b%ng � mi�n B"c, mi�n Trung và mi�n Nam. Tài li�u có nhi�u ch�ng, m i ch�ng �� c&p ��n ��n m�t trong các mô hình nuôi/loài nuôi chính:

• Nuôi tôm ven bi�n • Nuôi cá mú/cá giò (b�p) l�ng trên bi�n • Nuôi tôm hùm l�ng trên bi�n • Nuôi cá tra/basa trong bè và trong ao n�c ng�t • Nuôi cá tr"m c+ trong bè n�c ng�t • Nuôi cá chép/cá rô phi trong ao n�c ng�t và mô hình k�t h�p (VAC) • Nuôi nhuy�n th� ven bi�n (nghêu/ngao) • Tr�ng rong ven bi�n

D�a trên các k�t qu� có ��c t� các nghiên c�u thí �i�m, báo cáo �ánh giá các v�n �� môi tr ng và �� xu�t các th�c hành qu�n lý t�t, nh%m cung c�p m�t b� h�ng dn mang tính kh� thi �� h tr� s� phát tri�n c�a ngành trong giai �o�n ti�p theo. Ph�n cu�i c�a tài li�u �a ra các khuy�n ngh� quan tr�ng cho vi�c th�c hi�n các h�ng dn môi tr ng; nó nh�n m�nh r%ng s� ��u t c�a nhà n�c và t nhân vào qu�n lý môi tr ng và nâng cao n�ng l�c giám sát là vô cùng c�n thi�t cho s� phát tri�n b�n v�ng c�a nuôi tr�ng thu� s�n c$ng nh cho n�n kinh t� Vi�t Nam.

Page 5: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

iv

M&C L&C

Ph�n 1 1.1. Gi�i thi�u.........................................................................................................................................1

1.1.1 B�i c�nh.....................................................................................................................................1 1.1.2 M�c �ích và ph��ng pháp ........................................................................................................1 1.1.3 C�u trúc c�a Báo cáo................................................................................................................2

1.2 Nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam ....................................................................................................4 1.2.1 B�i c�nh.....................................................................................................................................4 1.2.2 Chính sách c�a Chính ph� .......................................................................................................5 1.2.3 Th ch và các bên có liên quan...............................................................................................7 1.2.3 Các mô hình nuôi và s�n ph�m nuôi tr�ng thu s�n.............................................................13 1.2.4 Tóm l�i .....................................................................................................................................17

1.3 �ánh giá môi tr��ng nuôi tr�ng th�y s�n...................................................................................18 1.3.1 T�ng quan................................................................................................................................18 1.3.2 Tác ��ng c�a thay ��i môi tr��ng �n nuôi tr�ng thu s�n .................................................19 1.3.3 Tác ��ng môi tr��ng c�a nuôi tr�ng thu s�n ......................................................................21 1.3.4 Nh�ng t�n th�t do các v�n �� môi tr��ng .............................................................................28 1.3.5 Trin v�ng �n n�m 2010 .......................................................................................................28

1.4 Qu�n lý t t trong nuôi tr�ng thu� s�n.........................................................................................30 1.4.1 Gi�i thi�u .................................................................................................................................30 1.4.2 V� trí tr�i nuôi và quy ho�ch không gian ...............................................................................31 1.4.3 Các mô hình nuôi, thit k và xây d�ng.................................................................................32 1.4.4 Ngu�n n��c và qu�n lý ngu�n n��c......................................................................................33 1.4.5 Các ngu�n cung c�p gi�ng và du nh�p các loài ngo�i lai.....................................................34 1.4.6 Th�c �n và qu�n lý th�c �n....................................................................................................35 1.4.7 Qu�n lý s�c kho� ��ng v�t th�y sinh và kim soát b�nh d�ch...............................................36 1.4.8 Ch�t l��ng và an toàn v� sinh cho các s�n ph�m thu s�n ..................................................37 1.4.9 Các l�i ích xã h�i, xoá �ói gi�m nghèo và vi�c làm...............................................................38 1.4.10 Các v�n �� v� qu�n lý liên ngành.........................................................................................39

1.5 T'ng c��ng th( ch� cho qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n ................................................................41 1.5.1 Gi�i thi�u .................................................................................................................................41 1.5.2 Nâng cao n�ng l�c cho các th ch công...............................................................................42 1.5.3 Các t� ch�c xã h�i và các t� ch�c phi chính ph� ..................................................................42 1.5.4 Nâng cao n�ng l�c cho khu v�c t� nhân...............................................................................43 1.5.5 Nâng cao n�ng l�c cho các c� quan � ��a ph��ng � ph�i h�p các n� l�c và th�c thi các v�n b�n pháp quy, các chin l��c.............................................................................................43 1.5.6 Ph�i h�p liên ngành................................................................................................................44

1.6 Th�c thi và các hành �ng sau khi th�c thi................................................................................44

Ph�n 2 và Ph) l)c

2. Mô t� h� th ng nuôi tr�ng thu� s�n và các h��ng d*n................................................................50 2.1. Ngh! nuôi tôm ven bi(n ...............................................................................................................50

2.1.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng..................................................................................50 2.1.2 !ánh giá v� môi tr��ng ..........................................................................................................70 2.1.3 Ph��ng h��ng th�c hi�n qu�n lý t�t h�n .............................................................................81 2.1.4 Trách nhi�m t� ch�c th�c hi�n ..............................................................................................84

2.2 Nuôi cá song/cá giò l�ng bi(n .......................................................................................................85 2.2.1. Miêu t� tình hình loài nuôi và h� th�ng nuôi .......................................................................85 2.2.2 !ánh giá v� môi tr��ng ..........................................................................................................91 2.2.3. Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n...........................................................................97 2.2.4. Trách nhi�m th�c thi ...........................................................................................................104

Page 6: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

v

2.3. Nuôi tôm hùm l�ng bi(n ............................................................................................................106 2.3.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng................................................................................106 2.3.2 !ánh giá v� môi tr��ng ........................................................................................................116 2.3.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n..........................................................................121 2.3.4 Trách nhi�m th�c thi ............................................................................................................126

2.4. Nuôi n��c ng�t (cá tra/basa) .....................................................................................................127 2.4.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng................................................................................127 2.4.2 !ánh giá môi tr��ng.............................................................................................................147 2.4.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n..........................................................................157

2.5. Nuôi ao cá chép/cá tr+m c,........................................................................................................160 2.5.1 Tình hình nuôi cá n��c ng�t và mô t� h� th�ng .................................................................160 2.5.2 !ánh giá môi tr��ng.............................................................................................................169 2.5.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n..........................................................................174 2.5.4 Trách nhi�m th�c thi ............................................................................................................177

2.6. Nuôi cá l�ng n��c ng�t ..............................................................................................................178 2.6.1 Mô t� h� th�ng.......................................................................................................................178 2.6.2 !ánh giá môi tr��ng.............................................................................................................185 2.6.3 Các h��ng d"n cho qu�n lý t�t h�n .....................................................................................187

2.7. Nuôi nhuy-n th( ven bi(n ..........................................................................................................189 2.7.1 Mô t� h� th�ng.......................................................................................................................189 2.7.2 !ánh giá môi tr��ng.............................................................................................................202 2.7.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n..........................................................................205 2.7.4 Trách nhi�m th�c thi ............................................................................................................208

2.8. Tr�ng rong bi(n ven bi(n (Gracilaria và Kapaphycus)............................................................210 2.8.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng................................................................................210 2.8.2 !ánh giá môi tr��ng.............................................................................................................218 2.8.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n..........................................................................221 2.8.4 Trách nhi�m th�c thi ............................................................................................................224

Ph) l)c 1: Tài li�u tham kh�o ..........................................................................................................225 Ph) l)c 2: Danh sách nh.ng ng��i tham gia h�i th�o và thành viên nhóm nghiên c�u ............231 Ph) l)c 3: Các quy /nh c�a chính ph� liên quan �n nuôi tr�ng thu� s�n................................233 Ph) l)c 4: B�ng t0ng h�p các hành �ng qu�n lý môi tr��ng cho t1ng loài nuôi ......................238

Page 7: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 1

Ph�n 1: H��ng d*n ngành

1.1. Gi�i thi�u

1.1.1 B�i c�nh Báo cáo nghiên c�u v� Ngành Thu� s�n và nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam do B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i th�c hi�n n�m 2004 �ã k�t lu&n Ngành Thu� s�n �ã có �óng góp r�t l�n vào t�ng tr�ng kinh t� và xoá �ói gi�m nghèo � Vi�t Nam. )�c bi�t là nuôi tr�ng thu� s�n �ang phát tri�n m�nh �� �áp �ng nhu c�u ngày càng t�ng v� các s�n ph�m thu� s�n và �ã tr� thành ngành s�n xu�t ��c u tiên phát tri�n hàng ��u c�a Chính ph� trong giai �o�n ti�p theo. , các t#nh ven bi�n và mi�n núi phía B"c, nuôi tr�ng thu� s�n ��c Chính ph� ��c bi�t quan tâm phát tri�n vì nó có vai trò quan tr�ng trong xoá �ói gi�m nghèo � nh�ng vùng sâu, vùng xa. Bên c�nh nh�ng �óng góp vào phát tri�n kinh t� và xoá �ói gi�m nghèo, phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam ��c bi�t t�i vùng ven bi�n c$ng �ã gây ra nh�ng v�n �� v� môi tr ng, trong �ó có s� xu�ng c�p c�a h� sinh thái ven b và các tác ��ng tiêu c�c khác ��i v�i môi tr ng. M(c tiêu c�a ngành nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam là ��t giá tr� s�n l�ng xu�t kh�u 2.5 t� USD/n�m vào n�m 2010 s- làm t�ng thêm m�i nguy v� m�t môi tr ng n�u nh không ��c quy ho�ch và qu�n lý t�t h�n. Báo cáo c�a B� Thu� s�n/Ngân hàng th� gi�i �ã xác ��nh tính c�p thi�t c�a vi�c nâng cao qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n �� ��t ��c s� phát tri�n b�n v�ng trong giai �o�n ti�p theo. Tài li�u này nh%m cung c�p h�ng dn v� qu�n lý môi tr ng t�t h�n trong nuôi tr�ng thu� s�n cho B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i. Nó d�a trên các nghiên c�u chi ti�t v� tác ��ng và qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam, bao g�m các nghiên c�u thí �i�m các mô hình nuôi tr�ng thu� s�n ��c l�a ch�n và �ánh giá nh�ng k�t qu� �ã ��t ��c. Tài li�u c$ng cung c�p nh�ng h�ng dn s� b� v� ��u t nuôi tr�ng thu� s�n thân thi�n v�i môi tr ng. Nh�ng v�n �� môi tr ng mà nuôi tr�ng thu� s�n c�a các n�c khác �ang ph�i ��i m�t c$ng ��c mô t� và ��t vào hoàn c�nh c�a Vi�t Nam. Nghiên c�u này c$ng xem xét k* nh�ng thu&n l�i và khó kh�n khi áp d(ng các nguyên t"c qu�c t� v� th�c hành qu�n lý t�t trong nuôi tr�ng thu� s�n c�a Ch�ng trình liên k�t v� Nuôi tôm và môi tr ng do Ngân hàng Th� gi�i/NACA/WWF/FAO xây d�ng vào hoàn c�nh th�c t� c�a Vi�t Nam.

1.1.2 M�c �ích và ph��ng pháp M(c �ích chính c�a nghiên c�u này là xây d�ng các h�ng dn �� gi�m thi�u tác ��ng môi tr ng trong quy ho�ch và qu�n lý ��u t nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam, t� �ó có th� t�i u hóa s� �óng góp c�a nuôi tr�ng thu� s�n vào công cu�c xoá �ói gi�m nghèo mà vn b�o ��m an toàn v� môi tr ng. Báo cáo này �� c&p nh�ng ��i t�ng nuôi tr�ng thu� s�n chính � Vi�t Nam, nhng ��c bi�t quan tâm ��n các mô hình nuôi phù h�p v�i các t#nh ven bi�n và ��ng b%ng nghèo � mi�n B"c, mi�n Trung và mi�n Nam c�a Vi�t Nam. )� b�o ��m có th� s' d(ng có hi�u qu� các h�ng dn, các c� ch� hi�n có và ti�m n�ng �� th�c hi�n và tri�n khai các khuy�n ngh� �a ra trong h�ng dn �ã ��c nghiên c�u và xem xét. Trách nhi�m c�a các c� quan ch�c n�ng và các bên có liên quan tham gia vào vi�c �ánh giá tác ��ng môi tr ng �ã ��c phân tích và �� xu�t �� các h�ng dn có th� phát huy tác d(ng t�i �a trong c� ch� hi�n nay. Bên c�nh �ó, m�t xem xét �ánh giá thông qua các nghiên c�u thí �i�m v� 8 ��i t�ng nuôi tr�ng thu� s�n �ã ��c th�c hi�n (B�ng 1). Nhi�u nhóm nghiên c�u thu�c nhi�u c� quan và t! ch�c �ã ��c giao �� th�c hi�n các nghiên c�u thí �i�m d�i s� h tr� c�a m�t nhóm chuyên gia t v�n qu�c t�. Trong quá trình nghiên c�u thí �i�m m i nhóm �ã th�c hi�n các ho�t ��ng sau:

Page 8: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 2

• Thu th&p các s� li�u th� c�p (công tác chu�n b� cho vi�c xem xét các tài li�u/thông tin

môi tr ng có liên quan ��n nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam nói chung và ��n m i loài nuôi/mô hình nuôi nói riêng)

• L�a ch�n ��a �i�m �i th�c ��a cho các nghiên c�u thí �i�m c�a các mô hình nuôi/loài nuôi �ã ��c l�a ch�n

• Th�c hi�n các nghiên c�u thí �i�m c�a các mô hình nuôi/loài nuôi �ã ��c l�a ch�n • Ti�n hành phân tích h� th�ng qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n và qu�n lý

ngu�n tài nguyên có liên quan � Vi�t Nam • Phân tích, x' lý các s� li�u �ã thu th&p ��c và vi�t báo cáo • T! ch�c h�i th�o �� xem xét và th�ng nh�t các k�t qu� và các khuy�n ngh� • Hoàn ch#nh báo cáo cu�i cùng �� trình lên B� Thu� s�n/Ngân hàng Th� gi�i • Nghiên c�u nuôi cá n�c ng�t bao g�m phân tích k* v� nuôi tr�ng thu� s�n � mi�n

núi và các l�i ích môi tr ng c�a lo�i hình nuôi tr�ng thu� s�n này Công tác l�a ch�n ��a �i�m �ã ��c th�c hi�n v�i s� t v�n c�a B� Thu� s�n và các nhóm nghiên c�u trong giai �o�n kh�i ��ng d� án (tháng 2/2006). Các loài ��c l�a ch�n bao g�m các loài thu�c u tiên phát tri�n c�a B� Thu� s�n và rong bi�n vì kh� n�ng h�p thu dinh d.ng và không �òi �òi h+i cao v� các y�u t� ��u vào c$ng nh k* thu&t nuôi. )�c �i�m khi�n nó tr� thành ��i t�ng nuôi r�t phù h�p cho các c�ng ��ng dân c nghèo (B�ng 1). B�ng 1 T!ng quan v� các loài nuôi và vùng nuôi ��c l�a ch�n �� nghiên c�u thí �i�m

Mô hình nuôi/ loài nuôi T2nh nghiên c�u thí i(m Qu�ng Ninh, Ngh� An Nuôi tôm ven bi�n

Cà Mau/)�ng b%ng sông C'u Long

Nuôi cá l�ng trên bi�n (Cá mú/cá giò) Qu�ng Ninh (H� Long) và H�i Phòng

Nuôi tôm hùm l�ng trên bi�n Khánh Hòa/Phú Yên

Nuôi cá tra, cá ba sa trong bè và ao n�c ng�t An Giang/)�ng b%ng sông C'u Long

Nuôi cá chép/cá tr"m c+ trong bè n�c ng�t Tuyên Quang

Ngh� An (Có nghiên c�u thêm � t�t c� các t#nh mi�n núi)

Nuôi n�c ng�t cá chép/rô phi/VAC/ ru�ng lúa

)�ng b%ng sông C'u Long

Nam )�nh Nuôi nhuy�n th� ven bi�n

B�n Tre

Tr�ng rong ven bi�n (rong câu và rong s(n) H�i Phòng Ninh Thu&n

Nghiên c�u ��c ti�n hành t� tháng 4-6/2006 và k�t thúc v�i m�t h�i th�o do B� Thu� s�n t! ch�c vào ngày 23/6/2006 t�i Vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n 1. Các ��i bi�u tham d� �ã xem xét k�t qu� c�a nghiên c�u, d� th�o h�ng dn và �� xu�t k� ho�ch hành ��ng ti�p theo. Danh sách các thành viên c�a nhóm nghiên c�u và ��i bi�u tham d� h�i th�o ��c trình bày trong Ph( l(c 1.

1.1.3 C�u trúc c�a Báo cáo Báo cáo này ��c chia thành 3 ph�n chính:

Page 9: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 3

Ph�n 1: H��ng d*n Ngành

Ph�n này trình bày t!ng h�p các k�t qu� nghiên c�u g�m m�t ph�n v� b�i c�nh c�a nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam, �ánh giá môi tr ng, khuy�n ngh� các th�c hành qu�n lý và các �� xu�t th�c hi�n. M(c �ích c�a ph�n này là cung c�p b� h�ng dn phù h�p �� h tr� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n trong t�ng lai.

Ph�n 2: Báo cáo nghiên c�u các loài nuôi Ph�n này bao g�m nhi�u ch�ng, m i ch�ng �� c&p m�t trong các mô hình nuôi/loài nuôi sau:

Nuôi tôm ven bi�n Nuôi cá mú/cá giò l�ng trên bi�n Nuôi tôm hùm l�ng trên bi�n Nuôi cá tra/ basa trong bè và trong ao n�c ng�t Nuôi cá chép/cá tr"m c+ trong bè n�c ng�t Nuôi cá chép/cá rô phi trong ao n�c ng�t và mô hình k�t h�p VAC Nuôi nhuy�n th� ven bi�n (nghêu/ngao) Tr�ng rong ven bi�n (rong câu ch# vàng Gracilaria và rong s(n Kapaphycus)

Ph) l)c: Các ph( l(c cung c�p các thông tin c� s� chi ti�t h�n v� nghiên c�u g�m danh sách

nh�ng ng i tham gia, danh m(c các tài li�u tham kh�o, các b�ng t!ng h�p mô t� các �� xu�t qu�n lý môi tr ng cho m i loài nuôi chính.

Page 10: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 4

1.2 Nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam

1.2.1 B�i c�nh Nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam �ã phát tri�n r�t nhanh trong hai th&p k� qua �a n�c ta vào nhóm 10 n�c xu�t kh�u thu� s�n hàng ��u c�a th� gi�i, trong �ó s�n l�ng Nuôi tr�ng thu� s�n chi�m h�n 40%. N�m 2005 nuôi tr�ng thu� s�n �ã ��t ��c h�n 1 tri�u t�n s�n ph�m v�i s�n l�ng nuôi n�c ng�t và nuôi n�c m�n, l� có t� l� t�ng ��ng (B�ng 2). Ngành thu� s�n �ã mang l�i vi�c làm cho trên 2 tri�u ng i và ��t giá tr� xu�t kh�u là 2,65 t� USD, riêng nuôi tr�ng thu� s�n chi�m trên 1,6 t� USD (B� Thu� s�n, 2006a). Di�n tích nuôi trên b vào kho�ng 1 tri�u ha cha k� ��n di�n tích l�n m�t n�c bi�n và sông/h� ��c t&n d(ng �� nuôi cá và nuôi tôm hùm trong các l�ng bè. Hoàn thành v�t m�c k� ho�ch nhà n�c giao trong quy ho�ch t!ng th� nuôi tr�ng thu� s�n giai �o�n 1999-2010 c� v� s�n l�ng và giá tr�, Chính ph� và B� Thu� s�n �c tính nuôi tr�ng thu� s�n s- t�ng tr�ng m�nh trong giai �o�n 2006-2010. Tháng 1/2006 B� Thu� s�n �ã ti�n hành �ánh giá l�i quy ho�ch t!ng th� giai �o�n 2001-2010 và bàn bi�n pháp th�c hi�n k� ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n giai �o�n 2006-2010. Tháng 3/2006 B� Thu� s�n c$ng �ã công b� k� ho�ch phát tri�n chi ti�t h�n cho ��n n�m 2010, trong �ó �ã ch# rõ r%ng Chính ph� vn tin t�ng vào vi�c ��t ��c m(c tiêu phát tri�n ngành. S�n l�ng �c tính s- t�ng h�n 25%, cùng v�i �ó là vi�c t�o thêm v� vi�c làm và di�n tích nuôi. S� gia t�ng v� kim ng�ch xu�t kh�u t� thu� s�n là ��ng l�c chính �� xác ��nh chi�n l�c phát tri�n ��ng th i b�o ��m s� �óng góp c�a ngành vào công cu�c xoá �ói, gi�m nghèo thông qua vi�c !n ��nh và t�o thêm vi�c làm cho nh�ng ng i �ang tham gia vào l/nh v�c này. Ch# tiêu phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ��n n�m 2010 ��c trình bày trong B�ng 2.

B�ng 2 S�n l�ng nuôi tr�ng thu� s�n n�m 2005 và m(c tiêu phát tri�n ��n n�m 2010 theo �c tính c�a Chính ph� và B� Thu� s�n

K�t qu� th�c hi�n n'm 2005

Ch2 tiêu ! ra cho �n n'm 2010

(MOFI, 2006) (GoV, 1999) (GoV, 2006) (MOFI, 2006) S�n l�ng (t�n) 1.437.350 2.000.000 2.000.000 2.100.000 Nuôi n�c ng�t 958.870 938.000 980.000 998.000 Tôm 324.680 360.000 - 400.000 Nuôi cá bi�n 3.510 200.000 200.000 200.000 Nhuy�n th� 114.570 380.000 - 380.000 Rong bi�n 20.260 50.000 - 50.000 Khác 85.270 - - 72.000 Giá tr� xu�t kh�u (tri�u USD) 1.627 2.500 - 2.500 Lao ��ng (ng i) 2.550.000 2.000.000 - 2.800.000 Di�n tích (ha) 959.945 992.000 1.1-1.400.000 1.100.000 N�c ng�t 318.900 652.000 500-600.000 - Bi�n và n�c m�n 641.045 340.000 600-800.000 -

Chính vì phát tri�n nhanh, nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam trong nh�ng n�m g�n �ây c$ng �ang ph�i ��i m�t v�i nh�ng thách th�c l�n nh b�nh d�ch bùng phát, v�n �� an toàn th�c ph�m cho s�n ph�m xu�t kh�u và tiêu th( trong n�c, môi tr ng sinh thái b� suy thoái và ch�t l�ng n�c x�u �i, t�i m�t s� vùng �ã xu�t hi�n nh�ng mâu thun v� m�t xã h�i (MOFI, 2005a). Các v�n �� này n�y sinh t� �nh h�ng tiêu c�c c�a vi�c t�ng nhanh các c� s� nuôi quy mô nh+ � vùng ��t c%n c i ho�c chuy�n �!i m�t cách � �t nh�ng vùng ��t s�n xu�t nông nghi�p kém hi�u qu� và r�ng ng&p m�n sang nuôi tr�ng thu� s�n. Trong khi các mô hình nuôi tr�ng thu� s�n qu�ng canh c�i ti�n ��c xây d�ng r�i rác ít tác ��ng x�u ��n môi tr ng và xã h�i thì các mô hình nuôi tr�ng thu� s�n quy mô nh+ t&p trung �ã t�o nên nh�ng tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng và xã h�i (MOFI, 2005b). V�n �� môi tr ng ��c bi�t nghiêm tr�ng t�i nh�ng khu v�c ��m phá kín, c'a

Page 11: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 5

sông và các h� sinh thái r�ng ng&p m�n n�i mà môi tr ng s�ng nh�y c�m và vi�c trao �!i n�c b� h�n ch�. H�n th� n�a s� phát tri�n t� phát �ã dn ��n vi�c �nh h�ng ln nhau và t� gây ô nhi�m, k�t qu� là b�nh d�ch bùng phát liên miên dn ��n thi�t h�i l�n v� m�t kinh t� cho ng i nuôi. Vi�c du nh&p và d�ch chuy�n các loài thu� s�n ngo�i lai làm t�ng thêm nguy c� do vi�c du nh&p các tác nhân gây b�nh m�i, các nguy c� làm �nh h�ng ��n s� �a d�ng sinh thái b�n ��a v�n �ã b� t!n th�ng nghiêm tr�ng. Tr�c d� �oán v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n trong t�ng lai, vi�c xây d�ng chi�n l�c kh� thi cho phát tri�n và ��u t �� b�o ��m phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng và ��t ��c các ch# tiêu k� ho�ch �ã �� ra mà vn không gây tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng là vô cùng quan tr�ng. Nuôi tr�ng thu� s�n không th� gi� ��c t�c �� phát tri�n nh hi�n nay n�u không có s� c�i ti�n l�n trong qu�n lý. Nghiên c�u này và các h�ng dn kèm theo �a ra c� s� �� xác ��nh các v�n �� then ch�t và các ��u t c�n thi�t.

1.2.2 Chính sách c�a Chính ph� Các chính sách c�a Chính ph� Vi�t Nam �ã và �ang ti�p t(c h tr� t�i �a cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n, cùng v�i s� n�ng ��ng và sáng t�o c�a nông dân Vi�t Nam là nhân t� chính làm cho nuôi tr�ng thu� s�n có s� t�ng tr�ng nhanh. Các chính sách c�a Chính ph� Vi�t Nam v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ��c th� hi�n � các lu&t và các v�n b�n d�i lu&t nh các ngh� ��nh, quy ��nh, quy�t ��nh, thông t và quy ch�1 (Ph( l(c 2). Lu&t Thu� s�n m�i �ã ��c Qu�c h�i thông qua n�m 2004. Lu&t Thu� s�n không quy ��nh chi ti�t các ho�t ��ng trong nuôi tr�ng thu� s�n mà giao cho B� Thu� s�n ch�u trách nhi�m2 xây d�ng các h�ng dn, các v�n b�n d�i lu&t và các tiêu chu�n cho m(c tiêu phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng. Lu&t Thu� s�n trao quy�n cho các nhà qu�n lý, ��c bi�t � c�p t#nh, qu�n lý các ngu�n tài nguyên thông qua vi�c xây d�ng và th�c hi�n các v�n b�n pháp quy và các k� ho�ch. Lu&t Thu� s�n ��c th� hi�n rõ � Ch�ng trình Qu�c gia v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n – Quy ho�ch t!ng th� giai �o�n 1999-2010, trong �ó có m(c tiêu phát tri�n Ngành. Nh �ã �� c&p � trên, B� �ang rà soát l�i quá trình th�c hi�n Quy ho�ch t!ng th� và xây d�ng ch# tiêu k� ho�ch cho ��n n�m 2010 trong �ó có m�t s� ch# tiêu cho ��n n�m 2020. Nhi�u sáng ki�n nh%m khuy�n khích phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng phù h�p v�i Lu&t Thu� s�n và các chính sách c�a nhà n�c �ang ��c B� Thu� s�n và các bên có liên quan tri�n khai trên ph�m vi c� n�c. M�t lo�t các ch�ng trình nâng cao n�ng l�c �� ti�p thu công ngh� m�i. Các ch�ng trình và d� án bao g�m nhi�u ho�t ��ng � c�p qu�c gia nh%m h tr� các d� án ��ng tài tr�, các d� án ��u t c�a các nhà ��u t trong n�c và ngoài n�c. Quy ho�ch t!ng th� c�a Chính ph� và các ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n do B� Thu� s�n �� ra g�m:

• Ch�ng trình Phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n th i k0 1999-2010 (Quy�t ��nh s� 224/1999/Q)-BTS) V( Nuôi tr�ng Th�y s�n-B� Thu� s�n

• Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n ngành thu� s�n ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020 (Quy�t ��nh s� 246/2005/Q)-TTg ngày 6/10/2005) c�a Th� t�ng Chính ph�

• Ch�ng trình khuy�n ng qu�c gia giai �o�n 1999-2010 (s�n xu�t gi�ng, nuôi tôm sú, �ánh b"t xa b , nuôi cá n�c ng�t, nuôi bi�n và n�c l�, b�o qu�n sau thu ho�ch và ch� bi�n) c�a Trung tâm Khuy�n ng Qu�c gia

• Ch�ng trình phát tri�n gi�ng thu� s�n ��n n�m 2010 (Quy�t ��nh s� 112/2004/Q)-TTg)

1 Các thí d( v� v�n b�n pháp lý có liên quan: Quy�t ��nh s� 06/2006 v� vi�c ban hành quy ch� qu�n lý vùng và c� s� nuôi tôm an toàn. Ch# th� s� 32/1998 Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n kinh t�-xã h�i. Quy�t ��nh c�a B� Thu� s�n quy ��nh ch�c n�ng, trách nhi�m, quy�n hàn và c� c�u t! ch�c c�a các c� quan thu�c B�. Tiêu chu�n Ngành 28/2004 v� vùng nuôi tôm - �i�u ki�n ��m b�o v� sinh an toàn th�c ph�m. 2 Ngh� ��nh 43/2003 quy ��nh trách nhi�m c�a B� Thu� s�n là c� quan qu�n lý nhà n�c v� nuôi tr�ng thu� s�n

Page 12: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 6

• Ch�ng trình hành ��ng c�a B� Thu� s�n v� ��y nhanh công nghi�p hoá, hi�n ��i hoá ngành Thu� s�n giai �o�n 2001 - 2010 (Ban hành kèm theo quy�t ��nh s� 21/2004/Q)-BTS ngày 15/9/2004)

• )ánh giá và t�ng c ng n�ng l�c cho th� ch� qu�n lý khu v�c ven bi�n và c�i thi�n �i�u ki�n s�ng � khu v�c mi�n Trung do B� Thu� s�n th�c hi�n t� n�m 2006-2010

• Ch�ng trình t�ng c ng công tác ph! bi�n, giáo d(c pháp lu&t trong ngành Thu� s�n (Quy�t ��nh s� 11 /2004/Q)-BTS)

• Ch�ng trình phát tri�n c� khí ngành th�y s�n ��n n�m 2010 - ��nh h�ng ��n n�m 2020 (Quy�t ��nh s� 33/2005/Q)-BTS)

B� Thu� s�n c$ng �ã �� ra m�t s� ho�t ��ng chính �� h tr� phát tri�n các loài nuôi m�i nh �ã �� c&p � B�ng 2, trong �ó có m�t s� loài ��c xác ��nh là c�n ph�i t�ng c ng các bi�n pháp qu�n lý môi tr ng. Các ho�t ��ng �ã ��c �� ra �� th�c hi�n “c�i ti�n công ngh�” t� 2006-2010 g�m:

• )�y m�nh quy ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng • Xây d�ng b�n �� sinh thái s' d(ng k* thu&t ��nh v� v� tinh toàn c�u GIS �� xác ��nh vùng

nuôi t�i u cho các loài thu� s�n • M� r�ng mô hình nuôi theo GAP/BMP ra t�t c� các vùng nuôi tôm và d�n d�n áp d(ng

cho các loài nuôi khác nh cá ba sa, cá rô phi, tôm càng xanh và nuôi cá bi�n • T&p trung vào vi�c xây d�ng vùng tr�i gi�ng “t&p trung”, vùng nuôi tôm “t&p trung” và

vùng nuôi cá bi�n “t&p trung” • Hoàn thi�n các quy trình s�n xu�t gi�ng, th�c hi�n các nghiên c�u và xây d�ng công ngh�

s�n xu�t gi�ng cho các loài nuôi bi�n, t&p trung vào các loài có giá tr� cao nh tôm hùm, nhuy�n th� và rong bi�n

• Xây d�ng các trung tâm gi�ng quy mô l�n s�n xu�t ra con gi�ng ch�t l�ng cao, giá thành h� và không gây tác ��ng x�u ��n môi tr ng

Nhi�u v�n �� v� t! ch�c và ho�t ��ng c$ng �ã ��c B� Thu� s�n d� c&p trong �i�u ch#nh k� ho�ch t!ng th� giai �o�n 2006-2010

• Các nguyên t"c quy ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng ph�i ��c th� ch� hoá cùng v�i các quy ��nh rõ ràng v� trách nhi�m bao g�m c� vi�c nâng cao n�ng l�c l&p k� ho�ch và qu�n lý cho các c� quan qu�n lý nhà n�c

• Xác ��nh các tiêu chu�n, gi�i h�n, các th� t(c hành chính c$ng nh ch�c n�ng và trách nhi�m cho các c�ng ��ng có liên quan trong vi�c qu�n lý tài nguyên thiên nhiên

• Thi�t l&p h� th�ng giám sát và �ánh giá • )i�u tra, quy ho�ch và xây d�ng các khu b�o t�n sinh thái �� b�o v� các bãi gi�ng t�

nhiên và các khu v�c s�ng t� nhiên cho các loài, trong �ó có c� vi�c b�o v� các vùng san hô

Trên th�c t� chi�n l�c th�c hi�n chi ti�t các v�n �� trên vn cha ��c xây d�ng và làm th� nào �� th�c hi�n m�t cách có hi�u qu� vn cha rõ ràng. H�n n�a các �� xu�t trên vn cha �� c&p h�t các v�n �� chính c�n gi�i quy�t. M�t n�m sau khi phê duy�t Quy ho�ch T!ng th� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n th i k0 1999-2010, Chính ph� �ã t! ch�c m�t h�i th�o qu�c t� �� xây d�ng chi�n l�c “Phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng �� xoá �ói gi�m nghèo” – Chi�n l�c SAPA. Chi�n l�c SAPA tuân theo Quy ho�ch t!ng th� 1999-2010 nhng t&p trung vào vi�c xoá �ói gi�m nghèo thông qua nâng cao n�ng l�c cho th� ch� qu�n lý và nh&n th�c t�t h�n c�a các c�ng ��ng dân c ��a ph�ng. Bi�n pháp nh%m th�c hi�n m(c tiêu b�n v�ng v� m�t kinh t� xã h�i và môi tr ng là xây d�ng H�ng dn �ánh giá tác ��ng liên ngành và H�ng dn l&p quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n ven b b�n v�ng. H�ng dn �ánh giá tác ��ng môi tr ng (EIA) �ã ��c B� Thu� s�n xây d�ng v�i s� h tr� c�a DANIDA và �ang trong giai �o�n phê duy�t l�n cu�i. H�ng dn này s- ��c áp d(ng

Page 13: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 7

tr�c �� hoàn thi�n các d� án phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n và là n l�c chung c�a B� Thu� s�n và B� Tài nguyên & Môi tr ng. H�ng dn l&p quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n ven b b�n v�ng c$ng cha ��c phê duy�t, m�c dù quan tr�ng, nhng vi�c phê duy�t các H�ng dn này c$ng s- không bù �"p ��c s� thi�u h(t các chi�n l�c qu�n lý môi tr ng chi ti�t cho các loài nuôi và các vùng nuôi. C�n lu ý r%ng trong vài n�m t�i �ây n�u Vi�t Nam mu�n duy trì s� t�ng tr�ng v� nuôi tr�ng thu� s�n thì nhu c�u ph�i ��u t vào qu�n lý môi tr ng s- là r�t l�n. M�c dù nuôi tr�ng thu� s�n �ang ph�i ch�u tác ��ng x�u v� m�t môi tr ng do nhi�u ngành s�n xu�t khác gây ra, hi�n ch# có r�t ít các ho�t ��ng qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n ��c g�i là “)a ngành”. )ây th�c s� là m�t khi�m khuy�t r�t l�n cho s� phát tri�n b�n v�ng c�a ngành.

1.2.3 Th ch và các bên có liên quan H� th�ng hành chính công � Vi�t Nam �ã có thay �!i r�t l�n t� khi áp d(ng chính sách )!i m�i vào n�m 1986, nh%m �� chu�n b� cho ��t n�c chuy�n t� n�n kinh t� t&p trung xã h�i ch� ngh/a sang n�n kinh t� th� tr ng. Vi�c Chính ph� phê duy�t )� án t!ng th� v� C�i cách hành chính công (PAR) vào tháng 9/2001 là m�t b�c ti�p theo c�a chính sách này. Nh�ng thay �!i trong hành chính công kéo dài cho ��n n�m 1990 �ã ��c th� hi�n qua vi�c phân quy�n t� c�p Trung �ng cho các ��a ph�ng. T� n�m 1997 ��n 2002 nh�ng v( vi�c ��c gi�i quy�t � Trung �ng gi�m t� 41% xu�ng 22%, trong khi �ó các v( vi�c ��c gi�i quy�t � c�p �� ��a ph�ng t�ng t� 59% lên 78% (Ngu�n B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i, 2005). Vi�c s"p x�p l�i h� th�ng qu�n lý công là m�t quá trình lâu dài bao g�m các chi�n l�c nâng cao ý th�c ph(c v( dân s�, s� tham gia c�a h� th�ng hành chính và c�a công chúng nói chung trong quá trình �!i m�i. M�c �� nhanh chóng c�a s� thay �!i có khác nhau gi�a các ngành và các ��a ph�ng. M�c dù �ã có ý th�c và hi�u bi�t ��y �� v� l�i ích c�a vi�c phân quy�n và chia s1 trong vi�c ra quy�t ��nh, nh�ng sáng ki�n này vn còn t�ng ��i m�i � Vi�t Nam và vn �ang là nh�ng thách th�c cho cán b�, nhân dân trong quá trình th�c hi�n, trong �ó có c� nh�ng ng i thu�c l/nh v�c nuôi tr�ng thu� s�n. D�i �ây là nh�ng mô t� tóm t"t v� trách nhi�m và n�ng l�c c�a các th� ch� có liên quan trong qu�n lý phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n.

B� Thu� s�n (MOFI) B� Thu� s�n (MOFI) là c� quan qu�n lý hành chính c�p qu�c gia ��i v�i nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam. Trách nhi�m c�a B� Thu� s�n g�m qu�n lý ngu�n tài nguyên, th�c hi�n các nghiên c�u khoa h�c, phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n, xây d�ng và th�c hi�n các v�n b�n pháp quy theo k� ho�ch và ch# ��o t� Chính ph�. B� ch�u trách nhi�m t! ch�c và h�ng dn các ho�t ��ng khuy�n ng, cung c�p các tr� giúp k* thu&t, ph! bi�n thông tin và chuy�n giao các ti�n b� k* thu&t v� nuôi tr�ng thu� s�n. Ngoài ra B� Thu� s�n c$ng tham gia vào nghiên c�u th� tr ng và các ho�t ��ng phát tri�n th� tr ng khác. B� Thu� s�n ph�i h�p ho�t ��ng v�i các B� khác theo ch# ��o c�a Chính ph�. B� có 11 ��n v� hành chính �� gi�i quy�t các nhi�m v( ��c giao (nh V( Nuôi tr�ng thu� s�n, V( K� ho�ch và Tài chính, V( Khoa h�c và Công ngh�) và 9 ��n v� ph(c v( (g�m c� ba Vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n 1-3). T!ng s� cán b� công nhân viên c�a B� hi�n nay là 222 ng i (không k� lái xe, t�p v( và h�i viên các hi�p h�i). Ngân sách cho ho�t ��ng hàng n�m c�a B� hi�n kho�ng 9 t� ��ng (B� Thu� s�n và Ngân hàng Th� gi�i, 2005). B� Thu� s�n c$ng là c� quan qu�n lý nhà n�c cao nh�t trong vi�c xây d�ng các khu b�o t�n bi�n � quy ho�ch c�p qu�c gia.

Page 14: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 8

M�c dù t�t c� các c� quan thu�c B� Thu� s�n ��u ít nhi�u có trách nhi�m trong vi�c qu�n lý môi tr ng trong l/nh v�c ngh� cá, nhng các C(c/V( d�i �ây �óng vai trò chính: V) Khoa h�c và Công ngh� (DoST) Giúp B� tr�ng qu�n lý các ho�t ��ng có liên quan ��n khoa h�c, công ngh� và môi tr ng. V( Khoa h�c và Công ngh� có trách nhi�m xây d�ng các v�n b�n pháp quy v� khoa h�c, công ngh� và môi tr ng thu�c l/nh v�c ngh� cá. T�t c� các tiêu chu�n ngành có liên quan ��n thu� s�n ��u do V( này so�n th�o, Tuy nhiên trong m�t s� tr ng h�p V( c$ng ph�i h�p v�i các c� quan khác trong B� Thu� s�n (nh NAFIQAVED). C)c Qu�n lý Ch3t l��ng, An toàn v� sinh và Thú y Thu� s�n (NAFIQAVED) là c� quan qu�n lý nhà n�c v� m�t ch�t l�ng an toàn v� sinh các s�n ph�m thu� s�n. C(c có V�n phòng chính � B� và có sáu chi nhánh � các vùng tr�ng �i�m v� thu� s�n. T� tháng 8/2003, C(c ��c giao thêm trách nhi�m b�o v� s�c kho1 ��ng v&t d�i n�c và l.ng c, hi�n C(c �ang th�c hi�n Quy ph�m th�c hành nuôi t�t (GAP) v�i m(c �ích b�o ��m ch�t l�ng s�n ph�m thông qua b�o v� môi tr ng. V) Nuôi tr�ng Thu� s�n (DoA) có trách nhi�m xây d�ng các chi�n l�c, quy ho�ch t!ng th�, k� ho�ch dài h�n và ng"n h�n, các ch�ng trình, d� án v� nuôi tr�ng thu� s�n. V( Nuôi tr�ng thu� s�n c$ng có trách nhi�m xây d�ng các v�n b�n pháp quy liên quan ��n nuôi tr�ng thu� s�n trình B� Thu� s�n ban hành nh “Quy ch� qu�n lý vùng và c� s� nuôi tôm an toàn” (tháng 4/2006). C� quan qu�n lý c3p t2nh và huy�n: , c�p t#nh và huy�n, B� Thu� s�n v&n hành thông qua các S� Thu� s�n (DOFI) - � 28 t#nh thành ven bi�n và phòng thu� s�n � m�t s� huy�n. Huy�n là c�p hành chính th�p h�n có m�t s� cán b� chuyên ngành ph( trách m�ng nuôi tr�ng thu� s�n. C�p xã không có ��i di�n chính th�c c�a B� Thu� s�n, tuy nhiên các ho�t ��ng có liên quan ��n nuôi tr�ng thu� s�n � �ây ��c th�c hi�n thông qua các cán b� khuy�n ng c� s�. T�i các t#nh ��ng b%ng, các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n do các phòng thu� s�n thu�c các s� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn (DARD) ��m trách.

B� Tài nguyên và Môi tr��ng (MONRE) B� Tài nguyên và Môi tr ng (MONRE) có ch�c n�ng qu�n lý nhà n�c v� s' d(ng ��t, m�t n�c, khoáng s�n, môi tr ng, khí t�ng h�c, thu� nh.ng h�c. Trách nhi�m chính c�a B� Tài nguyên và Môi tr ng là xây d�ng các tài li�u pháp lý, các chi�n l�c phát tri�n và các k� ho�ch hàng n�m v� vi�c s' d(ng tài nguyên thiên nhiên. B� c$ng t! ch�c và ch# ��o vi�c th�c hi�n các v�n b�n pháp quy, các k� ho�ch, chi�n l�c �ã ��c duy�t và qu�n lý3 vi�c c�p, cho thuê, ph(c h�i vi�c s' d(ng ��t và chuy�n quy�n s' d(ng ��t. Trách nhi�m c�a B� Tài nguyên và Môi tr ng trong l/nh v�c phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n là �i�u ch#nh và ch# ��o th�c hi�n các bi�n pháp b�o v� tài nguyên n�c, C(c Qu�n lý tài nguyên n�c giúp B� th�c hi�n nhi�m v( này. M�t s� C(c, V( khác trong B� Tài nguyên và môi tr ng c$ng h tr� vi�c th�c hi�n các bi�n pháp b�o v� môi tr ng có liên quan ��n nuôi tr�ng thu� s�n nh V( Môi tr ng, C� quan B�o v� môi tr ng Vi�t Nam, V( Khoa h�c và Công ngh�. S� Tài nguyên và Môi tr ng (DONRE) là c� quan qu�n lý nhà n�c c�p t#nh v� tài nguyên và môi tr ng. B� Tài nguyên và Môi tr ng và các s� Tài nguyên và Môi tr ng hi�n �ang ��c giao nhi�m v( �ánh giá l�i vi�c tình hình d(ng ��t t�i m i t#nh. M�c dù vi�c �ánh giá s- th�c hi�n c� v�i ��t s'

3 Bao g�m thanh tra UBND các t#nh và thành ph� tr�c thu�c trung �ng v� ��nh giá ��t theo khung giá ��t và các nguyên t"c, ph�ng pháp do Chính ph� quy ��nh v� giá ��t c�a các lo�i ��t khác nhau (Ngh� ��nh s� 91/2002/N)-CP)

Page 15: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 9

d(ng cho nuôi tr�ng th�y s�n nhng l�i có s� t v�n r�t h�n ch� v�i B� Th�y s�n và các s� Th�y s�n. Các B� khác Quy ho�ch nuôi tr�ng th�y s�n có s� tham gia c�a nhi�u B� và C� quan qu�n lý khác. B� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn (MARD) �óng vai trò chính trong vi�c qu�n lý h� th�ng th�y l�i, s' d(ng ��t, và phân b! l�i ��t c�a nh�ng ng i có liên quan ��n v�n �� chuy�n �!i m(c �ích s' d(ng ��t. B� K� ho�ch và )�u t (MPI), B� Tài chính (MOF) tham gia vào quá trình �ánh giá, phê duy�t ngân sách cho các k� ho�ch và chi�n l�c qu�n lý nuôi tr�ng th�y s�n � các c�p �� Trung �ng c$ng nh ��a ph�ng. 4y ban Nhân dân các c3p 2y ban nhân (PC) t#nh và các c�p d�i có quy�n h�n và ngh/a v( ban hành các k� ho�ch qu�n lý nuôi tr�ng th�y s�n trong ph�m vi qu�n lý c�a mình trên c� s� nh�ng k� ho�ch �ã ��c duy�t c�a c�p hành chính cao h�n. 2y ban nhân dân các c�p ph�i phê chu�n ngân sách chung và các k� ho�ch c�a ��a ph�ng v� s' d(ng tài nguyên và b�o ��m vi�c th�c hi�n các chính sách kinh t� xã h�i. 2y ban nhân dân các c�p có vai trò r�t khác nhau trong qu�n lý phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n tùy theo chính sách t�ng ��a ph�ng. , m�t s� vùng 2y ban nhân dân các c�p �ang t�o �i�u ki�n thu&n l�i cho s� c�i cách trong khi �ó 2y ban nhân dân các c�p � vài n�i vn còn b�o th� ho�c phó m�c ho�t ��ng này cho các c� quan khác (s� th�y s�n).

Các c� quan nghiên c�u, tr�i s�n xu3t gi ng và các trung tâm khuy�n ng� Các Vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng th�y s�n (RIAs) g�m 3 Vi�n (RIA 1,2 và 3) v�i nhi�u c� s� nghiên c�u tr�c thu�c trên kh"p ��t n�c. Các Vi�n nghiên c�u chia thành 5 phòng: phòng Di truy�n và Ch�n gi�ng, phòng K* thu&t nuôi cá n�c ng�t, phòng Nuôi n�c l�, phòng Môi tr ng và phòng Kinh t� xã h�i. Vi�n 1 có h�n 250 cán b� công nhân viên v�i r�t nhi�u kinh nghi�m và chuyên ngành khác nhau. Các nhà khoa h�c �a ra l i khuyên cho các nhà ho�ch ��nh chính sách và cung c�p các c� s� khoa h�c cho vi�c xây d�ng các v�n b�n pháp quy, các k� ho�ch, chi�n l�c, ��ng th i nâng cao n�ng l�c cho các trung tâm khuy�n ng � các c�p t#nh, huy�n. Các Vi�n nghiên c�u th�y s�n �ã ��c B� Th�y s�n giao trách nhi�m thi�t l&p và v&n hành h� th�ng c�nh báo s�m d�ch b�nh và môi tr ng trong nuôi tr�ng th�y s�n. Các h� th�ng này hi�n �ã �i vào ho�t ��ng. Các tr ng ��i h�c c$ng góp ph�n quan tr�ng vào nghiên c�u và h tr� vi�c ra các quy�t ��nh. Trong �ó Tr ng )�i h�c Thu� s�n (Nha Trang), Tr ng )�i h�c C�n Th�, Tr ng )�i h�c Nông Lâm (hay còn g�i là Tr ng )�i h�c Nông Lâm thành ph� H� Chí Minh) có vai trò chính trong xây d�ng n�ng l�c và hình thành các ki�n th�c v� phát tri�n ngành nuôi tr�ng thu� s�n. G�n �ây �ã hình thành h� th�ng các vi�n nghiên c�u thu� s�n và nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam (VIFINET) �ó là m�t h� th�ng c�a các c� quan nghiên c�u nh%m khuy�n khích s� h�p tác có hi�u qu� gi�a các c� quan nghiên c�u và �ào t�o cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng � Vi�t Nam. Ban )i�u hành VIFINET g�m có ��i di�n c�a các c� quan nghiên c�u chính nh 3 vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n và 3 tr ng ��i h�c nêu trên. S� Th�y s�n qu�n lý các trung tâm khuy�n ng � các t#nh ven bi�n, trong khi �ó các ho�t ��ng khuy�n ng cho nuôi tr�ng th�y s�n t�i các t#nh sâu trong ��t li�n l�i tr�c thu�c ho�c ch# là m�t b� ph&n trong trung tâm khuy�n nông thu�c s� Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn. M�c dù �ã ��c h tr� nhi�u t� Nhà n�c và các nhà tài tr� (nh DANIDA) các trung tâm khuy�n ng vn cha ho�t ��ng hi�u qu�. S� thi�u h(t v� con ng i và n�ng l�c k* thu&t � các m�c �� khác nhau th� �áp �ng s� phát tri�n r�t nhanh s� l�ng ng i tham gia vào nuôi tr�ng th�y s�n và các v�n �� môi tr ng là nh�ng tr� ng�i chính.

Page 16: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 10

Các cán b� khuy�n ng �óng vai trò quan tr�ng là c�u n�i gi�a các th� ch� nhà n�c � c�p trung �ng/t#nh v�i ng i nuôi. Do s� y�u kém � khâu t! ch�c nông dân trong c� n�c các cán b� khuy�n ng th ng ph�i liên h� và thông tin ��n nh�ng nhóm nh+ nông dân. )i�u này t�n th i gian nhng c$ng t�o nên m�i quan h� g"n bó thân thi�t v�i ng i nuôi. S� kính tr�ng c�a nông dân ��i v�i các cán b� khuy�n ng là ��ng l�c chính �� dn ��n s� thay �!i trong hành vi, thái �� c�a nông dân và thúc ��y s� thành l&p các nhóm/ h�i. Kh� n�ng ti�p c&n c�a ng i nuôi v�i ngu�n gi�ng và ngu�n gi�ng ch�t l�ng cao r�t c�n thi�t cho vi�c thi�t l&p h� th�ng nuôi tr�ng th�y s�n an toàn v� d�ch b�nh, thân thi�n v�i môi tr ng và có hi�u qu� v� kinh t�. Ba Vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng th�y s�n qu�n lý ba trung tâm gi�ng b� m3 Qu�c gia v�i 14 trung tâm s�n xu�t gi�ng phân b� d�c theo ��t n�c. M�c dù s�n l�ng con gi�ng ch�t l�ng cao c�a các trung tâm này có t�ng lên nhng vn cha �áp �ng ��c nhu c�u ngày càng t�ng, chính vì th� các tr�i s�n xu�t gi�ng t nhân vn �ang ��c xây d�ng r�t nhi�u � các t#nh mi�n Trung và mi�n Nam làm gi�m �i s�n l�ng c�a các tr�i s�n xu�t gi�ng do nhà n�c qu�n lý. Tình tr�ng thi�u con gi�ng cho s�n xu�t � nh�ng vùng sâu vùng xa và các khu v�c kém phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam (Khu v�c phía Nam và mi�n núi) vn là v�n �� l�n c�n gi�i quy�t. Nông dân nuôi tr�ng th�y s�n )�c �i�m n!i b&t c�a ngh� nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam là có r�t �ông ng i tham gia v�i con s� lên hàng tr�m ngàn ng i. Gi�i nông dân nuôi tr�ng th�y s�n không ��ng nh�t, bao g�m các h� s�n xu�t quy mô nh+ mang tính t� cung t� c�p ho�c cung c�p cho th� tr ng ��a ph�ng và các trang tr�i s�n xu�t mang tính th�ng m�i cao. S� �a d�ng v� thành ph�n c�a nh�ng ng i s�n xu�t ��ng ngh/a v�i vi�c có r�t nhi�u m�i quan tâm khác nhau c�n ph�i ��c cân nh"c k* l.ng khi l&p k� ho�ch cho phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n. Nhìn chung nông dân Vi�t Nam không ��c t! ch�c t�t thành các t!/nhóm và hi�p h�i, �i�u này gây tr� ng�i trong vi�c tham gia vào các quá trình ra quy�t ��nh (��ng qu�n lý), chia s1 hi�u bi�t, thích nghi v�i các c� h�i thay �!i… Th�c hi�n qu�n lý môi tr ng �òi h+i ng i nông dân ph�i thay �!i cách s�n xu�t và tuân th� các quy ch� m�i. Vi�c nh�ng ng i làm lu&t có th� chia s1 ho�c trao �!i v�i các bên có liên quan trong �ó có nông dân là y�u t� quy�t ��nh s� thành công c�a m�i ch�ng trình môi tr ng. Các hi�p h�i và nhóm nông dân hi�n có m�t trên kh"p ��t n�c. Các t! ch�c qu�n chúng là m�t b� ph&n chính th�c không th� thi�u trong h� th�ng chính quy�n c�a Vi�t Nam, hình thành nên m�t m�ng riêng trong c� c�u c�a các b� � Trung �ng và s� � các t#nh. H� là thành viên c�a M�t tr&n T! qu�c và có ti�ng nói quan tr�ng trong Qu�c h�i. H� có qu*, nhân viên và các ch�ng trình hành ��ng riêng. VINAFIS là t! ch�c qu�n chúng ��u tiên ho�t ��ng trong nuôi tr�ng th�y s�n, khai thác, ch� bi�n và d�ch v( h&u c�n ngh� cá. VINAFIS có chi nhánh t�i 13 t#nh thành. H�i có c� c�u t! ch�c t�ng ��i m+ng và cha ��c t! ch�c t� c�p c� s�. Trong khi �ó, s�c m�nh c�a các h�i d ng nh s- t�ng thêm khi nh�ng ng i nông dân t&p h�p nhau l�i trong các nhóm ho�c câu l�c b� c�a mình. Nh�ng sáng ki�n nh%m h tr� vi�c thành l&p t! ch�c c�a nh�ng ng i nuôi tr�ng th�y s�n c$ng nh&n ��c s� �ng h� c�a các nhà xu�t kh�u th�y s�n và t! ch�c c�a h� (VASEP). Các thành viên c�a VASEP c�n ��c thông tin có hi�u qu� và ��ng th i v�i các hi�p h�i nông dân �� gi�i quy�t nh�ng �òi h+i ngày càng cao v� an toàn th�c ph�m cho các s�n ph�m tôm, cá xu�t kh�u. H�i Nông dân (kho�ng 10 tri�u h�i viên) c$ng là m�t ��i di�n quan tr�ng khác c�a nông dân.

Page 17: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 11

Các chu5n và quy /nh pháp lu6t Các th�c hành c�a nông dân ch�u s� chi ph�i l�n c�a các chu�n, truy�n th�ng và quy ��nh pháp lu&t trong qu�n lý nuôi tr�ng th�y s�n và d�a vào nhu c�u c�a th� tr ng. N�u các quy�t ��nh qu�n lý không h�i �� ��c các th� ch� không chính th�ng thì các quy ��nh và các k� ho�ch phát tri�n c$ng s- không ��c nh�ng ng i s' d(ng tài nguyên ch�p nh&n và th�c hi�n ��y ��. Qua quá trình l&p quy ho�ch theo ph�ng pháp có s� tham gia c�a ng i dân các nhà qu�n lý có ��c s� hi�u bi�t chu�n �ang th�nh hành gi�a nh�ng ng i nông dân. Nh.ng ng��i thu mua và nh.ng nhà ch� bi�n th�y s�n Hi�p h�i nh�ng nhà ch� bi�n và xu�t kh�u th�y s�n (VASEP) ��c thành l&p n�m 1998. Hôi viên c�a H�i ch� y�u là nh�ng nhà s�n xu�t th�y s�n l�n. H�i có vai trò quan tr�ng trong vi�c t v�n cho B� Th�y s�n v� chính sách th�ng m�i và là thành viên chính �� h�ng s� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n theo nhu c�u th� tr ng xu�t kh�u (B� Th�y s�n, Ngân hàng Th� Gi�i, 2005). )� t�o �i�u ki�n thu&n l�i cho hi�p h�i nh�ng nhà ch� bi�n th�y s�n và nh �ó t�ng c ng n�ng l�c cho các nhà ch� bi�n quy mô nh+, nên có m�c h�i phí khác nhau gi�a các thành viên VASEP b%ng cách gi� nguyên m�c h�i phí hi�n nay v�i các công ty xu�t kh�u áp d(ng ch� �� h�i phí th�p h�n cho các công ty s�n xu�t các m�t hàng ph(c v( cho th� tr ng n�i ��a. Trên th�c t�, s� tham gia c�a các nhà ch� bi�n và s�n xu�t quy mô nh+ hi�n vn còn h�n ch�. VASEP c$ng có vai trò chính trong chi�n l�c qu�ng bá các s�n ph�m ��c “dán nhãn sinh thái” trên th� tr ng, nh MSC cho s�n ph�m khai thác ngoài t� nhiên và xây d�ng các k� ho�ch ghi nhãn sinh thái cho các s�n ph�m nuôi tr�ng th�y s�n. Khi Vi�t Nam càng thâm nh&p vào các th� tr ng m�, thì yêu c�u v� vi�c ch�ng nh&n các s�n ph�m thân thi�n v�i môi tr ng, nh �òi h+i c�a ng i tiêu dùng � Châu Âu và B"c M*, có xu h�ng ngày càng t�ng. VASEP, v�i t cách là ��i di�n chính c�a các nhà ch� bi�n thu� s�n s- có vai trò r�t quan tr�ng. Các t0 ch�c tín d)ng và t� th��ng M�t tr� ng�i cho nh�ng ng i nghèo tham gia vào nuôi tr�ng th�y s�n là thi�u v�n và khó có kh� n�ng ti�p c&n tín d(ng vì v&y các t! ch�c tín d(ng có vai trò quan tr�ng trong vi�c t�o �i�u ki�n thu&n l�i cho s� phát tri�n th�y s�n trong khu v�c này. Nh�ng ng i nông dân nghèo th ng g�p khó kh�n khi ti�p c&n các ngu�n vay ph�i có th� ch�p. Có nhi�u t! ch�c cung c�p tín d(ng cho ngành nuôi tr�ng th�y s�n (và �ánh b"t) � Vi�t Nam. Trong s� �ó có các ngân hàng nhà n�c nh Ngân hàng Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn Vi�t Nam (VBARD), Ngân hàng Công th�ng (CIB), Ngân hàng Chính sách xã h�i (BSP) và Ngân hàng )�u t và phát tri�n. H�i ph( n�, Hôi nông dân và )oàn Thanh niên c$ng �ang cung c�p tín d(ng cho các h�i viên c�a mình t� các ch�ng trình phát tri�n c�a Qu�c gia và t� ngu�n h tr� c�a các nhà tài tr� n�c ngoài. Trong nuôi tr�ng thu� s�n, nh�ng ng i buôn bán và cung c�p các y�u t� ��u vào (nh các công ty th�c �n) c$ng là m�t ngu�n tín d(ng quan tr�ng cho ng i nuôi và gia �ình h� t�i các ��a ph�ng. Vi�t Nam có m�t h� th�ng r�t ph�c t�p cung c�p tín d(ng cho ��u vào nh gi�ng và th�c �n. Tuy nhiên t th�ng là ngu�n tín d(ng quan tr�ng nh�t cho nh�ng ng i nuôi tr�ng th�y s�n và gia �ình h� t�i các ��a ph�ng. Vi�t Nam có h� th�ng t th�ng r�t ph�c t�p cung c�p tín d(ng cho ��u t trong nuôi tr�ng th�y s�n.

Page 18: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 12

Các t0 ch�c qu�n chúng và t0 ch�c xã h�i H�i ph( n�, m�t hi�p h�i mang tính qu�c gia � Vi�t Nam r�t n�ng ��ng trong vi�c khuy�n khích ph( n� tham gia vào nuôi tr�ng th�y s�n và các ch�ng trình tín d(ng nh+ cho nuôi tr�ng thu� s�n thông qua h�i ph( n� �ã ho�t ��ng có hi�u qu�. )oàn Thanh Niên c$ng là t! ch�c qu�n chúng quan tr�ng có �óng góp nhi�u vào cung c�p thông tin và giúp nông dân ti�p c&n ��c v�i các ngu�n tín d(ng nh+. )oàn Thanh niên �ôi khi c$ng tham gia vào nh�ng d� án ��u t nuôi tr�ng thu� s�n l�n (lên ��n nhi�u t� ��ng). Hi�n nay có nhi�u t! ch�c phi chính ph� qu�c t� ho�t ��ng � Vi�t Nam v�i m(c �ích khuy�n khích nuôi tôm b�n v�ng. N�m 1999, Qu* Qu�c t� v� B�o v� Thiên nhiên (WWF) ph�i h�p v�i Ngân hàng th� gi�i (WB), T! ch�c Nông L�ng Th� Gi�i (FAO) và M�ng l�i các trung tâm nuôi tr�ng th�y s�n Châu Á- Thái Bình D�ng (NACA) thành l&p Ch�ng trình Nuôi tôm và môi tr ng, Ch�ng trình này hi�n �ang làm vi�c v�i nhi�u d� án t�i Vi�t Nam và các n�c khác.CARE là m�t t! ch�c phi chính ph� khác �ang ph�i h�p v�i Chính ph� Vi�t Nam trong các d� án qu�n lý tài nguyên thiên nhiên, t&p trung chính vào các c�ng ��ng nghèo và nuôi tr�ng th�y s�n. IUCN- T! ch�c b�o t�n th� gi�i c$ng �ang th�c hi�n các ho�t ��ng có liên quan ��n nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam. Nh�ng nghiên c�u v� nuôi tôm trên cát và s' d(ng nuôi tr�ng th�y s�n nh m�t ngu�n thu nh&p thay th� trong các khu b�o t�n bi�n (MPA) là hai thí d(. Các t0 ch�c qu c t� có liên quan Là thành viên c�a FAO, Vi�t Nam là m�t trong nh�ng chính ph� thành viên th�c hi�n Quy t"c �ng x' ngh� cá có trách nhi�m c�a FAO (1995) quy t"c có liên quan ��n qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng th�y s�n. Vi�t Nam c$ng gia nh&p vào các t! ch�c liên quan ��n qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n trong khu v�c nh ASEAN, SEAFDEC, NACA, APEC và APFIC. ASEAN �ang n l�c �� hài hoà các tiêu chu�n v� th�ng m�i khu v�c trong khuôn kh! Hi�p ��nh Th�ng m�i t� do ASEAN, và áp d(ng các tiêu chu�n này cho qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n M�t s� ki�n ��c bi�t quan tr�ng là Vi�t Nam s"p tr� thành thành viên c�a T! ch�c Th�ng m�i Th� gi�i (WTO) và s- ph�i tuân th� các Hi�p ��nh v� các bi�n pháp an toàn v� sinh và an toàn d�ch b�nh, các rào c�n k* thu&t trong th�ng m�i, th�ng nh�t các tiêu chu�n và t�ng ��ng trong h� th�ng qu�n lý th�c ph�m và s' d(ng các tiêu chu�n trên c� s� khoa h�c. V�i vi�c th�c hi�n các tiêu chu�n c�a WTO các nhà nuôi tr�ng thu� s�n ph�i �áp �ng các yêu c�u cao h�n v� ch�t l�ng, �i�u này s- có �nh h�ng ��n chi phí và các th�c hành trong nuôi tr�ng th�y s�n. Nhi�u ng i nuôi quy mô nh+ có th� s- ch�u b�t l�i và c�n ph�i có các bi�n pháp c( th� �� giúp cho h� có th� ti�p t(c tham gia vào nuôi tr�ng thu� s�n trong môi tr ng kinh doanh qu�c t� ngày càng nghiêm ng�t ��i v�i các s�n ph�m nuôi. Hi�n �ang có ngày càng nhi�u các k� ho�ch ch�ng nh&n và ghi nhãn v�i m(c �ích chính là b�o ��m cho các s�n ph�m nuôi tr�ng thu� s�n có th� ti�p c&n v�i m�t s� th� tr ng ��c �a vào Vi�t Nam thông qua nhi�u t! ch�c t nhân. Trong s� nh�ng k� ho�ch l�n ph�i k� ��n Naturland (nuôi tôm h�u c�), ACC (H�i ��ng ch�ng nh&n nuôi tr�ng th�y s�n) và Euregap. Tuy nhiên vi�c th�c hi�n các k� ho�ch �ó trên th�c t� hi�n vn còn r�t h�n ch�. Các nhà tài tr� �óng góp r�t l�n vào s� phát tri�n c�a ngành. Nh�ng nhà tài tr� qu�c t� chính cho ngành th�y s�n là DANIDA và NORAD cùng v�i nhi�u t! ch�c qu�c t� nh UNDP, FAO, NACA, IUCN và các t! ch�c phi chính ph� nh WWF. Ngành nuôi tr�ng th�y s�n Vi�t Nam c$ng ngày càng thu hút s� quan tâm c�a các nhà ��u t n�c ngoài, ��c bi�t trong l/nh v�c d�ch v(, s�n xu�t th�c �n cho tôm, cá và nuôi các loài có giá tr� cao nh tôm và cá bi�n.

Page 19: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 13

1.2.3 Các mô hình nuôi và s�n ph�m nuôi tr�ng thu s�n Nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam r�t phong phú v�i nhi�u loài nuôi n�c ng�t và n�c m�n l�. Nuôi th�y s�n n��c ng�t Ngh� nuôi cá n�c ng�t �ã có l�ch s' lâu � i � Vi�t Nam. Nó b"t ngu�n t� vi�c �ánh b"t t� nhiên và d�n d�n chuy�n sang nuôi qu�n canh và thâm canh. Các loài nuôi b�n ��a chính là các loài trong nhóm cá chép ( trôi, mè, chép…), và cá ba sa, m�t s� loài du nh&p t� n�c ngoài nh cá rô phi, chép 4n )�, mè tr"ng và tr"m c+. M�t s� loài ngo�i lai m�i ��c �a vào nuôi nh cá h�i vân và cá t�m �� �a d�ng s�n ph�m và t�ng thêm giá tr�. N�m 2004, t!ng di�n tích nuôi n�c ng�t c�a Vi�t Nam vào kho�ng 335.760 ha, t�ng 2,7% so v�i n�m 2003 (B� Th�y s�n, 2005c). T!ng s�n l�ng nuôi tr�ng th�y s�n n�c ng�t vào kho�ng 693.700 t�n/n�m, trong �ó cá ba sa chi�m 300.000 t�n, rô phi chi�m 20.000 t�n. S�n l�ng nuôi cá n�c ng�t c�a c� n�c ��c trình bày trong B�ng 3. Tri�n v�ng phát tri�n thêm c�a ngành là r�t l�n, ��n n�m 2010 d� tính s�n l�ng t� 600.000 t�n hàng n�m hi�n nay s- t�ng lên ��n 900.000 – 1.150.000 t�n. Trong khi các loài cá trong nhóm cá chép có giá tr� th�p và ch� y�u cung c�p cho tiêu th( n�i ��a, chúng là các loài cá quen thu�c v�i ng i tiêu dùng và là ngu�n cung c�p ��m quan tr�ng cho ng i dân, ��ng th i t�o thêm vi�c làm cho nh�ng ng i tham gia vào trong chu i th� tr ng. Các loài cá này th ng ��c nuôi v�i quy mô nh+ trong h� th�ng k�t h�p V n - Ao - Chu�ng, tái s' d(ng ngu�n phân h�u c� t� các ho�t ��ng s�n xu�t nông nghi�p c�a ng i nông dân. Chính ph� Vi�t Nam �ã xác ��nh các loài các trong nhóm cá chép và cá rô phi r�t thích h�p �� phát tri�n nuôi � vùng núi và các vùng xa xôi h1o lánh, hi�n �ã có m�t s� k�t qu� t�t �áng ��c khuy�n khích phát tri�n các loài này � nh�ng khu v�c nói trên. Nuôi cá tra, cá ba sa là ngh� r�t phát tri�n trong nuôi cá n�c ng�t v�i s�n l�ng xu�t kh�u l�n. )�ng b%ng Sông C'u Long là vùng nuôi chính có di�n tích nuôi b%ng 37% di�n tích nuôi cá n�c ng�t c�a c� n�c, chi�m 62,9% s�n l�ng cá n�c ng�t c�a c� n�c. An Giang là t#nh có s�n l�ng cá l�n nh�t v�i 151.391 t�n n�m 2004. C�n Th�, )�ng Tháp x�p th� hai v�i s�n l�ng t�ng �ng là 80.000 và 72.500 t�n. Bên �ó, ��ng b%ng sông H�ng c$ng có s�n l�ng cá n�c ng�t �áng k� v�i t!ng s�n l�ng lên ��n 141.076 t�n. B�ng 3 S�n l�ng cá n�m 2004 so v�i n�m 2003 (B� Th�y s�n, 2005c)

Khu v�c/t2nh ��n v/ 2004 T'ng so v�i n'm 2003 Mi�n núi phía B"c T�n 37,557 18.1 )�ng b%ng sông H�ng T�n 141,076 13.5 B"c trung b� T�n 34.634 26.6 Nam trung b� T�n 9,500 28.5 Tây nguyên T�n 8,991 32.2 )ông nam b� T�n 41,789 17.2 )�ng b%ng Sông C'u Long T�n 464,148 -

Cá n�c ng�t ��c nuôi c� � ao và bè, nhng ph�n l�n s�n l�ng t� các ao nuôi quy mô nh+ r�t �a d�ng v� hình th�c.

Page 20: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 14

Nuôi tr�ng thu� s�n bi(n và n��c l� Nuôi tôm Ngh� nuôi tôm sú � Vi�t Nam b"t ��u t� nh�ng n�m 1980, nhng không phát tri�n và, k* thu&t nuôi th�p, ngu�n gi�ng ph( thu�c hoàn toàn vào t� nhiên và ch# b! sung thêm th�c �n t� ch�. )i�u �ó không còn �úng ��i v�i ngh� nuôi tôm � Vi�t Nam hi�n nay. S� t�ng m�nh v� di�n tích và s�n l�ng �ã kéo theo nhu c�u cao v� con gi�ng và ngh� s�n xu�t gi�ng �ã ra � i t�o ra ngu�n cung c�p gi�ng !n ��nh, kéo theo s� phát tri�n c�a công nghi�p s�n xu�t th�c �n (d�a vào b�t cá là chính). Th�c hành qu�n lý ��c c�i ti�n và công ngh� nuôi m�i �ã �a nuôi tôm tr� thành ngh� s�n xu�t t�o ra hàng hóa xu�t kh�u quan tr�ng nh�t trong ngành th�y s�n Vi�t Nam. M�c dù phát tri�n nhng ph�n l�n s�n ph�m vn ��n t� các c� s� nuôi quy mô nh+ v�i các hình th�c nuôi qu�n canh c�i ti�n và bán thâm canh (chi�m kho�ng 60% s�n l�ng), m�t khác s� gia t�ng v� s�n l�ng l�i ch� y�u là do gia t�ng v� di�n tích nuôi v�i công ngh� ít ��c c�i ti�n c�a r�t nhi�u ng i nuôi. N�ng su�t nuôi tôm qu�n canh c�i ti�n, bán thâm canh và thâm canh l�n l�t vào kho�ng 0,25-0,3 t�n/ha, 2,5-3 t�n/ha và 5-7 t�n/ha/v( (B� Thu� s�n, 2005c). Tôm sú là loài nuôi quan tr�ng nh�t � ven bi�n c� v� s�n l�ng, di�n tích và giá tr�. )ó �ã là ngh� s�n xu�t chính c�a ngành trong su�t hai th&p niên qua và ��c d� tính là có s� t�ng tr�ng cao. Di�n tích nuôi n�m 2005 kho�ng 600.000 ha, v�i s�n l�ng kho�ng 325.000 t�n. )�ng b%ng Sông C'u Long ��c coi là vùng quan tr�ng nh�t cho phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam c� v� di�n tích v�n r�t phù h�p �� hình thành các trang tr�i nuôi và s�n l�ng. Nh&n ��nh này c$ng chính xác v�i ngh� nuôi tôm. )ó là do �i�u ki�n thu&n l�i nh khí h&u nhi�t ��i, môi tr ng sinh thái và m�t di�n tích ti�m n�ng l�n v�i ngu�n n�c l� và ch�t ��t phù h�p (Niên, 2004). M�c dù là m�t loài nuôi r�t quan tr�ng nhng vn có nhi�u h�n ch� v� nguy c� n�ng su�t th�p và suy thoái môi tr ng. B�nh luôn luôn t�n t�i � m�t s� vùng do gi�ng ch�t l�ng x�u cùng v�i s� t� gây ô nhi�m. H� th�ng c�p và thoát n�c ít ��c chú ý xây d�ng. Các bi�n pháp b�o v� môi tr ng c$ng ít ��c quan tâm do thi�u kinh phí �� ��u t cho c� s� h� t�ng. M�t s� h�n ch� n�a là ngu�n l�c con ng i, trình �� k* thu&t c�a cán b� và ng i nuôi, nh�ng h�n ch� v� n�ng l�c qu�n lý �� phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n b�n v�ng và trình �� v�n hóa th�p c�a ng i nuôi tr�ng th�y s�n. Thêm vào �ó, s� phát tri�n c�a ngành cho ��n nay vn n�ng vào ��t ��c m(c tiêu v� s�n l�ng h�n là m(c tiêu s�n xu�t có hi�u qu�. Hi�u qu� c�a s�n xu�t s- ��c c�i thi�n n�u ngh� nuôi tôm có th� c�nh tranh trên th� tr ng qu�c t� và nh�ng ��u t cho môi tr ng s- là m�t gi�i pháp �� gi�m thi�u các r�i ro cho s�n xu�t và t�o uy tín cho s�n ph�m. Nuôi cá bi(n Trong th&p niên qua nuôi cá bi�n ch� y�u là nuôi l�ng quy mô nh+ � nh�ng vùng v�nh kín gió và hi�n b"t ��u có s� t�ng t�c nhanh. )�c thù c�a ngh� nuôi này là ��c v&n hành b�i các h� kinh doanh cá th�, m i h� có t� 5 ��n 50 l�ng tùy thu�c vào tình hình tài chính và kh� n�ng ti�p c&n tín d(ng c�a t�ng h�. Hi�n nay �ã có m�t s� c� s� nuôi do n�c ngoài ��u t, nhng các h� nuôi quy mô nh+ vn chi�m �a s�. Các loài cá nuôi chính là cá giò (b�p), cá mú, cá ch-m, cá h�ng M* (loài ngo�i lai ��c du nh&p t� M*). B� Th�y s�n ��t nhi�u hy v�ng vào s� phát tri�n m�nh c�a ngh� nuôi cá bi�n vì giá tr� cao c�a các s�n ph�m này trên th� tr ng. S�n l�ng n�m 2001 kho�ng 5.000 t�n, �c

Page 21: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 15

tính ��n n�m 2010 s- ��t t� 200.000 ��n 300.000 t�n. )� ��t ��c ch# tiêu phát tri�n này c�n có s� ��u t l�n v� tr�i gi�ng cùng các c� s� nuôi th�ng ph�m và ch"c ch"n s- có tác ��ng r�t l�n ��n môi tr ng tr� khi các th�c hành qu�n lý môi tr ng nghiêm ng�t h�n ��c áp d(ng. Do ��c tính “t� do ti�p c&n” c�a môi tr ng và ��c �i�m c�a ngh� nuôi bi�n c�n h�t s�c th&n tr�ng khi l�a ch�n ��a �i�m nuôi và t�ng c ng các bi�n pháp qu�n lý �� gi�m thi�u ch�t th�i. Các ��a ph�ng nuôi cá bi�n nhi�u là mi�n B"c và mi�n Trung (B�ng 4). B�ng 4 S�n l�ng m�t s� t#nh nuôi cá bi�n tr�ng �i�m

T2nh S�n l��ng (t3n) S l�ng C� n�c 3 510 16 319 Qu�ng Ninh 1 300 5 700 H�i Phòng 1 200 6 000

Nuôi nhuy-n th(

Nhi�u loài nhuy�n th� �ang ��c nuôi � Vi�t Nam và s� phát tri�n c�a ngh� này nh&n ��c s� u tiên phát tri�n cao trong ngành th�y s�n. T!ng s�n l�ng n�m 2005 theo báo cáo là 185.000 t�n và m(c tiêu ph�n ��u ��n n�m 2010 vào kho�ng t� 380.000 ��n 500.000 t�n. Trên quan �i�m v� môi tr ng có r�t nhi�u ích l�i khi nuôi nhuy�n th� � nh�ng vùng giàu dinh d.ng, ��c bi�t là � nh�ng vùng �ang b� phì nh.ng do nuôi tr�ng th�y s�n thâm canh. Các loài nhuy�n th� �óng vai trò là ngu�n h�p thu ch�t dinh d.ng gi�m b�t tác ��ng tiêu c�c ��i v�i môi tr ng c�a các ho�t ��ng gây ô nhi�m cao. )ây là m�t thí d( �i�n hình v� tác ��ng tích c�c ��n môi tr ng c�a nuôi tr�ng th�y s�n. M�t trong nh�ng gi�ng hi�n �ang ��c nuôi chính � Vi�t Nam là nghêu (ngao), trong �ó có 3 loài b�n ��a (B�ng 5). Các loài này có giá bán ��u b cao và nhu c�u l�n cho th� tr ng trong n�c c$ng nh có th� tr ng xu�t kh�u t�t. Chúng có s�n l�ng cao do n�ng su�t nuôi r�t cao, th ng vào kho�ng 10-40 t�n/ha/n�m. Nghêu ��c nuôi � nh�ng vùng bãi b�i ven bi�n có ch�t �áy là cát bùn và bùn cát, nhng c$ng có th� nuôi trong các ao, tùy thu�c vào n�n �áy.

B�ng 5 Các loài nghêu và các t#nh có di�n tích nuôi l�n

Tên ti�ng Vi�t Tên ti�ng Anh Tên khoa h�c Vùng nuôi chính (t2nh)

Nghêu B�n Tre Hard Clam Meretrix lyrata (Sowerby, 1851)

B�n Tre, Trà Vinh, Ti�n Giang, Sóc Tr�ng

Ngao d�u ho�c ngao v�ng

Asiatic Hard Clam

Meretrix meretrix Linnd, 1758

Ngh� An, Thanh Hóa, Thái Bình, Nam )�nh, B�n Tre, Ti�n Giang.

Ngao Vân Poker Chip Venus

Meretrix lusoria (Roding, 1798)

Ngh� An

T� n�m 1998 mi�n B"c �ã chuy�n t� nuôi ngao d�u sang nuôi nghêu B�n Tre (có ngu�n g�c � phía Nam, Vi�t Nam) và hi�n loài này chi�m kho�ng 90% s�n l�ng nghêu t�i Nam )�nh - m�t trong nh�ng t#nh nuôi nghêu l�n � mi�n B"c.

Page 22: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 16

Nuôi tôm hùm Tôm hùm là loài b�n ��a c�a Vi�t Nam. Ngh� nuôi tôm hùm b"t ��u t� nh�ng n�m 1988-1990 khi nh�ng ng i khai thác th�y s�n b"t ��c nh�ng con tôm hùm gi�ng nh+ không �� c. th�ng ph�m. T� n�m 1992 ��n nay ngh� nuôi tôm hùm phát tri�n r�t nhanh, thí d( n�m 1992 huy�n Sông C�u, t#nh Phú Yên ch# có r�t ít l�ng nuôi, nhng ��n n�m 2000 s� l�ng �ã lên ��n 7.500. Mi�n Trung là vùng nuôi ch� y�u, chi�m h�n 99% s�n l�ng c�a c� n�c. Các s� li�u v� s�n l�ng nuôi t�i các t#nh ��c trình bày � B�ng 6. B�ng 6 S�n l�ng tôm hùm (t�n) � Vi�t Nam n�m 2005 và k� ho�ch ��n n�m 2010

Mi!n/T2nh 2005 K� ho�ch S l�ng M�n B"c (t!ng s�) 0,3 Qu�ng Ninh 0,3 30 Mi�n Trung (t!ng s�) 1.795 Khánh Hoà 1.000 15.000 Phú Yên 750 15.000 Ninh Thu&n 45 450 Bình )�nh 0 Qu�ng Ngãi 0 C� n�c (t!ng s�) 1.795,3 2.000,0 43.516

Ghi chú: Bình )�nh và Qu�ng Ngãi là nh�ng t#nh �ng tôm hùm gi�ng không nuôi th�ng ph�m Tôm hùm có giá tr� r�t cao và th ng ��c coi là ít b�nh h�n tôm sú. Tuy nhiên, b�nh �ã phát sinh khi ngh� nuôi m� r�ng, trong vài n�m g�n �ây �ã có ghi nh&n v� nh�ng ��t tôm hùm ch�t không xác ��nh ��c tác nhân gây b�nh � V�nh Nha Trang và T#nh Phú yên. Do tình tr�ng l�ng th�c �n cho vào l�ng tôm thì l�n, nhng l�ng th�c �n ��c s' d(ng l�i th�p nên ngh� nuôi tôm hùm �ã có va ch�m v�i ngành du l�ch � V�nh Nha Trang khi ng i nuôi tôm hùm b� bu�c ph�i di d i l�ng nuôi ra kh+i v�nh �� tránh làm môi tr ng b� suy thoái thêm Bình )�nh là t#nh cung c�p tôm hùm gi�ng khai thác ngoài t� nhiên l�n v�i s�n l�ng hàng n�m vào kho�ng 600.000 - 800.000 con cho ngh� nuôi. S� ph( thu�c vào ngu�n gi�ng t� nhiên là khó kh�n l�n nh�t cho s� phát tri�n h�n n�a c�a ��i t�ng nuôi này Trong Quy ho�ch t!ng th� 2005-2010 không ch# rõ vùng nuôi tôm hùm c( th� nhng mi�n Trung ��c coi là n�i có �i�u ki�n sinh thái phù h�p nh�t vì th� các k� ho�ch phát tri�n nuôi tôm hùm ��c xây d�ng cho khu v�c này. Tr�ng rong Rong bi�n ��c tr�ng � Vi�t Nam t� ��u nh�ng n�m 1990 ch� y�u là � các t#nh mi�n B"c H�i Phòng, Thái Bình và � các t#nh mi�n Trung Ninh Thu&n, Phú Yên, Khánh Hòa. Hai loài nuôi chi�m u th� tuy�t ��i là rong câu (Gracilaria) � mi�n B"c và rong s(n Kapaphycus alvarezii � mi�n Trung. Rong s(n là loài ngo�i lai, m�i ��c �a vào tr�ng � Vi�t Nam n�m 1993. B�ng 7 trình bày s� li�u v� s�n l�ng n�m 2005. M�c dù ngh� tr�ng rong phát tri�n nhanh � các t#nh mi�n Trung và có n�ng su�t cao � các t#nh mi�n B"c, s� phát tri�n trong giai �o�n ti�p theo c�a rong bi�n không ��c �� c&p trong Quy ho�ch t!ng th� 2005-2010. Nguyên nhân có th� liên quan ��n v�n �� giá bán ��u b và giá tr� xu�t kh�u không cao. Tuy nhiên, rong bi�n là loài nuôi tr�ng th�y s�n ��c �ánh giá cao do r�t phù h�p cho ng i nghèo vì �òi h+i ��u t th�p và ít r�i ro, chính vì th� ngh� tr�ng rong c�n ��c khuy�n khích phát tri�n phù h�p v�i chi�n l�c

Page 23: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 17

SAPA. H�n th� n�a vi�c tr�ng rong s(n là gi�i pháp t�t nh�t �� gi�m thi�u các ch�t dinh d.ng nên có tác d(ng tích c�c ��n môi tr ng.

B�ng 7 S�n l�ng rong bi�n � Vi�t Nam n�m 2005

T2nh S�n l��ng 2005 (t3n khô) Vùng n��c chính ��c s7 d)ng ( tr�ng rong

H�i Phòng 12,700 N�c l� vùng c'a sông Ninh Thu&n 1,285 V�nh và bi�n m� Khánh Hòa 1,310 Bi�n m�

1.2.4 Tóm l�i Ngành nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam �ang phát tri�n, nhng c$ng �ang � vào th i �i�m ph�i t�ng c ng qu�n lý môi tr ng n�u mu�n ��t ��c m(c tiêu s�n l�ng. T�i các vùng �ang nuôi n�i mà ô nhi�m �ã gây ra suy thoái môi tr ng và t� gây ô nhi�m c�n ph�i ��u t các công ngh� làm s�ch, ph(c h�i h� sinh thái và s' d(ng các y�u t� ��u vào hi�u qu� h�n. , m�t vài vùng nuôi vn còn gi� ��c “t� nhiên”, v�n �� thi�t y�u là xây d�ng quy ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n thân thi�n v�i môi tr ng ph�i ��c u tiên hàng ��u. Nuôi tr�ng th�y s�n có m�t ti�m n�ng phát tri�n l�n trong th i gian t�i �� c�i thi�n � i s�ng c�a các c�ng ��ng dân c trong n�i ��a và ven bi�n thông qua t�ng thêm thu nh&p cho các h� gia �ình và t�ng thêm c� h�i vi�c làm. H�n n�a tri�n v�ng �� m� r�ng nuôi tr�ng thu� s�n ven b là r�t l�n và nhà n�c �ang dành u tiên cao cho s� phát tri�n ti�p theo c�a nuôi bi�n. Nuôi cá n�c ng�t c$ng có kh� n�ng tr� thành ngu�n t�o thu nh&p thay th� và cung c�p dinh d.ng cho các vùng núi xa. Ph�n ti�p theo c�a H�ng dn này cung c�p m�t b�c tranh chi ti�t h�n v� s� �a d�ng c�a h� th�ng nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam, �ánh giá nh�ng tác ��ng hi�n t�i và ti�m �n ��i v�i môi tr ng và các th�c hành qu�n lý t�t �� h tr� s� phát tri�n trong t�ng lai.

Page 24: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 18

1.3 �ánh giá môi tr��ng nuôi tr�ng th�y s�n Nh�ng thông tin có ��c qua nghiên c�u thí �i�m loài nuôi và t v�n các bên có liên quan giúp �a ra s� �ánh giá v� các v�n �� môi tr ng quan tr�ng c�n ph�i ��c quan tâm và các thách th�c mà ngành nuôi tr�ng th�y s�n Vi�t Nam �ang ph�i ��i m�t. Các v�n �� chính n!i lên t� các nghiên c�u thí �i�m loài nuôi �ã ��c tóm t"t d�i �ây, v�i gi�i thi�u các nghiên c�u thí �i�m t�ng loài nuôi c( th� cùng các thí d( khi c�n thi�t.

1.3.1 T�ng quan Các v�n �� môi tr ng trong nuôi tr�ng th�y s�n phát sinh do nuôi tr�ng th�y s�n ph( thu�c r�t l�n vào “hàng hóa” môi tr ng (nh n�c, thành ph�n th�c �n, gi�ng…” và “d�ch v(” (nh vùng sinh thái ven b �� th�i n�c t� các ao nuôi). Tác ��ng qua l�i gi�a nuôi tr�ng th�y s�n và môi tr ng b� �nh h�ng b�i nhi�u y�u t� có m�i quan h� t�ng h nh tính s5n có, s� l�ng và ch�t l�ng c�a các ngu�n ��c s' d(ng, loài nuôi, quy mô tr�i nuôi, thi�t k� và qu�n lý mô hình nuôi và ��c �i�m môi tr ng c�a vùng nuôi. Các v�n �� chính là:

• Nuôi tr�ng th�y s�n th ng r�t nh�y c�m v�i các thay �!i b�t l�i c�a môi tr ng (nh ch�t l�ng ngu�n n�c, gi�ng và ch�t l�ng th�c �n), và có th� b� �nh h�ng nghiêm tr�ng b�i s� ô nhi�m ngu�n n�c.

• Nuôi tr�ng th�y s�n không th� tránh kh+i s� tác ��ng qua l�i v�i các ngành ngh� không liên quan tr�c ti�p ��n nuôi tr�ng th�y s�n nhng các ngh� này l�i ph( thu�c vào các ngu�n tài nguyên s' d(ng “chung” nh ngu�n n�c và ��t, các mâu thun có th� phát sinh � nh�ng n�i mà c�u trúc th� ch�/lu&t pháp/xã h�i chính th�c và không chính th�c không �� �� gi�i quy�t các mâu thun và s� phân chia ngu�n l�i gi�a các nhóm có s� c�nh tr�nh.

• L�i ích lâu dài c�a ng i tham gia vào nuôi tr�ng th�y s�n là ph�i ho�t ��ng theo h�ng b�o v� và nâng cao ch�t l�ng môi tr ng. )i�u này làm n�y sinh kh� n�ng �áng chú ý là ng i nuôi ph�i ho�t ��ng trong m�i quan h� c�ng tác v�i nhau và v�i các nhóm khác trong cùng m�i quan tâm b�o v� môi tr ng th�y sinh thông qua qu�n lý trên c� s� c�ng ��ng ho�c ��ng qu�n lý.

S� t�ng tác gi�a nuôi tr�ng th�y s�n và môi tr ng toàn c�u là �i�u �ã ��c bi�t ��n t� lâu, �ó là tác ��ng c�a s� thay �!i môi tr ng ��i v�i nuôi tr�ng th�y s�n; tác ��ng c�a nuôi tr�ng th�y s�n ��n môi tr ng và s� tác ��ng c�a các lo�i hình nuôi tr�ng th�y s�n v�i nhau. Các v�n �� môi tr ng quan tr�ng g�m:

• Tác ��ng c�a s� thay �!i môi tr ng ��n ho�t ��ng nuôi tr�ng th�y s�n • H� qu� sinh thái do s� chuy�n �!i và thay �!i các sinh c�nh t� nhiên liên quan ��n các

v�n �� nh phá r�ng ng&p m�n, xây d�ng các c� s� nuôi và xây d�ng c� s� h� t�ng các vùng nuôi tr�ng th�y s�n

• Nh�ng v�n �� v� �a d�ng sinh h�c n�y sinh tr�c h�t do s� khai thác gi�ng b� m3, gi�ng ngoài t� nhiên và vi�c các loài nuôi thoát ra ngoài môi tr ng ngoài

• Khai thác quá m�c các loài cá ngoài t� nhiên �� làm gi�ng cho các tr�i nuôi cá và vi�c th�t thoát các ngu�n ��m t� cá (sinh kh�i) � c�p qu�c gia, khu v�c và th� gi�i

• D�ch chuy�n các ��ng v&t s�ng gi�a các qu�c gia liên quan ��n các m�i nguy v� bi�n �!i gien, các loài ngo�i lai và các tác nhân gây b�nh m�i.

• Ch�t th�i c�a nuôi tr�ng th�y s�n gây ô nhi�m trong c� s� nuôi và vùng ven b . • S� rò r# và th�i n�c m�n t� các ao nuôi có th� dn ��n m�n hóa ngu�n n�c ng�m và

vùng ��t nông nghi�p lân c&n. • S' d(ng cá t�p ho�c b�t cá và d�u cá làm th�c �n nuôi tr�ng th�y s�n.

Page 25: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 19

• Vi�c s' d(ng không h�p lý các lo�i hóa ch�t và thu�c làm gia t�ng các m�i lo ng�i v� s�c kh+e và môi tr ng.

• S� lây lan b�nh c�a ��ng v&t d�i n�c. • Các v�n �� v� an toàn th�c ph�m và s�c kh+e ng i tiêu dùng.

M�t v�n �� quan tr�ng khác c$ng c�n ph�i cân nh"c là hi�u qu� c�a vi�c s' d(ng các ngu�n tài nguyên trong nuôi tr�ng th�y s�n so v�i các ngành ngh� ho�c v�i nh�ng ng i s' d(ng ngu�n l�i mang tính c�nh tranh khác . Nh �ã ��c trình bày trong nghiên c�u thí �i�m các loài nuôi, và t!ng h�p d�i �ây, ph�m vi và m�c �� c�a tác ��ng qua l�i v�i môi tr ng là r�t khác nhau tùy thu�c vào mô hình nuôi, ��a �i�m, các y�u t� kinh t� xã h�i và các khuy�n khích ho�c tr� ng�i khác. M�c dù �i�u này khó có th� khái quát hóa, các nghiên c�u thí �i�m cung c�p các thí d( v� qu�n lý t�t, các mô hình nuôi gi�m thi�u tác ��ng môi tr ng và có hi�u qu�. M�t trong nh�ng ��c �i�m c�a h� th�ng nuôi �a loài là kh� n�ng c�i thi�n �áng k� th�c hành nuôi �� h�n ch� các tác ��ng môi tr ng theo h�ng có hi�u qu� kinh t�. Các v�n �� chính ��c t!ng k�t d�i �ây:

1.3.2 Tác ��ng c�a thay ��i môi tr��ng �n nuôi tr�ng thu s�n N�n kinh t� Vi�t Nam �ã phát tri�n r�t nhanh trong nh�ng n�m g�n �ây. Cùng v�i s� phát tri�n, các v�n �� môi tr ng �ã n�y sinh và nh&n th�c v� môi tr ng �ã t�ng lên. Trong khi tính d� b� t!n th�ng c�a nuôi tr�ng th�y s�n r�t khác nhau gi�a các vùng và mô hình nuôi, các nghiên c�u thí �i�m �ã t&p trung vào nhi�u m�i nguy chính cho s� phát tri�n b�n v�ng c�a nuôi tr�ng th�y s�n Vi�t Nam. Nh�ng �ánh giá g�n �ây v� ô nhi�m ��t � Vi�t Nam (MONRE, 2005) �ã xác ��nh nh�ng ngu�n ô nhi�m, các �i�m nóng cùng v�i tính nh�y c�m và các vùng có nguy c� cao có �nh h�ng l�n ��n nuôi tr�ng th�y s�n Vi�t Nam. Dân c� và ô th/ hóa Các t#nh ven bi�n Vi�t Nam chi�m 41% di�n tích và 51,7% dân s� c�a c� n�c. Dân c ��c coi là ngu�n ô nhi�m l�n, có tác ��ng ��c bi�t ��n ch�t l�ng n�c ven b . Các thành ph� bi�n l�n nh�t là: H� Long, H�i Phòng, )à N5ng, Quy Nh�n, Nha Trang và V$ng Tàu. Các thành ph� này có �a nuôi tr�ng th�y s�n vào trong k� ho�ch phát tri�n, m�c dù ch�u áp l�c cao v� ��t �ai cho thành ph�. 6nh h�ng tiêu c�c c�a các thành ph� l�n ��n nuôi tr�ng th�y s�n không ch# là các ch�t th�i, mà còn là các tranh ch�p trong s' d(ng ��t nh m� r�ng thành th� và s� l�n d�n c�a các ho�t ��ng trên ��t li�n ra bi�n. Thí d( � H�i Phòng, ngh� tr�ng rong d ng nh không th� t�n t�i trong t�ng lai. Tuy nuôi tr�ng th�y s�n � vùng ven �ô nh huy�n Thanh Trì, Hà N�i có góp ph�n cung c�p ��m và rau xanh cho thành ph�, nhng các h� th�ng nuôi này có th� d�n d�n bi�n m�t b�i m�i quan ng�i v� an toàn th�c ph�m ngày càng gia t�ng. Theo xu h�ng hi�n nay, nuôi tr�ng th�y s�n d ng nh khó duy trì trong t�ng lai do áp l�c kinh t� v� s' d(ng ��t và ch�t l�ng n�c kém.

Phát tri(n công nghi�p � các vùng ven bi(n Vùng ven bi�n c$ng là nh�ng tr�ng �i�m phát tri�n công nghi�p c�a Chính ph�. Các khu công nghi�p, khu ch� bi�n ��c xây d�ng ngày m�t nhi�u t�i các t#nh ven bi�n t� V�nh H� Long ��n Thành ph� H� Chí Minh. Các vùng này có thu&n l�i vì k� bên các c'a sông và các sông. C$ng chính vì v&y mà các v� trí này ch"c ch"c s- gây ra ô nhi�m l�n trên các sông và ch�y ra bi�n. Các nghiên c�u thí �i�m loài nuôi xác ��nh nhi�u tr ng h�p ô nhi�m ngu�n n�c gây ra b�i các ho�t ��ng công nghi�p và ch�t th�i �ô th� �nh h�ng ��n nuôi tr�ng th�y s�n. Nhi�m b�n ngu�n n�c có liên quan ��n nhi�u ngành công nghi�p nh �óng tàu, ch� bi�n th�c ph�m, khai khoáng, s�n xu�t hóa ch�t và phân bón, ch� t�o thép, l�c d�u… Ô nhi�m càng tr�m tr�ng h�n vì s� x� th�i tr�c

Page 26: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 20

ti�p c�a công nghi�p và �ô th� ra các sông r�ch không qua x' lý gây nên ô nhi�m t�ng n�c m�t và ô nhi�m c� vùng n�c ven b (MONRE, 2005a). Vì có r�t nhi�u ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n di�n ra � khu v�c ven bi�n, ��c bi�t g�n các trung tâm công nghi�p và �ô th� � vùng Sông H�ng (phía B"c) và sông C'u Long (phía Nam) nên rõ ràng là là công nghi�p hóa gây ra các nguy c� l�n cho s� phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n b�n v�ng tr� khi Lu&t môi tr ng v� ch�t th�i công nghi�p và �ô th� ��c áp d(ng nghiêm ng�t. Tràn d�u và v6n t�i hàng h�i

S� v( tràn d�u ghi chép ��c �ang ngày càng t�ng trong các n�m qua do s� gia t�ng trong v&n t�i hàng h�i (MONRE, 2005a). Ô nhi�m d�u phát sinh t� các ho�t ��ng v&n t�i � ng thu�, v&n hành c�ng, s'a ch�a tàu và nh�ng ho�t ��ng khác liên quan ��n s' d(ng d�u và hóa ch�t. L�ng d�u gây ô nhi�m bi�n và vùng n�c ven b l�n nh�t là t� ��t li�n. 7�c tính có kho�ng 17.650 t�n d�u và các s�n ph�m c�a d�u �ã ch�y xu�ng bi�n Vi�t Nam vào n�m 1995, cho ��n nay con s� này �ã t�ng lên r�t nhi�u (MONRE, 2005a). Tràn d�u ��c coi là m�i �e d�a l�n nh�t cho h� sinh thái th�y sinh và cho ngh� nuôi tr�ng th�y s�n � khu v�c lân c&n.

Các i(m nóng ô nhi-m Báo cáo Qu�c gia v� ô nhi�m t� ��t � Vi�t Nam �ã xác ��nh các “�i�m nóng ô nhi�m”. Nhi�u n�i mà t�i �ó các ho�t ��ng trên di�n ra �ã gây áp l�c ��c bi�t nghiêm tr�ng ��i v�i môi tr ng. )áng lo ng�i h�n khi mà t�i �ó có nhi�u khu v�c s�n xu�t nuôi tr�ng th�y s�n làm gia t�ng s� ch�ng chéo gi�a s�n xu�t công nghi�p và nuôi tr�ng th�y s�n n�u k� ho�ch phát tri�n công nghi�p ��c th�c hi�n (MONRE, 2005a). V/nh H� Long và H�i Phòng Khai thác than � v�nh H� Long là nguyên nhân c�a nhi�u s� c� môi tr ng tác ��ng ��n nuôi tr�ng th�y s�n. )ó là s� m�t �i các vùng s�ng t� nhiên � ven b , g�n b và xa b , s� suy gi�m ch�t l�ng n�c do nhi�m b�n t�ng n�c m�t và nhi�m b�n tr�m tích t�ng �áy gây h�i cho các ngu�n tài nguyên sinh v&t quan tr�ng nh r�n san hô, c+ bi�n, các bãi �1 c�a cá và các loài th�y sinh khác. Ngành công nghi�p than � H� Long c$ng khi�n cho suy thoái môi tr ng t�ng lên. N�c th�i công nghi�p hàng n�m vào kho�ng 22.000.000 m3 có �nh h�ng l�n ��n ch�t l�ng n�c v� các ch# tiêu BOD, COD, TSS (t!ng ch�t r"n l� l'ng), T-N (Ni t� t!ng s�), T-P (Ph�t pho t!ng s�), kim lo�i n�ng, hóa ch�t và phân bón, d�u nh�t (MONRE, 2005b). H�i Phòng c$ng �ang ph�i ��i m�t v�i các v�n �� t�ng t�. )ây là thành ph� l�n th� 3 c�a Vi�t Nam ��ng th i là n�i ch�u tác ��ng c�ng h�ng c�a nhi�u ngành công nghi�p và m&t �� dân s� cao v�i con s� �c tính kho�ng 19 tri�u m3 n�c th�i /n�m. V�nh H� Long và H�i Phòng là các n�i có ho�t ��ng nuôi tr�ng th�y s�n l�n nh�t � mi�n B"c v� nuôi cá l�ng trên bi�n, nuôi tôm và tr�ng rong bi�n. Trên th�c t� vùng này ��c cho là m�t �i�m nóng v� ô nhi�m môi tr ng và �ã th�c s� gây ra nhi�u m�i quan ng�i Khu v�c �à N8ng - Dung Qu3t )à N5ng là thành ph� l�n th� 4 c�a Vi�t Nam và Dung Qu�t �ã ��c quy ho�ch �� tr� thành m�t khu công nghi�p trong �ó có c� công nghi�p l�c d�u. V�nh )à N5ng hi�n �ang nh&n kho�ng 117,5 tri�u m3 n�c th�i hàng n�m và �c tính s- nh&n kho�ng 144 tri�u m3/n�m vào n�m 2010. M�c �� ô nhi�m �ó rõ ràng là m�t môi �e d�a l�n cho vùng n�c t�i ch c$ng nh các vùng n�c ven b lân c&n.

Page 27: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 21

Thành ph V9ng Tàu và c7a sông Gành Rái Nh�ng vùng này c$ng ��c phân lo�i nh là m�t �i�m nóng ô nhi�m, ch� y�u là do s� gia t�ng v� khai thác d�u và phát tri�n du l�ch ��ng th i �ây c$ng là n�i ti�p nh&n chính dòng ch�y t� các sông Sài Gòn và sông )�ng Nai. Các sông này b� ô nhi�m n�ng do các ho�t ��ng công nghi�p và s� phát tri�n �ô th�. M�t s khu v�c nh�y c�m và nguy c� cao khác Ngoài các khu v�c trên, ��ng b%ng sông H�ng và ��ng b%ng sông C'u Long c$ng ��c x�p vào khu v�c nh�y c�m và nguy c� cao. )�ng b%ng sông H�ng tr�i dài t� H�i Phòng ��n Ninh Bình v�i hai h� th�ng sông l�n là sông Thái Bình và sông B�ch )%ng. Hai h� th�ng này nh là ph�ng ti�n chuyên ch� ch�t ô nhi�m ��n vùng ven b và gây ra m�i nguy l�n cho ngành nuôi tr�ng th�y s�n � các t#nh phía B"c. )i�u này ��c minh ch�ng khi xem xét ��n n�ng �� các kim lo�i n�ng nh ��ng và k-m có trong n�c � c'a sông H�ng cao h�n m�c cho phép (MOSTE, 1995). )�ng b%ng sông H�ng, ��c bi�t Nam )�nh là vùng nuôi ngao l�n vì v&y m�i hi�m h�a nhi�m b�n các loài hai m�nh v+ và nguy c� ��n s�c kh+a con ng i là r�t l�n. C�n ph�i t�ng c ng giám sát môi tr ng � nh�ng khu v�c này �� b�o ��m ch�t l�ng s�n ph�m. Sông C'u Long ch�y qua m�t khu v�c r�ng l�n d�c theo b bi�n t� M$i Cà Mau ��n Thành ph� H� Chí Minh. Khu v�c này có các vùng r�ng ng&p m�n l�n v�n ��c coi là khu v�c sinh thái nh�y c�m v�i �a d�ng sinh h�c cao và là n�i sinh s�ng c�a các loài tôm b�n ��a t� nhi�u th� k� nay. Trong s� các ngu�n gây ô nhi�m, khu công nghi�p Khí - )i�n - )�m hi�n �ang ��c xây d�ng t�i Cà Mau s- th�c s� tr� thành m�i �e d�a l�n cho nuôi tr�ng th�y s�n � vùng châu th! có s�n l�ng tôm l�n nh�t n�c. Trên th�c t�, lo�i hình công nghi�p này ��c coi là có nguy c� cao cho môi tr ng vì kh� n�ng ô nhi�m liên quan ��n ho�t ��ng c�a h� th�ng � ng �ng ��c dùng �� chuyên ch� khí t� vùng khai thác d�u thô ngoài kh�i bi�n Nam Trung Hoa. Tài nguyên có h�n Ngoài các m�i nguy k� trên, các ngu�n tài nguyên thiên nhiên �ang ngày càng b� suy ki�t có �nh h�ng ��n nuôi tr�ng th�y s�n c$ng ��c �� c&p trong các nghiên c�u thí �i�m loài nuôi. M�t trong nh�ng m�i quan ng�i chính n!i lên t� các xem xét v� ngu�n n�c ng�t và m�t s� vùng nuôi ven bi�n là tình tr�ng thi�u n�c ng�t �� gi�m �� m�n trong các ao nuôi tôm � các t#nh ven bi�n mi�n Trung Vi�t Nam. S� �nh h�ng c�a các tác ��ng môi tr ng k� trên r�t c�n ��c quan tâm, ��c bi�t là t�i nh�ng vùng b� ô nhi�m cao l�i c$ng là nh�ng vùng nuôi tr�ng thu� s�n l�n. Chi�u h�ng nhi�m b�n môi tr ng t�ng cùng v�i các ch# tiêu k� ho�ch cho nuôi tr�ng thu� s�n c$ng t�ng càng làm tr�m tr�ng thêm các tác ��ng tiêu c�c ��n nuôi tr�ng thu� s�n.Tình tr�ng này ��t ra các thách th�c v� qu�n lý cho t�t c� các c�p, t� các ��m nuôi cho ��n Chính ph� và liên quan ��n r�t nhi�u các bên có liên quan, t� các c� quan qu�n lý (các c� quan trong ngành Th�y s�n và các c� quan môi tr ng) cho ��n kh�i t nhân.

1.3.3 Tác ��ng môi tr��ng c�a nuôi tr�ng thu s�n Bên c�nh các �nh h�ng do thay �!i môi tr ng ��i v�i nuôi tr�ng th�y s�n các nghiên c�u thí �i�m loài nuôi c$ng �ã nêu lên tác ��ng c�a nuôi tr�ng th�y s�n ��n môi tr ng. Nghiên c�u thí �i�m các loài nuôi �ã làm n!i b&t lên các v�n �� môi tr ng quan tr�ng ��c trình bày d�i �ây.

Page 28: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 22

V/ trí tr�i nuôi liên quan �n h� sinh thái và các i t��ng s7 d)ng tài nguyên khác L�a ch�n ��a �i�m nuôi và h� sinh thái t�i vùng nuôi có vai trò quan tr�ng nh�t trong qu�n lý môi tr ng và tác ��ng t�ng h gi�a xã h�i và nuôi tr�ng th�y s�n. )ây là v�n �� chung nh�t trong nuôi tr�ng th�y s�n ven bi�n và là v�n �� chung chi ph�i ngành nuôi tr�ng th�y s�n. Có r�t nhi�u thí d( v� các c� s� nuôi t�i nh�ng v� trí phù h�p, các tr�i nuôi này không gây ra ho�c gây ra r�t ít �nh h�ng ��n môi tr ng. Ng�c l�i, c$ng có r�t nhi�u thí d( v� các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n ��c xây d�ng t�i nh�ng vùng không phù h�p, nh các ��m tôm trong các vùng r�ng ng&p m�n ho�c � các vùng cát �ã làm nguy h�i ��n r�ng ng&p m�n, n�n �áy, bãi cát, ngu�n cung c�p n�c ng�t và tài nguyên thiên nhiên. Nuôi tôm là minh h�a rõ nh�t v� tác ��ng môi tr ng do ch�n không �úng ��a �i�m nuôi. Tác ��ng c�a các tr�i nuôi tôm trong các vùng r�ng ng&p m�n �ã ��c nhi�u ng i bi�t ��n. , Vi�t Nam, c� vùng r�ng l�n t� Qu�ng Ninh, H�i Phòng ��n Khánh Hòa và � các t#nh ��ng b%ng Sông C'u Long nh Sóc Tr�ng, B�c Liêu, Cà Mau ch�u �nh h�ng n�ng n�. Phá h�y r�ng ng&p m�n và các tác ��ng môi tr ng khác có liên quan ��n v� trí các ao nuôi tôm ph�n l�n là do quy ho�ch phát tri�n ngành không phù h�p. T�i các t#nh mi�n Trung nh Ninh Thu&n và Bình Thu&n, vi�c xây d�ng các các ao tôm trong các vùng cát �ã có nhi�u �nh h�ng tiêu c�c nh làm c�n ki�t ngu�n n�c ng�m, s� xâm th�c c�a n�c m�n, ô nhi�m ngu�n n�c và kéo theo s� t� gây ô nhi�m v�i k�t c(c là b�nh bùng phát và thi�t h�i kinh t�. N�m nay, trên c� n�c �ang nh"c nhi�u ��n tình tr�ng các ao nuôi tôm trên vùng ��t cát v�n �ã t�ng r�t thành công �ã giúp cho nhi�u ng i �!i � i trong nh�ng n�m ��u m�i xây d�ng gi �ây l�i tr� nên tiêu �i�u, b� b+ hoang do ng i nuôi b� thua l liên t(c trong nhi�u v( và ng&p trong n� n�n không còn kh� n�ng nuôi ti�p. Nuôi tôm trên cát t�i m�t s� t#nh nh Qu�ng Bình, Ngh� An, Hà T/nh c$ng �ã phát tri�n không có s� �ánh giá k* v� kh� n�ng cung c�p n�c ng�t. Các bài h�c kinh nghi�m t� Ninh Thu&n nên ��c ph! bi�n cho các t#nh nuôi tôm khác �� tránh nh�ng tác ��ng tiêu c�c t�ng t� và khuy�n khích vi�c xây d�ng k� ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng th�y s�n m�t cách th&n tr�ng ho�c th�c hi�n các bi�n pháp s'a sai k�p th i. Quy ho�ch không phù h�p và h&u qu� là các lo�i hình nuôi tr�ng th�y s�n gây �nh h�ng ln nhau do v� trí các tr�i nuôi không thích h�p. Nuôi cá l�ng trên bi�n � Cát Bà, H�i Phòng �ã gây suy thoái vùng n�c xung quanh. Theo nghiên c�u v� nuôi cá bi�n, t�i B�n Bèo (Cát Bà) và V$ng Ngo�n (V�nh H� Long) s� nhi�m b�n các th�i ch�t h�u c� và vô c� t� các l�ng bè nuôi �ã tr� nên c�c k0 nghiêm tr�ng do s� gia t�ng v� s� l�ng nuôi. )ã phát hi�n ra 28 loài t�o ��c trong m�t ��t th�y tri�u �+ � V$ng Ngo�n. Hàm l�ng các ch�t dinh d.ng nh NO2-, NO3- và PO4

3- trong n�c ho�c trong ch�t �áy lên r�t cao trong khu v�c nuôi cá l�ng. )ây là nguyên nhân c�a các ��t b�nh d�ch bùng phát t�i các l�ng nuôi và thi�t h�i kinh t� là �i�u không th� tránh kh+i. Ch�n ��a �i�m ��t l�ng nuôi không phù h�p không nh�ng ch# tác ��ng lên ch�t l�ng vùng n�c mà còn gây mâu thun v�i các ngành khác nh du l�ch (V�nh H� Long là di s�n thiên thiên qu�c t� c�a UNESCO), giao thông � ng th�y và khai thác cá. Nuôi tr�ng th�y s�n trên ��t li�n c$ng không tránh kh+i nh�ng tác ��ng tiêu c�c do quy ho�ch kém và ��a �i�m tr�i nuôi không phù h�p. Nuôi thâm canh cá tra/ basa trong ao vn còn cha ��c �i�u ch#nh thông qua các k� ho�ch nuôi tr�ng th�y s�n dn ��n m�t s� ao nuôi vn còn ��c xây d�ng c�nh các ch� và các �i�m x� n�c th�i. M�c dù quy ��nh v� vùng nuôi �ã ��c �� ra cho nuôi cá basa b%ng bè, nhng không ��c ng i nuôi tuân th� �ã dn ��n m&t �� các l�ng nuôi cao t�i m�t s� khu v�c, h&u qu� là m�c �� ô nhi�m ngu�n n�c cao và gây c�n tr� ��n giao thông th�y và �ánh b"t. Gi ng cá và gi ng tôm Nhu c�u v� con gi�ng và gi�ng b� m3 �� cung c�p cho s� phát tri�n nhanh chóng c�a ngh� nuôi tr�ng th�y s�n Vi�t Nam �ã th�c s� gây nên nhi�u m�i quan ng�i.

Page 29: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 23

Áp l�c cao v� tôm sú b� m3 khi�n cho giá m�t con tôm m3 có lúc lên ��n hàng ch(c tri�u ��ng. H&u qu� là các tr�i gi�ng t&n d(ng tôm m3 ��n m�c t�i �a, cho tôm �1 nhi�u l�n qua nhi�u ��t giao v//c�y tinh dn ��n ch�t l�ng gi�ng không cao và �nh h�ng x�u khi nuôi th�ng ph�m. Tình tr�ng khai thác quá m�c tôm sú b� m3 c$ng t�ng t� nh tr ng h�p khai thác tôm hùm gi�ng. V�i tôm hùm do ngu�n cung không �� c�u dn ��n s� leo thang v� giá. S� t�ng lên v� giá th ng kéo theo gia t�ng áp l�c khai thác do l�i nhu&n cao dn ��n ngu�n l�i t� nhiên b� c�n ki�t.

M�c dù khó �� �ánh giá � m�t m�c �� chính xác có th� ch�p nh&n ��c kh� n�ng cung c�p gi�ng b� m3 ngoài t� nhiên, các b%ng ch�ng gián ti�p �ã ch# ra r%ng s� gia t�ng áp l�c khai thác �� tho� mãn nhu c�u c�a nuôi tr�ng th�y s�n �ang dn ��n s� suy gi�m v� s� l�ng tôm gi�ng ngoài t� nhiên. Chu i c�a các s� ki�n t� nhu c�u th� tr ng t�ng kéo theo s� leo thang v� giá dn ��n s' d(ng quá m�c tôm b� m3 trong các tr�i gi�ng và s� phát tri�n kém c�a con gi�ng khi nuôi th�ng ph�m là m�t vòng lu�n qu�n �e d�a s� phát tri�n b�n v�ng c�a c� ngành nuôi tôm, tr� khi ngành này có s� chuy�n h�ng sang s' d(ng ngu�n tôm b� m3 ��c thu�n d.ng (nuôi). Các ho�t ��ng khai thác con gi�ng r�t ph! bi�n ngoài t� nhiên �� ph(c v( ngh� nuôi bi�n dn ��n tình tr�ng không b�n v�ng n�u xét trên khía c�nh môi tr ng. Con gi�ng ngoài t� nhiên �ã tr� nên b� c�n ki�t trong m�y n�m g�n �ây, k�t qu� khai thác c�a ng dân vùng bi�n Cát Bà và H� Long gi�m t� 100 xu�ng còn 10-20 con gi�ng/ngày. Hi�n nay, s�n l�ng gi�ng t� các tr�i s�n xu�t gi�ng cá bi�n vn còn r�t th�p, trong khi gi�ng cá mú và gi�ng cá giò không �áp �ng ��c nhu c�u, không nh�ng làm t�ng thêm áp l�c cho ngu�n l�i t� nhiên mà còn khi�n cho ng i nuôi nh&p gi�ng t� Trung Qu�c v�i h&u qu� là làm t�ng nguy c� �a tác nhân gây b�nh m�i vào vùng nuôi. Nuôi ngao, ngoài các tác ��ng tích c�c ��n môi tr ng, l�i c$ng có tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng khi xem xét ��n v�n �� s' d(ng gi�ng ngoài t� nhiên. Trên th�c t�, s' d(ng gi�ng t� nhiên có kh� n�ng làm t�ng thêm m�i lo ng�i n�u nh ngh� s�n xu�t ngao gi�ng không có b�c ��t phá trong th i gian t�i. )ây th�c s� là �i�u �áng ti�c vì nuôi nhuy�n th� có ti�m n�ng to l�n, v�a góp ph�n vào xóa �ói gi�m nghèo trong các c�ng ��ng dân c ven bi�n v�a có tác d(ng c�i t�o môi tr ng và �ã có quy trình s�n xu�t ngao gi�ng. S7 d)ng ngu�n n��c và ch3t l��ng n��c )�i �a s� các mô hình nuôi tr�ng th�y s�n vn ph�i s' d(ng m�t l�ng n�c l�n. L�y thí d( mô hình nuôi tôm tu�n hoàn cha ph! bi�n nh các n�c khác (Thái Lan), thì l�ng n�c ph�i thay vn r�t l�n. Nuôi tôm theo quy trình thay n�c th ng xuyên cùng v�i vi�c cho �n th�a t�o ra l�ng ch�t th�i l�n dn ��n t� gây ô nhi�m, b�nh phát sinh và h� qu� cu�i cùng là s� thi�t h�i tài chính cho ng i nuôi. S� phì nh.ng c�a h� sinh thái xung quanh do cho �n quá m�c có th� dn ��n s� n� hoa c�a t�o do hàm l�ng ni-t� và ph�t phát quá cao, gây l"ng ��ng tr�m tích và thi�u ô xy � bên d�i và khu v�c xung quanh các l�ng nuôi và ch�t l�ng n�c x�u do tích t( các ch�t th�i. S� n� hoa c�a th�c v&t phù du có th� dn ��n s� sinh sôi n�y n� c�a các lo�i t�o ��c (nh tr ng h�p nuôi cá bi�n � V$ng Ngo�n) và có th� phát tri�n thành th�y tri�u �+ và nh trong tr ng h�p � ��o Cát Bà có tác ��ng tiêu c�c ng�c tr� l�i ngh� nuôi cá l�ng (Nguy�n và c�ng s�, 2004). Ng i ta �ã th�y có mùn bã h�u c� và ch�t dinh d.ng N, P tích t( thành tr�m tích � xung quanh khu v�c l�ng nuôi. Sau nhi�u n�m ho�t ��ng ngh� nuôi l�ng trên bi�n �ã làm t�ng thêm l�p tr�m tích ch�t th�i kho�ng 3-5 cm, làm x�u �i môi tr ng bi�n t�i nh�ng khu v�c này (Long, 2006). Ch�t l�ng n�c b� suy gi�m do nuôi tôm hùm �ã dn ��n hàm l�ng NH3 và H2S cao h�n trong t�ng n�c sát �áy và t�ng �áy, ��c coi là nguyên nhân chính c�a các ��t tôm hùm ch�t trong các n�m g�n �ây (thí d( n�m 2001).

Page 30: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 24

Ô nhi�m ngu�n n�c c$ng làm t�ng mâu thun gi�a các ngành s�n xu�t khác nhau, thâm chí ngay trong chính ngh� nuôi tr�ng thu� s�n. Trên th�c t�, ng i nuôi tôm hùm � Khánh Hòa cho r%ng ch�t th�i t� các ao nuôi tôm sú �ã gây ra suy thoái môi tr ng và gây ch�t cho tôm hùm. Bên c�nh ô nhi�m ngu�n n�c, s' d(ng b�t h�p lý ngu�n n�c c$ng có tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng và các ��i t�ng s' d(ng tài nguyên khác. Khai thác n�c ng�m � các t#nh mi�n Trung �� kh�ng ch� m�n trong các ao nuôi tôm trên cát có �nh h�ng c�c k0 b�t l�i ��n các ngành khác (nh du l�ch) và �ang �e d�a ��n sinh k� c�a các c�ng ��ng c dân d�c ven bi�n do làm gi�m ngu�n n�c ng�t s' d(ng cho con ng i và s�n xu�t nông nghi�p. Trên th�c t�, ngu�n n�c ng�m r�t d� b� t!n th�ng và d� b� nhi�m b�n. S� xâm th�c c�a n�c m�n là m�t h&u qu� không th� tránh kh+i c�a qu�n lý n�c ng�m kém và ch"c ch"n tác ��ng nghiêm tr�ng ��n � i s�ng xã h�i. Cho 'n và qu�n lý th�c 'n Dù m�t s� loài nh nhuy�n th� và rong bi�n s' d(ng th�c �n là ch�t dinh d.ng trong n�c có tác d(ng làm s�ch môi tr ng, s' d(ng th�c �n c�a m�t s� loài nuôi tr�ng th�y s�n vn còn là m�i quan ng�i cho s� tính b�n v�ng c�a ngành này. M�c dù chi phí th�c �n chi�m t� tr�ng cao nh�t trong các chi phí cho m�t mô hình nuôi tr�ng th�y s�n, cho �n th�a vn còn r�t ph! bi�n trong nhi�u mô hình nuôi và là m�t trong nh�ng nguyên nhân c�a tình tr�ng ô nhi�m môi tr ng n�c, làm phát sinh b�nh t&t c�a v&t nuôi và h� qu� cu�i cùng là t!n th�t kinh t�. Cho �n th�a th ng xu�t phát t� ki�n th�c và k* thu&t nuôi kém c�a ng i nuôi, ��c bi�t là � nh�ng c� s� nuôi quy mô nh+. )i�u này �nh h�ng nhi�u vi�c xoá �ói gi�m nghèo. Trên quan �i�m v� môi tr ng, s' d(ng cá t�p c$ng là m�t quan ng�i l�n. Vì giá r1 nên lo�i th�c �n này ��c s' d(ng r�t ph! bi�n trong nuôi cá bi�n và là nguyên nhân khi�n ng i nuôi cho �n quá m�c c�n thi�t gây ra ô nhi�m cao cho ngu�n n�c. Thêm vào �ó, thành ph�n c�a cá t�p g�m r�t nhi�u loài th�y sinh v�i �� m�i kích c. và giai �o�n phát tri�n (k� c� giai �o�n gi�ng). S' d(ng cá t�p góp ph�n làm c�n ki�t tài nguyên thiên nhiên ven b . S' d(ng cá t�p �� làm th�c �n cho các loài nuôi rõ ràng là không b�n v�ng, vì v&y nghiên c�u tìm ngu�n thay th� cho cá t�p là vi�c c�n u tiên gi�i quy�t �� ��t ��c s� phát tri�n b�n v�ng c�a ngh� nuôi bi�n. )ã có nh�ng tài li�u ch�ng minh r%ng các lo�i kháng sinh ��c s' d(ng nh ch�t ph( gia cho th�c �n s- gây ra các dòng vi khu�n kháng thu�c trong t� nhiên khi th�c �n th�a/ch�t th�i c�a cá có ch�a kháng sinh ra môi tr ng ngoài và b� tích t( l�i. S� phát tri�n c�a b�t k0 m�t dòng kháng thu�c nào c$ng gây ra m�i nguy v� an toàn th�c ph�m, gây b�nh cho các loài th�y sinh và �e d�a s�c kh+e con ng i. S7 d)ng ngu�n l�i có hi�u qu� Trong b�i c�nh ngành nuôi tr�ng th�y s�n ti�p t(c phát tri�n nhanh thì nhi�u ngu�n l�i có th� s' d(ng ��c l�i b� h�n ch�, vì v&y s' d(ng hi�u qu� các ngu�n này là v�n �� h�t s�c quan tr�ng. Nói chung �a s� các mô hình nuôi tr�ng th�y s�n d ng nh �ang ��c v&n hành d�i m�c hi�u qu� t�i u, nguyên nhân ch� y�u là do th�c hành qu�n lý cha phù h�p. Thí d(, d ng nh rõ ràng là s�n l�ng tôm t�ng nhanh trong m�y n�m qua ch� y�u là do m� r�ng di�n tích nuôi, trong khi t�ng hi�u qu� c�a vi�c s' d(ng ��t l�i có vai trò r�t m nh�t. L�ng l�n con gi�ng kém ch�t l�ng ��c th� nuôi khi�n cho t� l� s�ng th�p và quá trình nuôi g�p nhi�u r�i ro làm t�ng nhu c�u v� gi�ng. Vì khó có th� �ánh giá l�ng th�c �n th�a trong ao nuôi và có th� thay n�c �� c�i thi�n ch�t l�ng n�c nên ng i nuôi th ng cho �n quá m�c c�n thi�t. - Ch# nên thay n�c khi c�n thi�t và d�a vào �ánh giá ch�t l�ng n�c, tình tr�ng �áy ao, trong

khi �ó nh�ng ho�t ��ng này th ng không ��c th�c hi�n

Page 31: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 25

- S� l�ng l�n gi�ng kém ch�t l�ng ��c th� nuôi dn ��n t� l� s�ng th�p và quá trình nuôi g�p nhi�u r�i ro làm cho nhu c�u v� gi�ng cao và k�t thúc m�t vòng lu�n qu�n không b�n v�ng

- Vì khó �ánh giá l�ng th�c �n d th�a và có th� thay n�c �� c�i thi�n ch�t l�ng n�c ao

nuôi, ng i nuôi th ng cho �n th�a, nh nh�ng thu nh&n ��c qua quan sát nuôi cá tra/ basa, xu h�ng chung hi�n nay là rút ng"n th i gian v( nuôi.

Các nghiên c�u loài nuôi �ã ch# ra r%ng m�t s� mô hình nuôi có hi�u qu� h�n so v�i m�t s� mô hình nuôi khác. Do h�n ch� ��u vào, nuôi cá n�c ng�t trong ao th ng ��c v&n hành khá hi�u qu�. Mô hình nuôi nhi�u loài và nuôi k�t h�p �ã th� hi�n ��c tính h�p lý trong s' d(ng tài nguyên và lo�i b+ b�t các ch�t dinh d.ng th�a trong n�c �� h�n ch� x' lý môi tr ng. Tr�ng rong và nuôi k�t h�p nhi�u loài trên bi�n c$ng là các hình th�c canh tác s' d(ng tài nguyên có hi�u qu�. Tr�ng rong s(n Kapaphycus k�t h�p v�i nuôi tôm hùm l�ng � Khánh Hòa và )�m N�i (Ninh Thu&n) n�i ch�a n�c th�i t� các tôm x� ra �ã có k�t qu� kh� quan. Tr�ng rong câu Glacilaria luân canh trong ao nuôi tôm � H�i Phòng c$ng cho k�t qu� t�t. Mô hình nuôi �a loài trong các ao n�c l� g�m cá ch-m, cá rô phi và rong bi�n c$ng �ã ngày càng tr� nên ph! bi�n � H�i Phòng và t�o ra ti�m n�ng l�n cho xóa �ói gi�m nghèo. Tuy nhiên c�n ti�n hành nghiên c�u th� tr ng �� h tr� ��u ra cho s�n ph�m. S�c kh,e �ng v6t th�y sinh và lai t�p ngu�n gien Suy thoái môi tr ng là m�t trong nh�ng nguyên nhân tr�c ti�p và l�n nh�t gây ra các v�n �� s�c kho1 c�a ��ng v&t thu� sinh. M�i liên quan gi�a b�nh t&t và �nh h�ng tiêu c�c c�a môi tr ng ��c hình thành thông qua m�t lo�t các c� ch�: Ô nhi�m n�c và ch�t l�ng n�c b� xu�ng c�p. Kinh nghi�m t� quá trình nuôi các loài (tôm, cá basa, cá bi�n, tôm hùm…) �ã cho th�y hàm l�ng NH3 và v&t ch�t h�u c� trong ngu�n n�c quá ao �ã khi�n b�nh t&t phát sinh. Các tác nhân gây b�nh th ng là các loài vi sinh v&t c� h�i (Vibrio sp, Aeromonas sp…). Ngoài ra ch�t l�ng n�c x�u �ôi khi c$ng khi�n bùng phát các b�nh vi rút nh b�nh ��m tr"ng � tôm sú. Thay n�c nhi�u và không tái s' d(ng n�c khi�n cho mô hình nuôi b� lây nhi�m các tác nhân gây b�nh có trong ngu�n n�c ho�c � các ký ch� trung gian. )i�u này càng tr� nên �áng lo ng�i t�i nh�ng vùng có m&t �� ao nuôi dày ��c, b�nh r�t d� lây nhi�m chéo gi�a các ao và k�t qu� là b�nh d�ch bùng phát trên di�n r�ng nh �ã ��c ghi nh&n � nhi�u n�i. S' d(ng con gi�ng và gi�ng b� m3 khai thác ngoài t� nhiên c$ng có th� mang vào h� th�ng nuôi nhi�u tác nhân gây b�nh. M�c dù có th� th�c hi�n các xét nghi�m v�i các lo�i gi�ng, nhng s' d(ng các lo�i ��ng v&t �ã ��c gia hóa vn là l�a ch�n nên ��c u tiên.T�ng t� nh th�, s' d(ng cá t�p không qua ch� bi�n t�o c� h�i cho nhi�u tác nhân gây b�nh xâm nh&p vào h� th�ng nuôi. Các v�n �� v� s�c kh+e ��ng v&t thu� s�n �ã gây ra nh�ng t!n th�t l�n cho ng i nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam và dn ��n vi�c th�c hi�n các bi�n pháp ��c g�i là “Th�c hành qu�n lý t�t” ho�c “Quy ph�m th�c hành nuôi t�t” (BMP/GAP) � c� khu v�c công c�ng và khu v�c t nhân. D�ch chuy�n qua biên gi�i các loài nuôi tr�ng th�y s�n không có trách nhi�m, bao g�m du nh&p loài ngo�i lai và d�ch chuy�n các loài �ã có s5n gi�a các qu�c gia c$ng khi�n cho b�nh d�ch bùng phát nh tr ng h�p b�nh taura � tôm và b�nh VNN � cá bi�n. C$ng c�n có m�t xem xét t�ng t� v� s� lai t�p các ngu�n gien. , Vi�t Nam, �nh h�ng c�a vi�c các loài nuôi thoát ra bên ngoài ��n các qu�n th� sinh v&t ngoài t� nhiên vn

Page 32: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 26

cha ��c �ánh giá m�t cách ��y ��. Tuy nhiên do r�t nhi�u di chuy�n qua biên gi�i không ��c ki�m soát và các loài nuôi th ng xuyên thoát ra bên ngoài do th�c hành qu�n lý tr�i nuôi kém, ho�c cách x' lý không có trách nhi�m khi b�nh b�c phát � các giai �o�n ��u c�a chu k0 s�n xu�t khi�n cho tác ��ng c�a các nhóm gien gây b�nh có xu h�ng t�ng lên. An toàn th�c ph5m và hóa ch3t Hai v�n �� v� an toàn th�c ph�m c�n ��c gi�i quy�t t�i th i �i�m tr�c thu ho�ch �ó là nguy c� hóa h�c do vi�c s' d(ng hóa ch�t và nguy c� sinh h�c có liên quan ��n vi khu�n và ký sinh trùng có th� gây b�nh cho con ng i t� các s�n ph�m th�y s�n. Ph+ng v�n nh�ng ng i có trách nhi�m ��a ph�ng và ng i nuôi �a ��n k�t lu&n r%ng �ã có m�t l�ng l�n hóa ch�t và kháng sinh ��c s' d(ng trong nuôi tôm và nuôi cá. )ôi khi các lo�i hóa ch�t �ã b� c�m nh chloramphenicol, nitrofurans và xanh malachite vn còn ��c s' d(ng, gây nên ph�n �ng x�u c�a th� tr ng. M�c dù s� li�u c�a các tháng ��u n�m 2006 cho th�y vi�c s' d(ng có gi�m, các s� li�u t� n�m 2003 ��n n�m 2005 ghi nh&n tình tr�ng gia t�ng s� lô hàng b� tr� l�i do ch�a các lo�i kháng sinh c�m (xem B�ng 8). M�t b�c tranh t�ng t� khi nhìn vào s� nhi�m khu�n.

B�ng 8 S� lô hàng th�y s�n b� tr� l�i t� m�t s� n�c nh&p kh�u l�n

N��c t1 ch i Lo�i nhi-m b5n 2002 2003 2004 2005 Hóa ch�t 49 10 24 46 EU Vi sinh v&t 10 9 15 39 Hóa ch�t 1 0 6 17 M* Vi sinh v&t 18 41 25 29 Hóa ch�t 7 1 15 54 Canada Vi sinh v&t 23 16 17 12 Hóa ch�t 0 0 6 7 Hàn Qu�c Vi sinh v&t 3 3 1 11

T0ng s 111 80 109 215 Ngoài ra, nguy c� an toàn th�c ph�m có liên quan ��n s' d(ng các s�n ph�m có d l�ng kháng sinh, xu h�ng t�i c�a các n�c nh&p kh�u là s- b"t ��u ki�m tra th�c ph�m nh&p kh�u v� s� hi�n di�n và m�c �� c�a các loài vi khu�n kháng thu�c (vi sinh v&t t!ng s� và các tác nhân gây b�nh). Nhà ch�c trách và các n�c nh&p kh�u s- vi�n c� r%ng nh�ng bi�n pháp m�nh và s� tr� l�i các lô hàng có vi ph�m ��c th�c hi�n là �� b�o v� s�c kh+e ng i tiêu dùng c�a n�c h�. Ngày càng có nhi�u ch�ng c� khoa h�c ch# ra r%ng các d�ng khác nhau c�a sán lá �ã xu�t hi�n m�t cách r�ng rãi � các loài cá n�c ng�t quan tr�ng và m�t s� �ã lan truy�n (m�c �� vn cha xác ��nh ��c) sang các loài th�y s�n n�c l� � Vi�t Nam. Nhóm ký sinh trùng này gây m�t s� b�nh ��c bi�t nghiêm tr�ng � )ông Nam Á và có liên quan ��n nhi�u d�ng ung th gan khác nhau. Con ng i b� lây nhi�m khi s' d(ng th�y s�n s�ng ho�c n�u n�ng không k*. Hi�n nay, vi�c ki�m tra ký sinh trùng � các s�n ph�m nuôi tr�ng th�y s�n ch� y�u qua �ánh giá c�m quan. Tuy nhiên, có th� d� �oán tr�c r%ng cùng v�i s� gia t�ng xu�t kh�u các s�n ph�m th�y s�n n�c ng�t và các loài th�y s�n s�ng, các n�c nh&p kh�u có kh� n�ng s- b"t ��u ki�m tra các lo�i th�c ph�m nh&p kh�u v� s� hi�n di�n c�a nhóm ký sinh này. Chi�u h�ng gia t�ng các phát hi�n d l�ng kháng sinh và nhi�m khu�n liên quan ��n an toàn th�c ph�m có th� do nhi�u nguyên nhân, nh s� gia t�ng s�n l�ng xu�t kh�u ho�c yêu c�u hàng nh&p kh�u ngày càng nghiêm ng�t h�n. Tuy nhiên, nó c$ng ch# ra r%ng nh�ng v�n �� v� an toàn th�c ph�m trong th�y s�n ph�i ��c xem xét nghiêm túc và có nh�ng bi�n pháp kiên quy�t t� phía B� Th�y s�n/NAFIQAVED �� ng�n ch�n tình tr�ng này.

Page 33: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 27

V�n �� an toàn th�c ph�m c$ng ��c ��t ra v�i s� nhi�m b�n c�a nhuy�n th� �n l�c, các loài này hàng ngày này l�c m�t l�ng n�c l�n �� l�y th�c �n. B�t k0 tác nhân gây b�nh nào hi�n di�n trong vùng n�c nuôi ��u ��c tích t( trong chúng. Các nguy c� v� an toàn th�c ph�m ��c bi�t cao ��i v�i nh�ng lo�i nhuy�n th� ��c dùng �� �n s�ng ho�c x' lý nhi�t không k*. Các loài nhuy�n th� th ng ��c nuôi � các vùng (nh ven b ) ô nhi�m cao v� phân và hóa ch�t do s� x� th�i n�c th�i sinh ho�t �ô th� và công nghi�p. M�c dù trên th�c t� Vi�t Nam �ã xu�t kh�u nhuy�n th� �i EU, nh�ng lo ng�i v� an toàn th�c ph�m �ã khi�n EU h�n ch� nh&p kh�u các loài nhuy�n th� hai m�nh v+ t� Vi�t Nam, trong khi cho phép nh&p kh�u các s�n ph�m t�ng t� c�a các n�c khác nh Thái Lan, Malaysia và Indonesia (Deboyser, 2006), l�y �i c�a Vi�t Nam nhi�u c� h�i th� tr ng L�i ích xã h�i và xóa ói gi�m nghèo M�c dù r�t nhi�u v�n �� môi tr ng �ã n!i lên, nghiên c�u này kh8ng ��nh nuôi tr�ng th�y s�n là m�t ngành có nhi�u ti�m n�ng trong xóa �ói gi�m nghèo. Xóa �ói gi�m nghèo có th� ��t ��c thông qua 3 c� ch� chính: - Mang l�i thu nh&p cho ng i nuôi, ��c bi�t v�i các mô hình nuôi ph(c v( xu�t kh�u - T�o ra ngu�n cung c�p ��m cho ng i tiêu dùng trong và ngoài ngành nuôi tr�ng th�y s�n - )em l�i c� h�i vi�c làm cho r�t nhi�u h� nghèo N�m 2005, thu nh&p t� xu�t kh�u th�y s�n ��t 2,65 t� USD, riêng ngành tôm �ã chi�m t�i 1,3 t� USD trong �ó nh�ng ng i nuôi quy mô nh+ có vai trò r�t quan tr�ng, s�n xu�t ra kho�ng 3/4 t!ng s�n l�ng tôm nuôi. Nuôi cá basa c$ng �óng góp l�n cho kim ng�ch xu�t kh�u, v�i giá tr� 320 tri�u USD n�m 2005 (MOFI, 2005c). Ngoài vi�c t�o ra thu nh&p thông qua s�n xu�t các s�n ph�m xu�t kh�u, nuôi tr�ng thu� s�n c$ng �ang gia t�ng các m�t hàng ph(c v( th� tr ng n�i ��a. )� có th� xoá �ói gi�m nghèo và t�i u hoá l�i ích xã h�i t� nuôi tr�ng thu� s�n c�n rút kinh nghi�m t� nh�ng vùng nuôi có nhi�u ao nuôi �ang b� b+ hoang do ch�n sai ��a �i�m và qu�n lý kém. Bên c�nh �ó c�n có chính sách h tr� nh�ng ng i s�n xu�t quy mô nh+ ti�p c&n v�i các ngu�n v�n tín d(ng �� có th� ��u t thích �áng cho s�n xu�t tránh nh�ng gây ra v�n �� v� th� tr ng nh tr ng h�p th�t cá da tr�n có màu vàng do th�c �n không phù h�p. M�c dù kh� n�ng �� thu ngo�i t� c�a ngh� nuôi tôm và nuôi cá basa �ã ��c khai thác � m�c �� khá cao, xu�t kh�u nhuy�n th� và rong bi�n có m�t ti�m n�ng r�t l�n �� phát tri�n h�n n�a trong th i gian t�i n�u nh có ngu�n cung c�p gi�ng b�n v�ng, nh�ng v�n �� v� an toàn th�c ph�m và th� tr ng ��c quan tâm ��y �� �� tránh tình tr�ng giá bán t�i tr�i th�p nh tr ng h�p ng i tr�ng rong � H�i Phòng �ã g�p ph�i. Nuôi cá n�c ng�t cho tiêu dùng trong n�c có �óng góp r�t l�n vào cung c�p ��m cho các c�ng ��ng � nông thôn. Cho ��n nay, an toàn th�c ph�m d ng nh ch# ��c ��t n�ng ��i v�i các s�n ph�m xu�t kh�u và r�t ít ��c chú ý ��i v�i hàng tiêu dùng trong n�c. Do tiêu dùng các s�n ph�m nuôi tr�ng th�y s�n trong n�c �ang t�ng lên r�t cao, c�n ph�i quan tâm h�n ��n an toàn th�c ph�m cho các s�n ph�m tiêu th( trong n�c. Ngành nuôi tr�ng th�y s�n không ch# là m�t ngành t�o ra nhi�u vi�c làm, �em l�i công vi�c cho trên 2 tri�u ng i (MOFI, 2006b) mà còn cung c�p thu nh&p thay th� cho các c�ng ��ng ch�u tác ��ng t� vi�c thành l&p các khu b�o t�n bi�n. M�c dù nuôi tr�ng th�y s�n �ã ch�ng minh ��c kh� n�ng mang l�i l�i ích v� m�t xã h�i và xóa �ói gi�m nghèo, ngh� này vn gây nên nh�ng mâu thun xã h�i v�i nh�ng ng i cùng s' d(ng chung tài nguyên khác và gi�a nh�ng ng i tham gia vào các lo�i hình nuôi tr�ng th�y s�n khác nhau. M�n hóa n�c ng�m và các ngu�n n�c ng�t �ã mang l�i nhi�u tác ��ng tiêu c�c cho ng i

Page 34: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 28

canh tác nông nghi�p và các c�ng ��ng � nông thôn nói chung. V� trí ��t l�ng không phù h�p t�o nên mâu thun gi�a nuôi l�ng bi�n v�i du l�ch, v&n t�i th�y và �ánh b"t th�y s�n. Trong n�i b� ngh� nuôi tr�ng th�y s�n, ng i nuôi tôm hùm l�ng �ã quy trách nhi�m cho ng i nuôi tôm v� s� gia t�ng các v( tôm hùm ch�t. T�t c� các v�n �� trên nên ��c gi�i quy�t b%ng vi�c xây d�ng k� ho�ch phát tri�n hoàn ch#nh và s� k�t h�p gi�a ph�ng pháp qu�n lý trên c� s� c�ng ��ng và ��ng qu�n lý trong s' d(ng tài nguyên.

1.3.4 Nh�ng t�n th�t do các v�n �� môi tr��ng Nh�ng t!n th�t do tác ��ng tiêu c�c c�a môi tr ng ��n nuôi tr�ng thu� s�n và tác ��ng tiêu c�c c�a nuôi tr�ng thu� s�n ��n môi tr ng là r�t l�n, �ó chính là nh�ng ��ng l�c kinh t� quan tr�ng thúc ��y s� thay �!i trong qu�n lý môi tr ng. Trung bình hàng n�m có kho�ng 25-30% ng i nuôi tôm � Vi�t Nam b� thua l (Sinh, 2004). Ô nhi�m ngu�n n�c do nuôi tôm dn ��n t� gây ô nhi�m c�a các ao nuôi và b�nh d�ch bùng phát khi�n cho m�t s� t#nh nh Khánh hoà có ��n 70-80% ao tôm b� b+ hoang trong n�m 2006, t�ng 50% so v�i n�m 2005. , ��ng b%ng Sông C'u Long có ��n h�n 60% h� nuôi tôm b� n� n�n t� các ngu�n tín d(ng, v�i kho�n n� trung bình c�a m�t h� kho�ng 20 tri�u ��ng (Sinh, 2005). Chi phí hoá ch�t bao g�m thu�c kháng sinh �� phòng tr� b�nh tôm chi�m kho�ng 14-15% t!ng chi phí cho nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh � ��ng b%ng sông C'u Long. Ngoài vi�c nuôi cá basa �ang b� �nh h�ng b�i th� tr ng, các tác ��ng môi tr ng nh ô nhi�m ngu�n n�c c$ng là m�t tr� ng�i cho ngh� này. N�m 2006 � An Giang có kho�ng 1.200 l�ng �ã ng�ng nuôi theo nh thông báo c�a UBND t#nh An Giang. Nuôi cá l�ng trên bi�n c$ng tr�i qua th�c tr�ng bi �át t�ng t�, m�c dù các d�u hi�u ��u tiên c�a s� suy thoái môi tr ng m�i b"t ��u l� ra �ã có h�n 1/3 ng i nuôi ��c ph+ng v�n tr� l i là b� thua l . Bên c�nh �ó, nhìn vào ch# tiêu �� ra cho nuôi cá bi�n, hi�n ch# ��t cha ��n 2% s�n l�ng k� ho�ch ��n n�m 2010, d ng nh nuôi cá bi�n s- là ngành ti�p theo ch�u các tác ��ng v� môi tr ng và kinh t� xã h�i

1.3.5 Trin v�ng �n n�m 2010 Do các tác ��ng tiêu c�c và các t!n th�t �ã trình bày � trên, các v�n �� v� môi tr ng ph�i ��c gi�i quy�t �úng m�c �� có th� ��t ��c ch# tiêu k� ho�ch �� ra theo quan �i�m phát tri�n b�n v�ng. B�ng 9 d�i �ây trình bày m�t s� ch# tiêu ��u vào c�n có và d� ki�n nh�ng t!n h�i v� môi tr ng �� th�c hi�n k� ho�ch �� ra cho n�m 2010. B�ng 9 7�c tính các y�u t� ��u vào và l�ng ch�t th�i t�o ra c�a các loài nuôi tr�ng thu� s�n n�m 2010

Các ch2 s ��n v/ Tôm Cá bi(n Nhuy-n th( S�n l�ng d� tính T�n 400.000 200.000 380.000 Nhu c�u gi�ng tri�u gi�ng/n�m 62.265

400 11.000

FCR (H� s� th�c �n) 1,5 13,6 Th�c �n (cá t�p cho nuôi bi�n)

T�n/n�m 600.000 2.720.000

Ch3t th�i Ô nhi�m n��c Ni-t� T�n/n�m 15.960 Ph�t-pho T�n/n�m 1.120 Ch�t th�i r�n Ni-t� T�n/n�m 14.160 Ph�t-pho T�n/n�m 9.100

Page 35: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 29

V&t ch�t h�u c� T�n/n�m 491,52 N�c th�i 1000m3/ n�m 2.601.021

Tôm Theo Quy ho�ch t!ng th� Ngành, ��n n�m 2010 s- c�n ��n 35.000 tri�u con tôm gi�ng (PL) cho nuôi tôm. Tuy nhiên, trên th�c t� m&t �� th� nuôi � m�t vùng nuôi tôm thâm canh lên ��n 60 PL/m2. B%ng tính toán d�a trên m&t �� nuôi qua ph+ng v�n nh�ng ng i nuôi là 40 PL/m2 cho nuôi tôm thâm canh, 20 PL/m2 bán thâm canh và 10 PL/m2 v�i nuôi qu�ng canh c�i ti�n thì nhu c�u gi�ng ��n n�m 2010 lên t�i 62.265 tri�u con. Con s� này g�n g�p �ôi so v�i d� tính trong Quy ho�ch t!ng th� và �a ra m�t �c tính v� s� l�ng tôm b� m3 c�n ph�i s' d(ng �� có th� �áp �ng ��c nhu c�u phát tri�n này. T!ng l�ng ch�t dinh d.ng th�i ra trong n�m 2010 d� tính s- là 15.960 t�n ni-t�/n�m, 1.120 t�n ph�t-pho/n�m và 2,601 tri�u m3 n�c th�i. Ngoài ra còn 23.000 t�n Ni-t� và Ph�t-pho/n�m trong các ch�t th�i r"n s- ��c phân hu� ra môi tr ng n�u nh không th�c hi�n các bi�n pháp x' lý có hi�u qu�. Nuôi l�ng trên bi(n Nhìn vào tình tr�ng hi�n nay, m(c tiêu k� ho�ch �� ra cho s�n l�ng cá bi�n ��n n�m 2010 d ng nh là không th�c t�, tr� khi ph�i có ngay k� ho�ch hành ��ng tích c�c �áp �ng ��c nhu c�u phát tri�n c�a ngành. Trên th�c t�, �� th�c hi�n b%ng ��c s�n l�ng d� ki�n 200.000 t�n/n�m ��i v�i nuôi cá bi�n thì ph�i c�n ��n 400 tri�u con gi�ng. Con s� này d ng nh không th� nào th�c hi�n ��c n�u c�n c� vào tình hình th�c t� hi�n nay vì ��i �a s� gi�ng cho nuôi bi�n là do khai thác ngoài t� nhiên và tr�i s�n xu�t gi�ng cá bi�n quy mô l�n cha ��c xây d�ng � Vi�t Nam Nhu c�u cao v� cá t�p �� cung c�p cho nuôi bi�n là m�t m�i lo ng�i l�n n�a v� môi tr ng. N�u ph�ng th�c nuôi hi�n hành không ��c thay �!i, s� li�u thu ��c qua ph+ng v�n ng i nuôi �ã ch# ra r%ng l�ng cá t�p c�n cho nuôi bi�n s- lên ��n 2,7 tri�u t�n! )i�u này l�i r�t không th�c t� vì t!ng s�n l�ng cá c�a Vi�t Nam ch# kho�ng trên 1,5 tri�u t�n và d� tính ch# có th� ��t ��c kho�ng 2 tri�u t�n vào n�m 20104. Nuôi nhuy-n th( Tr� ng�i l�n nh�t �� ��t ��c m(c tiêu k� ho�ch v� s�n l�ng nhuy�n th� là gi�ng. 7�c tính ��n n�m 2010 s- c�n kho�ng 11.000 tri�u gi�ng, m�t con s�. Con s� này (m�c dù có r�t ít s� li�u hi�n có v� ngu�n gi�ng nhuy�n th� ngoài t� nhiên) ch# có th� ��t ��c b%ng cách hình thành các tr�i s�n xu�t gi�ng t�i nh�ng vùng tr�ng �i�m. Ch�ng trình quan tr"c môi tr ng c�n ph�i ��c thi�t l&p �� b�o ��m r%ng nhuy�n th� ch# ��c nuôi � khu v�c v�i m�c ô nhi�m phân và hoá h�c có th� ch�p nh&n ��c.

4 Báo cáo v� ch�ng trình nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam giai �o�n 2000-2005

Page 36: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 30

1.4 Qu�n lý t t trong nuôi tr�ng thu� s�n

1.4.1 Gi�i thi�u Giai �o�n phát tri�n ti�p theo c�a nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam s- ph�i ��i m�t v�i các tr� ng�i ngày càng t�ng v� môi tr ng nên c�n ph�i có các bi�n pháp qu�n lý t�t h�n. Tuy có m�t s� khác bi�t gi�a các loài nuôi và mô hình nuôi, các nghiên c�u �ã ch# ra nh�ng v�n �� chính trong nuôi tr�ng th�y s�n c�n ph�i th�c hành qu�n lý t�t: • V� trí tr�i nuôi và quy ho�ch không gian. Hoàn thi�n quy ho�ch ��a �i�m và không gian cho

nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n. )�t tr�i nuôi � nh�ng n�i phù h�p �� s' d(ng tài nguyên ��t và n�c hi�u qu�, duy trì cân b%ng và các ch�c n�ng c�a h� sinh thái, b�o t�n ��c các sinh c�nh nh�y nh�y c�m. L�ng ghép nuôi tr�ng thu� s�n trong các k� ho�ch qu�n lý ��i b . Tuy nhiên, hi�n có r�t ít quy ho�ch không gian thành công. H�n n�a, �a s� các quy ho�ch vn còn ��c th�c hi�n theo cách th�c k� ho�ch t&p trung cao và ch# t&p trung vào phân chia ��t. Khía c�nh th� ch� th ng b� b+ qua. , khu v�c ven bi�n, các vùng nuôi nên ��c quy ho�ch cùng v�i c� s� h� t�ng phù h�p �� h tr� cho phát tri�n nuôi trên ��t li�n và trên bi�n.

• Thit k tr�i nuôi và th�c hi�n xây d�ng theo cách th�c gi�m b�t ho�c h�n ch� tác ��ng x�u

h� sinh thái xung quanh • Th�c hành qu�n lý n��c theo h�ng s' d(ng có hi�u qu� ngu�n n�c và gi�m thi�u tác ��ng

tiêu c�c ��n ngu�n tài nguyên n�c. • Ngu�n cung c�p gi�ng nâng cao ch�t l�ng và tính b�n v�ng c�a các ngu�n cung c�p gi�ng,

gi�m áp l�c lên ngu�n gi�ng ngoài t� nhiên. • Th�c �n và cho �n S' d(ng các lo�i th�c �n và th�c hành qu�n lý th�c �n �� s' d(ng có hi�u

qu� các ngu�n th�c �n, t�t nh�t là không �� vi�c s' d(ng th�c �n và cho �n là m�t trong nh�ng nguyên nhân gây nên các s� c� trong v( nuôi.

• Kim soát b�nh ��ng v�t thu sinh �� gi�m thi�u nguy c� bùng phát b�nh cho các loài nuôi

và các loài hoang dã. • An toàn và ch�t l��ng th�c ph�m nâng cao ch�t l�ng và an toàn cho các s�n ph�m nuôi

tr�ng thu� s�n, gi�m thi�u nguy c� cho h� sinh thái và s�c kho1 con ng i thông qua vi�c s' d(ng th&n tr�ng các lo�i hoá ch�t, k� c� các lo�i kháng sinh, ng�n ng�a, ki�m soát s� xu�t hi�n và lan truy�n các lo�i tác nhân gây b�nh (vi khu�n, vi rút, ký sinh trùng). Ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m s- ngày càng tr� nên quan tr�ng trong vi�c duy trì tính c�nh tranh c�a hàng hoá trên th� tr ng n�i ��a và th� tr ng qu�c t�.

• L�i ích xã h�i và vi�c làm xây d�ng và v&n hành tr�i nuôi theo h�ng có trách nhi�m xã h�i

và có l�i cho c�ng ��ng dân c ��a ph�ng c$ng nh cho ��t n�c. )óng góp có hi�u qu� vào phát tri�n nông thôn và ��c bi�t là công cu�c xoá �ói gi�m nghèo.

Ph�n trình bày d�i �ây xác ��nh trách nhi�m qu�n lý chính, cùng v�i các yêu c�u v� c� ch�, pháp lu&t và �i�u ch#nh c�n thi�t �� h tr� th�c hi�n qu�n lý t�t h�n. Nh�ng v�n �� quan tr�ng v� ��u t trong t�ng c ng th� ch� cho qu�n lý môi tr ng nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam ��c nêu ra chi ti�t h�n � ph�n sau. Ph�n này phác th�o nh�ng trách nhi�m qu�n lý chính c�a ngành ��c phân tích d�a theo các v�n �� sau: • Nh�ng bi�n pháp chính c�n ph�i có �� qu�n lý t�t h�n là gì? • Nh�ng ��c trng riêng bi�t trong qu�n lý các mô hình nuôi/loài nuôi/vùng ��a lý?

Page 37: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 31

• Nh�ng tác ��ng, l�i ích và chi phí c�a vi�c th�c hi�n qu�n lý? • Nh�ng tr� ng�i chính trong quá trình th�c hi�n và làm th� nào �� v�t qua? • Các c� quan qu�n lý nên làm gì �� h tr� th�c hi�n qu�n lý t�t? • Các doanh nghi�p c�n làm gì �� h tr� th�c hi�n qu�n lý t�t? • Nh�ng xem xét c( th� ��i v�i ng i nuôi quy mô nh+

1.4.2 V� trí tr�i nuôi và quy ho�ch không gian Báo cáo v� các loài nuôi �ã ch# ra r�t rõ r%ng ngh� nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam ti�p t(c phát tri�n mà không có các quy ho�ch không gian hài hoà và thân thi�n v�i môi tr ng. Các mâu thun trong s' d(ng tài nguyên �ang t�ng lên, ��c bi�t là vùng ven b . Nhu c�u v� qu�n lý t�t là quan tr�ng nh�t � vùng ven b n�i mà nh�ng ho�t ��ng sau �ây nên ��c th�c hi�n �� b�o ��m tính b�n v�ng c�a ngh� nuôi tr�ng thu� s�n. )�i �a s� các k� ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n ��c xây d�ng theo hình th�c t&p trung, th ng chú tr�ng vào quy ho�ch không gian ho�c vào m(c tiêu s�n l�ng. C�n ph�i c�i ti�n nhi�u trong công tác xây d�ng và th ng xuyên c&p nh&t các chi�n l�c, các k� ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n c�p qu�c gia, nh là c� s� cho các th�c hành qu�n lý có trách nhi�m, chia s1 l�i ích m�t cách công b%ng và s' d(ng cân ��i tài nguyên thiên nhiên m�t cách hài hoà v�i các ho�t ��ng ven b và trong ��t li�n khác. Nên s' d(ng ph�ng pháp có s� tham gia v�i s� góp s�c c�a kh�i công c�ng và kh�i t nhân, các c�ng ��ng dân c ��a ph�ng �� b�o ��m s� quan tâm và hi�u bi�t c�a t�t c� các bên có liên quan trong vi�c th�c hi�n m�t cách có trách nhi�m các k� ho�ch và quy ho�ch. Nh�ng th�c hành qu�n lý t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n n!i lên t� các nghiên c�u loài nuôi bao g�m:

• Xây d�ng các tr�i nuôi m�i xa nh�ng sinh c�nh nh�y c�m ven b • B�o ��m vi�c xây d�ng các c� s� nuôi không gây c�n tr� cho các các ho�t ��ng ven b

khác (ch neo �&u tàu thuy�n c�a nh�ng ng i �ánh b"t và sinh k� c�a nh�ng ng i s' d(ng tài nguyên khác)

• B�o ��m không gây t!n th�t cho r�ng ng&p m�n và h� sinh thái ng&p n�c nh�y c�m • Không cho phát tri�n thêm các c� s� nuôi trên cát ho�c � nh�ng n�i có th� gây nhi�m

m�n ��t nông nghi�p ho�c ngu�n cung c�p n�c ng�t do rò r# ho�c x� th�i n�c m�n • Không xây d�ng các tr�i m�i � nh�ng vùng mà n�ng l�c môi tr ng �ã ��t ng.ng t�i

h�n • Duy trì các vùng ��m và các hành lang sinh thái gi�a các tr�i nuôi, các ngu�n s' d(ng tài

nguyên và các sinh c�nh khác • C�i t�o các tr�i nuôi hi�n có � vùng trung tri�u và r�ng ng&p m�n thông qua vi�c khôi

ph(c r�ng ng&p m�n, b+ các ao nuôi không hi�u qu� và duy trì các c� s� nuôi � trên vùng trung tri�u

• Th�c hi�n ch�ng trình ph(c h�i h� sinh thái V�i nuôi tr�ng thu� s�n trong n�i ��a, c$ng nên th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý t�ng t� �� b�o ��m các ao và l�ng/bè nuôi trong n�i ��a không gây �nh h�ng ��n các vùng ng&p n�c ng�t. Qu�n lý ngành Qu�n lý nhà n�c v� nuôi tr�ng thu� s�n có vai trò quan tr�ng trong h tr� ng i nuôi ch�n ��a �i�m nuôi thích h�p thông qua các quy ho�ch không gian hi�u qu� h�n, xây d�ng ao nuôi xa nh�ng khu v�c sinh thái nh�y c�m và nh�ng n�i không ch�u tác ��ng c�a các ngành ngh� khác c$ng nh các khu dân c, �ô th�. Nhà n�c c�n th�c hi�n các h tr� sau:

Page 38: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 32

• C�i thi�n quy ho�ch ven b và l�ng ghép nuôi tr�ng thu� s�n trong quy ho�ch s' d(ng m�t ��t và m�t n�c ven b

• Xây d�ng lu&t v� s' d(ng ��t và quy ho�ch khác c$ng nh các k� ho�ch qu�n lý ven b �� h tr� vi�c xác ��nh ��a �i�m c� s� nuôi tr�ng thu� s�n

• )�u t khôi ph(c l�i các vùng nuôi tr�ng thu� s�n trên cát b� b+ hoang và chuy�n �!i các khu v�c này sang các ho�t ��ng s�n xu�t khác, k� c� nuôi tr�ng thu� s�n và phát tri�n du l�ch

• )�i v�i các vùng nuôi tr�ng thu� s�n trên cát hi�n có, ti�n hành kh�o sát hi�u qu� kinh t� c�a vi�c xây d�ng c� s� h� t�ng �� có ngu�n cung c�p n�c qua h� th�ng thu� l�i

• Khuy�n khích xây d�ng các “khu nuôi tr�ng thu� s�n m�” nuôi k�t h�p nhi�u loài �� cân b%ng gi�a các tác ��ng tích c�c và tiêu c�c ��i v�i môi tr ng

• Xây d�ng các quy ch�/quy ��nh d�a trên Lu&t Thu� s�n �� h tr� quy ho�ch không gian và quy ho�ch c�p ngành t�t h�n

• Cung c�p các tài li�u v� ��ng ký hành ngh� cho t�t c� các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n theo quy ��nh c�a ��a ph�ng

• T! ch�c các ��t tuyên truy�n nâng cao nh&n th�c �� m�i ng i hi�u ��c s� tác ��ng c�a ô nhi�m ��n ngu�n tài nguyên ven b

• H tr� nâng cao n�ng l�c cho cán b� c�p t#nh v� quy ho�ch ven b và có các bi�n pháp ch� tài �� b�o ��m các k� ho�ch phát tri�n b�n v�ng ��c xây d�ng và th�c hi�n t�i c�p t#nh và c�p huy�n

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i �� thi�t l&p các khu b�o t�n bi�n �ã ��c �a vào Quy ho�ch t!ng th� c�a B� Thu� s�n

• T�ng c ng s� ph�i h�p gi�a các ngành trong quá trình quy ho�ch • )�u t c� s� h� t�ng và th� ch� �� h tr� xây d�ng tr�i nuôi � v� trí phù h�p

1.4.3 Các mô hình nuôi, thit k và xây d�ng Nghiên c�u các loài nuôi ch# ra r%ng các c�i ti�n trong thi�t k� và xây d�ng mô hình nuôi có th� gi�m thi�u t!n h�i môi tr ng. Vì có s� gia t�ng v� c ng �� và di�n tích nuôi tr�ng thu� s�n trong m�y n�m g�n �ây, các k* thu&t xây d�ng và thi�t k� phù h�p nên ��c s' d(ng khi xây d�ng nh�ng tr�i nuôi m�i. S' d(ng các ti�n b� k* thu&t khi thi�t k� và xây d�ng tr�i nuôi không ch# c�n thi�t cho các loài ��ng th�c v&t ��c nuôi, tr�ng mà qu�n lý tr�i nuôi mà còn c�n thi�t �� tr�i nuôi hoà nh&p v�i môi tr ng ��a ph�ng và gi�m thi�u s� xáo tr�n ��n h� sinh thái xung quanh. Các th�c hành qu�n lý t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n ven b n!i lên t� các nghiên c�u loài nuôi là:

• K�t h�p các vùng ��m v�i công ngh� và k* thu&t xây d�ng �� gi�m thi�u xói l� và nhi�m

m�n trong su�t quá trình xây d�ng và v&n hành • Gi�m thi�u s� xáo tr�n ��n t�ng ��t phèn trong quá trình xây d�ng và v&n hành • B�o toàn �a d�ng sinh h�c và khuy�n khích các ho�t ��ng tái t�o l�i các sinh c�nh t�

nhiên trong thi�t k� c� s� nuôi • H�n ch� hình thành nên nh�ng vùng gây suy thoái nh các ( ��t không ��c s' d(ng

ho�c các h�m h� trong quá trình xây d�ng • Thi�t k� các b �ê, kênh và c� s� h� t�ng theo cách không gây tác h�i tiêu c�c ��n thu�

v�n • Cách bi�t các c'a thoát n�c v�i các kênh c�p n�c �� h�n ch� s� t� gây ô nhi�m và duy

trì an toàn sinh h�c • C�i ti�n �� s' d(ng m�t cách có hi�u qu� t�t c� các ngu�n tài nguyên thiên nhiên nh

th�c �n, gi�ng, ngu�n n�c, n�ng l�ng và gi�m thi�u ch�t th�i (k� c� rác th�i) t� các c� s� nuôi

Page 39: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 33

Các th�c hành qu�n lý t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n n�i ��a n!i lên t� các nghiên c�u loài nuôi là:

• Khuy�n khích mô hình nuôi k�t h�p nhng ph�i chú tr�ng ��n v�n �� an toàn th�c ph�m khi có liên quan ��n s' d(ng phân h�u c�

• Ch�m d�t ho�c c�m s' d(ng “phân b"c” ho�c tìm ra ph�ng pháp phù h�p �� x' lý các s�n ph�m th�i tr�c khi x' d(ng

• S' d(ng các ph�ng pháp truy�n th�ng (mô hình VAC) k�t h�p v�i các th�c hành qu�n lý t�t �� b�o ��m n�ng su�t và ch�t l�ng t�t

• Khuy�n khích s' d(ng các loài b�n ��a n�u có th� • Phát tri�n và chú ý ��n các loài nuôi phù h�p v�i khu v�c mi�n núi

Qu�n lý ngành Nhà n�c có vai trò quan tr�ng trong h tr� nghiên c�u và ph! bi�n cho ng i nuôi nh�ng thông tin v� m� r�ng, thi�t k� và xây d�ng mô hình nuôi qua các kênh thông tin và �� ra các tiêu chu�n. Các tiêu chu�n �a ra không nên quá c�ng nh"c mà cho phép ng i nuôi ��c thi�t k� và xây d�ng mô hình nuôi c�a mình d�a vào �i�u ki�n c( th� c�a ��a ph�ng. Mô hình nuôi truy�n th�ng nh mô hình k�t h�p VAC r�t có hi�u qu� trong chu trình tái s' d(ng các ch�t dinh d.ng và ch�t h�u c�. Các bi�n pháp khuy�n khích phát tri�n mô hình nên ��c kh�o sát t# m# (nh các s�n ph�m nuôi h�u c�, “ch�ng ch#” không ô nhi�m) �� h tr� và c! v$ cho nh�ng mô hình có hi�u qu�. , các khu v�c mi�n núi sâu trong n�i ��a, vi�c ��u t �� xây d�ng các mô hình nuôi và loài nuôi phù h�p s- giúp ích cho s� phát tri�n c�a các vùng này.

1.4.4 Ngu�n n��c và qu�n lý ngu�n n��c Các nghiên c�u loài nuôi ch# ra r%ng ch�t l�ng n�c là m�i quan tâm chung và ch� y�u xuyên su�t c�a ngành nuôi tr�ng thu� s�n. Gi�m thi�u s' d(ng n�c là �i�u thi�t y�u c�a mô hình nuôi tiên ti�n và có trách nhi�m v�i môi tr ng. Gi�m thay n�c có l�i cho ng i nuôi do gi�m chi phí b�m n�c và gi�m kh� n�ng �a các ch�t ��c h�i, tác nhân gây b�nh, v&t ch� trung gian ho�c các ��i t�ng c�nh tranh vào trong ao nuôi. Gi�m thay n�c c$ng có l�i cho môi tr ng do gi�m x� th�i các ch�t dinh d.ng và ch�t h�u c� t� ao nuôi và gi�m s' d(ng ngu�n n�c ng�t v�n r�t quý hi�m � vùng ven bi�n. Các ph�ng pháp tiên ti�n m�i �ây �ã cho th�y r%ng ph�ng pháp qu�n lý phù h�p có th� gi�m nhu c�u thay n�c, th&m chí c� v�i mô hình nuôi thâm canh cao mà vn không �nh h�ng ��n s� phát tri�n c�a loài nuôi. Nó có l�i cho t�t c� các bên và nên ��c khuyên khích � m�i c�p ��. Các th�c hành qu�n lý t�t cho s' d(ng n�c trong nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên t� các nghiên c�u loài nuôi bao g�m:

• Không s' d(ng n�c ng�t ng�m �� kh�ng ch� �� m�n trong nuôi tr�ng thu� s�n ven b • S' d(ng n�c có hi�u qu� b%ng cách gi�m thi�u thay n�c • Gi�m thi�u x� n�c th�i và các ch�t th�i c�a ao nuôi ra môi tr ng • C� g"ng th�i n�c v�i hàm l�ng th�p nh�t các ch�t dinh d.ng, ch�t h�u c�, ch�t r"n ra

ngoài môi tr ng sinh thái • Thi�t k� tr�i nuôi v�i ��y �� c� ao l"ng, ao x' lý n�c th�i và kênh c�p, kênh thoát riêng

bi�t • Qu�n lý t�t n�c ao nuôi �� duy trì các y�u t� môi tr ng n�c ao � ng.ng thích h�p

cho s� phát tri�n và sinh tr�ng c�a loài nuôi

Page 40: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 34

• Cân b%ng s� phát tri�n c�a mô hình nuôi gây ô nhi�m cao v�i mô hình nuôi x' lý ô nhi�m nh nuôi tôm k�t h�p v�i nuôi nhuy�n th� và rong bi�n

Qu�n lý nhà n��c Qu�n lý nhà n�c trong nuôi tr�ng th�y s�n có m�t vai trò quan tr�ng b�o ��m s' d(ng n�c có hi�u qu� cho mô hình nuôi tr�ng thu� s�n c$ng nh b�o v� ngu�n tài nguyên n�c s' d(ng trong nuôi tr�ng thu� s�n không b� suy thoái do các ngành s�n xu�t khác gây ra. Nh�ng ho�t ��ng qu�n lý �ó bao g�m:

• Ban hành các quy ��nh và tiêu chu�n v� s' d(ng n�c và x� th�i ch�t th�i cho nuôi tr�ng thu� s�n

• H tr� quy ho�ch phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n và th�c hi�n quy ho�ch trong ph�m vi n�ng l�c c�a môi tr ng

• B�o ��m vi�c �ánh giá n�ng l�c môi tr ng và �ánh giá s�c t�i môi tr ng ��c th�c hi�n tr�c khi phát tri�n mô hình nuôi ô nhi�m cao

• B�o ��m s� cân ��i trong s' d(ng ngu�n n�c ng�t t�ng m�t cho nuôi tr�ng thu� s�n v�i các ngành khác

• Xây d�ng các tiêu chu�n ch�t l�ng n�c s' d(ng trong nuôi tr�ng thu� s�n và có các bi�n pháp �� các tiêu chu�n �ó ��c th�c hi�n

• Xây d�ng k� ho�ch phát tri�n nhuy�n th�, rong bi�n và các loài nuôi s' d(ng các ch�t dinh d.ng thích h�p khác � nh�ng n�i mà s�c t�i môi tr ng �ã ��t �i�m t�i h�n

• Cân b%ng s' d(ng n�c ng�t t�ng m�t v�i các ngành khác • Ph�i h�p v�i B� Tài nguyên và Môi tr ng và các ngành khác �� gi�m thi�u tác ��ng môi

tr ng c�a các ngành khác ��i v�i ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n

1.4.5 Các ngu�n cung c�p gi�ng và du nh�p các loài ngo�i lai Các nghiên c�u loài nuôi và nh�ng v�n �� n!i lên cho th�y c�n ph�i c�i thi�n ch�t l�ng gi�ng và ngu�n cung c�p gi�ng theo h�ng gi�m thi�u áp l�c khai thác ngu�n gi�ng t� nhiên trong toàn ngành nuôi tr�ng thu� s�n. , nh�ng n�i có th�, nên s' d(ng các dòng b� m3 và gi�ng s�ch b�nh ho�c kháng b�nh �ã qua quá trình ch�n l�c gia hoá �� nâng cao an toàn sinh h�c, gi�m nguy c� b�nh t&t, t�ng n�ng su�t ��ng th i gi�m b�t nhu c�u ��i v�i ��i v�i gi�ng t� nhiên. Xu th� m�i trong nuôi tr�ng th�y s�n �ang thay �!i theo h�ng s' d(ng các lo�i gi�ng ��c gia hoá, theo mu hình c�a nông nghi�p. Lo�i b+ s� ph( thu�c vào ngu�n b� m3 và gi�ng khai thác ngoài t� nhiên cho phép ngành nuôi tr�ng thu� s�n phát tri�n thành công các ch�ng trình nâng cao ch�t l�ng tôm gi�ng c� v� kh� n�ng sinh s�n và c� các ��c tính s�n ph�m. Nó c$ng �a ��n s� phát tri�n m�t s� dòng s�ch b�nh và kháng b�nh ��ng th i gi�m b�t áp l�c ��i v�i ngu�n gi�ng t� nhiên, vì th� gi�m b�t nh�ng s�n ph�m ph( không mong mu�n và nh�ng thi�t h�i v� các sinh c�nh trong quá trình khai thác gi�ng. Tuy nhiên, nh�ng công vi�c ti�p theo c�n ph�i làm là ��t ��c s� ti�n b� t�ng t� cho t�t c� các loài hi�n �ang ��c nuôi tr�ng � Vi�t Nam. Nh�ng v�n �� phát sinh do d�ch chuy�n qua biên gi�i các loài ngo�i lai mang ��n nguy c� lan truy�n các b�nh m�i và làm gi�m �a d�ng sinh h�c c�n ph�i ��c gi�i quy�t. Các th�c hành qu�n lý t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên t� nh�ng nghiên c�u loài nuôi bao g�m:

• Tránh thu gom gi�ng b� m3 t� nhiên n�u ho�t ��ng này �nh h�ng tiêu c�c ��n �a d�ng sinh h�c c�a vùng n�c

• Tránh s' d(ng gi�ng nuôi th�ng ph�m khai thác ngoài t� nhiên • Nên u tiên s' d(ng các loài ��a ph�ng và b�n ��a • Th�c hi�n các bi�n pháp cách ly ki�m d�ch và an toàn sinh h�c t�i tr�i �� gi�m thi�u nguy

c� lây nhi�m b�nh • S' d(ng các �àn gi�ng ��c gia hoá b�t c� khi nào có th� • Th� nuôi các �àn gi�ng ch�t l�ng t�t �� t�ng thêm kh� n�ng thành công cho v( nuôi

Page 41: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 35

• Tuân th� các chu�n m�c qu�c gia, khu v�c và qu�c t� v� ki�m soát s� di chuy�n và cách ly ki�m d�ch ��ng v&t

• Th�c hi�n các ch�ng trình tái t�o ngu�n l�i b%ng cách th� ra ngoài t� nhiên các loài gi�ng ��c sinh s�n nhân t�o.

• Th�c hi�n �ánh giá nguy c�, các bi�n pháp an toàn sinh h�c bao g�m cách ly ki�m d�ch khi du nh&p các loài m�i và dòng m�i

Qu�n lý nhà n��c Qu�n lý nhà n�c có vai trò c�c k0 quan tr�ng trong h tr� các ngu�n gi�ng ch�t l�ng t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n. Các l�a ch�n qu�n lý bao g�m:

• Ti�p t(c ��u t vào ch�ng trình gien �� b�o t�n ngu�n gien cho nuôi n�c ng�t • )�u t cho s�n xu�t gi�ng nhuy�n th� và cá bi�n • H tr� v� c� ch� và chính sách cho thành ph�n kinh t� t nhân ��u t vào s�n xu�t gi�ng

nhuy�n th� hai m�nh v+, cá mú, cá giò và s�n xu�t gi�ng tôm sú dòng s�ch b�nh • Xây d�ng các tiêu chu�n và có các bi�n pháp b"t bu�c th�c hi�n các tiêu chu�n v� s�n

xu�t gi�ng ch�t l�ng t�t • Xây d�ng và th�c thi các v�n b�n pháp quy � c�p qu�c gia phù h�p v�i các tiêu chu�n

trong khu v�c và qu�c t� v� di chuy�n và ki�m d�ch các loài ��ng, th�c v&t thu� sinh

1.4.6 Th�c �n và qu�n lý th�c �n Các nghiên c�u loài nuôi và nh�ng v�n �� n!i lên cho th�y có m�t nhu c�u c�p bách v� gi�i quy�t v�n �� th�c �n, và c�n có các n l�c l�n �� th�c hành qu�n lý vi�c s' d(ng th�c �n, cho �n nh%m s' d(ng có hi�u qu� các ngu�n th�c �n hi�n có, t�ng nhanh s� phát tri�n c�a tôm, gi�m thi�u l�ng ch�t th�i và x� th�i các ch�t dinh d.ng, các ch�t h�u c� ra môi tr ng ngoài. Ki�m soát th�c �n và cho �n h�p lý trong nuôi tr�ng th�y s�n là vô cùng quan tr�ng trong vi�c b�o ��m nuôi có lãi và thân thi�n v�i môi tr ng. )ó là do: chi phí cho th�c �n chi�m kho�ng 50-60% t!ng chi phí trong nuôi bán thâm canh và thâm canh. Ch�t th�i th�c �n (không ��c s' d(ng và không ��c chuy�n hoá) ngoài �nh h�ng ��n ch�t l�ng n�c ao nuôi khi�n ��ng v&t nuôi b� b�nh còn góp ph�n vào vi�c x� các ch�t dinh d.ng, ch�t h�u c� c�a ao nuôi tôm dn ��n tình tr�ng phì nh.ng c�a môi tr ng n�c bên ngoài gây ra d l�ng hoá ch�t và các gien kháng thu�c. S' d(ng lãng phí các ngu�n b�t cá �ang ngày càng khan hi�m trong th�c �n tôm làm hao h(t ngu�n protein và kéo theo là m�t mát tài nguyên do �ánh b"t các loài không mong mu�n trong ngành s�n xu�t b�t cá c$ng �ang tr� thành v�n �� ngày càng ��c nhi�u ng i quan tâm. )a ra các công th�c th�c �n có hi�u qu� kinh t�, ch�t l�ng cao, ít gây ô nhi�m và qu�n lý t�t ch� �� cho �n mang tính quy�t ��nh trong các n l�c nh%m t�i u hi�u qu� s' d(ng th�c �n trong các tr�i nuôi tr�ng thu� s�n. Th�c hành qu�n lý t�t th�c �n s' d(ng trong nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên qua các nghiên c�u loài nuôi g�m:

• S' d(ng t�t các lo�i th�c �n công nghi�p ch�t l�ng cao • S' d(ng có hi�u qu� các ngu�n th�c �n • Gi�m thi�u ch�t th�i do cho �n • )�u t nghiên c�u các ngu�n protein ti�m n�ng khác ngoài b�t cá (nh b�t �&u nành) • Chú ý ��n vi�c nhân r�ng các loài nuôi không s' d(ng th�c �n có ngu�n g�c ��ng v&t

Qu�n lý ngành Nhà n�c và các bên có liên quan có vai trò quan tr�ng trong nâng cao qu�n lý th�c �n thông qua các ho�t ��ng tuyên truy�n, khuy�n ng và khuy�n khích các doanh nghi�p t nhân ��u t xây

Page 42: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 36

d�ng các nhà máy ch� bi�n �� t�ng giá tr� c�a cá t�p và khuy�n khích s' d(ng cá t�p cho ng i h�n là s' d(ng chúng cho nuôi tr�ng thu� s�n. Nh�ng l�a ch�n qu�n lý c( th� là:

• H tr� nghiên c�u �� s�n xu�t th�c �n công nghi�p thay th� cho cá t�p • Xây d�ng và ph! bi�n các tài li�u BMP v� th�c hành cho �n có trách nhi�m • Khuy�n khích s� hình thành các nhà máy ch� bi�n th' nghi�m quy mô nh+ c�a các doanh

nghi�p t nhân. Các nhà máy này nên th�c hi�n càng nhi�u càng t�t các nguyên lý HACCP, th&m chí ngày khi các s�n ph�m này ch# ��c s' d(ng � ��a ph�ng

Các bi�n pháp qu�n lý ngành c$ng c�n thi�t �� gi�i quy�t các v�n �� liên quan ��n th�c �n và chu i th�c �n c$ng nh nh�ng tác ��ng c�a v�n �� s' d(ng th�c �n ��n ngh� cá trong n�c, trong khu v�c và trên toàn c�u. Nh�ng �nh h�ng ��n h� sinh thái do vi�c khai thác thu� s�n ph(c v( cho ch� bi�n b�t cá - ph�n l�n các ho�t ��ng �ánh b"t này ��c bi�t d�i hình th�c khai thác các loài cá t�p và các loài thu� s�n này r�t c�n thi�t �� duy trì s� cân b%ng sinh thái (chu i th�c �n) - là ch"c ch"n và làm t�ng thêm áp l�c lên khai thác quá m�c các ngu�n l�i thu� s�n. Tuy nhiên, nh�ng �i�u �ã tr� nên rõ ràng là xu h�ng ngày càng t�ng c�a vi�c s' d(ng th�c �n “nuôi”, trong �ó các loài cá d� ngày càng ��c nuôi nhi�u h�n. Trong khi vi�c s' d(ng d�u cá và protein t� cá m�i là hi�n t�ng � các n�c khác ngoài Châu Á thì th&m chí ngay ��i v�i Vi�t Nam là n�i mà các loài �n th�c v&t và mùn bã h�u c� nh cá tr"m c+ và rô phi chi�m u th�, vi�c s' d(ng này c$ng ngày càng gia t�ng. Trong khi nh�ng �� xu�t chi ti�t cho qu�n lý t�t còn cha ��c xây d�ng, thì nh�ng v�n �� ��c nêu lên � �ây c�n ��c quan tâm h�n n�a trong qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n trong giai �o�n ti�p theo.

1.4.7 Qu�n lý s�c kho� ��ng v�t th�y sinh và kim soát b�nh d�ch Các nghiên c�u v� loài và nh�ng d� báo cho th�y b�nh c�a ��ng v&t thu� sinh là m�t v�n �� r�t c�n gi�i quy�t. Nên t�ng c ng các k� ho�ch qu�n lý s�c kho1 �� tránh gây s�c, gi�m thi�u nguy c� phát sinh b�nh cho các loài nuôi và các loài ngoài t� nhiên, c$ng nh b�o ��m an toàn th�c ph�m. Duy trì s�c kho1 các loài ��ng v&t thu� s�n trong các c� s� nuôi nên t&p trung vào duy trì m�t môi tr ng s�ng phù h�p � t�t c� các giai �o�n nuôi �� phòng ng�a các s� c� trong ao tr�c khi chúng x�y ra và gi�m kh� n�ng lan truy�n b�nh ra bên ngoài. C� g"ng h�n ch� lây nhi�m b�nh qua vi�c s' d(ng các �àn gi�ng s�ch b�nh, chu�n b� k* ao nuôi tr�c khi th� gi�ng, duy trì các y�u t� môi tr ng n�c � ng.ng t�i u thông qua qu�n lý m&t �� th� nuôi, s(c khí, cho �n, thay n�c và ki�m soát s� phát tri�n c�a t�o…Th ng xuyên ki�m tra, ghi chép tình hình s�c kho1 v&t nuôi �� có th� phát hi�n ra m�i s� c� � giai �o�n s�m, duy trì an toàn sinh h�c trong cách ly ki�m d�ch và tr� b�nh trong ao là nh�ng bi�n pháp c�c k0 c�n thi�t trong t�t c� các k� ho�ch qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t. Các th�c hành qu�n lý t�t trong nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên t� các nghiên c�u loài nuôi g�m

• Th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý s�c kho1 �� gi�m s�c cho ��ng v&t thu� s�n, nên t&p trung vào phòng b�nh h�n là ch�a b�nh

• Duy trì an toàn sinh h�c và gi�m thi�u lan truy�n b�nh t� b� m3 ��n gi�ng và ��n ao nuôi th�ng ph�m

• Th�c hi�n chi�n l�c qu�n lý �� tránh lây nhi�m b�nh trong tr�i nuôi và t� tr�i này sang tr�i khác

• S' d(ng h�p lý và có trách nhi�m các lo�i thu�c thú y và gi�m thi�u s' d(ng thu�c kháng sinh

Qu�n lý ngành Nhà n�c và các bên có liên quan có vai trò quan tr�ng trong nâng cao qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t thu� sinh và ki�m soát b�nh. Qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t thu� s�n c�n ��c th�c hi�n phù h�p v�i khu v�c và th� gi�i. Các bi�n pháp qu�n lý bao g�m:

Page 43: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 37

• Xây d�ng m�t chi�n l�c qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t thu� sinh hài hoà trong �ó vai trò c�a

các t! ch�c khác nhau ��c quy ��nh c( th�, rõ ràng và có s� ��ng thu&n • Th ng xuyên xem xét �i�u ch#nh b! sung các quy ��nh v� d�ch chuy�n qua biên gi�i các

s�n ph�m thu� s�n và qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t thu� sinh, bao g�m các bi�n pháp �� cách ly ki�m d�ch có hi�u qu�

• Nâng cao n�ng l�c v� phân tích r�i ro trong nh&p kh�u cho các cán b� qu�n lý có liên quan trong B� Thu� s�n

• )�u t xây d�ng các c� s� cách ly ki�m d�ch t�i nh�ng c'a kh�u có nh&p các lo�i hàng hoá thu� s�n

• Thi�t l&p và th�c hi�n h� th�ng quan tr"c và c�nh báo s�m môi tr ng, d�ch b�nh �� thu th&p các thông tin � các vùng nuôi chính xác, k�p th i. H� th�ng này nên ��c th�ng nh�t trong toàn ngành v�i s� tham gia tích c�c c�a các bên có liên quan ngoài ngành (B�/ S� Tài nguyên và môi tr ng) �� giám sát nh�ng bi�n ��ng v� môi tr ng và b�nh

• S' d(ng nh�ng s� li�u quan tr"c �� phân vùng qu�n lý b�nh d�a vào tình hình b�nh ��ng v&t thu� sinh c�a các khu v�c khác nhau. C�n xây d�ng và th�c hi�n các quy ch� �� b�o ��m các vùng và các �nh h�ng c�a b�nh ��c qu�n lý có hi�u qu�

• Xây d�ng và th�c hi�n các ph�ng án phòng ch�ng d�ch cho các tr ng h�p kh�n c�p. Các ph�ng án này nên t&p trung vào các h� th�ng nuôi/loài nuôi chính nhng c$ng nên chú ý ��n nh�ng h� th�ng nuôi/loài nuôi khác

• Thi�t l&p h� th�ng phòng thí nghi�m c�p II., III và nâng cao n�ng l�c cho các phòng thí nghi�m trong h� th�ng NAFIQAVED và các phòng thí nghi�m c�a các chi c(c qu�n lý thú y � các t#nh n�u có th�

• Xây d�ng các phòng thí nghi�m xét nghi�m b�nh c�p II �� n�ng l�c t�i các vùng nuôi tr�ng �i�m

• Thông qua các ho�t ��ng �ào t�o cho nh�ng ng i �i �ào t�o (TOT) �� nâng cao n�ng l�c chu�n �oán b�nh c�p I (quan sát b%ng m"t) cho các cán b� �i th�c ��a và m�t s� nông dân nòng c�t (cán b� khuy�n ng tình nguy�n)

1.4.8 Ch�t l��ng và an toàn v� sinh cho các s�n ph�m thu s�n Nâng cao ch�t l�ng, an toàn v� sinh cho các s�n ph�m thu� s�n, gi�m thi�u r�i ro cho h� sinh thái và s�c kho1 con ng i do s' d(ng hoá ch�t và nhi�m khu�n. )i�u này không nh�ng c�n thi�t �� nâng cao tính c�nh tranh c�a các s�n ph�m trên th� tr ng trong n�c và qu�c t� mà còn vì các s�n ph�m thu� s�n hi�n v�n ��c coi là th�c ph�m t�t cho s�c kho1 �ang ��c nhi�u ng i s' d(ng. Có hai v�n �� v� an toàn th�c ph�m tr�c thu ho�ch �ó là m�i nguy hoá h�c và m�i nguy sinh h�c. M�i nguy hoá h�c liên quan ��n các lo�i hoá ch�t s' d(ng trong quá trình nuôi và m�i nguy sinh h�c liên quan ��n các lo�i vi khu�n, ký sinh trùng có th� lây truy�n t� các s�n ph�m thu� s�n sang con ng i. An toàn th�c ph�m ngày càng ��c quan tâm ��i v�i các s�n ph�m ��c tiêu th( trên th� tr ng th� gi�i. V�n �� này không ch# nh%m b�o ��m các lo�i th�c ph�m không ch�a các lo�i hoá ch�t ��c h�i, các tác nhân gây b�nh, các dòng vi sinh v&t và ký sinh trùng kháng thu�c mà còn quan tâm ��n s�c kho1 c�a chính nh�ng ng i tham gia vào quá trình s�n xu�t. Nó c$ng có tác d(ng b�o v� môi tr ng xung quanh các vùng nuôi tr�ng thu� s�n không b� các tác ��ng tiêu c�c c�a vi�c s' d(ng các lo�i hoá ch�t ��c h�i. Yêu c�u v� truy xu�t ngu�n g�c các lo�i th�c ph�m t�ng lên c$ng �nh h�ng ��n ngành ch� bi�n th�c ph�m vì ng i tiêu dùng c�n ph�i ��c b�o ��m r%ng các s�n ph�m �ã ��c s�n xu�t ra không s' d(ng công ngh� bi�n �!i gien, không ch�a các ch�t ph( gia ho�c các lo�i hoá ch�t ��c h�i, r%ng các c� s� s�n xu�t không gây �nh h�ng ��n môi tr ng và h� sinh thái d�i b�t k0 hình th�c nào.

Page 44: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 38

Th�c hành qu�n lý t�t trong qu�n lý ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m cho các s�n ph�m nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên t� nh�ng nghiên c�u loài nuôi g�m:

• Không s' d(ng các lo�i hoá ch�t và kháng sinh c�m • Áp d(ng h� th�ng qu�n lý ch�t l�ng �� s�n xu�t các lo�i th�c ph�m an toàn và ch�t

l�ng • Th�c hi�n các bi�n pháp an toàn v� sinh khi thu ho�ch, x' lý và v&n chuy�n các s�n ph�m

thu� s�n • Không khuy�n khích ho�c c�m s' d(ng “phân b"c” trong nuôi tr�ng thu� s�n • Áp d(ng các th�c hành qu�n lý t�t, thí d( nh qu�n lý trên c� s� HACCP �� b�o ��m các

s�n ph�m an toàn v� m�t hoá h�c và sinh h�c, nh phòng ng�a và ki�m soát các lo�i d l�ng, s� hình thành các dòng kháng thu�c, s� xu�t hi�n và lây truy�n/nhi�m các tác nhân gây b�nh

Qu�n lý ngành Nhà n�c và các bên có liên quan có vai trò quan tr�ng trong nâng cao an toàn th�c ph�m, qu�n lý ch�t l�ng g�m

• T�ng c ng n�ng l�c � c�p qu�c gia và c�p ��a ph�ng �� phòng ng�a và ki�m soát vi�c s' d(ng hoá ch�t, k� c� các lo�i kháng sinh và b�o ��m các s�n ph�m an toàn v� m�t hoá h�c và sinh h�c

• Xây d�ng các h�ng dn và th�c hành s' d(ng t�t các lo�i thu�c thú y và hoá ch�t ��c phép s' d(ng

• Xây d�ng các trung tâm làm s�ch nhuy�n th� ��t tiêu chu�n qu�c t�

1.4.9 Các l�i ích xã h�i, xoá �ói gi�m nghèo và vi�c làm L�ng vi�c làm do nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam t�o ra trong quá trình t�ng tr�ng v�a qua là h�t s�c �n t�ng. S� phát tri�n và v&n hành giai �o�n ti�p theo c�a ngh� này s- ph�i ��c th�c hi�n theo h�ng có trách nhi�m xã h�i mang l�i l�i ích cho tr�i nuôi, cho c�ng ��ng dân c ��a ph�ng, cho ��t n�c và �óng góp có hi�u qu� vào s� phát tri�n nông thôn, ��c bi�t là xoá �ói gi�m nghèo mà không làm t!n th�ng môi tr ng. Yêu c�u v� s�n ph�m ngày càng cao, nh�ng yêu c�u �ó không ch# là thân thi�n v�i môi tr ng (s�n ph�m ��c s�n xu�t b%ng các công ngh� b�n v�ng v� m�t môi tr ng) mà nh�ng ng i tham gia s�n xu�t ra s�n ph�m ��c ��i x' công b%ng và doanh nghi�p s�n xu�t ra s�n ph�m là m�t t! ch�c n�ng ��ng, ��c xã h�i kính tr�ng. Trách nhi�m c�a m�t xã h�i v�n minh là nh�ng l�i ích do nuôi tr�ng thu� s�n mang l�i ph�i ��c chia s1 công b%ng. Các th�c hành qu�n lý t�t cho nuôi tr�ng thu� s�n n!i lên qua các nghiên c�u loài nuôi g�m:

• Gi�m thi�u mâu thun có th� x�y ra do xây d�ng và ho�t ��ng c�a các c� s� nuôi tr�ng th�y s�n v�i c�ng ��ng dân c ��a ph�ng và b�o ��m s� phát tri�n c�a các c� s� nuôi này là các bên cùng có l�i

• Th�c hi�n các bi�n pháp �� b�o ��m các c� s� nuôi tr�ng th�y s�n mang l�i l�i ích cho ng i dân ��a ph�ng

• B�o ��m � i s�ng cho ng i lao ��ng trong c� s� • T! ch�c các khoá t&p hu�n v� th�c hành nuôi tr�ng thu� s�n có trách nhi�m cho nh�ng

ng i tham gia nuôi tr�ng thu� s�n

Page 45: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 39

Qu�n lý ngành Nhà n�c và các bên liên quan có vai trò quan tr�ng trong nâng cao l�i ích xã h�i t� nuôi tr�ng thu� s�n và h tr� �� gi�m thi�u m�i tác ��ng tiêu c�c ��n xã h�i có th� phát sinh do phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n. Nh�ng ho�t ��ng qu�n lý bao g�m:

• Th�c hi�n các chính sách u tiên ng i nghèo trong các tr� giúp khuy�n ng, k* thu&t và

h tr� ��u t ��i v�i nuôi tr�ng thu� s�n c�a chính ph� • Khuy�n khích s� tham gia c�a ng i nghèo trong quy ho�ch và th�c hi�n các quy ho�ch,

d� án nuôi tr�ng thu� s�n

1.4.10 Các v�n �� v� qu�n lý liên ngành Trong khi nâng cao qu�n lý ngành có liên quan ��n các th�c hành qu�n lý chính, các qu�n lý liên ngành c$ng có quan h� � nh�ng n�i mà các th�c hành qu�n lý ��t nh�ng ti�n b� �áng k�.

Lu6t và các v'n b�n d��i lu6t Các qu�n lý t�t ��c xác ��nh � trên có th� ��c s' d(ng nh m�t khuôn kh! hay “bi�u mu” v� nh�ng n�i dung chính �� xem xét và xây d�ng các v�n b�n pháp quy cho ngh� nuôi tr�ng thu� s�n. Các th�c hành qu�n lý t�t cho m i m�t v�n �� môi tr ng �òi h+i s� tr� giúp c�a các v�n b�n pháp quy và các tiêu chu�n. Lu&t Thu� s�n hi�n �ang ��c th�c thi và �ã ��t ��c nhi�u thành t�u, tuy nhiên vn c�n có thêm nh�ng v�n b�n pháp quy và tiêu chu�n c( th� �� h tr� cho vi�c th�c hi�n qu�n lý t�t trong toàn ngành nuôi tr�ng thu� s�n. �ánh giá tác �ng môi tr��ng (EIA) C�n ph�i xây d�ng các quy trình �ánh giá tác ��ng môi tr ng (EIA) có hi�u qu� � các c�p phù h�p cho các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n và s� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ven b . Các th�c hành qu�n lý �ã ��c nh�n m�nh � trên cung c�p m�t “bi�u mu” có th� ��c s' d(ng �� �ánh giá môi tr ng nuôi tr�ng thu� s�n �� b�o ��m t�t c� các v�n �� có liên quan ��n nuôi tr�ng thu� s�n có trách nhi�m s- ��c �� c&p. Các �ánh giá tác ��ng môi tr ng c�p chi�n l�c và d� án có th� l�ng ghép nh�ng xem xét v� môi tr ng, xã h�i, k* thu&t và kinh t� trong su�t quá trình l&p quy ho�ch và ra quy�t ��nh v� phân chia m�t ��t, m�t n�c và các ngu�n tài nguyên khác khi xây d�ng và v&n hành các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n. Quy trình �ánh giá tác ��ng môi tr ng c�p d� án c�n ph�i ��c th�o lu&n s�m gi�a nh�ng ng i �� xu�t d� án, các c� quan qu�n lý và các bên có liên quan, ��ng th i c$ng nên �ánh giá các v� trí, thi�t k� và các bi�n pháp qu�n lý thay th� tr�c khi vi�c ��u t ��c phê duy�t. )ánh giá môi tr ng c�p ngành ho�c c�p chi�n l�c r�t c�n �� qu�n lý các tác ��ng tích lu* c�a nhi�u c� s� nuôi quy mô nh+. Th�c hi�n 'ng ký các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n Các c� s� nuôi tr�ng thu� s�n � nh�ng v� trí h�p pháp nên ��c ��ng ký �� khuy�n khích áp d(ng các th�c hành qu�n lý t�t, b�o ��m truy xu�t ngu�n g�c và h tr� vi�c th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý ch�t l�ng trong su�t v( nuôi. Qu�n lý t0ng h�p khu v�c ven bi(n Quá trình xây d�ng các k� ho�ch qu�n lý t!ng h�p khu v�c ven b (ICAM) nên bao g�m c� nuôi tr�ng thu� s�n �� b�o ��m r%ng các c� s� và các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n � trong ph�m vi

Page 46: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 40

s�c t�i môi tr ng, nh�ng xung ��t v�i các ngành ngh� chính � ven b khác (nh du l�ch, �ánh b"t, nhà ��t, nông nghi�p) ��c gi�m thi�u. Các k� ho�ch qu�n lý t!ng h�p khu v�c ven b nên ��c xây d�ng theo ph�ng pháp có s� tham gia và l�a ch�n nh�ng vùng thích h�p cho nuôi tr�ng thu� s�n. Trách nhi�m quy ho�ch qu�n lý t!ng h�p vùng ven b và quy ho�ch nuôi tôm nên ��c xây d�ng t� c�p hành chính th�p nh�t cùng v�i vi�c �ào t�o nâng cao n�ng l�c cho các c� quan ��a ph�ng �� h tr� ph�ng pháp này. Vi�c thuê ��t và quy�n s� h�u nên ��c xác ��nh rõ trong các k� ho�ch qu�n lý khu v�c ven b �� khuy�n khích s� ��u t lâu dài, thi�t k� và xây d�ng có trách nhi�m c�a các c� s� nuôi tôm. Phân vùng s7 d)ng m:t 3t, m:t n��c

C�n ph�i xác ��nh và l�a ch�n nh�ng v� trí phù h�p cho nuôi tr�ng th�y s�n, ��c bi�t là � khu v�c ven bi�n, cung c�p m�t c� ch� h�u hi�u �� gi�m thi�u s� thay �!i và xu�ng c�p t� nhiên c�a các h� sinh thái ven b c$ng nh nh�ng xung ��t v� m�t kinh t� xã h�i s- n�y sinh do ��t sai v� trí c�a các c� s� nuôi. Công tác xác ��nh ��a �i�m cho các c� s� nuôi tôm nên quan tâm ��n tính b�n v�ng c�a các ch�c n�ng sinh thái, s�c t�i môi tr ng cùng v�i vi�c xem xét k* thu&t nuôi và các y�u t� kinh t� xã h�i.

Phân vùng s' d(ng m�t ��t và m�t n�c theo h�ng duy trì các ch�c n�ng chính c�a môi tr ng ��a ph�ng có th� cho phép s' d(ng ��t �a m(c �ích �� dung hoà các nhu c�u và ho�t ��ng có tính c�nh tranh và h�n ch� các tác ��ng tích lu*.

Nh�ng khu v�c phù h�p cho ��u t phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n lâu dài nên ��c ��nh rõ. Nh�ng vùng này nên cách xa các khu công nghi�p ho�c các khu du l�ch l�n Giám sát trong nuôi tr�ng thu� s�n Hi�n cha có khuôn kh! mang tính h� th�ng cho giám sát và c�nh báo s�m môi tr ng. M�t s� h� th�ng giám sát khu v�c �ang t�n t�i nhng ph�ng pháp lu&n vn còn ph�i ��c hoàn thi�n thêm và vn cha �� kh� n�ng �� th�c hi�n có hi�u qu�. Vì v&y c�n ph�i t�ng c ng các ho�t ��ng giám sát �� �ánh giá và c�i thi�n môi tr ng trong nuôi tôm. Nh�ng ch# tiêu c�n giám sát g�m tình tr�ng s�c kho1 và b�nh c�a v&t nuôi (tuân th� các quy ��nh qu�c t� v� qu�n lý b�nh ��ng v&t thu� sinh nh �ã ��c nêu rõ trong quy ��nh c�a OIE n�u có th�), ch�t l�ng n�c ao nuôi và ngu�n n�c c�p, d l�ng hoá ch�t, kháng sinh ho�c các tác nhân gây b�nh trong tôm thu ho�ch �� b�o ��m ��t các tiêu chu�n qu�c t� cho các s�n ph�m thu� s�n và nh�ng y�u t� ��u vào khác �� b�o ��m vi�c s' d(ng các ch�t và các ngu�n cung c�p phù h�p và ��c phép. S� tham gia c�a t�t c� các bên có liên quan vào ch�ng trình giám sát s- khuy�n khích và b�o ��m s� chia s1 trách nhi�m �� ��t ��c m(c tiêu c�a giám sát. Nhà n�c nên xây d�ng các tiêu chu�n ch�t l�ng n�c cho các vùng n�c ��a ph�ng và m�t chi�n l�c �� duy trì các tiêu chu�n này trong ph�m vi c�a qu�n lý t!ng h�p khu v�c ven b . C�n ph�i t&n d(ng h�n n�a các bi�n pháp tài chính trong qu�n lý môi tr ng và vai trò c�a kh�i t công c�ng c$ng nh kh�i t nhân c�n ��c xác ��nh m�t cách rõ ràng. Có nhi�u bài h�c kinh nghi�m t� các n�c khác trong khu v�c nh Trung Qu�c, Thái Lan có th� áp d(ng ��c � Vi�t Nam. Giá tr� tiêu th( n�i ��a và xu�t kh�u c�a các s�n ph�m thu� s�n, ch# tiêu xu�t kh�u hàng thu� s�n lên ��n 4 t� USD vào n�m 2010 �a ra m�t yêu c�u l�n v� ��u t ngân sách cho giám sát môi tr ng và qu�n lý ngành �� b�o ��m s� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n trong giai �o�n ti�p theo. Vai trò c�a kh�i công c�ng và kh�i t nhân trong qu�n lý c$ng c�n ph�i ��c �ánh giá thêm. Nh � Trung Qu�c và 4n )�, các phòng thí nghi�m và các d�ch v( giám sát môi tr ng t nhân vai trò ngày càng cao � nh�ng n�i mà nhà n�c không th� giám sát ��c.

Page 47: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 41

1.5 T'ng c��ng th( ch� cho qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n

1.5.1 Gi�i thi�u C�n h tr� cho vi�c th�c hi�n qu�n lý t�t nuôi tr�ng thu� s�n thông qua t�ng c ng th� ch� cho công tác khuy�n ng, giám sát, quy ho�ch và th�c hi�n các v�n b�n pháp quy. Nên ��u t vào công tác giáo d(c và �ào t�o �� nâng cao n�ng l�c cho các c� quan qu�n lý nhà n�c và kh�i t nhân trong qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n. Các c� ch� chia s1 kinh nghi�m và các tài li�u v� chính sách, các v�n b�n pháp quy, th�c hành qu�n lý t�t nên ��c ti�p t(c phát tri�n �� s' d(ng t�i u các ngu�n tài chính, con ng i và thông tin. Nhu c�u v� m�t phân tích th� ch� các ��i t�ng nuôi t� s� c�n thi�t ph�i th�c hi�n các chính sách theo h�ng môi tr ng và xoá �ói gi�m nghèo trong hoàn c�nh nuôi tr�ng thu� s�n phát tri�n nhanh, nhng ít ��c ki�m soát nên b� �nh h�ng n�ng n� t� s� phát tri�n c�a nh�ng ngành khác. Quy ho�ch nuôi tr�ng th�y s�n � Vi�t Nam ��c ti�n hành trong m�t ngành không ��ng nh�t và ��c th�c hi�n � các t#nh v�i ngu�n nhân l�c và tài chính khác nhau. H�n n�a các th� ch� ��c �a ra khác nhau gi�a các loài nuôi, thí d( nh v�i loài nuôi có giá tr� xu�t kh�u cao nh tôm sú th ng nh&n ��c s� ��u t c�a nhà n�c nhi�u h�n v� các d�ch v( khuy�n ng, giám sát, qu�n lý và c� s� h� t�ng... Các th� ch� (v�n b�n pháp quy, các c� quan, các t! ch�c và các chu�n) � Vi�t Nam có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i cho s� phát tri�n b�n v�ng và làm gi�m các các m�i nguy do nh�ng s� c� b�t ng v� môi tr ng và kinh t� b�i:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, ngay th8ng, trong s�ch, quy�t tâm cao v�i m�t khung pháp lý có tính kh� thi và các k� ho�ch ��c s� h tr� và hi�u bi�t b�i các bên ch�u tác ��ng có liên quan

• Nh�ng ng i ra quy�t ��nh có th� ti�p c&n các thông tin luôn ��c c&p nh&t và �áng tin c&y v� các v�n �� s�n xu�t, các ngu�n l�i t� nhiên, th� tr ng và kinh t� xã h�i

• )i�u ch#nh các k� ho�ch s�n xu�t và phát tri�n theo m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch liên ngành

• Xem xét các h�n ch� v� tài chính và n�ng l�c cán b� trong các c� quan qu�n lý, khuy�n khích ��n gi�n hóa vi�c thu th&p các d� li�u v� nuôi tr�ng thu� s�n và th�c hi�n ph�ng pháp có s� tham gia trong quá trình ra quy�t ��nh.

• B�o ��m r%ng vi�c th�c hi�n các v�n b�n pháp quy và các k� ho�ch phát tri�n là phù h�p v�i các b�i c�nh hành chính, kinh t� xã h�i, chính sách khác nhau và chúng ph�i có hi�u l�c

Tìm ra các gi�i pháp cho các v3n ! môi tr��ng có liên quan �n m�t lo�t các th( ch� Các v�n �� v� môi tr ng có nguyên nhân sâu xa trong m�i quan h� ph�c t�p gi�a các �i�u ki�n t� nhiên và xã h�i, chính vì v&y các gi�i pháp c�n ��c tìm ra b%ng cách s' d(ng ph�ng pháp ph�i h�p nhi�u ngành khoa h�c trong �ó có liên quan ��n nhi�u ch� th�, các th� t(c, v�n b�n pháp quy, bi�n pháp c.ng ch�, quá trình tìm hi�u và thông tin gi�a nhi�u ng i. Khó có th� mô t� m�t cách chính xác cách gi�i quy�t cho m i v�n �� môi tr ng b�i hoàn c�nh c�a các th� ch� có th� có s� khác bi�t r�t l�n, ph( thu�c vào ph�ng pháp qu�n lý và s� tham gia c�a các bên có liên quan. Tuy v&y, B�ng 10 d�i �ây �� xu�t m�t s� ho�t ��ng th� ch� t�c th i giúp quá trình quy ho�ch ti�n tri�n theo h�ng �i lên. Các v3n ! khác nhau và n'ng l�c khác nhau (các loài nuôi và vùng quy ho�ch) Các v�n �� môi tr ng và các th� ch� di�n ra r�t khác nhau gi�a các loài nuôi và các khu v�c hành chính vì v&y các c� quan qu�n lý công c�n thích nghi v�i s� khác bi�t v� �i�u ki�n t� nhiên và n�ng l�c con ng i c�a các ��a ph�ng. C�n u tiên phân b! các ngu�n th� ch� cho các �i�m nóng môi tr ng và nh�ng kinh nghi�m quy ho�ch thành công (các nghiên c�u thí �i�m t�t nh�t)

Page 48: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 42

nên ��c chia s1 gi�a các vùng quy ho�ch (huy�n và t#nh) thông qua các h�i ngh�/h�i th�o, tham quan h�c t&p và các ho�t ��ng nâng cao nh&n th�c khác.

1.5.2 Nâng cao n�ng l�c cho các th ch công C�n ph�i ��u t nhi�u cho các th� ch� công �� xây d�ng n�ng l�c qu�n lý và giám sát môi tr ng nuôi tr�ng thu� s�n có hi�u qu�, bao g�m các trung tâm khuy�n ng, các vi�n nghiên c�u, B� Thu� s�n và c� quan hành chính c�p t#nh. Xây d�ng n'ng l�c cho kh i công c�ng C�n ph�i chú ý nâng cao n�ng l�c cho khu v�c công c�ng vì kh�i này vn cha �� kh� n�ng th�c hi�n ch�c n�ng qu�n lý nhà n�c c�a mình.

B�ng 10 )� xu�t m�t s� ho�t ��ng và trách nhi�m c�a các th� ch� �� gi�i quy�t các tr� ng�i v� môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam

Ho�t �ng Các bên có liên quan và trách nhi�m Xu�t b�n, ban hành và ph! bi�n các h�ng dn và s! tay ��n ng i nuôi

B� Thu� s�n, s� thu� s�n, ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình

T�ng c ng h� th�ng qu�n lý môi tr ng và d�ch b�nh thu�c B� Thu� s�n

B� Thu� s�n, các vi�n nghiên c�u, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình

Nâng cao n�ng l�c cán b� cho h� th�ng c� v� ch�t l�ng và s� l�ng thông qua các h�i ngh�/h�i th�o và các khoá t&p hu�n/�ào t�o

B� Thu� s�n, các vi�n nghiên c�u, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình

Xây d�ng c� ch� chia s1 thông tin trong các c� quan thu�c B� Thu� s�n, gi�a B� Thu� s�n v�i B� Tài nguyên và môi tr ng và v�i các bên có liên quan

B� Thu� s�n, B� Tài nguyên và môi tr ng, UBND các c�p, các s� thu� s�n/s� nông nghi�p và phát tri�n nông thôn, s� tài nguyên và môi tr ng

T�ng c ng các khuy�n khích v&t ch�t �� th�c hi�n qu�n lý t�t thông qua các công c( th� tr ng c$ng nh �ánh thu� ô nhi�m môi tr ng .

B� Thu� s�n, các vi�n nghiên c�u, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình

Nâng cao n�ng l�c cho các s� thu� s�n, s� tài nguyên và môi tr ng v� qu�n lý môi tr ng c�p t#nh

B� Thu� s�n, B� Tài nguyên và môi tr ng, UBND các c�p, các s� thu�, s� tài nguyên và môi tr ng

1.5.3 Các t� ch�c xã h�i và các t� ch�c phi chính ph� S� hi�u bi�t và tham gia tích c�c c�a các t! ch�c qu�n chúng và các t! ch�c phi chính ph� tr� giúp r�t nhi�u cho vi�c th�c hi�n t�t t�t c� các BMP và các quy ��nh hi�n hành. Các t! ch�c này có th� cung c�p cho các c�ng ��ng nuôi tr�ng thu� s�n � nh�ng vùng núi cao và h�i ��o m�t s� tr� giúp v� các d�ch v( khuy�n ng và các ngu�n thông tin, tài li�u, thí d( nh “các �i�m d�ch v( v� nuôi tr�ng thu� s�n’’ do Ch�ng trình h�p tác gi�a B� Thu� S�n và DANIDA h tr� xây d�ng �ã cho th�y có nhi�u tri�n v�ng. C�n ph�i ��u t h�n n�a cho c� ch� �� truy�n t�i thông tin hai chi�u cho các c�ng ��ng nuôi tr�ng thu� s�n, ��c bi�t là �� h tr� các nhóm nông dân quy mô nh+. Trung tâm Khuy�n ng qu�c gia thu�c B� Thu� s�n có vai trò r�t quan tr�ng trong l/nh v�c này là ��u m�i �� g"n k�t các bên có liên quan vào vi�c t�ng c ng thông tin tuyên truy�n, trong �ó t&p trung vào các ho�t ��ng qu�n lý t�t.

Page 49: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 43

1.5.4 Nâng cao n�ng l�c cho khu v�c t� nhân S� y�u kém c�a các t0 ch�c nông dân là tr� ng�i chính cho s� phát tri(n b!n v.ng S� tham gia c�a ng i nuôi là �i�u ki�n tiên quy�t cho tính b�n v�ng c�a quy ho�ch. Các quy�t ��nh ph�i k�t h�p ��c nguy�n v�ng c�a ng i nuôi và ph�i ��c nh�ng ng i ch�u tác ��ng hi�u rõ. Tuy nhiên, mong mu�n lôi kéo s� tham gia c�a ng i nông dân � Vi�t Nam không ph�i lúc nào c$ng t�ng x�ng v�i kinh nghi�m và nguy�n v�ng tham gia vào quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n c�a h�. )� ��c bình �8ng v�i các bên có liên quan khác (các doanh nghi�p và các c� quan qu�n lý) và �� ng i nông dân có th� nói chung m�t ti�ng nói thì �i�u quan tr�ng là h� ph�i ��c t! ch�c t�t h�n và t� b�u lên ng i ��i di�n cho mình. Các ��i di�n qu�n lý công và phi chính ph� (các doanh nghi�p nuôi tr�ng thu� s�n ho�c các NGOs) không �� kh� n�ng �� ti�p c&n hàng tri�u ng i nuôi trên c� s� t�ng cá nhân. Tuy v&y, nh�ng �i�n hình v� vi�c ng i nuôi ��c t! ch�c t�t ngày m�t nhi�u. H�i nông dân An Giang (AFA) là m�t thành viên quan tr�ng trong ngành công nghi�p nuôi cá basa c�a t#nh An Giang. Ngoài ra, các t!/nhóm nuôi tôm � Ngh� An và Hà T/nh c$ng là nh�ng thí d(. Thông qua vi�c hình thành các t!/nhóm nông dân và th�c hi�n các th�c hành qu�n lý t�t (BMP), ng i nuôi �ã gi�m ��c �áng k� các m�i nguy v� b�nh tôm và t�ng n�ng su�t v( nuôi (Corsin và c�ng s�, 2005). Xây d�ng n'ng l�c cho khu v�c t� nhân

Ph�n l�n vi�c nâng cao n�ng l�c m�i ch# ��c th�c hi�n cho khu v�c công c�ng trong khi khu v�c t nhân �óng vai trò quan tr�ng vì h� là ch� th� tham gia tr�c ti�p vào phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam. M�t s� ho�t ��ng nh%m xây d�ng n�ng l�c cho ng i nuôi tr�ng thu� s�n �� th�c hi�n qu�n lý t�t ��c trình bày trong B�ng 11.

B�ng 11 Các ho�t ��ng c�n th�c hi�n �� xây d�ng n�ng l�c cho khu v�c t nhân

Ho�t �ng Các bên có liên quan và trách nhi�m Ph! bi�n các thông tin v� vi�c xây d�ng các th�c hành qu�n lý t�t (BMP) ��n ng i nuôi

Các vi�n nghiên c�u, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình

Th�c hi�n thí �i�m BMP � t�t c� các loài nuôi t� s�n xu�t gi�ng cho ��n nuôi th�t

Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

Khuy�n khích thành l&p các h�i nuôi tr�ng thu� s�n và/ho�c các h�p tác xã

Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

Xây d�ng ch�ng trình ch�ng nh&n �� h tr� th�c hi�n BMP

Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

T�ng c ng m�ng l�i khuy�n ng cho nuôi tr�ng thu� s�n c� v� s� l�ng và ch�t l�ng

B� Th�y s�n, s� thu� s�n, Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

H tr� xây d�ng m�i liên k�t gi�a ng i nuôi v�i các ��i lý và th� tr ng

B� Th�y s�n, s� thu� s�n, Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

H tr� nghiên c�u th� tr ng m�t s� loài nuôi cho ng i nghèo

B� Th�y s�n, s� thu� s�n, Ng i nuôi, các t! ch�c phi chính ph�, các ch�ng trình, kh�i t nhân

Tóm l�i, c�n ph�i nâng cao vai trò và trách nhi�m c�a ng i nuôi và các doanh nghi�p nuôi tr�ng thu� s�n v� qu�n lý t�t và ��u t cho qu�n lý môi tr ng t�t.

1.5.5 Nâng cao n�ng l�c cho các c� quan � ��a ph��ng � ph�i h�p các n� l�c và th�c thi các v�n b�n pháp quy, các chin l��c Chính sách phân quy�n và phân b! ngân sách công cho các ��n v� c�p t#nh và huy�n �ang góp ph�n làm cho h� th�ng l&p quy ho�ch tr� nên phù h�p h�n. Tuy nhiên, các s� thu� s�n, s� tài nguyên và môi tr ng, UBND các c�p th ng không �� n�ng l�c (cán b� có kinh nghi�m, s� li�u �áng tin c&y và ngân sách) �� ��t ��c m(c tiêu phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n, �� th�c hi�n quy

Page 50: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 44

ho�ch có s� tham gia, �� thu th&p và t!ng h�p các s� li�u có liên quan và ph�i h�p các n l�c quy ho�ch v�i các c� quan qu�n lý khác. Trong qu�n lý ngh� �ánh b"t thu� s�n nh+ ven b , bên th� ba nh các t! ch�c xã h�i và các t! ch�c phi chính ph� th ng tham gia vào quy ho�ch môi tr ng chính th�c. Ph�ng pháp này nên ��c xem xét nh là các bài h�c kinh nghi�m �� có th� áp d(ng vào trong qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n.

K�t h�p và �a các ki�n th�c hi�n có vào qu�n lý Các c� quan hành chính công Vi�t Nam c�n c� g"ng �� �a công tác thu th&p s� li�u, phân tích, báo cáo v� nuôi tr�ng thu� s�n vào th�ng kê c�a các c� quan th�ng kê t#nh, huy�n (cùng v�i các ngành ngh� khác). M i n�m có r�t nhi�u s� li�u th�ng kê v� s�n l�ng nuôi tr�ng thu� s�n ��c �a ra b�i nhi�u c� quan khác nhau và các c� quan thu th&p thông tin không ph�i lúc nào c$ng �� n�ng l�c �� biên so�n và ��i chi�u các s� li�u. Vi�c cùng thu th&p thông tin m�t các riêng r- �ôi khi dn ��n s� khác bi�t gi�a các con s� ��c do các c� quan khác nhau �a ra. Nh�ng con s� khác nhau �ó khi�n t�o ra s� hi�u nh�m và nhi�u lo�n trong các quy�t ��nh qu�n lý c�a nh�ng ng i nh&n thông tin. Các th' nghi�m �� th�ng nh�t và ��n gi�n hoá vi�c t!ng h�p s� li�u nên ��c khuy�n khích song song v�i vi�c áp d(ng các cách thu th&p s� li�u khác nhau. Trong nh�ng n�m g�n �ây n�ng l�c qu�n lý �ã ��c nâng cao �áng k� thông qua nghiên c�u và áp d(ng h�ng dn �ánh giá môi tr ng cho nuôi tr�ng thu� s�n. Nh�ng h�ng dn này cha ��c phê duy�t chính th�c và c$ng cha ��c cán b� tham gia nghiên c�u th�c hi�n trong th�c t� vì th� c$ng làm gi�m �áng k� nh�ng ki�n th�c quý báu (c� s� khoa h�c) �ã thu nh&n ��c. Các h�ng dn và kinh nghi�m th�c t� này nên ��c thu th&p và th�c hi�n có hi�u qu�, ��ng th i ph! bi�n cho các c� quan khác �� khuy�n khích s� tìm tòi sâu h�n.

1.5.6 Ph�i h�p liên ngành Ngu�n l�i th�y s�n � Vi�t Nam �ang ��c s' d(ng và qu�n lý b�i nhi�u ng i, nhi�u c� quan và � m�i c�p, chính vì v&y c�n ph�i ph�i h�p có hi�u qu� gi�a các ngành t� trung �ng (b�) cho ��n ��a ph�ng (t#nh và huy�n). S� ph�i h�p ch�t ch- này � Vi�t Nam c�n ph�i ��c s� ch# ��o � c�p cao h�n; xét v� t�m quan tr�ng c�a nuôi tr�ng thu� s�n ��i v�i qu�c gia và s� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n trong giai �o�n ti�p theo, s� ph�i h�p t�t gi�a các ngành các c�p trong vi�c qu�n lý môi tr ng là �i�u có tính ch�t quy�t ��nh.

1.6 Th�c thi và các hành �ng sau khi th�c thi Phân tích và �ánh giá qua các nghiên c�u loài nuôi �ã cung c�p m�t s� khuy�n ngh� ban ��u cho qu�n lý t�t ngh� nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam. Thách th�c hi�n nay là vi�c th�c thi nh�ng khuy�n ngh� �ó. Vi�c th�c thi này có liên quan ��n r�t nhi�u y�u t�, k� c� vi�c v�t qua nh�ng tr� ng�i �ã ��c xác ��nh trong quá trình phân tích, ��u t, nâng cao n�ng l�c và các ho�t ��ng khác. Các �� xu�t d�i �ây, �ã ��c th�o lu&n và th�ng nh�t trong cu�c h�p t v�n các bên có liên quan do B� Thu� s�n t! ch�c vào 24/6/2006, �a ra các hành ��ng chính c�n th�c hi�n �� h tr� quá trình th�c hi�n.

Hành �ng s 1: Huy �ng các ngu�n l�c tài chính và k� thu6t Th�c hi�n qu�n lý t�t �òi h+i s� �óng góp c�a c� ng i nuôi và chính ph�. Huy ��ng các ngu�n l�c và ��u t t� m�i ngu�n là r�t c�n thi�t �� h tr� cho vi�c th�c hi�n.

• Các d� án ��u t nuôi tr�ng thu� s�n c�a Chính ph� nên d�a trên các h�ng dn qu�n lý t�t

• )�u t c�a B� Thu� s�n vào nâng cao n�ng l�c th� ch� nên theo h�ng h tr� xây d�ng và th�c hi�n BMP (th�c hành qu�n lý t�t)

Page 51: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 45

• )�u t c�a Chính ph� và kh�i t nhân c�n ph�i n%m trong các quy ho�ch khu v�c ven b và các vùng nuôi tr�ng thu� s�n có c� s� h� t�ng phù h�p

• BMP c�n ��c g"n li�n v�i các ho�t ��ng ��u t c�a B� Thu� s�n và c�a chính quy�n � c�p t#nh

• Tìm các ngu�n ngân sách �� h tr� các c� s� nuôi quy mô nh+ th�c hi�n các h�ng dn h�ng t�i th�c hành qu�n lý t�t

Các ngu�n l�c k* thu&t cho BMP c�n ph�i ��c xác ��nh và huy ��ng, có th� là thông qua vi�c thành l&p các nhóm chuyên trách cho các loài nuôi chính. Vi�c áp d(ng vào các ��a ph�ng c�n ph�i c�n c� vào vi�c nghiên c�u k* hoàn c�nh c( th� c�a t�ng n�i và s� tham gia c�a t�t c� các bên có liên quan trong vùng. Trên th�c t�, có th� có s� sai khác trong th�c hi�n � m i ��a ph�ng, ng i nuôi nên ��c h tr� và ��c quy�n linh ho�t trong áp d(ng c$ng nh �i�u ch#nh các th�c hành qu�n lý t�t cho phù h�p v�i �i�u ki�n th�c t� c�a ��a ph�ng nhng vn theo �úng các nguyên lý chung. Trách nhi�m – B� thu� s�n, B� K� ho�ch và )�u t, s� thu� s�n, nhà ��u t t nhân

Hành �ng s 2: Thông tin và ph0 bi�n thông tin Vi�c truy�n bá các h�ng dn qu�n lý t�t nên ��c th�c hi�n thông qua ph! bi�n r�ng rãi các k�t qu� nghiên c�u b%ng c� Ti�ng Vi�t và Ti�ng Anh.

• Xây d�ng và ph! bi�n các tài li�u khuy�n ng mang các thông �i�p v� qu�n lý môi tr ng, các tài li�u này c�n ��c th�c hi�n th' nghi�m tr�c �� b�o ��m tính phù h�p và thông tin có hi�u qu�

• B�o ��m các thông �i�p ch�a ��ng các ki�n th�c rõ ràng v� s� liên quan gi�a l�i nhu&n c�a s�n xu�t v�i qu�n lý môi tr ng t�t

• S' d(ng ph�ng pháp �ào t�o cho ng i �i �ào t�o và l�p h�c t�i hi�n tr ng cho ng i nuôi tr�ng thu� s�n �� t�i �a s� ph! bi�n

• H tr� H�i Ngh� cá Vi�t Nam xây d�ng và th�c hi�n ch�ng trình khuy�n ng v� BMP • Khuy�n khích s� hình thành các h� th�ng khuy�n ng t� nguy�n �� s' d(ng có hi�u qu�

các cán b� khuy�n ng là nông dân • Khuy�n khích vi�c xây d�ng các �i�m ph! bi�n thông tin t�i các c� s� kinh doanh hàng

hoá dùng trong nuôi tr�ng thu� s�n (One-Stop Aquaculture Shop Information Systems - OASIS) �� h tr� vi�c ph! bi�n có hi�u qu� các thông tin v� BMP ��n ng i nuôi tr�ng thu� s�n

• T! ch�c các h�i ngh�/h�i th�o v�i các s� thu� s�n, tài nguyên và môi tr ng t�i các t#nh tr�ng �i�m �� nâng cao nh&n th�c v� các v�n �� và các gi�i pháp qu�n lý �ã ��c xác ��nh trong các h�ng dn

• Th�c hi�n t v�n v�i các bên có liên quan �� hoàn thi�n các thông �i�p BMP và �áp �ng yêu c�u c�a nh�ng ng i s�n xu�t quy mô nh+

• Ph! bi�n r�ng rãi các thông �i�p qu�n lý môi tr ng qua trang tin �i�n t' c�a B� Th�y s�n và các t! ch�c phi chính ph�

Vi�c c�n thi�t ph�i có s� ��i tho�i liên t(c và xây d�ng s� ��ng thu&n v� các v�n �� quan tr�ng �ã ��c xác ��nh qua các nghiên c�u thí �i�m và �� ra các bi�n pháp kh� thi �� h tr� vi�c th�c hi�n BMPs c$ng c�n ��c nh�n m�nh. Trách nhi�m – B� Thu� s�n (��c bi�t là Trung tâm Khuy�n ng Qu�c gia và C(c Qu�n lý ch�t l�ng, an toàn v� sinh và thú y thu� s�n - NAFIQAVED), các vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n, các tr ng ��i h�c v�i s� h tr� c�a các t! ch�c tham gia ch�ng trình nghiên c�u (Ngân hàng Th� gi�i, Vi�n Qu�n lý ngh� cá, M�ng l�i các Trung tâm Nuôi tr�ng thu� s�n khu v�c Châu Á - Thái Bình D�ng, T! ch�c L�ng Nông th� gi�i, Qu* Qu�c t� v� B�o v� Thiên nhiên, và các t! ch�c khác).

Page 52: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 46

Hành �ng s 3: Xây d�ng các tiêu chu5n c) th( cho loài nuôi Các th�c hành qu�n lý t�t ��c xác ��nh qua nghiên c�u các loài nuôi c�n ��c hoàn thi�n, ph! bi�n và khuy�n khích th�c hi�n. M�t nhóm g�m ��i di�n t�ng x�ng c�a các bên có liên quan nên ��c t&p h�p l�i �� ��t ��c s� th�ng nh�t chung v� d� th�o �ã ��c chu�n b� qua nghiên c�u này và xây d�ng các tiêu chu�n �� �a ra h�ng dn ti�p theo c$ng nh h tr� công tác giám sát các th�c hành t�t.

• Xây d�ng b� BMP hoàn ch#nh cho t�t c� các giai �o�n trong chu i s�n xu�t c�a t�t c� các loài nuôi chính

• H tr� vi�c hình thành các nhóm loài nuôi trong �ó các bên có liên quan tham gia vào các giai �o�n khác nhau c�a chu i s�n xu�t h�p tác v�i nhau �� t�ng tính b�n v�ng c�a ngành

• Xây d�ng các tiêu chu�n, các tiêu chu�n này có th� cung c�p h�ng dn c� b�n �� hoàn thi�n qu�n lý và là m�t ph�ng ti�n c�a quá trình giám sát

• Th�c hi�n m�t cu�c �ánh giá l�i các tiêu chu�n c�a B� Thu� s�n và c&p nh&t m�i các tiêu chu�n có liên quan �� k�t h�p v�i BMP

)� h tr� xây d�ng các tiêu chu�n m�i, nên ti�n hành các ho�t ��ng ti�p theo nh%m �ánh giá l�i các �i�u kho�n c�a BMP trong các h�ng dn và u tiên công tác xây d�ng các tiêu chu�n m�i. M i m�t �� xu�t qu�n lý c�n ��c xem xét �ánh giá các tác ��ng ti�m n�ng v� các m�t môi tr ng, kinh t� và xã h�i �� t�ng c ng các cu�c ��i tho�i v� ��u t cho qu�n lý t�t và xây d�ng các tiêu chu�n t�i các vùng c�n ��c u tiên. H�n n�a, nên th ng xuyên �ánh giá l�i vi�c th�c hi�n các ch# tiêu s�n l�ng c�a m�t s� loài nuôi (nh cá bi�n), và c�n ph�i �i�u ch#nh các k� ho�ch theo m(c tiêu gi�m thi�u các tác ��ng c�a nuôi tr�ng thu� s�n ��n môi tr ng. Vì v&y B� Thu� s�n nên �a ho�t ��ng �ánh giá môi tr ng vào trong các ho�t ��ng xem xét l�i các ch# tiêu phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ti�p theo (th ng ��c th�c hi�n hàng n�m). Các nhi�m v( (s"p x�p th� t� u tiên, �i�u ch#nh các k� ho�ch...) nên ��c B� Thu� s�n th�c hi�n v�i s� t v�n c�a m�t lo�t các bên có liên quan (kh�i công c�ng, kh�i t nhân, trong n�c, trong khu v�c và qu�c t�...) nh là m�t b�c ti�p theo �� h tr� nuôi tr�ng thu� s�n theo h�ng b�n v�ng môi tr ng. Trách nhi�m – B� Thu� s�n v�i t cách là c� quan ch# ��o (��c bi�t là v( Nuôi tr�ng thu� s�n, v( Khoa h�c và công ngh�, C(c Qu�n lý ch�t l�ng, an toàn v� sinh và thú y thu� s�n, v( Pháp ch�), các vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n, ng i nuôi và các doanh nghi�p, các t! ch�c xã h�i/các t! ch�c phi chính ph� và ��i di�n c�a c�ng ��ng.

Hành �ng s 4: Khuy�n khích th�c hi�n qu�n lý t t Vì vi�c b"t bu�c vi�c th�c hi�n các quy ��nh trong m�t ngành s�n xu�t v�i nhi�u ng i tham gia là r�t khó nên c�n xây d�ng m�t ch� �� khuy�n khích �� ��ng viên ng i nuôi t� nguy�n th�c hi�n các th�c hành qu�n lý t�t.

• T&n d(ng các bi�n pháp khuy�n khích th� tr ng �� t�ng c ng s� ph�i h�p gi�a ng i nuôi t�i ��a ph�ng v�i các nhà ch� bi�n �� xúc ti�n ti�p th� cho các s�n ph�m nuôi tr�ng thu� s�n th�c hi�n BMP

• Ph�i h�p v�i các nhà nh&p kh�u, nh�ng ng i bán l1 và hi�p h�i ng i tiêu dùng �� khuy�n khích và qu�ng bá cho các s�n ph�m ��c s�n xu�t � nh�ng c� s� th�c hi�n BMP

• Kh�o sát kh� n�ng th�c hi�n ch�ng nh&n ch�t l�ng �� h tr� ng i nuôi th�c hi�n BMP. • Nâng cao n�ng l�c và hi�u bi�t v� vi�c ch�ng nh&n ch�t l�ng c�a các cán b� qu�n lý • S� thu� s�n th�c hi�n các bi�n pháp liên k�t vi�c tuân th� qu�n lý t�t v�i vi�c cung c�p

các tr� giúp

Page 53: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 47

• )�ng viên ng i nuôi tr�ng thu� s�n ��ng ký th�c hi�n qu�n lý t�t b%ng các bi�n pháp khuy�n khích v� th� tr ng và d�ch v( �� h tr� các c� s� này

• T�ng c ng xây d�ng các nhóm/h�i nuôi tr�ng thu� s�n �� h tr� vi�c thông tin có hi�u qu� v� BMP

• Nghiên c�u các c� h�i u �ãi trong ti�p c&n tài chính/ho�c b�o hi�m ��i v�i ng i nuôi th�c hi�n BMP

• Tri�n khai thí �i�m vi�c áp d(ng BMPs trong nuôi tr�ng thu� s�n vào ch�ng trình phát tri�n c�ng ��ng

• Th�c hi�n th' nghi�m các chi�n l�c t�o thu nh&p thay th� t�i các khu b�o t�n bi�n Nên có các bi�n pháp khuy�n khích vi�c xây d�ng các c� s� nuôi m�i thay th� nh�ng c� s� c$ nh%m th�c hi�n các h�ng dn m�i. Thí d( nh chi phí cho xây d�ng m�i, ho�c quy ho�ch /c�i thi�n l�i các mô hình nuôi hi�n �ang t�n t�i s- có nh�ng khác bi�t và có th� còn �òi h+i các cách ti�p c&n khác trong các v�n b�n pháp quy, th&m chí còn ph�i �i�u ch#nh l�i các quy ��nh v� thu�. C�n ph�i nh&n th�c r%ng các tác ��ng môi tr ng do nuôi tr�ng thu� s�n có th� ��c gi�m b�t thông qua các công ngh� nuôi t�t và các th�c hành qu�n lý t�t t�i các c� s� nuôi m�i và các c� s� hi�n có. Các quy ho�ch t�t l�ng ghép v�i vi�c ch#nh s'a l�i các mô hình nuôi c$ng s- gi�m thi�u các tác ��ng. N�u s�n xu�t ��c tính b%ng giá tr� thì vi�c t&p trung vào t�o ra các s�n ph�m ch�t l�ng cao và các s�n ph�m có giá tr� gia t�ng s- là cách �� làm t�ng giá tr� ��u ra cho cùng m�t tác ��ng môi tr ng. Nên �� xu�t m�t ph�ng án chính cho qu�n lý t�t trong nuôi tr�ng thu� s�n nh là m�t cách h�u hi�u h�n và có th� ch�p nh&n ��c theo h�ng gi�m �i các tác ��ng. Vi�c xem xét th ng xuyên các quá trình th�c hi�n các th�c hành qu�n lý t�t, c$ng nh s� �ánh giá th ng xuyên h�n các tác ��ng môi tr ng d�a trên các ch# tiêu k� ho�ch �ã ��t ��c c�a B� Thu� s�n là r�t h�u ích. Trách nhi�m – B� Thu� s�n v�i t cách là c� quan ch# ��o các vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n, kh�i t nhân, các t! ch�c qu�n chúng/các t! ch�c phi chính ph� và ��i di�n c�a c�ng ��ng.

Ho�t �ng s 5: Xây d�ng c� ch� ph)c v) h��ng v! ng��i nuôi trong công tác khuy�n ng�

H� th�ng khuy�n ng � c�p ng i nuôi c�n ��c c�i ti�n h�n n�a. C�n xây d�ng nh�ng h� th�ng ph(c v( có hi�u qu� h�n cho công tác khuy�n ng �� ph! bi�n các thông tin và kinh nghi�m v� BMPs. và vi�c th�c hi�n BMPs.

• H tr� thi�t l&p h� th�ng d�ch v( � các ��a ph�ng do nông dân và các nhóm nông dân v&n hành v�i s� giúp �. và ph�i h�p c�a chính quy�n s� t�i (hình th�c ��ng qu�n lý)

• Xây d�ng các tài li�u liên quan ��n mô hình nuôi �a loài và nuôi k�t h�p � khu v�c ven b . Chú tr�ng ��n nh�ng vùng �ã b� xu�ng c�p � mi�n Trung

• Nghiên c�u và xây d�ng c� ch� thông tin có hi�u qu� v� nh�ng k�t qu� th�c hi�n ��n ngành và chính ph�

• Xây d�ng các h�ng dn k* thu&t �� h tr� th�c hi�n các th�c hành t�t, ��c bi�t là vi�c th�c hi�n chúng t�i c�p ��a ph�ng và c�p qu�c gia

• Xây d�ng các s! tay h�ng dn, các s! tay này có th� ��c so�n th�o thông qua t v�n � c�p qu�c gia ho�c c�p khu v�c b%ng các ngôn ng� ��a ph�ng �� h tr� vi�c th�c hi�n các th�c hành qu�n lý t�t

Trách nhi�m - B� Thu� s�n v�i t cách là c� quan ch# ��o, các s� thu� s�n và kh�i t nhân

Page 54: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 48

Hành �ng s 6: Giám sát môi tr��ng Thi�t l&p m�t h� th�ng giám sát và �ánh giá môi tr ng có hi�u qu�

• Xây d�ng các h�ng dn c( th� h�n v� giám sát môi tr ng • Xây d�ng h� th�ng �� kh� n�ng s' d(ng có hi�u qu� s� li�u do nhi�u bên có liên quan thu

th&p • Xác ��nh các thi�u sót trong h� th�ng giám sát hi�n hành so v�i yêu c�u c�n ��t ��c

trong các chi�n l�c phát tri�n �� �a ra ��c các bi�n pháp kh"c ph(c • )�u t �� h� th�ng v&n hành t�t • Xây d�ng các tiêu chu�n c( th� h�n cho BMPs �� h tr� công tác giám sát vi�c th�c hi�n • V&n hành th' nghi�m h� th�ng giám sát t�i các mô hình �ã �� c&p trên nh là mô hình

trình di�n tr�c khi ph! bi�n r�ng • B�o ��m h� th�ng giám sát bao g�m t�t c� các c�p, t� c�p ��m nuôi ��n c�p trung �ng • Khuy�n khích s� tham gia c�a ng i nuôi và các t! ch�c c�a ng i nuôi vào giám sát và

qu�n lý môi tr ng Trách nhi�m – B� Thu� s�n v�i t cách là c� quan ch# ��o, các s� thu� s�n, chính quy�n ��a

ph�ng và kh�i t nhân.

Hành �ng s 7: nâng cao n'ng l�c

C�n ph�i n l�c cao trong xây d�ng n�ng l�c, các n l�c �ó là �ào t�o/h�i th�o trong n�c, t v�n v�i các nhóm nông dân và các cu�c h�p có s� tham gia v� th�c thi�n BMPs và s� �i�u ch#nh BMP cho phù h�p v�i các ��a ph�ng.

• T! ch�c các khoá �ào t�o và các h�i ngh� cho nh�ng ng i có trách nhi�m c�a ��a ph�ng và qu�c gia, các cán b� khuy�n ng và kh�i t nhân

• T! ch�c các chuy�n tham quan h�c t&p cho nh�ng ng i có trách nhi�m c�a ��a ph�ng và qu�c gia �� h�c h+i kinh nghi�m v� qu�n lý môi tr ng trong khu v�c

• )�m b�o nâng cao n�ng l�c r�ng rãi trong các nhóm nông dân b%ng cách xây d�ng và hoàn thi�n ph�ng pháp nâng cao n�ng l�c trong nh�ng ng i có cùng ��a v� xã h�i (nh gi�a ng i nuôi v�i ng i nuôi)

Trách nhi�m – B� Thu� s�n v�i t cách là c� quan ch# ��o, các s� thu� s�n, kh�i t nhân.

Hành �ng s 8: Th�c hi�n thí i(m � c3p t2nh )�u t th�c hi�n các mô hình thí �i�m cho các loài nuôi chính � nh�ng t#nh ��c l�a ch�n �� gi�i thi�u các l�i ích th�c t� c�a vi�c th�c hi�n BMPs (�ánh giá, qu�n lý, giám sát) nh%m thu ��c các s� li�u chính xác v� hi�u qu� c�a t�ng mô hình BMP và c�a t�t c� các mô hình thí �i�m BMP d�a trên nh�ng l�i nhu&n v� kinh t� c�a mô hình cùng v�i các l�i ích v� môi tr ng và xã h�i. Nên dành u tiên cho nuôi bi�n là ngh� hi�n ít phát tri�n nh�t nhng l�i ��c s� quan tâm phát tri�n cao c�a B� Thu� s�n - nh�ng loài ��c �a s� các bên có liên quan �� xu�t �� th' nghi�m là nhuy�n th� và cá bi�n. Các mô hình th' nghi�m nên h tr� �� thi hành m�t h� th�ng hoàn ch#nh các ph�ng pháp giám sát và qu�n lý nh%m trình di�n và thông báo r�ng rãi chính sách và vi�c th�c hi�n ��u t c�a nhà n�c và kh�i t nhân.

Page 55: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 1- H��ng d�n ngành Trang 49

Trách nhi�m – B� Thu� s�n, các s� thu� s�n, kh�i t nhân.

Hành �ng s 9: S� hài hoà các n; l�c Hài hoà các n l�c th�c hi�n c�a B� Thu� s�n và c�a các c� quan khác nh B� Tài nguyên và Môi tr ng, B� Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn, B� K� ho�ch và )�u t.v.v. theo h�ng qu�n lý các ngu�n tài nguyên, xây d�ng các khuôn kh! pháp lý và chính sách, xây d�ng n�ng l�c, giám sát và qu�n lý môi tr ng.

• Thi�t l&p c� ch� t! ch�c (nh các nhóm công tác) �� trao �!i thông tin có hi�u qu� h�n.

• Th�c hi�n t v�n v�i các bên có liên quan m�t cách th ng xuyên �� tránh ch�ng

chéo và t�ng hi�u qu� Trách nhi�m – B� Thu� s�n, B� Tài nguyên và Môi tr ng, B� Nông nghi�p và Phát tri�n nông

thôn, B� K� ho�ch và )�u t, các b� có liên quan khác, Chính quy�n t#nh, kh�i t nhân.

Hành �ng s 10: T�o thu6n l�i cho các b��c ti�p theo Các nghiên c�u thí �i�m �ã t�o ra m�t khuôn kh! �� xem xét và �ánh giá s� thành công và th�t b�i trong nuôi tr�ng thu� s�n và có th� �ang ��c th�c hi�n �� nêu lên các v�n �� �ang gây tranh lu&n v� chính sách và s� v&n ��ng theo h�ng th�c hi�n các th�c hành qu�n lý t�t trong nuôi tr�ng thu� s�n. Nh�ng phát hi�n có ��c qua m�t quá trình t v�n bao g�m s� c�ng tác và ��u vào c�a các nhóm công tác khác nhau trong �ó có các c� quan chính ph�, các t! ch�c phi chính ph�, các vi�n nghiên c�u và ngành nuôi tr�ng thu� s�n. Công vi�c �ã ��c kh�i ��ng �� xác ��nh các ho�t ��ng c�n ��c ti�n hành trong th i gian t�i và các tr� giúp c�n thi�t cho vi�c th�c hi�n các chi�n l�c qu�n lý t�t, công tác này có th� s- h tr� cho s� ti�n tri�n b�n v�ng h�n c�a ngành nuôi tr�ng thu� s�n . H�i th�o �ã nh�t trí r%ng mô hình h�p tác xã cung c�p n�n t�ng t�t �� ��t ��c s� hi�u bi�t và chia s1 kinh nghi�m trong qu�n lý nuôi tr�ng thu� s�n và nên ��c ti�p t(c.

Page 56: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 50

2. Mô t� h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n và các h��ng d�n

2.1. Ngh nuôi tôm ven bin Trong 10 n�m qua, ngh� nuôi tôm ven bi�n � Vi�t Nam dã có s� phát tri�n r�t �n t�ng v� m�t kinh t�. Hi�n nay tôm là m�t hàng h�i s�n xu�t kh�u l�n nh�t có ngu�n g�c t� Vi�t Nam và có vai trò r�t quan tr�ng ��i v�i n�n kinh t� Vi�t Nam. Hình 1 mô t� s� t�ng tr�ng s�n l�ng tôm trong giai �o�n 2001-2005. S�n l�ng l�n nh�t là c�a mi�n Nam nhng c� mi�n B"c và mi�n Trung ��u có �óng góp �áng k�.

Hình 1 S�n l�ng tôm c�a Vi�t Nam (VASEP 2006)

0

50

100

150

200

250

300

2001 2002 2003 2004 2005

�������

Mi�nB"c

Mi�nTrung

Mi�nNam

Ngh� nuôi tôm � Vi�t Nam b"t ��u b%ng vi�c thu tôm gi�ng t� t� nhiên trong nh�ng n�m 1980. S� gia t�ng di�n tích và m&t �� nuôi tôm �ã t�o ra nhu c�u l�n v� tôm gi�ng và hình thành các tr�i gi�ng. Ph�n l�n các tr�i gi�ng n%m � các t#nh mi�n Trung (ví d( t#nh Khánh Hoà). Theo ông Sinh (2004) khu v�c này s�n xu�t kho�ng 70% t!ng s�n l�ng tôm gi�ng ��c s' d(ng trong ngành nuôi tôm Vi�t Nam. 20-25% còn l�i ��c s�n xu�t t�i ��ng b%ng sông C'u Long và m�t l�ng nh+ t�i các t#nh phía B"c.

2.1.1 Tình hình m�t hàng và mô t� h� th�ng Ngh� nuôi tôm � Vi�t Nam di�n ra v�i nhi�u hình th�c khác nhau xét v� m�t ch�ng lo�i, n�ng su�t, và �i�u ki�n khí h&u. Vì v&y nh�ng tác ��ng c�a môi tr ng là t�ng ��i �a d�ng. Ph�n l�n nh�ng loài tôm nuôi ph! bi�n � Vi�t Nam là P. monodon (tôm sú). Trong n�m 2004, tôm sú chi�m 80% s�n ph�m tôm nuôi, trong khi lo�i tôm ��c �a vào nuôi g�n �ây P. vanamei (tôm chân tr"ng) chi�m kho�ng 20%. Tuy nhiên � mi�n Nam ch# có duy nh�t s�n ph�m tôm sú. Hi�n t�i tôm chân tr"ng ch# ��c phép nuôi kh�o nghi�m � mi�n B"c và mi�n Trung, t� Qu�ng Ninh ��n Bình Thu&n d�i s� ki�m soát c�a Chính ph�. Tôm sú là loài tôm nuôi quan tr�ng nh�t và ph! bi�n d�c ven bi�n Vi�t Nam. S�n ph�m ch� y�u là c�a ��ng b%ng sông C'u Long chi�m kho�ng 80-85% t!ng s� khu v�c nuôi v�i 70-75% t!ng s�n l�ng c�a c� n�c (Hình 2). Trong n�m 2003, kho�ng 460.000 hecta ��c s' d(ng cho ngh� nuôi tôm �ã mang l�i kho�ng 223.000 t�n s�n ph�m. L�i nhu&n vn ti�p t(c t�ng do có s� nâng cao �áng k� v� k* n�ng trình �� cho nông dân và ng i làm thuê (MOFI, 2004).

Page 57: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 51

Hình 2 So sánh di�n tích nuôi tôm (ha) và s�n l�ng (t�n) c�a Vi�t Nam v�i vùng ��ng b%ng sông C'u Long (Ph�ng và ��ng nghi�p, 2004)

Ngành nuôi tôm � Vi�t Nam �ang chuy�n d�n t� hình th�c qu�ng canh sang thâm canh. Theo MOFI (2004), h� th�ng nuôi tôm � Vi�t Nam n�m 2003 bao g�m 3% bán thâm canh và thâm canh, 22% qu�ng canh c�i ti�n và 75% nuôi qu�ng canh và bán thâm canh. Khu v�c nuôi thâm canh chi�m kho�ng 10% trong t!ng s�n l�ng (t�n), còn khu v�c qu�ng canh có th� chi�m t�i 60% t!ng s�n l�ng tôm. N�ng su�t c�a khu v�c nuôi tôm theo các hình th�c qu�ng canh c�i ti�n, bán thâm canh và thâm canh l�n l�t là 0,25-0,30 t�n/hecta/v(, 2,5-3 t�n/hecta/v( và 5-7 t�n/hecta/v( (MOFI, 2004 và 2005). Ngh� nuôi tôm ven bi�n theo hình th�c thâm canh �ã gây ra m�t s� m�i quan ng�i ��i v�i ng i nông dân, chính ph�, các quan ch�c và các nhà khoa h�c. Nh�ng v�n �� này là: - Nh�ng tác ��ng ��n môi tr ng ��a ph�ng và nh�ng quy ��nh v� b�o v� môi tr ng. - Bùng phát d�ch b�nh - Nhu c�u ngày càng t�ng v� s� l�ng và ch�t l�ng tôm gi�ng - Ngu�n tôm b� m3 trong t� nhiên có ch�t l�ng cao b� gi�m sút. - Nhu c�u v� th�c ph�m an toàn có ch�ng nh&n t�ng lên, ��c bi�t ��i v�i các th� tr ng xu�t kh�u. - Vi�c phát tri�n nuôi tôm không có quy ho�ch có th� dn t�i nh�ng �nh h�ng nghiêm tr�ng v� kinh t�, xã h�i và môi tr ng. - H� th�ng c� s� h� t�ng và kênh m�ng không �áp �ng ��c cho vi�c m� r�ng m�nh ngh� nuôi tôm. V�n ��u t cho nâng c�p c� s� h� t�ng còn thi�u.

0

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

600,000

1991 1994 1999 2000 2001 2002 2003

Cul

ture

are

a (h

a)

Viet NamMekong delta

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

1991 1994 1999 2000 2001 2002 2003

Pro

du

ctio

n (

t)

Viet Nam

Mekong delta

Vi�t Nam �BSCL

Di�

n tíc

h nu

ôi (h

a)

�BSCL

Vi�t Nam

S�n

l��

ng (t3n

)

Page 58: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 52

- S� c�n thi�t c�a vi�c xây d�ng n�ng l�c v� m�t k* thu&t (cán b� k* thu&t và công nhân có tay ngh�) - Nâng cao n�ng l�c qu�n lý ngành. - Thúc ��y xu�t kh�u và thâm nh&p h�n n�a vào th� tr ng qu�c t� )� có ��c s� phát tri�n b�n v�ng ngh� nuôi tôm � Vi�t Nam, c�n ph�i có nh�ng nghiên c�u và ��u t nhi�u h�n n�a �� tìm ra nh�ng gi�i pháp cho nh�ng v�n �� nêu trên và nh�ng thách th�c ti�m �n khác trong t�ng lai ��i v�i s� phát tri�n b�n v�ng c�a ngành. Khái quát chung Ngh� nuôi tôm ven bin � các t#nh phía Nam Ngh� nuôi tôm ven bi�n � Vi�t Nam b"t ��u t� nh�ng n�m 1980 v�i h� th�ng qu�ng canh, thu gi�ng t� nhiên qua quy lu&t thu� tri�u (Nh�ng và Hà 2005). Nh�ng con gi�ng s�ng trong t� nhiên ��c b"t và nuôi trong ao t�i khu v�c thu� tri�u ven bi�n v�i m&t �� th�p 1-3 con/m2. Vào ��u nh�ng n�m 1990, nuôi tôm qu�ng canh di�n ra ph! bi�n � mi�n Nam Vi�t Nam và tôm gi�ng nhân t�o l�y t� các tr�i gi�ng tôm �ã ��c s' d(ng t� gi�a nh�ng n�m 1990. T� n�m 2000, nh�ng công ngh� tiên ti�n h�n cho phép th� � m&t �� cao h�n và ��u t � m�c cao h�n cho xây d�ng và cung c�p ��u vào �ã làm cho ngh� nuôi tôm � vùng ��ng b%ng sông C'u Long phát tri�n nhanh chóng t�o ra s�n l�ng ��u ra lên t�i 10 t�n/hecta/v( t�i m�t s� tr�i nuôi thâm canh. Hi�n nay ��ng b%ng sông C'u Long là vùng nuôi tôm l�n nh�t � Vi�t Nam, di�n tích nuôi tôm chi�m t�i kho�ng 80-85% t!ng di�n tích nuôi � Vi�t Nam và 70-75% t!ng s�n l�ng c�a c� n�c (Hình 3). S�n l�ng liên t(c t�ng cho t�i n�m 2005 (MOFI 2006). Do giá g�o gi�m và giá thu� s�n � m�c cao nên chính ph� Vi�t Nam �ã h tr� và m� r�ng ngh� nuôi tôm. Cùng v�i Ngh� ��nh s� 09 NQ/CP n�m 2000, chính ph� �ã cho phép chuy�n �!i các vùng tr�ng lúa kém hi�u qu� thành ao nuôi tôm, �i�u này làm cho vi�c luân canh tôm-lúa phát tri�n ��c bi�t nhanh chóng � ��ng b%ng sông C'u Long và t#nh B�c Liêu (Hình 3). Hình 3 Luân canh lúa -di�n tích nuôi tôm m� r�ng t�i ��ng b%ng sông C'u Long (Ph�ng và ��ng nghi�p, 2004) Trong giai �o�n 1994-1995, m�t ��t d�ch b�nh bùng phát t�i các t#nh phía Nam �ã gây �nh h�ng ��n 85.000 hecta tôm, t�ng ��ng v�i 294 t# ��ng (B� Thu� s�n 1996c). H�n n�a, m�t s� hecta r�ng ng&p m�n b� phá hu� do s� phát tri�n c�a ngh� nuôi tôm n�c l� (B� Thu� s�n 2001). )i�u này không ch# làm m�t ch c trú c�a nhi�u loài ��ng th�c v&t trong h� sinh thái mà còn làm t!n h�i ��n vi�c ch�ng xói mòn ven bi�n c$ng nh ��ng phù sa c�a các con sông.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

ha

Soc Trang Bac Lieu Ca Mau Long An Kien Giang

Provinces

1999

2000

2001

T2nh

Page 59: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 53

Nuôi tôm t�i các t2nh phía B+c , mi�n B"c và mi�n Trung Vi�t Nam c$ng có s� phát tri�n ngh� nuôi tôm c� v� di�n tích s' d(ng và ��u t s�n xu�t. Mi�n B"c th ng ti�n hành nuôi 1 v(, �ôi khi là 2 v( m�t n�m. S�n l�ng nhanh chóng t�ng t� 0,15 - 0,30 t�n/hecta/v( lên ��n 1,5 - 2,5 t�n/hecta/v( nh hi�n nay t�i m�t s� t#nh mi�n Trung. M�t s� tr�i nuôi tôm � Ngh� An có n�ng su�t lên ��n 8 - 11 t�n/hecta/v(. , mi�n B"c, c� di�n tích nuôi tôm ln s�n l�ng ��u th�p h�n � mi�n Trung và mi�n Nam. S�n l�ng tôm nuôi n�c l� t�i các t#nh ven bi�n c�a ��ng b%ng sông H�ng trong n�m 2005 là 15.750 t�n, t�ng 5,3 l�n so v�i n�m 1999. T!ng di�n tích nuôi tôm n�m 2005 là 27.320 hecta, trong �ó 85,9% là nuôi qu�ng canh c�i ti�n. S�n l�ng trung bình ch# ��t 850 kg/hecta. Bên c�nh tôm sú, tôm tr"ng c$ng ��c nuôi � mi�n B"c. Trong n�m 2005, 1.100 hecta ��c dùng cho nuôi tôm tr"ng � Qu�ng Ninh và cho s�n l�ng 3000 t�n v�i s�n l�ng trung bình là 2,7 t�n/hecta. Tuy nhiên m�t s� tr�i có n�ng su�t ��t 12-15 t�n/hecta, ��c bi�t có m�t tr�i có n�ng su�t �áng chú ý là 18 t�n/hecta. Ngh� nuôi tôm � mi�n B"c c$ng ph�i ��i m�t v�i nh�ng v�n �� v� môi tr ng bao g�m v�n �� ô nhi�m ngu�n n�c, ch�t th�i l"ng ��ng, hoá ch�t ��c s' d(ng trong nông nghi�p và tr� b�nh. Các Quy ho�ch phát tri(n Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía Nam Nh�ng khuy�n cáo c�a MOFI v� ho�ch ��nh/ khoanh vùng cho các khu v�c nuôi tôm m�i c$ng nh ��u t nâng c�p c� s� h� t�ng cho nh�ng khu v�c �ã có s5n là r�t c�n thi�t. Vi�c quy ho�ch c�n tuân theo các h� th�ng nuôi BMP, GAP và CoC. Bên c�nh �ó, c�n khuy�n khích các h� th�ng nuôi d�a trên qu�n lý t&p th�, phát tri�n Nuôi tôm sinh thái k�t h�p v�i các d�ch v( du l�ch (MOFI 2006). )� ng�n ng�a và ki�m soát vi�c s' d(ng hoá ch�t/thu�c thú y, thu�c kháng sinh b� c�m trong nuôi tôm, các ho�t ��ng ch� bi�n, ch�t l�ng tôm gi�ng, vi�c nuôi và ki�m soát hoá ch�t và môi tr ng n�c c$ng s- ��c ki�m tra và qu�n lý nghiêm ng�t trong nh�ng n�m t�i. Khu v�c ��ng b%ng sông C'u Long là khu v�c nuôi tôm l�n nh�t v�i 535.145 hecta chi�m 88,5% di�n tích nuôi tôm c�a c� n�c. Trong �ó, t#nh Cà Mau có di�n tích m�t n�c nuôi tôm l�n nh�t (236.255 hecta trong n�m 2005). Di�n tích v�c n�c l� � vùng Nam Trung B� gi�m t� 15.558 hecta n�m 2004 xu�ng còn 14.391 hecta n�m 2005 do d�ch b�nh bùng phát và thiên tai. Tôm n�c l�, ��c bi�t là tôm sú, là m�t hàng nuôi ch� y�u � t�t c� các t#nh ven bi�n và m�t s� t#nh trong ��t li�n có ngu�n n�c l� nh )�ng Nai và Long An. Ngoài nh�ng vùng có thu� tri�u, tôm n�c l� còn ��c nuôi � nh�ng khu v�c ��c c�i t�o l�i t� ��m lách, ��ng mu�i, ��t b+ hoang, bãi cát và cánh ��ng lúa n�ng su�t kém. Xác /nh quy ho�ch s�n xu3t và phát tri(n Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía Nam )�ng b%ng sông C'u Long ��c coi là khu v�c quan tr�ng nh�t cho vi�c phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam, xét c� v� m�t di�n tích có s5n phù h�p v�i ngh� nuôi tr�ng thu� s�n ln s�n ph�m thu� s�n, ��c bi�t là nuôi tôm. Theo ông Niên (2004), ��ng b%ng sông C'u Long tr� thành khu v�c

Page 60: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 54

nuôi tôm l�n nh�t c� n�c là do l�i th� v� khí h&u nhi�t ��i, �i�u ki�n sinh thái và ti�m n�ng c�a vùng (n�c l� và �i�u ki�n ��t tr�ng). Tu0 theo �i�u ki�n sinh thái t� nhiên và �i�u ki�n kinh t� - xã h�i, m i t#nh ��u xây d�ng h� th�ng nuôi tôm khác nhau cho mình. Nhìn chung, có ba h� th�ng nuôi tôm ��c phát tri�n � ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long �ó là, h� th�ng nuôi tôm qu�ng canh c�i ti�n, bán thâm canh và thâm canh. - H thng qu�ng canh c�i ti�n bao g�m:

• K�t h�p tr�ng r�ng ng&p m�n và nuôi tôm: t�n t�i � t�ng t#nh ven bi�n, nhng ph! bi�n h�n c� là � Cà Mau, B�n Tre và Kiên Giang

• Luân canh tôm-lúa, hình th�c này th ng có � B�n Tre, Sóc Tr�ng, B�c Liêu, Cà Mau, Trà Vinh và Kiên Giang, ��c bi�t t� n�m 2000, và

• Nuôi tôm qu�ng canh c�i ti�n, ch# có th� th�y � các t#nh ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long.

- H thng bán thâm canh t�n t�i � B�c Liêu, Sóc Tr�ng, Trà Vinh và B�n Tre và � m�t s� n�i thu�c khu v�c ven bi�n t#nh Long An và Ti�n Giang. - H thng thâm canh phát tri�n m�nh � các t#nh B�c Liêu, Sóc Tr�ng, Trà Vinh và B�n Tre.

Có th� th�y trong B�ng 12 t!ng di�n tích nuôi di�n tích m�t n�c l� dùng �� nuôi trong n�m 2005 l�n h�n di�n tích d� ki�n (604.479 so v�i 562.650 hecta. Vùng ven bi�n phía B"c và ��ng b%ng sông C'u Long là ví d( v� hai khu v�c có di�n tích nuôi hi�n nay r�ng h�n di�n tích m(c tiêu �� ra n�m 2002. Nguyên nhân là do hi�u qu� v� m�t kinh t� c�a ngh� nuôi tôm góp ph�n vào vi�c c�i thi�n � i s�ng. Nh�ng khu v�c này có tri�n v�ng nuôi cao và có c� s� h� t�ng v�ng �� phát tri�n ngh� nuôi tôm. Tuy nhiên, vùng ven bi�n mi�n trung là vùng ��t nghèo c�a Vi�t Nam có nhi�u khó kh�n trong vi�c phát tri�n ngh� nuôi tôm. D�ch b�nh v� tôm lan truy�n trong vùng này trong n�m nay c$ng là nguyên nhân c�n tr� s� phát tri�n nuôi tôm ch&m l�i.

B�ng 12 Di�n tích nuôi tôm n�c l� n�m 2005 và m(c tiêu k� ho�ch

Vùng/t2nh ��n v/ 2005 M)c tiêu k� ho�ch (2010)

C� n��c Hecta 604.479 562.650

Qu�ng canh c�i ti�n Hecta - 399.250

Bán thâm canh - 86.400

Thâm canh - 77.000

Các t2nh ven bi(n phía B+c Hecta 37.321 32.917

Qu�ng canh c�i ti�n Hecta - 16.250

Bán thâm canh Hecta - 10.667

Thâm canh Hecta - 6.000

Các t2nh ven bi(n B+c Trung b� Hecta 17.622 18.083

Page 61: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 55

Qu�ng canh c�i ti�n Hecta - 3.750

Bán thâm canh Hecta - 5.333

Thâm canh Hecta - 9.000

Các t2nh ven bi(n Nam Trung b� Hecta 14.391 19.583

Qu�ng canh c�i ti�n Hecta - 4250

Bán thâm canh Hecta - 5.333

Thâm canh Hecta - 10.000

Các t2nh phía Nam Hecta 535.145 492.067

Qu�ng canh c�i ti�n Hecta - 375.000

Bán thâm canh Hecta - 65.067

Thâm canh Hecta - 52.00

Thi�t k� h� th ng nuôi và ho�t �ng s�n xu3t Nuôi tôm ven bin � các t#nh phía Nam , ��ng b%ng sông C'u Long, h� th�ng nuôi tôm ��c thi�t k� theo h� th�ng nuôi riêng. Nói chung, có 2 h� th�ng nuôi tôm ch� y�u ��c thi�t k� nh hình d�i �ây:

(i) r�ng ng&p m�n và h� th�ng nuôi luân canh tôm – lúa k�t h�p

Tr�i nuôi k�t h�p r�ng ng&p m�n-tôm Tr�i luân canh tôm - lúa

Plat form

Nursery

Page 62: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 56

(ii) H� th�ng nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh

Ao nuôi tôm bán thâm canh/thâm canh

Nh�ng h� th�ng khác khác nhau s- có k* thu&t nuôi tôm (��u vào) và s�n l�ng là khác nhau. M�t s� ��c �i�m ch� y�u c�a m i h� th�ng nuôi nh sau (Tu�n và ��ng nghi�p, 1996, B� Thu� s�n, 1999-2003, và ngu�n khác):

(1) Các h thng qu�ng canh c�i ti�n phát tri�n ph! bi�n � ��ng b%ng sông C'u Long d�i nhi�u hình th�c khác nhau. H� th�ng này chi�m 75% t!ng di�n tích nuôi tôm và 66% s�n l�ng thu� s�n c�a ��ng b%ng sông C'u Long (Ph�ng và ��ng nghi�p, 2004). H� th�ng này không c�n th� ho�c ch# c�n th� tôm gi�ng nhân t�o � m&t �� th�p (d�i 5/m2). Th�c �n t� nhiên ho�c/và th�c �n b! sung th ng ��c b! sung vào ��m nuôi. S�n l�ng tôm trung bình m i v( kho�ng 0,3 ��n 0,87 t�n/hecta (Sinh và ��ng nghi�p, 2004).

(2) H thng bán thâm canh ��c áp d(ng t� ��u nh�ng n�m 1990 � ��ng b%ng sông C'u Long. H� th�ng nuôi này có m&t �� th� gi�ng cao h�n (5-15 con gi�ng/m2), th�c �n viên t!ng h�p ��c b! sung trong quá trình nuôi, quá trình thay n�c ��c ki�m soát, h�u h�t dùng b%ng máy b�m, �ôi khi dùng s(c khí. S�n l�ng tôm trung bình m i v( m�t hecta trong kho�ng t� 1,2 ��n 2,65 t�n (Sinh, 2004).

(3) H thng nuôi thâm canh hi�n �ang phát tri�n � ��ng b%ng sông C'u Long. Tôm gi�ng PL15 ��c th� v�i m&t �� dày (20-40 con gi�ng/m2), vi�c ki�m soát môi tr ng n�c ch�t ch- bao g�m thay n�c và ch�a tr� b�nh, cung c�p th�c �n và s' d(ng s(c khí. S�n l�ng tôm trung bình m i v( m�t hecta thay �!i t� 2,5 ��n 5,0 t�n, m�t s� tr�i lên t�i 7-10 t�n.

Trong các h� th�ng nuôi tôm, h� th�ng nuôi qu�ng canh c�i ti�n ��c coi là ít có tác ��ng x�u ��n môi tr ng. Ng�c l�i, h� th�ng bán thâm canh và thâm canh có góp ph�n tác ��ng x�u ��n môi tr ng n�c.

Tu0 theo h� th�ng nuôi, vi�c s' d(ng ��t c$ng � các m�c �� khác nhau (B�ng 13)

B�ng 13 Thi�t k� nuôi tôm �i�n hình c�a các t#nh phía Nam

Di�n tích 3t s7 d)ng/hecta Thâm canh Bán thâm canh Qu�ng canh c�i ti�n

T!ng di�n tích tr�i (ha) 1-2 2-4 2-6

Di�n tích nuôi (%) 70-75 80-85 90

Page 63: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 57

Ao x' lý n�c vào (%) 20-25 10-15 0

Ao x' lý n�c ra (%) 0 0 0

Di�n tích ao l"ng (%) 0 0 0

T!ng chi phí s�n xu�t c�a h� th�ng nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh l�n l�t �c kho�ng 50-70 tri�u ��ng và 90-110 tri�u ��ng cho m i v( m�t hecta. Chi phí s�n xu�t c�a h� th�ng nuôi bán thâm canh th�p h�n nhi�u so v�i h� th�ng nuôi thâm canh, kho�ng t� 10 – 30 tri�u ��ng/v(/hecta (Sinh và ��ng nghi�p 2006).

D�i �ây là chi phí d� toán cho m�t s� ��u vào ch� y�u c�a nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh � hai t#nh Sóc Tr�ng và B�c Liêu n�m 2005 (Vi�t 2006 & D$ng 2006) (B�ng 14).

B�ng 14 Các y�u t� ��u vào ch� y�u cho nuôi tôm � các t#nh phía Nam

��u vào/ ha Bán thâm canh Thâm canh

Tôm gi�ng (Tri�u ��ng /hecta/v() 4,8 11,9

Th�c �n (Tri�u ��ng/hecta/v() 18,7 61

D�u/x�ng (Tri�u ��ng/hecta/v() 2,5 4,8

Hoá ch�t (Tri�u ��ng/hecta/v() 6,3 20,3

Chi phí b�o d.ng (Tri�u ��ng/hecta/v() 4,0 5,3

Sóc Tr�ng

Lao ��ng (Tri�u ��ng/hecta/v() 2,0 4,2

Tôm gi�ng (Tri�u ��ng ha/v() 4 9,8

Th�c �n (��ng ha/v() 9,6 10,4

D�u/x�ng (��ng hecta /v() 2,5 3,3

Hoá ch�t (Tri�u ��ng hecta / v() 12,3

Chi phí b�o d.ng

B�c Liêu

Lao ��ng (Tri�u ��ng /hecta/v() 5,9

S�n l�ng tôm và kích c. �i�n hình c�a tôm th�ng ph�m là khác nhau � m i h� th�ng nuôi (B�ng 15):

B�ng 15 )�u ra nuôi tôm � các t#nh phía Nam

��u ra m;i ha ��n v/ Thâm canh Bán thâm canh Qu�ng canh c�i ti�n

S�n l�ng tôm T�n/hecta/v( 2,5 – 5 1,2 – 2,5 0,3 – 0,7

Kích c. thu ho�ch �i�n hình

Con/kg 40 40 20-30

Giá ��u b *000 ��ng/kg 80 80 110

Ho�t ��ng qu�n lý và nh�ng r�i ro c$ng ��c tóm t"t trong b�ng d�i �ây:

Page 64: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 58

B�ng 16 Các thông s� ho�t ��ng s�n xu�t chính c�a nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh � Sóc Tr�ng d�a vào d� li�u n�m 2005 (Vi�t 2006)

S�N L�<NG ��n v/ Thâm canh Bán thâm canh Nuôi tôm sú S� v( m i n�m s� l��ng/n�m 2,0 2,0 S� l�n th� gi�ng m i n�m s� l��ng/n�m 2,0 2,0 C. gi�ng c$ PL 15 15 T!ng s� gi�ng ��c th� m i n�m Con gi�ng/n�m/ha 800.000 400.000 M&t �� th� m i n�m PL/m2/n�m 114 50 S�n l�ng m i n�m kg/n�m 6.000 3.800 Kích c. trung bình khi thu ho�ch s� l��ng/kg 40 40 T# l� s�ng % 30,0 38,0

Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía B%c Thông th ng, các h� th�ng thâm canh và bán thâm canh � nh�ng khu v�c phát tri�n thu&n l�i có ao l"ng và ao x' lý ngu�n n�c dn vào cho m�t nhóm các tr�i nuôi. Kho�ng 30% t!ng di�n tích ��c s' d(ng làm ao l"ng và ao x' lý n�c � các h� th�ng thâm canh và bán thâm canh. Các tr�i qu�ng canh không có di�n tích ao l"ng và ao x' lý n�c mà n�c ��c c�p tr�c ti�p t� bi�n vào qua các ��t thu� tri�u và n�c th�i c$ng tr�c ti�p ch�y ra bi�n.

B�ng 17 Thi�t k� �i�n hình cho nuôi tôm � các t#nh phía B"c

Di�n tích 3t s7 d)ng/ha

Thâm canh Bán thâm canh Qu�ng canh

T!ng di�n tích tr�i nuôi 100% 100% 100%

Di�n tích nuôi 60% 60% 85%

Ao x' lý n�c vào 15% 15% 0%

Ao x' lý n�c ra 15% 15% 0%

Di�n tích ao l"ng và b 10% 10% 15%

Hình 4 Minh ho� thi�t k� �i�n hình c�a các h� th�ng nuôi tôm thâm canh, bán thâm canh và qu�ng canh � mi�n B"c Vi�t Nam

Page 65: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 59

H� th�ng thâm canh H� th�ng bán thâm canh H� th�ng qu�ng canh ��u vào chính-n��c

Nuôi tôm ven bin � các t#nh phía Nam

Các h� th�ng nuôi tôm th ng s' d(ng di�n tích m�t n�c l� ven bi�n c�a ��ng b%ng sông C'u Long. H� th�ng nuôi tôm qu�ng canh c�i ti�n s' d(ng tr�c ti�p n�c l� t� sông ho�c kênh r�ch xung quanh các tr�i. Vi�c thay n�c ��c th�c hi�n sau 1,5 tháng th� (th i k0 ��u c�a v(). Sau �ó, n�c trong tr�i ��c thay 2 l�n m i tháng vào lúc có n�c thu� tri�u trong tháng. )�i v�i h� th�ng nuôi này, các kênh c�p và thoát n�c th ng ��c k�t h�p làm m�t. Riêng ��i v�i các h� th�ng nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh, n�c l� th ng ��c b�m tr�c ti�p t� các con sông và kênh m�ng vào ao l"ng/x' lý tr�c khi ��c dùng cho nuôi tôm. N�c t� ao l"ng/x' lý ��c dùng �� thay n�c trong ao tôm trong su�t mùa v(. Tuy nhiên, n�c th�i th ng ch�y th8ng ra sông và kênh m ng mà không qua x' lý. )i�u này là m�t trong nh�ng v�n �� �áng lo ng�i v� ô nhi�m môi tr ng. Bên c�nh �ó, m�t �i�m n�a c$ng c�n ��c xem nh vi�c t� gây ô nhi�m �ó là các kênh c�p và thoát n�c không ��t tiêu chu�n ho�c không ��c nâng c�p cho phù h�p v�i các h� th�ng nuôi bán thâm canh và thâm canh, trong khi c� ch� thu� tri�u là lên xu�ng m�t n'a là b�t quy lu&t, ch8ng h�n nh khi tri�u c ng là hai l�n trong ngày. )i�u này làm cho n�c ch�y t� khu v�c tr�i tôm ra không hoà ra ��c vào n�c ven bi�n. )�c bi�t trong tr ng h�p tôm b� nhi�m b�nh hàng lo�t thì s� lây nhi�m là h&u qu� khó tránh kh+i trong khu v�c nuôi tôm.

��u vào chính-cung c3p gi ng Nuôi tôm � các t#nh phía Nam Di�n tích nuôi cùng v�i m�c �� thâm canh t�ng lên �ã dn ��n s� ph( thu�c ngày càng l�n vào ngu�n cung c�p gi�ng nhân t�o t� tr�i gi�ng. H�u h�t các tr�i gi�ng n%m � các t#nh mi�n Trung t� )à N5ng ��n Bà R�a – V$ng Tàu. Khu v�c này chi�m kho�ng 70% t!ng s� c� s� s�n xu�t tôm gi�ng � Vi�t Nam. 20 - 25% l�i n%m � ��ng b%ng sông C'u Long và ph�n còn l�i � mi�n B"c. Do có kho�ng 70% t!ng di�n tích nuôi tôm là � ��ng b%ng sông C'u Long nên vi�c mua bán con gi�ng gi�a các t#nh v�t quá 15 t# con gi�ng PL15 trong n�m 2000. R�i ro chính trong ho�t ��ng th�ng m�i này là vi�c d�ch chuy�n và phát tán m�m b�nh gi�a các t#nh. Hi�n nay kho�ng 65-75% t!ng s� con gi�ng ��c s' d(ng � ��ng b%ng sông C'u Long có xu�t x� t� các t#nh mi�n Trung (Sinh và ��ng nghi�p, 2006). Các t#nh ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long t�o ra kho�ng 7 t# con

N��c vào

Ao l"ng n�c vào

Ao l"ng n�c ra

N��c ra

Ao l"ng n�c ra

Ao l"ng n�c vào

Page 66: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 60

gi�ng hàng n�m. 900 tr�i gi�ng tôm � t#nh Cà Mau ��c xem nh vùng s�n xu�t gi�ng l�n nh�t, cung c�p kho�ng 4,1 t# con gi�ng m i n�m (Ph�ng và ��ng nghi�p, 2006). M�c dù có s� gia t�ng �áng k� v� s� l�ng tr�i gi�ng � Vi�t Nam và ��ng b%ng sông C'u Long trong nh�ng n�m g�n �ây nhng s�n l�ng tôm gi�ng hi�n nay cha �áp �ng ��c nhu c�u xét v� m�t s� l�ng và ch�t l�ng cho ngh� nuôi tôm (Hình 5&Hình 6).

Hình 5 Phát tri�n �ng tôm � Vi�t Nam và ��ng b%ng sông C'u Long, 2004 (Ph�ng và ��ng nghi�p. 2004)

Hình 6 S� l�ng tôm gi�ng � Vi�t Nam và ��ng b%ng sông C'u Long, 2004 (Ph�ng và ��ng nghi�p. 2004)

Theo Trung tâm Khuy�n ng Qu�c gia (2003-2004), ch�ng trình s�n xu�t gi�ng cho nuôi tr�ng thu� s�n ��n n�m 2010 �ã ��c �� trình vào tháng 7 n�m 2004. K� ho�ch ��t ra là s- có 35 t# tôm gi�ng. V�i d� báo là nhu c�u tôm gi�ng s- t�ng, kh� n�ng cung c�p �� tôm b� m3 �ã và �ang tr� thành m�t khó kh�n trong vi�c phát tri�n các tr�i gi�ng. Hi�n t�i, t�t c� các tr�i gi�ng � Vi�t Nam vn hoàn toàn d�a vào tôm b� m3 trong t� nhiên. Mi�n Trung Vi�t Nam n!i ti�ng là n�i có ngu�n tôm sú m3 th ng ��c ng dân �ánh b"t theo ��t hàng c�a các tr�i gi�ng. Nhu c�u v� tôm m3 �ánh b"t trong t� nhiên t�ng lên �ang t�o nên áp l�c l�n ��i v�i tr� l�ng tôm b� m3 trong t� nhiên. Theo Ph�ng và ��ng nghi�p (2006), tôm b� m3 h�u nh ��c �ánh b"t xa b b%ng l�i vét. Tuy nhiên, ngu�n tôm b� m3 này ngày càng tr� nên khan hi�m. Ch# t� vài n�m tr� l�i �ây, kho�ng 11% t!ng s� tr�i gi�ng c�a t#nh Cà Mau s' d(ng ngu�n tôm b� m3 t� các h� nuôi tôm. Nhu c�u v� tôm b� m3 t�ng lên hàng n�m dn ��n giá tôm b� m3 c$ng t�ng lên � ��ng b%ng sông C'u Long. Theo ông Sinh (2004), giá trung bình c�a tôm m3 �ã t�ng �áng k� t� kho�ng 100.000 ��ng m�t con tôm m3 vào cu�i nh�ng n�m 1980 lên 2-3 tri�u ��ng vào cu�i nh�ng n�m 1990 và hi�n nay lên t�i 5-6 tri�u ��ng m�t con. M�t con tôm b� m3 có th� ��c s' d(ng �� gây gi�ng t� 2-6 l�n r�i m�i lo�i b+ (Sinh, 2002). Ch�t l�ng tôm gi�ng th�p và nhu c�u mang tính th i v( cao là v�n �� quan tr�ng nh�t hi�n nay ��i v�i ng i nuôi tôm.

Nuôi tôm � các t#nh phía B%c

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1986 1995 1998 2000 2002

Shrimp hatchery development

Vietnam No. hatcheries

Mekong Delta No.hatcheries

S� phát tri(n c�a các tr�i gi ng tôm

S l��ng các tr�i gi ng � Vi�t Nam

S l��ng các tr�i gi ng � �BSCL

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1986 1990 1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Quantity of shrimp seed

Vietnam No. PL (mil)

Mekong Delta No. PL (mil)

Mekong Delta Imported

S l��ng tôm gi ng

C� n�c (tri�u con)

)BSCL (tri�u con)

Nh&p kh�u c�a )BSCL (tri�u con)

Page 67: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 61

M&t �� th� c�a các h� th�ng khác nhau c$ng có s� khác bi�t. H� th�ng thâm canh có m&t �� th� trong kho�ng 15 ��n 25 con/m2, m&t �� th� c�a h� th�ng bán thâm canh là t� 10-15 con/m2 và m&t �� th� c�a h� th�ng qu�ng canh m� r�ng th�p h�n nhi�u, t� 4 ��n 7 con/m2.

L�ng th�c �n cung c�p cho nuôi tôm thâm canh trung bình là 5,5 t�n m�t hecta m�t n�m. H� th�ng bán thâm canh và thâm canh ��u t l�ng th�c �n t� 3,5 và 0,6 t�n cho m�t hecta m�t n�m. Chi phí nhiên li�u c�a h� th�ng thâm canh cao h�n m�t nhi�u so v�i h� th�ng bán thâm canh và qu�ng canh. )�i v�i h� th�ng thâm canh, n�ng l�ng không ch# s' d(ng cho chi�u sáng và b�m mà còn cho c� s(c khí. H� th�ng bán thâm canh và qu�ng canh ch# s' d(ng n�ng l�ng ho�c d�u �� chi�u sáng và b�m n�c. Chi phí nhiên li�u dùng cho các h� th�ng thâm canh, bán thâm canh và qu�ng canh trung bình l�n l�t là 6,2 và 1,5 t# ��ng m�t hecta

��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n

Nuôi tôm � các t#nh phía Nam

Kh�o sát g�n �ây cho th�y có 30 c� s� s�n xu�t th�c �n liên doanh gi�a Vi�t Nam v�i các công ty n�c ngoài cung c�p kho�ng 500.000 t�n th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n trong n�m 2000. Trong n�m 2001 con s� này là 40 c� s� s�n xu�t th�c �n và 85.000 t�n, chi�m 55% t!ng nhu c�u v� th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n. )� �áp �ng nhu c�u th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n, kho�ng 40.000 t�n th�c �n c$ng �ã ��c nh&p kh�u t� Thái Lan, H�ng Kông và )ài Loan. Ph�n còn l�i là t� các n�i cung �ng không rõ ngu�n g�c và không ��ng ký (Sinh.2004). S� li�u không chính th�c cho th�y có kho�ng 120 lo�i th�c �n ��c mua bán trên th� tr ng trong n�m 2003 nhng ch# kho�ng 70 lo�i ��c ki�m tra, ��ng ký và ��c phép mua bán (MOFI 2003). )�n cu�i n�m 2003, có 15 doanh nghi�p l�n và 20-30 doanh nghi�p v�a và nh+ tham gia vào s�n xu�t và kinh doanh th�c �n thu� s�n � Vi�t Nam v�i t!ng n�ng su�t là 250.000 t�n th�c �n cho tôm và 100.000 t�n cho cá m i n�m. Nhu c�u v� th�c �n ��c d� �oán là 300.000 trong n�m 2004. )� ��t ��c các m(c tiêu qu�c gia v� ��m cho nhân dân ��n n�m 2010, c�n có kho�ng 0,5-1 tri�u t�n th�c �n thu� s�n m i n�m.

Chi phí v� th�c �n cho nuôi tôm � Vi�t Nam ti�p t(c cao h�n so v�i Thái Lan (0,9 �ôla/kg so v�i 0,75 �ôla/kg). T!ng s� th�c �n s' d(ng cho tôm � Vi�t Nam �c tính kho�ng 13.000 t�n n�m 2002 và s�n l�ng cá t�p dùng cho thu� s�n kho�ng 5.000 t�n m i n�m. , ��ng b%ng sông C'u Long, ng i nuôi tôm �ã dùng th�c �n công nghi�p (d�ng viên) c�a các công ty liên doanh v�i Vi�t Nam. Ch�t l�ng c�a th�c �n cho tôm ph( thu�c vào nhà s�n xu�t. Nhìn chung, hàm l�ng th�c �n bao g�m 35-40% ��m, 5-7% axit béo, 9-11% n�c và các vitamin và khoáng ch�t. Giá c� c�a th�c �n bi�n ��ng t� 16.000 ��n 19.000 ��ng/kg tu0 theo ch�t l�ng th�c �n.

)� qu�n lý t�t ngh� nuôi tôm, v� m�t qu�n lý môi tr ng và gi�m chi phí s�n xu�t, qu�n lý th�c �n cho nuôi tôm ��c xem là k* thu&t quan tr�ng nh�t ��i v�i nuôi tôm có hi�u qu� � ��ng b%ng sông C'u Long vì chi phí cho th�c �n chi�m kho�ng 60% t!ng chi phí nuôi tôm. )i�u �ó ��c bi�u hi�n qua FCR (T# l� chuy�n hoá th�c �n) trong h� th�ng nuôi tôm. )�i v�i các h� th�ng nuôi bán thâm canh và thâm canh, FCR trung bình c�a các tr�i tôm bi�n �!i t� 1,7 ��n 2 (ph+ng v�n không chính th�c). Nuôi tôm ven bin � các t#nh phía B%c B�ng d�i �ây mô t� các ��u vào ch� y�u ��i v�i nuôi tôm � phía B"c, bao g�m vi�c s' d(ng gi�ng, th�c �n, hoá ch�t và lao ��ng.

Page 68: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 62

B�ng 18 )�u vào chính cho nuôi tôm

��u vào m;i hecta ��n v/ Thâm canh Bán thâm canh Qu�ng canh

Tôm sú gi�ng PL15/hecta/n�m (.000.) 150-250 100-150 40-70

Th�c �n Kg/hecta/n�m 5.500 3.500 600

Nhiên li�u Tri�u ��ng/hecta/n�m 6 2 1,5

Hoá ch�t Tri�u ��ng/hecta/n�m 6-8 5-6 3-4

Chi phí b�o d.ng Tri�u ��ng/hecta/n�m 5-7 4-5 2-3

S� lao ��ng Ngày công/hecta/n�m 450-500 250-300 150-200

Chi phí (thuê lao ��ng) Tri�u ��ng/hecta/n�m 5 2.5 0,5 S7 d)ng các �u vào/ngu�n l�c khác Nuôi tôm ven bin � các t#nh phía Nam Liên quan ��n hoá ch�t/thu�c thú y s' d(ng cho nuôi tr�ng thu� s�n, theo NAFIQAVED (2003), có 1.361 ��n ��ng ký s�n xu�t và 199 ��ng ký nh&p kh�u hoá ch�t/thu�c thú y dùng cho nuôi tr�ng thu� s�n. Trong s� này, 340 s�n ph�m có kháng sinh (304 s�n xu�t � Vi�t Nam và 34 nh&p kh�u). Hoá ch�t/thu�c thú y ��c nh&p kh�u �ã t�ng r�t nhanh t� 146 t�n và 3.500 lít n�m 2001 lên ��n 123.000 t�n và 200.000 lít n�m 2003. M�c dù �ã có Ngh� ��nh s� 18/202/Q)-BTS do B� Thu� s�n ban hành ngày 3/6/2003 (2003) v� th� t(c ki�m tra và th' nghi�m gi�ng, th�c �n và hoá ch�t/thu�c thú y s' d(ng cho nuôi tr�ng thu� s�n, tính ��n h�t n�m 2003 ch# m�i có 53 s�n ph�m ��c báo cáo.

Trong quá trình nuôi tôm, hoá ch�t/thu�c thú y ��c s' d(ng cho nuôi tôm có liên quan t�i các v�n �� v� môi tr ng và s� an toàn v� sinh c�a s�n ph�m tôm. )�c bi�t ��i v�i các h� th�ng bán thâm canh và thâm canh � ��ng b%ng sông C'u Long, chi phí cho hoá ch�t/thu�c thú y th ng chi�m kho�ng 14-15% t!ng chi phí nuôi tôm. Các nghiên c�u c�a Trinh (2004), Nga (2004) và Tu�n (2004) cho th�y có vi�c s' d(ng hoá ch�t/thu�c thú y cho nuôi tr�ng thu� s�n có xu h�ng t�ng lên, ��c bi�t ��i v�i nuôi tôm thâm canh d�c theo ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long.

Nuôi tôm sinh thái có th� là m�t u �i�m khác giúp gi�i quy�t các v�n �� th� tr ng liên quan ��n s� thích c�a khách hàng và gi�m nh�ng r�i ro do hoá ch�t/thu�c thú y gây nên.

Các y�u t� ��u vào khác cho nuôi tôm trong h� th�ng nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long ch8ng h�n nh chi phí cho d�u ch�y gu�ng n�c, thi�t b� (gu�ng quay), nhân công và lãi su�t ngân hàng chi�m kho�ng 10% t!ng chi phí nuôi tôm.

Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía B%c Các chi phí v� hoá ch�t và b�o d.ng chi�m t# l� không l�n trong t!ng chi phí c�a các tr�i nuôi tôm. Chi phí cho hoá ch�t s' d(ng cho thâm canh, bán thâm canh và qu�ng canh là 6-8, 5-6 và 3-4 tri�u ��ng m i n�m. Chi phí b�o d.ng kho�ng 2 ��n 7 tri�u ��ng m�t hecta.

Nhân công cho h� th�ng thâm canh là kho�ng 450 ��n 500 ngày công cho m�t hecta bao g�m lao ��ng c�a gia �ình và lao ��ng làm thuê. Chi phí thuê lao ��ng c�a m�t tr�i thâm canh kho�ng 5 tri�u ��ng m�t hecta. S� ngày công trên m i hecta c�a h� th�ng bán thâm canh là t� 250 ��n 300 và chi phí thuê nhân công là 2,5 tri�u ��ng. Tr�i qu�ng canh s' d(ng 150 ��n 200 ngày công trên m i hecta cho nuôi tôm v�i ch� y�u là lao ��ng c�a gia �ình và ch# tr� 0,5 tri�u ��ng �� thuê lao ��ng.

Page 69: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 63

Nh.ng r�i ro

Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía Nam B�nh tôm �ang là v�n �� l�n nh�t � ��ng b%ng sông C'u Long, và 61.5% ng i nuôi tôm làm �n thua l trong n�m 2005 (Sinh và ��ng nghi�p, 2006). Hi�n nay, tôm �ang là m�t hàng thu� s�n quan tr�ng nh�t, ��c bi�t là � các t#nh ven bi�n; tuy nhiên, �ây c$ng là ho�t ��ng có m�c r�i ro cao nh�t.

Thông tin và s� li�u th�ng kê cho th�y trung bình 36% trong n�m 2001 và 56,2% trong n�m 2002 t!ng di�n tích nuôi tôm c�a Vi�t Nam b� �nh h�ng c�a nhi�u lo�i d�ch b�nh khác nhau. Trong n�m 2003 có kho�ng 36% (156.841 hecta) t!ng di�n tích nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long ch�u l . Trung bình, kho�ng 25-30% s� ng i nuôi tôm � Vi�t Nam ch�u l ròng hàng n�m (Sinh, 2004). H� th�ng Lúa-Tôm ��c xem là m�t h� th�ng phù h�p ��i v�i m�t s� t#nh nuôi tôm là ch� y�u � ��ng b%ng sông C'u Long, tuy nhiên, h� th�ng này d ng nh �ôi lúc ph�i ��i m�t v�i thua l .

S� nông dân nuôi tôm thua l � t#nh Sóc Tr�ng t�ng lên ��n 58% trong n�m 2002 khi nhi�u ng i trong s� h� không tr�ng lúa n�a. N�m 2003, con s� ng i thua l là 28,1%, do áp d(ng m�t s� c�i ti�n trong luân canh lúa-tôm và qu�n lý ngu�n n�c. Theo S� Thu� s�n Sóc Tr�ng (2004), t# l� các h� nuôi tôm làm �n thua l là 48% � huy�n M* Xuyên và 47 % � huy�n V/nh Châu trong n�m 2003 (S� Thu� s�n Sóc Tr�ng, 2005a). B�nh ��m tr"ng �ang là v�n �� nghiêm tr�ng nh�t ��i v�i ngh� nuôi tôm v�i 60-70% ao tôm b� nhi�m b�nh. X�p x# 21.322 hecta (43,6% t!ng di�n tích nuôi tôm) b� th�t thu trong n�m 2004 (S� Thu� s�n Sóc Tr�ng, 2005b). , t#nh B�c Liêu, ng i nuôi tôm c$ng ph�i ��i m�t v�i v�n �� d�ch b�nh tôm. N�m 2005, s� h� b� các tri�u ch�ng b�nh vàng ��u là 5,2% và b�nh ��m tr"ng là 68,7%(D$ng, 2006)

B�ng 19 Phân tích �� nh�y c�a nuôi tôm thâm canh t�i Sóc Tr�ng 2006 v�i các k�ch b�n tác ��ng bên ngoài khác nhau. Ph�n ��u c�a b�ng minh h�a tác ��ng duy nh�t c�a y�u tô bên ngoài ��n l�i nhu&n ròng hàng n�m thí d( nh gi�m giá ��u b , t�ng chi phí th�c �n và d�u. Ph�n th� hai c�a b�ng minh ho� 3 k�ch b�n v�i nhi�u tác ��ng khác nhau

Các k/ch b�n v�i m�t tác �ng bên ngoài duy nh3t Giá �u b� C� s� 2006 Gi�m 20% Gi�m 30% Gi�m 40% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 236.940 140.940 92.940 44.940

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -41% -61% -81% Giá th�c 'n C� s� 2006 T'ng 20% T'ng 40% T'ng 60% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 236.940 212.540 188.140 163.740

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -10% -21% -31% Giá d�u C� s� 2006 t'ng 20% t'ng 50% t'ng 100% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 236.940 235.020 232.140 227.340

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -1% -2% -4% Các k/ch b�n v�i nhi!u tác �ng bên ngoài cùng lúc FGV -20% FGV -30% FGV -40% D�u +50% D�u +50% D�u +50% C� s� 2006 Giá th�c 'n Giá th�c 'n Giá th�c 'n ��n v/

Page 70: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 64

+20% +40% +60% L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 236.940 111.740 39.340 -33.060

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -53% -83% -114%

B�ng 20 Phân tích �� nh�y c�a nuôi tôm bán thâm canh t�i Sóc Tr�ng 2006 v�i các k�ch b�n tác ��ng bên ngoài khác nhau. Ph�n ��u c�a b�ng minh h�a tác ��ng duy nh�t c�a y�u tô bên ngoài ��n l�i nhu&n ròng hàng n�m thí d( nh gi�m giá ��u b , t�ng chi phí th�c �n và d�u. Ph�n th� hai c�a b�ng minh ho� 3 k�ch b�n v�i nhi�u tác ��ng khác nhau

Các k/ch b�n v�i m�t tác �ng bên ngoài duy nh3t Giá �u b� C� s� 2006 Gi�m 20% Gi�m 30% Gi�m 40% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 209.340 148.540 118.140 87.740

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -29% -44% -58% Giá th�c 'n C� s� 2006 T'ng 20% T'ng 40% T'ng 60% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 209.340 201.860 194.380 186.900

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -4% -7% -11% Giá d�u C� s� 2006 t'ng 20% t'ng 50% t'ng 100% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 209.340 208.340 206.840 204.340

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP 0% -1% -2% Các k/ch b�n v�i nhi!u tác �ng bên ngoài cùng lúc FGV -20% FGV -30% FGV -40% D�u +50% D�u +50% D�u +50%

C� s� 2006 Giá th�c 'n

+20% Giá th�c 'n

+40% Giá th�c 'n

+60% ��n v/ L�i nhu n ròng hàng n�m (ANP) 209.340 141.060 103.180 65.300

*'000 ��ng/ha/n�m

T� l ph�n tr�m tác ��ng ��n ANP -33% -51% -69%

Vi�c xây d�ng nh�ng k�ch b�n trong �ó FGV gi�m xu�ng trong khi chi phí th�c �n và x�ng d�u t�ng rõ ràng ch# ra r%ng ho�t ��ng bán thâm canh là linh ho�t h�n nhi�u so v�i thâm canh (xem B�ng 20). Trong k�ch b�n x�u nh�t, h� th�ng nuôi thâm canh không có tính kinh t� b%ng h� th�ng nuôi bán thâm canh vì h� th�ng bán thâm canh vn cho l�i nhu&n ròng hàng n�m là 65 tri�u ��ng/hecta/n�m. Ng i ta hy v�ng r%ng FGV s- ti�p t(c gi�m trong nh�ng n�m ti�p theo và nh v&y vi�c s' d(ng y�u t� ��u vào hi�u qu� h�n là r�t c�n thi�t �� h� th�ng s�n xu�t ti�p t(c có lãi.

Cá t�p vn là thành ph�n ch� y�u cung c�p ��m trong th�c �n ch� bi�n theo công th�c và n�u nhu c�u cao c�a th� gi�i v� s�n ph�m ��m t� cá vn cao và áp l�c lên ngu�n d� tr� trong t� nhiên c$ng t�ng lên thì giá cá t�p s- t�ng. )i�u này dn ��n chi phí cho th�c �n cao h�n tr� khi tìm ��c nh�ng s�n ph�m thay th� ��m d�a trên b�t cá. )ây rõ ràng là m�t l/nh v�c c�n t&p trung nghiên c�u trong nh�ng n�m t�i.

Trong khi s� li�u trên ch# ra r%ng c� nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh là công vi�c kinh doanh mang l�i nhi�u l�i nhu&n thì c�n ph�i nói thêm r%ng 50% tr�i nuôi � Sóc Tr�ng (t#nh có s� li�u g�c)

Page 71: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 65

làm �n thua l trong n�m 2005. Nguyên nhân ch� y�u liên quan ��n d�ch b�nh bùng phát. Thông �i�p �a ra �ây là c� hai lo�i hình kinh doanh này ��u có r�i ro cao và không nên áp d(ng ��i v�i nh�ng h� có ít v�n. C�n lu ý r%ng h� th�ng bán thâm canh vn s- t�o ra l�i nhu&n ròng c�a n�m ngay c� trong tr ng h�p v( th� hai th�t bát. V�i h� th�ng thâm canh, �i�u này là không th�.

Có th� k�t lu&n r%ng nuôi tôm � các t#nh phía Nam ��c ti�n hành mà không áp d(ng các th�c hành qu�n lý t�t h�n ho�c có k� ho�ch t�ng t� �i kèm s- dn ��n r�i ro �áng k� làm gi�m thu nh&p.

Nuôi tôm ven bin � các t#nh phía B%c Nuôi tôm � các t#nh phía B"c d� b� lây lan d�ch b�nh vì ngu�n cung c�p gi�ng không ��c giám sát và khó ki�m soát ��c gi�ng nh&p t� các t#nh khác và t� Trung Qu�c không qua ki�m tra m�m b�nh. )i�u ki�n khí h&u c$ng làm cho các t#nh phía B"c mang nhi�u r�i ro h�n phía Nam. Thiên tai nh bão l�n có th� gây tàn phá các vùng ven bi�n và các ao tôm � các t#nh phía B"c, ch8ng h�n nh c�n bão s� 2 và s� 7 (Damrey) trong n�m 2005 �ã phá hu� g�n h�t các tr�i tôm � các t#nh Nam )�nh, H�i Phòng, Thái Bình và Ninh Bình. Do nh�ng ��c �i�m c�a �i�u ki�n th i ti�t (nhi�t �� và ma), nuôi tôm � các t#nh phía B"c kéo dài t� tháng 4 ��n tháng 8/9, �ây là kho�ng th i gian trùng v�i mùa ma bão.

Vì v&y, nuôi tôm � các t#nh phía B"c tr�i qua nhi�u r�i ro th�t bát cao h�n so v�i các t#nh phía Nam. R�i ro có th� gi�m thi�u n�u ch# nuôi m�t v( trong n�m. Song c$ng có th� luân canh tôm v�i m�t loài nuôi khác phù h�p v�i �i�u ki�n th i ti�t nh th� này. Quy ho�ch t�t c$ng là �i�u h�t s�c c�n thi�t �� tránh thi�t h�i do bão.

Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Ng i ta d� �oán trong nh�ng n�m t�i, tôm vn s- là m�t hàng ��ng ��u trong ngành thu� s�n. S�n ph�m �ánh b"t s- t�ng �ôi chút nhng s� t�ng lên trong t!ng s�n ph�m ngành ch� y�u liên quan t�i s� t�ng tr�ng nhanh liên t(c c�a s�n l�ng thu� s�n (Xem Hình 7)

Hình 7 D� báo s�n l�ng tôm

249289

327400 420

470520

570 590 610

0

100

200

300

400

500

600

700

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Nuôi �ánh b?t Nuôi (�?c tính) �ánh b?t (�?c tính)

Ngu�n: VASEP Ngh� tôm t�o ra �óng góp l�n nh�t vào giá tr� xu�t kh�u c�a Vi�t Nam. Trong n�m 2005, t!ng ngo�i t� thu ��c nh xu�t kh�u tôm là 1,3 t# �ô la M*. S�n l�ng tôm chi�m 24,86% v� m�t kh�i l�ng và 50% v� m�t giá tr� xu�t kh�u thu� s�n. Tôm Vi�t Nam hi�n có m�t � 24 n�c trên th� gi�i.

b�t b�t ��c ��c

Page 72: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 66

N�c nh&p kh�u tôm Vi�t Nam l�n nh�t là Nh&t B�n v�i 41,17% v� m�t kh�i l�ng (t�ng ��ng v�i 39,55% v� m�t giá tr�) c�a t!ng kh�i l�ng xu�t kh�u. )�ng th� hai là M* (v�i kh�i l�ng và giá tr� l�n l�t là 26% và 32,33%).

Hình 8 Th� tr ng chính c�a tôm Vi�t Nam (theo kh�i l�ng)

0

10

20

30

40

50

60

70

1,000 MT

2000 2001 2002 2003 2004 2005 (Jan-Aug)

US Japan EU Other

Ngu�n: VASEP

M�c dù vi�c xu�t kh�u tôm Vi�t Nam g�p nh�ng tr� ng�i nh thu� ch�ng bán phá giá c�a M*, yêu c�u an toàn th�c ph�m ngày càng cao c�a các n�c nh&p kh�u l�n nh�t nh Nh&t B�n và Liên minh châu Âu (EU), quy mô xu�t kh�u tôm t� Vi�t Nam �ã có s� t�ng tr�ng b�n v�ng qua các n�m g�n �ây và có tri�n v�ng gi� v�ng nh�p �� t�ng tr�ng trong nh�ng n�m ti�p theo nh tìm ki�m và khai thác các th� tr ng m�i c$ng nh m� r�ng ti�m n�ng c�a các th� tr ng s5n có. Nh&n th�c ��c t�m quan tr�ng c�a vi�c làm t�ng s� hi�u bi�t ��i v�i khách hàng v� h�i s�n Vi�t Nam, chính ph� Vi�t Nam �ã phê chu�n chi�n l�c qu�c giá v� ��y m�nh th�ng m�i h�i s�n 2006-2010, ��c bi�t là ba m�t hàng xu�t kh�u then ch�t là cá ng�, tôm và cá tra/basa.

M�t d� án phát tri�n th�ng hi�u cho tôm Vi�t Nam �ã ��c th�c hi�n và k�t thúc vào tháng 11/2007 khi mà các th�ng hi�u s�n ph�m v� các s�n ph�m tôm �ã ��c tri�n khai. D� án này s- duy trì s� t�ng tr�ng th� tr ng !n ��nh và t�o thu&n l�i cho quá trình ti�p c&n th� tr ng s�n ph�m tôm Vi�t Nam

Nh�t Khác

Tháng 1 ��n tháng 8

Page 73: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 67

Hình 9 Kh�i l�ng tôm xu�t kh�u hàng tháng c�a Vi�t Nam và d� báo

0

5

10

15

20

25

01/97 01/99 01/01 01/03 01/05 01/07 01/09 01/11

1,000 MT

Volume of Vietnamese Shrimp in Monthly Forecast

Ngu�n: VASEP

Kh�i l�ng tôm xu�t kh�u duy trì � m�c !n ��nh v�i m�c giá !n ��nh và th&m chí có ph�n t�ng trong khi giá tôm trên th� tr ng th� gi�i có xu h�ng gi�m trong nh�ng n�m g�n �ây. Bên c�nh �ó, nông dân �ã c� g"ng gi�m chi phí s�n xu�t b%ng cách c�i ti�n k* thu&t nuôi tôm, qu�n lý gi�ng t�t và gi�m các chi phí khác. Các công ty ch� bi�n �ã áp d(ng công ngh� ch� bi�n tiên ti�n, �a d�ng hoá s�n ph�m tôm, c�i thi�n ch�t l�ng tôm cho th� tr ng xu�t kh�u và m� r�ng th� tr ng xu�t kh�u trong n�c và qu�c t�.

Hình 10 Giá tôm xu�t kh�u c�a Vi�t Nam

0.00

3.00

6.00

9.00

12.00

15.00

18.00

2000 2001 2002 2003 2004 2005 (Jan-Aug)

$US/kg

US Japan EU Other Average

Nh&t Khác Trung bình

(Tháng 1-tháng 8)

Kh�i l�ng tôm c�a Vi�t Nam theo tháng D� báo

Page 74: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 68

96.3%

3.7%

67.4%

3.8%

28.8%

Nhà máy ch� bi�n

Xu�t kh�u

Nhà máy ch� bi�n &

Xu�t kh�u

Ng i nuôi tôm

Ng i �ánh cá

Ng i mua /bán buôn

S�n ph�m tôm có chu i th� tr ng ph�c t�p nh�t trong t�t c� các m�t hàng (Xem Hình 13). )�c �i�u c�a chu i th� tr ng tôm là s� có m�t c�a nh�ng ng i trung gian mua bán trong h�u h�t các m"t xích. G�n 80% tôm nuôi do ng i nuôi tôm quy mô nh+ s�n xu�t ra. Nh�ng nông dân này có th� bán tr�c ti�p s�n ph�m c�a h� cho m�t nhà ch� bi�n � g�n �ó ho�c qua ng i trung gian (ng i bán buôn). Tuy nhiên s� l�ng nhà máy ch� bi�n là có h�n và trong nhi�u tr ng h�p r�t xa vùng nuôi tôm. Th&m chí � khu v�c có nhà máy ch� bi�n g�n �ó, vì lý do kinh t�, ng i ch� bi�n ch# có th� thu mua tôm tr�c ti�p trong th i gian thu ho�ch khi có nhi�u ng i nuôi tôm trong vùng bán s�n ph�m ��u ra c�a h� cùng m�t lúc. Tuy nhiên, ngày thu ho�ch c�a t�ng ng i nông dân có th� khác nhau. Chính vì v&y, trong tr ng h�p thu ho�ch v�i s� l�ng nh+, nông dân c$ng vn ph�i bán s�n ph�m cho ng i trung gian. )i�u này c$ng lý gi�i cho th�c t� g�n 70% s�n l�ng nguyên li�u ��c bán cho nhà ch� bi�n là t� nh�ng ng i bán buôn.

Hình 11 Chu i th� tr ng ��n và �i t� ng i bán buôn (FAO, DANIDA và MOFI, 2003)

Hình 12 Chu i th� tr ng ��n và �i t� nhà ch� bi�n (FAO, DANIDA và MOFI, 2003)

Hình 13 Chu i th� tr ng c�a tôm sú � các t#nh kh�o sát

7.2%

0.7%

83.3%

8.7%

24.2%

0.3%

75.5%

Ng��i mua /bán buôn

Ng i mua /bán buôn

Ng i mua l1

Nhà máy ch�

bi�n

Ng i nuôi tôm

Ng i �ánh cá

Ng i mua /bán buôn

Khách hàng (là các t! ch�c)

Ng i nuôi tôm

Ng i mua l1

Ng i mua buôn trong

t#nh

Các công ty ch� bi�n trong t#nh

Th� tr ng n�i ��a

Th� tr ng qu�c t�

Ng i cung c�p

gi�ng

Ng i cung c�p th�c �n

Ng i cung c�p thu�c/ hoá

ch�t

Ng i cung c�p

khác

Các công ty ch� bi�n � các t#nh

khác

Ng i mua buôn t� các t#nh khác

Ng i nuôi tôm

t#nh khác

Page 75: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 69

V�i kích c. bán c�a tôm sú kho�ng 30-40 con m�t kg, giá ��u b gi�m xu�ng trong th i k0 2003-2005 nhng vn cao � m�c h�p lý. Chênh l�ch giá gi�a các kích c. là kho�ng 10.000-5.000 ��ng. Giá ��u b trung bình c�a tôm sú có kích th�c ph! bi�n t� n�m 2003 ��n 2006 ��c th� hi�n d�i �ây

Hình 14 Giá ��u b ()�i h�c C�n Th�, 2006)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

2003 2004 2005 2006

N�m

VN

D/k

g

Giá ��u b

So v�i giá xu�t kh�u, giá ��u b ch�u tác ��ng c�a nhi�u y�u t� h�n. Vì h�u h�t nông dân có quy mô nh+ nên h� không th� có kho �ông l�nh. S�n ph�m c�a h� ph�i ��c bán ngay trong vòng ít ngày sau khi thu ho�ch. N�u có quá nhi�u nông dân bán cùng m�t th i �i�m, ng i trung gian có th� h� th�p giá mua. Vì v&y, thông th ng m�c chênh l�ch trung bình v� giá ��u b cho ��n ng i trung gian là 2.700 ��ng/kg, t� ng i trung gian ��n ng i bán buôn/nhà ch� bi�n là 2.000 ��ng/kg và t� ��m nuôi ��n nhà ch� bi�n là 5.900 ��ng/kg nhng trong m�t s� tr ng h�p, chênh l�ch có th� l�n h�n. Gi�a giá khi b"t ��u và khi k�t thúc v( nuôi c$ng có s� chênh l�ch. S� chênh l�ch này kho�ng 10.000-15.000 ��ng tu0 theo kích c..

Nh.ng v3n ! kinh t� và xã h�i

S� phát tri�n c�a ngh� nuôi tôm ven bi�n có s� ��nh h�ng c�a B� Thu� s�n (MOFI), tuy nhiên các B� khác c$ng �óng vai trò quan tr�ng (Xem ch�ng v� Các v�n �� th� ch�). Nuôi tôm �óng góp có ý ngh/a vào s� phát tri�n kinh t� � nh�ng vùng nông thôn ven bi�n (MOFI, 2004a).

, ��ng b%ng sông C'u Long, 63,5% h� gia �ình �ã có thu nh&p cao t� ngh� nuôi tôm so v�i 5 n�m tr�c �ây. M�t trái c�a câu chuy�n là 22,5% h� gia �ình liên quan ��n ngh� nuôi tôm l�i nghèo �i (Sinh và ��ng nghi�p, 2006). 61,6% h� nuôi tôm lâm vào c�nh n� n�n, trung bình 22,6 tri�u ��ng (1,413 �ôla M*) m i h�, 51,6% h� gia �ình m"c n� b� phá s�n trong n�m 2004; dn ��n r�i ro cao cho ho�t ��ng ngân hàng (Sinh và ��ng nghi�p, 2005).

Nh�ng nghiên c�u g�n �ây cho th�y 100% � i s�ng c�a ng i nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh d�a vào ngh� nuôi tôm, và tôm �óng vai trò quan tr�ng trong các c�ng ��ng dân c ven bi�n c�a ��ng b%ng sông C'u Long. Theo Báo Giáo d(c Vi�t Nam (2006), 15% tr1 em � huy�n V/nh Châu t#nh Sóc Tr�ng b+ h�c vì nuôi tôm th�t bát. Chúng ph�i làm vi�c ph(c v( cho các công vi�c nuôi tôm c�a nhà và c�a nông dân khác. Ng i nghèo th ng thua l trong ngh� nuôi tôm do ��u t th�p, không th� �áp �ng ��c các yêu c�u k* thu&t. Nhi�u nông dân nuôi tôm b� m"c n� vì nuôi tôm không thành công. H� không có c� h�i vay ngân hàng �� nuôi tôm (Sinh và ��ng nghi�p, 2006). “Nghiên c�u Tác ��ng qua l�i gi�a T� do th�ng m�i, Nghèo �ói � nông thôn và Môi

Page 76: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 70

tr ng d�a trên Ngh� Nuôi tôm � Cà Mau” (trên báo, WWF), �ã ch# ra r%ng vi�c vay m�n l�n �� nuôi tôm dn ��n r�i ro v� tài chính t�ng lên cho nông dân. Nhi�u ng i trong s� h� g�p khó kh�n trong vi�c tr� n�. T�ng t�, t# l� tr1 em có b� m3 liên quan ��n ngh� nuôi tôm và nuôi th�t b�i c$ng t�ng ��i l�n.

B�ng 21 Các ch# báo v� lao ��ng cho nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh t�i t#nh Sóc Tr�ng gi� thi�t là 2 v( m i n�m

Các ch2 báo v! lao �ng Thâm canh Bán thâm canh ��n v/

Các ch# báo v� vi�c làm Lao ��ng th ng xuyên 1,00 0,67 tháng lao ��ng/ha/n�m Lao ��ng th i v( 1,40 0,67 tháng lao ��ng/ha/n�m T!ng s� lao ��ng 2,40 1,33 tháng lao ��ng/ha/n�m )�u t cho m i lao ��ng* 47.916,7 80.250,0 *'000 ��ng/n�m công

* Chi phí v� v�n ��c s' d(ng làm c� s� duy nh�t �� so sánh các kho�n ��u t H� th�ng thâm canh ch# �òi h+i 60% ��u t cho m i công vi�c so v�i h� th�ng bán thâm canh ch� y�u do �òi h+i nhân l�c th�p c�a h� th�ng bán thâm canh. H� th�ng thâm canh �òi h+i s� l�ng lao ��ng th i v( cao h�n. S� lao ��ng này th ng là nh�ng ng i trong c�ng ��ng dân c nghèo nh�t vì lo�i công vi�c này (th ng là thu ho�ch và các công vi�c chân tay khác) không �òi h+i trình ��.

B�ng 22 Các ch# báo ho�t ��ng kinh t� cho nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh t�i t#nh Sóc Tr�ng gi� thi�t là 2 v( m i n�m. TVC= T!ng chi phí bi�n �!i; TFC=T!ng chi phí c� ��nh; NR=L�i nhu&n ròng; TOC=T!ng chi phí v&n hành; CC=Chi phí v� v�n

Các ch# báo kinh t Thâm canh Bán thâm canh ��n v/

L�i nhu&n ròng/ha/n�m 236.940 209.340,0 *'000 ��ng/ha/n�m T!ng doanh thu (Giá ��u b ) 480.000 304.000,0 *'000 ��ng/ha/n�m T!ng chi phí v&n hành (TVC+TFC) 243.060 94.660,0 *'000 ��ng/ha/n�m Giá tr� gia t�ng (L�i nhu&n ròng+chi phí lao ��ng) 262.140 221.40,0 *'000 ��ng/ha/n�m L�i ích/chi phí (NR/TOC) 0,97 2,1 Chi phí ban ��u t�i thi�u (TOC+CC) 358.060 201.660,0 *'000 ��ng/ha/n�m

)i�u �áng ng�c nhiên là l�i nhu&n ròng v� c� b�n là không khác nhau gi�a 2 h� th�ng. Nguyên nhân chính là h� th�ng thâm canh có t!ng chi phí v&n hành r�t cao (TOC), kho�ng 150% cao h�n so v�i h� th�ng bán thâm canh. T# su�t l�i ích-chi phí rõ ràng ch# ra r%ng h� th�ng bán thâm canh là m�t h� th�ng s�n xu�t t�t h�n trong m�i quan h� v�i các l�i ích kinh t� thu ��c cùng v�i l�i nhu&n ròng kho�ng g�p 2 l�n TOC. T# su�t l�i ích-chi phí cao này cho h� th�ng bán thâm canh c$ng ch# ra r%ng h� th�ng này s- có �� co giãn kinh t� cao h�n so v�i h� th�ng thâm canh. Cu�i cùng chi phí kh�i ��ng t�i thi�u c�a h� th�ng bán thâm canh là 55% so v�i h� th�ng thâm canh. Tuy nhiên, chi phí kh�i ��ng ��i v�i c� hai h� th�ng là cao và không th�c t� ��i v�i các h� nghèo góp �� ti�n �� ��u t vào m�t trong hai h� th�ng.

2.1.2 �ánh giá v� môi tr��ng S� phát tri�n c�a ngh� nuôi tôm �ã ph�i ��i m�t v�i các v�n �� liên quan ��n môi tr ng và d�ch b�nh. Di�n tích nuôi tôm trong n�m 2005 là 604.497 hecta v�t quá m(c tiêu k� ho�ch n�m 2010 là 562.650 hecta trong khi t!ng s�n l�ng là 330.220 t�n trong n�m 2005 và so v�i con s� m(c tiêu n�m 2010 là 400.000 t�n (l�a ch�n 1) và/ho�c 420.000 t�n (l�a ch�n 2) nh �ã xác ��nh trong Quy

Page 77: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 71

ho�ch t!ng th� ngành Thu� s�n. Nh�ng con s� này ch# ra r%ng n�ng su�t ao nuôi �ã gi�m do d�ch b�nh bùng phát t�ng lên và vì v&y s� phát tri�n không ��c xem là b�n v�ng. Phát tri�n nuôi tôm dn t�i nh�ng h&u qu� nghiêm tr�ng v� môi tr ng và �òi h+i c�n có s� can thi�p nh%m ��nh h�ng cho ngành �i theo h�ng !n ��nh h�n. Các th�c hành qu�n lý t�t h�n là m�t trong nh�ng can thi�p ch� y�u c�n ��c th�c hi�n.

Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía Nam Trong các h� th�ng nuôi tôm, h� th�ng nuôi bán thâm canh và thâm canh có liên quan ��n các v�n �� v� môi tr ng � ��ng b%ng sông C'u Long. Nghiên c�u tình hu�ng v� m�t hàng tôm � mi�n Nam Vi�t Nam ��c th�c hi�n trong ph�m vi các t#nh Sóc Tr�ng, B�c Liêu và B�n Tre vì � các t#nh ven bi�n này các h� th�ng nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh �ã phát tri�n nhanh chóng trong nh�ng n�m g�n �ây. )� �ánh giá các ho�t ��ng nuôi tôm �ang có; nh�ng y�u t� ��u vào và ��u ra c�a ngh� nuôi tôm; c$ng nh các tác ��ng v� môi tr ng do các ho�t ��ng nuôi tôm, nh�ng cu�c kh�o sát th�c ��a và ph+ng v�n nông dân nuôi tôm ��c ��nh h�ng vào các khu v�c nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh t&p trung � các t#nh Sóc Tr�ng, B�c Liêu và B�n Tre. H�n n�a, s� li�u th� c�p và các nghiên c�u liên quan c$ng ��c s' d(ng cho nghiên c�u này. T#nh Sóc Tr�ng ��c xem là t#nh phát tri�n ngh� nuôi tôm nhanh nh�t � ��ng b%ng sông C'u Long (S� Thu� s�n Sóc Tr�ng, 2005a; B� Thu� s�n, 2004a). )�c bi�t, di�n tích nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh �ã t�ng nhanh chóng t� 5.241 hecta n�m 2003 lên ��n 13.745 hecta n�m 2004 (S� Thu� s�n Sóc Tr�ng, 2005a). Giá tr� xu�t kh�u t� s�n l�ng tôm là 25,3 tri�u �ô la trong n�m 1992, t�ng 297 tri�u �ôla vào n�m 2004, và 306 tri�u �ôla n�m 2005 (Hai, 2005). S�n l�ng tôm trung bình �ã t�ng m�t cách �áng k� trong nh�ng n�m g�n �ây.

Hình 15 S�n l�ng tôm nuôi trung bình t� n�m 1999 ��n n�m 2005 (DOFI, 2005a)

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Ton

/ha

T#nh B�c Liêu có t!ng di�n tích nuôi tr�ng thu� s�n là 254.190 hecta, trong �ó di�n tích nuôi tôm chi�m kho�ng 140.000 hecta. )�c bi�t, di�n tích nuôi bán thâm canh và thâm canh �ã t�ng lên hàng n�m và ��t t�i kho�ng 11,300 hecta vào n�m 2005. S�n l�ng tôm trung bình t�ng t� 9.500 t�n n�m 2000 lên 72.209 t�n n�m 2004 do t�ng c ng và m� r�ng di�n tích nuôi tôm trong nh�ng n�m g�n �ây (DOFI B�c Liêu, 2004b)

T3n

/ ha

Page 78: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 72

Hình 16 T!ng di�n tích nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh � t#nh B�c Liêu (DOFI B�c Liêu, 2004b)

112897535

275617984830

50000

100000

150000

2000 2001 2002 2003 2004

Total of semi-intensive and intensive systems (ha) Total area (ha)

T�i t#nh B�n Tre, phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n ��c t&p trung ��c bi�t � 3 huy�n ven bi�n là Bình )�i, Thanh Phú và Ba Tri v�i t!ng di�n tích nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n vào n�m 2004 kho�ng 30.000 hecta (S� Thu� s�n B�n Tre, 2005). , nh�ng khu v�c này, di�n tích nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh chi�m kho�ng 4,800 hecta. Theo S� Thu� s�n B�n Tre (2004), di�n tích nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh theo k� ho�ch s- t�ng t� 2.500 hecta n�m 2003 lên 15.000 hecta ��n n�m 2010.

Hình 17 Di�n tích nuôi tôm � t#nh B�n Tre (Ngu�n: DOFI Ben Tre, 2005)

224

1500 2322 2500 4812

05000

100001500020000250003000035000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Are

a (h

a)

Total area (ha)

Area of semi-intensive and intensive systems (ha)

H� th�ng bán thâm canh gây ô nhi�m b%ng1/3 so v�i các h� th�ng thâm canh ch� y�u do l�ng th�c �n cho m i hecta th�p h�n. N�u h� th�ng thâm canh ��c ��y m�nh thì c�n ph�i ��u t l�n vào các ao x' lý n�c th�i c$ng nh các n�i t&p trung ch�t th�i r"n trong tr�i. )i�u này dn ��n di�n tích m�t n�c dùng cho s�n xu�t nh+ �i m�t cách t�ng ��i gây �nh h�ng x�u ��n ho�t ��ng kinh t� c�a h� th�ng.

Ng i ta khuy�n khích t&p trung phát tri�n các h� th�ng s�n xu�t bán thâm canh v�i tính kinh t� h�n và �� co giãn l�n h�n do m�c �� ô nhi�m c�a nó th�p h�n nhi�u so v�i h� th�ng thâm canh.

T!ng di�n tích nuôi thâm canh và bán thâm canh (ha) T!ng di�n tích nuôi (ha)

T!ng di�n tích nuôi thâm canh và bán thâm canh (ha)

T!ng di�n tích nuôi (ha)

Di�

n tíc

h (h

a)

Page 79: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 73

B�ng 23 Các ch�t gây ô nhi�m ch� y�u t� h� th�ng nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh t�i t#nh Sóc Tr�ng. T# l� gi�a ô nhi�m n�c và ch�t th�i r"n d�a vào Brigg và Funge-Smith (1994)

CÁC CH& BÁO V' MÔI TR()NG Thâm canh Bán thâm canh )�n v�

KH*I L(+NG N(,C TH-I RA MÔI TR()NG

Ô nhi-m n��c Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 176 54 kg/ha/n�m Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 12 4 kg/ha/n�m

Ch3t th�i r+n Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 156 48 kg/ha/n�m Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 100 31 kg/ha/n�m Ch�t th�i h�u c� 5,422 1,662 kg/ha/n�m

Nuôi tôm ven bin t�i các t#nh phía B%c

T# l� s�ng c�a tôm nuôi ph( thu�c vào nhi�u y�u t�, nhng hai trong s� các y�u t� quan tr�ng nh�t là d�ch b�nh và �i�u ki�n th i ti�t. Trong n�m 2005, h�n 40% tr�i tôm � mi�n B"c Vi�t Nam b� �nh h�ng b�i b�nh ��m tr"ng, trong �ó kho�ng 20% tr�i b� thua l hoàn toàn. H�n n�a, thiên tai c$ng �� l�i h&u qu� cho ngh� nuôi tôm. , mi�n B"c hàng n�m có t� 3 ��n 5 tr&n bão, gây thi�t h�i ��n ngh� nuôi tôm. Ví d(, n�m 2005 c�n bão s� 5 �ã phá hu� hàng ngàn hecta di�n tích nuôi tôm � mi�n B"c và B"c Trung b�, ��c bi�t � các t#nh H�i Phòng và Thanh Hoá. )�i v�i h� th�ng thâm canh, t� l� s�ng c�a tôm là t� 40 ��n 60%, � h� th�ng bán thâm canh là t� 30 ��n 50% và h� th�ng qu�ng canh t� 20-40%. Nh�ng s� li�u ��c �� c&p � trên là cho các ao nuôi hoàn toàn không b� �nh h�ng b�i b�nh ��m tr"ng và thiên tai.

FCR c�a ngh� nuôi tôm bi�n �!i ph( thu�c vào ch�t l�ng th�c �n và vi�c qu�n lý th�c �n. FCR c�a ao qu�ng canh th�p h�n h� th�ng bán thâm canh và thâm canh vì l�i d(ng th�c �n t� t� nhiên khi s' d(ng tr�c ti�p n�c t� bi�n. FCR c�a h� th�ng thâm canh và bán thâm canh n%m trong kho�ng 1,2 ��n 1,5. FCR c�a h� th�ng qu�ng canh là t� 0,7 ��n 1,2. H� th�ng thâm canh và bán thâm canh có r�i ro l�n h�n h� th�ng qu�ng canh. H� th�ng thâm canh v�i m&t �� th� l�n, qu�n lý ch�t l�ng n�c h�n ch� và ��u t tài chính l�n là nguyên nhân c�a r�i ro, ��c bi�t d�ch b�nh ��m tr"ng lây lan cho tôm. N�m 2004, d�ch ��m tr"ng bùng phát � các t#nh ven bi�n Nam Trung b� dn t�i di�n tích nuôi tôm trong n�m 2005 � vùng này gi�m.

B�ng 24 Các v�n �� th�c hành liên quan ��n qu�n lý và các y�u t� bên ngoài

Th�c hành qu�n lý & R�i ro Thâm canh Bán thâm canh Qu�ng canh T# l� s�ng (%) 40-60 30-50 30-40 FCR 1,6-2,1 1,6-2,1 0,7-1,4 R�i ro Cao/Trung bình Cao/Trung bình Trung bình/Th�p

B�ng 25 Các ch�t gây ô nhi�m ch� y�u t� h� th�ng nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh t�i t#nh Sóc Tr�ng. (Gi� s' l�ng ô nhi�m b%ng m�t n'a so v�i các t#nh phía Nam vì ch# có 1 v(/n�m t�i mi�n B"c)

CÁC CH& BÁO V' MÔI TR()NG Thâm canh Bán thâm canh ��n v/

KH*I L(+NG N(,C TH-I RA MÔI TR()NG

Ô nhi�m n�c Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 88 27 kg/ha/n�m

Page 80: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 74

Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 6 2 kg/ha/n�m

Ch�t th�i r"n Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 78 24 kg/ha/n�m Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 50 15,5 kg/ha/n�m Ch�t th�i h�u c� 2,711 0,831 kg/ha/n�m

V/ trí và l�a ch�n /a i(m nuôi Nói chung, các ao nuôi tôm � các t#nh nghiên c�u n%m � các vùng ven bi�n n�i n�c l� cho nuôi tôm ��c cung c�p thu&n l�i. M�c dù khu v�c nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh phát tri�n nhanh chóng � các t#nh, song khu v�c này �ã và �ang ph�i ��i m�t v�i m�t s� v�n �� nh c� s� h� t�ng cho nuôi tôm, ��c bi�t h� th�ng kênh m�ng có th� dn ��n s� t� ô nhi�m, thi�u khoang vùng cho di�n tích nuôi tôm thâm canh; thi�t k� ao tôm không ��c tiêu chu�n hoá �� gi�m các tác ��ng tiêu c�c v� môi tr ng; thi�u v�n ��u t nâng c�p h� th�ng kênh m�ng c$ng nh khoanh vùng các khu v�c nuôi tôm chính trong t#nh. Nh�ng gi�i pháp cho các v�n �� này vn cha ��c th�c hi�n trong th i gian g�n �ây.

Thi�t k� và xây d�ng , các vùng kh�o sát, các ao tôm bán thâm canh và thâm canh ch� y�u n%m � v� trí trong vùng tri�u và các vùng ��t phèn. )�t phèn này làm �� pH c�a n�c trong các ao nuôi tôm dao ��ng, ��c bi�t trong mùa ma. M�t khác, n�c có �� �(c cao do bùn l"ng trong các kênh c�p và ao tôm dn ��n vi�c suy gi�m l�ng n�c c�p và thoát � khu v�c nuôi. )� c�i thi�n vi�c c�p và thoát n�c c�n c�i ti�n c� s� h� t�ng c�p và thoát n�c.

Cung c3p gi ng, tôm b m= và tôm gi ng Hi�n nay, nhu c�u v� gi�ng là khá cao và ngu�n không �� �áp �ng cho nuôi tôm � các t#nh kh�o sát, m�c dù tôm gi�ng �ã ��c nh&p t� các t#nh mi�n Trung (65-70% t!ng nhu c�u v� gi�ng c�a ��ng b%ng sông C'u Long) và các t#nh ��ng b%ng sông C'u Long (chi�m 28,6% t!ng nhu c�u v� gi�ng). Vi�c cung c�p gi�ng cho các tr�i gi�ng là không �� c� v� m�t s� l�ng và ch�t l�ng ��i v�i ng i nuôi tôm. Gi�ng b� b�nh là v�n �� cha th� gi�i quy�t ��c ��i v�i các c� quan qu�n lý thu� s�n c�p t#nh và ng i nuôi tôm. Bên c�nh �ó, vi�c cung c�p tôm b� m3 cho các tr�i gi�ng ph( thu�c vào ngu�n tôm b� m3 trong t� nhiên. H�u h�t tôm b� m3 dùng �� sinh s�n trong các tr�i gi�ng ��c �ánh b"t � các khu v�c xa b c�a t#nh Cà Mau. Tôm b� m3 ��c mua và v&n chuy�n ��n các tr�i gi�ng � các t#nh ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long c$ng nh các t#nh mi�n trung. Vi�c �ánh b"t tôm b� m3 quá m�c nh v&y s- làm gi�m l�ng tôm b� m3 trong t� nhiên trong các n�m t�i. Theo ông Sinh (2003), 1/4 s� tôm b� m3 �ã ch�t tr�c khi bán cho các tr�i gi�ng. M�c khác, s� khan hi�m và m�c giá cao c�a tôm b� m3 làm cho các tr�i gi�ng ph�i cho �1 nhi�u l�n (2-6 l�n). )i�u này có th� dn t�i ch�t l�ng gi�ng th�p trong t�ng l�i. Trong nh�ng n�m g�n �ây m�c dù vi�c thu�n hoá tôm b� m3 �ã ��c chú tr�ng và ��c xem nh ngu�n thay th� ngu�n tôm b� m3 t� nhiên �� nhân gi�ng nhng công ngh� này vn cha ��c áp d(ng r�ng rãi � Vi�t Nam và ��ng b%ng sông C'u Long.

Nuôi tôm gi�ng �ã phát tri�n m�nh � Vi�t Nam t� th&p k� tr�c. N�m 2000, s� l�ng tr�i gi�ng là 2.860, trong �ó 2.520 tr�i gi�ng có s�n l�ng 6 t# con gi�ng (MOFI, 2000).

B�ng 26 cho th�y s� l�ng tr�i gi�ng tôm và s� l�ng tôm gi�ng vào n�m 2001. T!ng s�n l�ng gi�ng là 16 t# con tôm gi�ng (P15). Nuôi tôm gi�ng ch� y�u ��c t&p trung � các t#nh ven bi�n mi�n Trung. S�n l�ng c�a vùng này là 12 t# và chi�m kho�ng 73,4% t!ng s�n l�ng c�a toàn qu�c (MOFI, 2000).

Page 81: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 75

B�ng 26 S�n l�ng con gi�ng tôm và cá n�m 2001

S�n l��ng tôm gi ng Vùng S l��ng tr�i gi ng S�n l��ng �u ra

(tri�u. P15) C� n�c 3.777 16.000

Mi�n núi phía B"c 3 38

)�ng b%ng sông H�ng 7 170

Vùng bi�n B"c Trung B� 31 296

Vùng bi�n Nam Trung B� 2.220 11.751

Cao nguyên Trung B� -- --

)ông Nam B� 211 1.117

��ng b%ng sông C'u Long 903 2.628 (Ngu�n MOFI, 2001)

N�m 2001, 21 trong 29 t#nh ven bi�n có t!ng s� tr�i tôm gi�ng là 3,777. Các t#nh ven bi�n mi�n Trung s�n xu�t ph�n l�n l�ng tôm gi�ng. Có 2,661 tr�i gi�ng tôm � các t#nh này v�i t!ng s�n l�ng là 10,095 t# và n�ng su�t trung bình c�a m i tr�i gi�ng là 3,79 tri�u con gi�ng. Trong s� �ó, t#nh Khánh Hoà có s� l�ng tr�i gi�ng cao nh�t 1,134 tr�i v�i s�n l�ng trung bình là 3,47 tri�u con gi�ng m i tr�i gi�ng (B� Thu� s�n 2001b)

M�t v�n �� là 70% t!ng di�n tích nuôi tôm là � ��ng b%ng sông C'u Long nhng nh�ng �i�u ki�n thu&n l�i ch� y�u �� s�n xu�t gi�ng l�i � khu v�c mi�n Trung. Mua bán tôm gi�ng v�t quá 15 t# PL15 (tôm gi�ng 15 ngày tu!i) m i n�m k� t� n�m 2000. Báo cáo g�n �ây cho th�y ngu�n gi�ng cung c�p t� khu v�c mi�n Trung chi�m 70% t!ng s�n l�ng gi�ng c�a Vi�t Nam, 28,6% t� mi�n Nam và 1,4% t� mi�n B"c Vi�t Nam (Ph�ng và ��ng nghi�p, 2004).

S7 d)ng n��c và tác �ng Ngh� nuôi tôm �ang phát tri�n � m�t s� t#nh hi�n nay (Sóc Tr�ng, B�c Liêu và B�n Tre) gây ra m�t s� quan ng�i v� môi tr ng do nh�ng tác ��ng tiêu c�c c�a m�c �� thâm canh hoá nuôi tôm. Ví d(, n�c ch�y ra t� các ao tôm không ��c x' lý tr�c khi th�i ra sông hay kênh m�ng. Ngu�n n�c th�i này có th� có r�t nhi�u ch�t dinh d.ng, thu�c/hoá ch�t và m�m b�nh tích t(. Nh�ng tích t( này có th� tác ��ng tiêu c�c ��n n�i c trú và các ngu�n l�i th�y s�n ven bi�n, ��c bi�t là gây ra t� ô nhi�m � trong các vùng nuôi tôm nhi�u h�n là cho các ngành khác. Tr ng h�p t#nh Sóc Tr�ng, h�u h�t nông dân thi�u các ao ch�a và x' lý n�c th�i. N�c th�i t� các ao tôm ��c th�i tr�c ti�p ra các sông và kênh m�ng chung. )�i v�i tr ng h�p t#nh B�c Liêu, ô nhi�m môi tr ng n�c rõ ràng là t� các tr�i gi�ng (23% t!ng s� tr�i gi�ng ��a ph�ng). Dòng n�c th�i t� các ao tôm �nh h�ng ��n xung quanh và c� vùng. H�n n�a, vi�c s' d(ng ngu�n n�c t� cùng m�t kênh do h�n ch� v� h� th�ng c�p và thoát n�c có th� dn ��n s� lây lan m�m b�nh trong vùng. Ng�c l�i, ��i v�i tr ng h�p t#nh B�n Tre, các tác ��ng tiêu c�c do nuôi tôm �ã không x�y ra do th�c hi�n qu�n lý t�t h�n và khoanh vùng khu v�c nuôi tôm. )�ng nhiên, d�ch b�nh tôm c$ng x�y ra nhng trên di�n tích nh+. )�c bi�t vi�c khoang vùng di�n tích nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh c$ng nh nâng c�p các kênh c�p và thoát n�c, và t! ch�c t�t các ho�t ��ng nuôi tôm t�i c�ng ��ng ��a ph�ng góp ph�n có ý ngh/a vào s� phát tri�n thành công ngh� nuôi tôm trong t#nh.

Nuôi tôm ven bi�n s' d(ng n�c l�. N�c l� dùng cho nuôi tôm ��c cung c�p tr�c ti�p t� ngoài bi�n ho�c sông nh thu� tri�u dâng lên �a n�c vào l�ch và h� ch�a sau �ó n�c ��c b�m ��n

Page 82: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 76

ao nuôi. N�c dùng cho ao qu�ng canh th ng ��c c�p tr�c ti�p t� bi�n ho�c c'a sông. T�i m�t s� n�i, n�c ng�t ��c c�p cho nuôi tôm nh%m gi�m �� m�n. Tuy nhiên vi�c làm này không ph! bi�n � phía B"c và B"c Trung b�.

M�t v�n �� quan tr�ng là h�u h�t n�c cho nuôi tôm sau khi s' d(ng ��c th�i ra môi tr ng xung quanh. , m�t s� vùng �ã quy ho�ch, n�c �ã qua s' d(ng ��c ch�a trong h� ch�a �� x' lý, nhng vi�c này r�t h�n ch� và ch# ��c làm ��i v�i h� th�ng thâm canh. )ây là nguyên nhân khi�n d�ch b�nh bùng phát và ô nhi�m môi tr ng. Hi�n nay, n�c dùng cho nuôi tôm không ��c giám sát, tr� m�t s� khu v�c thí �i�m n�i n�c ��c RIA1 giám sát � mi�n B"c và mi�n Trung.

Ch3t th�i và các tác �ng Nói chung, ch�t l�ng dòng n�c và s� qu�n lý trong các khu v�c nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh không ph�i là m�i quan tâm c�a c�ng ��ng ��a ph�ng trong ph�m vi t#nh. N�c th�i và bùn vn cha ��c qu�n lý t�t. H�u h�t ng i nuôi tôm x� n�c th�i và bùn tr�c ti�p ra sông và kênh m�ng chung vì ph�n l�n các ao nuôi tôm không có ao x' lý n�c th�i. H�u h�t ng i nuôi tôm không quan tâm nhi�u v� ch�t l�ng n�c t�t hay kém. Tuy nhiên h� c$ng b�m n�c vào ao ch�a và x' lý n�c tr�c khi th� tôm.

)ánh giá s� b� v� m�c �� ô nhi�m c�a n�c th�i và ch�t th�i c�a ngh� nuôi tôm ven bi�n ��n n�m 2010 d�a trên Quy ho�ch t!ng th� ��n n�m 2010.

CÁC CH9 BÁO V: MÔI TR7;NG Thâm canh (kg/hecta/n�m)

Bán thâm canh (kg/hecta/n�m)

T!ng kh�i l�ng ch�t ô

nhi�m (t�n/n�m)

KH*I L(+NG N(,C TH-I RA MÔI TR()NG

Ô nhi-m n��c Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 176 54 15960 Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 12 4 1120 Ch3t th�i r+n Kh�i l�ng Ni-t� (nuôi tr�ng th�y s�n) 156 48 14160 Kh�i l�ng Ph�t-pho (nuôi tr�ng th�y s�n) 100 31 9100 Ch�t th�i h�u c� 5,422 1,662 491,52

Ghi chú: tính toán d�a trên s liu cho nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh.

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Hi�n có m�t s� lo�i th�c �n ��c s' d(ng cho nuôi tôm. H�u h�t th�c �n nuôi tôm do các công ty liên doanh � Vi�t Nam s�n xu�t ch8ng h�n nh CP(Thái Lan), Grobest, Greenfeed, Cargill, Tomboy, Woosung và Anova. Nguyên li�u ch� bi�n th�c �n (bao g�m c� b�t cá) do các công ty th�c �n n"m. Vì v&y kh�i l�ng và ngu�n b�t cá (ho�c ��c thay b%ng ngu�n th�c v&t) cho ch� bi�n th�c �n hi�n cha ��c công khai. G�n �ây �ã có m�t s� nghiên c�u v� vi�c dùng ��m th�c v&t thay th� cho b�t cá nhng ph�n l�n m�i áp d(ng cho nuôi cá n�c ng�t. Vì ch�ng lo�i th�c �n cho tôm hi�n nay r�t �a d�ng nên m�t v�n �� ��t ra là vi�c qu�n lý ch�t l�ng th�c �n và ngu�n cung c�p t�i ngành thu� s�n c�a t#nh nh th� nào. Trong th�c t�, ph�n l�n ng i nuôi tôm không th� xác ��nh lo�i th�c �n nào là t�t và cách nh&n bi�t ch�t l�ng th�c �n. )ây c$ng là v�n �� ��i v�i vi�c qu�n lý th�c �n � c�p t#nh và c�p c�ng ��ng nuôi tôm ��a ph�ng. Nhi�u ng i nuôi tôm, ��c bi�t là nh�ng ng i áp d(ng h� th�ng bán thâm canh và thâm canh �ã

Page 83: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 77

chú tr�ng ��n v�n �� qu�n lý th�c �n trong nh�ng n�m g�n �ây. Ki�n th�c k* thu&t c�a nông dân v� qu�n lý th�c �n cho nuôi tôm �ã ��c c�i thi�n. Tuy v&y vi�c qu�n lý th�c �n trên th�c t� vn cha ��t hi�u qu� do k* thu&t c�a ngh� nuôi tôm khá ph�c t�p. Vì v&y, s� qu�n lý th�c �n cho nuôi tôm kém hi�u qu� �ã gây ra h&u qu� v� môi tr ng và c�n ��c chú ý trong quá trình phát tri�n ngh� nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long th i gian t�i. V3n ! d/ch b�nh và qu�n lý thú y B�nh �ang là v�n �� n!i b&t ��i v�i ngh� nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long. Có m�t s� nguyên nhân dn t�i d�ch b�nh. Có th� t&p trung vào 2 m�c ki�m soát d�ch b�nh ch� y�u:

• Qu�n lý � c�p t#nh, m�c dù c� quan thú y th�y s�n t#nh �ã c� g"ng ki�m soát th�c �n trong t#nh, song vi�c nh&p và cung c�p th�c �n là t� m�t s� ngu�n khác nhau. )i�u �ó dn ��n r�t nhi�u khó kh�n trong vi�c ki�m soát ch�t ch- th�c �n. Bên c�nh �ó, máy móc thi�t b� và nhân l�c cha �áp �ng ��c yêu c�u v� ch�t l�ng tôm gi�ng và qu�n lý thú y trong t#nh.

• Qu�n lý � c�p �� ng i nuôi tôm, h�u h�t nông dân ít hi�u bi�t v� ki�m soát ch�t l�ng gi�ng và qu�n lý thú y tuy có nh&n th�c v� qu�n lý s�c kho1 tôm và b�o v� môi tr ng. H�n n�a, ph�n l�n trong s� h� mu�n mua gi�ng giá r1 mà không quan tâm ��n ch�t l�ng ngu�n gi�ng là t�t hay kém.

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Theo nh�ng nghiên c�u g�n �ây cho th�y h�u h�t ng i nuôi tôm s' d(ng nhi�u lo�i hoá ch�t và thu�c thú y trong tr�i nuôi. Chi phí hoá ch�t/thu�c thú y chi�m kho�ng 21% trong nuôi tôm thâm canh ( Hình 18), m�c dù nhi�u nông dân không bi�t cách dùng hoá ch�t/thu�c thú y. Th�c t� nhi�u nông dân ��c h+i không bi�t chính xác là hoá ch�t/thu�c thú y ho�t ��ng hi�u qu� nh th� nào trong ao c�a h�. M�c dù các chi c(c b�o v� ngu�n l�i thu� s�n �ã có nhi�u n l�c �� ki�m soát hoá ch�t/thu�c thú y nhng các quy �inh ki�m soát hi�n hành còn thi�u. )i�u này làm n�y sinh v�n �� v� an toàn th�c ph�m và qu�n lý ch�t l�ng s�n ph�m trong phát tri�n ngành nuôi tôm trong t�ng lai � các t#nh ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long và � phía B"c. Hình 18 Chi phí s�n xu�t cho nuôi tôm thâm c�nh � )BSCL (Nga 2004)

M�t phân tích v� �� nh�y c�a tác ��ng c�a các y�u t� bên ngoài ��n l�i nhu&n c�a h� th�ng thâm canh và bán thâm canh �ã ch# ra r%ng vi�c gi�m giá ��u b có �nh h�ng l�n nh�t ��n c� hai h� th�ng (xem B�ng 19). Tuy nhiên, h� th�ng thâm canh d� b� �nh h�ng b�i s� dao ��ng c�a giá th� tr ng h�n h� th�ng bán thâm canh, ch8ng h�n m�t s� gi�m giá 20% trong (FGV) dn ��n gi�m

Th?c �n51.5%

Thuê nhân công3.1%

Khác13.4% Chu?n b? ao

2.5% Gi?ng8.5%

Chemicals/ drugs

21,0%

Th�c �n

Hoá ch�t/ thu�c

Chu�n b� ao

Gi�ng

Page 84: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 78

41% l�i nhu&n ròng hàng n�m (ANP) ��i v�i h� th�ng thâm canh so v�i 29% ��i v�i h� th�ng bán thâm canh. M�i quan h� t�ng t� c$ng rõ ràng ��i v�i vi�c t�ng các chi phí v� th�c �n. Giá d�u t�ng m�nh c$ng t�o ra m�t chút �nh h�ng ��n c� hai h� th�ng s�n xu�t. Các v3n ! kinh t�-xã h�i Hi�n nay ngh� nuôi tôm �ã tr� nên quan tr�ng nh�t trong ngành nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam, ��c bi�t � các t#nh ven bi�n. Ho�t ��ng c�a công nghi�p nuôi tôm �ang ph�i ��i m�t v�i nh�ng r�i ro � m�c cao nh�t. Tuy nhiên, m�c l�i nhu&n cao và thu h�i v�n nhanh �ã cu�n hút m�t s� l�ng l�n nông dân theo �u!i ngh� nuôi tôm. S� li�u th�ng kê (2001) �ã cho th�y 36% t!ng di�n tích nuôi tôm � Vi�t Nam b� �nh h�ng b�i các lo�i b�nh khác nhau. N�m 2002, con s� này t�ng lên ��n 56.2% (268,854 hecta). N�m 2003, kho�ng 36% (156,841 hecta) t!ng s� h� nông dân nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long b� l . Trung bình kho�ng 25-30% t!ng s� h� nuôi tôm � Vi�t Nam b� thua l hàng n�m (Sinh, 2004). )�c bi�t, h� th�ng lúa-tôm ��c coi là h� th�ng thích h�p ��i v�i các t#nh nuôi tôm � ��ng b%ng sông C'u Long c$ng g�p ph�i l l�n. Ch8ng h�n, nh�ng h� nuôi thâm canh không thành công � t#nh Sóc Tr�ng t�ng lên ��n 58% khi nhi�u h� nông dân ng�ng c�y lúa vào n�m 2002. Con s� này là 28,1% vào n�m 2003 nh m�t s� c�i ti�n trong vi�c luân canh lúa-tôm và qu�n lý n�c. Nhi�u h� nuôi tôm theo h� th�ng này �ã b+ v( lúa và chuy�n sang nuôi tôm theo thâm canh và bán thâm canh. D�ch b�nh tôm bùng phát v�i quy mô l�n trong th i gian g�n �ây �ã làm cho nhi�u ng i m�t vi�c làm và thâm chí ph�i bán ��t. Ngoài ra, 61,6% h� nuôi tôm b� m"c n�, trung bình 22,6 tri�u ��ng (1.413 �ôla M*) m i h�, 51,6% h� �i vay b� thua l n�m 2004, �i�u này dn ��n r�i ro cao trong ho�t ��ng ngân hàng (Sinh và ��ng nghi�p, 2005). N�u không có gi�i pháp nào cho v�n �� d�ch b�nh tôm, nuôi tôm s- có r�t nhi�u tác ��ng tiêu c�c ��n tình tr�ng �ói nghèo trong xã h�i và kinh t� vùng. C�n s�m tìm ra các gi�i pháp cho v�n �� này �� phát tri�n ngh� nuôi tôm !n ��nh � ��ng b%ng sông C'u Long. N�m 2001 có kho�ng 580.000 ng i làm vi�c tr�c ti�p và gián ti�p trong nuôi tr�ng thu� s�n so v�i 277.850 ng i vào n�m 1991 và 422.500 vào n�m 1995. Nuôi tr�ng thu� s�n là m�t ngành h�p dn trong phát tri�n kinh t� qu�c dân, góp ph�n vào vi�c gi�i quy�t tình tr�ng th�t nghi�p, ��c bi�t là t�o vi�c làm cho ng i dân nông thôn và vùng sâu vùng xa n�i s�c lao ��ng d th�a và ít có c� h�i ti�p c&n v�i các ho�t ��ng kinh t�. Nhìn chung, ph( n� chi�m m�t n'a l�c l�ng lao ��ng � Vi�t Nam. , khu v�c nông thôn và ven bi�n, ph( n� là l�c l�ng lao ��ng chính trong nông nghi�p và nuôi tr�ng thu� s�n, chi�m t� 50 ��n 60%. Trong vi�c ch� bi�n thu� s�n kho�ng 80% lao ��ng là n�. , các vùng ven bi�n, do s�n l�ng �ánh b"t ven b th�p, ng i dân ven bi�n không th� s�ng d�a hoàn toàn vào ngh� �ánh cá và ph�i tham gia vào các ho�t ��ng kinh t� khác. Trong b�i c�nh �ó, ngh� nuôi tr�ng thu� s�n là m�t l�a ch�n ki�m s�ng t�t cho ph( n� ��c bi�t � các vùng ven bi�n. K�t qu� kh�o sát qu�c gia trong n�m 2001 cho th�y 80,9% t!ng s� h� gia �ình � Vi�t Nam có liên quan ��n ngh� nông, r�ng và nuôi tr�ng thu� s�n, trong �ó 78,6% h� có ngu�n thu nh&p chính t� ngh� nông, tr�ng r�ng và nuôi tr�ng thu� s�n. S� khác bi�t v� kinh t� gi�a nh�ng h� có liên quan ��n thu� s�n c$ng r�t rõ. Nh�ng h� giàu h�n th ng tham gia �ánh cá xa b , s� h�u các c� s� ch� bi�n ho�c kinh doanh và các d�ch v( h tr�. S� h� nuôi tr�ng thu� s�n giàu là không nhi�u vì ngh� nuôi tr�ng thu� s�n không !n ��nh và dôi khi ph�i ch�u r�i ro cao, thiên tai, d�ch b�nh và ô nhi�m môi tr ng. Các h� nghèo th ng tham gia nuôi tr�ng thu� s�n quy mô nh+ và �ánh cá ven b . Thi�u v�n ��u t là m�t trong nh�ng v�n �� khó kh�n nh�t ��i v�i s� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n c�a ��i t�ng này. Vì v&y, ng i nghèo tr� thành m�t l�c l�ng lao ��ng làm thuê �áng k� cho các ti�u ch� nuôi tr�ng thu� s�n và các công ty.

Page 85: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 79

Các v3n ! th/ tr��ng Hi�n nay, giá tôm ��u b và có kh� n�ng là c� giá xu�t kh�u ��u có xu h�ng gi�m (Christensen 2003- Hình 19), trong khi chi phí s�n xu�t l�i không gi�m. M�t khác, s�n ph�m tôm c�a Vi�t Nam ph�i ��i m�t v�i v�n �� l�n khác là rào c�n th�ng m�i và ch�ng bán phá giá gi�a Vi�t Nam và M*.

Hình 19 D� báo th� tr ng tôm xu�t kh�u qu�c t� d�a trên s� li�u th�ng kê c�a FAO, không phân bi�t cho

t�ng c. tôm

y = -0,1528x + 312,88R2 = 0,6978

5,00

5,50

6,00

6,50

7,00

7,50

8,00

8,50

9,00

9,50

10,00

10,50

11,00

1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010Year

USD per KG

(Christensen, 2003)

C�n lu ý r%ng có th� có s� khác bi�t �áng k� v� giá tôm tu0 theo kích c., th i gian trong n�m và ch�ng lo�i. Vì v&y hình trên c�n ��c hi�u m�t cách �úng �"n và �ó không ph�i là xu h�ng chung c�a t�t c� các s�n ph�m tôm nuôi. )� nâng cao giá tôm ��u b và giá tr� t�i th� tr ng xu�t kh�u, c�n c�i thi�n ch�t l�ng tôm, gi�m chi phí s�n xu�t và ��c bi�t là vi�c nuôi tôm sinh thái c�n ��c các ngành thu� s�n và ng i nuôi tôm s�m chú tr�ng. Các v3n ! th( ch� Các c� quan nhà n�c có trách nhi�m qu�n lý và quy ho�ch nuôi tôm ven bi�n, nâng cao ch�t l�ng và t�ng s�n l�ng nuôi. D�ch v( khuy�n ng ��c cung c�p qua chính quy�n (cán b� khuy�n ng và tr�i gi�ng) và t nhân. Sau này là hình th�c công ty kinh doanh và nhóm nông dân tình nguy�n. Cán b� khuy�n ng có trình �� và s� ti�p c&n v�i k* thu&t/thông tin thích h�p còn thi�u. Tôm là ngành ch� ch�t �óng góp vào kim ng�ch xu�t kh�u c�a ��t n�c và � c�p �� ��a ph�ng th ng ��c coi là ngành quan tr�ng nh�t tuy m�t s� vùng ven bi�n u tiên ngành du l�ch. M�t s� hình th�c t! ch�c nông dân �ang t�n t�i: nhóm, câu l�c b�, hi�p h�i và h�p tác xã. Các hi�p h�i và h�p tác xã ��c u� ban nhân dân xã thành l&p. Các nhóm và câu l�c b� hình thành t� phát ho�c ��c sáng l&p v�i s� tr� giúp t� ngu�n kinh phí d� án c�a chính ph�. Ng i nông dân thi�u thông tin v� các c� h�i và nhu c�u th� tr ng. Thông tin ��c ph! bi�n qua �ài, các khoá h�c, t r�i, ng i mua bán trung gian và gi�a nh�ng ng i nông dân v�i nhau. , c�p t#nh /huy�n th ng không có �� cán b� trong vi�c qu�n lý hành chính ngành thu� s�n. Nh�ng cán b� này th ng t�t nghi�p )�i h�c thu� s�n/nông nghi�p ho�c khoa sinh h�c thu�c các tr ng ��i h�c. Không có s� giám sát m�t cách có h� th�ng các v�n �� v� d�ch b�nh và môi tr ng t�i các vùng nuôi tr�ng thu� s�n thâm canh (��c bi�t liên quan ��n vi�c s' d(ng n�c th�i t� nuôi tr�ng thu� s�n). Rõ ràng c�n ph�i có s� �ào t�o và t&p hu�n có t! ch�c cho các cán b�.

Page 86: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 80

T0ng k�t các v3n ! môi tr��ng và các ho�t �ng/bi�n pháp qu�n lý i v�i ngh! nuôi tôm Tác �ng Các quy t+c th�c hành qu�n lý/ Gi�i pháp Nuôi tôm Tác ��ng 1. Ô nhi�m các ngu�n tài nguyên ��t và n�c

• Xây d�ng các quy ��nh cho vi�c áp d(ng Ngh� ��nh s� 67 (l� phí n�c th�i) cho ngành nuôi tôm

• Xây d�ng các h�ng dn quy ho�ch chi ti�t • Th�c hi�n các h�ng dn � c�p ��a ph�ng • Nâng c�p h� th�ng t�i n�c t�i các vùng nuôi tôm �ang s' d(ng

h� th�ng t�i tiêu n�c dung cho nông nghi�p tr�c kia • K�t h�p v�i các loài khác (nuôi nhuy�n th� và tr�ng rong nh

tr ng h�p c�a H�i Phòng), • S' d(ng bi�n pháp x' lý n�c th�i sinh h�c(các ao x' lý, en-zim,

nuôi các loài d�n ao) • Xây d�ng BMP v� quy t"c th�c hành cho �n có trách nhi�m và

x' lý ch�t th�i • )�y m�nh h� th�ng nuôi tôm-lúa �� gi�m s� ph( thu�c vào n�c

bi�n và nhi�m m�n • khuy�n khích h� th�ng nuôi tu�n hoàn • Tìm cách s' d(ng bùn vét t� �áy ao vào m(c �ích khác

Tác ��ng 2. C�n ki�t ngu�n gi�ng thu� s�n t� nhiên cùng v�i nhu c�u ch�t l�ng gi�ng cao

• )�y m�nh/xây d�ng các ch�ng trình v� thu�n hóa và s�n xu�t tôm b� sú m3 s�ch m�m b�nh (SPF)

• Xây d�ng các tiêu chu�n ch�t ch- trong qu�n lý tr�i gi�ng • B"t bu�c tuân th� các tiêu chu�n �� c�i thi�n công ngh� (có th�

gi�m s� tr�i gi�ng) • Xây d�ng h� th�ng ch�ng nh&n cho các tr�i gi�ng có ch�t l�ng

t�t h�n (c�nh tranh lành m�nh gi�a các tr�i gi�ng) • Khuy�n khích nông dân s' d(ng con gi�ng có ch�t l�ng t�t h�n

(BMP) • B�o v� các ngu�n l�i thu� s�n �1 ki�m soát ch�t ch- h�n vi�c

tuân th� các quy ��nh c�a các tr�i gi�ng • Thay �!i trong ho�t ��ng �ánh b"t tôm b� m3

Tác ��ng 3. S' d(ng quá m�c các hoá ch�t (b� c�m) �nh h�ng ��n môi tr ng và ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m

• Nâng cao hi�u bi�t v� b�o v� môi tr ng • Khuy�n khích th�c hi�n quy ��nh thông qua ch�ng nh&n t�

nguy�n. Bao g�m c� ch�ng nh&n t� nguy�n v� n�ng l�c phòng thí nghi�m (nhà n�c và t nhân)

• T�o hi�u bi�t c�a nông dân và trung gian mua bán v� yêu c�u th� tr ng

• Nâng cao công ngh� sau thu ho�ch • Xây d�ng h� th�ng truy xu�t ngu�n g�c phù h�p v� m�t tài chính

v�i ng i s�n xu�t � quy mô nh+. • Xây d�ng n�ng l�c nhân l�c. • )�y m�nh áp d(ng BMP trong an toàn th�c ph�m • Nâng cao hi�u bi�t và �ào t�o nông dân v� s' d(ng hoá ch�t an

toàn Tác ��ng 4. B� trí các ao không phù h�p

• Xây d�ng các quy ho�ch nuôi tr�ng th�y s�n v�i vi�c qu�n lý n�c phù h�p (c�p/thoát) và b�o v� các vùng r�ng ng&p m�n

• )�m b�o r�ng ng&p m�n t�i các vùng nuôi b� �nh h�ng � m�c ít nh�t và �a vi�c tr�ng r�ng vào trong quy ho�ch

• Thông qua và th�c hi�n h�ng dn )ánh giá Tác ��ng Môi tr ng (EIA)

• Nghiên c�u v� s�c t�i c�a môi tr ng cho nuôi tôm • Xây d�ng quy ho�ch cho vi�c ph(c h�i các ao tôm không s'

d(ng (cá bi�n, v.v...)

Page 87: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 81

Tác ��ng 5. 6nh h�ng c�a d�ch b�nh ��i v�i c� các loài nuôi và các loài t� nhiên

• Ngu�n gi�ng tôm sú s�ch m�m b�nh • Ph! bi�n BMP v� phòng ch�ng d�ch b�nh và qu�n lý s�c kho1 có

trách nhi�m (s' d(ng hoá ch�t, v.v...) • Xây d�ng và th�c hi�n h� th�ng giám sát và c�nh báo (theo quy

ho�ch c�a B� Thu� s�n) • Xây d�ng n�ng l�c cho các phòng thí nghi�m c�p t#nh và c�p

huy�n Tác ��ng 6. Du nh&p các m�m b�nh t� n�c ngoài có liên quan t�i các loài tôm ngo�i lai

• Nâng cao n�ng l�c ki�m soát d�ch chuy�n qua biên gi�i • Xây d�ng n�ng l�c v� �ánh giá r�i ro nh&p kh�u (IRA) • Ti�n hành và th�c hi�n IRA tr�c khi d�ch chuy�n ��ng v&t th�y

s�n qua biên gi�i Tác ��ng 7. Phá hu� môi tr ng r�ng ng&p m�n

• Thành l&p khu b�o t�n • )�y m�nh vi�c tái tr�ng r�ng ng&p m�n �� ch�ng xói mòn và ��y

m�nh �a d�ng sinh h�c

2.1.3 Ph�ng h�ng th�c hi�n qu�n lý t�t hn V/ trí c�a các tr�i nuôi tr�ng thu� s�n )�a �i�m c�a các tr�i nuôi tôm nên n%m trong vùng ��c quy ho�ch �� giúp gi�m nhi�u tác ��ng môi tr ng ��i v�i nuôi tr�ng thu� s�n và t� nuôi tr�ng thu� s�n. D�i �ây là m�t s� �i�m:

Các th�c hành qu�n lý Tiêu chí Xây d�ng tr�i nuôi tôm m�i � phía trên vùng

tri�u

• Không xâm ph�m vùng ven bi�n và h� sinh

thái ven bi�n Tránh phá hu� r�ng ng&p m�n ho�c các n�i c trú � vùng ��t ng&p n�c nh�y c�m

• Không ��t trong khu v�c b�o t�n

Tránh vùng ��t phèn • Không có FeS2 trong các l�p ��t

Không ��t tr�i trên vùng ��t cát ho�c khu v�c khác n�i n�c m�n rò r# ho�c x� ra có th� �nh h�ng ��n ��t nông nghi�p ho�c các ngu�n cung c�p n�c ng�t

• Không phát tri�n ti�p nuôi tôm trên cát

T�t c� các h� th�ng bán thâm canh và nuôi thâm canh tôm ph�i ��c tuân th� nh�ng �ánh giá tác ��ng v� môi tr ng và là m�t ph�n c�a quy ho�ch r�ng h�n v� phát tri�n ngành

• Tránh các tác ��ng môi tr ng b�t l�i b%ng cách s' d(ng s�c t�i c�a môi tr ng làm m�c �� h�n ch� vi�c phát tri�n nuôi tôm

Thi�t k� và xây d�ng các tr�i nuôi theo ph��ng pháp gi�m thi(u tác �ng i v�i môi tr��ng. Thi�t k� và xây d�ng t�t các tr�i nuôi tôm s- là y�u t� quy�t ��nh �� gi�m các tác ��ng v� môi tr ng và d�ch b�nh. D�i �ây là m�t s� ho�t ��ng qu�n lý

Các th�c hành qu�n lý Tiêu chí Thi�t k� c�a tr�i nuôi thâm canh và bán thâm

canh

• 50% di�n tích ��t s' d(ng cho ao tôm • 20% di�n tích ��t s' d(ng cho ao ch�a • 20% di�n tích ��t s' d(ng cho ao x' lý n�c

th�i • 10% di�n tích ��t s' d(ng �� ph�i bùn

Thi�t k� c�a tr�i cho nuôi tôm qu�ng canh và qu�ng canh c�i ti�n

• Duy trì ít nh�t 50 % di�n tích r�ng ng&p m�n t�i các t#nh phía Nam

• Duy trì ít nh�t 75% di�n tích r�ng ng&p m�n t�i các t#nh mi�n B"c

Page 88: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 82

Thi�t k� tr�i nuôi tôm sinh thái • Duy trì t�i thi�u 60% di�n tích r�ng ng&p m�n

S' d(ng bi�n pháp x' lý n�c th�i sinh h�c (các ao x' lý, en-zim, các loài d�n ao)

• Trong tr ng h�p có th�, s' d(ng ch�t th�i c�a tôm làm ��u vào cho nuôi nhuy�n th� ho�c tr�ng rong và s' d(ng các loài th�c v&t trung hòa h�n là x' lý b%ng hoá ch�t

Tách riêng kênh n�c th�i và n�c c�p �� gi�m s� t� gây ô nhi�m và duy trì an toàn sinh h�c

• Khuy�n khích h� th�ng c�p n�c chung �� ��m b�o c� s� h� t�ng xây d�ng ��c t&n d(ng

Ph�i h�p các vùng ��m v�i các k* thu&t và th�c hành �� gi�m thi�u xói l� và nhi�m m�n trong quá trình xây d�ng và v&n hành

• Khi có th�, s' d(ng vi�c ph(c h�i h� sinh thái �� ki�m soát xói l� và l�c ��t nhi�m m�n nh r�ng ng&p m�n t�i các vùng ven bi�n; mellaleuca � các vùng cao nguyên b� nhi�m m�n

K�t h�p v�i các loài khác (nhuy�n th� và tr�ng rong bi�n),

• Gi�m thi�u ��u vào và ch�t th�i và t�i u hoá ��u ra có th� b%ng cách s' d(ng luân canh

Khuy�n khích nuôi tôm /lúa �� gi�m vi�c ph( thu�c vào n�c bi�n và nhi�m m�n

• C�m s' d(ng n�c ng�m �� nuôi

)�y m�nh h� th�ng nuôi tu�n hoàn • Gi�m thi�u l�ng ch�t ô nhi�m Tìm ki�m gi�i pháp s' d(ng bùn khác • S' d(ng ch�t th�i làm ��u vào cho nuôi tr�ng

th�y s�n, nông nghi�p ho�c lâm nghi�p

Cung c3p gi ng, tôm b m= và tôm gi ng S' d(ng gi�ng, tôm b� m3 và tôm gi�ng, có hi�u qu� cao là y�u t� then ch�t làm gi�m nh3 các tác ��ng c�a ngh� nuôi tôm ��n � i s�ng t� nhiên và ngu�n thu� s�n. D�i �ây là m�t s� ho�t ��ng qu�n lý

• )�y m�nh/phát tri�n các ch�ng trình thu�n hoá và s�n xu�t c�a tôm sú b� m3 s�ch m�m b�nh SPF.

• Phát tri�n các tiêu chu�n nghiêm ng�t ��i v�i vi�c qu�n lý tr�i gi�ng • B"t bu�c tuân th� các tiêu chu�n cho c�i ti�n công ngh� (có th� gi�m s� l�ng tr�i gi�ng) • )�y m�nh vi�c s' d(ng gi�ng ch�t l�ng t�t h�n trong nông dân (BMP) • Chi c(c B�o v� ngu�n l�i Thu� s�n ki�m soát ch�t ch- h�n n�a vi�c tuân th� các quy ��nh

c�a các tr�i gi�ng • Thay �!i các ho�t ��ng �ánh b"t tôm b� m3

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n

• Khuy�n khích s' d(ng th�c �n ch� bi�n theo công th�c trong nuôi tôm có ki�m tra và qu�n lý hàng ngày.

K� ho�ch qu�n lý thú y K� ho�ch qu�n lý thú y c�n ��c b"t ��u � c�p �� ngành, có th� giúp ng�n ng�a d�ch b�nh.

• Tôm sú b� m3 SPF • Ph! bi�n BMP v� phòng ng�a d�ch b�nh và trách nhi�m qu�n lý thú y (vi�c s' d(ng các

hoá ch�t,…) • Phát tri�n và th�c hi�n h� th�ng giám sát và c�nh báo (theo k� ho�ch c�a B� Thu� s�n) • Xây d�ng n�ng l�c cho các phòng thí nghi�m � c�p t#nh và huy�n

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m

• Nâng cao s� hi�u bi�t v� b�o v� môi tr ng

Page 89: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 83

• J)�y m�nh vi�c th�c hi�n các quy ��nh thông qua vi�c ch�ng nh&n t� nguy�n, bao g�m c� n�ng l�c c�a các phòng thí nghi�m (chính quy�n và t nhân)

• C�i ti�n công ngh� Sau-thu ho�ch • T�o ra h� th�ng truy xu�t ngu�n g�c phù h�p túi ti�n c�a nh�ng ng i s�n xu�t quy mô

nh+ • Xây d�ng n�ng l�c con ng i. • )�y m�nh vi�c �ng d(ng BMP cho an toàn v� sinh th�c ph�m • Nâng cao ki�n th�c và �ào t�o nông dân v� vi�c s' d(ng hoá ch�t an toàn

Nh.ng v3n ! kinh t�-xã h�i

• )�y m�nh nuôi tôm qu�ng canh và qu�ng canh c�i ti�n và Nuôi tôm sinh thái � các t#nh phía Nam (Cà Mau) ��i v�i ng i nghèo vì nh�ng h� th�ng này có r�i ro v� thua l kinh t� và d�ch b�nh th�p h�n.

• )�m b�o các h� th�ng nuôi tôm linh ho�t v� m�t kinh t� ��c ��y m�nh �� t�o thu nh&p và vi�c làm !n ��nh. V�n �� này liên quan ��n t�t c� các h� th�ng s�n xu�t

Th/ tr��ng và nhu c�u

• Nâng cao s� hi�u bi�t v� Rào c�n k* thu&t cho Th�ng m�i và Qu�n lý môi tr ng ISO 14000 trong các tiêu chu�n nuôi và ch� bi�n tôm

• T�ng c ng các k� ho�ch theo dõi ngu�n g�c s�n ph�m tôm. Các v3n ! v! th( ch� Các c� quan nhà n�c (c� quan pháp ch�, các v�n phòng, t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i giúp phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n và gi�m nh�ng r�i ro không d� báo tr�c ��c v� môi tr ng và các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây ��c coi tr�ng trong vi�c nâng cao tính b�n v�ng trong ngh� nuôi tôm. Các yêu c�u chung v� th� ch�:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, v�ng m�nh, minh b�ch và linh ho�t làm vi�c theo pháp lu&t và các k� ho�ch ��c các bên liên quan h tr� và hi�u rõ.

• Cung c�p cho ng i ra quy�t ��nh ti�p c&n v�i s� li�u ��c c&p nh&t th ng xuyên và tin c&y v� s�n l�ng, ngu�n l�i t� nhiên, th� tr ng và các v�n �� kinh t� xã h�i.

• )i�u ch#nh s�n l�ng và các k� ho�ch phát tri�n h�ng t�i m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch ngành ngang.

• Xem xét n�ng l�c cán b� và gi�i h�n v� tài chính trong hành chính công và thúc ��y vi�c ��n gi�n hoá l�a ch�n d� li�u ngành và ti�n hành vi�c ra quy�t ��nh có s� tham gia

• )�m b�o vi�c th�c hi�n theo lu&t pháp và các k� ho�ch phát tri�n thích h�p v�i tình hình chính tr�, kinh t� xã h�i, hành chính khác nhau và có tính kh� thi.

Nh�ng yêu c�u tr��c m�t v� th� ch�:

• )�u t nhi�u h�n cho vi�c �ào t�o nhân viên trong quy ho�ch công v� nuôi tr�ng thu� s�n và nghiên c�u.

• )�m b�o cho ng i l&p k� ho�ch và nông dân ��c ti�p c&n v�i nh�ng k* thu&t nuôi tr�ng thu� s�n thích h�p có th� áp d(ng ��c và thông tin liên quan v� GAP

• )�u t cho vi�c giám sát có h� th�ng các v�n �� d�ch b�nh và môi tr ng t�i nh�ng khu v�c nuôi tr�ng thu� s�n thâm canh (��c bi�t liên quan ��n vi�c s' d(ng n�c th�i cho nuôi tr�ng thu� s�n)

• Ti�p t(c m� r�ng và t�ng c�ng s� h�p tác gi�a các h�i nông dân hi�n có (nhi�u t! ch�c khác nhau) v�i các c� quan nhà n�c.

Page 90: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 84

• C�n gi�m s� ô nhi�m v� n�c và d�ch b�nh thông qua s� h�p tác t�t h�n gi�a quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n v�i phát tri�n c�a các ngành khác, quy ho�ch có s� tham gia c�a các bên có liên quan (trao quy�n cho ng dân �� ng dân có th� t! ch�c nhau l�i), xây d�ng ki�n th�c và khuy�n khích làm theo GAP, khuy�n khích các h� th�ng c�p ch�ng nh&n, ��u t cho h� th�ng giám sát, �ào t�o các nhà qu�n lý trong vi�c ki�m soát các v�n �� v� ô nhi�m. Gi�i quy�t các v�n �� này �òi h+i có s� tham gia c�a nhi�u bên liên quan: nông dân, DONRE, DARD, VASEP, nh�ng nhà ch� bi�n, RIA, nhà s�n xu�t gi�ng th�ng m�i

• Các ho�t ��ng s�n xu�t trái pháp lu&t c�n b� h�n ch� b%ng cách xây d�ng các v�n b�n pháp lu&t kh� thi, t&p trung áp d(ng ��i v�i nh�ng ng i gây ô nhi�m và xây d�ng s� hi�u bi�t v� nh�ng l�i ích c�a vi�c tuân th� các quy ��nh. MOFI, DOFI, DONRE, RIA là nh�ng bên liên quan ch� y�u trong vi�c tri�n khai công vi�c này.

• Vi�c cung c�p th�c �n và con gi�ng có ch�t l�ng c�n ��c c�i thi�n thông qua vi�c �i�u ph�i chi�n l�c gi�a ��u t cá nhân và t&p th� trong s�n xu�t gi�ng, tri�n khai chi�n l�c �� t�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n c�a ng dân v�i con gi�ng và xây d�ng các h�ng dn/ v�n b�n pháp lu&t v� các ngu�n cung c�p th�c �n b�n v�ng.

2.1.4 Trách nhi�m t� ch c th�c hi�n Các m�t hàng tôm là s�n ph�m ch� y�u và �em l�i giá tr� xu�t kh�u cao cho ngành nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam. Có nhi�u bên liên quan ��n ngành này t� �ng gi�ng, nuôi th�ng ph�m, ng i buôn bán trung gian, các d�ch v( cung �ng và ch� bi�n. Vi�c qu�n lý môi tr ng �òi h+i nh�ng bên liên quan này ph�i có các quy t"c �ng x' t�t h�n trong công vi�c c�a h� và ph�i có vai trò c�a nhà n�c trong vi�c qu�n lý các ho�t ��ng trên. Các khu v�c công B� Thu� s�n c�n phát tri�n các h�ng dn, tiêu chuân và các v�n b�n pháp lu&t khác �� t�o thu&n l�i cho các ho�t ��ng làm s�ch môi tr ng c$ng nh quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng. Các C(c c�a B� Thu� s�n bao g�m NAFIQAVED, V( Nuôi Th�y s�n, V( Khoa h�c-Công ngh�, VIFEP c�n là thành ph�n ch� ch�t �� kh�i x�ng các quy t"c th�c hành thân thi�n v�i môi tr ng. Các U� ban Nhân dân t#nh, S� Th�y s�n và S� Tài nguyên – Môi tr ng c�n th�c hi�n vi�c quy ho�ch và xây d�ng các quy ho�ch t!ng th� cho nuôi tôm b�n v�ng, ph! bi�n các quy t"c qu�n lý t�t, thúc ��y vi�c thành l&p các h�i nuôi th�y s�n v� m�t th� ch� và pháp lý. S� Th�y s�n, Trung tâm Khuy�n ng, Chi c(c B�o v� Ngu�n l�i Th�y s�n, Chi nhánh NAFIQAVED � các t#nh c�n �óng vai trò ch� ch�t trong vi�c thúc ��y và tri�n khai công vi�c này. Khu v�c t� nhân Khu v�c t nhân bao g�m ng i buôn bán trung gian, ng i cung c�p th�c �n, ch� tr�i gi�ng, ng dân s- là nh�ng bên liên quan ch� ch�t trong vi�c th�c hi�n các quy t"c th�c hành qu�n lý t�t.

Page 91: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 85

2.2 Nuôi cá song/cá giò l�ng bi(n

2.2.1. Miêu t� tình hình loài nuôi và h� th�ng nuôi T0ng quan chung Nuôi l�ng bi�n �ã phát tri�n nhanh chóng trong nh�ng th&p niên g�n �ây � Vi�t Nam. H�u h�t các tr�i nuôi ��u � quy mô nh+, tr� m�t s� doanh nghi�p có v�n ��u t n�c ngoài � V$ng Tàu. T!ng s�n l�ng nuôi l�ng bi�n n�m 2005 là 3.510 t�n v�i t!ng s� l�ng nuôi là 16.319. S�n l�ng nuôi l�ng bi�n �ã có s� t�ng tr�ng nhanh chóng t� n�m 1999, v�i s� l�ng l�ng kh�i ��u lúc b�y gi là 346 l�ng và s�n l�ng là 52 t�n. H�i Phòng, Qu�ng Ninh, Bà R�a- V$ng Tàu và Kiên Giang là nh�ng t#nh có s�n l�ng nuôi cá bi�n l�ng l�n nh�t trong c� n�c. Ngh� nuôi cá bi�n �ã phát tri�n ��c bi�t nhanh chóng � H�i Phòng và Qu�ng Ninh mà không d�a trên m�t quy ho�ch c( th� nào. N�m 2000, � Qu�ng Ninh có 400 l�ng. )�n n�m 2005 �ã t�ng lên 5.700 l�ng v�i s�n l�ng h�n 1,300 t�n. Thành ph� H�i Phòng n�m 2000 có 300 l�ng v�i s�n l�ng 45 t�n, ��n n�m 2005 �ã t�ng lên 6000 l�ng v�i s�n l�ng 1.200 t�n. S�n l�ng nuôi cá l�ng bi�n t�ng c$ng dn t�i nh�ng quan ng�i ngày càng t�ng v� các tác ��ng x�u c�a nh�ng ho�t ��ng nuôi cá bi�n ��i v�i môi tr ng. )� ��i phó v�i tình tr�ng trên, n�m 2004, U� ban Nhân dân t#nh Qu�ng Ninh �ã ra thông báo bu�c các l�ng nuôi ph�i di d i �i �� b�o v� cho di s�n th� gi�i V�nh H� Long. Do �ó, m�t s� các l�ng nuôi �ã ��c chuy�n ��n ��o Cát Bà, làm t�ng g�p �ôi s� l�ng l�ng có � khu v�c này. Tr�c khi có nh�ng l�ng m�i chuy�n t�i, n�m 2003, các vùng nuôi � Cát Bà �ã có d�u hi�u ô nhi�m môi tr ng. Loài nuôi ph! bi�n là Cá giò (Rachycentron canadum (Linnaeus, 1766)), cá song (Epinephelus tauvina (Forskal, 1775)), cá v�c, cá tr�ng �+ (Lutjanus erythropterus (Bloch, 1790)). Cá song là loài ��c nuôi nhi�u nh�t. Ng i nuôi l�ng bi�n ch� y�u là các doanh nghi�p quy mô nh+ � H� Long - Qu�ng Ninh và Cát Bà - H�i Phòng. Ngoài ta, có 2 doanh nghi�p l�n � V$ng Tài, m�t là công ty có v�n ��u t n�c ngoài và doanh nghi�p kia là c�a nhà n�c. Quy ho�ch phát tri(n Theo Quy ho�ch T!ng th� cho nuôi th�y s�n, s�n l�ng k� ho�ch c�a nuôi l�ng bi�n s- ��t 100.000 t�n vào n�m 2005 và 200.000 t�n vào n�m 2010. Tuy nhiên, m(c tiêu trên r�t khó có th� ��t ��c vì s�n l�ng c�a n�m 2005 m�i ch# � m�c 3.510 t�n, t�ng ��ng v�i 1,8% k� ho�ch c�a n�m 2010. Trong s� các nguyên nhân dn ��n s�n l�ng th�p nh v&y là ho�t ��ng th�c thi k� ho�ch còn y�u và m�c s�n l�ng k� ho�ch ��t ra không th�c t�. Nguyên nhân ��u tiên ph�i k� ��n là nuôi l�ng bi�n t� tr�c ��n nay �ã phát tri�n không d�a trên m�t quy ho�ch c( th� nào. S�n l�ng nuôi l�ng bi�n ch# nh%m m(c �ích �áp �ng nhu c�u tiêu dùng t�i s�ng v�i th� tr ng h�n h3p, trong khi các s�n ph�m cá bi�n h�u nh không ��c ch� bi�n �ông l�nh do giá th� tr ng th�p. Tuy nuôi l�ng bi�n phát tri�n ch&m song ti�m n�ng c�a ngành này t�i các vùng ven bi�n là r�t l�n. )� có th� ��t ��c m(c tiêu �ã ��t ra, B� Th�y s�n �ã �a ra m�t s� quy ho�ch phát tri�n nh quy ho�ch nuôi bi�n ��n n�m 2010 � Qu�ng Ninh - H�i Phòng, ch�ng trình qu�c giá v� gi�ng, à m�t s� ch�ng trình khoa h�c k* thu&t, xây d�ng ngu�n nhân l�c �ã ��c hình thành. Hi�n t�i, Vi�n NCNTTS 1 và 2 �ang s�n xu�t gi�ng cho cá giò, cá song, cá v�c, cá tr�ng �+ v�i kh� n�ng có th� �áp �ng ��c nhu c�u v� con gi�ng cho nuôi bi�n.

Page 92: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 86

Vùng nuôi & Phát tri(n Hi�n nay, nuôi cá l�ng bi�n ��c phát tri�n ch� y�u c� v� s�n l�ng và s� lòng nuôi � các t#nh ven bi�n phía B"c bao g�m các t#nh Qu�ng Ninh và H�i Phòng, ngoài ra còn có m� s� t#nh phía nam nh Bà R�a – V$ng Tàu và Kiên Giang. Sau �ây là danh sách m�t s� n�i chính có ho�t ��ng nuôi cá l�ng bi�n (B�ng 27). B�ng 27 )�a �i�m nuôi cá l�ng bi�n n�m 2005 T#nh S� l�ng l�ng S�n l�ng (t�n)

T0ng s�n l��ng c�a c� n��c 16.319 3.510

Qu�ng Ninh 5.700 1.300

H�i Phòng 6.000 1.200

Các t#nh khác 1.010 4.619

Qu�ng Ninh và H�i Phòng là nh�ng t#nh có ho�t ��ng nuôi cá l�ng bi�n l�n nh�t trong c� n�c, s�n xu�t kho�ng 70% s�n l�ng cá l�ng bi�n c�a c� n�c. Nuôi cá l�ng bi�n � các t#nh ven bi�n phía B"c �ã phát tri�n trong nh�ng n�m g�n �ây và ��t ��c m�t s� thành công. T� 1999–2005, di�n tích và s� l�ng l�ng nuôi �ã t�ng lên nhanh chóng t� 300 l�ng và 41 bè ho�t ��ng n�m 2000 �ã lên ��n 7,697 l�ng và 531 bè n�m 2005 (B�ng 28). B�ng 28 Quá trình phát tri�n c�a nuôi cá l�ng bi�n c�a các t#nh ven bi�n phía B"c (2000 -2005) N'm S l��ng bè S l�ng 3x3x3m S�n l��ng (t3n) 2000 41 300 45 2001 105 910 70 2002 131 1,600 500 2003 165 1,864 720 2004 316 4,237 800 2005 531 7,697 1,200 Trong n'a ��u n�m 2005, s� l�ng l�ng và bè nuôi � Cát Bà �ã t�ng lên nhanh chóng. Nguyên nhân c�a s� t�ng nhanh này m�t ph�n là do s� gia t�ng s� l�ng các l�ng và bè m�i và ph�n khác là do ng dân chuy�n bè nuôi c�a mình t� t#nh Qu�ng Ninh ra khu v�c này, khi�n cho t!ng s� bè lên ��n 411, t�ng ��ng v�i 6.000 l�ng (DARD Qu�ng Ninh, 2004). Các ho�t ��ng nuôi l�ng này t&p trung ch� y�u � v�nh C�ng Cá và B�n Bèo. Có báo cáo cho th�y s� phát tri�n nhanh chóng c�a nuôi l�ng bi�n � v�nh B�n Bèo có liên quan t�i vi�c môi tr ng b� ô nhi�m và các tác ��ng tiêu c�c ��n h� sinh thái bi�n. D�ch b�nh �ã x�y ra t�o nên các thi�t h�i v� kinh t�. Tuy nhiên, c�n có thêm các nghiên c�u v� l/nh v�c này. Các quy ho�ch phát trin Quy ho�ch t!ng th� v� phát tri�n ngành th�y s�n bao g�m vi�c phát tri�n di�n tích là 6.000 ha, trong �ó di�n tích dành cho nuôi l�ng bi�n là 16%. Quy ho�ch cho Tung Gau là 2,400 ha, Soi Gianh là 1,860 ha, Van Boi là 1.000 ha. )�n nay, vi�c phát tri�n nuôi l�ng bi�n m�i ch# t&p trung � quanh vùng Cát Bà – Long Châu - B�ch Long V/ v�i loài nuôi ch� y�u là nh�ng loài cá có giá tr� kinh t� cao. Nuôi bi�n truy�n th�ng ��c k�t h�p v�i hình th�c nuôi ��c g�i là nuôi m� theo quy ho�ch c�a B� Th�y s�n cho vùng ven bi�n H�i Phòng và Qu�ng Ninh.

Page 93: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 87

B�ng 29 S�n l�ng nuôi cá l�ng bi�n theo k� ho�ch trong Quy ho�ch t!ng th� cho H�i Phòng và Qu�ng Ninh M(c tiêu 2005 2006 2007 2008 2009 2010 % 2010/2005

S�n l�ng 1,500 1,800 2,100 2,400 2,800 3.000 100

Di�n tích (ha) 1,500* 1,800 2,100 2,400 2,700 3.000* Ngu�n::Vin Kinh t� và Quy ho�ch Th�y s�n, V� Nuôi Th�y s�n, S� Nông nghip và Phát tri�n Nông thôn và báo cáo Nuôi tr�ng thu� s�n (1999 – 2004). Thi�t k� h� th ng nuôi & ho�t �ng s�n xu3t , Cát Bà, thi�t k� l�ng ph! bi�n là lo�i có kích c. 3 x 3 x3m ��c quây b%ng l�i xung quanh. Tu0 theo �i�u ki�n kinh t�, m i h� nuôi có t� 5 -10 l�ng nuôi. H� có 2 lo�i l�ng th� gi�ng và nuôi cá cho ��n khi ��t t�i kích c. th�ng ph�m. S�n l�ng nuôi n%m trong kho�ng t� 7 ��n 15 kg/m3/n�m. M�t bè nuôi ��c trng có thi�t k� và ��c �i�m nh sau: - Kích c. 2m x 2m x 2m ho�c 3m x 3m x 3m. - L�i làm b%ng s�i ho�c Polyetylen (PE) v�i kích c. m"t l�i là 2a = 0.5 - 1cm. - L�ng nuôi ��c c� ��nh vào m�t khung g . Con chì ho�c �á v�i tr�ng l�ng t� 1.5 ��n 2 kg ��c g"n c� ��nh vào các góc � ph�n �áy l�i nh%m ��o b�o cho l�i c�ng kín xu�ng t&n bên d�i bè nuôi. - )áy và các m�t c�a khung ��c liên k�t v�i nhau b%ng dây th�ng ( Hình 20) Hình 20 Thi�t k� �i�n hình c�a m�t l�ng nuôi cá bi�n nh+ - L�ng nuôi hình vuông ho�c hình ch� nh&t có kích c. 3m x 3m x 3m ho�c 5m x 5m x 4m. - Kích c. c�a m"t l�i ph( thu�c vào kích c. c�a loài nuôi trong �ó:

G

L�i

M�u �á/chì Phao

Neo

Page 94: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 88

Chi�u dài c�a cá là 16-30 cm, kích c. m"t l�i là 2a = 2cm Chi�u dài c�a cá là 31-50 cm, kích c. m"t l�i là 2a = 5cm Chi�u dài c�a cá là trên 50 cm, kích c. m"t l�i là 2a = 8cm Phân tích các y�u t �u vào và �u ra )�u t ban ��u bao g�m chi phí làm l�ng, mua xu�ng máy, và các kho�n m(c khác. V�n kh�i ��u trung bình kho�ng 290.000 ��ng/m3/l�ng. V�i m&t �� th� trung bình kho�ng 10 con/m3 ��i v�i Cá giò, 13.4 con/m3 ��i v�i lo�i khác, ng i nông dân th ng s- thu ��c s�n l�ng trung bình kho�ng 4.4; 7.0; 7.8 kg/m3/��t. Sau m�t kho�ng th i gian ch�ng 1.4 n�m (612 ngày ��i v�i Cá mú, 375 ngày ��i v�i Cá giò, và 472 ngày ��i v�i lo�i khác), kích c. c�a cá th�ng ph�m là kho�ng 2.5 kg/con (Cá mú là 1,5kg/con, Cá giò là 4,3kg/con, và lo�i khác là 1,6 kg/con). Th�c �n ��c dùng ch� y�u là cá có giá tr� th�p ho�c cá da tr�n. Kh�i l�ng s' d(ng trong nuôi cá d�a trên s� tính toán c�a ng i nông dân và túi ti�n c�a h�. T# l� chuy�n hoá th�c �n (FCR) � m�c cao, trung bình là 13.6 Nhu c�u v� nhân công cho nuôi cá l�ng bi�n không cao. Theo các k�t qu� nghiên c�u, nông dân không thuê nhân công t�m th i mà ch# có 1 ng i cho �n và qu�n lý l�ng. N�u di�n tích l�ng là 476m3/l�ng, kho�ng th i gian nuôi là t� 6 ��n 12 tháng, m i tr�i ph�i có 1 ng i cho �n và trông coi l�ng trong 14 tháng.

B�ng 30 Các thông s� s�n xu�t trung bình c�a 10 nông dân nuôi cá song t�i t#nh Khánh Hoà, mi�n trung Vi�t Nam, 2005. S� li�u do VIFEP thu th&p (2005)

S�N XU>T S� l��ng !�n v� Nuôi cá song trên m�i 127m3 l�ng V( 1,0 s v�/n�m S� l�n th� gi�ng 1,0 s l�n/n�m

S� con gi�ng th� 430 Con ging/din tích l�ng/n�m

M&t �� th� 3 Con ging/m3/n�m S�n l�ng 265 kg/din tích l�ng/n�m Kích c. trung bình khi thu ho�ch 1,0 con/kg T# l� s�ng 62% %

Trong B�ng 30 là các thông s� thí d( v� ho�t ��ng nuôi cá song � m�c trung bình t�i Khánh Hoà. Các y�u t �u vào ch� y�u - S7 d)ng n��c H�u h�t di�n tích l�ng nuôi ch� y�u n%m � vùng n�c c�n c�a v�nh ho�c các v�nh nh+ n�i có th� tránh ��c gió m�nh, sóng và bão nhi�t ��i, nhng v�i s� b�t l�i là có m�c trao �!i n�c th�p. S� trao �!i n�c ch� y�u d�a vào thu� tri�u nhng th ng m&t �� l�ng cao làm gi�m t# l� trao �!i n�c và ô nhi�m môi tr ng t� các l�ng (ch8ng h�n l"ng ��ng ch�t th�i) luôn � m�c cao. H�n n�a, công vi�c nuôi có th� c$ng di�n ra � nh�ng khu v�c có khách du l�ch ��n th�m, ví d( xung quanh ��o Cát Bà, tàu du l�ch và ho�t ��ng khác c$ng gây �nh h�ng ��n l�ng nuôi � nhi�u m�c �� khác nhau.

Page 95: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 89

Theo k�t qu� nghiên c�u c�a Tr�n Lu Khánh (2003) � v�nh B�n Bèo (��o Cát Bà) và v�nh V$ng Ngo�n (v�nh H� Long), s� ô nhi�m c�a ch�t h�u c� và ch�t th�i t� h� th�ng bè g dã t�ng lên do s� l�ng các l�ng t�ng lên. T�o n� hoa, k� c� t�o ��c, c$ng gây nên nh�ng v�n ��, thí d( nh t�i v�nh V$ng Ngo�n. ��u vào chính - Cung c3p gi ng Gi�ng t� nhiên Theo truy�n th�ng gi�ng t� nhiên ��c ng dân ��a ph�ng �ánh b"t và sau �ó ��c nuôi trong l�ng. Ban ��u, ngu�n gi�ng t� nhiên r�t d�i dào, nhng nh�ng n�m g�n �ây nhu c�u t�ng lên trong khi l�ng cung �ng l�i gi�m xu�ng không �áp �ng ��c nhu c�u. Quá trình s�n xu�t t�i các tr�i ��ng gi�ng Trong nh�ng n�m g�n �ây, RIA 1 và 2 �ã phát tri�n thành công k* thu&t và kinh nghi�m gây gi�ng nhân t�o và s�n xu�t gi�ng c�a m�t s� loài cá quan tr�ng cho nuôi cá l�ng bi�n. Vi�c s�n xu�t gi�ng này �ang ��c ti�n hành cùng v�i các công ty t nhân và nhà n�c, t�i thành ph� H�i Phòng, t#nh Qu�ng Ninh, Khánh Hoà, Bà R�a và V$ng Tàu. S�n l�ng kho�ng 800.000 cá v�c gi�ng v�i kích th�c 3 - 4cm; 600.000 cá mú gi�ng kích th�c 4 - 5cm; 500.000 cá tr�ng �+ kích th�c 5 cm; và 600.000 gi�ng Cá giò kích th�c 7 - 9cm. V�i nh�ng ti�n b� g�n �ây trong k* thu&t �ng gi�ng và v�i vi�c s' d(ng cá b� m3 ��c gi� trong �i�u ki�n nuôi, có th� mong r%ng vi�c nuôi cá gi�ng s- ��c c�i ti�n v�i ch�t l�ng gi�ng t�ng lên và gi�m s� ph( thu�c v� gi�ng và cá b� m3 trong t� nhiên (MOFI, 2005c). Giá cá gi�ng c�a các loài khác nhau là khác nhau. Trung bình, cá tr�ng �+ gi�ng có giá kho�ng 5.000 ��ng/con nhng th ng cao h�n khi vào v( chính. Giá cá giò cá gi�ng là kho�ng 12.000 ��ng/con, và giá cá song kho�ng 15.000 ��ng/con. Tóm l�i, giá cá gi�ng thay �!i theo v( và cao nh�t vào th i k0 th� v( chính. ��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Th�c �n ��c s' d(ng cho cá mú (grouper) và cá giò th ng là cá t�p. Ch# kho�ng 1% nông dân nuôi cá b%ng th�c �n viên nhân t�o. )ây là m�t v�n �� gây �nh h�ng nghiêm tr�ng v� môi tr ng và có kh� n�ng dn t�i s� suy thoái môi tr ng khu v�c. Ngoài ra còn có r�i ro v� lây lan d�ch b�nh cho cá nuôi t� cá t�p. Nhu c�u v� cá t�p trong nuôi cá l�ng bi�n cùng v�i các nhu c�u khác cho lo�i cá này, nh s�n xu�t b�t cá, dn ��n áp l�c cao lên ngu�n cá t�p v�i nh�ng r�i ro c�n ki�t. N�m 2005, giá cá t�p thay �!i t� 1.000 ��n 3.000 ��ng/kg tu0 theo mùa. FCR trung bình ��i v�i cá giò và cá mú là 13.6 khi dùng cá t�p. ��u vào khác - s7 d)ng thu c sát trùng và t5y u� Thông tin v� l�a ch�n vi�c s' d(ng thu�c sát trùng và t�y u� trong nuôi cá l�ng bi�n t�ng ��i h�n ch�. Tuy nhiên, dùng nhi�u công c( khác nhau �� ng�n ng�a và ch�a tr� b�nh là �i�u c�n thi�t trong nuôi cá l�ng bi�n. Vì v&y, nhi�u hình th�c và cách s' d(ng khác nhau ��c áp d(ng hàng ngày. Vi�c c�n làm c�p bách hi�n nay là t&p h�p và phân tích thông tin v� cách s' d(ng vì chúng không nh�ng có kh� n�ng �nh h�ng tiêu c�c l�n ��n môi tr ng, mà còn gây ra r�i ro v� b�nh ngh� nghi�p ��i v�i nông dân khi x' lý và áp d(ng các bi�n pháp x' lý, ví d( ti�p xúc v�i hoá ch�t. Các hoá ch�t ch� y�u ��c dùng bao g�m phoóc-môn, KMnO4 và Xanh Malachite s' d(ng trong trong t"m cá v�i n�ng �� khác nhau tu0 theo �i�u ki�n, loài cá và lo�i b�nh. Thí d(, 0,5 ��n 1 lít phóc-môn th ng ��c dùng cho 6-8 b� x' lý c�a kho�ng 10 kg cá. 3 - 5 lít phóc-môn ��c dùng �

Page 96: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 90

m�t tr�i có 100 l�ng và s�n l�ng trung bình kho�ng 20 t�n/n�m. T�t c� thu�c sát trùng và t�y u� �ã qua s' d(ng ��c x� tr�c ti�p ra bi�n. Thông tin t&p h�p v� cách s' d(ng thu�c sát trùng và t�y u� c�n ��c phân tích nh%m m(c �ích nêu ra các cách th�c hành s' d(ng m�t cách th&n tr�ng trong nuôi cá l�ng bi�n. M�t tr�i nuôi l�ng th ng s- có m�t hay nhi�u thuy�n �� r'a l�i và dùng cho các m(c �ích qu�n lý khác. S� v&n hành c�a tàu s- dn ��n d�u loang và x� các ch�t th�i h�u c� khác. Các r�i ro R�i ro t� nhiên và thiên tai: Thiên tai ch� y�u là bão và áp th�p nhi�t ��i; chúng có th� tàn phá các m�ng g , l�ng và làm cá thoát ra bi�n. N�m 2005, thi�t h�i do bão là �áng k�, nhi�u m�ng g b� v. ��c bi�t là g bên ngoài v�nh. R�i ro xã h�i: an ninh xã h�i, mâu thun xã h�i và s� c�nh tranh khu v�c nuôi �nh h�ng ��n an ninh � khu v�c ven bi�n. D�ch b�nh bùng phát: �ây là s� phá ho�i ti�m tàng ��i v�i ngh� nuôi cá l�ng; ngày càng có nhi�u b�nh nguy hi�m phát sinh do m&t �� l�ng l�n và môi tr ng b� hu� ho�i. Các lo�i b�nh cá bao g�m bênh � ng ru�t do s' d(ng các th�c �n ôi thiu, b�nh ký sinh trùng và b�nh VNN. D�ch b�nh gây nhi�u thi�t h�i cho nông dân. D�a trên 10 h� gia �ình ��c ph+ng v�n � t#nh Khánh Hoà vào n�m 2005, rõ ràng ngh� nuôi cá có th� ��c x�p vào ngành kinh doanh có r�i ro cao. Th i gian nuôi t�ng ��i dài (th i gian ph�i nhi�m b�nh s- dài) và l�i nhu&n ròng hàng n�m th�p (vùng ��m kinh t� m+ng) cho th�y s� linh ho�t v� m�t kinh t� c�a h� th�ng là r�t th�p. C�n ��y m�nh vi�c t&n d(ng th�c �n. H�n n�a các tr�i gi�ng th�ng m�i quy mô l�n c�n ��c hình thành �� gi�m giá con gi�ng v�n hi�n �ang ph( thu�c l�n vào ngu�n gi�ng �ánh b"t trong t� nhiên. Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Th� tr ng ch� y�u là cá t�i s�ng bán cho các nhà hàng � ��a ph�ng ho�c các thành ph� l�n c�a Trung Qu�c � g�n ho�c các thành ph� l�n � các n�c lân c&n khác. Cá ��c v&n chuy�n t�i s�ng ��n nhà hàng. M�t hàng này có r�t ít s�n ph�m �ông l�nh. Giá c� dao ��ng l�n ��i v�i m�t hàng này tu0 theo v( nuôi và nhu c�u t� các nhà hàng. Giá cá c$ng ph( thu�c vào lo�i cá. Nh�ng loài l�n ch&m có giá �"t trong khi các loài bình th ng l�n nhanh h�n có giá ch# b%ng m�t n'a. D�i �ây �a ra m�t s� lo�i giá nhng c�n lu ý r%ng các lo�i giá �ang bi�n ��ng l�n và �ây là giá t�c th i t�i m�t th i �i�m kh�o sát:

B�ng 31 Kích c. xu�t bán c�a m�t s� lo�i cá bi�n

Loài Kích c? Giá Cá h�ng 1,2 kg/con 50.000 ��ng/kg (~ 2,8 USD) Cá ki�m 3,0 kg/con 55.000 ��ng/kg (~ 3,0 USD) Cá mú (ch�m cam) 1,5 – 2,0 kg/con 140.000 ��ng/kg (~ 9,0 USD) Cá tr�ng �+ 2,5 kg/con 50.000 ��ng/kg (~2,8 USD) Kinh t� và xã h�i T�i các t#nh H�i Phòng và Qu�ng Ninh, ngh� nuôi cá l�ng �ang phát tri�n nhanh chóng và là bi�n pháp hi�u qu� �� t�ng thu nh&p cho nông dân, t�o vi�c làm và gi�m áp l�c �ánh b"t. Tuy nhiên, vn

Page 97: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 91

có m�t s� b�t l�i nh: gây ô nhi�m khu v�c nuôi, lây lan d�ch b�nh, gây nhi�u thi�t h�i. H�n n�a, nó c$ng xâm h�i khu v�c bi�n ��c b�o t�n/b�o v�.

2.2.2 !ánh giá v� môi tr��ng �/a i(m và v/ trí nuôi L�i th� c�a ngh� nuôi cá l�ng � Cát Bà là v� trí khu�t gió, nhng t# l� trao �!i n�c th�p. Các ho�t ��ng du l�ch ��c phát tri�n m�nh � �ây nên s� rác th�i ra môi tr ng r�t �áng k� và c$ng �nh h�ng x�u ��n ch�t l�ng n�c. L�ng nuôi ��c ��t � v� trí thu&n dòng ch�y c�a n�c. V�i �� sâu 3m ��c quây l�i xung quanh và s� l�ng cá bên trong, l�ng t� làm t# l� ch�y gi�m 35% so v�i �i�u ki�n bình th ng. N�u chúng ta s' d(ng hai dãy l�ng, t# l� gi�m xu�ng 50%. S� gi�m t# l� ch�y làm gi�m t# l� trao �!i n�c nên khu v�c nuôi d� b� nhi�m b�n, ��c bi�t � nh�ng khu v�c bán tri�u n�i s� thay �!i n�c thu� tri�u th�p. Thi�t k� và xây d�ng T�t c� các l�ng ��c liên k�t v�i nhau t�o thành m�ng g �� d� trông coi và qu�n lý, nhng do m&t �� l�n nên t# l� trao �!i n�c b� h�n ch�. H�n n�a, r�t khó qu�n lý th�c �n th�a do c�u trúc c�a l�ng. Dòng ch�y c�a n�c qua l�ng b� c�n do chính các m"t l�i, cho nên vi�c xây d�ng l�ng c$ng �nh h�ng ��n dòng ch�y. N�u t�c �� dòng ch�y th�p, s- có nhi�u c�n l"ng. H� th�ng phao và l�i ng�n c�n n�c ch�y nhanh và làm t�ng s� l"ng ��ng c�a các ch�t r"n. Rác và th�c �n th�a l"ng xu�ng �áy l�ng r�t khó thu gom. )� gi�m nh3 các v�n �� v� môi tr ng, d�i �ây là m�t s� khuy�n ngh� cho thi�t k� và xây d�ng - Xây d�ng h� th�ng phao và l�i gi�m t�i �a tác ��ng ��n dòng ch�y. - S' d(ng l�ng tròn v�i khung b%ng nh�a � vùng bi�n m� �� gi�m áp l�c dòng ch�y - Có th� s' d(ng by l"ng ho�c h� th�ng l�i ph�u �� thu gom rác th�i. Cung �ng th�c 'n, cá b m= và cá gi ng Ngu�n gi�ng t� nhiên: �ang gi�m do m&t �� �ánh b"t dày ��c. Bên c�nh �ó, vi�c s' d(ng các ph�ng pháp hu� di�t �� �ánh b"t cá có giá tr� th�p c$ng tác ��ng ��n ngu�n cá gi�ng t� nhiên. S�n xu�t gi�ng nhân t�o: v� s� l�ng hi�n nay �áp �ng ��c nhu c�u v� gi�ng. Gi�ng nhân t�o ��c s' d(ng trong nuôi th�ng ph�m có ngu�n g�c t� các tr�i gi�ng trong n�c c$ng nh t� Trung Qu�c tu0 theo giá và s� s5n có. Hi�n nay gi�ng ��c nh&p kh�u t� Trung Qu�c do giá th�p h�n. Tác ��ng ng�c c�a vi�c này là ch�t l�ng gi�ng r�t khó ki�m soát, t�ng s� r�i ro v� th�t b�i trong s�n xu�t. S' d(ng gi�ng nhân t�o không ch# gi�m m&t �� �ánh b"t mà còn b�o v� ngu�n tài nguyên t� nhiên. V�n �� ch� y�u là ��m b�o ch�t l�ng gi�ng nhân t�o vì th�c ra công vi�c s�n xu�t gi�ng d�a vào cá b� m3 ��c l�a ch�n. Th�c t� là th�c �n cung c�p cho cá b� m3 và gi�ng ��c theo dõi c�n th&n �� tránh lây b�nh và ��m b�o cho ch�t l�ng c�a gi�ng. Bên c�nh �ó, c�n th�c hi�n m�t s� vi�c sau:

• Nghiên c�u vi�c thu�n hoá • Phát tri�n các tiêu chu�n nghiêm ng�t trong qu�n lý tr�i gi�ng • T�ng c ng vi�c tuân th� các tiêu chu�n v� c�i ti�n công ngh� • Phát tri�n h� th�ng ch�ng nh&n cho các tr�i gi�ng có ch�t l�ng t�t h�n (c�nh tranh lành

m�nh gi�a các tr�i gi�ng)

Page 98: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 92

• )�y m�nh vi�c s' d(ng gi�ng ch�t l�ng t�t trong nông dân (BMP) • Chi c(c b�o v� ngu�n l�i thu� s�n c�n ki�m ki�m soát ch�t ch- h�n n�a vi�c tuân th� c�a

các tr�i gi�ng • Thay �!i cách �ánh b"t v� cá b� m3 �� gi�m áp l�c �ánh b"t trong t� nhiên

Cá thoát kh+i tr�i có th� giao ph�i và làm thoái hoá gen thu�n c�a gi�ng trong t� nhiên. Nh�ng h&u qu� th ng là khôn l ng và ng i ta r�t lo ng�i v� �i�u này. D�i �ây là m�t s� khuy�n ngh� v� v�n �� này: - Qu�n lý t�t các l�ng nuôi không �� cá thoát ra ngoài môi tr ng. - L�a ch�n lo�i cá khi nh&p kh�u �� không gây �nh h�ng ��n các loài trong n�c - Phát tri�n nuôi cá trong vùng có giá tr� kinh t� S7 d)ng n��c và tác �ng Do s� phát tri�n không có k� ho�ch c�a ngh� nuôi cá l�ng và s� h�n ch� v� trình �� con ng i, ch�t l�ng n�c b� �nh h�ng x�u. Ch�t l�ng n�c � vùng nuôi cá l�ng � Cát Bà b� �nh h�ng b�i các ho�t ��ng xung quanh nh: nuôi cá l�ng, tr�i �ng gi�ng, rác th�i c�a khách du l�ch và ��a ph�ng. N�u nh�ng ho�t ��ng này ��c qu�n lý t�t và ��m b�o t�t cho dòng ch�y c�a n�c thì quá trình ��ng rác có th� di�n ra v�i nh�p �� ch&m h�n làm gi�m r�i ro v� phì d.ng và thi�u ôxy. Bên c�nh �ó, nuôi cá l�ng bi�n c$ng gây nhi�u tác ��ng x�u ��n môi tr ng do x� và ��ng ch�t th�i. Các tác ��ng c�a nuôi cá l�ng bi�n ��n vùng n�c có th� ��c h�n ch� b%ng cách:

• Quy ho�ch t�t h�n trong s�c t�i c�a môi tr ng • Th�c hi�n BMP trong vi�c nuôi có trách nhi�m • T�ng c ng luân chuy�n l�ng nuôi • Giám sát ch�t l�ng n�c và c�n l"ng và c�nh báo cho nông dân • )�y m�nh vi�c nuôi cá � bi�n xa b .

Ch3t th�i và tác �ng Tác ��ng ch�t th�i là do nhi�u ngu�n t� th�c �n cho cá, t� chính cá và t� ng i làm vi�c � các l�ng nuôi. D�u và ch�t th�i t� d�u c$ng t�ng lên trong khu v�c nuôi do các ho�t ��ng v&n chuy�n liên quan ��n nuôi l�ng cá và du l�ch. Kho�ng 20 l�ng thì c�n m�t xu�ng máy có công su�t kho�ng 5 -6 cv. Theo �c tính d�a trên kinh nghi�m c�a ng i nuôi, l�ng d�u th�i ra kho�ng 0,2 – 0,5 kg/ngày. Ch�t th�i gây nên s� phì d.ng c�a môi tr ng sinh thái xung quanh. Ch�t th�i này hình thành do th�c �n d th�a, có th� dn t�i: i) T�o n� hoa T�o có th� l�n r�t nhanh trên N và P d th�a. Hi�n t�ng t�o n� hoa khi�n cho m&t �� t�o dày ��c, trong �ó ng i ta quan sát th�y có kho�ng 28 lo�i t�o ��c, chúng t�o thành “thu� tri�u �+” gây thi�t h�i cho vi�c nuôi cá l�ng � Cát Bà (Nguyên, 2004). ii) Nhi�u bùn l"ng và thi�u d.ng khí T�t c� ch�t dinh d.ng � d�ng t!ng h�p ho�c tan vào trong l�p bùn l"ng t!ng h�p bao g�m: NO2-, NO3- và PO43, chúng có m&t �� dày � nh�ng n�i xung quanh l�ng. Sau nhi�u n�m, vi�c nuôi cá l�ng làm t�ng l�ng ch�t th�i l"ng ��ng kho�ng 3 -5 cm, làm thay �!i ch�t l�ng môi tr ng bi�n (Long, 2006). iii) Ch�t l�ng n�c kém – do ch�t th�i hình thành

Page 99: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 93

T�i vùng nuôi cá l�ng � v�nh B�n Bèo (��o Cát Bà), l�ng ch�t h�u c� và vô c� có th� gây ô nhi�m môi tr ng �ang t�ng nhanh chóng cùng v�i s� gia t�ng s� l�ng cá. Khuy�n ngh� �� gi�m thi�u các tác ��ng nh v&y ��n môi tr ng là:

• Quy ho�ch t�t h�n trong s�c t�i c�a môi tr ng • Th�c hi�n BMP trong vi�c nuôi có trách nhi�m • T�ng c ng luân chuy�n l�ng nuôi • Giám sát ch�t l�ng n�c và c�n l"ng và c�nh báo cho nông dân • )�y m�nh vi�c nuôi cá � bi�n xa b . • Nuôi �a loài cá phù h�p có th� gi�m ��c nh�ng b�nh v� �óng rong.

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n S' d(ng th�c �n cá t�p là v�n �� l�n ��i v�i vi�c qu�n lý th�c �n. Th�c �n cá t�p có nguy c� nhi�m khu�n cao và kích thích cách �ánh b"t hu� di�t ho�c �ánh cá b�t h�p pháp (s' d(ng thu�c n!, mìn ho�c �i�n). C�n gi�m vi�c s' d(ng cá có giá tr� th�p (cá t�p) làm th�c �n vì: - Ngu�n cung c�p không !n ��nh và bi�n ��ng theo th i gian. - Ch�t l�ng khó ki�m soát - D� gây ô nhi�m môi tr ng (FCR th�p) Nh�ng b�t l�i này gây �nh h�ng ��n s�n ph�m, và nông dân �ã hi�u ��c s� c�n thi�t ph�i phát tri�n và thay �!i cách cho �n. Khuy�n ngh� �� h�n ch� các tác ��ng này là: - T�ng c ng s' d(ng th�c �n viên, thay �!i trong quy ��nh và chính sách cho phép nh&p kh�u th�c �n cho cá bi�n (5 n�m ��u) - Nâng cao FCR - Ch�t l�ng cá gi�ng là quan tr�ng - N�u s' d(ng th�c �n cá �ã qua ch� bi�n, ��m b�o r%ng FCR càng g�n 1 càng t�t. - T�ng c ng thay th� b�t cá và d�u (cá giò: nhu c�u v� n�ng l�ng cao) b%ng vi�c s' d(ng th�c v&t và ngu�n ��ng v&t khác nh%m gi�m b�t áp l�c lên ngh� cá. - Làm cho nông dân nh&n th�c ��c nh�ng �nh h�ng c�a vi�c s' d(ng cá t�p làm th�c �n. - Nghiên c�u công th�c viên th�c �n - Nghiên c�u và ��y m�nh các giá tr� gia t�ng c�a cá t�p (chuy�n thành th�c �n cho ng i) �� xu�t kh�u. - Th�c hi�n BMP cho vi�c nuôi có trách nhi�m D/ch b�nh và qu�n lý thú y - M&t �� th� dày và môi tr ng b� ô nhi�m là nguyên nhân chính dn ��n các b�nh c�a ��ng v&t thu� s�n trong ngh� nuôi cá bi�n. Bên c�nh �ó, ch�t l�ng th�c �n và vi�c th� gi�ng c$ng là các y�u t� quan tr�ng. Các b�nh th ng g�p c�a cá bi�n là: - B�nh do virus: VNN (Viral nervous necrosis – VNN). )ây là b�nh thông th ng cá hay m"c ph�i. B�nh này trong nhi�u n�m qua luôn là m�t v�n �� và nó di�n ra vào t�t c� các giai �o�n c�a chu trình nuôi cá. - B�nh do vi khu�n: Ch� y�u bao g�m vibrio spp và Pseudomonas. Sp mà môi tr ng b� ô nhi�m và th�c �n không ��c ��m b�o là nguyên nhân chính. - B�nh do ký sinh: S� nhi�m b�nh ch� y�u do s' d(ng phân bón h�u c� và ch�t l�ng n�c kém. Nguy c� ti�m �n c�a lây lan d�ch b�nh là s� nhi�m b�nh t� cá trong t� nhiên sang cá nuôi ��t ng i nông dân vào tình hu�ng nguy hi�m ti�m tàng. Nguy c� lây b�nh t� tr�i này sang tr�i khác trong

Page 100: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 94

cùng m�t vùng khi các tr�i này có d�ch b�nh c$ng rõ r�t. Nông dân th ng v�t th8ng cá ch�t xu�ng bi�n. Trong th i k0 có d�ch b�nh, có th� có hàng nghìn con cá ch�t trong khi ngày bình th ng ch# có r�t ít. M&t �� các tr�i cá và �i�u ki�n v� sinh kém c$ng th ng làm t�ng d�ch b�nh và lây lan ký sinh trùng. )i�u này có th� di�n ra trong tr�i, gi�a các tr�i và t� cá nuôi ��n các con gi�ng trong t� nhiên. M�t s� l�ng �áng k� thu�c kháng sinh và hoá ch�t ��c �a vào l�ng khi có d�ch b�nh và tác ��ng nguy h�i ��n h� sinh thái. Thu�c kháng sinh thông th ng ��c s' d(ng có liên quan ��n Erythromycin, và Oxytetracyclin, chúng ��c tr�n v�i th�c �n và dùng �� t"m cho cá. Cá d�n d�n nh n v�i thu�c kháng sinh và vì th� thu�c �ang ��c s' d(ng v�i li�u l�ng ngày càng t�ng nhng hi�u qu� l�i r�t th�p. Thu�c kháng sinh có th� � trong môi tr ng ho�c trong c� th� cá. Tác d(ng c�a thu�c kháng sinh ��n các loài khác và tác ��ng ��n toàn b� h� sinh thái th ng cha th� bi�t ��c. S� l�m d(ng có th� dn ��n kháng thu�c. M�t s� lo�i hoá ch�t ��c dùng �� “t"m” cho cá �� phòng b�nh ký sinh là phóc-môn, KMnO4, xanh Malachite. Vi�c s' d(ng các hoá ch�t này ch"c ch"n gây �nh h�ng ��n môi tr ng và ��n an toàn v� sinh th�c ph�m. C�n lu ý r%ng vi�c s' d(ng xanh Malachite b� c�m � Vi�t Nam. M�c dù m�t s� thu�c có th� có hi�u qu�, nhng môi tr ng b� ô nhi�m và ngu�n g�c c�a gi�ng là nh�ng y�u t� mà nông dân không th� ki�m soát ��c. )� phòng ng�a d�ch b�nh, chúng ta c�n có nh�ng cách th�c qu�n lý ��c bi�t t� quy ho�ch, qu�n lý th�c �n, nâng cao ki�n th�c khoa h�c và trình ��, và các m�i liên h� gi�a nh�ng ng i nông dân trong vùng, … M�t khi ki�n th�c c�a nông dân vn còn h�n ch� thì d�ch b�nh có th� x�y ra b�t c� lúc nào trong các khu v�c nuôi. Nhìn chung, �� tránh x�y ra d�ch b�nh, nông dân c�n làm nh�ng vi�c sau: - C�i thi�n ch�t l�ng n�c:

Quy ho�ch t�t h�n trong s�c t�i c�a môi tr ng Th�c hi�n BMP trong vi�c nuôi có trách nhi�m T�ng c ng luân chuy�n l�ng nuôi Giám sát ch�t l�ng n�c và c�n l"ng )�y m�nh vi�c nuôi cá � bi�n xa b .

- H�n ch� vi�c �i l�i gi�a các tr�i N�u vi�c qua l�i gi�a các tr�i ��c gi�m/h�n ch�, s� lây b�nh ít có kh� n�ng xáy ra. Các thi�t b� c�n ��c làm s�ch và thuy�n ��c s' d(ng � các ��a �i�m khác nhau s- ng�n ch�n ��c s� truy�n b�nh. )i�u này c$ng giúp h�n ch� s' d(ng kháng sinh, ti�t ki�m ti�n và tránh kháng kháng sinh

- H�n ch� s' d(ng hoá ch�t Vi�c gi�m s' d(ng thu�c kháng sinh là thi�t y�u trong vi�c duy trì h� th�ng thú y.

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m b� tác ��ng b i: Tr�c thu ho�ch: d l�ng c�a thu�c kháng sinh và hoá ch�t ��c s' d(ng �� phòng d�ch b�nh. Trong thu ho�ch và v&n chuy�n: Quá trình thu ho�ch không ��c ��m b�o; cá b� x�c và d&p nên có th� d� m"c b�nh. Cá không ��c gi� �ông l�nh ngay sau khi thu ho�ch. Các thi�t b� v&n chuy�n không an toàn cho vi�c v&n chuy�n cá s�ng và cá �ông l�nh. N�u cá không ��c �ông l�nh, ho�c cá b� x�c thì chúng d� dàng m"c b�nh do virus và vi khu�n. Vi�c h�n ch� s' d(ng hoá ch�t là c�n thi�t: Phát tri�n và ph! bi�n BMP/các tiêu chu�n cho vi�c s' d(ng có trách nhi�m các lo�i hoá ch�t trong nông dân và nên khuy�n khích �ng d(ng HACCP. Các v3n ! v! kinh t� và xã h�i

Page 101: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 95

K�t qu� c�a quá trình �i�u tra cho th�y: có nhi�u tr�i nuôi không th� thu h�i �� v�n �ã ��u t. Trung bình là 143,500 ��ng/m3 l�ng/��t. Tuy nhiên, h�u h�t các tr�i ��c ph+ng v�n ��u không l . Có kho�ng 32% s� tr�i hoà v�n (t�ng ��ng v�i 14 h�), 32% s� tr�i có lãi kho�ng 600.000/m3 l�ng/v(, và s� còn l�i b� l (kho�ng 36%). Nguyên nhân chính là FCR cao, d�ch b�nh th ng xuyên nên t# l� s�ng và n�ng su�t th�p. Nhu c�u v� nhân công trong vi�c nuôi cá l�ng là h�n ch�. Theo k�t qu� �i�u tra, các tr�i không thuê nhân công t�m th i Chú y�u h� có m�t ng i cho �n và qu�n lý các l�ng. N�u di�n tích l�ng là 476m3/l�ng, kho�ng th i gian nuôi là t� 6 ��n 12 tháng, m i tr�i ph�i có m�t ng i cho �n và trông coi l�ng trong 144 tháng. Vì v&y nuôi cá l�ng có tác ��ng t�t v� m�t xã h�i do t�o nhi�u công �n vi�c làm cho c�ng ��ng.

Các tác �ng Cách qu�n lý tác �ng Ng��i ch/u trách nhi�m qu�n lý tác �ng

Tác ��ng ��n vi�c làm và t�o thu nh&p, gi�m �ói nghèo

Khuy�n khích phát tri�n, h tr� nông dân b%ng chính sách, v�n, k* thu&t, thu�, v.v.. Xây d�ng chính sách cho phép nông dân s' d(ng di�n tích m�t n�c trong m�t th i gian dài.

- MOFI - Chính quy�n ��a ph�ng - S� Thu� s�n, chi c(c b�o v� ngu�n l�i th�y s�n, trung tâm khuy�n ng S� Tài nguyên môi tr ng Các ngân hàng ��a ph�ng

Các v3n ! th/ tr��ng Cá bi�n là m�t hàng khá m�i so v�i các lo�i khác nh tôm ho�c cá tra, cá basa nhng có tri�n v�ng l�n ��i v�i các th� tr ng l�n nh EU, M* ho�c Nh&t v�i dinh d.ng cao và t�t cho s�c kho1. Vi�c nuôi t� nhiên lo�i m�t hàng g"n li�n v�i môi tr ng bi�n là m�t m�i quan tâm l�n ��n vi�c b�o v� môi tr ng và b�o t�n gen. Kh�i l�ng cá bi�n c�a Vi�t Nam cha �� l�n �� hình thành nên th�ng hi�u m�nh nhng có tri�n v�ng l�n �� m� r�ng k- h� th� tr ng v� các s�n ph�m s�ch– hàng ��c s�n xu�t theo cách có trách nhi�m v�i môi tr ng. )i�u c�n thi�t ��t ra là m(c tiêu 200.000 t�n cá bi�n s- ��c h tr� b%ng m�t lo�t các chi�n l�c b�o v� môi tr ng. Các v3n ! v! th( ch� S� h�p tác gi�a các c� quan nhà n�c (S� Thu� s�n, RIA) v�i nông dân �ã ��c c�i thi�n trong nh�ng n�m qua. H� th�ng cán b� khuy�n ng t� trung �ng ��n xã �ang ho�t ��ng t�t. Các khoá �ào t�o ��c t! ch�c �� h tr� nông dân. Trung tâm Khuy�n ng � H�i Phòng có nhi�u chi nhánh cùng v�i nhân viên quan sát, hu�n luy�n và trình bày các hình th�c nuôi tr�ng thu� s�n t�t. H�n n�a, có m�t s� công ty t nhân cung c�p d�ch v( �ào t�o và thông tin cho nông dân liên quan ��n th�c �n, thu�c men và cách s' d(ng hoá ch�t. Các trung tâm nhà n�c v� giám sát và c�nh báo các v�n �� v� môi tr ng th ng xuyên thông tin và c�nh báo các nguy c� làm ô nhi�m môi tr ng. Nông dân ��c coi là ng i có liên quan quan tr�ng nh�t trong vi�c ��m b�o cho nuôi cá l�ng bi�n b�n v�ng v� môi tr ng. T�i khu v�c Cát Bà (H�i Phòng), ngh� nuôi cá l�ng �ã làm thay �!i � i s�ng c�a nông dân. Ngh� nuôi cá l�ng �ang là m�t trong nh�ng ngh� quan tr�ng nh�t ch# sau du l�ch � m�t s� khu v�c ven bi�n.

Page 102: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 96

Các c(m h� dân c �ã thành l&p các h�i nông dân, nhng có v1 nh cha thành công. C�n ph�i khuy�n khích t! ch�c các câu l�c b� ng dân � c�p huy�n và xã. )i�u thi�t y�u là nông dân ��c t! ch�c t�t h�n s- là bi�n pháp chia s1 kinh nghi�m và công ngh�. T0ng quan v! các v3n ! môi tr��ng ch� y�u c�a ngh! nuôi cá l�ng bi(n � Vi�t Nam Ngh� nuôi m�t hàng này � Vi�t Nam có th� gây nên m�t s� v�n �� v� môi tr ng nh làm suy thoái n�i c trú c�a các loài sinh v&t, ô nhi�m n�c, suy gi�m ngu�n n�c và � i s�ng t� nhiên. Ô nhi�m môi tr ng �ang t�ng lên trong nh�ng n�m g�n �ây � các t#nh H�i Phòng, H� Long, Phú Yên và Khánh Hoà khi ngh� nuôi cá l�ng bi�n v�a ��t 1,8% t!ng s�n l�ng ��n n�m 2010 khi nuôi cá l�ng ch# m�i ��t ��c 1,8% t!ng s�n l�ng �� ra ��n n�m 2010 và s�n l�ng tôm hùm �ã g�n ��t ��c m(c tiêu. M�c dù ngh� nuôi cá l�ng bi�n không gây ô nhi�m môi tr ng nghiêm tr�ng, d�ch b�nh và thi�t h�i kinh t� nhi�u nh nuôi tôm, h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n này có th� ��c coi là h� th�ng gây ô nhi�m ��ng th� hai. Nh�ng lo ng�i ch� y�u liên quan ��n s� phát tri�n không có k� ho�ch, vi�c th� gi�ng và cho �n. V�i nh�ng ho�t ��ng hi�n có, t!ng l�ng cá t�p dùng cho cá l�ng bi�n có th� s- là 2,720,000 t�n m i n�m vào n�m 2010 n�u FCR trung bình là 13.6:1. )ây là con s� khá l�n và không t�ng vì t!ng s�n l�ng cá c�a Vi�t Nam là 1,547,160 t�n và con s� m(c tiêu là 2.000.000 t�n vào n�m 2010 (MOFI, 2006b). Vi�c s' d(ng nhi�u cá t�p gây ra ô nhi�m n�c t�i khu v�c nuôi cá l�ng bi�n nh các nghiên c�u phân tích và l�y mu, và nhu c�u cao c�a vi�c s' d(ng cá t�p có th� khi�n ngu�n l�i thu� s�n nhanh chóng b� c�n ki�t c$ng nh s' d(ng không có hi�u qu�. Vì v&y, c�n t�ng c ng các ho�t ��ng qu�n lý và h tr� xây d�ng c� s� h� t�ng �� tránh và gi�m thi�u các tác ��ng ��n môi tr ng m�t cách t�i �a. Vi�c s' d(ng ph! bi�n gi�ng t� nhiên trong nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam là hành ��ng không thân thi�n v�i môi tr ng. Gi�ng t� nhiên �ã b� c�n ki�t trong nh�ng n�m g�n �ây, th� hi�n � n�ng su�t m�t ngày c�a ng dân gi�m t� 100 cá gi�ng/ngày xu�ng 10-20 cá gi�ng/ngày � các vùng bi�n Cát Bà và H� Long. )�c bi�t t# l� s�ng trung bình là 62%, �c tính s� b� vi�c cung c�p gi�ng là 400 tri�u con m i n�m nh trong Quy ho�ch t!ng th� trong khi s�n l�ng gi�ng cá bi�n vn khá th�p. L�ng cá gi�ng còn ít. Gi�ng cá giò không �áp �ng ��c s� l�ng c�u và nông dân ph�i nh&p t� Trung Qu�c �� nuôi � H�i Phòng và Qu�ng Ninh. Các con s� này �ã cho th�y s- có nhi�u áp l�c lên vi�c �ánh b"t gi�ng t� nhiên trong tr ng h�p không có s� thay �!i trong cách th�c nuôi và s�n xu�t �ng gi�ng. D�i �ây là nh�ng tác ��ng ch� y�u ��n môi tr ng và gi�i pháp cho nuôi cá bi�n. Các tác �ng Các th�c hành qu�n lý/ các gi�i pháp Cá mú/Cá giò/tôm hùm l�ng bi(n Tác ��ng 1. Gây ô nhi�m n�c, �a d�ng sinh h�c và bùn l"ng

• Quy ho�ch t�t h�n v� s�c t�i c�a môi tr ng c$ng nh ngu�n cá t�p dung làm ��u vào cho các h� th�ng s�n xu�t này

• Áp d(ng BMP trong cho �n có trách nhi�m • Khuy�n khích luân chuy�n l�ng • Giám sát ch�t l�ng n�c và bùn th�i • Khuy�n khích nuôi xa b

Tác ��ng 2. S' d(ng cá t�p • )�y m�nh s' d(ng th�c �n viên, thay �!i quy ��nh và chính sách

nh%m cho phép nh&p kh�u th�c �n cho các loài nuôi bi�n (trong n�m n�m ��u)

• )�y m�nh thay th� b�t cá và d�u (cá giò: có nhu c�u v� n�ng l�ng) b%ng cách s' d(ng th�c v&t ho�c các ngu�n ��ng v&t khác

• Làm cho nông dân hi�u bi�t v� tác ��ng c�a vi�c s' d(ng cá t�p

Page 103: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 97

• T�ng giá cá t�p • Ti�n hành nghiên c�u v� th�c �n viên công nghi�p • Ti�n hành nghiên c�u và nâng cao giá tr� gia t�ng c�a cá t�p

(chuy�n thành th�c �n cho ng i) �� xu�t kh�u

Tác ��ng 3. Tác ��ng ��n cá b� m3 và con gi�ng t� nhiên

• Ti�n hành nghiên c�u v� thu�n hoá • Xây d�ng trung tâm gi�ng và chuy�n �!i các tr�i gi�ng tôm

thành các tr�i �a ch�c n�ng •

Tác ��ng 4. T�o ngu�n thu nh&p khác cho các c�ng ��ng t�i các Khu v�c B�o t�n Bi�n

• Th�c hi�n v n bi�n �� gi�m tác ��ng ��n các khu b�o t�n bi�n

Tác ��ng 5. Tác ��ng ��n c�nh quan , di s�n th� gi�i và nh�ng ng i s' d(ng tài nguyên khác (tàu bè �i l�i, khách du l�ch, ng dân)

• Khuy�n khích nuôi xa b • Tham v�n nh�ng ng i có liên quan trong quá trình quy ho�ch • Quy ho�ch ngành ngang

Tác ��ng 6. Du nh&p các m�m b�nh t� bên ngoài

• Nâng cao n�ng l�c v� ki�m soát d�ch chuy�n qua biên gi�i • Xây d�ng n�ng l�c v� IRA • Ti�n hành và th�c hi�n IRA tr�c khi ti�n hành d�ch chuy�n qua

biên gi�i

2.2.3. Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n L�a ch�n v/ trí :t l�ng cá bi(n L�a ch�n v� trí nên theo các cách d�i �ây Các th�c hành Tiêu chu�n

V� trí tr�i nuôi • Tuân th� nghiêm ng�t quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n chi ti�t

• Tránh bãi bi�n, d�i san hô ng�m, th�m rong bi�n và các khu v�c ��c b�o v� theo lu&t khác

• C�n tránh các khu v�c tàu thuy�n, bãi �1 và �ng

• Tránh các khu v�c có ch�t l�ng n�c thay �!i l�n ch8ng h�n nh vùng c'a sông, ��c bi�t là �� m�n c�a n�c

• Tránh �(ng ch�m ��n l�i ích c�a ng i khác nh ng dân, du l�ch, …

• Nên ��t xa các c'a c�ng th�i công nghi�p và �ô th�.

• Nên ��t trong các khu v�c tránh gió và sóng m�nh (ví d(, phá, v�nh,…)

• )�m b�o an toàn và d� ti�p c&n v�i c� s� h� t�ng c� b�n

Dòng ch�y • T�c �� dòng ch�y trên 7 m/s

)� m�n • C�n cao h�n than 20%o so v�i ng.ng ch�u ��ng c�a cá

)� trong • C�n trên 1m

Page 104: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 98

)i�u ki�n n�c • )� sâu c�a n�c – ít nh�t là 5 khi tri�u th�p, �� sâu lý t�ng � m�c 15-30 mét

• Dòng ch�y c�a n�c – c�n t�i thi�u là 10 cm/s, và không quá 100 cm/s

• Thông s� ch�t l�ng n�c lý t�ng

• pH: 7,5 - 8,5

• Nhi�t �� n�c: 15 - 290c

• DO:4 – 8 ppm

• Nitrite NO2N: 0-0,05 ppm

• Ammoniac: <0,02 ppm

• )� m�n: t�i u là 22-34 ppt, m�t s� loài: thí d(: E. coioides có th� ch�u ��c �� m�n th�p h�n

Nông dân c�n có s� t v�n t� trung tâm khuy�n ng, s� môi tr ng v� thông tin ch�t l�ng n�c hay l�y mu b%ng các que th'. V� trí nuôi c�n tuân theo quy ho�ch nghiêm ng�t. M&t �� không nên cao h�n m�c quy ho�ch t�i t�ng vùng, l�ng không nên ��t n%m ngang vì chúng c�n tr� dòng ch�y, kho�ng cách gi�a các l�ng ph�i phù h�p �� ��m b�o thông thoáng làm gi�m tình tr�ng tù ��ng và gi�i phóng ��c các ch�t h�u c�. N�u có nhi�u l�ng trong khu v�c nuôi, kho�ng cách gi�a các l�ng không nên ng"n h�n 20m, trung bình nên có kho�ng 120-150m2 l�ng trên m i hecta n�c. Thi�t k�, xây d�ng và h� th ng nuôi Các th�c hành Tiêu chí

C�u trúc c�a tr�i nuôi • Gi�m t� l� g s' d(ng trong c�u trúc c�a tr�i �� t�ng kh� n�ng trao �!i ��c

• S' d(ng l�ng tròn có khung b%ng g ho�c kim lo�i

• Khung: làm t� tre, g , PVC, HDPE (�"t)

Kích c. m"t l�i • Kích c. m"t l�i: 8 mm trong �ng cá gi�ng nh+ h�n 10cm,

• )� dài c�a cá là 16-30 cm, kích c. c�a m"t l�i 2a = 2cm

• )� dài c�a cá là 31-50 cm, kích c. c�a m"t l�i 2a = 5cm

• )� dài c�a cá là trên 50 cm, kích c. c�a m"t l�i 2a = 8cm

Phao • C�n làm t� các tr�ng nh�a, h�t polyethylene (PE) gói trong các túi nh�a

Kích c. c�a l�ng • Cá mú/cá h�ng/cá tr�ng �+: 5 x 5 x 3m; 3 x 3 x 3m; và 3 x 3 x 2m (cá mú chu�t)

• Cá giò: 6 x 6 x 2,5m; 12 x 6 x 2,5m; và l�ng tròn

• Kích c. l�ng: 2 x 2 x 1m và 1,5 x 1,5 x 1m trong giai �o�n

Page 105: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 99

�ng

Ki�u l�ng • L�ng n!i: có th� ��c s' d(ng t�i vùng ven bi�n và vùng n�c m�

• L�ng c� ��nh: có th� ��c s' d(ng hi�n nay, nhng g�p khó kh�n khi �� m�n s� dao ��ng và g�n các ngu�n ô nhi�m

• L�ng tròn: có th� ��c s' d(ng � h� th�ng m�

• L�ng ng&p trong n�c: có th� ��c s' d(ng � h� th�ng m�

Các d(ng c( và thi�t b� • Các rãnh l"ng bùn ho�c h� th�ng rãnh có lót l�i có th� ��c s' d(ng �� thu gom ch�t th�i

• V�t

• B� t"m cho cá

• Vòi phun áp l�c

• Máy s(c khí

• L�i l�c

• B�/h�p s� c�u

• S! ghi chép tr�i nuôi

• Thuy�n nh+

• áo phao

• kính l�n

Các ho�t ��ng nuôi th ng ngày • Tr�c khi cho �n:

o Ki�m tra l�i và thay l�i n�u c�n thi�t

o Ki�m tra cá xem ho�t ��ng b�i có b�t th ng hay có s� thay �!i v� màu s"c hay không

o Chu�n b� th�c �n

o Cho �n

o Tách riêng cá y�u và v�t b+ cá ch�t

V� sinh và thay l�i o Trong �i�u ki�n nuôi bình th ng:

- Kích c. m"t l�i là 8 mm – hàng tu�n

- Kích c. m"t l�i là 25mm – 2-4 tu�n/l�n

- Kích c. m"t l�i là 38 mm – 4-6 tu�n/l�n

o Trong nh�ng tr ng h�p ��c bi�t nh d�i �ây, c�n thay l�i ngay l&p t�c:

- Nh�ng v�n �� v� b�nh

- L�i b� rách ho�c th�ng

- )óng rong nhi�u

o Quá trình v� sinh l�i:

- L�y l�i ra ngoài

Page 106: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 100

- Gi�t l�i b%ng vòi phun áp l�c ho�c b%ng tay

- Ph�i n"ng (2-3 ngày)

Nhà, kho và n�i s�n xu�t • Tách riêng kho và n�i ch� bi�n cá t�p kh+i kho �� l�i và các thi�t b� khác

• N�i �� s'a ch�a, làm s�ch và c�t l�i

• Kho cho các thi�t b� khác c�a tr�i

• B� ch�a n�c ng�t

Cung c3p gi ng, cá b m= Các th�c hành Các tiêu chí

B�o t�n gi�ng t� nhiên • Hình thành các khu v�c b�o t�n bi�n

Thu gi�ng • C�m s' d(ng hoá ch�t xi-a-nua �� �ánh b"t

Khuy�n khích gi�ng s�n xu�t nhân t�o • Nông dân không nên s' d(ng cá gi�ng �ánh b"t t� nhiên n�u có th�

Cá gi�ng s�n xu�t trong các tr�i gi�ng • Kích c. t�i thi�u: 10cm ��i v�i cá gi�ng s�n xu�t trong các tr�i gi�ng và 18-25 cm ��i v�i cá gi�ng �ánh b"t trong t� nhiên

• Lý t�ng nh�t là l�y cá gi�ng t� tr�i gi�ng, �ã ��c ki�m tra �� xác nh&n không có m�m b�nh, thí d(: Flexybacter, Iridovirus, Nerve necrosis virus VNN

• Hình d�ng bên ngoài: không có b�t th ng ho�c t!n th�ng

• T"m n�c ng�t trong 5 phút

• T"m b%ng iodine trong n�c bi�n (100 ppm) trong 1- 3 gi

• Gi�a trong l�ng riêng bi�t trong vòng 14 ngày tr�c khi th� (�� cách ly), l�ng lu gi� này không nên ��t � trung tâm c�a tr�i – mà nên ��t � cu�i dòng ch�y

• Ki�m tra n�c trong quá trình v&n chuy�n (�� m�n & nhi�t ��)

• Thu�n hoá trong �i�u ki�n n�c nuôi �� gi�m s�c

• Th i gian v&n chuy�n t� tr�i gi�ng ��n n�i nuôi th�ng ph�m theo khuy�n ngh� nên ít h�n 3 gi (trong tr ng h�p th i gian v&n chuy�n dài h�n, c�n s' d(ng túi có ôxi)

M&t �� th� t�i u • Cá mú/cá h�ng/cá tr�ng �+:

- Cá gi�ng: 400-500 con/m3

- Cá con ��n kích c. xu�t bán: 20-30 con/m3

• Cá giò:

- Cá gi�ng: 70-80 con/m3

- Cá con to kích c. xu�t bán: 5-7 con/m3

Page 107: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 101

Giai �o�n �ng Trong tr ng h�p th� cá nh+ h�n kích c. cá gi�ng (<5-6cm), �ng gi�ng là c�n thi�t �� nuôi cá gi�ng nh+ ��n kích c. 10cm �� nuôi th�ng ph�m (giai �o�n �ng là t� 1-1,5 tháng)

• H� th�ng �ng và các th�c hành:

M&t �� th�: 400-500 con/m3 ��i v�i cá mú/cá tr�ng �+/cá h�ng

)a d�ng sinh h�c • C�n tránh du nh&p loài ngo�i lai

• N�u m�t loài ngo�i lai ��c yêu c�u �a vào nuôi, c�n tham kh�o ý ki�n c�a DoFI, xin phê duy�t, và c�n tuân theo các quy trình �a loài ngo�i lai vào nuôi

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n S' d(ng th�c �n công nghi�p và th�c �n ch� bi�n theo công th�c thay th� cho vi�c s' d(ng cá có giá tr� th�p. C�n qu�n lý kh�i l�ng th�c �n. Nuôi m�t s� lo�i sò �� ng�n t�o n� hoa do phì d.ng. D�i �ây là m�t s� th�c hành qu�n lý t�t h�n: Giai �o�n ��ng: Các th�c hành Tiêu chí

Th�c �n, cho �n và cai • Hai l�n m�t ngày (sáng & t�i) v�i cá t�p t�i b�m nh+ ho�c th�c �n t� ch�, th�c �n công nghi�p (n�u có s5n)

• Giám sát ch�t ch- ho�t ��ng cho �n và th�c �n �� ��m b�o cá �n ��

• C�n r'a s�ch và b+ ru�t cá t�p

• C�n thêm h n h�p vitamin vào th�c �n v�i t# l� 1% toàn b� th�c �n (khuy�n ngh�)

• Giám sát ch�t ch- vi�c cho �n �� ��m b�o không có th�c �n th�a

Qu�n lý các loài cá d� • C�n th ng xuyên phân lo�i (hàng tu�n) �� gi�m vi�c cá �n th�t ln nhau

Giai �o�n nuôi th��ng ph�m: Các th�c hành Tiêu chí

Ph�ng pháp truy�n th�ng – cho �n cá t�p

• B�m cá cho kích c. phù h�p

• L�ng th�c �n nên � kho�ng 5-8% t!ng kh�i l�ng �àn cá, m�t ho�c hai l�n m i ngày.

T�ng c ng s' d(ng th�c �n công nghi�p

Lu tr� th�c �n và ki�m soát ch�t l�ng • Th�c �n c�n cho cá �n ngay sau khi ch� bi�n. Th�c �n có th�

��c gi� trong t� l�nh nhng không nên quá hai ngày.

Page 108: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 102

• Cho �n d�a vào nhu c�u c�a cá (3-4% ) 1- 2 l�n/ngày

Th�c hành cho �n

• Có th� tác ��ng ��n t�c �� l�n và phân �àn c�a cá.

• Th i gian cho �n: nên vào sáng s�m (7-8h) ho�c chi�u mu�n (4-5 h)

• Ta có th� dùng tay (ho�c �/a, ho�c thuy�n) �� cho �n.

• Nên ��t th�c �n � gi�a l�ng ho�c � nhi�u n�i cùng m�t lúc.

• Qu�n lý th�c �n • C�n ngng cho �n qua quan sát các d�u hi�u cá �� ng�n l�ng th�c �n th�a, ch�t th�i, ô nhi�m, và d�ch b�nh x�y ra.

• C�n ki�m tra s�c kh+e cá hàng ngày, và tìm gi�i pháp khi d�ch b�nh x�y ra.

• C�n tìm ra và thay �!i l�ng th�c �n cho phù h�p � nh�ng l�n cho �n sau.

K� ho�ch qu�n lý s�c kho@ c�a cá Các b�nh ch� y�u khi nuôi cá l�ng bi�n: • Protozoan: Crytocaryon • Ký sinh trùng: benedenian / Neo benedenian • Vi khu�n: Vibrio, Flexybacter • Virus: Iridovirus, Nerve necrosis virus (VNN) D�i �ây là m�t s� ho�t ��ng qu�n lý s�c kho1 ��ng v&t cá Các th�c hành Tiêu chí

Giám sát ch�t l�ng n�c pH, �o �� m�n, �� trong

Các th�c hành nh%m gi�m thi�u r�i ro lây lan d�ch b�nh • Nh&p/mua cá gi�ng t� các tr�i/ngu�n gi�ng ��c ch�ng nh&n

không có m�m b�nh và �ã ��c ki�m tra không có các m�m b�nh nguy hi�m

• Ki�m tra các con cá y�u và t"m cá trong n�c ng�t trong 5 phút, ki�m tra ký sinh trùng trong n�c t"m. n�u th�y ký sinh trùng, t"m t�t c� cá trong l�ng �ó và thay l�i.

• C�n t"m n�c ng�t trong 5 phút khi thay l�i

• Tách riêng cá m"c b�nh và chuy�n �i �� tách riêng l�ng nuôi

• Thi�t b� ��c s' d(ng cho cá b� m"c b�nh không nên dùng cho nh�ng l�ng không b� b�nh n�u không ��c kh' trùng

• Cá b� m"c b�nh c�n ��c ch�a tr� phù h�p v�i tri�u ch�ng

• Nên lo�i b+ cá ch�t ra kh+i l�ng nuôi nhng không nên v�t ra khu v�c xung quanh

• Cá ch�t không ��c bán hay dùng �� cho �n

• Nên dùng h� th�ng s(c khí �� t�ng DO trong n�c và �áy

• Nên có thêm l�ng �� lu gi� cá y�u � h� lu dòng ch�y c�a n�c

Page 109: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 103

N�u nghi có d�ch b�nh thì c�n làm nh�ng gì?

Hành ��ng nhanh chóng �� ch�n ��ng s� lây lan d�ch b�nh:

• Tr� b�nh cho cá và thay l�i cùng m�t lúc

• Tham v�n và thông báo cho nh�ng nông dân khác v� d�ch b�nh và �i�u tr�

• Tham v�n và thông báo ��n các cán b� khuy�n ng, vi�n nghiên c�u

• Thu th&p mu b�nh cá

• V�i cá l�n, c�n l�y mu mang và ph�n b� t!n th�ng

• Có th� l�y mu t�i trong tr ng h�p kho�ng cách gi�a tr�i và phòng thí nghi�m ng"n

• G'i mu ��n phòng thí nghi�m �� xác ��nh m�m gây b�nh

• Mu c�n ��c b�o qu�n trong c�n ho�c phóc-môn

• Mu t�i c�n ��c b�o qu�n trong h�p �á

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Các th�c hành Tiêu chí

S' d(ng hoá ch�t • Hoá ch�t và thu�c thông th ng ��c s' d(ng trong nuôi cá bi�n

• H�n ch� t�i �a s' d(ng hoá ch�t và thu�c. Trong tr ng h�p có d�ch b�nh, c�n tham kh�o danh sách hoá ch�t và thu�c b� c�m.

Cách x' lý n�c th�i sau khi x' lý b%ng hoá ch�t • Gi� n�c th�i trong b� trong vài ngày �� ti�p ôxi và trung hoà

hoá ch�t và thu�c, Không x� n�c th�i tr�c ti�p vào môi tr ng t� nhiên mà không làm gi�m b�t ho�c trung hòa l�ng ch�t th�i.

• Gi�m b�t l�ng ch�t th�i trong n�c th�i và/ho�c trung hoà tr�c khi x� ra bi�n, nhng không x� ra vùng c+ bi�n hay r�n san hô

• Không x� n�c th�i tr�c ti�p vào môi tr ng n�c t� nhiên mà không gi�m b�t ho�c trung hoà l�ng ch�t th�i

Sau thu ho�ch • Th�c hi�n HACCP

V! kinh t� và xã h�i Nuôi cá l�ng c�n �óng góp vào s� phát tri�n chung c�a c�ng ��ng. L�i th� c�a ngh� nuôi cá l�ng t� khía c�nh xã h�i là vi�c s' d(ng cá t�p liên k�t � i s�ng c�a ng dân v�i nông dân nuôi tr�ng thu� s�n. )i�u này có th� làm gi�m kh� n�ng xung ��t v� l�i ích gi�a hai nhóm ng i này. Tuy nhiên, n�u nhu c�u v� cá t�p v�t quá ng.ng s' d(ng b�n v�ng s- có nguy c� là chi phí cho th�c �n trong nuôi cá s- t�ng lên. )i�u �ó làm gi�m tính linh ho�t v� kinh t� c�a các h� th�ng khi�n các h� d� có kh� n�ng thua l v� kinh t� nhi�u h�n. )i�u c�n thi�t là gi�m s� ph( thu�c vào cá t�p và thay th� nó b%ng các s�n ph�m khác, có th� là kh�u ph�n �n có ��m �&u t�ng.

Page 110: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 104

T�o vi�c làm ��c bi�t ��c chú tr�ng ��i v�i các h� nghèo. )ó có th� là lao ��ng tay chân ��c thuê ho�c các tr�i cá l�ng quy mô nh+ do ng i ch� �i�u hành. Do các ngu�n l�i thu� s�n tr� nên khan hi�m nên c�n ph�i t&p hu�n và chuy�n ng dân sang ngành nuôi tr�ng thu� s�n. Th/ tr��ng và nhu c�u Nh�ng ng i nông dân có th� liên k�t thành m�t nhóm �� tìm ra th� tr ng �� bán s�n ph�m c�a h�, nên h� không th� ch# d�a vào các th�ng nhân. Các công ty, các c� quan nhà n�c, nhà máy ch� bi�n nên có bi�n pháp thích h�p �� thu gom, mua và bán s�n ph�m, tìm th� tr ng xu�t kh�u �� ��m b�o giá c� phù h�p cho nông dân. Các v3n ! v! th( ch� Các yêu c�u then cht v� th� ch� và chính sách:

• Duy trì ��u t vào các d�ch v( khuy�n ng (t nhân và nhà n�c). )ây ��c coi là ho�t ��ng quan tr�ng nh�t �� t�ng v� ch�t l�ng và s�n l�ng.

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là m�t bi�n pháp t�ng c ng m�i liên h� gi�a các bên liên quan v�i nhau và ph! bi�n thông tin v� GAP, các công ngh� m�i và c� h�i th� tr ng.

• )�y m�nh s� ti�p c&n c�a nông dân v�i thông tin v� các c� h�i th� tr ng • C�i ti�n vi�c giám sát v� trí nuôi và vi�c th�c hi�n các k� ho�ch nhà n�c v� nuôi tr�ng

thu� s�n.

2.2.4. Trách nhi�m th�c thi Các c� quan nhà n�c (c� quan pháp ch�, các v�n phòng, t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i giúp phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n và gi�m nh�ng r�i ro không d� báo tr�c ��c v� môi tr ng và các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây ��c coi tr�ng trong vi�c nâng cao tính b�n v�ng trong ngh� nuôi cá l�ng bi�n. Các yêu c�u chung v� th� ch�:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, v�ng m�nh, minh b�ch và linh ho�t làm vi�c theo pháp lu&t và các k� ho�ch ��c các bên liên quan h tr� và hi�u rõ.

• T�o �i�u ki�n cho ng i ra quy�t ��nh ti�p c&n v�i s� li�u ��c c&p nh&t th ng xuyên và tin c&y v� s�n l�ng, ngu�n t� nhiên, th� tr ng và các v�n �� kinh t� xã h�i.

• )i�u ch#nh s�n l�ng và các k� ho�ch phát tri�n h�ng t�i m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch ngành ngang.

• Xem xét n�ng l�c cán b� và gi�i h�n v� tài chính trong hành chính công và thúc ��y vi�c ��n gi�n hoá l�a ch�n d� li�u ngành và ti�n hành vi�c ra quy�t ��nh có s� tham gia

• )�m b�o vi�c th�c hi�n theo lu&t pháp và các k� ho�ch phát tri�n thích h�p v�i tình hình chính tr�, kinh t� xã h�i, hành chính khác nhau và có tính kh� thi.

Nh�ng yêu c�u tr��c m�t v� th� ch�:

• Duy trì ��u t vào các d�ch v( khuy�n ng (t nhân và nhà n�c). )ây ��c coi là ho�t ��ng quan tr�ng nh�t �� t�ng v� ch�t l�ng và v� s�n l�ng.

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là m�t bi�n pháp t�ng c ng m�i liên h� gi�a các bên liên quan v�i nhau và ph! bi�n thông tin v� GAP, các công ngh� m�i và c� h�i th� tr ng.

Page 111: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 105

• )�y m�nh s� ti�p c&n c�a nông dân v�i thông tin v� các c� h�i th� tr ng • C�i ti�n vi�c giám sát v� trí nuôi và s� th�c hi�n các k� ho�ch nhà n�c v� nuôi tr�ng thu�

s�n • T�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n v�i ngu�n gi�ng có ch�t l�ng • C�n gi�m s� ô nhi�m môi tr ng và d�ch b�nh b%ng cách xây d�ng hi�u bi�t và khuy�n

khích làm theo GAP, th�c hi�n các quy ��nh v� b� trí v� trí và thi�t k�, h�p tác t�t h�n gi�a quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n v�i phát tri�n c�a các ngành khác, quy ho�ch có s� tham gia c�a các bên có liên quan (trao quy�n cho ng dân �� ng dân có th� t! ch�c nhau l�i), ��u t vào h� th�ng giám sát, �ào t�o cho ng i qu�n lý trong vi�c ki�m soát v�n �� ô nhi�m. Gi�i quy�t các v�n �� này �òi h+i có s� tham gia c�a nhi�u bên liên quan: nông dân, DONRE, DARD, VASEP, nh�ng nhà ch� bi�n, RIA, nhà s�n xu�t gi�ng th�ng m�i

• Vi�c cung c�p th�c �n và con gi�ng có ch�t l�ng c�n ��c c�i thi�n thông qua vi�c �i�u ph�i chi�n l�c gi�a ��u t t nhân và nhà n�c trong s�n xu�t gi�ng, tri�n khai chi�n l�c �� t�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n c�a ng dân v�i con gi�ng và xây d�ng các h�ng dn/ v�n b�n pháp lu&t v� các ngu�n cung c�p th�c �n b�n v�ng. DOFI, RIA và các doanh nghi�p s�n xu�t gi�ng t nhân là nh�ng bên liên quan ch� y�u trong vi�c tri�n khai công vi�c này.

Page 112: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 106

2.3. Nuôi tôm hùm l�ng bi(n

2.3.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng T0ng quan Ngh� nuôi tôm hùm kh�i ��u m�t cách tình c vào n�m 1988-1990 khi ng dân �ánh b"t nh�ng con tôm hùm nh+ � t#nh Phú Yên, sau �ó phát tri�n vào n�m 1992 � t#nh Khánh Hoà. Nh�ng con tôm hùm �ó ��c nh�t trong l�ng, sau �ó s�ng và l�n lên. Ngh� nuôi tôm hùm phát tri�n nhanh chóng t� n�m 1992. Ví d(, �ã có hàng ch(c l�ng nuôi � huy�n Sông C�u, t#nh Phú Yên vào n�m 1992, s� l�ng t�ng lên ��n 3.500 l�ng vào n�m 1999 và 7.500 chi�c vào n�m 2000. Trên c� n�c có 7.289 l�ng vào n�m 1999, ��n n�m 2000 t�ng h�n g�p 2 l�n là 17.216 l�ng và t�ng g�n 6 l�n vào n�m 2005 v�i 43.516 l�ng. T!ng s�n l�ng là 425 t�n vào n�m 1999 và t�ng lên 1.795 t�n vào n�m 2005, x�p x# g�p 4 l�n. Khánh Hoà và Phú Yên là nh�ng t#nh nuôi tôm hùm l�n nh�t � Vi�t Nam. Theo l�ch s', tôm hùm � Vi�t Nam có th� ��c coi là loài b�n ��a v�i nh�ng loài chính là tôm hùm bông (Panulirus ornatus), tôm hùm xanh (Panulirus homarus) và tôm hùm Trung Qu�c (Panulirus stimpsoni). Tôm hùm bông (Panulirus ornatus) có giá tr� cao nh�t � Vi�t Nam và tr� thành loài phát tri�n ph! bi�n � Khánh Hoà và Phú Yên. N�m 2005, tôm hùm ��c nuôi � Qu�ng Ninh v�i 30 l�ng và s�n l�ng 0,3 t�n. Bình )�nh có kh�i l�ng thu ho�ch gi�ng t� nhiên l�n nh�t. Ho�t ��ng nuôi tôm � �ây t&p trung vào giai �o�n �ng v�i s�n l�ng là 600.000-800.000 con gi�ng m i n�m dành cho nuôi th�ng ph�m. Tôm hùm bông s�ng � �� sâu 25-30m � các mép d�i san hô ng�m, núi �ã ng�m d�c theo b bi�n mi�n Trung Vi�t Nam. Kích th�c trung bình c�a tôm hùm là dài 20-25cm; con l�n dài 50cm và n�ng 4kg. Tôm hùm xanh s�ng � �� sâu t� 1-90m, th ng � t�ng n�c sâu 5m có cát tr�n bùn, �� m�n !n ��nh. Kích th�c ph! bi�n là dài 20-25 cm, con l�n nh�t dài 31 cm. S�n l�ng nuôi tôm hùm s- t�ng lên do giá cao và ít r�i ro v� d�ch b�nh h�n nuôi tôm sú. M�t s� t#nh �ã l&p k� ho�ch nuôi tôm hùm c$ng nh xây d�ng khung v� th� ch� và các chính sách khuy�n khích. Do gi�ng t� nhiên có s5n d�c theo b bi�n Qu�ng Ngãi ��n Bình )�nh, ngh� nuôi tôm hùm vn có tri�n v�ng phát tri�n l�n. Các k� ho�ch phát tri(n “Quy ho�ch t!ng th� Phát tri�n kinh t� xã h�i ngành thu� s�n ��n n�m 2010”, VIFEP- 4/2002, ch# ra r%ng ‘vi�c nuôi tr�ng thu� s�n n�c m�n và n�c l� s- ��c nhi�u u tiên cho xu�t kh�u, ��c bi�t là nuôi tôm, cá và các nhuy�n th�. Có m�t k�ch b�n quy ho�ch duy nh�t ��i v�i ngh� nuôi tôm hùm, quy mô s�n l�ng vào n�m 2010 là 2000 t�n b%ng v�i s�n l�ng n�m 2000 và 2005. Không có s� thay �!i hay m� r�ng trong quy ho�ch t!ng th� t� n�m 2000 ��n n�m 2010. Th�c t�, s�n l�ng �ã không ��t m(c tiêu �� ra cho n�m 2000; ngay c� s�n l�ng n�m 2005 c$ng ch# g�n ��t m(c tiêu trong Quy ho�ch t!ng th�. Quy ho�ch t!ng th� không có quy ho�ch riêng và v� trí nuôi c$ng nh phát tri�n ti�m n�ng ��i v�i ngh� nuôi tôm hùm. )i�u này có th� do quy mô s�n l�ng th�p so v�i s�n l�ng qu�c gia m�c dù m�t hàng này �em l�i nhi�u l�i ích cho ng i dân � các t#nh mi�n Nam Trung b�. Trong quá kh�, ngh� nuôi tôm hùm �ã phát tri�n t� phát � Phú Yên và Khánh Hoà dn ��n s� phát tri�n không có k� ho�ch � các t#nh này. H&u qu� là s� ô nhi�m và d�ch b�nh �ã x�y ra � v�nh Nha Trang và bu�c

Page 113: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 107

UBND t#nh Khánh Hoà ph�i thông báo và r i t�t c� các l�ng nuôi tôm hùm ��n v�nh V�n Phong vào cu�i n�m 2004 nh%m b�o v� môi tr ng � v�nh Nha Trang ph(c v( cho phát tri�n du l�ch. Vào lúc �ó, Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n c�a t#nh Khánh Hoà c$ng �ã tri�n khai. Qua ph+ng v�n S� Thu� s�n Khánh Hoà, ��c bi�t quy ho�ch chi ti�t cho phát tri�n nuôi tôm hùm � t#nh Khánh Hoà �ã và �ang ��c tri�n khai. )� qu�n lý t�t h�n, S� Thu� s�n Khánh Hoà �ang d� th�o m�t Quy ��nh v� B�o v� ngu�n l�i thu� s�n và môi tr ng ��i v�i ngh� nuôi tôm hùm t� n�m 2005. V/ trí nuôi và các quy ho�ch phát tri(n Vùng nuôi ch� y�u � các t#nh Nam Trung b� bao g�m Khánh Hoà, Phú Yên, Ninh Thu&n, Bình )�nh và Qu�ng Ngãi. Trong �ó, các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên �ang nuôi tôm hùm th�ng ph�m. Các t#nh khác thu ho�ch và �ng tôm hùm con thành tôm hùm l�n h�n và bán cho Khánh Hoà và Phú Yên. Quy mô s�n l�ng n�m 2005 th� hi�n � b�ng d�i �ây:

B�ng 32 S�n l�ng c�a nuôi tôm hùm vào n�m 2005

Mi!n/T2nh ��n v/ 2005 M)c tiêu k� ho�ch

T0ng s l�ng

C� N��C (T0ng) T3n 1.795,3 2000 43.516

MI'N B.C (T�ng) T3n 0,3

Qu�ng Ninh T3n 0,3 30

MI'N TRUNG (T/NG) T3n 1.795

Khánh Hoà T3n 1.000 15.000

Phú Yên T3n 750 15.000

Ninh Thu&n T3n 45 450

Bình )�nh T3n 0

Qu�ng Ngãi T3n 0 Ghi chú: Bình ��nh và Qu�ng Ngãi ��ng ging, do �ó không tính s�n l��ng. T!ng s� l�ng nuôi tôm hùm � Khánh Hoà vào n�m 2005 là 26.600 l�ng t�ng ��ng v�i 260.000 m2 di�n tích n�c, bao g�m c� l�ng �ng (S� Thu� s�n Khánh Hoà, 2005). N�m 2005 có 30 l�ng nuôi � t#nh Qu�ng Ninh v�i s�n l�ng th' nghi�m là 10 kg/l�ng, th�p h�n nhi�u so v�i � các t#nh mi�n Trung. Tôm hùm b� ch�t � m�t s� l�ng nuôi vào n�m 2001-2002 và v�a qua là tháng 3/2006 � v�nh V�n Phong và t#nh Phú Yên mà không rõ nguyên nhân. Theo phán �oán chung thì nguyên nhân có th� do ch�t l�ng n�c kém và các th�c hành qu�n lý trong nuôi. Không có d�ch b�nh th�c s� ��i v�i ngh� nuôi tôm hùm � Khánh Hoà và Phú Yên, m�c dù th#nh tho�ng tôm b� ch�t � m�t s� n�i. Các b�c �� b�o v� d�i san hô ng�m �ã ��c th�c hi�n � các n�i nh Khánh Hoà, Hòn Mun � v�nh Nha Trang, R�n Trào t�i v�nh V�n Phong � Khánh Hoà, và các khu v�c b�o v� d�i san hô ng�m � t#nh Ninh Thu&n, nh%m m(c �ích b�o v� các ngu�n l�i thu� s�n. N�u các hành ��ng này giúp phát tri�n các tiêu chu�n b� trí tr�i nuôi g�n khu v�c d�i san hô ng�m, �i�u này có th� t�o ra s� ti�n b�

Page 114: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 108

quan tr�ng trong vi�c b�o v� môi tr ng và s' d(ng b�n v�ng cho ngh� nuôi tôm hùm � cá t#nh mi�n Trung. M�c dù Quy ho�ch t!ng th� ngành Thu� s�n cha xác ��nh rõ các khu v�c riêng cho nuôi tôm hùm, các �i�u ki�n sinh thái � các t#nh mi�n Trung có th� ch# ra r%ng các t#nh này có th� là khu v�c ch� y�u �� nuôi tôm hùm trong t�ng lai. M(c tiêu s�n l�ng là 2000 t�n m i n�m ��n n�m 2010. Vi�c m� r�ng ngh� nuôi tôm hùm � các t#nh mi�n Trung là có th� do l�i nhu&n cao trong khi nuôi tôm sú �ang g�p ph�i nh�ng v�n �� v� d�ch b�nh (70-80% ao tôm � Khánh Hoà b� b+ hoang trong n�m nay). Dù v&y, s�c ép l�n nh�t ��i v�i vi�c phát tri�n ngh� nuôi tôm hùm � các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên s- là kh� n�ng cung c�p gi�ng, mà �i�u này ph( thu�c nhi�u vào t� nhiên. Thi�t k� h� th ng nuôi và ho�t �ng nuôi Nuôi tôm hùm �ang phát tri�n và ��c ��t � nh�ng vùng s�ch không có n�c th�i công nghi�p và �ô th�. Tôm hùm ��c nuôi trong l�ng t�i các v� trí có c ng �� thu� tri�u là 1,5-2 m g�n v�nh có ít sóng và gió. )� sâu t�i thi�u c�a n�c là 2,5 m khi tri�u xu�ng. D�i �áy th ng là cát, cát bùn và/ho�c cát, cát bùn v�i san hô ch�t tr�n v�i v+ nhuy�n th� ch�t. Có 3 ki�u thi�t k� h� th�ng nuôi, bao g�m l�ng c� ��nh, l�ng chìm và l�ng n!i. Các ki�u l�ng ph! bi�n là l�ng c� ��nh và l�ng n!i. Kích th�c l�ng thay �!i tu0 theo ch� tr�i nuôi, kích th�c thông th ng là 4m x 4m ; 3m x 4 m và 4m x 5 m. Tr�i nh+ nh�t có 4 l�ng. Kiu 1. L�ng c� ��nh Ki�u l�ng này ��c ��t � v� trí n�c sâu 5-6 m lúc tri�u c ng. Ki�u này có th� gây h�i cho tôm khi nhi�t �� cao và khó di chuy�n ��n ch khác khi có d�ch b�nh và ch�t l�ng n�c kém. Nh�ng l�ng này th ng ��c ��t � n�i có cát và san hô �áy bi�n. L�ng c� ��nh ��c thi�t k� nh hình sau:

B�n v- l�ng c� ��nh dùng cho nuôi tôm hùm

Ngu�n:H� s� nuôi tr�ng th�y s�n ( MOFI/SUMA) L�ng ��c làm t�:

• C�c g : thanh g n%m d�c có � ng kính 15-20 cm ho�c 2x10 cm d�ng c�c, �� dài c�a c�c ph( thu�c vào �� sâu c�a n�c c�a ��a �i�m ��t tr�i. C�c g ph�i cao h�n �� sâu c�a n�c là 0,5 m vào lúc thu� tri�u m�nh nh�t. C�c g ��c ��t ch�m �áy bi�n.

M�c n�c th�p nh�t

M�c n�c cao nh�t

M�c n�c th�p nh�t

M�c n�c cao nh�t

Page 115: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 109

Kho�ng cách gi�a 2 c�c là 1.5 – 2m. C�c n%m ngang có � ng kính 12-15 cm ho�c 4x6 cm d�ng c�c. C�c n%m ngang t�o thành khung l�ng.

• L�i: L�i có th� là 1 ho�c 2 l�p. L�i ��c làm t� PE v�i c. 25-35 mm tu0 theo c. gi�ng ��c th�. L�i � d�i �áy bao g�m c� l�p khác �� gi� con gi�ng. L�ng �ng có c. l�i nh+ h�n, d�i 5 mm.

Kiu 2: L�ng chìm L�ng chìm ��c thi�t k� nh m�t hình tam giác kh�i v�i khung kim lo�i ∅ 14-14mm. Khung kim lo�i ��c b�c b%ng nh�a � ng và l�p ni-lông �� b�n lâu c$ng nh tránh vi khu�n bám vào. Kích th�c ph! bi�n là 3 x 2 x 2m ho�c 3 x 3 x 2m. V+ ngoài ��c làm t� �ng nh�a có � ng kính 10-15 cm �� cho �n. L�ng ��c ��t chìm � v� trí cách �áy bi�n 30-40 mà không có c�c c� ��nh. Có th� d� dàng di chuy�n l�ng ��n v� trí khác và có th� c� ��nh b%ng cách th� neo n�u n%m � n�i có gió và n�c tri�u m�nh. Ki�u thi�t k� này hi�n nay không ph! bi�n � v�nh V�n Phong. Ki�u l�ng này th ng ��c ��t � n�i có bùn d�i �áy, m�c dù nó c$ng có th� ��c ��t n�i có cát ho�c ��t tr�c ti�p xu�ng �áy bi�n. Bên c�nh �ó, l�ng này có th� ��t � b�t c� �� sâu nào c�a n�c và có th� thay �!i theo nhi�t �� n�c, ��c bi�t vào nh�ng ngày nóng. Hình: L�ng n�i L�ng n!i ��c thi�t k� gi�ng nh l�ng c� ��nh. Kích th�c ph! bi�n là 4 x 4 m ho�c 3 x 4m ho�c 4 x 5m. S� khác nhau là � ch l�ng ��c c"m vào các phao làm b%ng g và c� ��nh b�i các neo � góc. L�ng n!i có th� ��c ��t � ch n�c sâu và d� di d i trong tr ng h�p môi tr ng n�c có ch�t l�ng kém ho�c �� tránh bão. Tuy nhiên, chi phí làm l�ng cao h�n l�ng c� ��nh. Hình bên là ví d( v� l�ng n!i dùng cho nuôi tôm hùm � v�nh V�n Phong.

B�ng 33 Di�n tích m�t n�c s' d(ng cho nuôi tôm hùm ph! bi�n

Din tích m�t n��c ���c s d�ng trên m!i ha L�ng c� ��nh L�ng chìm L�ng n!i

S l�ng/ m;i 1000m2 25 25 20

Di�n tích m:t n��c trung bình m;i l�ng 13,5 13,5 27

Di�n tích nuôi (m:t n��c) 33,75 % 33,75 % % B�ng 34 )�u vào chính cho nuôi tôm hùm

!0U VÀO M1I L2NG ��n v/ L�ng c /nh

L�ng chìm Các l�ng n0i

7�ng tôm hùm (tôm hùm con nh+) PL/l�ng/n�m 300-400

Page 116: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 110

Nuôi tôm hùm PL/l�ng/ 80-100-120 80-100

Kích th�c l�ng M3 20 9-15 27

M&t �� th� (tôm hùm con nh+) PL/m3 15-20

M&t �� th� ( tôm hùm con) PL/m3 5-7 5-8 3-4

Th�c �n Kg/th�c �n/l�ng 100-210 100-240 80-100

Lao ��ng (cho m i m3 n�c dung cho s�n xu�t)

Ng i/l�ng/n�m 2,8 2,1 3,78

Chi phí cho lao ��ng (toàn th i gian)

*’000 ��ng/ng i/tháng

800 800 800

Chi phí cho lao ��ng (nhân công th i v()

*000 ��ng/ng i/v(

230 230 230

B�ng 35 )�u ra chính cho nuôi tôm hùm

!0U RA CHO M1I HECTA ��n v/ L�ng c /nh L�ng chìm Các l�ng n0i

Tôm hùm kg/l�ng/n�m

Kích c. thu ho�ch �i�n hình (lo�i 1)

Gam 1.000-1.900 1.000-1.900 1.000-1.900

Lo�i 2 Gam 700-900 & trên 1900

700-900 & trên 1.900

700-900 & trên 1.900

Giá ��u b *000 ��ng/kg 400-600 400-600 400-600

N�ng su�t Kg/l�ng 40 40 40-60 Giá c� dao ��ng và ph( thu�c vào mùa v( và tình hình cung - c�u. Lo�i 1 là giá ��u b t�t nh�t vào b�t k0 mùa v( nào, s� khác bi�t v� giá gi�a lo�i 1 và lo�i 2 là kho�ng 50.000 ��ng. Th i k0 �"t nh�t là d�p Nô-en do �ông khách du l�ch c$ng nh nhu c�u cao t� )ài Loan và H�ng Kông.

B�ng 36 Các v�n �� liên quan ��n th�c hành qu�n lý và các y�u t� bên ngoài

Th�c hành qu�n lý

& R�i ro

��n v/ L�ng c /nh L�ng chìm Các l�ng n0i

T# l� s�ng

(tôm hùm con nh+)

% 40-50-60 40-50-60 40-50-60

T# l� s�ng (tôm hùm com– trên 100 g/PL)

% 95-97 95-97 95-97

T# l� chuy�n hoá th�c �n FCR

Kg th�c �n/kg tôm hùm

20-30 20-30 20-30

R�i ro l hoàn toàn Th�p Th�p Th�p Ghi chú: FCR 8-10 là s� li�u do STS Khánh Hoà �a ra, 20-28 là do )�i h�c Th�y s�n �a ra, trung bình 26,3 là s� li�u c�a H� s� Nuôi tr�ng th�y s�n c�a SUMA �a ra.

Page 117: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 111

B�ng 37 Các thông s� ho�t ��ng s�n xu�t chính cho tôm hùm l�ng (lo�i l�ng c� ��nh) nuôi t�i mi�n Trung Vi�t Nam (SUMA, 2005). Phân tích ��i v�i 20m3 l�ng. C�n lu ý r%ng �ây th ng là m�t ph�n c�a m�t c(m bao g�m ít nh�t 4 l�ng.

S�N L�<NG ��n v/ 20m3 Nuôi tôm hùm V( m i n�m 1,0 s� v(/n�m S� l�n th� gi�ng m i n�m 1,0 s� l�n/n�m Kích c. gi�ng T!ng s� l�ng gi�ng th� m i n�m 350 s� con gi�ng/l�ng/n�m M&t �� th� m i n�m 18 s� con gi�ng/l�ng/n�m S�n l�ng m i n�m 40 kg/l�ng/n�m Kích c. trung bình khi thu ho�ch 1,4 s� con/kg T# l� s�ng 16% %

T# l� s�ng là t�ng ��i th�p có th� là do vi�c th� con gi�ng lo�i nh+. Gi�ng tôm hùm ��c b"t t� t� nhiên. )ây ��c coi là vi�c s' d(ng lãng phí ngu�n cung c�p gi�ng có gi�i h�n. Ng i ta cho r%ng tôm gi�ng c. nh+ c�n ��c “�ng” ��n giai �o�n tôm nh+ �� làm t�ng t# l� s�ng. Ngh� nuôi tôm hùm � các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên �ang ��c coi là có m�c r�i ro v� thua l trong s�n xu�t th�p vì d�ch b�nh không x�y ra nghiêm tr�ng ngo�i tr� m�t s� l�ng có tôm ch�t lác �ác. Song tôm hùm nuôi b� ch�t ��c coi là r�i ro cao v� m�t kinh t� do ��u t vào gi�ng và th�c �n cao. Các �u vào chính - s7 d)ng n��c Tôm hùm ��c nuôi trong t�ng n�c bi�n d�c theo b bi�n v�i �� m�n cao và !n ��nh. Vi�c s' d(ng n�c ch� y�u cho nuôi tôm là n�c bi�n vì l�ng ��c ��t sâu trong n�c bi�n t� 5m ��n 90m nh �i�u ki�n sinh h�c c�a tôm. N�c th�i c�a nuôi tôm hùm không ��c xác ��nh rõ nh nuôi tôm trong ao. )ây là v�n �� nghiêm tr�ng cho vi�c ki�m soát ô nhi�m môi tr ng c$ng nh các ho�t ��ng nuôi. N�c th�i t� các l�ng nuôi �i ra h�u h�t là qua dòng ch�y c�a n�c bi�n qua l�ng. Ch�t th�i c�a th�c �n x� th8ng ra n�c bi�n ho�c môi tr ng xung quanh mà không có b�t k0 s� ki�m soát và qu�n lý nào. Vi�c quan tr"c môi tr ng �ã và �ang ��c th�c hi�n � Khánh Hoà và Phú Yên v�i nhi�u m(c �ích khác nhau và do các c� quan và các bên liên quan khác nhau th�c hi�n. Th� nh�t, Ch�ng trình Quan tr"c môi tr ng qu�c gia �a ��c B� Tài nguyên và môi tr ng (MONRE) ti�n hành th�c hi�n, th� hai là vi�c quan tr"c môi tr ng ��c S� Tài nguyên và môi tr ng Khánh Hoà th' nghi�m � c�p t#nh và các nghiên c�u khác do )�i h�c Thu� s�n Nha Trang, Vi�n H�i d�ng h�c Nha Trang và các d� án th�c hi�n, m�c dù các ho�t ��ng quan tr"c này không th ng xuyên di�n ra. S� phát tri�n ngành du l�ch � Nha Trang và s� phát tri�n v� công nghi�p � v�nh V�n Phong �ang t�o áp l�c lên các v�n �� v� môi tr ng ��i v�i ch�t l�ng n�c ven bi�n5. Xu�t hi�n nh�ng s� mâu thun gi�a ngành du l�ch và ngh� nuôi tôm hùm � v�nh Nha Trang. Các dòng n�c th�i có nhi�u hoá ch�t và thu�c thú ý không qua x' lý t� các ao nuôi tôm trên ��t li�n gây ra khó kh�n ��i v�i ngh� nuôi tôm hùm6.

5 Viet Nam Status of Environmental Report, 2005. 6 Khánh Hoà DOFI report, 2005

Page 118: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 112

Nghiên c�u do SUMA và RIA3 th�c hi�n n�m 2003 �ã ch# ra r%ng ch�t l�ng n�c �ang tr� nên x�u �i t�i nh�ng khu v�c nuôi tôm hùm do n�ng �� H2S và NH3 cao t&p trung trong bùn �áy và n�c bi�n7. )ây là nh�ng ch# báo cho th�y ch�t h�u c� tích t( trong �i�u ki�n y�m khí � �áy l�ng nuôi tôm. Các y�u t �u vào chính - cung c3p gi ng K� t� th i �i�m b"t ��u ngh� nuôi tôm hùm � Vi�t Nam, vi�c cung c�p con gi�ng cho nuôi tôm hùm d�a vào �ánh b"t trong t� nhiên. Vùng �ánh b"t con gi�ng ch� y�u là các khu v�c ven bi�n Khánh Hoà, Phú Yên, Bình )�nh, Qu�ng Nam và Ninh Thu&n. Gi�ng t� nhiên ��c thu ho�ch b%ng by r�i v&n chuy�n ��n các l�ng �ng trong vòng 5-12 gi trên thuy�n và 3 gi trên xe có thùng kín. Khó có th� xác ��nh � ng ranh gi�i c�a các khu v�c b�o t�n bi�n � các t#nh mi�n Trung, m�c dù các d�i san hô ng�m �ã ��c khoanh vùng �� b�o v� � Khánh Hoà và Ninh Thu&n. Vì các con gi�ng có s5n � các vùng ven bi�n � các t#nh này nên vi�c �p tr�ng tôm hùm không phát tri�n � Vi�t Nam m�c dù các nhà khoa h�c �ã chú tr�ng nhi�u ��n vi�c này. S� khan hi�m gi�ng t� nhiên �ang t�ng lên do giá gi�ng t�ng trong nh�ng n�m g�n �ây. Giá tôm hùm gi�ng cao h�n do ho�t ��ng nuôi tôm t�ng lên. Ngày càng có nhi�u ng i tham gia vào ngh� này khi ngh� nuôi tôm sú b� th�t b�i do d�ch b�nh và suy thoái môi tr ng � t#nh Khánh Hoà. Công ngh� �ng gi�ng tôm hùm vn là m�t câu h+i c�n ��c gi�i �áp cho ngh� này. S� khan hi�m c�a tôm gi�ng t� nhiên có th� ��c d� báo và nhìn th�y tr�c trong t�ng lai g�n. Gi�ng ��c nh&p v� t� Phi-lip-pin t� n�m ngoái v�i 1000 con gi�ng và h�n 1,500 con trong 4 tháng ��u n�m nay. T�t c� gi�ng �ã ��c ki�m tra và ki�m d�ch do NADAREP c�a t#nh và v�n phòng chi nhánh c�a NAFIQAVED t�i sân bay Tân Son Nh�t th�c hi�n ��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Cá t�p là lo�i th�c �n cho tôm hùm ��c a chu�ng nh�t � Vi�t Nam. Cá t�p bao g�m tôm cua, nhuy�n th� và cá nh hình d�i �ây.

Nh�ng lo�i cá t�p này ��c s' d(ng k�t h�p v�i nhau ho�c theo ki�u riêng r-. Khác v�i ngh� nuôi tôm sú � các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên s' d(ng k�t h�p th�c �n viên v�i cá t�p (3 t�n th�c �n viên và 7.5 t�n cá t�p m i hecta m�t v(), nông dân không s' d(ng th�c �n viên cho nuôi tôm hùm. )ã có m�t s� n l�c trong vi�c th' nghi�m và nghiên c�u vi�c s' d(ng k�t h�p th�c �n viên v�i cá t�p trong giai �o�n �ng gi�ng. Vi�c th' nghi�m k�t thúc sau 150 ngày và ��c th�c hi�n v�i s� c�ng tác c�a RIA 3 và công ty Thu� s�n Bi�n )ông vào n�m 2003. Tuy nhiên các k�t qu� nghiên c�u này không h tr� vi�c ��y m�nh vi�c s' d(ng th�c �n viên �� cho tôm hùm �n. T# l� s�ng c�a tôm hùm là 97.67% trong tháng ��u tiên v�i th�c �n viên nhng chúng �ã ch�t sau ngày th� 75.

7 Ch�t l�ng n�c has ��c theo dõi trong n�m 2001 và 2002.

Page 119: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 113

Các �u vào khác/s7 d)ng ngu�n l�c Bên c�nh các ��u vào chính nh gi�ng và th�c �n, nhân l�c là m�t y�u t� ��u vào khác c�a nuôi tôm hùm. Nhân l�c ��c s' d(ng trong vi�c chu�n b� th�c �n, cho �n và b�o d.ng l�ng. Nhân l�c bao g�m nhân công th ng xuyên và nhân công theo th i v(. Chi phí nhân công chi�m 16-17% t!ng chi phí s�n xu�t8. Các r�i ro V�i cách th�c nuôi nh trên, nuôi tôm hùm � Vi�t Nam �ang có nhi�u r�i ro v� m�t môi tr ng và d�ch b�nh. M�c dù không th�c s� có d�ch bênh, vi�c tôm hùm ch�t r�i rác � các t#nh Phú Yên và Khánh Hoà k� t� n�m 2001 là m�t d�u hi�u c�nh báo ��u tiên v� r�i ro. M�t nguy c� ti�m �n không rõ tác nhân gây ra � m�t s� l�ng nuôi, ví d(, tôm ch�t ��c phát hi�n � 16 l�ng nuôi vào tháng 4/2006 � Phú Yên và m�t s� khác � Khánh Hoà. Th�c t�, tôm hùm �ang ph�i ��ng ��u v�i các lo�i b�nh khác nhau nh tôm sú. Chúng bao g�m các b�nh: �en mang, ��m tr"ng trên v+, �+ thân, b� ph&n sinh d(c b� nhi�m khu�n, phân tr"ng và r(ng ��u. Vi�c thi�t k� và l�a ch�n v� trí l�ng nuôi �ang g�p ph�i r�i ro t� nhiên, ch8ng h�n �� m�n xu�ng th�p trong mùa ma và nhi�t �� cao vào nh�ng ngày nóng. Bão c$ng có th� gây r�i ro cao cho ngh� nuôi tôm hùm do các khu v�c nuôi ch� y�u n%m � Nam Trung b�, n�i có t�n su�t bão cao. R�i ro v� kinh t� �ang ��c xem là cao do ��u t nhi�u vào gi�ng và th�c �n. Chi phí v� gi�ng chi�m h�n 43% và v� th�c �n chi�m 40% t!ng chi phí s�n xu�t bi�n �!i9. Chi phí t�ng lên do giá gi�ng cao h�n trong nh�ng n�m g�n �ây.

Ngh! nuôi tôm hùm l� thu�c l�n vào cá t�p ( dùng làm th�c 'n. T2 l� chuy(n hoá th�c 'n là r3t cao ch2 ra hi�u su3t s7 d)ng th�c 'n th3p. D� oán giá cá t�p sA t'ng do áp l�c l�n v! ngu�n ánh b+t cá và nhu c�u cao v! �m làm t1 b�t cá (m�t trong nh.ng ngành chính có c�u cao v! b�t cá là ngành nuôi tôm). �i!u này ch+c ch+n sA làm cho giá cá t�p cao h�n trong t��ng lai và tác �ng c�a nó có th( th3y trong các k/ch b�n �

B�ng 38. Chi phí th�c �n t�ng 20% s- làm gi�m l�i nhu&n ròng là 4% m i l�ng m�t n�m. )ây là tác ��ng t�ng ��i khiêm t�n ch# ra r%ng h� th�ng là linh ho�t theo nh�ng thay �!i do lo�i tác ��ng bên ngoài này. Chi phí v� gi�ng ��c coi là chi phí ho�t ��ng l�n nh�t c�a h� th�ng. Do tôm hùm gi�ng ��c �ánh b"t trong t� nhiên nên giá có th� t�ng vì ngu�n cung c�p �ang tr� nên ngày càng c�n ki�t. V�n �� này di�n ra do áp l�c �ánh b"t l�n ��i v�i ngu�n l�i và ��c xem thông s� gi�i h�n ��c nh�t �� m� r�ng nuôi tôm hùm h�n n�a. Chi phí v� gi�ng t�ng 20% s- làm l�i nhu&n ròng gi�m 15%, vì v&y y�u t� bên ngoài này có tác ��ng nhi�u h�n. Nghiên c�u và phát tri�n nuôi tôm hùm gi�ng là c�n thi�t n�u mu�n chi phí v� gi�ng ��c gi� nguyên ho�c gi�m và c$ng �� không ph�i nh&p gi�ng t� n�c ngoài. N�u nh&p kh�u thì s- g�p ph�i r�i ro nh&p kh�u các b�nh không có � b�n ��a.

8 SUMA aquaculture profile, 2005. 9 SUMA aquaculture profile.2005.

Page 120: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 114

B�ng 38 Phân tích �� nh�y c�a l�ng c� ��nh nuôi tôm hùm t�i mi�n Trung Vi�t Nam theo nh�ng k�ch b�n v� tác ��ng bên ngoài khác nhau. Ph�n ��u c�a b�ng miêu t� m�t tác ��ng bên ngoài duy nh�t ��n l�i nhu&n ròng hàng n�m thí d( nh. s� gia t�ng trong chi phí cho th�c �n và con gi�ng. Ph�n th� hai c�a b�ng miêu t� k�ch b�n v�i ba tác ��ng bên ngoài m�t lúc.

Các k/ch b�n miêu t� m�t tác �ng bên ngoài duy nh3t

Giá th�c 'n C� s� 2006 T'ng 20% T'ng 40% T'ng 60% ��n v/

L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 9.590 9.182 8.774 8.366 *'000 ��ng/l�ng/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -4% -9% -13%

Giá con gi ng C� s� 2006 T'ng 20% T'ng 40% T'ng 60% ��n v/

L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 9.590 8.190 6.790 5.390 *'000 ��ng/l�ng/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -15% -29% -44% Các k/ch b�n miêu t� nhi!u tác �ng cùng m�t lúc Giá th�c 'n +20%

Giá th�c 'n +40%

Giá th�c 'n +60%

C� s� 2006 Giá con gi ng

+20% Giá con gi ng

+40% Giá con gi ng

+60% ��n v/

L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 9.590 7.782 5.974 4.166 *'000 ��ng/l�ng/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -19% -38% -57%

Trong k�ch b�n có nhi�u tác ��ng bên ngoài cùng m�t lúc và h� th�ng g�p ph�i s� thay �!i v� giá th�c �n và con gi�ng t�ng ��n 60% thì h� th�ng vn có tính kh� thi v� m�t kinh t�. )i�u này cho th�y h� th�ng này r�t co giãn v�i các y�u t� bên ngoài và có th� gi� ��nh r%ng n�ng su�t là phù h�p. Nuôi tôm hùm là m�t ho�t ��ng kinh doanh có kh� n�ng sinh l�i cao. Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Tôm hùm là m�t hàng có giá cao. T�i Vi�t Nam, tôm hùm ��c nuôi ch� y�u t�i các l�ng nuôi � Khánh Hoà và Phú Yên. Bên c�nh �ó còn có hàng tr�m l�ng nuôi tai Ninh Thu&n và Qu�ng Ninh. T!ng s� l�ng nuôi vào n�m 2005 là 43,516 v�i t!ng s�n l�ng là 1,795 t�n10. L�ng hàng xu�t kh�u h�u nh thông qua � ng ti�u ng�ch ��n các th� tr ng nh Trung Qu�c, )ài Loan và H�ng Kông. Ch8ng h�n s�n l�ng xu�t kh�u chính th�c vào n�m 2005 ch# là 1.1 t�n. T�i th� tr ng trong n�c, tôm hùm ��c tiêu th( ch� y�u trong các nhà hàng h�i s�n. Giá tôm hùm thay �!i tu0 theo th i v( và nhu c�u th� tr ng nhng luôn gi� � m�c cao. )#nh �i�m trong n�m th ng là các ngày l� Nô-en và T�t nguyên �án. B�ng 39 Giá ��u b (2006) (Ngân, s liu th�c ��a t�i Khánh Hoà)

B�ng 40 Giá th� tr ng trong n�c (2006) (Ngân, s liu th�c ��a t�i Khánh Hoà)

Kích c. (kg/con) Giá (1000 ��ng)

1-1,9 550-600 0,7-0,9 và > 1,9 500-550 0,5-0,7 450-500

Kích c. (kg/con) Giá (1000 ��ng)

1-1,9 800-1.000 0,7-0,9 và > 1,9 750-900 0,5-0,7 600-700

10 MOFI, S� li�u th�ng kê t� Ch�ng trình Nuôi tr�ng Th�y s�n 2000-2005

Page 121: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 115

Có 2 chu i th� tr ng t�ng �ng v�i s� tiêu dùng trong n�c và xu�t kh�u: (1) Nông dân < ng i thu mua/ng i trung gian mua bán < ng i tiêu dùng trong n�c và, (2) Nông dân < ng i thu mua/ng i trung gian mua bán < nhà xu�t kh�u Chênh l�ch gi�a giá ��u b v�i giá th� tr ng trong n�c là kho�ng 200.000 – 400.000 ��ng tu0 theo kích c. và th i v(. V! kinh t� và xã h�i Ngh� nuôi tôm hùm �ang phát tri�n nhanh chóng � các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên do sinh l�i cao, thu hút nhi�u ng i m�i tham gia vào ngh� này. Kh�o sát ��c th�c hi�n b%ng cách ph+ng v�n nông dân trong quá trình kh�o sát th�c ��a �ã ch# ra r%ng chi phí ban ��u cho ngh� nuôi tôm hùm bao g�m d�ng l�ng, gi�ng và th�c �n. Chi phí làm l�ng là 1.6 - 1.8 tri�u ��ng m�t l�ng t�ng �ng v�i 16 – 18 tri�u ��ng m i tr�i trung bình có 10 l�ng, chi phí gi�ng là 6.6 – 7.2 tri�u ��ng t�ng �ng v�i 66-72 tri�u ��ng m�t tr�i, chi phí th�c �n là kho�ng 60-65 tri�u ��ng m�t l�ng. Chi phí ��u t là khá l�n ��i v�i nh�ng ng i nghèo. K�t qu� phân tích l�i ích-chi phí �ã làm rõ �� co giãn cao c�a h� th�ng nuôi tôm hùm do chi phí gi�ng và th�c �n cao, dn ��n t� l� s�ng có �nh h�ng l�n ��n kh� n�ng thu l�i. Tác ��ng l�n nh�t ��n vi�c sinh l�i là giá s�n ph�m ��u b và t# l� s�ng. S� thay �!i 10% trong t# l� s�ng ho�c giá tôm hùm và giá gi�ng có th� dn ��n s� thay �!i l�n l�t là 54% và 18% trong kh� n�ng sinh l�i11. T# su�t l�i nhu&n trong nh�ng n�m g�n �ây gi�m t� 100% vào n�m ��u tiên xu�ng 45% vào n�m ngoái do s� t�ng giá gi�ng và th�c �n. M�c dù ngh� nuôi tôm hùm vn có l�i nhu&n cao so v�i các hình th�c nuôi tr�ng thu� s�n khác � Vi�t Nam. Nghè nuôi tôm hùm �ã t�o công �n vi�c làm �áng k� cho ng i nghèo. L�ng hàng tháng là 800.000 ��ng cho ng i làm công th ng xuyên và 35.000 ��ng m�t ngày cho nhân công th i v(. Bên c�nh �ó, các tác ��ng c�a nuôi tôm hùm c$ng gián ti�p c$ng t�o ra công vi�c và thu nh&p cho c�ng ��ng ng i nghèo chuyên �ánh b"t cá t�p và gi�ng dùng cho ngh� nuôi tôm hùm.

B�ng 41 Các ch# báo v� lao ��ng trên m i 20m3 l�ng tôm hùm c� ��nh t�i mi�n Trung, Vi�t Nam

CÁC CH& BÁO V' LAO !4NG L�ng tôm hùm c /nh

(20m3) ��n v/ CÁC CH9 BÁO V: VI=C LÀM Lao ��ng th ng xuyên 0,08 tháng lao ��ng/l�ng/n�m Lao ��ng thu ho�ch 0,00 tháng lao ��ng/l�ng/n�m T!ng s� lao ��ng 0,09 tháng lao ��ng/l�ng/n�m )�u t cho m i lao ��ng 14.857,1 *'000 ��ng/n�m lao ��ng

* Chi phí v� v�n ��c s' d(ng làm c� s� duy nh�t �� so sánh các kho�n ��u t M i ng i làm vi�c toàn th i gian có th� qu�n lý ��c kho�ng 10 l�ng nuôi. H� th�ng không �òi h+i nhi�u nhân công. Cho �n và làm v� sinh l�ng là nhi�m v( ch� y�u c�n th�c hi�n. Do tôm hùm có giá tr� l�n, c�n ph�i có m�t chòi canh cho c(m l�ng �� tránh tr�m.

B�ng 42 Các ch# báo ho�t ��ng kinh t� c�a l�ng c� ��nh nuôi tôm hùm t�i mi�n Trung Vi�t Nam gi� thi�t là 1 v( m i n�m. TVC= T!ng chi phí bi�n �!i; TFC=T!ng chi phí c� ��nh; NR=L�i nhu&n ròng; TOC=T!ng chi phí v&n hành; CC=Chi phí v� v�n

CÁC CH# BÁO KINH T L�ng tôm hùm c /nh (20m3)

L�i nhu&n ròng/ha/n�m 9.590,0 *'000 ��ng/l�ng/n�m 11 SUMA aquaculture profile, 2005.

Page 122: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 116

T!ng doanh thu c�a tr�i nuôi (Giá ��u b ) 20.000,0 *'000 ��ng/l�ng/n�m T!ng chi phí v&n hành (TVC+TFC) 10.410,0 *'000 ��ng/l�ng/n�m Giá tr� gia t�ng (L�i nhu&n ròng+chi phí lao ��ng) 9.660,0 *'000 ��ng/l�ng/n�m L�i ích/chi phí (NR/TOC) 0,92 Chi phí ban ��u t�i thi�u (TOC+CC) 11.710,0 *'000 ��ng/l�ng/n�m

M�c dù l�ng tôm có th� tích ch# là 20m3 nhng l�i nhu&n ròng � m�c cao (500.000 ��ng/m3). T# su�t l�i nhu&n-chi phí cao �ã ch# ra hi�u �ng vùng ��m t�t ch�ng l�i các c�n s�c ch8ng h�n nh d�ch bênh hay các tác ��ng bên ngoài. Chi phí ban ��u t�i thi�u là t�ng ��i cao vì c�n ít nh�t 4 l�ng trong 1 c(m l�ng. N�u c� c�ng ��ng ��u t vào ho�t ��ng nuôi chung thì t!ng chi phí v&n hành và chi phí v� v�n s- gi�m xu�ng vì quy mô s�n xu�t l�n. Tuy nhiên, vi�c hình thành h�p tác xã �òi h+i �� tin c&y cao trong c�ng ��ng và có l- không ph�i là xu h�ng � Vi�t Nam.

2.3.2 !ánh giá v� môi tr��ng Ngh� nuôi tôm hùm là ho�t ��ng kinh doanh gây ô nhi�m cao v�i nguy c� t� ô nhi�m cao vì th ng ��c ti�n hành � vùng n�c nông. Vi�c s' d(ng th�c �n �t là nguyên nhân chính c�a v�n �� này n�u t&n d(ng th�c �n kém hi�u qu�. Vi�c phát tri�n th�c �n ch� bi�n theo công th�c v�i thành ph�n ��y �� ��c khuy�n khích. Khu v�c t nhân có th� ��u t cho nghiên c�u và phát tri�n nhi�u h�n vào th�c �n cho tôm hùm n�u các tr�i gi�ng ��m b�o s�n xu�t gi�ng m�t cách liên t(c �� tiêu th( th�c �n. Do �ó, các ch�ng trình nghiên c�u và phát tri�n qu�c gia ��c khuy�n ngh� nên chú tr�ng vào vi�c th�ng m�i các tr�i gi�ng. Th' nghi�m nuôi th�ng ph�m �ã ��c th�c hi�n � t#nh Khánh Hoà n�i loài v3n xanh s�ng bám thành dãy � xung quanh bên ngoài các l�ng nuôi. V3n xanh t�ng tr�ng t�t và khi ��t �� c. l�n thì chúng ��c s' d(ng làm ��u vào c�a vi�c nuôi. Ngh� nuôi rong bi�n quanh khu v�c nuôi tôm hùm c$ng giúp l�y �i các ch�t h�u c� và t�o c� h�i �� có ngu�n thu nh&p khác. Xác /nh /a i(m và b trí tr�i nuôi )�a �i�m nuôi tôm hùm � t�i các t#nh Nam Trung b� n�i có s5n gi�ng t� nhiên và �i�u ki�n sinh thái phù h�p. H� qu� là các tr�i nuôi tôm hùm ��c ��t xung quanh các d�i san hô ng�m. N�u ngh� nuôi tôm hùm ��c ho�ch ��nh c�n th&n và b� trí t�i nh�ng khu v�c có dòng ch�y t�t thì s- gi�m r�t nhi�u tác ��ng tiêu c�c ��n h� sinh thái. Các l�ng nuôi ��c ��t g�n d�i san hô ng�m tr�c khi thành l&p Khu v�c b�o t�n bi�n Hòn Mun. Khu v�c ��m c�a d�i san hô ng�m R�n Trào �ã ��c dùng cho nuôi tôm hùm � v�nh V�n Phong. Các l�ng tôm hùm ��t g�n d�i san hô ng�m có th� mang l�i l�i th� vì �i�u ki�n môi tr ng là t�t nh�t. Tuy nhiên, �i�u này gây tác h�i l�n ��n san hô vì bùn �áy và ch�t l�ng n�c gi�m sút. Ng i ta nh&n th�y n�c có ch�t l�ng n�c kém � các l�ng nuôi ��t t�i các khu v�c có dòng ch�y y�u. Tôm hùm b� b�nh và ch�t �ã di�n ra là h&u qu� c�a các vi�c th�c hành nuôi kém. Vi�c phát tri�n các tr�i tôm hùm t�i các khu v�c không n%m trong quy ho�ch � Khánh Hoà �ang gây nên ô nhi�m môi tr ng t�i khu v�c nuôi và có nguy c� �nh h�ng ��n d�i san hô ng�m thông qua dòng ch�y c�a n�c. T�i t#nh Khánh Hoà không có tr�m quan tr"c �� l�y mu ch�t l�ng n�c �� quan sát các tác ��ng ngoài kh�i do ho�t ��ng nuôi tôm hùm gây nên. )ây s- là thi�u sót c� b�n ��i v�i vi�c quy ho�ch hay �i�u ch#nh quy ho�ch tr�i nuôi tôm hùm theo h�ng thân thi�n v�i môi tr ng. M�t khác, vi�c xác ��nh v� trí trong khu v�c có nhi�u ho�t ��ng phát tri�n kinh t� có kh� n�ng gây thi�t h�i ��n kinh doanh là m�t v�n �� v� môi tr ng ph�i ��c xem xét trong quá trình quy ho�ch, nh trong tr ng h�p nuôi tôm hùm � v�nh V�n Phong n�i vi�c phát tri�n c�ng n�c sâu s- có

Page 123: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 117

nhi�u tác ��ng l�n ��n nuôi tôm hùm trong t�ng lai. Mâu thun gi�a quy ho�ch t!ng th� c�a các ngành khác nhau là v�n �� l�n khi không có s� ph�i h�p � c�p cao trong quá trình ra quy�t ��nh.

Thi�t k� và xây d�ng Vi�c thi�t k� và xây d�ng l�ng tôm hùm nh hi�n nay � Khánh Hoà và Phú Yên có th� mang l�i nhi�u hi�u �ng khác nhau ��n s�n xu�t và �nh h�ng ��n môi tr ng. Trong giai �o�n tr�c �ây, có 2 ki�u thi�t k� cho nuôi tôm hùm là l�ng c� ��nh và l�ng chìm nh �ã mô t� � trên. L�ng n!i ch# m�i ��c phát tri�n t� hai n�m nay. Do ��c �i�m c�a ki�u thi�t k� l�ng, nông dân l�a ch�n các ki�u �áy l�ng khác nhau cho các tr�i c�a mình. )i�u này gây ra m�t s� v�n �� v� môi tr ng. L�ng c� ��nh ��c thi�t k� ��t t�i v� trí có cát và san hô d�i �áy vì chúng ��c s' d(ng nh �áy c�a l�ng thay cho l�p �áy nhân t�o. Hành ��ng này có th� hu� ho�i n�i c trú c�a các sinh v&t �áy bi�n sau vài tháng nuôi, ��c bi�t ��i v�i san hô. Th�c �n th�a ��ng xu�ng các sinh v&t �áy và t�o thành l�p bùn h�u c� dày làm cho ch�t l�ng n�c x�u �i và hu� ho�i n�i c trú c�a các sinh v&t �áy bi�n. H&u qu� là d�ch b�nh xu�t hi�n. Sau th i k0 1 ho�c 2 n�m, nông dân mua cát �� �! vào l�ng �� t�o l�p �áy m�i, hành ��ng này phá hu� hoàn toàn t�t c� môi tr ng s�ng nguyên s� c�a sinh v&t bi�n. )� sâu c�a n�c gi�m d�n dn ��n nhi�t �� n�c t�ng cao vào mùa nóng l�i �nh h�ng ��n s� phát tri�n c�a tôm hùm. Hi�n t�i, nhi�u n�i ��c dùng �� ��t l�ng c� ��nh không th� dùng ��c cho nuôi tôm hùm. B�t l�i khác c�a l�ng c� ��nh là �� m�n th�p vào mùa ma do n�c ng�t ch�y t� b bi�n ra. Ki�u m�i nh�t c�a l�ng tôm hùm là l�ng n!i ��c phát tri�n vào nh�ng n�m g�n �ây do ch�t l�ng n�c suy gi�m � khu v�c n�c nông tr�c kia ��c dung trong nuôi tôm hùm l�ng c� ��nh. L�ng n!i giúp cho có th� nuôi � nh�ng khu v�c n�c sâu h�n và d� di chuy�n ��n n�i khác khi ch�t l�ng n�c kém �i. Gi�ng nh các ki�u l�ng trên, nuôi tôm có th� �nh h�ng ��n n�c, bùn l"ng c$ng nh các sinh v&t �áy do các ho�t ��ng cho �n. C� hai lo�i l�ng chìm và l�ng n!i ��u có th� tránh ��c n�c ng�t ch�y t� b bi�n ra trong mùa ma. H�n n�a, l�ng chìm khó qu�n lý vi�c cho �n, �ã t�ng x�y ra ch�t ng i do l�n xu�ng �� d�n s�ch th�c �n th�a. Cung c3p gi ng, tôm b m= và tôm gi ng Nh trong l�ch s' ngh� nuôi tôm hùm � Vi�t Nam, vi�c cung c�p gi�ng ch� y�u là gi�ng t� nhiên ��c �ánh b"t t� b�t c� �âu � các t#nh Nam Trung b� t� Th�a Thiên-Hu� ��n Bình Thu&n. Ngh� nuôi tôm hùm ��c khoanh vùng và chuyên nghi�p hoá m�t cách ngu nhiên thành 2 quá trình �ng gi�ng và nuôi l�n. Các khu v�c nuôi th�ng ph�m ch� y�u là � Khánh Hoà và Phú Yên, các n�i còn l�i chuyên �ng gi�ng và bán cho các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên. T�t nhiên vn có các tr�i �ng � các t#nh này và th&m chí c� hai giai �o�n � m�t vài tr�i. S� phát tri�n s�m c�a ngh� nuôi tôm hùm có th� dn ��n vi�c hình thành các khu v�c này. Nuôi tôm � Khánh Hoà và Phú Yên �ang phát tri�n nhanh chóng dn ��n nhu c�u cao v� cung �ng gi�ng trong nh�ng n�m g�n �ây. Vi�c thu ho�ch gi�ng t� nhiên tr� thành áp l�c l�n t�i các khu v�c ven bi�n c�a các t#nh mi�n Trung. Mùa thu ho�ch kéo dài t� tháng 11 ��n tháng 4 n�m sau; n�ng su�t t�i �a cho thu ho�ch là th i �i�m tháng 1 và tháng 2. Có m�t s� hình th�c thu ho�ch: s' d(ng l�i, l�n �� b"t con gi�ng th ng � d�i san hô ng�m g�n b .

Page 124: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 118

Vi�c s' d(ng l�i c. 2a=5mm có th� b"t con gi�ng nh+ và s� l�ng l�n gi�ng t� nhiên. Hình th�c này gây nên s� xáo tr�n c�a gi�ng nh+ t� nhiên t�i vùng n�c nông g�n b nh v�nh ho�c v�nh nh+. H&u qu� có th� gây ra tình tr�ng c�n ki�t gi�ng t� nhiên m�t cách nhanh chóng, h�n n�a t# l� s�ng c�a gi�ng nh+ th�p. Vi�c s' d(ng by và l�n b"t cho th� có gi�ng kích c. l�n h�n nhng n�ng su�t l�i th�p h�n. M�t khác, các ho�t ��ng �ng gi�ng có th� làm gi�m sút ngu�n l�i thu� s�n do t# l� s�ng th�p � giai �o�n này. Vi�c cung c�p gi�ng không �áp �ng ��c nhu c�u. N�m ngoái, g�n 1000 con gi�ng �ã ��c nh&p kh�u t� Phi-lip-pin và 1550 con ��c nh&p t� tháng 1 ��n tháng 4/2006. )i�u này cho th�y nhu c�u cao v� con gi�ng. S7 d)ng n��c và tác �ng Ng i ta �ã nh&n th�y nuôi tôm hùm là nguyên nhân dn t�i các tác ��ng ��n ch�t l�ng n�c � các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên k� t� n�m 2001 v�i s� xu�t hi�n c�a hi�n t�ng tôm hùm ch�t. )ã có m�t s� nghiên c�u v� s� suy gi�m ch�t l�ng n�c � các n�i nuôi tôm hùm. K�t qu� c�a nh�ng nghiên c�u này �ã ch# ra r%ng ch�t l�ng n�c �ã b� suy gi�m d�n theo th i gian và m�c �� suy gi�m này t�ng lên � nh�ng ch n�c sâu t�i các vùng nuôi tôm hùm khác nhau. Ch# báo ��c trng c�a ch�t l�ng n�c là H2S �ã v�t quá TCVN 5943-1995 – Tiêu chu�n môi tr ng Vi�t Nam v� ch�t l�ng n�c ven bi�n. H� th�ng Quan tr"c môi tr ng qu�c gia c�a MONRE c$ng cho th�y s� ô nhi�m ch�t l�ng n�c bi�n � Nha Trang t� n�m 2002, 2003 và 2004. Các ch# báo v� ô nhi�m môi tr ng chính là khu�n Coliform và d�u loang trong n�c bi�n12. Ch# báo Coliform th� hi�n s� ô nhi�m sinh h�c. Ô nhi�m này có th� là do s� phân hu� ch�t h�u c� ho�c ch�t th�i sinh ho�t t� �ô th�. Khó có th� xác ��nh các ngu�n ô nhi�m, song có th� th�y chúng b"t ngu�n t� các ho�t ��ng trong ��t li�n c$ng nh ngay t�i n�i nuôi. K�t qu� l�y mu và phân tích bùn �áy th�c hi�n n�m 2003 �ã cho th�y các thông s� H2S và NH3 �ã v�t quá TCVN. )i�u này ch# ra r%ng bùn �áy ch�a r�t nhi�u ch�t h�u c� và các ch�t gây ô nhi�m v�n là s�n ph�m c�a quá trình phân hu� y�m khí. Nghiên c�u c$ng cho th�y t# l� bùn trong l�p ch�t �áy là r�t cao, chi�m 78-19.5%. Nh �ã trình bày � trên, không có ��a �i�m l�y mu �� quan tr"c các tác ��ng c�a ho�t ��ng nuôi tôm � t#nh Khánh Hoà �� cung c�p các �nh h�ng ��n n�i c trú và ch�t l�ng n�c bi�n � ngoài kh�i. Ch3t th�i và các tác �ng Ch�t th�i ch� y�u sinh ra t� ho�t ��ng nuôi tôm l�ng là do các th�c �n th�a không ��c lo�i b+ kh+i l�ng và n�c bi�n. K�t qu� là bùn l"ng tích lu* d�i �áy l�ng t�o nên m�t v�n �� l�n và gây ô nhi�m tr� l�i cho n�c. Các k�t qu� ph+ng v�n nông dân t�i th�c ��a cho th�y s� t� ô nhi�m �ang t�ng lên � h�u h�t các khu v�c nuôi tôm, ��c bi�t ��i v�i l�ng nuôi c� ��nh không th� d� dàng di chuy�n ��n các ��a �i�m khác.

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n

12 State of Environment Report -2005, MONRE.

Page 125: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 119

Th�c �n và vi�c qu�n lý th�c �n có vai trò quan tr�ng trong vi�c gây ra các v�n �� v� môi tr ng trong ho�t ��ng nuôi tôm hùm. H�u h�t các ch�t gây ô nhi�m xu�t phát t� vi�c cho �n. Vi�c s' d(ng cá t�p cho tôm hùm �n là ph! bi�n � kh"p các t#nh mi�n Trung. K�t qu� m�t s� th' nghi�m �ã không thúc ��y s� thay �!i dùng cá t�p b%ng th�c �n viên. FCR cao c�a cá t�p sinh ra nhi�u th�c �n th�a và ch�t th�i � d�i �áy gây ra các v�n �� v� môi tr ng nh ch�t l�ng n�c kém, v�n �� v� b�nh và �nh h�ng ��n môi tr ng s�ng c�a các loài sinh v&t bi�n t�i n�i nuôi nh �ã �� c&p. Các v3n ! v! b�nh và qu�n lý s�c kho@ cho tôm D�ch b�nh cha th�c s� x�y ra trong nuôi tôm hùm nh nuôi tôm sú, theo nh ��c bi�t qua ph+ng v�n các quan ch�c ��a ph�ng và RIA 3 t�i tình Khánh Hoà. Ng i ta nh&n ra v�n �� v� b�nh t� khi có tôm hùm ch�t vào n�m 2001. Các nghiên c�u �ã ch# ra r%ng nguyên nhân ch� y�u là do ch�t l�ng n�c kém. D�ch b�nh l�n ��u tiên xu�t hi�n vào tháng 3/2001 v�i t# l� ch�t là 20-30% trong m�t tu�n � t#nh Phú Yên. T� �ó b�nh th ng xuyên xu�t hi�n � các khu v�c nuôi khác nhau các t#nh Khánh Hoà và Phú Yên. Th i gian b�nh hay xu�t hi�n là vào tháng 3 và tháng 4. Vào tháng 3 n�m nay, �ã có 16 l�ng nuôi có tôm b� ch�t � Phú Yên c$ng � m�t s� l�ng t�i Cam Ranh. Y�u t� chính liên quan ��n b�nh x�y ra là vi khu�n Vibrio alginalyticus trong c� th� tôm hùm. )ây ��c xem là yêu t� chính gây ra cái ch�t cho tôm. Vi�c th' thu�c kháng sinh �ã cho th�y Vibrio kháng l�i 10 lo�i kháng sinh ��c th' nghi�m vào n�m 200513. Các y�u t� khác là hàm l�ng NH3 và H2S cao trong n�c, n�m và ký sinh trùng. Nghiên c�u khác c�a SUMA �ã nh&n th�y Vibrio paraheamolyticus trong nuôi tôm vào n�m 2003 t�i các t#nh Phú Yên và Khánh Hoà. Lo�i vi khu�n này ph! bi�n trong 8 lo�i b�nh c�a tôm hùm. Theo khuy�n ngh�, s' d(ng Formal Aldehyd �� t"m cho tôm s- giúp gi�m t# l� ch�t. Không th�y có s� lây lan � các khu v�c nuôi nên không ��c xem là d�ch b�nh m�c dù s� xu�t hi�n c�a b�nh ngày càng th ng xuyên. Tuy nhiên, Trung tâm Khuy�n ng t#nh Khánh Hoà �ã l�y mu tôm hùm khi có b�nh và m�t s� ho�t ��ng ��y m�nh phòng ch�ng b�nh cho tôm. Trung tâm vùng v� Quan tr"c và c�nh báo môi tr ng và d�ch b�nh thu�c RIA 3 c$ng ��i phó v�i d�ch b�nh khi nh&n ��c thông tin t� các cùng nuôi. Các khuy�n ngh� t� các c� quan này chú tr�ng vào vi�c qu�n lý cho �n và l�a ch�n v� trí c�a tr�i c$ng nh vi�c s' d(ng kháng sinh. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Các hoá ch�t ch� y�u �ang ��c s' d(ng �� �i�u tr� b�nh cho tôm hùm là Formol Aldehyd, Formalin, xanh Malachite, CuSO4, CaO và kháng sinh nh Norfloxacin, Nalidixic acid, Ciprofloxacin, Oxytetracyline, … Các th' nghi�m v� t"m Formalin cho tôm và s' d(ng kháng sinh �ã cho th�y các gi�i pháp này là hi�u qu� v�i tôm hùm nh+ và phát hi�n b�nh s�m h�n. Vi�c s' d(ng các hoá ch�t t!ng h�p �� tr� b�nh cho tôm có th� làm cho ch�t l�ng n�c suy gi�m. Nh�ng �nh h�ng này s- tr� nên l�n h�n và khó gi�i quy�t h�n v�n �� ch�t h�u c� sinh ra do th�c �n th�a vì các ch�t h�u c� có th� t� phân hu� theo th i gian. Các hoá ch�t càng ��c �a nhi�u vào n�c bi�n thì hàm l�ng COD trong n�c bi�n và bùn �áy càng cao. )ây là bài h�c ��c rút ra t� các ao tôm sú � Khánh Hoà vào n�m nay.

13 RIA 3 report, tháng 4 2005.

Page 126: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 120

Vi khu�n, n�m và các ký sinh trùng � tôm hùm b� nhi�m b�nh có th� lây sang ng i qua vi�c �n s�ng. Không th� nh&n ra ��c s� lây nhi�m này; Tuy nhiên �ây có th� là nguy c� ti�m �n cho s�c kho1 con ng i. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Thi�t h�i v� kinh t� do h&u qu� c�a s� t� gây ô nhi�m gây ra d�ch b�nh là m�i �e do� l�n ��n s� phát tri�n !n ��nh c�a ngh� nuôi tôm hùm. Giá tôm hùm ch�t ch# b%ng 1/4 hay 1/5 so v�i giá tôm hùm s�ng. Nh�ng thi�t h�i v� kinh t� là nghiêm tr�ng trong tr ng h�p d�ch b�nh bùng phát vì chi phí s�n xu�t cao ch� y�u bao g�m th�c �n và gi�ng. Các v�n �� v� môi tr ng ch� y�u và d�ch b�nh xu�t hi�n � vùng n�c nông n�i có ��t các l�ng c� ��nh. Ki�u l�ng này ��c ng i nghèo s' d(ng vì h� thi�u v�n �� ��u t. M�t s� l�ng b� b+ hoang và nh�ng ng i ch� �ành ph�i b+ ngh� vào n�m ngoái � huy�n V�n Ninh, t#nh Khánh Hoà. Các v3n ! th/ tr��ng Th� tr ng ch� y�u c�a tôm hùm là th� tr ng n�c ngoài nh )ài Loan, H�ng Kông, Trung Qu�c và th� tr ng trong n�c ��c khách du l�ch tiêu th( � Nha Trang. Kích c. ��c u chu�ng là t� 1kg ��n 1,9 kg m�t con và t�t c� s�n ph�m ��u là tôm hùm s�ng vì không có th� tr ng cho s�n ph�m �ông l�nh ho�c �ã qua ch� bi�n.. S� thích này c�a th� tr ng liên quan ��n yêu c�u cao v� an toàn th�c ph�m. Các v3n ! v! th( ch� T#nh Khánh Hoà có �i�u ki�n t� nhiên thu&n l�i cho ngh� nuôi tr�ng thu� s�n c$ng nh ��c h�ng l�i t� các ho�t ��ng c�a các vi�n nghiên c�u, tr ng ��i h�c, các t! ch�c phi chính ph�,… Tuy nhiên, các v�n �� v� th� ch� � �ây không th� tránh kh+i s� ph�c t�p c�a h� th�ng và thi�u s� h�p tác gi�a các ngành và các bên có liên quan nh các t#nh khác. T�i c�p t#nh, DOFI và DONRE �óng vai trò quan tr�ng trong vi�c qu�n lý ngh� nuôi tôm hùm và môi tr ng. Các c� quan này có h� th�ng qu�n lý riêng �� ��i phó v�i v�n �� d�ch b�nh và các v�n �� v� môi tr ng. Tuy nhiên, các h� th�ng này �ang v&n hành cho m�t s� m(c �ích qu�n lý v�i ngu�n l�c h�n ch� và không có s� quan tâm ��y �� ��n ngh� nuôi tôm hùm vì m�t hàng này không có nhi�u u tiên trong s� t�ng tr�ng kinh t� c�a t#nh Khánh Hoà c$ng nh � c�p cao h�n trong vi�c ra quy�t ��nh. M�c dù, RIA 3 thay m�t cho h� th�ng Quan tr"c và c�nh báo v� môi tr ng và d�ch b�nh t�i các t#nh mi�n Trung t� )à N5ng ��n Bình Thu&n thu�c B� Thu� s�n thi�t k� các v� trí l�y mu �� thu th&p thông tin song không có ch l�y mu cho vi�c quan tr"c d�ch b�nh và môi tr ng ��i v�i ho�t ��ng nuôi tôm hùm. K� c� m�t tr�m l�y mu t�i Nha Trang và 1 tr�m t�i v�nh V�n Phong c$ng không ��c thi�t k� �� quan tr"c tác ��ng c�a nuôi tôm hùm do nó cách xa n�i nuôi tôm 5 km. ��i phó v�i d�ch b�nh là m�t ch�c n�ng c�a vi�n nghiên c�u này khi b�nh tôm hùm di�n ra trong vùng. Trung tâm này c�n ��c c�ng c� v� m�t tài chính và k* thu&t �� �áp �ng yêu c�u công vi�c. Các v3n ! v! môi tr��ng ch� y�u trong ngh! nuôi tôm hùm � Vi�t Nam Nh�ng lo ng�i chính xu�t phát t� s� phát tri�n không có quy ho�ch, th� gi�ng �ánh b"t t� t� nhiên và các ho�t ��ng cho �n nh hi�n nay. V�i thói quen cho �n nh hi�n nay, t!ng s�n l�ng cá t�p s' d(ng cho tôm hùm l�ng bi�n có th� s- lên t�i 30.000 t�n m i n�m vào n�m 2010 n�u t� l� FCR trung bình là 15:1. Nhu c�u v� con gi�ng s- là 2,5 tri�u n�u t# l� s�ng là 80%. Ph�n l�n gi�ng tôm hùm có ngu�n g�c t� t� nhiên. D�i �ây là các tác ��ng ��n môi tr ng ch� y�u và gi�i pháp cho nuôi tôm hùm.

Page 127: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 121

Tác �ng Các ho�t �ng qu�n lý/các gi�i pháp Nuôi tôm hùm l�ng bi(n Tác ��ng 1. Gây ô nhi�m n�c, �a d�ng sinh h�c và bùn l"ng

• Quy ho�ch t�t h�n trong s�c t�i c�a môi tr ng • Tránh nuôi t�i nh�ng vùng n�c nông • Th�c hi�n BMP trong cho �n có trách nhi�m • Khuy�n khích luân chuy�n l�ng • Giám sát ch�t l�ng n�c và bùn l"ng • Khuy�n khích nuôi xa b

Tác ��ng 2. S' d(ng cá t�p • Khuy�n khích s' d(ng th�c �n viên, s'a �!i quy ��nh và chính sách cho phép nh&p kh�u th�c �n cho loài ��ng v&t bi�n (5 n�m ��u)

• )�y m�nh thay th� b�t cá và d�u (cá giò: nhu c�u cao v� n�ng l�ng) b%ng cách s' d(ng th�c v&t ho�c các ngu�n ��ng v&t khác

• T�o nh&n th�c cho nông dân v� tác ��ng c�a vi�c s' d(ng cá t�p • T�ng giá cá t�p • Nghiên c�u v� th�c �n viên công nghi�p • Nghiên c�u và ��y m�nh vi�c gia t�ng giá tr� c�a cá t�p (chuy�n

thành th�c �n cho ng i) cho xu�t kh�u

Tác ��ng 3. Tác ��ng ��n tôm b� m3 và con gi�ng t� nhiên

• Nghiên c�u v� s� thu�n hoá • Xây d�ng trung tâm tôm b� m3 và chuy�n các tr�i gi�ng tôm thành

�a ch�c n�ng

Tác ��ng 4. T�o thu nh&p thêm cho c�ng ��ng t�i Các khu v�c b�o t�n bi�n

• Thu gi�ng tôm hùm có ki�m soát trong các vùng xung quanh MPA’s (�i�u này s- �òi h+i ph�i có các ch�ng trình nâng cao nh&n th�c c�ng ��ng)

Tác ��ng 5. Tác ��ng ��n c�nh quan, di s�n th� gi�i và nh�ng ng i s' d(ng ngu�n l�i khác (tàu bè �i l�i, khách du l�ch, ng dân)

• Khuy�n khích nuôi xa b • Tham v�n các bên có liên quan trong quy ho�ch • Quy ho�ch ngành ngang

Tác ��ng 6. Du nh&p các m�m b�nh t� bên ngoài

• Nâng cao n�ng l�c ki�m soát d�ch chuy�n qua biên gi�i • Xây d�ng n�ng l�c v� IRA • Ti�n hành và th�c hi�n IRA tr�c khi th�c hi�n d�ch chuy�n qua

biên gi�i

2.3.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n Xác /nh v/ trí cho các tr�i nuôi tr�ng thu� s�n C�n: • )�t v� trí tr�i tôm theo quy ho�ch qu�c gia và các khung pháp lý t�i ��a �i�m phù h�p v�i môi

tr ng; • T&n d(ng có hi�u qu� ngu�n n�c bi�n theo h�ng b�o t�n �a d�ng sinh h�c, các n�i c trú

nh�y c�m trong h� sinh thái và các ch�c n�ng c�a h� sinh thái; • Nh&n th�c ��c r%ng ng i s' d(ng tài nguyên khác, con ng i và và các loài ��u ph( thu�c

vào h� sinh thái nh nhau. D�i �ây là quy t"c th�c hành k* thu&t và tiêu chu�n c�a v� trí tr�i và/ho�c vùng nuôi tôm hùm: Ma tr&n các quy t"c th�c hành và tiêu chí xác ��nh v� trí nuôi tôm hùm:

Page 128: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 122

Các quy t+c th�c hành Các tiêu chí

Dòng ch�y c�a n�c • dòng ch�y � �áy c�n là 1-2cm/s

)� sâu c�a n�c • )� sâu c�a n�c c�n là 4-8 m

Khu v�c/v� trí tr�i • L�ng nuôi tôm hùm c�n ��c ��t trong v�nh ho�c eo bi�n tránh �nh h�ng m�nh c�a bão, sóng và gió

• Cách xa các c'a c�ng x� n�c th�i t� �ô th� và các ngành công nghi�p trong ��t li�n

• Không ��t t�i ho�c g�n các c'a sông �� tránh n�c ng�t trong mùa ma

Ch�t l�ng n�c • S�ch và �áp �ng Các tiêu chu�n v� môi tr ng TCVN 5943-1995 (c�t b)

)�c tính c�a sinh v&t �áy • Sinh v&t �áy s�ch v�i cát ho�c bùn

N�i c trú • Tránh các khu v�c san hô k� c� n�i không ph�i là các khu v�c ��c b�o v� �� b�o t�n �a d�ng sinh h�c cho vùng bi�n

Thi�t k� và xây d�ng tr�i nuôi theo nh.ng cách gi�m thi(u tác h�i i v�i môi tr��ng. S� phát tri�n c�a nuôi tôm hùm t�i các t#nh mi�n Trung � Vi�t Nam ch# ra rõ ràng là thi�t k� và xây d�ng có th� làm �nh h�ng �áng k� ��n ho�t ��ng c�a tr�i nuôi và các v�n �� v� môi tr ng nh phân tích � trên. D�i �ây là quy t"c th�c hành k* thu&t và tiêu chí cho thi�t k� và xây d�ng l�ng /các tr�i và/ho�c vùng nuôi tôm hùm: Ma tr&n các quy t"c th�c hành và tiêu chí xác ��nh v� trí nuôi tôm hùm

Các th�c hành Tiêu chu5n

Ki�u thi�t k� l�ng • Các l�ng n!i c�n ��c u tiên nh�t trong nuôi tôm hùm do d� di chuy�n và ho�t ��ng thân thi�n v�i môi tr ng

L�ng �ng • Kích th�c l�ng c�n là 1,5x1,5x1,2 ho�c 2 x 2 x 1,2 m. Kích th�c này là phù h�p h�n trong v&n hành và qu�n lý.

• Kích c. l�i c�n là 2a=0,5-0,6cm và 1-1,5 cm v�i hai l�p

L�ng nuôi • Kích th�c l�ng c�n là 3x4x3m ho�c 3x3x3m ho�c 3x4x4m

• Kích c. l�i c�n là 2a=3-4cm

Tr�i • Kích c. tr�i trung bình và phù h�p là 4-10 l�ng �� qu�n lý và v&n hành t�t h�n

• C�n áp d(ng vi�c nuôi k�t h�p bao g�m v3m xanh trên các dây ch�ng quanh l�ng, cá v�c trong m�t s� l�ng và ho�c rong bi�n trên b� m�t

Page 129: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 123

Các khu và h� th�ng tr�i nuôi • Các khu tr�i c�n k�t h�p l�ng tôm hùm v�i l�ng nuôi ng�c trai và tr�i nuôi rong bi�n �� ng�n s� suy gi�m ch�t l�ng n�c

Cung c3p gi ng, tôm b m= và tôm gi ng Vi�c s' d(ng gi�ng t� nhiên �ã ��c th�c hi�n trong nuôi tôm hùm t�i Vi�t Nam. Các ho�t ��ng này góp ph�n vào vi�c làm c�n ki�t � i s�ng t� nhiên và gi�m s� l�ng gi�ng s5n có. Ma tr&n các quy t"c th�c hành và tiêu chí cung c�p gi�ng

Các th�c hành Tiêu chí

Thu ho�ch gi�ng t� nhiên • S' d(ng by �� �ánh b"t gi�ng là h�n là th� tôm gi�ng nh+ và không làm xáo tr�n môi tr ng sinh thái tôm hùm nh+.

B�o qu�n và v&n chuy�n gi�ng t� nhiên

• S' d(ng các thùng v�i kích th�c là 30x40x25 ho�c 60x70x45 cm ph( thu�c vào s� l�ng.

• V&n chuy�n khô: ��t �á gi�a các thùng và con gi�ng c�n ��c b�o qu�n � nhi�t �� 21-22oC v�i �� �m cao do b+ rong bi�n ho�c v�i �t vào, có th� t�ng t# l� s�ng lên ��n 95%. Th i gian: 5-7 gi

• V&n chuy�n n�c: ��c s' d(ng trong v&n chuy�n tôm gi�ng nh+. S' d(ng các h�p có 5-7cm rong bi�n ho�c cát d�i �áy. Nhi�t �� c�n gi� � m�c 23-25oC. Th i gian v&n chuy�n là 3-5 gi . T# l� s�ng là 95-97%.

Th�c hành �ng gi�ng • Cân b%ng tôm gi�ng nh+ tr�c khi th�

• T# l� th� c�n ��t 50-60 con gi�ng/m3

• Tôm con c�n ��c ki�m tra vào ngày th� 15 sau khi th� v� kích c. và s� l�ng

• T# l� th� c�n gi�m xu�ng 15-20 con gi�ng/m3 sau 60 ngày th�; 12-15 con gi�ng/m3 sau 90-100 ngày

• 120 ngày ho�c 4 tháng trong giai �o�n �ng gi�ng, tôm nh+ c�n ��c chuy�n sang l�ng nuôi th�ng ph�m.

Ch�n gi�ng • C�n l�a ch�n con gi�ng v�i cùng kích c. và hình dáng bên ngoài t�t

• L�a ch�n con gi�ng kho1 �� th� v�i có �� râu, chân, ph�n b(ng và giáp ��u ng�c

T# l� th� và các th�c hành trong giai �o�n nuôi

• L�a ch�n con gi�ng có kích c. ��ng ��u và kh+e m�nh, tr�ng l�ng c�n t� 50-80 gam m i con

• T# l� th� c�n là 5-7 con gi�ng/m3.

• Gi�m t# l� th� ��n 4-5 con gi�ng/m3 khi tôm hùm ��t 500-600 gam m i con.

Th�c hành v&n hành • Ki�m tra con gi�ng hàng ngày và lo�i b+ th�c �n th�a.

Page 130: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 124

• ��nh k0 v� sinh l�ng

• Gi� tôm hùm m3 cùng v�i tr�ng

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Th�c �n và qu�n lý th�c �n là nhân t� chính góp ph�n vào vi�c s�n sinh ch�t th�i trong v&n hành. Qu�n lý th�c �n t�t h�n có th� mang l�i hi�u qu� cao cho nuôi tôm hùm và ��ng th i làm gi�m s� ô nhi�m.

Các th�c hành Tiêu chí

Giai �o�n �ng gi�ng • T� ch� th�c �n t�t t� cá t�p b%ng cách b�m nh+ và b+ v+.

• L�ng th�c �n hàng ngày c�n là 20-30% tr�ng l�ng tôm gi�ng nh+ trong 30 ngày ��u tiên

• L�ng th�c �n hàng ngày c�n là 20-25% tr�ng l�ng con gi�ng � giai �o�n sau �ó

Giai �o�n nuôi • L�ng th�c �n hàng ngày c�n b%ng 15-17% th� tr�ng c�a tôm hùm

• Quan sát s�c kho1 và hành vi c�a tôm hùm hàng ngày

• Lo�i b+ th�c �n th�a hàng ngày

• V� sinh l�ng ��nh k0

• Ki�m tra tôm hùm 3 tháng m�t l�n

• S' d(ng k�t h�p cá + nhuy�n th� và giáp xác có th� t�ng t# l� s�ng và gi�m FCR ��n 14-15.

K� ho�ch qu�n lý s�c kho@ Vi�c qu�n lý s�c kho1 c�n ��c thi�t k� và ti�n hành theo h�ng phòng b�nh �i li�n v�i nh�ng th�c hành khác nhau trong xác ��nh v� trí, thi�t k� và xây d�ng, ho�t ��ng cho �n và qu�n lý th�c �n, qu�n lý ch�t l�ng n�c, v.v.. nh h�ng dn � trên. D�i �ây là h�ng dn c( th�:

• Thi�t k� và thành l&p H� th�ng c�nh báo và quan tr"c môi tr ng và d�ch b�nh riêng cho nuôi tôm hùm, bao g�m các �i�m l�y mu, ch� �� báo cáo, k� ho�ch hành ��ng ��i phó v�i b�nh nêu rõ trách nhi�m c( th� c�a nông dân, DOFI, Nafiqaved, DONRE, và RIA3. Có s� ph�i h�p c�a các bên có liên quan v� �ng phó v�i d�ch b�nh và các v�n �� môi tr ng theo h�ng th�ng nh�t.

• Ch�t l�ng n�c: Vibrios, Coliform, H2S, NH3 , BOD và kim lo�i n�ng • Các b�nh: �+ thân, �en mang, ��u to, ��t ��u, ��t �uôi, mang ch�y nh�t. • T�n su�t: c�n l�y mu ki�m tra ch�t l�ng n�c 1 tháng m�t l�n �� d� �oán t�t h�n; b�nh

c�n c�n ��c quan sát hàng ngày �� có bi�n pháp �i�u tr� s�m. • Nông dân và/ho�c các h�i nông dân nên thành l&p các kênh thông tin v� d�ch b�nh và gi�i

pháp ch�a tr�.

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m M�c dù tôm hùm �ã ��c xu�t kh�u sang )ài Loan, H�ng Kông, Trung Qu�c và th� tr ng trong n�c v�i kh�i nh+ không qua ch� bi�n, song ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m c�n ��c chú tr�ng

Page 131: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 125

�� b�o v� s�c kho1 c�a con ng i vì m�t hàng này ��c tiêu th( nhi�u qua �n s�ng. Bên c�nh ��a �i�m tôm hùm l�ng c�n tránh xa các ngu�n ô nhi�m, vi�c s' d(ng hoá ch�t c�n ��c ki�m soát. D�i �ây là h�ng dn:

• C�n có tài li�u khuy�n ng c( th� v� vi�c s' d(ng hoá ch�t trong vi�c �i�u tr� b�nh • Th ng xuyên ki�m tra vi�c s' d(ng hoá ch�t t�i các khu v�c nuôi tôm hùm • Th ng xuyên ki�m tra d l�ng kháng sinh trong các s�n ph�m tôm hùm • Có ch� �� c�p ch�ng nh&n cho nuôi và mua bán tôm hùm

Các v3n ! kinh t� và xã h�i Nuôi tôm hùm t�i Vi�t Nam cha ��c xem xét áp d(ng vào xoá �ói gi�m nghèo vì nó �òi h+i ��u t cao cho gi�ng và th�c �n. Tuy nhiên, nuôi có th� góp ph�n �� xoá �ói gi�m nghèo nh vi�c thu ho�ch gi�ng t� nhiên và �ánh b"t cá t�p �� cung c�p cho nuôi tôm hùm vì ng i nghèo có th� làm công vi�c này. Ng i nghèo và ph( n� tham gia c�n ��c t! ch�c thành nhóm ngh� t�i các t#nh mi�n Trung. D�i �ây là h�ng dn �� !n ��nh � i s�ng cho ng i nghèo và ph( n�:

• Khuy�n khích ho�t ��ng thu ho�ch gi�ng t�t h�n �� b�o ��m � i s�ng t� nhiên nh là m�t ngu�n thu nh&p c� b�n cho ng i nghèo

• Khuy�n khích ch� bi�n cá t�p cho nuôi tôm hùm �� c�i thi�n � i s�ng và t�o vi�c làm cho ph( n� và ng i nghèo

• T�o vi�c làm cho ng i nghèo b%ng ngh� nuôi tôm hùm

Chi phí-l�i ích c�a ��u t trong vi�c qu�n lý môi tr ng có th� ��c coi là tích c�c do chi phí th�p v� vi�c qu�n lý môi tr ng ngo�i tr� chi phí v� vi�c giám sát ch�t l�ng n�c. Tuy nhiên, vi�c giám sát ch�t l�ng n�c không ch# ph(c v( cho l�i ích c�a nuôi tôm hùm, mà còn cho l�i ích công c�ng vì nó có th� giúp cung c�p thông tin cho phát tri�n các ngành khác. Th/ tr��ng và nhu c�u Tôm hùm �ang ��c coi là m�t m�t hàng xa x# và ng i tiêu dùng là ng i giàu. Nhu c�u c�a th� tr ng có th� không còn ��c �áp �ng ��y �� th� hi�n qua vi�c giá �ã t�ng lên trong nh�ng n�m g�n �ây. C( th� giá ��u b tôm hùm là 350.000 – 450.000 ��ng/kg vào n�m 2003 �ã t�ng lên ��n 450.000 – 600.000 ��ng/kg vào n�m 2005. Th� tr ng ch� y�u là Các n�c châu Á và th� tr ng trong n�c khi các n�c này �ang phát tri�n m�t cách nhanh chóng, ��c bi�t là n�n kinh t� c�a Vi�t Nam. Giá gi�ng cao h�n và gi�ng ��c nh&p kh�u ch# ra r%ng nuôi tôm hùm vn sinh l�i nhu&n cao , m�c dù l�i nhu&n c�a ng i nuôi �ã gi�m �i trong nh�ng n�m g�n �ây, thí d(: t# s� l�i ích-chi phí (BCR) là 2 trong n�m ��u tiên gi�m xu�ng 1,45-1,5 vào n�m ngoái. Các v3n ! v! th( ch� Nh�ng yêu c�u c� b�n v� th� ch� và chính sách:

• M� r�ng c�p c�a các d�ch v( khuy�n ng (t nhân và nhà n�c) cho m�t hàng này. • B�o ��m r%ng các v�n �� v� môi tr ng trong ho�t ��ng nuôi tôm hùm ��c giám sát b�i

cán b� có trình �� và không b� ch�ng chéo trong quy ho�ch c�a t#nh so v�i các u tiên cho các d� án du l�ch và xây d�ng c� s� h� t�ng khác (thí d(: c�ng n�c sâu)

Page 132: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 126

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân. Các hình th�c t! ch�c này vn còn y�u.

2.3.4 Trách nhi�m th�c thi Các c� quan (hành pháp, các v�n phòng, các t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng và gi�m nh�ng r�i ro v� môi tr ng không ��c d� báo tr�c ho�c các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây c�n ��c coi tr�ng trong khuy�n khích tính b�n v�ng trong nuôi tôm hùm. Nh�ng yêu c�u chung v� th� ch�:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, v�ng m�nh, minh b�ch và linh ho�t làm vi�c theo pháp lu&t và các k� ho�ch ��c các bên liên quan h tr� và hi�u rõ.

• Cung c�p cho ng i ra quy�t ��nh ti�p c&n v�i s� li�u ��c c&p nh&t th ng xuyên và tin c&y v� s�n l�ng, ngu�n t� nhiên, th� tr ng và các v�n �� kinh t� xã h�i.

• )i�u ch#nh s�n l�ng và các k� ho�ch phát tri�n h�ng t�i m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch ngành ngang.

• Xem xét n�ng l�c cán b� và gi�i h�n v� tài chính trong hành chính công và thúc ��y vi�c ��n gi�n hoá l�a ch�n d� li�u ngành và ti�n hành vi�c ra quy�t ��nh có s� tham gia

• )�m b�o vi�c th�c hi�n theo lu&t pháp và các k� ho�ch phát tri�n thích h�p v�i tình hình chính tr�, kinh t� xã h�i, hành chính khác nhau và có tính kh� thi.

Nh�ng yêu c�u c� b�n v� th� ch� và chính sách:

• M� r�ng c�p �ô c�a các d�ch v( khuy�n ng (t nhân và nhà n�c) cho m�t hàng này. • B�o ��m r%ng các v�n �� v� môi tr ng trong ho�t ��ng nuôi tôm hùm ��c giám sát b�i

cán b� có trình �� và không b� ch�ng chéo trong quy ho�ch c�a t#nh so v�i các u tiên cho các d� án du l�ch và xây d�ng c� s� h� t�ng khác (thí d(: c�ng n�c sâu)

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i vi�c thành l&p các h�i nông dân. Các hình th�c t! ch�c này vn còn y�u.

• Vi�c cung c�p th�c �n và ch�t l�ng gi�ng c�n ��c c�i thi�n thông qua h�p tác chi�n l�c gi�a nhà n�c và t nhân trong ��u t cho s�n xu�t gi�ng, th�c hi�n các chi�n l�c nh%m c�i thi�n vi�c ti�p c&n c�a nông dân v�i gi�ng và thi�t k� các h�ng dn/lu&t v� ngu�n cung c�p tôm hùm gi�ng b�n v�ng (tôm hùm con). DOFI, RIA và các doanh nghi�p kinh doanh gi�ng t nhân là các bên có liên quan ch� y�u trong vi�c này.

• C�n gi�m ô nhi�m môi tr ng và d�ch b�nh b%ng cách t�o d�ng s� hi�u bi�t và khuy�n khích tuân theo GAP, th�c hi�n các quy ��nh v� v� trí nuôi và thi�t k�, có s� ph�i h�p t�t h�n gi�a quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n v�i s� phát tri�n c�a các ngành khác, quy ho�ch có s� tham gia v�i các bên có liên quan (giao quy�n cho nông dân t! ch�c), ��u t cho h� th�ng quan tr"c, �ào t�o nh�ng ng i qu�n lý trong ��i phó v�i các v�n �� ô nhi�m. Gi�i quy�t nh�ng v�n �� �òi h+i ph�i có s� tham gia c�a nhi�u bên có liên quan: nông dân nuôi cá, DOFI, Các nhà ch� bi�n, RIA, Các nhà s�n xu�t gi�ng công nghi�p.

Page 133: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 127

2.4. Nuôi n��c ng�t (cá tra/basa)

2.4.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng T0ng quan )�ng b%ng sông C'u Long ()BSCL) t�i mi�n Nam c�a Vi�t Nam chi�m 12% t!ng di�n tích c�a c� n�c và �óng m�t vai trò quan tr�ng trong ngành nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam. )�ng b%ng có x�p x# 650.000 hecta n�c ng�t, và di�n tích n�c ng�t có th� ��c m� r�ng lên ��n 1,7 tri�u hecta trong trong mùa l$ (Lê, 2001; Tr�n và Nguy�n, 2001). Cho ��n nay, )BSCL là khu v�c có n�ng su�t cao nh�t có ti�m n�ng l�n nh�t cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n n�c ng�t t�i Vi�t Nam do có các �i�u ki�n v� môi tr ng thu&n l�i. T!ng s�n l�ng nuôi tr�ng thu� s�n n�c ng�t ��t 455.000 t�n, b%ng 71% T!ng s�n l�ng nuôi tr�ng thu� s�n n�c ng�t c�a c� n�c vào n�m 2004 () 2005). Nh�ng loài nuôi ch� y�u bao g�m cá chép, cá rô-phi, cá qu� và quan tr�ng nh�t là cá tra/basa. Cá tra/basa là m�t hàng nuôi n�c ng�t quan tr�ng nh�t t�i vùng )BSCL nói riêng và c� n�c nói chung, ��t m�c t�ng tr�ng r�t cao c� v� m�t di�n tích và s�n l�ng. T!ng s�n l�ng cá tra/basa vào n�m 2004 là 315.000 t�n, nhi�u g�p 3,6 l�n so v�i n�m 1999 và chi�m x�p x# 56,0% t!ng s�n l�ng nuôi tr�ng thu� s�n n�c ng�t c�a )BSCL.

Hình 21 S�n l�ng cá n�c ng�t và cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam t� 1997 ��n 2004

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1990 1995 1996 1997 1999 2001 2002 2003 2004

Time (year)

Prod

uctio

n (X

1,0

00 m

.t.)

CatfishesFreshwater aquaculture Total aquaculture

Ngu�n: Tr�n, 2004; và �! 2004

Hình 22 Di�n tích và s�n l�ng cá tra/basa (1997-2004)

S�n l�ng cá tra/ basa S�n l�ng nuôi n�c ng�t T!ng s�n l�ng nuôi tr�ng th�y s�n

Th i gian (n�m)

S�n

l�n

g (1

000

MT

)

Page 134: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 128

0

1

2

3

4

1997 1999 2001 2003 2004(estimate)

1,000 ha

0

50

100

150

200

250

3001,000 MT

Di�n tích S�n l��ng

Ngu�n: Tr�n Th� Miêng, MOFI

Có hai loài cá tra/basa �ang ��c nuôi t�i Vi�t Nam là Pangasius hypophthalmus (tra) và Pangasius bocourti (basa). Cá basa ��c s' d(ng làm loài nuôi chính trong nh�ng ngày ��u, sau �ó nuôi cá tra chi�m v� trí ��ng ��u t� ��u n�m 2000, tr� thành loài nuôi chính và chi�m h�n 95% t!ng s�n l�ng cá tra/basa. Hi�n t�i s�n l�ng c�a cá basa ch# còn b%ng 3% t!ng s�n l�ng cá tra/basa. Cá tra/basa ��c nuôi trong các ao, l�ng ho�c ��ng qu�ng v�i các ho�t ��ng qu�n lý nuôi thâm canh ch�t ch-. N�ng su�t c�a các h� th�ng này ph( thu�c vào m&t �� th� trên 116-120 kg/m3, 183-580 kg/m2, và 345 kg/m2 l�n l�t ��i v�i các l�ng, ao và ��ng qu�ng. L�ng và các ao là các h� th�ng nuôi quan tr�ng nh�t chi�m 88% t!ng s�n l�ng, v�i 1.653 l�ng (Nguy�n, 1998; Nguy�n, 2004 và Tr�n, 2005). m&t �� th� trong m i l�ng bi�n �!i t� 80 và 130 con/m3 (Nguy�n, 1998; Nguy�n, 2004 và Tr�n, 2005). Th�c �n ��c s' d(ng trong nuôi cá tra/basa l�ng là c� th�c �n viên công nghi�p và th�c �n t� ch�, ho�c k�t h�p c� hai ph( thu�c vào v� trí nuôi, m&t �� th� và kích c. c�a cá nuôi. S�n l�ng nuôi l�ng vào n�m 2004 là 56.502 t�n, chi�m kho�ng 17,8% t!ng s�n l�ng cá tra/basa. Kho�ng 6,5% t!ng s�n l�ng cá tra/basa nuôi l�ng vào n�m 2004 là t� P. bocourti (Tr�n, 2004 và Nguy�n và ��ng nghi�p, 2004). Cá tra là loài cá tra/basa duy nh�t ��c nuôi trong các ao. Hình th�c nuôi truy�n th�ng là nuôi trong các ao tù s' d(ng cá gi�ng t� nhiên. T� cu�i nh�ng n�m 1990, công ngh� nhân gi�ng cá tra/basa �ã phát tri�n m�c dù gi�ng t� nhiên vn ��c a chu�ng h�n nhi�u (Nguy�n và ��ng nghi�p, 2004 và Nguy�n, 2004). S�n l�ng cá tra/basa t� ao nuôi �ang t�ng lên m�t cách nhanh chóng. S�n l�ng c�a 2004 là 220.615, g�p 3,6 l�n so v�i n�m 1999 (MoFI, 2005c). Ao nuôi cá tra/basa �ang ��c m� r�ng trên t�t c� các vùng nuôi n�c ng�t các t#nh c�a )BSCL. Chu k0 nuôi ao bi�n �!i t� 6-7 tháng. Bình th ng m&t �� th� là t� 20-30 con/m2, nhng c$ng có th� là r�t cao ��n 60 con/m2. Th�c �n t� ch� ��c s' d(ng ph! bi�n cho nuôi ao. N�ng su�t c�a ao nuôi c$ng ph( thu�c vào m&t �� th�, v� trí, cách s' d(ng th�c �n và m�c �� trao �!i n�c. Theo Nguy�n và ��ng nghi�p (2004) và Tr�n (2005), n�ng su�t t� các ao cá tra/basa là t� 180-200 t�n/hecta, nhng Lê (2005) �ã cho th�y trong thí nghi�m c�a mình, n�ng su�t là t� 450-580 t�n/hecta, v�i m&t �� th� là 70 con/m3. Nuôi cá tra/basa trong ��ng qu�ng là m�t ho�t ��ng nuôi m�i, ��c phát tri�n cùng v�i nuôi ao t� sau n�m 2003. Cá tra là loài ��c nuôi trong ��ng qu�ng. Ho�t ��ng nuôi ��ng qu�ng �ã phát tri�n nhanh chóng t� ch# 17 hecta vào n�m 2001 ��n 176 hecta vào n�m 2004. S�n l�ng t� nuôi ��ng

Page 135: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 129

qu�ng �ã ��t trên 37.882 t�n, chi�m kho�ng 12% t!ng s�n l�ng cá tra/basa c�a c� n�c vào n�m 2004. Ho�t ��ng nuôi trong nuôi ��ng qu�ng c$ng gi�ng v�i nuôi ao và nuôi l�ng v� m�t th�c �n, cho �n và th i gian nuôi.

Hình 23 S� khác nhau v� s�n l�ng gi�a các h� th�ng nuôi cá tra/basa t�i )BSCL, Vi�t Nam

-

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

1997 1999 2001 2003 2004

Time (year)

Prod

uctio

n (m

.t.)

Pond culture Cage cultureFence culture

Ngu�n: Nguy�n, và ��ng nghip, 2006

Theo Nguy�n và ��ng nghi�p (2004), s�n l�ng t� l�ng, ao và h� th�ng nuôi ��ng qu�ng c�a cá tra/basa l�n l�t là 46,9%, 42,7% và 5,3%. Cá tra (Pangasius hypophthalmus) ��c coi là chi�n s�n l�ng l�n nh�t trong t!ng s�n l�ng cá tra/basa t�i )BSCL ( B�ng 43 T� l� s�n l��ng c�a P. hypophthalmus (tra) và P. bocourti (basa) vào n'm 2005). Giá tr� xu�t kh�u các s�n ph�m cá tra/basa �ã ��t 300 tri�u USD, chi�m 12,5% t!ng xu�t kh�u doanh thu t� ngành thu� s�n Vi�t Nam.

B�ng 43 T� l� s�n l�ng c�a P. hypophthalmus (tra) và P. bocourti (basa) vào n�m 2005

S�n l��ng (t3n) Loài

2004 2005 P. hypophthalmus (tra) 313.400 413.700 P. bocourti (basa) 1.600 1.300 T!ng 315.000 415.000

Ngu�n: Nguy�n, và ��ng nghip, 2004

Các quy ho�ch phát tri(n Các h� th�ng nuôi cá tra/basa (bao g�m ao, l�ng và ��ng qu�ng) t�i )BSCL là h� th�ng thâm canh và m� r�ng nhanh chóng, ��c bi�t trong vài n�m tr� l�i �ây.

Nuôi ao Nuôi l�ng

Nuôi ��ng qu�ng

Th i gian (n�m)

S�n

l�n

g (M

T)

Page 136: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 130

Hình 24 Thay �!i trong di�n tích nuôi và s� l�ng cá tra/basa theo h� th�ng nuôi khác nhau t�i ��ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam (Tr�n, 2004)

-

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

1997 1999 2001 2003 2004

Time (year)

Cul

ture

are

a (h

a)

-

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

No.

of c

age

(uni

t)

Pond culture

Fence culture Cage culture

Ngu�n: Tr�n, 2005

Theo MoFI (2005c), �c tính s�n l�ng cá tra/basa c�a )BSCL s- ��t t�i kho�ng 1 tri�u t�n vào n�m 2010. Ao nuôi cá tra/basa ��c d� báo là s- m� r�ng m�t cách nhanh chóng �� nh%m �áp �ng m(c tiêu qu�c gia trên. Bên c�nh �ó, nuôi ��ng qu�ng có th� c$ng ��c m� r�ng. Tuy nhiên, vì vi�c phát tri�n nuôi cá tra/basa bùng n! mà không có s� ki�m soát phù h�p v� m�t dài h�n c�a chính ph�, s�n l�ng t�ng hi�n nay có th� v�t quá n�ng l�c c�a các nhà máy ch� bi�n và nhu c�u xu�t kh�u (H�o, RIA2). S� phát tri�n nhanh chóng và không theo quy ho�ch c�a ngành này t�i )BSCL c$ng �ã làm n�y sinh nh�ng v�n �� khác liên quan ��n gi�ng, th�c �n, tín d(ng, và th� ch�, v.v... Vì v&y, theo khuy�n ngh� hi�n nay, s�n l�ng cá tra/basa không nên v�t quá 600.000 t�n tr�c n�m 2010. V/ trí nuôi và quy ho�ch phát tri(n Khu v�c nuôi cá tra/basa t�i các t#nh mi�n Nam Vi�t Nam là An Giang, )�ng Tháp, C�n Th� và V/nh Long. Các khu v�c này có các h� th�ng nuôi khác nhau. Nuôi l�ng ��c tri�n khai � d�c hai nhánh c�a sông C'u Long t�i Vi�t Nam, trong �ó t#nh An Giang ��c coi là vùng ch� y�u c�a h� th�ng nuôi này v�i 88 % t!ng s� l�ng t�i )BSCL. Ng�c l�i, các ao cá tra/basa ��c ��t d�c b sông và các hòn ��o, nh�ng n�i d� dàng ti�n hành trao �!i n�c, và h� th�ng nuôi này phân b� � nhi�u t#nh. Nuôi ��ng qu�ng ��c ti�n hành � xung quanh các hòn ��o t�i các nhánh sông n�i l�ng n�c trao �!i là r�t l�n.

B�ng 44 S�n l�ng cá tra/basa c�a các t#nh (2005)

T2nh Di�n tích ao

(hecta) S l�ng S�n l��ng (t3n)

C�n Th� 983 541 93.000 )�ng Tháp - 2000 81.400 V/nh Long 131 274 31.500 H&u Giang - - 6.250 Sóc Tr�ng (không có s� li�u) (không có s� li�u) 15.000 An Giang 815 740 145.510

T0ng 1.929 3.555 375.500

Nuôi ao Nuôi l�ng

Nuôi ��ng qu�ng

Di�

n tíc

h nu

ôi (h

a)

S� l�

ng n

uôi (

l�ng

)

Th i gian (n�m)

Page 137: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 131

Ngu�n: MOFI, Ch��ng trình nuôi tr�ng thu� s�n 1999-2005; L.X. Sinh, H.V. Hi�n, và D.M. Chung, ��i h"c C�n Th�, 2006

Thi�t k� h� th ng nuôi và ho�t �ng s�n xu3t Trong nuôi l�ng cá tra/basa, có 3 kích c. l�ng trong �ó c. nh+ d�i 300 m3, c. trung bình là 300-720 m3 và c. l�n là trên 720 m3 ho�c th&m chí lên ��n 1.200 m3 (Tr�n, 2005). C. l�ng trung bình chi�m trên 50% t!ng s� l�ng.

C. l�n: 1000 – 1.250 m3 (10 x 25 x 5 m)

C. trung bình: 400 – 500 m3 (6-8 x 15 x 5 m)

C. nh+: 150 – 250 m3 (5 x 10 x 4 m).

Trong h� th�ng nuôi ao, có 2 nhóm ao có di�n tích là 4.000 – 5000 m2 và 1.000 – 2000 m2 ( sâu 2,5 – 3 m), di�n tích ao trung bình là 4.441 m2 m i ao (300 – 12.600 m2). Tu0 theo các h� th�ng nuôi, m�c s' d(ng ��t là khác nhau và ��c trình bày nh B�ng sau:

B�ng 45 S' d(ng ��t

S7 d)ng 3t m;i hecta L�ng Ao �'ng qu�ng

T!ng di�n tích tr�i 1.000 m3

500 m3

200 m3

4.000 – 5.000 m2 800 – 1000 m2

Di�n tích nuôi (%)

Ao x' lý n�c vào (%) 0 100 0

Ao x' lý n�c ra (%) 0 0 0

Di�n tích l"ng bùn (%) 0 0 0

Ngu�n:S� li�u hi�n tr ng c�a Minh kích th�c ao và l�ng cá tra/basa t�i An Giang ��c trình bày trong b�ng d�i �ây (B�ng 46).

B�ng 46 Kích th�c c�a ao và l�ng

Ao (m2) L�ng (m3) Kích th��c c�a ao/l�ng Kích th��c % t0ng các ao Kích th��c % T0ng s l�ng

L�n > 3.000 30,0 > 720 36,7

V�a 1.000-3.000 53,3 288-720 56,7

Nh+ 350-1.000 16,7 96-288 6,6

Ngu�n: Nhi, 2005 H�u h�t l�ng cá và ��ng qu�ng ��c làm b%ng g . )� sâu c�a ao và l�ng l�n l�t là 2,5-3 m và 4-5 m.

Page 138: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 132

L�ng cá tra/basa và thi�t k� ao ��c mô t� trong các �nh d�i �ây:

Hình 25 L�ng nuôi cá tra/basa Hình 26 Ao nuôi cá tra/basa

Ngu�n: S liu kh�o sát c�a Minh Nuôi ��ng qu�ng là m�t h� th�ng nuôi cá tra/basa có ti�m n�ng khác. )�ng qu�n là m�t h� th�ng quây kín c� ��nh ��c xây trên b sông, trong �ó �áy c�a h� th�ng chính là �áy n�c. Có m�t s� �i�m chung gi�a hai h� th�ng nuôi, ��c bi�t trong s"p x�p không gian nuôi, tác ��ng ��n vi�c l�a ch�n ��a �i�m và ti�n hành nuôi. M�t nguyên nhân khác giúp nuôi ��ng qu�ng ti�t ki�m chi phí so v�i nuôi l�ng là m�c th�t thoát th�c �n ít h�n: M�t ph�n th�c �n có th� hoàn toàn b� m�t, và b� cu�n trôi theo dòng ch�y, nhng kh�i l�ng m�t ít h�n các l�ng n!i, vì ph�n l�n s- chìm xu�ng �áy sông, và có th� ��c cá �n vì cá tra/basa là loài �n �áy. Do nh�ng ��c �i�m trên, ��ng qu�ng hi�n nay là hình th�c nuôi ph! bi�n thay cho nuôi l�ng trong nuôi cá tra/basa14. M�t s� y�u t� ��u vào chính cho các h� th�ng nuôi cá tra/basa �ã ��c xác ��nh b%ng t# l� ph�n tr�m gi�a t!ng giá tr� ��u vào c�a m i h� th�ng nuôi (B�ng 47).

B�ng 47 Các chi phí ��u vào, s�n l�ng và l�i nhu&n c�a các h� th�ng nuôi cá tra/basa � V/nh Long, 2003

Kho�n m)c ��n v/ Nuôi l�ng Nuôi ao

Trung bình

�� l�ch chu5n

Trung bình

�� l�ch chu5n

T0ng chi phí/m3ho:c /m2/v) (TC) ‘000 �/m3 790,5 401,5 169,6 172,3

% t0ng chi phí c /nh trong TC % 36,1 14,5

% t0ng chi phí bi�n 0i trong TVC % 63,9 85,5

Chi phí �u vào tr�c ti�p (TVC) % 100,0 100,0

% cá gi ng % 19,8 40,6

% th�c 'n và hoá ch3t/thu c thú y % 75,6 55,3

% lao �ng TVC % 4,5 4,1

S�n l��ng/m3ho:c /m2/v) Kg/m3 146,9 61,7 37,0 36,5

L�i nhu6n/m3ho:c /m2/v) ‘000�/m3 836,6 773,4 139,6 307,0

Ngu�n: Minh và ��ng nghip, 2005

14 GTZ, Pangasius ho�t ��ng nuôi t�i Vi�t Nam, Pg 10

Page 139: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 133

T!ng chi phí s�n xu�t bao g�m nh�ng kho�n m(c chính ch8ng h�n nh chi phí v� lao ��ng, cá gi�ng, th�c �n và nh�ng chi phí khác. T!ng chi phí s�n xu�t cho m i hecta m�t n�m là r�t cao, kho�ng t� 712.903.325 ��ng ��i v�i nuôi b%ng th�c �n t� ch� ��n 3.894.692.167 ��ng ��i v�i nuôi th�c �n viên. Chi phí trung bình cho th�c �n các lo�i chi�m 90,52% t!ng chi phí bi�n �!i, trong kho�ng t� 83,77% ��i v�i nuôi b%ng th�c �n t� ch� ��n 93,40% ��i v�i nuôi b%ng th�c �n viên (Nguy�n và ��ng nghi�p, 2006). Chi phí s�n xu�t trung bình cho 1 kg cá cao h�n trong h� th�ng cho �n v�i th�c �n viên trong nuôi l�ng và h� th�ng nuôi ao. Chi phí s�n xu�t cho th�c �n t� ch� kho�ng t� 8.153-11.619 ��ng/kg cá trong khi ��i v�i cá nuôi v�i th�c �n viên chi phí này là t� 10.204 ��n 10.396 ��ng cho 1 kg trong tr ng h�p h� th�ng nuôi l�ng. Trong h� th�ng nuôi ao, chi phí s�n xu�t cho 1 kg cá kho�ng t� 7.000-10.600 ��ng cho nuôi b%ng th�c �n t� ch� và 8.000-11.000 ��ng cho nuôi b%ng th�c �n viên trong h� th�ng nuôi ao (Lê và ��ng nghi�p, 2005). M�t s� ��u vào chính cho các h� th�ng nuôi cá tra/basa s' d(ng các lo�i th�c �n khác nhau, 2005 (Nguy�n và ��ng nghi�p, 2006).

B�ng 48 T!ng chi phí theo kho�n m(c (giá tr� tính b%ng ��ng)

Lo�i th�c 'n

Th�c 'n viên Th�c 'n viên và t� ch� Th�c 'n t� ch�

T0ng c�ng Mô t�

Kh i l��ng/hecta/n'm

Kh i l��ng/hecta/n'm

Kh i l��ng/hecta/n'm

Kh i l��ng/hecta/n'm

T!ng chi phí 3.894.692.167 1.023.349.575 712.903.325 1.876.981.689 T!ng chi phí c� ��nh 3.872.042 4.130.125 2.204.000 3.402.056 T!ng chi phí bi�n �!i 3.890.820.125 1.019.219.450 710.699.325 1.873.579.633 1. Chi phí nhân công 5.994.500 3451200 1.821.750 3.755.817 2. Cá gi�ng 219.375.000 144.815.000 93.432.500 152.540.833 3. Th�c �n 3.634.107.500 858.363.000 595.352.200 1.695.940.900

4. Khác 31.343.125 12.590.250 20.092.875 21.342.083

Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip, 2006 Theo Son và ��ng nghi�p (2006), ba thành ph�n quan tr�ng nh�t c�a chi phí s�n xu�t c�a cá tra/basa là: (i) th�c �n, (ii) gi�ng ho�c cá gi�ng, và (iii) thú y bao g�m hoá ch�t và thu�c thú y. Các k�t qu� t� nghiên c�u cho th�y hoá ch�t/thu�c thú y cho cá tra/basa chi�m kho�ng 5% t!ng chi phí s�n xu�t m i v(. Hi�n nay nông dân nuôi cá tra/basa quanh n�m và s' d(ng nhi�u th�c �n viên và hoá ch�t/thu�c thú y h�n tr�c do m&t �� th� cao h�n, ch�t l�ng n�c suy gi�m và d�ch b�nh trong mùa n�c lên, ��c bi�t th i k0 l$.

Hình 27 C� c�u chi phí s�n xu�t cá Basa

Giong24.74%

Thuc an60.41%

Nhien lieu1.59%

Sua chua va khau hao

3.68%

Thu y1.00%

Lao �ng 5.01%

Vay2.72%

Khac0.86%

Hình 28 C� c�u chi phí s�n xu�t cá Tra

Thuc an, 69.33%

Lai suat, 3.15%

Giong, 16.13%

Lao dong, 2.64%

Thu y, 3.34%

Khac, 1.78%

Khau hao, 2.25%

Nhien lieu, 1.38%

Ngu�n: Son và ��ng nghip (2003)

Page 140: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 134

Theo Nguy�n và ��ng nghi�p (2006), th�c �n có chi phí cao nh�t trong vi�c nuôi ao cá tra/basa t�i )�ng b%ng sông C'u Long.

Hình 29 Chi phí s�n xu�t c�a nuôi cá tra/basa t�i )�ng b%ng sông C'u Long, 2005

13.7%

73.0%

3.1%6.0% 4.1%

Ging

Th�c �n

Lao � ng

Th�c �n/ hoá ch�t

Chi phí khác

Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip (2006) V�i m&t �� trung bình cao (202 con/m3), FCR trung bình là 4, n�ng su�t trung bình là kho�ng 123 kg/m3 l�ng/v(. sau m�t th i gian nuôi kho�ng 1 n�m (th ng là 300 ngày, t�ng ��ng v�i 10 tháng), kích c. thu ho�ch cá là t� 1-1,5 kg/con, trung bình là 1,2 kg/con (B�ng 49).

B�ng 49 M�t s� ��c �i�m k* thu&t trong nuôi cá tra/basa l�ng (n=3)

Các bi�n s k# thu t ��n v� Trung �� lch chu$n Ti thi�u Ti �a Kh�i l�ng m3 283,2 176,1 96,0 445,5 N�ng su�t kg/v(/m3 122,6 20,4 109,4 146,1 FCR Kg th�c �n/kg 4,0 1,6 3,0 5,9 Kích c. thu ho�ch Kg 1,2 0,3 1,0 1,5 S� v( V(/n�m 1,3 Th i gian nuôi Ngày/v( 300,0 90,0 210,0 390,0 T# l� th�t b�i % 100 T# l� s�ng % 0,6 0,3 0,3 0,9 M&t �� th� con gi�ng/m3 202,3 107,2 125,0 324,7

Ngu�n: Báo cáo H� s� Nuôi tr�ng thu� s�n (SUMA, 2005) Theo GTZ, cách qu�n lý cá tra/basa ho�t ��ng nuôi t�i Vi�t Nam thay �!i theo t�ng tr�i. Trên th�c t� 98% s� tr�i t�i )�ng b%ng sông C'u Long là c�a t nhân và do ng i ch� v&n hành. Ph�n l�n ch� tr�i không có ki�n th�c lý thuy�t v� nuôi tr�ng thu� s�n. M�t s� tr�i l�n h�n thuê nh�ng ng i qu�n lý k* thu&t có kh� n�ng nhng ph�n l�n h� t� h�c thông qua kinh nghi�m. Vì v&y, h�u h�t các tr�i ��c qu�n lý kém và thi�u s� giám sát c� b�n và k� ho�ch ho�t ��ng d�a trên các tiêu chí quan tr�ng nh t# l� ch�t và ngu�n cá, d� tr�, các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh th�c �n và thu�c thú y ho�c b�nh và v&t nuôi. Trên th�c t� r�t ít tr�i quan tâm ��n các y�u t� này, càng ít tr�i ghi chép các thông tin trên hàng ngày. ��u vào chính-s7 d)ng n��c Các h� th�ng nuôi l�ng và ��ng qu�ng ph( thu�c vào n�c sông SCL. N�c th�i ��c x� tr�c ti�p ra môi tr ng xung quanh, i.e. sông C'u Long. Xu�t hi�n m�t s� v�n �� nh t� ô nhi�m do s� phát tri�n không ��c ki�m soát và không theo quy ho�ch. Vi�c giám sát ch�t l�ng n�c không ��c

Page 141: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 135

th�c hi�n trong các h� th�ng nuôi cá tra/basa. C� s� h� t�ng c�a nhà n�c không �áp �ng ��c yêu c�u h tr� trong cung c�p n�c ch�t l�ng t�t cho nuôi cá tra/basa trong h� th�ng nuôi ao. Tuy nhiên, nông dân �ã có m�t s� thi�t b� c� b�n �� ki�m tra ch�t l�ng n�c trong ao c�a mình ch8ng h�n nh �o ô-xi, pH, và nhi�t k�. H� th�ng nuôi l�ng có s� mâu thun v�i s� �i l�i c�a tàu bè.

B�ng 50 Nhu c�u v� n�c cho h� th�ng nuôi cá tra/basa. Chú ý các y�u t� ��u vào là cho m i hecta di�n tích nuôi (b� m�t n�c ��c s' d(ng �� s�n xu�t ho�c th� tích l�ng ��c s' d(ng �� nuôi)

Nhu c�u v! n��c ��n v/ L�ng Ao �'ng qu�ng

Nhu c�u v� n�c ng�t

% th� tích l�ng, di�n tích ��ng qu�ng và ao

100 T�i thi�u 50 100

Ngu�n: Minh và ��ng nghip, 2006

Hi�n t�i nhi�u nông dân mu�n nuôi cá tra/basa trong ao do ki�m soát ch�t l�ng n�c d� dàng h�n. Trong h� th�ng nuôi ao, n�c ��c thay liên t(c thông qua vi�c b�m t� sông. N�c c�p vào và n�c th�i ra t� các ao cá không ��c x' lý. Trong các h� th�ng nuôi cá tra/basa, vi�c qu�n lý cho �n kém dn ��n ô nhi�m môi tr ng do ch�t th�i t� th�c �n th�a ��c �a ra sông. Trong nuôi ao, ch�t th�i l"ng d�i �áy ao và ch�t th�i tích t( th ng ��c vét kh+i ao sau khi thu ho�ch. M�t ph�n ch�t th�i ��c x� ra sông C'u Long qua vi�c thay n�c. L�ng ch�t th�i t� th�c �n th�a trong nuôi l�ng là �áng k�. Yang và ��ng nghip (2003) �ã �c tính hàng n�m 204 l�ng ho�t ��ng trong vùng nghiên c�u có th� th�i vào môi tr ng kho�ng 295 t�n ni-t�; 75 t�n ph�t-pho; 8.730 t�n ch�t h�u c� và 10.978 t�n ch�t th�i r"n l� l'ng. Có kho�ng 1.872 l�ng ho�t ��ng vào n�m 2004 (Tr�n, 2004), vì v&y kh�i l�ng ch�t th�i s- t�ng 9 l�n so �c tính c�a Yang và ��ng nghip (2003). L�ng ch�t th�i này bao g�m 2.707 t�n ni-t�, 688 t�n ph�t-pho; 80.111 t�n ch�t h�u c�; và 100.822 t�n ch�t th�i r"n l� l'ng m�t n�m. Lê (2005) ch# ra r%ng l�ng ch�t h�u c� th�i ra t� nuôi thâm canh các ao cá tra/basa �c tính kho�ng 23,2g ni-t� và 8,66g ph�t-pho trên m i kg cá tra/basa ��c s�n xu�t. S�n l�ng c�a cá tra/basa nuôi ao vào n�m 2004 x�p x# là 220.000 t�n. vì v&y, l�ng ni-t� và ph�t-pho th�i vào môi tr ng n�c �c tính có th� ��t t�i 5,1 và 1,9 nghìn t�n.

B�ng 51 L�ng ch�t h�u c� s' d(ng và th�t thoát t� nuôi cá tra/basa l�ng (tính theo 204 l�ng t�i t#nh )�ng Tháp)

Mô t� T0ng N T0ng P T0ng OM SS

T!ng các y�u t� ��u vào t� th�c �n (t/n�m)

416 88 10.706 -

T!ng ��u ra c�a cá (t/n�m) 121 13 1.976 -

T!ng ch�t th�i th�i ra (t/n�m) 295 75 8.730 10.978

% m�t 70,9 85,2 81,1 -

Không có s� khác nhau �áng k� v� ch# s� ch�t l�ng n�c t�i các khu v�c nuôi l�ng và các khu v�c t�ng gi�m s� l�ng l�ng nuôi

Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip, 2006 ��u vào chính- cung c3p gi ng Gi�ng cho nuôi tr�ng thu� s�n �óng m�t vai trò quan tr�ng, ��c bi�t ��i v�i các h� th�ng có m�c thâm canh cao và nh�ng h� th�ng v�i loài nuôi m�i. S�n xu�t gi�ng ��c coi là m�t trong các

Page 142: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 136

ch�ng trình qu�c gia v� khuy�n ng t� 2000 theo Quy�t ��nh 03/2000/QD-TTg ngày 25/8/2000 do Th� t�ng Chính ph� ban hành v� m�t s� các chính sách �� khuy�n khích phát tri�n c�a s�n xu�t gi�ng thu� s�n. N�m 1995, B� Thu� s�n �c tính s- có kho�ng 275 các tr�i gi�ng n�c ng�t t�i Vi�t Nam s�n xu�t trên 6 t� cá b�t m i n�m. Vi�c sinh s�n thành công Pangasius bocouti �ã mang t�i s� phát tri�n nhanh chóng c� v� di�n tích và s�n l�ng nuôi c�a loài này, ��c bi�t t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Vào n�m 2002, có 350 tr�i gi�ng cá n�c ng�t cung c�p kho�ng 10 t� cá b�t và cá gi�ng. Hi�n nay hàng n�m s�n l�ng c�a Pangasius borcoti là kho�ng 300 tri�u. Ch�ng trình s�n xu�t gi�ng cho nuôi tr�ng thu� s�n ��n n�m 2010 ��c �� trình tháng 07/2004. Theo �ó, trên 700 tri�u cá gi�ng c�a cá tra/basa s- ��c s�n xu�t vào n�m 2010. Vào n�m 2005, s� l�ng gi�ng và cá gi�ng cho cá tra/basa ��c �c tính nh B�ng 52 d�i �ây. Cá tra/basa gi�ng �ã ��c các tr�i gi�ng t�i các t#nh An Giang và )�ng Tháp s�n xu�t và cung c�p. Các huy�n Tân Châu (An Giang) và H�ng Ng� ��c coi là n�i s�n xu�t cá tra/basa gi�ng chính � )�ng b%ng sông C'u Long. Kích th�c c�a cá tra/basa gi�ng lúc ��c th� là 2,5-3 cm và 2-2,5 cm l�n l�t ��i v�i h� th�ng nuôi l�ng và nuôi ao. M&t �� th� trung bình ��i v�i các h� th�ng nuôi ao và l�ng theo báo cáo l�n l�t là kho�ng 22,8 con m�t m2 và 134 con m�t m3 (Nhi, 2005). M&t �� th� c�a cá thay �!i theo mùa, trong nuôi l�ng m&t �� th� cao h�n trong mùa l$. )i�u tra m�i �ây t�i t#nh An Giang cho th�y, m&t �� th� cá tra/basa trong nuôi ao là 40-60 con m�t m2 vào n�m 2006. Cá tra/basa b� m3 ��c các tr�i gi�ng nuôi và cho �1. Vì v&y, ngu�n cá b� m3 là có s5n cho s�n xu�t và cung c�p cá gi�ng cho nông dân nuôi cá tra/basa. M�c dù cá basa gi�ng có th� ��c cho �1 nhân t�o nhng chi phí cho s�n xu�t gi�ng nhân t�o vn cao, ngu�n gi�ng ch� y�u là t� t� nhiên. nông dân có th� thu gom gi�ng t� nhiên t� sông ho�c mua gi�ng do ng i khác thu gom �� nuôi. T# l� s�ng t� th i gian th� gi�ng ��n th i gian thu ho�ch là kho�ng 30-90 %, t# l� trung bình là 60% (SUMA, 2005).

B�ng 52 S�n l�ng cá gi�ng vào n�m 2005

M)c S�n l��ng

Cá gi�ng (m�i n�) 863.200.000

Cá gi�ng 539.500.000

Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip, 2006

Theo Lê và ��ng nghi�p (2005), giá và kích c. cá tra/basa gi�ng trong h� th�ng nuôi ao r1 h�n và nh+ h�n (200-600 ��ng/con) so v�i h� th�ng nuôi l�ng (1.000-1.500 ��ng/con). Nhu c�u mang tính th i v( cao v� cá gi�ng �ã d�n t�i cung c�p gi�ng không hi�u qu� t� cu�i n�m 2003 ��n ��u n�m 2005. )i�u này �ã gây nên tình tr�ng giá cá tra/basa gi�ng t�ng g�p �ôi (Sinh và Nga, 2004). )�n giá cá gi�ng theo Nguy�n và ��ng nghi�p (2006) ��c cho trong b�ng d�i �ây (B�ng 53). Ph�n l�n chi phí cho cá gi�ng là t�ng t� ��i v�i t�t c� các mô hình cho �n khác nhau. T!ng chi phí cho cá gi�ng m i hecta ph( thu�c vào m&t �� th� và kích th�c tr�i c�a các mô hình cho �n khác nhau.

B�ng 53 S� l�ng trung bình và chi phí v� cá gi�ng

��u vào chính- th�c 'n và qu�n lý th�c 'n

Lo�i th�c �n S� l�ng cá gi�ng trung bình

Giá/con T!ng chi phí

Th�c �n viên 457.500 483 220.743.750

T� ch� + th�c �n viên 187.050 683 127.661.625

Th�c �n t� ch� 151.722 661 100.220.957

T!ng c�ng 269.345 607 163.418.008

Page 143: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 137

Có hai lo�i th�c �n ��c s' d(ng cho các h� th�ng nuôi cá tra/basa; �ó là th�c �n viên và th�c �n t� ch�. N�m 2000 có 30 công ty liên doanh s�n xu�t th�c �n gi�a Vi�t Nam và các công ty n�c ngoài cung c�p kho�ng 500.000 t�n th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n. Vào n�m 2001, s� l�ng này là 40 công ty s�n xu�t th�c �n và 85.000 t�n, chi�m 55% toàn b� kh�i l�ng th�c �n c�n cho nuôi tr�ng thu� s�n. )� �áp �ng nhu c�u v� th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n, kho�ng 40.000 t�n th�c �n c$ng ��c nh&p kh�u t� Thái Lan, H�ng Kông, )ài Loan, các t#nh c�a Trung Qu�c vào n�m 2001. L�ng th�c �n còn l�i ��c cung �ng t� các ngu�n không xác ��nh ho�c không ��ng ký. S� li�u không chính th�c cho th�y có kho�ng 120 lo�i th�c �n ��c bán trên th� tr ng n�m 2003, nhng ch# kho�ng 70 lo�i �ã ��c ki�m tra, ��ng ký và ��c phép bán. Th�c �n viên ��c s�n xu�t d�i hình th�c viên n!i, trong khi th�c �n t� ch� l�i chìm. Có kho�ng 10 công ty liên quan ��n s�n xu�t th�c �n viên cho cá tra/basa. Nh�ng nhà s�n xu�t chính là Cargill, Proconco, Cataco, và Agifish. T!ng kh�i l�ng th�c �n viên do các công ty này s�n xu�t �c tính t� 100.000 ��n 150.000 t�n vào n�m 2004 (Hi�n và ��ng nghip 2005). Kh�i l�ng th�c �n viên công nghi�p và th�c �n t� ch� c�a cá tra/basa l�n l�t là 300.000 t�n và 100.000 t�n vào n�m 2004. Ch�t l�ng dinh d.ng c�a th�c �n viên (��c in trên v+ bao th�c �n) h�u h�t là t�ng t� nh nhau. Giá tr� dinh d.ng, ��c bi�t là hàm l�ng ��m ph( thu�c vào kích c. cá. Th�c �n viên cho cá c. nh+ ch�a l�ng ��m cao h�n cho cá c. l�n ( B�ng 54). Tuy nhiên, Nguy�n (2003) ch# ra r%ng hàm l�ng ��m c�a th�c �n viên cho cá tra/basa th�p h�n so v�i yêu c�u. Yêu c�u v� ��m �� cá tra/basa gi�ng phát tri�n t�i u là t� 32,7-36,1% cho cá gi�ng c. l�n. )�c bi�t, các công ty s�n xu�t th�c �n h�n ch� m�c ��m �� nh%m gi�m giá bán. Tuy nhiên, th�c �n chính cho cá tra/basa là ��c t� ch�. Th�c �n t� ch� ��c làm b%ng cách ch� bi�n t� các lo�i th�c �n khác nhau ch8ng h�n nh cám g�o, t�m, cá t�p và th�c �n d�ng �t. Nông dân th ng s' d(ng máy �ùn ép th�c �n �� s�n xu�t th�c �n �m. M�c ��m c�a th�c �n t� ch� là khá th�p, ch# kho�ng 10,8%,. Tuy nhiên, FCR là khá cao, t� 3 – 5.9; v�i m�c trung bình là 4 (B�ng 49).

B�ng 54 Thành ph�n trung bình (% tính theo kh�i l�ng khô) theo lo�i th�c �n

Giá tr� c�a th%c �n viên ���c l�y t& v' bao th%c �n * Giá tr� c�a c�t là c�a th%c �n viên ���c s d�ng cho 3 tháng ��u. ** Giá tr� c�a th%c �n t� ch� l�y t& s liu c�a Tr�n (2005) Theo Nguy�n và ��ng nghi�p (2006), công th�c c�a th�c �n cho nuôi cá tra/basa t�i An Giang và )�ng Tháp ��c trình bày nh B�ng d�i �ây.

Lo�i th�c �n Thành ph�n (%) Th�c �n viên Th�c �n viên và t� ch�* Th�c �n t� ch�**

)� �m 11 10,6 60 )�m 23,1 24,9 10,8 Lipid 4,30 4,65 2,00 Tro 7,75 6,90 4 Ch�t x� 5,60 7,30 - NFE - - -

Page 144: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 138

B�ng 55 Công th�c c�a th�c �n t� ch�

Thành ph�n T2 l� (%)

Cám g�o 41,2-70,2

Cá t�p 29,8-34,8

T�m 27-32 Ngu�n: CTU

Liên quan t�i qu�n lý th�c 'n, vi�c cho 'n ph) thu�c vào d�ng th�c 'n c� i v�i th�c 'n viên và th�c 'n t� ch� (

B�ng 56). Cho �n b%ng ném th�c �n (25% s� ng i tr� l i), khay cho �n (25% s� ng i tr� l i) và cho �n bán t� ��ng (55% s� ng i tr� l i) ��c s' d(ng khi cho �n th�c �n viên trong khi cho �n bán t� ��ng là ph�ng pháp cho �n duy nh�t ��i v�i lo�i th�c �n t� ch�. Trong vài n�m tr� l�i �ây �ã có s� c�i thi�n trong các ph�ng pháp cho cá tra/basa �n. Nguy�n (1998) ghi nh&n r%ng cách cho �n th� công ��c s' d(ng ch� y�u trong cho �n th�c �n t� ch� trong nh�ng n�m 1990. T�n su�t cho �n thay �!i theo d�ng th�c �n. Lo�i th�c �n viên hình th�c cho �n nhi�u l�n (100% các tr�i), trong khi 90% các tr�i dùng lo�i th�c �n t� ch� cho �n m�t l�n trong ngày. Th�c �n t� ch� �òi h+i th i gian và lao ��ng chu�n b� cho th�c �n (n�u, làm ngu�i, tr�n, ép,…) và cho �n, vì v&y vi�c cho �n m i ngày th ng do m�t ng i làm �� ti�t ki�m chi phí nhân công.

B�ng 56 Ho�t ��ng cho �n

Lo�i th�c 'n

Th�c 'n viên Th�c 'n t� ch� và th�c 'n viên công

nghi�p

Th�c 'n t� ch�

T0ng c�ng Lo�i th�c 'n/ ph��ng pháp áp d)ng

No. % No. % No. % No. % A. Th�c 'n viên 1. Ném th�c �n 5 25 0 0 5 8,33 2. Khay ��ng th�c �n 1 5 0 0 1 1,67 3. Bao ��ng th�c �n 0 0 0 0 0 0,00 4. Khay cho �n 5 25 0 0 5 8,33 5. Theo nhu c�u 0 0 0 0 0 0,00 6. Cho �n t� ��ng 0 0 0 0 0 0,00 7. Khác (máy cho �n bán t� ��ng) 9 45 20 100 29 48,3

T!ng 20 100 20 100 0 0 40 66,7 B. Th�c 'n t� ch�

Page 145: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 139

1. Ném th�c �n 0 0 0 0 0 0 0 0,00 2. Khay ��ng th�c �n 0 0 0 0 0 0 0 0,00 3. Bao ��ng th�c �n 0 0 0 0 0 0 0 0,00 4. Khay cho �n 0 0 0 0 0 0 0 0,00 5. Theo nhu c�u 0 0 0 0 0 0 0 0,00 6. Cho �n t� ��ng 0 0 0 0 0 0 0 0,00 7. Khác (máy cho �n bán t� ��ng) 0 0 0 0 20 100 20 33,3 T!ng 0 0 0 0 20 100 20 33,3 C. T�n su3t cho 'n H�n hai l�n m i ngày 20 100 14 70 2 10 36 60 M�t l�n m i ngày 0 0 6 30 18 90 24 40

T!ng 20 100 20 100 20 100 60 100 Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip, 2006 )� qu�n lý t�t vi�c cho cá tra/basa �n và gi�m v�n �� v� môi tr ng liên quan ��n nuôi cá tra/basa, c�n chuy�n vi�c s' d(ng th�c �n ch� bi�n theo công th�c và th�c �n t� ch� sang th�c �n viên công nghi�p �� nh%m gi�m kh�i l�ng ch�t th�i vào môi tr ng n�c. Có kho�ng 300.000 t�n th�c �n viên công nghi�p ��c s' d(ng trong nuôi cá tra/basa t�i )BSCL, và kho�ng 2/3 t!ng s�n l�ng cá tra/basa n�m 2005 ��c s�n xu�t b%ng cách s' d(ng th�c �n viên công nghi�p (Tr�n, 2005). S� thay �!i này cho th�y l�ng ch�t th�i t� nuôi cá tra/basa vào môi tr ng n�c c$ng gi�m �áng k�. Các y�u t �u vào khác và s7 d)ng các ngu�n l�c S� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n �ã làm t�ng nhu c�u v� gi�ng, th�c �n và ��c bi�t là hoá ch�t/thu�c thú y. Có m�t s� lý do dn t�i vi�c s' d(ng hoá ch�t/thu�c thú y cho nuôi tr�ng thu� s�n`t�ng lên, trong �ó quan tr�ng nh�t là: s� m� r�ng c�a nuôi tr�ng thu� s�n, k0 v�ng c�a nông dân, c�p �� thâm canh cao h�n, khuy�n khích s' d(ng, và ng i cung c�p thu�c ti�p th�. H�n n�a, th� tr ng ��u vào này là r�t ph�c t�p ��n m�c r�t khó �� xác ��nh ho�c �ánh giá s� l�ng thu�c/hoá ch�t ��c cung c�p và bán trên th� tr ng. Lo ng�i l�n nh�t hi�n nay là m�c �� an toàn c�a các y�u t� ��u vào này, không ch# cho ng i s' d(ng và ng i tiêu dùng mà còn �� có m�t môi tr ng t�t h�n. Theo nghiên c�u v� ho�t ��ng nuôi cá tra/basa t�i Vi�t Nam do GTZ, thu�c thú y và hoá ch�t ��c s' d(ng trong h�u h�t các b�c nuôi: - Tr�i gi�ng: Cá b� m3 là nh�ng cá th� kh+e m�nh và ít d�a vào các y�u t� ��u vào c� v� th�c �n và thu�c �i�u tr� m�c dù �ôi khi thu�c vn ��c s' d(ng khi cá b� b�nh. Tuy nhiên nó ít có kh� n�ng �nh h�ng ��n cá gi�ng. Quá trình �ng r�t ng"n – t�i �a hai ngày tr�c khi cá gi�ng có th� ��c th� vào các ao và v� c� b�n �òi h+i n�c s�ch – không c�n th�c �n trong giai �o�n này. Tuy nhiên, t# l� ch�t cao � giai �o�n này khi�n nông dân c� g"ng s' d(ng thu�c kh' trùng. Khi v&n chuy�n, vi�c s' d(ng oxytetracyclin c$ng là m�t v�n ��. - C�i t�o ao: gi�a hai chu k0 nuôi, ao ��c ph�i khô, bùn l"ng ��c vét và vôi b�t ��c r"c. T�t c� nông dân kh�o sát ��u áp d(ng các bi�n pháp v� sinh này tr�c khi th� gi�ng. - Th� gi�ng: m�t s� tr�i chu�n b� ao có x' lý n�c b%ng sunphát ��ng và Oxy tetracycline. - 7�ng gi�ng: t# l� ch�t � giai �o�n này là r�t cao: 60 ��n 80% trong tháng ��u tiên. Vì v&y, x' lý n�c - ch8ng h�n nh sun-phát ��ng - và s' d(ng kháng sinh là ph! bi�n. Giai �o�n �ng là giai �o�n s' d(ng hoá ch�t nhi�u nh�t trong nuôi thâm canh.

Page 146: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 140

M�t s� tr�i �ã s' d(ng hoá ch�t li�u cao và không có b�t k0 hi�u bi�t nào v� hoá ch�t ��c s' d(ng. )�c bi�t vi�c s' d(ng hoá ch�t không ��ng ký cho nuôi tr�ng thu� s�n ��c ghi nh&n: thu�c kháng sinh s' d(ng cho ng i (Ba Li�p, Hu0nh V�n K�) và cho gia súc (ông Thu&n) ��c bán giá r1 h�n. Các th�c hành và ghi chép quan sát ��c �ã cho th�y r%ng hoá ch�t ��c s' d(ng g�n nh hàng ngày, ��c bi�t t�i các tr�i �ng gi�ng l�n. Ch# có các tr�i quy mô nh+ (ch8ng h�n nh tr�i c�a ông Hu0nh V�n Thiên) d ng nh không s' d(ng thu�c và hóa ch�t x' lý. Theo h�, hi�n nay giá bán cá gi�ng (kho�ng 80 ��ng/con so v�i 140 vào n�m tr�c) là quá th�p �� áp d(ng các bi�n pháp x' lý �"t ti�n. - Cá gi�ng: )� gi�m t# l� ch�t, nông dân s' d(ng nhi�u hoá ch�t, trong �ó m�t s� b� c�m (sun-phát ��ng), ho�c không ��c ��ng ký cho nuôi tr�ng thu� s�n. Trái v�i nuôi th�ng ph�m có các nhà ch� bi�n th ng ��n và ki�m tra cá tr�c khi bán, không có vi�c ki�m soát d l�ng trên cá trong giai �o�n này, vì v&y các tr�i gi�ng không ch�u trách nhi�m v� các s�n ph�m cu�i cùng. - Nuôi th�ng ph�m: Các lo�i thu�c t�ng tr�ng và tr� b�nh ��c áp d(ng trong su�t chu k0 nuôi. Vi�c �a thêm vitamin, amino-acid (Methyonin, Lysin) và ch� ph�m sinh h�c – en-zim là ph! bi�n t�i các tr�i nuôi � Vi�t Nam. Vi�c s' d(ng kháng sinh vn �ang di�n ra và ph�n l�n là không ��c ki�m soát. Nông dân không có hi�u bi�t v� b�nh và s�n ph�m mà mình �ang dùng. Khi ��c h+i vì sao và khi nào thì s' d(ng s�n ph�m, h� th ng �a ra nh�ng câu tr� l i m� h�. M�t tri�u ch�ng b�nh có th� có nhi�u ph�ng pháp �i�u tr� khác nhau ho�c m�t ph�ng pháp �i�u tr� có th� áp d(ng cho nhi�u tri�u ch�ng. Ph�n l�n nông dân s' d(ng kháng sinh theo h�ng dn c�a ng i bán thu�c thú y. Ch# các tr�i quy mô l�n ��c qu�n lý r�t t�t m�i s' d(ng theo h�ng dn v� thú y. Vì v&y vi�c s' d(ng kháng sinh nh�m và quá li�u và vi�c s' d(ng kháng sinh b� c�m di�n ra: Fluoroquinolones (ch8ng h�n nh Ciprofloxacin và Enrofloxacin) ��c s' d(ng ph! bi�n m�c dù dòng s�n ph�m này không ch# b� c�m t�i M* mà ngay c� t�i Vi�t Nam t� tháng 2/2005. H�n n�a, ph�n l�n nông dân không bi�t v� thành ph�n, c$ng nh c$ng không rõ v� th i gian th�i ra ngoài c� th� c�a s�n ph�m. Trong nhi�u tr ng h�p, s�n ph�m không n%m trong boa bì ban ��u và ��c bán ra trong túi nh�a có th� – ho�c có th� không – có nhãn dán th� công. Vi�c s' d(ng kháng sinh và hoá ch�t dn ��n m�t s� quan ng�i c�a th� tr ng v� an toàn th�c ph�m. Thí d(, t�i các th� tr ng khó tính nh EU, Xanh Malachite (MG) và dn xu�t xanh Malachite (LMG) trong cá tra/basa nuôi �ã t�ng là nguyên nhân chính dn ��n vi�c các lô cá cá tra/basa b� t� ch�i tr�c 30/07/2005. Tuy nhiên, chính ph� Vi�t Nam �ã t+ rõ thái �� kiên quy�t trong vi�c gi�i quy�t v�n �� d l�ng kháng sinh và các bi�n pháp áp d(ng �ã mang l�i k�t qu� r�t t�t. Sau 30/07/2005 cho ��n nay không có thêm lô hàng nào b� t� ch�i do nhi�m MG ho�c LMG.15 R�i ro Nh�ng nghiên c�u g�n �ây �ã cho th�y r%ng, m�t s� r�i ro trong nuôi cá tra/basa �ã ��c xác ��nh bao g�m r�i ro v� th� tr ng (��ng th� nh�t), v�n cho vi�c v&n hành l�ng và ao nuôi (37,5% h�); d�ch b�nh là v�n �� th� ba c�a nuôi cá tra/basa (hình 6).

15 NAFIQAVED – Báo cáo ki�m soát of kháng sinh c�m s' d(ng trong s�n xu�t và kinh doanh th�y s�n t�i Vi�t Nam (2005)

Page 147: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 141

Hình 30 Nh�ng h�n ch� trong nuôi cá tra/basa t�i V/nh Long

79.2 78.6

20.8

78.6

16.7

57.1

4.2

28.637.5

71.4

8.3 12.5

35.7

4.20

20

40

60

80

H g

ia �

ình

(%)

Th�tr�ng

D�ch b�nh Ngu�nn��c

Con ging Vn Th�c �n K� thu�t Th�t vàng

N�m 2003 N�m 2004

Ngu�n: CTU, 2003, RIA2, 2004

Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Ph�n l�n s�n l�ng c�a cá tra/basa là cho xu�t kh�u ho�c nói cách khác, th� tr ng qu�c t� �óng vai trò ngày càng quan tr�ng cho s� phát tri�n c�a ngh� nuôi cá tra/basa. N�u vào n�m 1997, t!ng kh�i l�ng xu�t kh�u cá tra/basa c�a Vi�t Nam vn còn r�t khiêm t�n, ch# vài tr�m t�n v�i t!ng kim ng�ch xu�t kh�u là 1,6 tri�u USD, thì n�m 1998 các con s� này là 2.200 t�n và 9 tri�u USD. M�c dù có s� suy gi�m trong 3 n�m 1999-2001, kh�i l�ng xu�t kh�u vn là 28.000 t�n, t�ng ��ng v�i 87 tri�u USD. Theo MOFI, các con s� này là 231 t�n và 5 tri�u USD vào n�m 2004 và 400.000 t�n và 320 tri�u USD vào n�m 2005 (12,8% t!ng th� ph�n xu�t kh�u)16.

B�ng 57 Th� ph�n cá tra/basa cho th� tr ng trong n�c và xu�t kh�u (1997-2002)

Mô t� 1997 1998 1999 2000 2001 2002

S�n l�ng cá Tra (t�n) 23250 45930 69335 98353 104078 136600

S�n l�ng cá Basa (t�n) 17000 19670 17440 12093 10211 6290

T!ng s�n l�ng Tra và Basa (t�n) 40250 65600 86775 110446 114289 142890

S�n l�ng nguyên li�u c�a Tra và Basa cho xu�t kh�u (t�n)

14000 20902 42059 56990 85456 96008

Xu�t kh�u cá Tra và Basa �ã qua ch� bi�n (t�n)

4000 5972 12017 16283 24416 27431

Th� ph�n cho xu�t kh�u (%) 35 32 48 52 75 67

Th� ph�n cho tiêu th( trong n�c (%) 65 68 52 48 25 33

Ngu�n: B� Thu� s�n (1998-2002) và các S� Nông nghip và Phát tri�n nông thôn (1998-2002) (tóm l��c theo Sinh, 2006)

Cùng v�i s�n l�ng t�ng cao, giá tr� xu�t kh�u c$ng �ã t�ng lên nhanh chóng t� 2,5 tri�u �ô la M* vào n�m 2000 lên 350 tri�u �ô la M* vào n�m 2005.

16 S�n xu�t và th�ng m�i các s�n ph�m th�y s�n c�a Vi�t Nam (Ph�n 2)

Page 148: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 142

Hình 31 Cá tra/basa xu�t kh�u c�a Vi�t Nam

-

50.00

100.00

150.00

200.00

250.00

300.00

350.00

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Millions USD

Tri�

u U

SD

0

20

40

60

80

100

120

140

1,000 MT

Khi l��ng Giá tr�

Ngu�n: Tr�n Th� Miêng, MOFI

EU là th� tr ng l�n nh�t c�a Cá basa Vi�t Nam v�i t!ng kh�i l�ng 75.291 t�n (t�ng ��ng v�i 39% th� ph�n) vào n�m 2005. M* ch# bao g�m 10% th� ph�n cá basa vì xu�t kh�u cá basa ��n th� tr ng này suy gi�m sau khi thu� ch�ng bán phá giá cho cá basa Vi�t Nam ��c áp d(ng vào n�m 2003. Ngo�i tr� M*, các th� tr ng nh EU, Trung Qu�c, ASEAN, và Nh&t B�n ��u có t# l� t�ng tr�ng �áng k� trong nh�ng n�m g�n �ây. C$ng có nh�ng th� tr ng m�i hi�n nay nh Nga, Trung )ông. M�t �i�u quan tr�ng c�n lu ý là do có s� tranh cãi v� “vi�c bán phá giá” gi�a M* và Vi�t Nam, th� tr ng cá tra/basa t�i )�ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam �ã g�p ph�i khó kh�n. Vào gi�a n�m 2003, giá cá Basa là kho�ng 8.000-9.000 ��ng/kg và cá Tra là 7.000-8.000 ��ng/kg và nông dân nuôi cá tra/basa l�ng g�p r�t nhi�u khó kh�n. Tuy nhiên, do m�t s� n l�c và khuy�n khích, nh�ng th� tr ng m�i bao g�m th� tr ng trong n�c và th� tr ng qu�c t� m�i ��i v�i cá tra/basa �ã phát tri�n. )i�u này �ã dn ��n s�n l�ng cá và giá c�a các lo�i cá này t�ng ��t bi�n. Hi�n nay cá tra/basa ��c nuôi thâm canh không ch# trong l�ng mà còn trong các ao và các ��ng qu�ng d�c các sông chính. Giá cá là g�p �ôi so v�i cùng k0 n�m tr�c (vào tháng 8/2004, giá là 15.000-17.000 ��ng/kg ��i v�i cá basa và 13.000-14.000 ��ng/kg ��i v�i cá Tra).

Page 149: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 143

Hình 32 Th� ph�n xu�t kh�u cá tra/basa n�m 2005 (kh�i l�ng)

USA10%

EU39%

ASEAN16%

Trung Qu�c + H�ng Kông12%

Ca-na-�a3%

Mê-hi-cô5%

Các n�c khác8%

Úc7%

Ngu�n: VASEP

Khó kh�n l�n nh�t c�a cá tra/basa là giá cá có xu h�ng gi�m .

Hình 33 giá cá tra/basa xu�t kh�u trung bình

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

2000 2001 2002 2003 2004

USD/kg

USA EU Nh�t B�n Trung Quc & H�ng Kông ASEAN Khác Trung bình

Ngu�n: RIA2

Page 150: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 144

Hình 34 cá tra/basa: Kh�i l�ng so sánh v�i giá

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5

1,000 MT

00.511.522.533.54

USD/kg

Volume Average Unit Value

Ngu�n: RIA2

)ây là d�u hi�u cho th�y r%ng cung �ã v�t quá c�u trên th� tr ng. Tuy nhiên, vì nhi�u trên th� gi�i nhi�u ng i ch�n �n nhi�u cá h�n, ��c bi�t là lo�i cá phi-lê th� tr"ng không có da và u thích các s�n ph�m giá tr� gia t�ng (H�o, RIA2), cá tra/basa Vi�t Nam vn có c� h�i �� m� r�ng th� tr ng. S� phát tri�n c�a ngành thu� s�n �ã ��c ��y nhanh, ch�t l�ng cá, g"n v�i b�o v� môi tr ng và các ngu�n l�i thu� s�n, hi�u qu� và b�n v�ng. H�n n�a, vi�c tiêu chu�n hoá các tiêu chu�n v� an toàn, v� sinh và các khu v�c nuôi tr�ng thu� s�n s- ��c xây d�ng và m� r�ng nh%m th�c hi�n các tiêu chu�n trên. Vi�c giám sát và ki�m soát ch�t l�ng gi�ng nuôi tr�ng thu� s�n, th�c �n và hoá ch�t s- ��c th�c hi�n t�t h�n. Cách qu�n lý các khu v�c nuôi tr�ng thu� s�n m�i d�a vào c�ng ��ng ��c th�c hi�n r�ng rãi h�n. Các v�n �� v� truy xu�t ngu�n g�c ho�c th�c hành nuôi t�t h�n ��i v�i cá tra/basa ��c xem là nh%m ��m b�o các s�n ph�m an toàn th�c ph�m h�n. Nó c$ng m� ra c� h�i cho Cá tra, cá basa Vi�t Nam xâm nh&p k- h� th� tr ng cung c�p các s�n ph�m ��c s�n xu�t m�t cách b�n v�ng h�n. Cùng v�i các n l�c �ó, nh trên �ã �� c&p, m�t d� án qu�c gia v� xây d�ng th�ng hi�u cho cá tra, cá basa ��c phê chu�n t� ��u n�m 2006 nh%m m(c �ích c�i thi�n h�n n�a ch�t l�ng s�n ph�m cá tra, cá basa Vi�t Nam trên th� tr ng qu�c t�. H�n n�a, có nhi�u tri�n v�ng m� r�ng th� tr ng ��a ph�ng v� m�t hàng này, ��c bi�t là th� tr ng bên ngoài vùng ��ng b%ng sông C'u Long. Cá tra, cá basa th ng �i t� nông dân ��n các nhà ch� bi�n tr�c ti�p ho�c thông qua th�ng nhân nhng không nh tôm, ph�n l�n s�n l�ng ��c các nhà ch� bi�n tr�c ti�p thu gom. H�u h�t các s�n ph�m cá tra và basa ��c xu�t kh�u (kho�ng 80%) d�i nhi�u hình th�c (nguyên li�u, �ã qua ch� bi�n, phi-lê, v.v..). Trong s� 20% ��c tiêu th( trong n�c, kho�ng d�i 10% ��c tiêu th( t�i các nhà hàng và h�n 10% ��c tiêu th( trong các gia �ình. Theo Sinh (2006), m i t�n cá tra bán ra, nông dân nuôi cá có th� thu v� t!ng doanh thu biên là 2.886.400 ��ng. C$ng trong tr ng h�p này, t!ng l�i nhu&n biên (MM) c�a các m"t xích theo các kênh th� tr ng là 3.459.000 ��ng, trong �ó 10,85% là c�a -ng i mua/bán buôn 1 (TWs1); 1,28% là c�a ng i mua/bán buôn 2 (TWs2). Kho�ng 60,7% là c�a các công ty xu�t kh�u và ch� bi�n (EPCs); 21,6% cho Nhà hàng và Các quán �n (REBs); và 5,57% cho Ng i bán l1 (Rs). Trung bình m i nông dân nuôi cá có th� ��t t!ng l�i nhu&n kho�ng 100 tri�u ��ng/tr�i trong 7-8 tháng/tr�i t� nuôi cá tra vào n�m 2002. Rõ ràng vi�c ch� bi�n �ã �em l�i nhi�u giá tr� cho các s�n ph�m cá tra . EPCs thu ��c ph�n l�i nhu&n biên cao nh�t t� m i t�n cá t�i bán ra (B�ng 58).

Kh�i l�ng

Giá tr� ��n v� trung bình

Page 151: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 145

H�u h�t 100% s�n l�ng cá Basa ��c nông dân nuôi cá bán tr�c ti�p cho EPCs (71,1%), và cho TWs (28,9%). Sau khi ch� bi�n thành phi-lê, các s�n ph�m cá Basa ��c xu�t kh�u ��n nhi�u th� tr ng qu�c t�. Xu�t kh�u chi�m ��n 86,3% t!ng s�n l�ng cá Basa; 12,2% ��c bán cho ng i bán l1, và 1,5% còn l�i ��c REBs mua. V�i m i t�n cá Basa ��c bán trên th� tr ng theo các kênh th� tr ng trong hình 36, nông dân nuôi cá thu ��c t!ng doanh thu biên là 2.891.500 ��ng. C$ng trong tr ng h�p này, t!ng l�i nhu&n biên MM) c�a các m"t xích theo các kênh th� tr ng là1.516.000 ��ng, trong �ó 2% cho TWs1; 10,3% cho TWs2; 68,31% cho EPCs; 11,61% cho REBs; và 8,05% cho Rs. Trung bình nông dân nuôi cá Basa thu ��c l�i nhu&n cao, kho�ng 100 tri�u ��ng cho 12-13 tháng m i v( m�t tr�i. Hình 35 Các kênh th� tr ng c�a cá Tra (Son và ��ng nghi�p, 2003)

Hình 36 Các kênh th� tr ng c�a cá basa (Son và ��ng nghi�p, 2003)

Ghi chú: T� l ph�n tr�m (%) so v�i t(ng khi l��ng s�n xu�t c�a nông dân nuôi cá

Nhìn chung, kích c. xu�t bán c�a cá tra/basa là kho�ng 1 ��n 1,2 kg m�t con. Giá c�a cá tra/basa bi�n ��ng nhi�u trong nh�ng n�m g�n �ây t�i ��ng b%ng sông C'u Long. N�m 2001: 20.000 t�n s�n ph�m phi-lê, t�ng ��ng 75.000 t�n cá tra/basa s�n l�ng nguyên li�u. Giá c�a cá tra/basa nguyên li�u là 5.000-6.000 ��ng/kg (��i v�i nuôi ao), và 9.000 – 10.000 ��ng/kg (��i v�i nuôi l�ng). N�m 2002: 56.000 t�n s�n ph�m phi-lê, t�ng ��ng 220.000 t�n s�n l�ng cá tra/basa nguyên li�u. Giá c�a cá tra/basa nguyên li�u là 10.000-11.000 ��ng/kg (��i v�i nuôi ao), và 13.000-15.000 ��ng/kg (��i v�i nuôi l�ng). N�m 2003, T!ng s�n l�ng nguyên li�u cá tra/basa là 300.000 t�n, và giá bi�n ��ng nhi�u trong n�m nay. Giá c�a cá Tra (P. hypophthalmus) là t� 5.000-9.000 ��ng/kg, và 10.000-15.000 ��ng/kg ��i v�i cá basa (P. bocourti). N�m 2004: Giá c�a cá Tra (P. hypophthalmus) �ã t�ng lên ��n 8.000-13.000 ��ng/kg, và 10.000-18.000 ��ng/kg ��i v�i cá basa (P. bocourti).

Nông dân nuôi cá

Th��ng nhân/

Ng��i bán buôn

Công ty

Ng��i bán

l@

Nhà hàng

Ng��i tiêu dung cuôi

cùng

45,6%

54,4%

19,3%

26,8%

8,3%

Xu3t kh5u

72,4%

19,3%

Nông dân nuôi cá

Th��ng nhân/

Ng��i bán buôn

Công ty

Ng��i bán

l@

Nhà hàng

Ng��i tiêu dung cuôi

cùng

71,1%

28,9%

12,2%

15,2%

1,5%

Xu3t kh5u

86,3%

10,5%

1,7%

Page 152: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 146

T� n�m 2004, giá ��u b �ã t�ng t� d�i ��ng10.000/kg (2004) ��n h�n ��ng 14.000/kg (2006). )i�u này ��c lý gi�i là do nhu c�u cao h�n c�a th� tr ng nh&p kh�u v� Cá tra và basa Vi�t Nam hi�n nay.

Hình 37 Giá ��u b trung bình c�a cá tra/basa (��ng/kg)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2003 2004 2005 2006Year

Mar

ket p

rice

(VN

D/k

g)

Pangasius

Ngu�n: CTU

Nhu c�u th� tr ng cao h�n không ch# giúp nông dân có ��c giá ��u b cao h�n mà còn t�o cho h� có v� th� t�t h�n trong bán s�n ph�m. Hi�n t�i s� khác bi�t trung bình v� giá t� ��u b ��n ng i ch� bi�n và trung gian mua bán là 200 ��ng/kg (CTU, 2006). Bên c�nh �ó, nông dân có th� thu ��c 30-50% giá tr� thu ho�ch b%ng ti�n ��t c�c c�a các nhà ch� bi�n tr�c khi thu ho�ch. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Nuôi l�ng cá Tra và Basa �òi h+i ��u t nhi�u v�n lúc ban ��u �� phát tri�n l�ng (Xem B�ng 58 và B�ng 59). Vì v&y, mô hình này ch# phù h�p v�i các h� giàu v�i kh� n�ng tài chính t�t và khó áp d(ng ��c cho ng i nghèo.

B�ng 58 Phân tích kinh t� v� mô hình nuôi cá basa l�ng (tính theo m3/v() (n=3)

Phân tích kinh t� ��n v/ Trung bình �� l�ch tiêu chu5n T i thi(u T i a

Chi phí v� v�n ��ng/m3 1.036.987 344.692 645.833 1.296.296 Chi phí c� ��nh ��ng/m3/v( 500.974 122.653 368.310 610.248 Chi phí bi�n �!i ��ng/m3/v( 2.219.293 790.302 1.340.906 2.872.740 T!ng chi phí v&n hành ��ng/m3/v( 2.720.266 912.588 1.709.216 3.482.988 T!ng doanh thu ��ng/m3/v( 1.685.220 154.837 1.531.250 1.840.909 T!ng thu nh&p (T!ng doanh thu-T!ng chi phí) ��ng/m3/v( -1.035.046 763.413 -1.642.079 -177.966 Chi phí nhân công ��ng/m3/v( 85.135 31.724 48.513 104.154 Giá tr� gia t�ng ��ng/m3/v( -949.911 772.338 -1.537.925 -75.227 Hi�u qu� ��u t % -0.34 0.20 -0.47 -0.10 T!ng chi phí ��u t ban ��u ��ng/m3 3.256.279 1.109.710 1.986.740 4.041.571 Lao ��ng th ng xuyên tháng/m3/v( 0.08 0.03 0.05 0.10 Lao ��ng th i v( Ngày/m3/v( 0 1 0 1 Giá ��u ra ��ng/kg 5.194 4.535 2.245 10.417 Giá th�c �n ��ng/kg 50 43 0 81 Giá gi�ng ��ng/gi�ng 13.867 1.206 12.600 15.000

Ngu�n: Báo cáo H� s� Nuôi tr�ng th�y s�n (2005), (SUMA, 2005)

Giá

th/ t

r��

ng (V

ND

/kg)

N'm

Cá tra/ basa

Page 153: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 147

B�ng 59 Phân tích kinh t� v� nuôi cá tra l�ng (tính theo m3/v() (n=7)

Phân tích kinh t� ��n v/ Trung bình

�� l�ch tiêu

chu5n

T i thi(u T i a

Chi phí v� v�n ��ng/m3 359.779 184.747 83.333 543.713 Chi phí c� ��nh ��ng/m3/v( 119.949 54.931 43.966 179.278 Chi phí bi�n �!i ��ng/m3/v( 533.671 459.046 2.667 1.128.669 T!ng chi phí v&n hành ��ng/m3/v( 653.620 485.700 46.633 1.269.876 T!ng doanh thu ��ng/m3/v( 609.607 272.113 252.346 934.829 T!ng thu nh&p (T!ng doanh thu- ��ng/m3/v( -44.013 545.134 -813.723 720.034 Chi phí nhân công ��ng/m3/v( 15.369 6.153 9.224 27.425 Giá tr� gia t�ng ��ng/m3/v( -28.644 548.856 -797.915 738.810 Hi�u qu� ��u t % 2.28 5.88 -0.64 15.44 T!ng chi phí ��u t ban ��u ��ng/m3 893.450 574.198 86.000 1.637.638 Lao ��ng th ng xuyên tháng/m3/v( 0.02 0.01 0.01 0.02 Lao ��ng th i v( Ngày/m3/v( 0 0 0 0 Giá ��u ra ��ng/kg 11.714 994 10.500 13.500 Giá th�c �n ��ng/kg 3.148 2.396 0 6.000 Giá gi�ng ��ng/gi�ng 779 521 0 1.350

Ngu�n: Báo cáo H� s� Nuôi tr�ng th�y s�n (2005), (SUMA, 2005) M�c dù yêu c�u nhi�u v�n, nuôi cá tra/basa l�ng không �òi h+i nhi�u lao ��ng. Thông th ng không có lao ��ng th i v( và ch# 1-2 lao ��ng th ng xuyên trông coi các l�ng trong 1 h�. Tuy nhiên, nh�ng ng i lao ��ng này không dành toàn b� th i gian làm vi�c cho các l�ng mà còn ��m nhi�m công vi�c khác. Theo phân tích, ��u t lao ��ng th ng xuyên cho basa l�ng cá nuôi là 0,08 tháng/m3/l�ng (B�ng 58).V�i kích th�c l�ng trung bình là 283 m3/l�ng (B�ng 58), chu k0 nuôi là 10 tháng, trung bình m i h� c�n 23 tháng lao ��ng th ng xuyên. Vì v&y hình th�c nuôi l�ng này mang l�i các l�i ích xã h�i (t�o vi�c làm cho c�ng ��ng), ��c bi�t khi th� tr ng có nhi�u thu&n l�i h�n cho m�t hàng này và nuôi l�ng mang l�i l�i nhu&n cao h�n, nó s- t�o thêm nhi�u vi�c làm.

B�ng 60 Yêu c�u v� lao ��ng cho nuôi cá basa l�ng (n=3)

Phân tích kinh t� ��n v/ Trung bình �� l�ch chu5n T i thi(u T i a

Lao ��ng th ng xuyên tháng/m3/v( 0,08 0,03 0,05 0,10 Lao ��ng th i v( Ngày/m3/v( 0,4 0,7 0,0 1,2

Ngu�n: Báo cáo H� s� Nuôi tr�ng th�y s�n (2005),( SUMA, 2005)

2.4.2 !ánh giá môi tr��ng Xác /nh /a i(m và b trí tr�i nuôi Trong các h� th�ng nuôi cá tra/basa l�ng, h�u h�t l�ng cá ��c ��t d�c các b sông. Kho�ng cách gi�a các l�ng là r�t g�n, c( th� là 2-3 m (n�u các l�ng thu�c cùng m�t h�) và 5-10 m (n�u các l�ng thu�c các h� khác nhau). M&t �� c�a các l�ng r�t cao trong khu v�c có dòng ch�y m�nh. Trên th�c t�, �i�u này gây tác ��ng x�u ��n môi tr ng do ch�t th�i t� nh�ng n�i này là r�t l�n. M�c dù nuôi cá tra/basa l�ng ��c khoanh vùng �� phát tri�n, v� trí c�a các l�ng có v1 không tuân theo vi�c khoanh vùng. Vì v&y, các l�ng và ch�t th�i t� các l�ng có th� gây ra nh�ng quan ng�i v� các tác ��ng ��n môi tr ng n�c, d�ch b�nh, v&t c�n cho tàu bè qua l�i và c�nh quan c�a khu v�c.

Page 154: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 148

L�ng cá tra/basa c$ng ph�i ch�u các tác ��ng tiêu c�c t� các ho�t ��ng nuôi khác, thí d(: các lo�i thu�c di�t côn trùng t� c�ng ��ng tr�ng lúa t�i th�ng lu c�a ngu�n n�c (sông). Nhìn chung hi�n nay nuôi ao cá tra/basa cha ��c quy ho�ch t�i nhi�u t#nh. Các ao ��c ��t g�n các b sông và các hòn ��o c�a các t#nh nh An Giang và C�n Th�. Kho�ng cách t� các ao ��n b sông trung bình là kho�ng 30-50 m nhng trong m�t s� tr ng h�p, ao n%m xa ngu�n n�c g�n nh�t dn t�i khó trao �!i n�c. Bên c�nh �ó, trong m�t s� tr ng h�p, l�ng ��c ��t g�n n�i có rác th�i c�a ch�, rác th�i �ô th� ho�c c�ng ��ng ch�n nuôi nông nghi�p. )i�u này �ã tác ��ng ��n ch�t l�ng c�a n�c cung c�p cho các ao. Không có h� th�ng x' lý n�c th�i trong các ao. )ây là v�n �� �áng quan tâm vì nó gây ra s� ô nhi�m cho các con sông. Tuy nhiên, bùn l"ng t� các ao cá ��c x' lý t�t b%ng cách vét và �em ra v n ho�c n�i khác. Các ao �ào th ng có nhi�u tác ��ng h�n. Tuy nhiên, môi tr ng trong vùng này �ã m�t ph�n b� xu�ng c�p do các ho�t ��ng không thu�c nuôi tr�ng thu� s�n và khu v�c �ông dân c. T�i các khu v�c không li�n k� tr�c ti�p v�i sông, các ao có th� l�y n�c t� nh�ng ngu�n khác– thí d(: tr�ng lúa (GTZ). Nuôi ��ng qu�ng cá tra/basa ��c b� trí d�c các con sông n�i dòng ch�y c�a n�c ��c coi là phù h�p ��i v�i hình th�c nuôi này. Ch�t th�i t� th�c �n, ��c bi�t th�c �n t� ch�, và hoá ch�t/thu�c thú y c$ng có th� gây ra các v�n �� v� môi tr ng. Tuy nhiên, hi�n t�i không có s� li�u v� các tác ��ng ��n môi tr ng c�a h� th�ng nuôi ��ng qu�ng. Qu�n lý bùn l"ng là m�t v�n �� ��i v�i c� ao và các ��ng qu�ng. Tuy nhiên, ph�n l�n các tr�i ��c kh�o sát ��u s' d(ng bùn l"ng ��c vét sau m i chu k0 nuôi �� gia c� b – m�t thao tác t�t cho vi�c ch�ng xói mòn và l$ l(t. Ch# có các l�ng th�i ch�t th�i h�u c� ra vùng n�c m� (GTZ). T�t c� các tr�i thu�c m�i hình th�c nuôi ��c khuy�n khích ��ng ký. Vi�c ��ng ký có th� ��c th�c hi�n b%ng cách cung c�p cho m i nông dân m�t s� ��ng ký. Vi�c làm này cho phép các nhà ho�ch ��nh có ��c cái nhìn t!ng quan v� s� tr�i �ang có và m�c s�n l�ng. N�u h� sinh thái b� hu� ho�i ho�c có s� gi�m sút l�n v� m�t s�n l�ng và s� l�ng tr�i nuôi có liên h� v�i th�c trang �ó, nhà ho�ch ��nh có th� bi�t v� s� thay �!i trong phát tri�n cá tra/basa và tình tr�ng môi tr ng, h� có th� s' d(ng thông tin này trong các quy ho�ch cho s� phát tri�n trong t�ng lai c�a ngành. C�n xây d�ng các quy ho�ch phát tri�n d�a trên n�ng l�c c�a môi tr ng �� có th� chuy�n hoá và làm trung hoà ch�t th�i t� nuôi th�ng ph�m. H�n n�a, c�n nghiên c�u cách t&n d(ng các ch�t h�u c� t� nuôi tr�ng thu� s�n �� làm phân bón trong ngành nông nghi�p. Thi�t k� và xây d�ng Thi�t k� và xây d�ng l�ng cá tra/basa, ao và ��ng qu�ng ph( thu�c r�t nhi�u vào vi�c xác ��nh ��a �i�m và b� trí tr�i nuôi. Các l�ng ��c làm b%ng g ho�c kim lo�i v�i m�t nhà n!i nh+ bên trên dành cho ng i trông coi l�ng. T�i khu v�c có m&t �� l�ng cao, chính nhà n!i và l�ng l�i tr� thành v&t c�n cho tàu bè �i l�i và giao thông � ng sông. Các l�ng ��c thi�t k� �� có th� t&n d(ng m�t cách t�i �a dòng ch�y �� gi� cho vi�c trao �!i n�c trong l�ng di�n ra liên t(c. )i�u này c$ng ��ng ngh/a r%ng luôn luôn có ch�t th�i cha qua x' lý th�i ra t� các l�ng. Vi�c cung c�p n�c cho c�ng ��ng ��a ph�ng b� �nh h�ng. Các ao cá tra/basa ��c thi�t k� khá ��n gi�n không có kho ho�c h� ch�a. Toàn b� b� m�t n�c th ng ��c t&n d(ng �� th� cá. Bên c�nh �ó, kênh c�p và thoát n�c th ng chung (Minh, 2006).

Page 155: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 149

N�c th�i không qua x' lý ch�y tr�c ti�p ra kênh n�c chung, làm ô nhi�m các ao khác và th&m chí có th� truy�n b�nh t� ao này sang ao khác. Cá b m= và cung c3p gi ng Tr�c n�m 1997, cá tra/basa (tra/basa) gi�ng d�a vào ngu�n t� nhiên. Ngu�n gi�ng cho các loài nuôi ��c s' d(ng không b�n v�ng (xem ph�n tr�c) và làm c�n ki�t ngu�n cá t� nhiên. Tuy nhiên, vi�c cho sinh s�n cá tra �ã thành công và c�u v� gi�ng hi�n nay �ã ��c các tr�i gi�ng �áp �ng ��y �� (GTZ, 2005). Nhng nh �ã �� c&p � trên, gi�ng t� nhiên ��c a thích h�n vì giá th�p h�n. v�i t�c �� t�ng tr�ng c�a nuôi cá tra/basa, nhu c�u v� gi�ng t� nhiên ngày càng t�ng. Cha có nghiên c�u v� vi�c khai thác gi�ng t� nhiên và nh�ng tác ��ng lên h� sinh thái c�a nó. m�t s� ng i cho r%ng vi�c khai thác gi�ng t� nhiên có tác ��ng t�t trong khi ng i khác l�i cho r%ng nó dn t�i s� c�n ki�t gi�ng t� nhiên. S7 d)ng n��c và tác �ng T�i ��ng b%ng sông C'u Long, n�c b� ô nhi�m là do các ho�t ��ng khác nhi�u h�n là các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n và m�c dù song có s�c t�i l�n, dòng n�c th�i t� các nhà máy công nghi�p và các nhà máy ch� bi�n x� vào sông, c$ng nh các ho�t ��ng trong nông nghi�p góp ph�n �áng k� làm gi�m ch�t l�ng n�c. T# l� ch�t cao nh�t th ng th�y trong mùa l$ có kh� n�ng vì n�c th�i t� nông nghi�p và �ô th� �! v�. Nó tác ��ng ��n các l�ng nuôi và ��ng qu�ng do nh�ng thay �!i ��t ng�t v� ch�t l�ng n�c. )� tránh nh�ng r�i ro này, nuôi l�ng và các ��ng qu�ng c�n áp d(ng GAP ��c b� trí t�i n�i phù h�p, cách xa �ô th�, các trung tâm, và các ho�t ��ng trong nông nghi�p. M�t trong các tr�i kh�o sát t�i M* Hòa Hng n%m c�nh m�t nhà máy ch� bi�n m. cá tra/basa – n�i có nguy c� cao v� hoá ch�t h�n là ô nhi�m sinh thái. Nhng ch�t l�ng n�c � �ây c$ng không ��c giám sát. Các ngu�n ô nhi�m hoá ch�t khác xu�t phát t� tr�i nuôi nh v+ bao th�c �n, gi�y, v+ h�p, túi nh�a, ch�t th�i c�a con ng i, d�u, n�c th�i, máy móc và súc t�y hoá ch�t kh' trùng. Vi�c v�t rác, ��c bi�t là v+ thu�c kháng sinh và hoá ch�t kh' trùng vn còn cha ��, rác th�i sinh ho�t có � nhi�u n�i trong khu tr�i và � xung quanh. Máy móc không ��c b�o d.ng ��y �� và d�u rò r# là �i�u th ng th�y � t�t c� các tr�i. )ây là m�t m�i lo ng�i l�n trong các tr�i có ��t máy � phía trên n�i nuôi cá. V� m�t này, l�ng, v�i các thi�t b� làm th�c �n t� ch� và khu sinh ho�t – và n�c th�i t� b�p và công nhân-� phía trên m�t n�c gây ra nh�ng v�n �� l�n. Tuy nhiên, ki�m soát ch�t l�ng n�c c�a các h� th�ng này là r�t khó. Các h� th�ng nuôi l�ng và ��ng qu�ng th�i m�t l�ng ch�t h�u c� vào sông, và, ��n l�t mình, l�ng ch�t h�u c� này l�i góp ph�n gây ra các v�n �� ô nhi�m. S� gia t�ng nhanh chóng s�n l�ng cá tra/basa �ã gây nên nh�ng m�i quan tâm l�n v� các v�n �� v� môi tr ng. N�c th�i t� ao, các h� th�ng nuôi l�ng và ��ng qu�ng ��c xem là nguy c� gây suy thoái môi tr ng m�c dù các nghiên c�u t!ng th� v� các v�n �� v� môi tr ng liên quan ��n nuôi cá tra/basa vn cha ��c ti�n hành. Vì v&y, c�n cân nh"c vi�c s"p x�p l�i ho�c khoanh vùng nuôi l�ng t�i ��ng b%ng sông C'u Long, ��c bi�t ��i v�i các t#nh An Giang và )�ng Tháp. Hi�n nay, s� l�ng cá tra/basa t�i )BSCL �ã gi�m t� 2.539 l�ng vào n�m 2001 xu�ng còn 1.872 l�ng vào n�m 2004. Nó ch# ra r%ng l�ng ch�t th�i t� l�ng nuôi cá tra/basa �ã gi�m trong vài n�m tr� l�i �ây. Nuôi ao cá tra/basa �ã phát tri�n r�t nhanh chóng hi�n nay cùng v�i l�ng n�c ��c b�m vào t� các sông �� cung c�p cho các ao c$ng nhi�u h�n bao gi h�t. Nhng do phát tri�n quá nhanh, lo�i hình nuôi này không có quy ho�ch. Các ao ��c xây d�ng trong khu v�c dân c sinh s�ng, trong �ó n�c th�i không ��c nông dân x' lý. )i�u này gây nên mâu thun trong vi�c s' d(ng n�c gi�a nh�ng ng i c�n n�c cho sinh ho�t, cho các ho�t ��ng nông nghi�p và cho nuôi cá.

Page 156: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 150

Tác ��ng môi tr ng c�a nuôi cá tra/basa trong l�ng, trong ao ho�c các ��ng qu�ng cha ��c l�ng hóa ��y ��. Tuy nhiên, Nguy�n (2004) c�nh báo r%ng t# l� ch�t c�a nuôi cá tra/basa trong l�ng, các ao và ��ng qu�ng �ang t�ng cao trong nh�ng n�m g�n �ây, � vào kho�ng 27,5%, 6,0% và 17,4%. Ng�c l�i, t# l� ch�t c�a nuôi cá tra/basa trong l�ng vào n�m 1995 ch# là 3-5% (Nguy�n 1998). T# l� ch�t t�ng có liên quan ��n s� m&t �� th� t�ng, ch�t l�ng gi�ng, d�ch b�nh và ch�t l�ng n�c suy gi�m, trong �ó s� suy gi�m ch�t l�ng n�c là nguyên nhân quan tr�ng nh�t. Ch3t th�i và tác �ng S� ô nhi�m trong nuôi tr�ng thu� s�n ch� y�u có liên quan ��n v�n �� qu�n lý n�c th�i. Vào th i �i�m này, n�c th�i không ��c x' lý tr�c khi th�i ra. H�n n�a, n�u v� m�t lý thuy�t vi�c x' lý n�c th�i là có th� trong các h� th�ng nuôi ao, thì s- là không th� trong h� th�ng nuôi l�ng và nuôi ��ng qu�ng, v�n ch� y�u là các h� th�ng m� t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Các h� th�ng m� nh l�ng và các ��ng qu�ng có th� có m&t �� th� cao h�n r�t nhi�u- lên ��n 10 l�n – so v�i nuôi ao. Vì v&y các h� th�ng nuôi này c$ng sinh ra nhi�u ch�t th�i h�n c� do th�c �n th�a. C�n chú ý r%ng th�c �n t� ch� là kém !n ��nh và có t� l� FCR cao h�n nhi�u so v�i th�c �n công nghi�p, do v&y c$ng làm t�ng s� ô nhi�m. Nh�ng quan ng�i v� s� ô nhi�m t� n�c th�i c�a l�ng, s� suy gi�m ch�t l�ng n�c và d�ch b�nh cá �ã xu�t hi�n. A-mô-ni-"c, ni-t�-rát, và các ch�t h�u c� trong ch�t th�i có th� ��c h�p th( � m�c khá cao do nhi�t �� cao c�a n�c. Tuy nhiên )�ng b%ng sông C'u Long là n�i có ít r�i ro h�n vùng h� ch�a ho�c các vùng ven bi�n. M�t nghiên c�u v� n�c sông C'u Long do ��i h�c C�n Th� th�c hi�n �ã cho th�y r%ng không có s� thay �!i �áng k� trong n�c thành ph�n n�c tr�c Châu )�c và sau C�n Th�, m�c dù trên �o�n này có ��n h�n 5000 l�ng – ph�n l�n là l�ng nuôi cá tra/basa t�i Vi�t Nam. Ch�t th�i ��c hoà loãng trong dòng ch�y c�a sông C'u Long. Tuy nhiên, s- s�m nhìn th�y các tác ��ng n�u vi�c nuôi thâm canh nh th� này ti�p t(c. (GTZ, cá tra/basa ho�t ��ng nuôi t�i Vit Nam). Trên th�c t�, ch�t l�ng và qu�n lý n�c th�i không ��c theo dõi và ki�m soát ��i v�i nh�ng vùng nuôi cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long. )ây là m�t v�n �� v� môi tr ng n�c c�n ��c xem xét trong s� phát tri�n nuôi cá tra/basa dài h�n � sông C'u Long. Ch�t th�i bùn d ng nh không có tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng mà th&m chí còn tác ��ng tích c�c ��i v�i nông nghi�p và tr�ng cây �n qu� nh ch�t dinh d.ng trong bùn. Các h� th�ng nuôi cá tra/basa có th� nh&n ch� y�u n�c th�i t� các ho�t ��ng trong nông nghi�p, ��c bi�t các lo�i thu�c di�t côn trùng. Tuy nhiên, nh�ng nghiên c�u g�n �ây cho th�y r%ng không tìm th�y hàm l�ng các lo�i thu�c sâu và các kim lo�i n�ng t�i sông C'u Long, � vùng nuôi cá tra/basa l�ng c�a t#nh V/nh Long (B�ng 61).

B�ng 61 Hàm l�ng các lo�i thu�c sâu và các kim lo�i n�ng t�i các con sông � V/nh Long, 2003

Các kim lo�i n:ng Các lo�i thu c di�t côn trùng �/a i(m

Cd (ppb) Pb (ppb) H� Cúc Clo Ph t-pho Carbamate Cá tra trên th� tr ng

0,91 ± 0,57 NF NF NF NF NF

Th� tr ng V/nh Long

0,90 ± 0,37 NF NF NF NF NF

V$ng Liêm 2,03 ± 1,20 NF NF NF NF NF Tích Thiên - - NF NF NF NF Hi�u Thành - - NF NF NF NF Ghi chú: NF = không tìm th�y

Ngu�n: CTU, 2004

Page 157: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 151

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Vào n�m 2002, kho�ng 99% s� nông dân nuôi cá tra/basa s' d(ng th�c �n t� ch�. Cá t�p (cá n�c ng�t và cá bi�n) th ng chi�m 20-30% t!ng kh�i l�ng nguyên li�u cho th�c �n t� ch�. Vì s' d(ng cá t�p không hi�u qu� và các v�n �� v� môi tr ng, nông dân nuôi cá tra/basa d�n s' d(ng th�c �n viên công nghi�p vào nuôi. Vào n�m 2004, có 18 công ty s�n xu�t 100.000 t�n th�c �n công nghi�p cho nuôi cá t�i ��ng b%ng sông C'u Long trong khi nhu c�u v� th�c �n cho cá tra/basa �c tính kho�ng 400.000 t�n trong �ó có kho�ng 300.000 t�n là th�c �n t� ch� (Sinh, 2006). N�m 2005, t�t c� nông dân nuôi cá tra/basa vn s' d(ng th�c �n t� ch� nhng có 66,7% và 55,5% t!ng s� nông dân nuôi ao và nuôi l�ng t�i vùng nuôi truy�n th�ng c�a t#nh An Giang s' d(ng th�c �n công nghi�p trong 3-4 tu�n ��u (Nhi, 2005). Th�c �n t� ch� ��c 100% s� nông dân nuôi cá tra/basa (c� nuôi l�ng và ao) s' d(ng vào nh�ng tháng gi�a v( nuôi và th�c �n viên công nghi�p ��c 71,4% và 85,7% s� nông dân nuôi ao và nuôi l�ng s' d(ng (Lê và ��ng nghi�p, 2006). Ng i ta c$ng �c tính r%ng kho�ng 100.000-120.000 t�n cá bi�n t�p �ã ��c s' d(ng cho nuôi cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long n�m 2004 (Sinh, 2006). Tuy nhiên, hi�n �ang t�n t�i m�t s� lo ng�i v� ngu�n cá t�p trong th�c �n t� ch�. Ch� y�u cá t�p ��c s' d(ng làm th�c �n b"t t� g�n b và ven sông, nh�ng n�i v�n ��c xem là �ã khai thác h�t. Cá t�p ��c s' d(ng tr�c ti�p cho ng i, ch� y�u là làm n�c m"m cá, th�c �n cho v&t nuôi, và th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n. Cá t�p, g�m r�t nhi�u lo�i cá, có c� cá nh+, c$ng là m�t thành ph�n quan tr�ng trong h� sinh thái bi�n và �ánh b"t không b�n v�ng các lo�i cá này có th� dn ��n phá v. quá trình chuy�n hóa dinh d.ng, c$ng nh gi�m sút toàn di�n m�c dinh d.ng trung bình c�a môi tr ng (c( th� nh “làm gi�m m�ng l�i th�c �n”). Khi trong các s�n ph�m nuôi có s' d(ng nhi�u cá t�p h�n, thì l�ng ��m cá c$ng m�t �i nhi�u h�n. Vi�c c�nh tranh trong s' d(ng, và khai thác quá m�c ��c ph�n ánh qua s� t�ng giá. Trong t�ng lai, cá t�p ch# có th� s' d(ng trong nuôi thu� s�n giá tr� cao nh cá mú ho�c tôm vì ch# có nh�ng loài này m�i có th� bù �"p ��c các chi phí cho th�c �n là cá t�p (GTZ). Theo t!ng k�t g�n �ây c�a CTU, th�c �n công nghi�p s- ��c nông dân nuôi ao cá tra/basa s' d(ng ngày càng nhi�u n�u giá c�a cá tra/basa t�ng lên. )i�u này có th� dn ��n nhu c�u l�n và s� lo ng�i v� kh� n�ng thi�u b�t cá �� ch� bi�n th�c �n. Hi�n t�i không có b�t k0 s� thay th� nào cho ��m b�t cá trong th�c �n c�a cá tra/basa. Do �ó n�y sinh v�n �� c�n nghiên c�u trong quy ho�ch phát tri�n v� vi�c s' d(ng nh�ng nguyên li�u thay th� cho b�t cá �� ch� bi�n th�c �n cho cá tra/basa trong t�ng lai. )� c�i thi�n ch�t l�ng c�a th�c �n, ��c bi�t th�c �n t� ch�, trong vài n�m tr� l�i �ây, các tr ng ��i h�c và các vi�n nghiên c�u ti�n hành r�t nhi�u các nghiên c�u v� yêu c�u dinh d.ng và th�c �n cho cá tra/basa. Nh�ng nghiên c�u này �ã cung c�p nh�ng ki�n th�c v� công th�c th�c �n cho cá tra/basa c$ng nh �� t�ng c ng kh� n�ng t&n d(ng th�c �n cho cá tra/basa dn ��n gi�m ch�t th�i phát sinh t� th�c �n. Vi�c cho �n th�a gây nên s� ô nhi�m t� ph�n d th�a còn l�i, ��c bi�t v�i th�c �n t� ch�. )i�u này tr� thành m�t v�n �� c�p bách trong nuôi l�ng vì th�c �n th�a không th� tích t( d�i �áy nh trong ao nuôi �� r�i sau �ó ��c d�n �i. )ây là ch�t th�i có th� gây ô nhi�m cho vùng n�c. Cá tra và basa th ng ��c nuôi theo ph�ng pháp ��c canh. vì v&y, th�c �n th�a không ��c nh�ng loài khác d�n s�ch. )i�u này có th� dn ��n câu h+i v� vi�c tìm ra loài thích h�p �� nuôi v�i tra và basa. Các v3n ! v! b�nh và qu�n lý s�c kho@ Các b�nh c�a cá tra/basa ��c xem là v�n �� l�n th� hai (sau v�n �� v� th� tr ng) trong các h� th�ng nuôi t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Các b�nh này có v1 khó ki�m soát và �i�u tr� hi�u qu� ��i v�i nông dân nuôi cá tra/basa. Phòng ch�ng d�ch b�nh ��c coi là vi�c làm ch� y�u trong qu�n lý s�c kho1 hi�n nay. M�t s� b�nh c�a cá tra/basa trong nh�ng n�m g�n �ây t�i ��ng b%ng sông C'u Long ��c tóm t"t trong b�ng sau (B�ng 62).

Page 158: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 152

B�ng 62 Các b�nh th ng g�p trong nuôi cá tra/basa

Tên b�nh M�c �

B�nh xu�t huy�t m�c cao Ho�i t' Bacillary � cá tra/basa m�c cao (gây ra m�c thi�t h�i cao nh�t) B�nh n! m"t M�c trung bình B�nh vàng da M�c trung bình

Ngu�n: CTU, 2006

Do ng i nông dân không ti�n hành x' lý n�c và thi�u hi�u bi�t, cá ch�t và cá b� b�nh b� v�t tr�c ti�p ra sông và các con kênh công c�ng. )ây là m�t trong nh�ng nguyên nhân dn ��n lây nhi�m b�nh t� ao này sang ao khác. Trong nhi�u tr ng h�p, khi có l$, n�u m�c n�c dâng ��n b ao, cá có th� thoát ra ngoài. Trong tr ng h�p nuôi cá tra t�i Vi�t Nam, tác ��ng c�a tình hu�ng này không l�n, vì cá tra là loài b�n ��a. H�n n�a, trong giai �o�n s�n xu�t � các tr�i gi�ng nhân t�o cá s�n xu�t nhân t�o vn t�ng t� nh trong ngu�n gi�ng t� nhiên c� v� m�t sinh h�c và gen vì vi�c ch�n gi�ng nhân t�o m�i ch# ��c áp d(ng � m�c t�i thi�u. )i�u này c$ng ��ng ngh/a v�i vi�c khi các k* thu&t tiên ti�n h�n, và các tr�i gi�ng b"t ��u l�a ch�n các dòng phù h�p h�n cho nuôi tr�ng thu� s�n, vi�c cá thoát ra ngoài có th� tr� thành m�i lo ng�i (GTZ, 2005). Do h� th�ng nuôi m�, có th� có r�i ro v� d�ch b�nh và ký sinh trùng lây lan vào các ngu�n cá t� nhiên. Hi�n nay, vi khu�n Edwardsiella ictaluri, lo�i b�nh có ngu�n g�c t� B"c M* và ictalurid trên cá tra/basa, �ã ��c phát hi�n trên tra nuôi t�i ��ng b%ng sông C'u Long. )ây là l�n ��u tiên ng i ta quan sát th�y b�nh này trong các lo�i cá tra/basa. Nhng ng i ta vn cha rõ li�u �ây có ph�i là lo�i vi khu�n ��c �a t� ngoài vào hay là lo�i b�n ��a cha ��c bi�t ��n tr�c �ó. Tuy nhiên vi�c nhi�m các lo�i ký sinh trùng có th� là m�t v�n �� trong t�ng lai (GTZ, 2005). Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m )� nh%m b�o ��m an toàn và ch�t l�ng c�a các s�n ph�m thu� s�n, MOFI �ã ban hành danh m(c hoá ch�t/thu�c thú y ��c phép, b� h�n ch� và b� c�m trong nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2002. Có m i lo�i kháng sinh b� c�m, Xanh Malachite c$ng b� li�t vào danh sách c�m vào n�m 2003. N�m 2005, danh sách c�m bao g�m 17 lo�i kháng sinh và 34 lo�i hoá ch�t/thu�c thú y b� h�n ch� s' d(ng. Có 83% s� nông dân nuôi cá tra/basa �ã s' d(ng hoá ch�t/thu�c thú y do ch�t l�ng n�c kém. Tuy nhiên, con s� này �ã gi�m trong nh�ng n�m g�n �ây (Tu�n, 2004). M�c dù �ã có nhi�u lo�i hoá ch�t/thu�c thú y b� MOFI c�m, nh�ng báo cáo g�n �ây c�a Chính (2005) cho th�y r%ng 30% t!ng s� mu cá �ang nuôi và 15,6% mu cá �ã thu ho�ch b� nhi�m xanh Malachite. 13,3% t!ng s� mu cá �ang nuôi và 4,67% t!ng s� mu cá thu ho�ch t�i An Giang và C�n Th� b� nhi�m nhóm Quinilone (Enro và Cipro) n�m 2004. )i�u này ��t ra v�n �� v� ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m, và c�n ��c nh�ng ng i qu�n lý thu� s�n c�a t#nh ki�m soát. M�t ph�n hoá ch�t/thu�c thú y dùng trong cá tra/basa/l�ng và ao nuôi ��c x� ra ngu�n n�c sông gây ra v�n �� ��i v�i môi tr ng và ch�t l�ng n�c c$ng nh s�c kho1 c�a ng i dân trong khu v�c xung quanh. )ây c$ng là v�n �� ��i v�i các loài trong t� nhiên. Các v3n ! v! kinh t� - xã h�i Nh�ng nghiên c�u g�n �ây c�a Nhì (2005) cho th�y l�i nhu&n ròng và t# s� l�i nhu&n:chi phí gi�a các khu v�c nuôi t�i t#nh An Giang. L�i nhu&n ròng m�t kg cá và t# s� l�i nhu&n:chi phí c�a cá

Page 159: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 153

nuôi l�ng t�i khu v�c m�i là 1.340 ��ng m�t kg và 17,9% t�t h�n so v�i khu v�c nuôi truy�n th�ng ch# � m�c 183 ��ng m�t kg cá và 2,2%. S� bi�n ��ng v� giá th� tr ng c�a cá tra/basa �ã tác ��ng m�nh ��n tình hình kinh t� - xã h�i trong các khu v�c nuôi ch8ng h�n nh vi�c làm, n� n�n và mua bán ��t �ai v.v... Nh�ng báo cáo g�n �ây cho th�y t!ng s� nông dân nuôi cá tra/basa thành công �ã gi�m t� 87% vào n�m 2001 xu�ng 76,4% vào n�m 2004 (Tu�n, 2004). N�m 2004, có 30% t!ng s� nông dân nuôi cá tra/basa l�ng b� l trong khi con s� này là 20% ��i v�i nông dân nuôi ao. Nguyên nhân chính là s� t�ng lên c�a chi phí ��u vào chính trong khi giá ��u ra l�i gi�m. Theo Nông nghi�p và Phát tri�n nông thôn (2005), không d�i 50% s� nông dân nuôi cá tra/basa ch�u l n�m 2005. Tuy nhiên, nh�ng nông dân thành công khác có th� thu ��c lãi t� nuôi cá tra/basa. )i�u này có th� ph( thu�c vào trình �� qu�n lý và k* thu&t c�a h�, ��c bi�t là qu�n lý th�c �n và lo�i th�c �n ��c s' d(ng. Theo Nguy�n và ��ng nghi�p, (2006), t!ng doanh thu thay �!i theo lo�i th�c �n khác nhau. Lo�i th�c �n viên là cao nh�t (4.443.600.000 ��ng m�t v(), trong khi nh�ng ng i có doanh thu th�p nh�t là nh�ng ng i s' d(ng lo�i th�c �n th�c �n t� ch� (929.123.750 ��ng m�t hecta m i v(). S� khác bi�t v� t!ng doanh thu là do kh�i l�ng cá thu ho�ch khác nhau (B�ng 63).

B�ng 63 T!ng doanh thu hàng n�m trên m i hecta

Kho�n m)c

Giá tr/

Th�c 'n viên 1. Kh i l��ng(kg) 2. Giá/kg ( �ng) 3. T0ng doanh thu ( �ng)

423.200

10.500 4.443.600.000

Th�c 'n t� ch� + th�c 'n viên 1. Kh i l��ng(kg) 2. Giá/kg ( �ng) 3. T0ng doanh thu ( �ng)

142.990

8.610 1.231.143.900

Th�c 'n t� ch� 1. Kh i l��ng(kg) 2. Giá/kg ( �ng) 3. T0ng doanh thu ( �ng)

104.690

8.875 929.123.750

T0ng c�ng 1. Kh i l��ng(kg) 2. Giá/kg ( �ng) 3. T0ng doanh thu ( �ng)

223.627

9.328 2.086.064.089

Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghip, 2006

M�c doanh thu thu�n c�a nông dân s' d(ng th�c �n viên cao g�p kho�ng 2,2 l�n và 2,03 l�n so v�i lo�i th�c �n t� ch� và th�c �n viên.

Page 160: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 154

B�ng 64 Doanh thu hàng n�m (m i tr�i)

Ti!n trong n��c ( �ng) Ngo�i t� (US$)

Lo�i th�c 'n T0ng doanh thu T0ng chi phí Doanh thu

thu�n

T0ng doanh

thu

T0ng chi phí

Doanh thu

thu�n Th�c �n viên 4.255.775.000 3.894.692.167 361.082.834 267.777 245.057 22.719 Th�c �n viên và t� ch�

1.201.207.000 1.023.349.575 177.857.425 75.581 64.389 11.190

Th�c �n t� ch� 876.775.000 712.903.325 163.871.675 55.168 44.856 10.311 T!ng c�ng 2.111.252.334 1.876.981.689 234.270.644 132.842 118.101 14.740

Ghi chú: 1 USD = 15.893 ��ng Ngu�n: Nguy�n và ��ng nghi�p, 2006 Thua l trong nuôi cá tra/basa trong nh�ng n�m g�n �ây khi�n nông dân ít ��u t vì ngh� này là r�i ro cao và v�n ��u t nhi�u. nông dân th&m chí còn gi�m lao ��ng �ang làm vi�c t�i l�ng và các ao cá tra/basa. )�u t th�p khi�n r�i ro cao h�n vì các ao, l�ng không ��c c�i t�o, không có ao ch�a ho�c làm ao x' lý n�c th�i và không l�a ch�n ��c con gi�ng t�t. Tình hình phúc l�i trong nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam khá t�t. Nuôi tr�ng thu� s�n t�i Vi�t Nam không l�m d(ng lao ��ng tr1 em. Tr1 em có th� giúp �. t�i tr�i nuôi c�a gia �ình nhng ít khi làm vi�c c� ngày. , t�t c� các tr�i kh�o sát không có công nhân d�i 16 (GTZ, 2005). N�i sinh ho�t c�a công nhân t�i tr�i nuôi cá r�t �m cúng và an toàn, v�i nh�ng ti�n nghi c� b�n nh nhà v� sinh và b�p. L�ng công nhân c$ng cao h�n trong các ngành khác; Tuy nhiên cha rõ các tr�i có tuân th� t�t c� yêu c�u trong lu&t, bao g�m vi�c h�p ��ng ��i v�i nhân công làm vi�c th ng xuyên hay không. Các tiêu chu�n an toàn ��i v�i tr�i là khá kém. C( th�, trong s� t�t c� các tr�i kh�o sát, ch# có m�t tr�i có h�p s� c�u không ��y ��. Vi�c �ào t�o v� s� c�u, an toàn và các quy trình c�p c�u còn thi�u (GTZ, 2005). Ti�p c6n ngu�n l�c Nuôi cá tra/basa không có nhi�u xung ��t v�i nh�ng ng i s' d(ng ngu�n l�i khác. Nông dân th ng cho ng dân nghèo ti�p c&n xung quanh các l�ng và ��ng qu�ng, n�i th�c �n bám r�t nhi�u �ã thu hút các loài cá t� nhiêu. M�t loài trong s� �ó là cá lình – loài cá t�p n�c ng�t ��c s' d(ng làm th�c �n – �ôi khi có th� bán ��c v�i giá 15.000 ��ng/kg (GTZ, 2005). Vì v&y, tránh ��c mâu thun gi�a ng i s' d(ng ngu�n l�i trên sông và hai bên b sông truy�n th�ng. Qu�n lý Vi�c qu�n lý tr�i kém. Không có quy ��nh v� xây d�ng h� th�ng nuôi hay v� trí, ho�c các quy ��nh mâu thun nhau. Chính vì v&y, không có tiêu chu�n qu�n lý tr�i nuôi t�i thi�u và vi�c qu�n lý d�a trên các quy ��nh t� nguy�n. Trình �� và n�ng l�c c�a nhân viên làm vi�c cho tr�i th ng th�p, thi�u ki�n th�c và không ��c �ào t�o v� k* thu&t, ngay c� nh�ng ng i � c�p qu�n lý. )i�u này dn t�i các công c( qu�n lý kém. Không có các ghi chép v� vi�c giám sát ho�c các ho�t ��ng t�i tr�i. Thí d(, ch# có hai trong s� các tr�i kh�o sát có ghi chép v� t# l� ch�t (GTZ, 2005). Vì v&y, h�u h�t nông dân không th� tính ��c m�t cách chính xác t# l� th�c �n và FCR. H� ch# cho �n ��n gi�n theo kinh nghi�m và quan sát hành vi c�a cá. )i�u này dn ��n ch�t th�i t� th�c �n th�a và ho�t ��ng cho �n không hi�u qu�. Tuy nhiên th�c �n ��u vào ��c ghi chép l�i t�i m�t s� ít

Page 161: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 155

các tr�i (l�n), th ng là khi ch� tr�i không tr�c ti�p qu�n lý tr�i (nh%m m(c �ích ki�m soát tài chính h�n là nuôi t�t). T�ng t�, ch# có 2 trong s� các tr�i kh�o sát có các ghi chép v� thu�c s' d(ng. M�t s� nông dân có ghi chép v� kh�i l�ng mua nhng không ai còn gi� l�i hoá ch�t trong kho. Các v3n ! th/ tr��ng Th� tr ng là m�t y�u t� quan tr�ng góp ph�n khuy�n khích ho�c không khuy�n khích vi�c b�o v� môi tr ng c�a nuôi cá tra/basa. Trong quá kh�, Bocourti là lo�i cá ch� y�u dành cho xu�t kh�u vào th� tr ng châu Á, vì cá tra b� cho là b�n và ch�t l�ng th�p – ��c coi là cá trong ao tù do các ch�t th�i c�a con ng i ��c �a tr�c ti�p vào các ao. Do d� nuôi, s�n l�ng cá tra d�n ��c nuôi v� sinh h�n và l�ng cá xu�t kh�u �ã có s� t�ng tr�ng cùng v�i s� m� r�ng di�n tích nuôi cá tra/basa v�i các h� th�ng nuôi khác nhau, ��c bi�t là nuôi ao. H� th�ng nuôi ao có xu h�ng �òi h+i công ngh� th�p h�n, v�i vi�c s' d(ng nhi�u th�c �n t� ch�, ph( thu�c vào th�c �n t� nhiên trong ao. Lo�i hình nuôi này khi�n cho cá có mùi bùn và màu vàng, th� tr ng xu�t kh�u không a chu�ng, vì v&y nuôi l�ng là ph�ng pháp ��c a chu�ng h�n trong s�n xu�t cá tra xu�t kh�u. Th�c t� này �ã dn ��n s� l�ng t�ng lên– mà lo�i hình nuôi l�ng có nhi�u �e d�a h�n ��i v�i môi tr ng so v�i lo�i hình nuôi ao. Tuy nhiên, n�m 2005, do giá th�p nông dân không th� trang tr�i chi phí cho nuôi l�ng, l�ng nuôi cá tra/basa có xu h�ng b� chuy�n sang thành l�ng nuôi các lo�i cá khác có giá tr� th� tr ng cao h�n ch8ng h�n nh cá rô-phi, Cá chim (Colossoma Brachypomum) (m�t loài nh&p kh�u có h� g�n v�i piranha). Trên th�c t�, n�m 2006,theo thông báo c�a U� ban nhân dân t#nh An Giang, có 1200 l�ng b� b+ hoang. )i�u b�t ng là, vào n�m 2006, giá c�a cá tra/basa ��i v�i c� lo�i th�t tr"ng và vàng t�ng m�nh. Giá ��u b c�a cá Tra th�t tr"ng là 14.000 – 14.500 ��ng/kg, cá tra th�t vàng là 12.500-13.500 ��ng/kg và giá xu�t kh�u t�ng t� 3,2 ��n 3,4USD /kg (Kinh t� Vi�t Nam, 8/06/2006). Th�c t� này, m�t l�n n�a, l�i h�ng nông dân tr� l�i nuôi cá tra/basa (trong t�t c� các h� th�ng) trong v( ti�p theo, và �i�u này, có th� dn ��n s�n xu�t th�a, r�t giá và s'a d(ng ��t và các ngu�n n�c không h�p lý tr� khi th�c hi�n theo quy ho�ch. M�t v�n �� khác là, vì cá tra/basa là m�t hàng xu�t kh�u ch� y�u, nh�ng yêu c�u v� b�o v� môi tr ng c�a th� tr ng nh&p kh�u/ ng i tiêu dùng c$ng có tác ��ng ��n hành vi c�a ng i s�n xu�t cá tra/basa. Trên th�c t�, hi�n t�i các yêu c�u cao t� nh�ng th� tr ng l�n nh EU, M* �òi h+i nông dân ph�i s�n xu�t theo cách có trách nhi�m h�n mà không dùng kháng sinh b� c�m và b�o ��m an toàn th�c ph�m t�t. Nhu c�u ngày càng t�ng v� các s�n ph�m s�n xu�t theo các ph�ng pháp có trách nhi�m v�i môi tr ng có th� là ��ng l�c thúc ��y ng i nông dân áp d(ng các quy t"c th�c hành qu�n lý t�t h�n (BMP/GAP) trong ngh� nuôi cá tra/basa. )ây c$ng là c� h�i �� nông dân bán giá cao h�n m�t khi các s�n ph�m ��u ra c�a h� ��c ch�ng nh&n là các s�n ph�m BMP/GAP. Các v3n ! v! th( ch� B� Thu� s�n �óng vai trò quan tr�ng nh�t trong vi�c ph�i h�p ho�t ��ng c�a các l/nh v�c khác nhau trong nuôi tr�ng thu� s�n. )ây là c� quan c�a nhà n�c th�c hi�n các ch�c n�ng qu�n lý nhà n�c d�i s� qu�n lý c�a Chính ph�. Có ba c�p qu�n lý trong ngành thu� s�n: c�p trung �ng (c�p qu�c gia), c�p t#nh và c�p huy�n. Các t! ch�c th� ch� trong ngành thu� s�n bao g�m các c(c/v(, các vi�n chuyên môn và các hi�p h�i.

Page 162: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 156

*MOFI: B� Thu� s�n DoFI: S� Thu� s�n DARD: S� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn

Khung th� ch� c�a Ngành thu� s�n Vit Nam

Các c(c/v( h tr� B� th�c hi�n ch�c n�ng qu�n lý nhà n�c c�a mình. Bao g�m v( nuôi tr�ng thu� s�n, V( Kinh t� t&p th� và kinh t� t nhân, V( K� ho�ch – Tài chính, V( Khoa h�c và công ngh�, V( H�p tác Qu�c t�, V( Pháp ch�, V( T! ch�c Cán b�, C(c B�o v� Ngu�n l�i Th�y s�n, C(c Qu�n lý Ch�t l�ng, An toàn V� sinh và Thú y Th�y s�n. Các vi�n chuyên môn h tr� B� Th�y s�n v� m�t nghiên c�u và phát tri�n. Bao g�m Vi�n kinh t� và quy ho�ch thu� s�n, Vi�n nghiên c�u Nuôi tr�ng thu� s�n 1 (�óng t�i mi�n B"c); Vi�n nghiên c�u Nuôi tr�ng thu� s�n 2 (�óng t�i mi�n nam), Vi�n nghiên c�u Nuôi tr�ng thu� s�n 3 (�óng t�i mi�n Trung) và Trung tâm Khuy�n ng Qu�c gia. Các t! ch�c và �oàn th� h tr� s� phát tri�n c�a ngành thu� s�n là Công �oàn Ngành thu� s�n Vi�t Nam, H�i Ngh� cá Vi�t Nam và Hi�p h�i Ch� bi�n và Xu�t kh�u Th�y s�n Vi�t Nam. Lu&t Th�y s�n c�a Vi�t Nam �ã ��c �i�u ch#nh trong nh�ng n�m g�n �ây và v�a ��c Ch� t�ch n�c CHXHCN Vi�t Nam ban hành vào ngày 01/07/2004. Lu&t Th�y s�n bao g�m

C�p qu�c gia (MoFI)*

C)c/V)/V'n phòng

Các vi�n và Các trung tâm

C�p huy�n (Phòng Th�y s�n ho�c

Phòng Nông nghi�p huy�n)

C�p t#nh ( DARDs)*

C�ng ��ng ��a ph�ng (Nông dân)

Các chi c(c qu�n lý ngu�n l�i thu� s�n

Các trung tâm khuy�n ng nuôi tr�ng thu� s�n

Các hi�p h�i thu� s�n

H�i nông dân

Page 163: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 157

10 Ch�ng và 62 )i�u. M i ch�ng này là: các quy ��nh chung; b�o v� và phát tri�n ngu�n l�i thu� s�n; Khai thác th�y s�n; Nuôi tr�ng thu� s�n; Tàu cá và c� s� d�ch v( ho�t ��ng th�y s�n; Ch� bi�n, mua bán, xu�t kh�u, nh&p kh�u thu� s�n; Ch� bi�n, mua bán, xu�t kh�u, nh&p kh�u thu� s�n; qu�n lý nhà n�c v� thu� s�n; khen th�ng và x' lý vi ph�m và Ði�u kho�n thi hành. Ngoài ra còn có m�t s� ngh� ��nh, quy�t ��nh, v.v.. ��c ban hành � c�p chính ph� và c�p b� v� t�ng l/nh v�c c( th� nh%m h tr� qu�n lý ngành thu� s�n. Các vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n, vi�n kinh t� và quy ho�ch thu� s�n và các c� quan khác ��c B� Thu� s�n giao nhi�m v( th�c hi�n nghiên c�u v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n qu�c gia. Bên c�nh �ó, các tr ng ��i h�c và c� quan ��a ph�ng c$ng �ã th�c hi�n m�t s� nghiên c�u �ng d(ng v� nuôi tr�ng thu� s�n. các nghiên c�u t&p trung vào s�n xu�t con gi�ng th�y s�n, nâng cao công ngh� nuôi tr�ng thu� s�n, th�c �n cho nuôi tr�ng thu� s�n, và c�i ti�n công ngh� b�o qu�n các s�n ph�m thu� s�n, môi tr ng nuôi tr�ng thu� s�n, và nh�ng v�n �� c�p bách khác trong các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n. Các nhà khoa h�c Vi�t Nam chuyên v� nuôi tr�ng thu� s�n �ã nghiên c�u và hoàn thi�n quy trình s�n xu�t gi�ng nhân t�o cho nh�ng loài th�y s�n chính quan tr�ng cho xu�t kh�u. Các nghiên c�u �ng d(ng v� nuôi tr�ng thu� s�n n�c ng�t t�i Vi�t Nam bao g�m vi�c s�n xu�t gi�ng nhân t�o, �ng cá gi�ng và nuôi th�ng ph�m m�t s� loài b�n ��a t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Ngoài ra, �ã có m�t nghiên c�u v� áp d(ng l�i th� công ngh� trong s�n xu�t gi�ng và nuôi th�ng ph�m cá tra/basa. V� m�t giáo d(c và �ào t�o, theo MOFI (2005c), có 156 cán b� ��c �ào t�o và có b%ng c' nhân v� nuôi tr�ng thu� s�n n�m 2004; 1.278 cán b� �ã có trình �� trung c�p v� th�y s�n (bao g�m c� nuôi tr�ng thu� s�n); và 2.876 công nhân �ã ��c �ào t�o n�m 2004. Có 18 cán b� �ã tham gia các ch�ng trình th�c s/ ho�c ti�n s/ � nhi�u n�c khác nhau. Nhi�u cán b� ��c tham gia các khoá t&p hu�n ng"n h�n t�i Vi�t Nam và n�c ngoài. Trong vài n�m tr� l�i �ây, nuôi tr�ng thu� s�n �ã t�ng lên nhanh chóng v�i các h� th�ng nuôi khác nhau (ao, ��ng qu�ng, và l�ng) mà không theo quy ho�ch. H�n n�a, th i ti�t thay �!i ch8ng h�n nh nhi�t �� cao, th i ti�t l�nh, và h�n hán dn ��n b�nh cá t�ng lên và �nh h�ng tr� l�i �i�u ki�n môi tr ng. M�c dù, vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n và các nhà khoa h�c �ã nghiên c�u, xác ��nh và cung c�p cho nh�ng ng i qu�n lý và nhà ch� bi�n cách ��i phó v�i d�ch b�nh và ô nhi�m môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n ch8ng h�n nh thay n�c, s' d(ng hoá ch�t �� x' lý. Bên c�nh �ó, nông dân c$ng �ã ch� ��ng s' d(ng các k* thu&t tr� b�nh �� h�n ch� s� phát tri�n c�a d�ch b�nh theo nghiên c�u “kh�o sát môi tr ng và các tác nhân gây b�nh ch� y�u trên cá tra/basa và tôm càng xanh” ��c th�c hi�n v�i s� h�p tác gi�a V( khoa h�c và công ngh� và )�i h�c C�n Th� (DARD, 2006).

2.4.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n Nuôi cá tra/basa ��c �i�u ti�t b�i tác ��ng c�a th� tr ng h�n là các v�n �� v� môi tr ng, m�c dù ô nhi�m môi tr ng vn tác ��ng ��n vi�c nuôi vì chi phí s�n xu�t là cao khi ph�i s' d(ng hoá ch�t và th�c �n là cá t�p. Các y�u t� trên �ã dn t�i vi�c 1200 l�ng b� b+ hoang n�m 2006 theo Thông báo c�a U� ban nhân dân t#nh An Giang. M�t s� nông dân �ã chuy�n t� nuôi l�ng sang nuôi ao vì h� th�ng nuôi l�ng g�p ph�i v�n �� v� ch�t l�ng n�c và d�ch b�nh. Chính sách v� môi tr ng, bao g�m chính sách b�o t�n thiên nhiên và � i s�ng t� nhiên c�n ��c th�c hi�n và d�a trên �ánh giá r�i ro môi tr ng có tính ��n vi�c s' d(ng ��t ho�c v� trí nuôi và t�t c� các tác ��ng ti�m tàng ��n môi tr ng. Nh�ng d� báo chính v� các v�n �� v� môi tr ng và �� xu�t các bi�n pháp qu�n lý th� hi�n trong ma tr&n sau:

Page 164: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 158

Tác �ng Các ho�t �ng qu�n lý/các gi�i pháp

Nuôi cá tra/basa trong ao

Tác ��ng 1. Tác ��ng ��n môi tr ng ��t và n�c

Th�c thi quy ��nh v� xây d�ng ao x' lý tr�c khi x� n�c th�i ra ngoài

Xây d�ng h� th�ng c�p ch�ng nh&n t� nguy�n nh%m nâng cao trách nhi�m trong vi�c làm gi�m s� ô nhi�m n�c

T�ng c ng nuôi �a loài trong �ó có loài d�n ao

T�o s� hi�u bi�t t�i th� tr ng nh&p kh�u cá tra/basa v� vi�c s' d(ng th�c �n viên trong nuôi cá tra/basa

T�ng c ng áp d(ng BMP trong ki�m soát th�c �n th�a

T�ng c ng s' d(ng bùn cho vi�c tr�ng tr�t

N�c th�i t� ao nuôi cá tra/basa c�n ��c th�i ra h� th�ng nuôi k�t h�p v�i tr�ng lúa.

Thành l&p h� th�ng quan tr"c v� ô nhi�m môi tr ng

Tri�n khai các hình th�c tín d(ng ph(c v( cho ��u t và qu�n lý tr�i nuôi (��c bi�t là qu�n lý th�c �n)

Ch�t th�i có ngu�n g�c t� tr�i ch8ng h�n nh v+ bao th�c �n, gi�y, v+ h�p, túi nh�a, ch�t th�i c�a con ng i, d�u, n�c th�i, n�c r'a máy móc và ch�t kh' trùng c�n ��c gi� và lo�i b+ m�t cách phù h�p. C( th�, vi�c v�t rác và ��c bi�t là v+ thu�c kháng sinh c�n ��c th�c hi�n �úng cách và n�i c�t d�u riêng c�n ��c xây d�ng.

V� trí ao nuôi ��c l�a ch�n c�n li�n k� tr�c ti�p v�i sông, �� không s' d(ng n�c t� các ngu�n khác làm ngu�n n�c ��u vào.

Bùn l"ng c�n ��c vét lên và dùng �� gia c� b tr�i – tuy�t ��i không ��c b+ ra sông.

Tác ��ng 2. Tác ��ng ��n giá th� tr ng và sinh k�

Xây d�ng quy ho�ch t�t h�n �� cân ��i cung và c�u (s�n l�ng phù h�p). Thí d(, n�m 2006 có 1200 l�ng b� b+ hoang.

Làm cho nông dân hi�u bi�t v� các v�n �� th� tr ng

T�o cho khách hàng hi�u bi�t v� nuôi cá tra/basa b�n v�ng, và ng�c l�i, �òi h+i ng i nông dân nh"m t�i k- h� này c�a th� tr ng �� thu ��c giá cao h�n.

Tác ��ng 3. S' d(ng hoá ch�t (b� c�m) tác ��ng ��n môi tr ng và s�c kh+e

Xây d�ng và ph! bi�n BMP/các tiêu chu�n v� s' d(ng hoá ch�t có trách nhi�m trong nông dân

T�ng c ng ki�m soát ��i v�i các nhà cung �ng hoá ch�t

Vi�c giám sát, ghi chép vào s! sách (các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh th�c �n và thu�c tr� b�nh, t# l� ch�t, d� tr� ��u vào, hoá ��n và s� sách k� toán) ph�i ��c th�c hi�n.

Tác ��ng 4. Tác ��ng ��n ngu�n l�i t� nhiên B ao c�n cao h�n m�c n�c cao nh�t t�ng ��c ghi nh&n trong khu v�c �� ng�n cá thoát ra ngoài khi có l$.

C�n có ng i có chuyên môn v� thú y giám sát s� lan truy�n d�ch b�nh.

Không �ánh b"t cá t�p làm th�c �n cho cá � ven b và ven sông vì nh�ng ngu�n này ��c coi là �ã ��c khai thác h�t.

Page 165: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 159

L�ng và 'ng qu�ng nuôi cá tra/basa

Tác ��ng 1. Tác ��ng ��n môi tr ng n�c T�ng c ng vi�c cho �n có trách nhi�m, lo�i b+ th�c �n th�a

Quy ho�ch t�t h�n v� s� l�ng và ��a �i�m t�i u (dòng ch�y so v�i vi�c cho th�a th�c �n) trong s�c t�i c�a môi tr ng

Th�c hi�n BMP trong s' d(ng hoá ch�t có trách nhi�m

T�ng c ng cho �n b%ng th�c �n viên

Giám sát ch�t l�ng n�c c�p và/ho�c thoát v� ô-xi, pH, các thông s� v� CO và a-mô-ni-"c.

Ch�t th�i có ngu�n g�c t� tr�i ch8ng h�n nh v+ bao th�c �n, gi�y, v+ h�p, túi nh�a, ch�t th�i c�a con ng i, d�u, n�c th�i, n�c r'a máy móc và ch�t kh' trùng c�n ��c gi� và lo�i b+ m�t cách phù h�p. C( th�, vi�c v�t rác và ��c bi�t là v+ thu�c kháng sinh c�n ��c th�c hi�n �úng cách và n�i c�t d�u riêng c�n ��c xây d�ng.

Không nên �� n�c th�i t� nhà v� sinh, b�p và gi�t gi$ gây ô nhi�m n�c. T�t c� các tr�i c�n có b� t� ho�i – m�t yêu c�u trong quy ��nh c�a lu&t ��i v�i các tr�i nuôi t�i Vi�t Nam.

Tác ��ng 2. Tác ��ng ��n ng i s' d(ng ngu�n n�c khác (tàu bè �i l�i, ng dân, ng i s' d(ng n�c cho sinh ho�t)

Quy ho�ch t�t h�n (ngành ngang)

)�y m�nh vi�c nuôi ao cá tra/basa �� thay th� cho hình th�c nuôi khác

Tác ��ng 3. Tác ��ng ��n th� tr ng và sinh k�

Xây d�ng quy ho�ch chi ti�t h�n �� cân ��i cung và c�u (s�n l�ng phù h�p). Thí d(, n�m 2006 �ã có 1200 l�ng b� b+ hoang.

Làm cho nông dân hi�u bi�t v� các v�n �� th� tr ng

T�o cho khách hàng hi�u bi�t v� nuôi cá tra/basa b�n v�ng, và ng�c l�i, �òi h+i ng i nông dân nh"m t�i k- h� này c�a th� tr ng �� thu ��c giá cao h�n.

Tác ��ng 4. S' d(ng hoá ch�t (b� c�m) t�i môi tr ng và s�c kh+e

Xây d�ng và ph! bi�n BMP/các tiêu chu�n v� s' d(ng hoá ch�t có trách nhi�m trong nông dân

T�ng c ng ki�m soát ��i v�i các nhà cung �ng hoá ch�t

Vi�c giám sát, ghi chép vào s! sách (các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh th�c �n và thu�c tr� b�nh, t# l� ch�t, d� tr� ��u vào, hoá ��n và s� sách k� toán) ph�i ��c th�c hi�n.

Tác ��ng 5. Tác ��ng ��n các ngu�n l�i t� nhiên

B và l�i c�n ��c theo dõi và b�o d.ng, tránh th�ng và v..

C�n có ng i có chuyên môn v� thú y giám sát s� lan truy�n d�ch b�nh.

Không �ánh b"t cá t�p làm th�c �n cho cá � ven b và ven sông vì nh�ng ngu�n này ��c coi là �ã ��c khai thác h�t.

Page 166: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 160

2.5. Nuôi ao cá chép/cá tr+m c,

2.5.1 Tình hình nuôi cá n��c ng�t và mô t� h� th�ng T0ng quan Nuôi thu� s�n n�c ng�t có l�ch s' phát tri�n lâu dài t�i Vi�t Nam. Ngh� này �ã phát tri�n t� �ánh b"t cá t� nhiên và sau �ó d�n chuy�n sang s�n l�ng nuôi ngày càng ph! bi�n. Vào nh�ng ngày ��u, nuôi cá ch� y�u phát tri�n t�i vùng ��ng b%ng và d�c các nhánh sông, v�i cá chép là ch� y�u cung c�p th�c ph�m cho tiêu dùng trong n�c. V�i vi�c du nh&p các loài nuôi m�i ch8ng h�n nh cá rô-phi, cá trôi và cá tr"m c+, nuôi thu� s�n n�c ng�t �ang phát tri�n m�nh và tr� thành ngu�n thu nh&p �áng k� �óng góp cho n�n kinh t� qu�c dân c$ng nh ngu�n ��m �áng k� cho ng i dân Vi�t Nam (MOFI, 1996). Hi�n nay, nhi�u loài cá n�c ng�t ��c nuôi t�i Vi�t Nam. Loài nuôi ph! bi�n là cá mè, Cá tr"m c+, Cá chép, cá trôi (Rohu và Mrigal). Cá chép (Cyprinus capio L.) là loài nuôi chính truy�n th�ng. T� nh�ng n�m 1970, cá chép Hunggari và In-�ô-nê-xi-a ��c �a vào Vi�t Nam. Nhân gi�ng v�i ba dòng cá chép b�n ��a và cá chép Hunggari và In-�ô-nê-xi-a hi�n nay tr� thành loài cá có giá tr� trong nuôi thu� s�n n�c ng�t (Tu�n, P.A và B.T. Tuy�t, 2002). T�ng t� nh cá chép và cá mè, cá tr"m c+ (Ctenopharyngodon idellus) c$ng chính th�c ��c �a vào Vi�t Nam vào n�m 1958. )ây là m�t loài �n th�c v&t phù h�p v�i �i�u ki�n c�a ng i nông dân nên �ã ��c th� �� nuôi m�t cách nhanh chóng và ph! bi�n t�i Vi�t Nam. Cá mè (Hypophthalmichthys molitrix) c$ng là loài ph! bi�n t�i mi�n B"c Vi�t Nam. Vi�n nghiên c�u �ã chính th�c �a loài này vào Vi�t Nam l�n ��u tiên vào n�m 1964 là Vi�n Nuôi tr�ng thu� s�n 1 (Tu�n, P.A và B.T. Tuy�t, 2002). Ngoài ra, cá trôi 4n bao g�m rohu (Labeo rohita) và mrigal (Cirrhina mrigala) ��c H�i ��ng Sông C'u Long �a vào Vi�t Nam vào ��u nh�ng n�m 1980 (Hà, 1999). Bên c�nh nh�ng loài này, cá n�c ng�t ch8ng h�n nh Tra và Basa là nh�ng loài ph! bi�n nuôi t�i ��ng b%ng sông C'u Long và tr� thành s�n ph�m cá n�c ng�t ch� y�u cho xu�t kh�u. Cá rô-phi c$ng ��c coi là loài nuôi có tri�n v�ng v�i quy mô nuôi và xu�t kh�u l�n. Bên c�nh �ó, nhi�u loài b�n ��a khác c$ng ��c nuôi. )�c bi�t, nh s� phát tri�n c�a công ngh� gi�ng và nuôi, h�u h�t các loài nuôi hi�n nay ��u ��c sinh s�n nhân t�o �� cung c�p cá gi�ng cho ng i nuôi. Tuy nhiên, nuôi thu� s�n n�c ng�t ch� y�u cho tiêu th( trong n�c và �ây ��c coi là m�t l�a ch�n t�t � góc �� an toàn th�c ph�m và gi�m �ói nghèo. Tuy nhiên, h�u h�t cá chép n�c ng�t ��c nuôi �� cung c�p cho th� tr ng có yêu c�u th�p t�i ��a ph�ng và trong n�c. N�m 2004, t!ng di�n tích nuôi thu� s�n n�c ng�t c�a Vi�t Nam là 335.760 hecta, cao h�n 2,7% so v�i n�m 2003 (MOFI, 2005c). T!ng s�n l�ng nuôi n�c ng�t là kho�ng 639.700 t�n, trong �ó có 300.000 t�n cá tra/basa và 20.000 t�n cá rô-phi. S�n l�ng nuôi cá n�c ng�t c�a c� n�c ��c trình bày trong b�ng d�i:

Page 167: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 161

B�ng 65. S�n l�ng và di�n tích nuôi cá n�c ng�t t� 2000-2005 (MOFI, 2002; 2004a và 2005c)

N'm S�n l��ng Di�n tích

2000 388.110 310.000

2001 429.100 408.700

2002 450.000 425.000

2003 589.091 327.092

2004 639.700 335.760

2005 k� ho�ch 850.000 370.000

Di�n tích chuy�n �!i t� ��t có n�ng su�t th�p sang nuôi tr�ng thu� s�n là kho�ng 55.300ha vào n�m 2004 cao h�n n�m 2003 là 7,8 % (MOFI, 2005c). Có 500 tr�i gi�ng cá n�c ng�t s�n xu�t ��c15 t� cá b�t vào n�m 2004, trong �ó 3 t� là cá tra/basa. Bên c�nh �ó, s�n xu�t gi�ng nh�ng loài n�c ng�t khác ch8ng h�n nh tôm càng xanh n�c ng�t và cá rô-phi c$ng �ang m� r�ng nhanh chóng. N�m 2002 ch# có 35 tri�u con gi�ng cá rô-phi ��n tính ��c s�n xu�t nhng ��n n�m 2004 con s� này là 180 tri�u cá gi�ng. Các quy ho�ch phát tri(n Các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n hi�n nay �óng m�t vai trò quan tr�ng trong phát tri�n kinh t� t�i Vi�t Nam. Nó t�o vi�c làm, thu nh&p cho nông dân nuôi cá và góp ph�n vào xoá �ói gi�m nghèo. Vì v&y, Chính ph� Vi�t Nam chú tr�ng nhi�u h�n vào khuy�n khích phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n. M�t s� các chính sách và ch�ng trình �ã ��c ban hành nh%m t�o �i�u ki�n môi tr ng thu&n l�i cho nuôi tr�ng thu� s�n. D�i �ây là m�t s� các ch�ng trình và chính sách:

• Quy�t ��nh s� 224/199/QD-TTg c�a Th� t�ng Chính ph� ngày 8/12/1999 phê duy�t ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n

• Quy�t ��nh s� 103/2000/QD-TTg ngày 25/08/2000 v� các chính sách tài chính và tín d(ng khuy�n khích phát tri�n gi�ng cho nuôi tr�ng th�y s�n

• Quy�t ��nh 03/2000/NQ-CP ngày 2/2/2000 c�a Chính ph� v� các chính sách, bao g�m các chính sách v� tài chính và tín d(ng cho kinh t� trang tr�i

• Ngh� ��nh s� 15/CP ngày 19/3/1996 khuy�n khích vi�c qu�n lý, s�n xu�t và mua bán th�c �n gia súc t�i Vi�t Nam. Ngoài ra, Ngh� ��nh s� 2/1998/TT-BTS c�a B� Tài Chính ngày 14/3/1998 h�ng dn th�c hi�n Ngh� ��nh s� 15/CP.

• Quy�t ��nh s� 112/2004/QD/TTg c�a Chính ph� phê ch�ng trình phát tri�n s�n xu�t gi�ng ��n n�m 2010

Bên c�nh các chính sách c�a chính ph� nói trên, các t#nh �ã ban hành các chính sách chi ti�t nh%m khuy�n khích s� phát tri�n c�a các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n và các ho�t ��ng d�ch v(. MOFI (2004b) cho bi�t các t#nh và thành ph� �ã ban hành t!ng c�ng 265 v�n b�n vào n�m 2004 bao g�m các ngh� ��nh, h�ng dn phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n. Các ngh� ��nh và h�ng dn này �� c&p ��n vi�c s' d(ng ��t, ��u t, các chính sách h tr� v� tài chính và r�i ro.

Page 168: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 162

V/ trí nuôi và các quy ho�ch phát tri(n Vùng nuôi cá n�c ng�t ch� y�u là )�ng b%ng sông C'u Long. V�i di�n tích nuôi chi�m t�i 37% t!ng di�n tích nuôi cá n�c ng�t, s�n l�ng c�a vùng này chi�m t�i 62,9% t!ng s�n l�ng cá c�a c� n�c. S�n l�ng cá cao nh�t là t#nh An Giang v�i 151.391 t�n n�m 2004. C�n Th� và )�ng Tháp ��ng th� hai và th� ba v�i s�n l�ng l�n l�t là 80.000 t�n và 72.500 t�n. Cá tra/basa là loài nuôi chi�m u th� t�i nh�ng khu v�c này. N�ng su�t c�a 2 loài nuôi này có th� ��t 300.000 t�n/hecta/chu k0 nuôi. Bên c�nh ��ng b%ng sông C'u Long, )�ng b%ng sông H�ng c$ng là n�i nuôi n�c ng�t l�n v�i t!ng s�n l�ng cá là 141.076 t�n. S�n l�ng cá theo vùng ��c trình bày trong b�ng d�i:

B�ng 66 S�n l�ng cá theo vùng vào n�m 2004 (MOFI 2005c)

Mi!n/T2nh ��n v/ 2004 Cao h�n

2003 Các t2nh nuôi ch� y�u

MI:N B>C (vùng núi) T�n 37.557 18,1 Phú Th� )�ng b%ng sông H�ng T�n 141.076 13,5 B>C TRUNG B? T�n 34.634 26,6 NAM TRUNG B? T�n 9.500 28,5 Tây Nguyên T�n 8.991 32,2 )"c L"c )ông Nam b� T�n 41.789 17,2 )�ng b%ng sông C'u Long t�n 464.148 - An Giang

Thi�t k� h� th ng nuôi và ho�t �ng s�n xu3t Có nhi�u h� th�ng nuôi cá n�c ng�t �ang t�n t�i � mi�n B"c Vi�t Nam. Trong �ó 6 hình th�c nuôi thu� s�n n�c ng�t ph! bi�n bao g�m nuôi ao h� gia �ình, h� th�ng nuôi cá lúa, VAC, các khu v�c nuôi chuyên môn hóa, nuôi cá h� ch�a và nuôi trong ao n�c th�i nuôi tr�ng thu� s�n. Tuy nhiên, các h� th�ng nuôi trên không có s� khác bi�t rõ r�t trong m�t s� tr ng h�p nh � nh�ng n�i có th�y c�m nuôi cùng v�i cá, chu�ng nuôi gia súc và nuôi cá và VAC. Thi�t k� h� th ng nuôi H� th�ng nuôi cá lúa Cá-lúa ��c xem là hình th�c nuôi ch� y�u t�i vùng ��ng b%ng các t#nh ven bi�n. Ph�n l�n th i gian trong n�m, ru�ng lúa ng&p trong n�c và ��c chuy�n thành hình th�c canh tác cá-lúa ho�c ao cá. Di�n tích nuôi là t�ng ��i l�n; di�n tích t�i thi�u là kho�ng 1000m2. Mô hình cá - lúa bao g�m ba mô hình là nuôi k�t h�p (cá và lúa), nuôi luân canh (m�t v( cá và m�t v( lúa) và v( th� ba (hai v( lúa và m�t v( cá). Hình th�c sau cùng ��c áp d(ng t�i t#nh Ngh� An. sau khi thu ho�ch v( lúa hè-thu, �� sâu c�a n�c trong ru�ng lúa tr$ng ��c dâng cao do ngu�n n�c ma ho�c h� th�ng th�y l�i cung c�p và sau �ó cá ��c th� vào. Th i gian nuôi th ng kéo dài trong 4 tháng, t� tháng 9 n�m nay ��n tháng 1 n�m ti�p theo. Trong th i gian �ó, cá không ��c b! sung th�c �n, ngo�i tr� m�t s� nông dân th� cá tr"m c+. Loài nuôi ch� y�u trong mô hình này là Cá chép (Cyprinus carpio) chi�m t�i 50-60 %; nh�ng loài khác là Cá tr"m c+, cá trôi (Rohu, Mrigal) và cá rô-phi. Trong v( th� ba, t� l� cá tr"m c+ và cá chép là g�n t�ng ��ng, kho�ng 40%. Trong hình th�c nuôi tôm-lúa, tôm càng xanh là loài nuôi chính. Tôm càng xanh không c�n ph�i cho �n trong su�t th i gian nuôi.

Page 169: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 163

M&t �� th� cá trong ru�ng lúa là khá th�p, kho�ng 120 con/500m2 trong nuôi k�t h�p, 150-180 con/500m2 trong nuôi luân canh và 40-60 con/500m2 trong v( th� ba. Kích c. cá th� thay �!i tu0 theo t�ng mô hình nhng th ng là c. t�ng ��i l�n �� có th� thu ho�ch ��c cá sau m�t th i gian nuôi ng"n. T�i Ngh� An, kích c. cá th� là kho�ng 50-100 gam/con trong nuôi luân canh và k�t h�p và 125-200 gam/con trong v( th� ba. )� có ��c cá v�i kích c. phù h�p, nông dân �ng cá gi�ng trong các ao ��t nh+ tr�c khi th� chúng vào ru�ng lúa.

Nuôi ao � quy mô h� gia �ình

Kích th�c ao c�a h� gia �ình là t�ng ��i nh+, th ng trong kho�ng t� 200 ��n 500 m2. )� sâu trung bình c�a n�c hi�m khi v�t quá 1 mét, th&m chí t�i m�t s� khu v�c ven bi�n và cao nguyên, �áy ao cá có th� ��c ph�i khô trong mùa hè. M&t �� th� cá là t�ng ��i th�p, trung bình kho�ng t� 0,5 ��n 1,5 con/m2. Nông dân th ng th� nhi�u loài khác nhau vào các ao trong �ó loài truy�n th�ng nh cá chép, cá tr"m c+ và cá mè, cá trôi (Rohu, Mrigal) là r�t ph! bi�n. M&t �� th� cá không ��c xác ��nh m�t cách chính xác vì nông dân d�a vào kinh nghi�m cá nhân. Th i gian th� gi�ng là ��u n�m và th ng b"t ��u t� tháng 4 (d�ng l�ch) nhng thu ho�ch th ng di�n ra quanh n�m. T�t c� các loài không ��c th� cùng m�t lúc. Vi�c th� cá ph( thu�c vào mùa cho cá �1; ngu�n cá gi�ng, d�ch v( và nhu c�u c�a nông dân. Cá chép th ng ��c th� vào ao tr�c, sau �ó ��n cá tr"m c+ và cá rô-phi. N�ng su�t cá trung bình c�a nuôi ao cá là kho�ng 1,5 t�n/hecta và thay �!i theo t�ng vùng.

H� th�ng VAC

Nuôi cá k�t h�p ��c g�i là VAC (V-V n, A-ao và C-Chu�ng) r�t ph! bi�n t�i mi�n B"c và mi�n Trung. Các ao trong h� th�ng VAC th ng ��c ��t ngay t�i h� nuôi ho�c ��c xây d�ng trong các tr�i nuôi m�i. Chu�ng l�n th ng ��c xây t�i b ao và m�t ph�n n�c ti�u, phân l�n ho�c ch�t th�i khác có th� ��c th�i tr�c ti�p vào ao cá. M i chu�ng có ít nh�t 5-6 con l�n vì v&y l�ng ch�t th�i �! vào ao r�t d�i dào. L�n th ng ��c cho �n rau và th�c �n công nghi�p c�a m�t s� công ty s�n xu�t th�c �n. V�t th ng ��c nuôi trong ao ho�c trong m�t ph�n ao ng�n cách b�i l�p rào v�t. H� qu� là, t�t c� phân v�t và các ch�t th�i khác ch8ng h�n nh th�c �n th�a ��c x� toàn b� vào ao.

Hình 38 Chu�ng l�n trên b ao

Hinh 39 Chu�ng l�n trên b ao nhìn t� phía sau.. Phân không qua x' lý ��c th�i tr�c ti�p vào ao.

Page 170: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 164

N��c th�i nuôi tr�ng thu s�n

Hình th�c nuôi này ph! bi�n � vùng ven �ô c�a nh�ng thành ph� l�n ch8ng h�n nh Nam )�nh và Hà N�i. Các ao cá th ng nh&n n�c th�i x� t� nông nghi�p, công nghi�p và sinh ho�t c�a con ng i trong thành ph�. N�c th�i ch�a m�t l�ng l�n các ch�t h�u c� nh Ni-t� và ph�t-pho phù h�p cho s� t�ng tr�ng c�a các loài th�y s�n. Vì v&y, loài nuôi th ng là loài �n t�p và nhu c�u oxy th�p ch8ng h�n nh Cá chép (Cyprinus carpio), cá rô-phi (Oreochromis niloticus), cá trôi (Mrigal (Cirrhinus mrigala) và Rohu (Labeo rohita)), cá mè (Hypophthalmichthys molitrix) và cá chép (Aristichthys nobilis). N�ng su�t c�a mô hình nuôi cá t�i Thanh Trì-Hà N�i ��c trình bày trong B�ng d�i �ây:

Hình 40 N�c th�i c�a các ao nuôi tr�ng thu� s�n � Nam )�nh (6nh: Mai V�n Tài, 2004)

B�ng 67 N�ng su�t c�a các hình th�c nuôi cá � huy�n Thanh Trì-thành ph� Hà N�i trong th i k0 2000-2002 (Trung tâm khuy�n nông Hà N�i, 2003)

H� th ng nuôi N'm 2000 N'm 2001 N'm 2002

Ao h� gia �ình 4,0 4,5 5,0

H�/��m 3,0 3,5 4,0

Lúa-cá 1,6 1,7 1,8

N�c th�i h� ch�a/��m 4,0 5,5 7,5

Trung bình 3,3 3,6 4,2

Nuôi thâm canh V� m�t nuôi ��c canh trong nuôi cá n�c ng�t, cá rô-phi ��n tính là loài nuôi chính � h�u h�t các vùng � mi�n B"c Vi�t Nam. H�u h�t các mô hình nuôi thâm canh cá rô-phi, m&t �� th� kho�ng t� 3-5 con/m2. Cá ��c cho �n b%ng th�c �n công nghi�p, th�c �n t� ch� ch8ng h�n nh th�c �n khô và �t. Th i gian nuôi là kho�ng t� 3-5 tháng và n�ng su�t kho�ng t� 8-15 t�n/hecta, ph( thu�c vào ��u t c�a nông dân và m&t �� th�.

Page 171: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 165

Ho�t �ng s�n xu3t S5 d�ng ��t Do nuôi thu� s�n n�c ng�t t�i mi�n B"c và mi�n Trung có m�c thâm canh th�p, vì v&y h�u h�t tr�i nuôi cá không có ao x' lý n�c vào và ra. Di�n tích nuôi chi�m trên 98% t!ng di�n tích tr�i. Vi�c s' d(ng ��t c�a tr�i nuôi ��c trình bày trong b�ng d�i �ây:

B�ng 68 S' d(ng ��t ph! bi�n cho nuôi thu� s�n n�c ng�t

S6 D7NG !8T M1I HECTA Ao h�

gia ình H� th ng

nuôi cá lúa H� ch�a Nuôi thâm

canh VAC

T!ng di�n tích tr�i 100% 100% 100% 100% 100% Di�n tích nuôi (b� m�t n�c)

98,6-98,8%

98,7% 89,8% 98,7% 98,5%

Di�n tích l"ng bùn (b� m�t ��t)

1,2-1,4%

1,3% 1,2 1,3% 1,3%

Di�n tích dành cho các m(c �ích khác

0% 0% 0% 0% 0,2%

B�ng 69 Các y�u t� ��u vào chính cho nuôi cá.

H�n n�a, m&t �� th� cá là t�ng ��i th�p, trung bình kho�ng 0,1 to 2,0 con/m2 ngo�i tr� cho nuôi thâm canh cá rô-phi. Do không có hoá ch�t, thu�c thú y, d�u và chi phí cho th�c �n, vì v&y chi phí v&n hành ch� y�u là cho gi�ng và b�o v� (xem B�ng d�i �ây):

B�ng 70 )�u ra chính cho nuôi n�c ng�t

CÁC Y9U T* !0U VÀO M1I HECTA

��n v/ Ao h� gia ình H� th ng nuôi cá

lúa

H� ch�a Nuôi thâm canh

VAC

S�n l�ng cá t�n/hecta/n�m 1,5-1,8 0,3-0,5 <0,1 10-12 >3,0 Kích c. thu ho�ch �i�n hình

kg/kg 0,6-2,0 0,5-1,2 0,2-3,0 0,3-0,5 0,8-2,0

Giá ��u b *000 ��ng/kg 10-15 12-13 10-35 13-15 12-14

CÁC Y9U T* !0U VÀO M1I HECTA

��n v/ Ao h� gia ình

H� th ng nuôi cá lúa

H� ch�a

Nuôi thâm canh

VAC

Cá gi�ng con/m2 0,5-1,5 <0,5 <0,5 3-5 2,0-2,5

Th�c �n Kg/hecta/n�m 0 0 0 15000 0 B�o qu�n *'000

��ng/hecta/n�m

Lao ��ng (m i hecta nuôi trên b� m�t n�c)

Ng i/hecta/n�m

1 1 1-2 1-2

Chi phí nhân công *'000 ��ng/hecta/n�m

Page 172: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 166

��u vào chính - s7 d)ng n��c Các ngu�n n�c cho các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n là khác nhau tu0 theo vùng và theo hình th�c nuôi và ch� y�u ��c cung c�p t� các con sông thông qua h� th�ng kênh t�i. H� th�ng này k�t n�i v�i ru�ng lúa, các khu dân c, bãi c+, các khu công nghi�p. N�c có nhi�u vào mùa ma (t� tháng 3 ��n tháng 9) và �ôi khi có l$ � các t#nh. H�n n�a, n�c ma và n�c �! vào t� h� ho�c th�i ra t� nh�ng ng i s' d(ng n�c khác là ngu�n n�c cho các ao tù � các khu dân c. N�c th�i t� thành ph� c$ng ��c s' d(ng cho các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n � khu v�c �ô th� c�a các thành ph� ch8ng h�n nh Hà N�i và Nam )�nh. Ho�t ��ng nuôi cá n�c ng�t ít khi thay n�c trong su�t th i gian nuôi. M i khi cá ��c thu ho�ch, n�c th�i ch�y tr�c ti�p ra khu v�c xung quanh ch8ng h�n nh kênh, h� th�ng t�i n�c ho�c các ao khác mà không qua x' lý. Tuy nhiên, thông tin v� ch�ng trình giám sát ch�t l�ng n�c nuôi thu� s�n n�c ng�t r�t h�n ch�. Nh�ng ch�ng trình này chú tr�ng ch� y�u ��n nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n, ��c bi�t nuôi tôm, vì kh� n�ng r�i ro nhi�m ��c cao. Hi�n t�i h� th�ng c�p n�c ��c xây d�ng nh%m ph(c v( ho�t ��ng nông nghi�p, vì v&y nhu c�u v� n�c cho các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n không ��c chú tr�ng nhi�u. K�t qu�, mâu thun gi�a nông dân nuôi cá và nông dân làm nông nghi�p trong vi�c chia s1 ngu�n n�c �ôi khi di�n ra. Trong mùa khô, n�c s' d(ng �� t�i cho ru�ng lúa sau khi c�y, vì v&y t�i m�t s� các ao m�c n�c r�t c�n, khi�n nông dân ph�i bán cá tr�c khi ��n th i k0 thu ho�ch. H�n n�a, ngu�n n�c có th� ch�a d l�ng các ch�t ��c, kim lo�i n�ng ho�c l�ng ch�t h�u c� t� các ho�t ��ng nông nghi�p và công nghi�p. Steinbronn và ��ng nghip (2005) �ã cho th�y các tác ��ng tiêu c�c c�a vi�c s' d(ng các lo�i thu�c di�t côn trùng, d l�ng hoá ch�t trong các ho�t ��ng nông nghi�p ��n cá trong ao, ��c bi�t là Cá-lúa ho�c các ao nh&n n�c th�i t� ru�ng lúa. Ông ch# ra r%ng các lo�i thu�c di�t côn trùng có th� �i vào các ao theo dòng ch�y c�a n�c và thông qua th�m th�u c$ng nh nhi�m vào trong c+ và bèo, là nh�ng lo�i th�c v&t ��c thu t� ru�ng lúa và th ng xuyên ��c s' d(ng làm th�c �n cho cá. H�n n�a, n�c th�i t� các ho�t ��ng công nghi�p, �ô th� ��c x� ra sông và các kênh mà không qua x' lý có th� tác ��ng tiêu c�c ��n s�c kho1 c�a cá. ��u vào chính - cung c3p gi ng Cá n�c ng�t b� m3 ngày nay b"t ngu�n t� cá nuôi trong ao. M i tr�i gi�ng có ch�ng trình l�a ch�n cá b� m3 riêng c�a mình �� duy trì ch�t l�ng và s� l�ng gi�ng. H�n n�a, các vi�n nghiên c�u nuôi tr�ng thu� s�n �ang ti�n hành ch�ng trình l�a ch�n cá �� c�i thi�n và b�o t�n ngu�n gen c�a cá. Hi�n t�i RIA1�ang ti�n hành nh�ng ch�ng trình ch�n gi�ng cho hai loài chính là cá chép và cá rô-phi. M�t khác, MOFI c$ng �ang c�p v�n cho ch�ng trình gìn gi� và b�o qu�n ngu�n gen c�a cá. K�t qu� c�a các ch�ng trình nghiên c�u này có th� ��c ph! bi�n thông qua các kênh khuy�n ng ho�c chuy�n giao cho các tr�i cá gi�ng. Các tr�i cá gi�ng ch� y�u n%m � nh�ng vùng ��t th�p n�i có ngu�n n�c c�p t� nhiên cho ao qua kênh n�c, các nhánh sông và h� th�ng c�p n�c. Các tr�i gi�ng th ng bao g�m ao ch�a, ao cá b� m3, các ao nuôi th�ng ph�m và ao �ng cá gi�ng cùng h� th�ng kênh cung c�p n�c cho các ho�t ��ng nuôi. H�n n�a, các tr�i gi�ng s�n xu�t cá b�t cá th ng có h� th�ng �ng �u trùng. Các tr�i gi�ng th ng ��c xây g�n kênh n�c không ch# �� gi�m chi phí b�m n�c mà còn �� cung c�p gi�ng v�i ch�t l�ng cao cho nh�ng khu v�c nuôi cá chính. S� li�u ch# ra r%ng có 60% các tr�i cá gi�ng t�i t#nh Ngh� An ��c thành l&p d�c các nhánh sông Lam và nh�ng khu v�c nuôi cá chính ch8ng h�n nh các huy�n Qu0nh Lu, Di�n Châu ho�c Nam )àn. K�t qu� là, cá gi�ng có th� �áp �ng nhu c�u c�a nông dân, giá gi�m và ch�t l�ng gi�ng ��m b�o vì không ph�i v&n chuy�n t� xa v�. Giá cá gi�ng khác nhau tu0 theo th i gian và kích c. cá. Theo �c tính, cá giá gi�ng trong khi b"t ��u vào v( th� cao h�n so v�i th i gian sau �ó. Ngoài ra, cá có kích c. l�n h�n có giá cao h�n. Tuy nhiên, giá cá gi�ng �ang gi�m nh3 trong nh�ng n�m g�n �ây (xem B�ng d�i �ây).

Page 173: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 167

B�ng 71 Giá cá gi�ng m�t s� loài cá n�c ng�t chính t�i Ngh� An trong nh�ng n�m g�n �ây Kích c? cá 2000 2002 2003 2004 2005 2006 Cá chép 40-100 con/kg 45.000 42.000 35.000 30.000 28.000 25.000 Cá tr"m c+ 60-100 con/kg 45.000 40.000 30.000 28.000 26.000 25.000 Cá trôi 4n )� và cá mè

150-250 con/kg 35.000 32.000 30.000 25.000 23.000 20.000

Cá rô-phi 240-270con/kg 60.000 60.000 55.000 52.000 50.000 50.000 ��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Vi�c nuôi cá n�c ng�t t�i mi�n B"c và mi�n Trung Vi�t Nam hi�m khi b! sung th�c �n vào ao nuôi ngo�i tr� ��i v�i nuôi thâm canh cá rô-phi. Trong h� th�ng nuôi VAC, chu�ng l�n ho�c khu rào nuôi v�t th ng ��c xây trên b ao nên ch�t th�i c�a chúng ��c r'a trôi vào các ao cá. Các chu�ng này cung c�p ngu�n ch�t h�u c� d�i dào cho ao cá. Bên c�nh �ó, rau, bã bia và các s�n ph�m nông nghi�p nh g�o v., ngô, khoai tây, và ch�t th�i t� các lò m! c$ng ��c s' d(ng làm th�c �n cho cá nuôi. Chu�i, lá s"n, c+ ho�c rau ��c b! sung cho ao cá không ch# làm th�c �n cho cá tr"m c+ mà còn làm phân xanh cung c�p cho các loài cá khác. Vi�c s' d(ng phân h�u c� cha qua x' lý c�a l�n, bò, trâu và ng i c$ng r�t ph! bi�n. Nh�ng lo�i phân này ��c r"c vào ao. Kh�i l�ng s' d(ng r�t khó xác ��nh vì nông dân th ng d�a theo kinh nghi�m c�a h�. Có nhi�u lo�i th�c �n ch8ng h�n nh th�c �n công nghi�p, th�c �n t� ch� (th�c �n khô và �t) �ang ��c s' d(ng làm th�c �n trong nuôi thâm canh cá rô-phi. Các lo�i th�c �n này có hàm l�ng ��m và giá c� khác nhau. 7�c tính có trên 10 công ty �ang s�n xu�t th�c �n cá rô-phi, �i�n hình là Conco, Cargill, Concord, Globest, Con nai vàng, Halan và Lái Thiêu. Th�c �n công nghi�p giá hi�n nay là 5.300; 5.800 và 6.500 ��ng/kg v�i hàm l�ng ��m l�n l�t là 18, 20 và 25 %. Thông tin v� FCR trong th�c �n công nghi�p không nhi�u. T# l� FCR có th� thay �!i t� 1,5-1,7. Giá th�c �n có xu h�ng khá !n ��nh trong nh�ng n�m g�n �ây Th�c �n khô và �t ��c làm t�i tr�i cá rô-phi �� nh%m gi�m chi phí v&n hành. Cá th ng ��c cho �n các lo�i th�c �n này 2 ��n 3 tháng tr�c khi thu ho�ch cá. Giá bi�n �!i t� 3.800-4.500 ��ng/kg. B�t cá xu�t x� t� các ngu�n khác nhau nh nh&p kh�u t� Indonesia, Malaysia và Peru ho�c mua t� các c�ng cá trong n�c và mua qua trung gian mua bán. Vì v&y ngu�n b�t cá thay �!i tu0 t�ng lúc, thí d( vào mùa �ông h�u h�t b�t cá ��c nh&p kh�u. Các y�u t �u vào khác/s7 d)ng ngu�n l�c Các ��u vào khác ��c s' d(ng trong nuôi cá là vôi b�t, phân và thu�c thú y. Thu�c thú y và hoá ch�t có th� s' d(ng �� �i�u tr� b�nh cá ho�c x' lý ô nhi�m môi tr ng. R�i ro Nuôi cá n�c ng�t có ít r�i ro vì ho�t ��ng nuôi này có ��u vào và m&t �� nuôi th�p so v�i các m�t hàng khác ch8ng h�n nh nuôi bi�n ho�c nuôi tôm. S�n l�ng khá !n ��nh và có th� góp ph�n vào vi�c xoá �ói gi�m nghèo. Qu�n lý s�c kho@ và d/ch b�nh Nuôi n�c ng�t th ng là nuôi �a loài v�i ��u vào th�p và th�c �n cung c�p cho ao cá h�n ch� c$ng nh m&t �� th� th�p. Vì v&y, d�ch b�nh hi�m khi di�n ra. B�nh nghiêm tr�ng nh�t c�a loài cá n�c ng�t là b�nh ��m �+. B�nh này gây ch�t hàng lo�t cho cá tr"m c+ ��c bi�t trong ao có m&t �� cá cao ho�c/và nhi�t �� th�p. Các m�m b�nh khác là vi khu�n và n�m gây b�nh trên cá mè, cá mè

Page 174: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 168

hoa và Tra/basa. Các vi�n nghiên c�u �ã th�c hi�n m�t s� các nghiên c�u v� chi�n l�c qu�n lý s�c kho1 và d�ch b�nh trong nuôi cá. M�t khác, ph�ng pháp s' d(ng vác-xin �ang ��c nghiên c�u cho các loài ch8ng h�n nh cá tr"m c+ và cá chép. An toàn th�c ph5m Do l�i nhu&n t� ph�n l�n các lo�i cá n�c ng�t là khá th�p, nông dân không ��c vay ho�c ��u t ti�n �� mua nhi�u hoá ch�t ho�c kháng sinh �� s' d(ng trong các ao. )ây là m�t thu&n l�i xét v� m�t an toàn th�c ph�m do không có d l�ng hoá ch�t. H�u h�t cá n�c ng�t ��c tiêu th( t�i th� tr ng ��a ph�ng và th ng không không qua ch� bi�n mà bán tr�c ti�p ra th� tr ng tiêu th(. N�u cá n�c ng�t không ��c n�u chín k* ho�c �ông l�nh sau thu ho�ch thì s- có r�i ro v� lây lan các ký sinh trùng trên cá (truy�n t� cá sang ng i). Nguy c� này ��c bi�t nghiêm tr�ng t�i các khu v�c �n cá s�ng ho�c cá không n�u chín k*. M�t thí d( là t#nh Nam )�nh, mi�n B"c Vi�t Nam. T�i Nam )�nh h�n 25% nam gi�i tr�ng thành nhi�m 1 ho�c nhi�u ký sinh trùng trên cá. T�i các t#nh không có thói quen �n cá n�c ng�t s�ng, t� l� nhi�m th�p h�n nhi�u (d�i 1%) N�c th�i dùng cho nuôi tr�ng thu� s�n là m�t nguy c� khác v� an toàn th�c ph�m. Ng i ta cho r%ng cá ��c nuôi trong n�c th�i có th� ch�a kim lo�i n�ng, kháng sinh và các ch�t ��c khác. Có tài li�u cho th�y nông dân làm vi�c t�i các vùng ven �ô nh&n n�c th�i t� �ô th� g�p ph�i nhi�u v�n �� v� da li�u và nhi�m trùng h�n nh�ng ng i bình th ng khác. Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Nuôi ao n�c ng�t là m�t trong các ph�ng pháp nuôi tr�ng thu� s�n truy�n th�ng c�a Vi�t Nam. Cá n�c ng�t là m�t trong s� các loài ��c nuôi trong các ao nh+. Ph�n l�n các loài cá có th� ��c sinh s�n nhân t�o. N�ng su�t trung bình c�a nuôi cá n�c ng�t kho�ng 3 t�n/hecta. Loài nuôi ph! bi�n nh�t là cá chép, cá tr"m c+, cá rô-phi, cá trôi 4n, cá mè và cá mè hoa. Ph�n l�n loài cá n�c ng�t tr� cá tra và basa ��c tiêu th( trong n�c d�i hình th�c t�i s�ng, cá cha qua ch� bi�n ngo�i tr� cá rô-phi hi�n nay (t� 2002) �ã ��c nuôi ph(c v( cho xu�t kh�u. Tuy nhiên, s�n l�ng c�a nh�ng loài này n�m 2004 ch# có 20.000-30.000 t�n. T!ng giá tr� xu�t kh�u là 120.000 USD d�i d�ng phi-lê �ông l�nh (trong khi giá tr� xu�t kh�u c�a Trung Qu�c là trên USD 85 tri�u). Cá rô-phi ��c xem là m�t trong các m�t hàng xu�t kh�u ch� ch�t c�a Vi�t Nam trong th i gian t�i. Tuy nhiên, hi�n t�i kích c. c�a cá rô-phi vn nh+ h�n yêu c�u cho xu�t kh�u. M(c tiêu c�a ngành thu� s�n trong t�ng lai g�n là t�ng s�n l�ng cá rô-phi lên ��n 120.000 - 150.000 t�n, trong �ó 2/3 s- ��c xu�t kh�u. Theo k� ho�ch ��n n�m 2010, Vi�t Nam có th� s�n xu�t 200.000 t�n cá rô-phi th�ng ph�m, trong �ó 50% s- ��c xu�t kh�u (MOFI, 2006c). Giá cá tr"m n�c ng�t và cá rô-phi nhìn chung là khá !n ��nh, th&m chí t�ng chút ít ngo�i tr� cá mè và cá mè hoa và ��c d� �oán s- cao h�n do nhu c�u thay th� th�t gia súc và gia c�m vì d�ch cúm gia c�m và d�ch l� m�m long móng. B�ng 72 Giá cá chép (2003-2006) ��n v�: 1000 ��ng (Khôi, RIA1 2006)

N'm C? 2003 2004 2005 2006

<1.0 kg 11-12 11-12,0 12,0 12-12.5 1-2 kg 12-13,5 13-14 14,0-14,5 14,0-15,0 >2 kg 14-15 15,0 15,0-15,5 16,0-18,0

Giá c�a cá trôi (th ng v�i 2 kích c. xu�t bán: <1.0 kg ho�c >1.0 kg) th ng th�p h�n cá chép t� 1000-2000 ��ng v�i cùng kích c..

Page 175: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 169

B�ng 73 Giá cá rô-phi (2003-2006) )�n v�: 1000 ��ng (Khôi, RIA1 2006)

N'm C? 2003 2004 2005 2006

<0.3 kg 10-11 10-11 10,0-11,0 10-12 0.3-0.4 kg 11-12,0 12,5-13,0 12,0-13,0 13-14

>0.5 kg 14,0 14,0-15,0 15,0-15,5 16,0-16,5

B�ng 74 Giá cá tr"m c+ (2003-2006) )�n v�: 1000 ��ng (Khôi, RIA1 2006)

N'm C? 2003 2004 2005 2006

<1.0 kg 11-12 13-13,4 13-15 13-14 1-2 kg 14-15 15-16 15-17 16-18 2-3 kg 18-20 20-22 25-30 20-25

Loài khác ít ph! bi�n h�n nh cá mè và cá mè hoa ��c bán v�i giá 7.000-8.000 ��ng/kg (��i v�i kích c. <1,0 kg) và 11.000-12.000 ��ng (��i v�i kích c. >1 kg). Nh �ã �� c&p � trên, ��c �i�m c�a th� tr ng ��i v�i m�t hàng này là tiêu th( trong n�c d�i d�ng t�i s�ng, các nhà ch� bi�n không tham gia vào chu i th� tr ng các s�n ph�m cá n�c ng�t t�i khu v�c mi�n B"c và mi�n Trung Vi�t Nam. Có hai lo�i chu i: (1) Nông dân < ng i tiêu dùng (th� tr ng ��a ph�ng, s� l�ng không nhi�u) và, (2) Nông dân < trung gian mua bán (ng i thu mua) <ng i bán (th� tr ng) < ng i tiêu dùng ho�c Nông dân < ng i bán (th� tr ng) < ng i tiêu dùng. Trong chu i th� tr ng, cá chép, cá tr"m c+ và cá rô-phi, giá ��u b th�p h�n so v�i giá bán � các thành ph�/th� tr�n và cao nguyên t� 3000-5000 ��ng/kg. V�i cá trôi và các loài khác, s� khác nhau là kho�ng ��ng 2.000-3.000/kg (Ngh� An). T�i nh�ng khu v�c nuôi cá chính, s� khác bi�t v� giá là 2000-2500 ��ng/kg. V! kinh t� và xã h�i )� co giãn c�a nuôi cá n�c ng�t là r�t cao, so v�i các m�t hàng khác nh nuôi tôm ho�c nuôi cá bi�n. Hình th�c nuôi cá n�c ng�t th ng là h� th�ng nuôi �a loài v�i s� k�t h�p c�a các loài cá nuôi khác nhau trong �ó các loài u thích các t�ng n�c khác nhau. Bên c�nh �ó, nuôi cá có ��u vào th�p, loài cá �a d�ng, qu�n lý ao và k* thu&t nuôi ��n gi�n, ti�p n�a là r�i ro v� thua l hi�m khi x�y ra. K�t qu� là s�n l�ng nuôi ao !n ��nh. Vì v&y, vi�c nuôi cá n�c ng�t là phù h�p ��i v�i nông dân nghèo t�i khu v�c nông thôn và m(c tiêu gi�m �ói nghèo. Ti�p c&n th� tr ng là m�t trong h�n ch� chính ��i v�i s� phát tri�n b�n v�ng c�a m�t hàng này và trong nh�ng tr ng h�p nh�t ��nh không ti�p c&n ��c v�i th� tr ng �ã dn ��n vi�c nông dân b� l do giá ��u b th�p.

2.5.2 !ánh giá môi tr��ng Xác /nh /a i(m và b trí tr�i nuôi Xác ��nh v� trí tr�i nuôi n�c ng�t �óng m�t vai trò quan tr�ng trong qu�n lý và v&n hành ao cá. Các tr�i th ng ��c d�t d�c các con sông, các nhánh sông, kênh n�c và kênh t�i, n�i có �i�u ki�n thu&n l�i v�i các ngu�n n�c s5n có. Tuy nhiên, ch�t l�ng n�c c�n ��c giám sát vì ngu�n n�c có th� ch�a d l�ng các ch�t ��c, các lo�i thu�c sâu ho�c ch�t h�u c� ��c th�i ra t� các ngành nông nghi�p, công nghi�p ho�c các khu dân c mà không qua x' lý. L$

Page 176: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 170

có th� �e do� ao cá trong mùa ma ho�c mùa l$. H�n n�a, cá có th� thoát kh+i ao nuôi và gây �nh h�ng tiêu c�c ��n �a d�ng sinh thái c�a qu�n th� cá t� nhiên. Các tr�i nuôi có ngu�n g�c t� ru�ng lúa có th� chia s1 ngu�n n�c v�i khu v�c tr�ng lúa. Các tr�i này th ng có v� trí cách xa các khu dân c và do �ó tác ��ng tiêu c�c c�a các ho�t ��ng c�a con ng i và mâu thun trong c�ng ��ng c$ng ��c gi�m b�t. Tuy nhiên, các ho�t ��ng t�i ru�ng lúa, ch8ng h�n nh s' d(ng các lo�i thu�c tr� sâu, có th� gây �nh h�ng x�u ��n các ao. Ao cá có th� b� thi�u n�c khi các ru�ng lúa l�y n�c vào. Tr�i ��t � trong các khu dân c có th� nh&n n�c th�i t� các ho�t ��ng c�a con ng i và ��ng v&t nuôi. Ngu�n n�c th ng là t� n�c ma ho�c n�c ng�m. Các tr�i này qu�n lý r�t khó qu�n lý do ngu�n n�c h�n ch� và v�n �� v� an ninh phát sinh. Các tr�i ��c ��t t�i vùng ��ng b%ng có nhi�u �i�m thu&n l�i ch8ng h�n nh ngu�n n�c s5n có, giao thông thu&n l�i, g�n các tr�i gi�ng và c� s� cung c�p th�c �n và thu�c thú y. Ng�c l�i, l$ l(t và ô nhi�m ngu�n n�c có th� tác ��ng ��n k�t qu� nuôi. T�i các vùng cao nguyên mi�n núi ho�c ven bi�n, các tr�i th ng nh&n ngu�n n�c s�ch, nhng có th� x�y ra thi�u n�c trong ao. H�n n�a, chi phí v&n hành tr�i có th� t�ng do chi phí v&n chuy�n th�c �n và gi�ng. Nh.ng v3n ! / Nguy c� / Nh.ng mâu thu*n

V/ trí nuôi Ví d) v! các gi�i pháp/cách x7 lý/hành �ng

• l$ l(t • s� ô nhi�m

Vùng ��ng b%ng � Xây ao phù h�p � Thu ho�ch cá tr�c mùa l$ � Có ao ch�a �� làm gi�m tác ��ng ô nhi�m

• Thi�u ngu�n n�c • Thi�u th�c �n và gi�ng

Vùng cao nguyên � Xây tr�i d�c sông ho�c kênh � Chính ph� có chính sách h tr� giá gi�ng � S' d(ng các s�n ph�m ph( c�a nông nghi�p và các

nguyên li�u t�i ��a ph�ng �� làm th�c �n t� ch� • s�n ph�m cá ch�t

l�ng th�p • s�c kho1 c�a con

ng i

Vùng ven �ô th� � S' d(ng mô hình cá-lúa ho�c nuôi cá k�t h�p tr�ng rau � Ki�m tra ch�t l�ng s�n ph�m cá tr�c khi �a ra th�

tr ng

Thi�t k� và xây d�ng H�u h�t các ao n�c ng�t ��c thi�t k� trên ��t phù sa, ��t sét ho�c ��t cát. )�t sét và ��t phù sa có th� duy trì t�t m�c n�c trong su�t th i gian nuôi. )�t cát d� dùng �� làm ao nhng l�i không gi� ��c m�c n�c trong ao. K�t qu�, nông dân r�t khó qu�n lý ao, ��c bi�t trong mùa khô. Vi�c thi�t k� ao riêng trên ��t cát c�n tuân theo:

• Lót �áy và b ao b%ng ni-lông ho�c HP • b ao ��c xây b%ng xi-m�ng và �á n�u ngu�n n�c s5n có • �� sâu c�a ao v�t quá 1,5m, n�u ao không ��c lót, t�o các rãnh � �áy cho cá

Cung c3p gi ng, cá b m= và cá gi ng Trong các tr�i s�n xu�t gi�ng n�c ng�t, cá m3 th ng ��c l�a ch�n trong s� cá nuôi ho�c qua ch�ng trình l�a ch�n cá. Nhìn chung, tr�i gi�ng có ch�ng trình ch�n gi�ng riêng c�a mình �� b�o ��m ch�t l�ng và s� l�ng con gi�ng s�n xu�t. )� tránh hi�n t�ng giao ph�i g�n, cá m3 có th� ��c cung c�p t� các vi�n nghiên c�u, các trung tâm qu�c gia v� s�n xu�t gi�ng n�c ng�t hay thông qua d� án ho�c ch�ng trình l�a ch�n cá cho các tr�i gi�ng. Thí d(, gi�ng cá chép và cá rô-phi (dòng Gift) có th� ��c cung c�p t� RIA1.

Page 177: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 171

Hi�n nay, c� s� h� t�ng c�a tr�i gi�ng có hi�u qu� trong vi�c s�n xu�t các loài cá truy�n th�ng nh cá tr"m c+, cá mè, cá mè hoa, cá chép và cá trôi. Tuy nhiên m�t s� các tr�i gi�ng c�n ��u t v�n �� xây d�ng h� th�ng �ng cá rô-phi ��n tính. Ch�t l�ng con gi�ng c�a cá n�c ng�t liên quan ��n ch�t l�ng cá b� m3 và vi�c ki�m soát ch�t l�ng gi�ng. Hi�n t�ng giao ph�i g�n �ôi khi di�n ra trong các tr�i gi�ng, �i�u này làm suy gi�m ch�t l�ng c�a cá gi�ng sau vài th� h� cá m3. Vì v&y c�n ph�i ��u t vào vi�c l�a ch�n và ch�ng trình b�o t�n gen. H�n n�a, ph�i ki�m tra m�m b�nh trên cá b� m3, ��c bi�t là vi-rút và vi khu�n. Vì v&y vi�c ��u t s- t&p trung vào c� s� h� t�ng và thi�t b� ki�m tra s�c kho1 c�a cá c�a các phòng thí nghi�m. )i�u �ó s- b�o ��m cá gi�ng có ch�t l�ng cao. S7 d)ng n��c và tác �ng Ao cá ít khi thay n�c trong th i gian nuôi. N�c th�i ra khu v�c xung quanh ch# di�n ra khi thu ho�ch cá. Hi�n nay cha có ghi chép nào v� các tác ��ng tiêu c�c c�a n�c th�i t� ao cá ��n ch�t l�ng n�c b� m�t. Tuy nhiên, ch�t l�ng n�c trong ao cá b� �nh h�ng b�i nhi�u y�u t� ch8ng h�n nh s� phát tri�n c�a các ngành công nghi�p, nông nghi�p và �ô th�. Xu�t hi�n nguy c� cao v� ô nhi�m ch�t th�i c�a con ng i trong các ngu�n n�c cung c�p cho ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n. Các ngu�n n�c này mang ch�t th�i c�a con ng i và ��ng v&t c$ng nh các ho�t ��ng trong các khu dân c. Trên � ng ch�y vào các ao, n�c b� ô nhi�m b�i phân c�a chó, mèo, v�t. Nuôi v�t trên các các con kênh là m�t thói quen � m�t s� vùng ��ng b%ng sông H�ng và ��ng b%ng sông C'u Long. Các ao và các con kênh th ng ��c s' d(ng làm n�i r'a ráy bao g�m r'a rau, r'a ��ng v&t sau gi�t m!. Các ao ho�c các ru�ng cá-lúa b� nhi�m ch�t th�i t� phân trên cánh ��ng tr�ng lúa. N�c th�i t� nuôi tr�ng thu� s�n t�t nhiên c$ng gây nên ô nhi�m phân cao. Liên quan ��n ô nhi�m phân t� các ho�t ��ng t�i ��m nuôi, c�n lu ý r%ng gia súc và thu� c�m th ng ��c nuôi trong các mô hình kinh t� k�t h�p bên c�nh h� nuôi tr�ng thu� s�n v�i các ao nuôi th�ng ph�m, các tr�i gi�ng và �ng gi�ng. Ph! bi�n nh�t là l�n 2-400 con/h�, v�t 20-1000 con/h�, ngan 2-200 con/h� và gà 10-30 con/h�. Ph�n l�n l�n ��c nuôi � chu�ng bên b ao còn v�t và gà nuôi nh�t ho�c trong ao ho�c trong v n hay trên ��ng ru�ng. Chó và mèo c$ng ��c nuôi trong nhà ho�c t�i các tr�i và không b� nh�t. Vì v&y, nguy c� ô nhi�m do phân t� các loài gia súc gia c�m t�i các tr�i là r�t cao. H�n n�a, phân l�n, v�t, chim và gà th ng ��c s' d(ng r�ng rãi trong t�t c� các hình th�c nuôi tr�ng thu� s�n bao g�m h� th�ng nuôi cá lúa, VAC, các khu v�c nuôi riêng bi�t. Nhìn chung, phân l�n ��c s' d(ng nhi�u h�n các lo�i phân khác do kh�i l�ng s5n có l�n. Phân l�n ch� y�u r�i tr�c ti�p vào ao t� nh�ng chu�ng l�n khi r'a chu�ng ho�c ��c �a t� bên trong ho�c bên ngoài h� vào mà không qua quá trình �. Bùn và phân chim ��c s' d(ng ch� y�u trong �ng gi�ng h�n là trong nuôi th�ng ph�m � các ao. Phân chim ��c s' d(ng b%ng cách �� bao phân � m�t góc c�a ao �ng gi�ng. T�i các ao �ng gi�ng và m�t s� các ao nuôi th�ng ph�m, n�c th�i ho�c n�c t� b� phân tràn vào các ao nuôi tr�ng thu� s�n. Tuy nhiên, ph�n l�n các ao n%m trong các khu dân c nên phân ng i ��c x' lý qua b� t� ho�i tr�c khi ch�y vào các ao.

Ch3t th�i và tác �ng Ao th ng ��c chu�n b� tr�c khi th� cá và m�t trong nh�ng nhi�m v( quan tr�ng là vét bùn và ch�t th�i r"n t� ao cá. Không có thông tin v� ch�t l�ng c�a n�c th�i t� ao cá. Nó có th� ch�a hàm l�ng Ni-t�, ph�t-pho và carbon l�n.

Page 178: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 172

Bùn và ch�t th�i r"n ��c s' d(ng v�i nhi�u m(c �ích khác nhau. Ch�t th�i có th� ��c chuy�n t� �áy ao lên b �� làm t�ng �� cao c�a b ao và làm ao sâu h�n. Nó c$ng có th� ��c s' d(ng làm phân trong h� th�ng VAC ho�c nuôi cá k�t h�p tr�ng rau và tr�ng cây �n qu�. Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Nh trên �ã �� c&p, h�u h�t các hình th�c nuôi cá không s' d(ng th�c �n công nghi�p ho�c th�c �n t� ch�, ngo�i tr� ��i v�i cá rô-phi nuôi ��c canh, vì v&y nhu c�u b�t cá �� làm th�c �n viên cho cá n�c ng�t không quá cao. Hi�n nay b�t cá có th� ��n t� nhi�u ngu�n khác nhau ch8ng h�n nh th� tr ng qu�c t� (Indonesian, Malaysia và Peru) ho�c th� tr ng ��a ph�ng. Khi m� r�ng di�n tích nuôi bán thâm canh và thâm canh, nhu c�u v� th�c �n viên s- t�ng lên. Tuy nhiên vn có �� b�t cá cung c�p cho nhu c�u ngày càng t�ng v� th�c �n viên khô. Vi�c thay th� ��m b�t cá b%ng ��m th�c v&t và s' d(ng th�c �n ch� bi�n t� các s�n ph�m ph( là bi�n pháp t�t nh�t �� kh"c ph(c tình tr�ng thi�u b�t cá �� làm th�c �n viên cho cá trong t�ng lai. )&u t�ng hi�n �ang ��c s' d(ng làm ��m th�c v&t �� thay th� cho ��m b�t cá hi�n t�i. Các th�c v&t khác có th� cung c�p ngu�n ��m thay th� là h�t �&u song s�n ph�m này vn �ang c�n ti�p t(c ��c nghiên c�u. Chính ph� �ã ban hành m�t s� các chính sách và quy ��nh nh%m khuy�n khích vi�c s�n xu�t th�c �n. Chính ph� �ã ban hành Ngh� ��nh s� 15/CP ngày 19/3/1996 khuy�n khích vi�c qu�n lý, s�n xu�t và mua bán th�c �n gia súc t�i Vi�t Nam (DARPC, 2000, p346-354). H�n n�a, Thông t s� 2/1998/TT-BTS c�a B� Tài chính ngày 14/3/1998 h�ng dn vi�c th�c hi�n Ngh� ��nh s� 15/CP, và �� xu�t vi�c Lu&t th�y s�n c$ng c�n qu�n lý th�c �n nuôi tr�ng thu� s�n và nguyên li�u cho s�n xu�t th�c �n. Tuy nhiên, không có nhi�u nghiên c�u v� ngu�n ��m khác thay th� cho b�t cá, m�c dù nông dân �ang s' d(ng �&u và �&u t�ng làm ngu�n ��m th�c v&t �� thay th� ��m ��ng v&t. Các v3n ! v! b�nh và qu�n lý s�c kho@ Các ��c �i�m chính c�a vi�c nuôi cá n�c ng�t là nuôi �a loài và m&t �� nuôi th�p. Vì v&y s�n l�ng khá !n ��nh v�i r�i ro th�p v� d�ch b�nh và thua l . H�n n�a, vi�c s' d(ng v"c-xin, s�n ph�m sinh h�c và th�c v&t �ang ��c khuy�n khích �� ki�m soát d�ch b�nh và b�o v� môi tr ng. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Không c�n s' d(ng nhi�u hoá ch�t và thu�c thú y trong ho�t ��ng nuôi thu� s�n n�c ng�t, vì v&y các tác ��ng tiêu c�c ��n môi tr ng c$ng r�t h�n ch�. V� khía c�nh an toàn th�c ph�m, nuôi thu� s�n n�c ng�t liên quan ��n ký sinh trùng trên cá nhng không có tác ��ng tiêu c�c tr�c ti�p ��n môi tr ng xung quanh. Các v3n ! kinh t� và xã h�i H�u h�t nông dân nuôi cá s�ng t�i khu v�c nông thôn. Thu nh&p chính c�a h� là t� các ho�t ��ng nông nghi�p, làm ru�ng và d�ch v(. H� nghèo và vi�c phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n là h�ng m�i �� t�o thêm vi�c làm và thu nh&p. Tuy nhiên, n�u các v( cá b� l vì ô nhi�m n�c, d�ch b�nh bùng phát ho�c do qu�n lý kém, nuôi tr�ng th�y s�n có th� dn ��n thi�t h�i kinh t�, tác ��ng tiêu c�c ��n � i s�ng c�a nông dân. )�u t cho nuôi cá n�c ng�t là khiêm t�n so v�i các m�t hàng khác ch8ng h�n nh nuôi cá bi�n ho�c nuôi tôm, nhng thi�t h�i v� kinh t� có th� gây �nh h�ng nghiêm tr�ng do kinh t� c�a các h� nông dân trong ��t li�n r�t mong manh. Nông dân s- không có thu nh&p �� h tr� gia �ình ln v�n �� ��u t cho v( nuôi sau. M�t s� không có kh� n�ng �� tr� lãi su�t vay ngân hàng dn ��n n� n�n và quay tr� l�i tình tr�ng nghèo kh!. Nh v&y có th� x�y ra mâu thun gi�a ng i giàu và ng i nghèo trong c�ng ��ng.

Page 179: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 173

Các v3n ! th/ tr��ng Do th� tr ng ch� y�u c�a Cá chép và Cá tr"m c+ nuôi ao n�c ng�t là th� tr ng trong n�c, nông dân và các nhà ch�c trách không quan tâm ��n v�n �� ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m c$ng nh qu�n lý. Tuy nhiên, nhu c�u c�a th� tr ng có th� tác ��ng ��n h� th�ng nuôi này do nhu c�u cao v� th�c ph�m cho ng i khi d�ch cúm gia c�m và l�n �ang di�n ra t�i Vi�t Nam. Hi�n nay, th� tr ng xu�t kh�u cho s�n ph�m cá rô-phi phi-lê �ã có mang l�i tín hi�u t�t cho ngh� nuôi cá rô-phi trong n�c. Loài này có th� ��c nuôi trong v( b! sung sau nuôi tôm t�i các t#nh mi�n b"c và trên th�c t� �ã phát tri�n � Ngh� An, Hà T/nh và các t#nh t�i mi�n B"c khác. T�i Qu0nh L�c - t#nh Ngh� An, vi�c chuy�n ao tôm sang nuôi cá rô-phi �ã di�n ra vì nuôi tôm g�p khó kh�n trong vi�c cung c�p n�c l� và khi�n cho nông dân b� l . Cá rô-phi c$ng là s�n ph�m b! sung c�a nuôi tôm t�i các t#nh phía Nam. T�i �ây, cá rô-phi �ã ��c nuôi trong các ao x' lý n�c th�i � Cà mau. H� th�ng nuôi này có th� mang l�i l�i ích cho ng i nghèo c$ng nh t�t môi tr ng. Các v3n ! v! th( ch� Các c� quan nhà n�c ��c phân c�p �ang có trách nhi�m ngày càng l�n trong vi�c qu�n lý các ngu�n l�c và chuy�n giao công ngh� cho nông dân. Các d�ch v( khuy�n ng do các trung tâm khuy�n ng t#nh và huy�n và các tr�i gi�ng n�c ng�t cung c�p. Các tr�i gi�ng cung c�p gi�ng �ng ho�c nuôi th�ng ph�m, k* thu&t nuôi cá cho nông dân nuôi cá. Nhìn chung, hi�n �ang thi�u cán b� có trình �� làm d�ch v( khuy�n ng. Vi�c ph! bi�n các ph�ng pháp và k* thu&t nuôi cá không hi�u qu�. DOFI ch�u trách nhi�m và ph�i h�p v�i DONRE và trung tâm quan tr"c d�ch b�nh và môi tr ng (RIA). Trung tâm khuy�n ng c�a t#nh ph! bi�n thông tin v� qu�n lý môi tr ng và phòng ch�ng, x' lý d�ch b�nh cho nông dân nuôi cá. Trong nuôi thu� s�n n�c ng�t t�i Ngh� An (khu v�c �ã ��c nghiên c�u), h�u nh ch# có cá chép ��c coi tr�ng trong phát tri�n nông thôn, góp ph�n vào xoá �ói gi�m nghèo. Nhìn chung ch�ng trình b�o v� môi tr ng c�a t#nh chú tr�ng nhi�u vào nuôi tr�ng thu� s�n n�c l� h�n là n�c ng�t. Thông tin v� nhu c�u và các c� h�i th� tr ng ��c cung c�p qua �ài, khoá t&p hu�n, t r�i. Tuy nhiên, nông dân vn cha ��c cung c�p thông tin ��y �� S� cán b� qu�n lý ngành nuôi tr�ng thu� s�n � c�p t#nh/huy�n còn thi�u. Nh�ng cán b� này thi�u nh�ng k* n�ng c� b�n và s� hi�u bi�t liên quan ��n vi�c qu�n lý môi tr ng trong nuôi n�c ng�t. Vi�c giám sát d�ch b�nh và các v�n �� môi tr ng có h� th�ng � khu v�c nuôi cá thâm canh vn còn thi�u (��c bi�t là liên quan ��n v�n �� s' d(ng n�c th�i cho nuôi cá). Tóm l��c các v3n ! v! môi tr��ng trong nuôi ao n��c ng�t Nuôi ao n�c ng�t c$ng mang l�i tác ��ng tích c�c ��n tình tr�ng xã h�i và môi tr ng. H�u h�t các v�n �� v� môi tr ng trong nuôi ao n�c ng�t xu�t phát t� bên ngoài vì m�t hàng nuôi này ph( thu�c vào ch�t l�ng n�c ��u vào, v�n ch�a ��ng nh�ng v�n �� ô nhi�m nh phân tích � trên. Tác ��ng tích c�c ch� y�u c�a nuôi cá n�c ng�t trong ao là b! sung v� thu nh&p cho h� gia �ình và cung c�p th�c ph�m cho khu v�c nông thôn. Vi�c phát tri�n các m�t hàng này r�t phù h�p v�i �i�u ki�n c�a t�t c� các t#nh t�i Vi�t Nam và cho xóa �ói gi�m nghèo.

Page 180: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 174

Tác �ng Các ho�t �ng qu�n lý/các gi�i pháp

Nuôi ao n��c ng�t: cá chép/cá rô-phi, ru�ng lúa

Tác ��ng 1. S' d(ng các ngu�n l�c có hi�u qu�

• Khuy�n khích t�i khu v�c nông thôn v�i ngu�n l�c h�n ch�

Tác ��ng 2. B! sung cho thu nh&p c�a h� và cung c�p th�c ph�m

• T�ng c ng h� th�ng nuôi �a loài

• Thúc ��y thành m�t gi�i pháp �� gi�m �ói nghèo và an toàn th�c ph�m

• T�ng c ng nuôi n�c ng�t � các vùng mi�n núi �� �a d�ng hóa ngu�n cung �ng th�c ph�m và dinh d.ng

Tác ��ng 3. Tác ��ng ��n s�c kho1 c�a con ng i

• Quy ho�ch t�t h�n nh%m tránh dùng n�c b� ô nhi�m cho nuôi cá

• Quy ho�ch ngành ngang, ��c bi�t v�i ngành nông nghi�p

• H tr� nghiên c�u v� các y�u t� r�i ro

• Xây d�ng BMP d�a vào vi�c xác ��nh các y�u t� r�i ro

• Nâng cao hi�u bi�t on �n cá s�ng trong c�ng ��ng

Tác ��ng 4. Tác ��ng ��n vi�c chuy�n �!i ru�ng lúa

• T�ng c ng nuôi k�t h�p ho�c luân canh tôm-lúa t�o thành mô hình nuôi thay th� tr�ng lùa b%ng cách chuy�n �!i t� ru�ng lúa sang nuôi tôm càng xanh

2.5.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n V/ trí tr�i cá n��c ng�t Tr�i nuôi cá c�n ��c ��t t�i các khu v�c �áp �ng các yêu c�u sau:

Th�c hành Tiêu chí

Ch�t l�ng n�c • Có s5n ngu�n n�c và �áp �ng các tiêu chu�n v� môi tr ng TCVN 5942-1995 (c�t b) v� các tiêu chu�n ch�t l�ng b� m�t n�c

)i�u ki�n ��t • )�t t�i nh�ng n�i b%ng ph8ng và có ch�t ��t sét ho�c phù sa; và

• )áp �ng các tiêu chu�n v� môi tr ng TCVN 5941-1995 v� d l�ng thu�c sâu các lo�i trong ��t

Khía c�nh xã h�i • )�m b�o t�t v� an ninh

Cung c�p các d�ch v( • Thu&n ti�n cho vi�c v&n chuy�n, g�n c� s� và cung c�p th�c �n và gi�ng

Khác • Cách xa khu công nghi�p, các khu v�c b� ô nhi�m do con ng i và các ho�t ��ng nông nghi�p

Page 181: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 175

Thi�t k� và xây d�ng tr�i theo cách gi�m thi(u tác h�i i v�i môi tr��ng Thâm canh ao cá n��c ng�t:

Th�c hành Tiêu chí

Cung c�p n�c • )�t t�i nh�ng n�i nh&n n�c t� các nhánh sông ho�c kênh c�p n�c

Kích th�c tr�i • Trên 10000 m2

Thi�t k� tr�i • Tr�i nuôi cá c�n có ao ch�a (ao x' lý n�c vào) và ao l"ng �� gi�m tác ��ng tiêu c�c c�a ngu�n n�c và n�c th�i

C�u trúc tr�i • Xây d�ng các ao nuôi th�ng ph�m, 1-2 ao �ng gi�ng, l�u �� b�o v� và ch�a/làm th�c �n

• Xây d�ng h� th�ng kênh �� cung c�p n�c cho các ao

• B ao ��c xây b%ng �á và xi-m�ng

• Di�n tích ao là t�ng ��i �� l�n và kho�ng t� 500-5000m2

• )� sâu c�a ao ph�i h�n 1,5 m

H� cá th( và ao nuôi cá

• Xây d�ng h� th�ng kênh trong tr�i ho�c thi�t k� m i ao có c'a c�ng �� k�t n�i v�i h� th�ng c�p n�c

• Di�n tích nuôi là t� 2000-1000 hecta, Kích th�c ao trong kho�ng t� 500-50000m2

• )� sâu c�a ao là t� 1,2-1,8m

• B ao thi�t k� ��c c�ng hóa �� tránh rò r# n�c

Cung c3p gi ng, cá b m= và cá gi ng

Th�c hành Tiêu chí

Cung c�p gi�ng • Ki�m tra gi�ng tr�c khi th� vào ao

)a d�ng gen • S' d(ng dòng thu�n �� cho �1 và tránh giao ph�i g�n

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n

Th�c hành Tiêu chí

Cung c�p th�c �n • S' d(ng th�c �n công nghi�p v�i ch�t l�ng cao. Th�c �n khô và �t ph�i ��c gi� trong t� l�nh tr�c khi cho �n

Thay th� th�c �n • “ Th�c �n xanh” ch8ng h�n nh chu�i, lá s"n, c+ ho�c rau ��c b! sung cho ao cá làm th�c �n. C+ c$ng nh phân xanh ph�i ��c d�n th ng xuyên �� tránh n�c b� nhi�m b�n.

Qu�n lý th�c �n • Kích c. th�c �n và hàm l�ng ��m ph�i ��c �i�u ch#nh cho phù h�p v�i c. mi�ng cá và giai �o�n phát tri�n c�a cá

• S' d(ng Khay ��ng th�c �n trong ao cá �� giám sát l�ng th�c �n tiêu th( và gi�m b�t th�c �n th�a

Page 182: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 176

K� ho�ch qu�n lý s�c kho@

Th�c hành Tiêu chí

, c�p tr�i nuôi

Danh m�c ki�m tra v� môi tr�)ng

• Ghi chép th�c �n, vi�c cho �n và thông s� ch�t l�ng n�c, th i ti�t hàng ngày

• Ki�m tra màu n�c, �� sâu c�a n�c và ho�t ��ng c�a cá trong ao hàng ngày

• Thay n�c n�u n�c r�t �(c ho�c n�c b� nhi�m b�n

• Ph�i x' lý phân tr�c khi b! sung vào ao

• Tr�i nuôi cá thâm canh ho�c ao nuôi cá s' d(ng n�c th�i c�n có d(ng c( �o môi tr ng ch8ng h�n nh pH ho�c Ô-xi

T�i các khu tr�i nuôi • Xây d�ng m�ng l�i quan tr"c và c�nh báo s�m v� môi tr ng và d�ch b�nh

• Giám sát các ch# s� v� môi tr ng và d�ch b�nh t�i nh�ng khu v�c nuôi chính, khu v�c nuôi cá thâm canh. Nên thu th&p mu theo ��nh k0 ho�c ��t xu�t.

• Thành l&p các kênh thông tin �� thông báo ngay cho nông dân n�u có ô nhi�m môi tr ng ho�c d�ch b�nh.

• Giám sát các y�u t� môi tr ng ch8ng h�n nh: ch�t h�u c�: Ni-t�, ph�t-pho, d l�ng kháng sinh, kim lo�i n�ng

• Giám sát d�ch b�nh: ký sinh trùng, vi khu�n và vi-rút

• Thành l&p nhóm nông dân nuôi cá �� qu�n lý ngu�n n�c và d�ch b�nh

• T&p hu�n cho nông dân thông qua các khoá �ào t�o khuy�n ng v� vi�c qu�n lý môi tr ng trong ao cá, phòng và tr� b�nh cá.

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m

� Tránh s' d(ng hoá ch�t và thu�c thú y b� c�m trong nuôi tr�ng thu� s�n. � Khuy�n khích vi�c s' d(ng ch� ph�m sinh h�c trong vi�c qu�n lý môi tr ng và vi�c �i�u

tr� b�nh. � Tránh s' d(ng “ bùn �en” � Th�c hi�n các quy t"c qu�n lý t�t h�n �� phá v. vòng � i c�a ký sinh trùng

Các v3n ! kinh t� và xã h�i

� T�ng c ng nuôi �a loài t�i khu v�c nông thôn nghèo � Thành l&p các nhóm nuôi cá �� chia s1 k* thu&t nuôi, kinh nghi�m và ngu�n n�c � Huy ��ng các qu* tín d(ng trong c�ng ��ng �� t�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n v�n � Thi�t l&p các n�i quy trong t�ng nhóm khác nhau cùng �ang s' d(ng chung các ngu�n l�c

ch8ng h�n nh n�c và ��t � Thúc ��y và khuy�n khích ph( n� tham gia vào các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n

Th/ tr��ng và nhu c�u

� Thu ho�ch cá � kích c. th�ng ph�m

Page 183: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 177

� Gi� cá s�ng �� có giá tr� cao nh�t � Thu ho�ch cá ��t t�i kích c. th�ng ph�m trong nuôi �a loài ao và b! sung thêm gi�ng

m�i vào ao. )�i v�i thu ho�ch cá nuôi thâm canh, ch# ��c th�c hi�n khi kích c. cá �áp �ng nhu c�u c�a th� tr ng

Các v3n ! v! th( ch� Nh�ng yêu c�u c� b�n v� th� ch� và chính sách:

� )�u t h�n n�a cho vi�c �ào t�o cán b� trong nghiên c�u và quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n công

� B�o ��m r%ng các nhà ho�ch ��nh và nông dân ti�p c&n ��c v�i k* thu&t nuôi tr�ng thu� s�n thích h�p và thông tin v� GAP

� T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là bi�n pháp �� c�i thi�n vi�c trao �!i thông tin qua l�i v�i nông dân và ph! bi�n thông tin v� GAP, các công ngh� m�i và các c� h�i th� tr ng

� B�o ��m r%ng các v�n �� v� môi tr ng trong nuôi thu� s�n n�c ng�t ��c giám sát b�i cán b� có trình �� và không b� ch�ng chéo v�i nuôi n�c l�.

2.5.4 Trách nhi�m th�c thi Các c� quan nhà n�c (c� quan pháp ch�, các v�n phòng, t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i giúp phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n và gi�m nh�ng r�i ro không d� báo tr�c ��c v� môi tr ng và các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây c�n ��c coi tr�ng trong vi�c nâng cao tính b�n v�ng trong nuôi n�c ng�t. Nh�ng yêu c�u chung v� th� ch�:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, v�ng m�nh, minh b�ch và linh ho�t làm vi�c theo pháp lu&t và các k� ho�ch ��c các bên liên quan h tr� và hi�u rõ.

• Cung c�p cho ng i ra quy�t ��nh ti�p c&n v�i s� li�u ��c c&p nh&t th ng xuyên và tin c&y v� s�n l�ng, ngu�n t� nhiên, th� tr ng và các v�n �� kinh t� xã h�i.

• )i�u ch#nh s�n l�ng và các k� ho�ch phát tri�n h�ng t�i m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch ngành ngang.

• Xem xét n�ng l�c cán b� và gi�i h�n v� tài chính trong hành chính công và thúc ��y vi�c ��n gi�n hoá l�a ch�n d� li�u ngành và ti�n hành vi�c ra quy�t ��nh có s� tham gia

• )�m b�o vi�c th�c hi�n theo lu&t pháp và các k� ho�ch phát tri�n thích h�p v�i tình hình chính tr�, kinh t� xã h�i, hành chính khác nhau và có tính kh� thi.

Nh�ng yêu c�u tr��c m�t v� th� ch�:

� )�u t h�n n�a cho vi�c �ào t�o cán b� trong nghiên c�u và quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n công

� B�o ��m r%ng các nhà ho�ch ��nh và nông dân ��c ti�p c&n v�i k* thu&t nuôi tr�ng thu� s�n phù h�p và thông tin v� GAP

� T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là m�t bi�n pháp �� c�i thi�n vi�c trao �!i thông tin qua l�i v�i nông dân và ph! bi�n thông tin v� GAP, các công ngh� m�i và các c� h�i th� tr ng. Các cán b� khuy�n ng và các t! ch�c qu�n chúng là các bên có liên quan ch� ch�t trong vi�c này.

� B�o ��m r%ng các v�n �� v� môi tr ng trong nuôi thu� s�n n�c ng�t ��c giám sát b�i cán b� có trình �� và không b� ch�ng chéo v�i nuôi n�c l�

� C�n c�i thi�n vi�c cung c�p th�c �n và ch�t l�ng gi�ng thông qua h�p tác chi�n l�c ��u t t nhân và nhà n�c vào s�n xu�t gi�ng, tri�n khai các chi�n l�c c�i thi�n s� ti�p c&n c�a nông dân v�i gi�ng – ��c bi�t t�i khu v�c nông thôn nghèo. C�i thi�n s� ti�p c&n c�a

Page 184: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 178

nông dân v�i ngu�n tín d(ng. DOFI, RIA, VBARD và các doanh nghi�p kinh doanh gi�ng t nhân là các bên có liên quan ch� ch�t trong vi�c này.

� C�n c�i thi�n s� ti�p c&n c�a nông dân v�i thông tin v� các c� h�i th� tr ng thông qua quy ho�ch có s� tham gia và chia s1 kinh nghi�m t� nh�ng ng i thành công.

2.6. Nuôi cá l�ng n��c ng�t

2.6.1 Mô t� h� th�ng T0ng quan Tri�n v�ng c�a nuôi l�ng n�c ng�t và các tác ��ng c�a nó ��n môi tr ng ��c th� hi�n qua báo cáo nghiên c�u v� nuôi l�ng n�c ng�t t�i t#nh Tuyên Quang d�i �ây. T#nh Tuyên Quang n%m � khu v�c mi�n núi và có ti�m n�ng l�n cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n. T#nh có trên 10.500 hecta di�n tích n�c trong �ó các vùng n�c nh+ (các ao, h�) chi�m 1.461 hecta và h� ch�a ��c s' d(ng cho c�p n�c (>5 hecta) chi�m 230 ha. T#nh Tuyên Quang có h� th�ng sông/su�i v�i ba con sông l�n ch�y qua t#nh: sông Lô, sông Gâm và Ph� )áy v�i t!ng chi�u dài là 400 km. Ng i dân có truy�n th�ng lâu � i và nhi�u kinh nghi�m trong nuôi cá v�i nhi�u hình th�c. H� th�ng nuôi k�t h�p lúa - cá và các h� th�ng nuôi l�ng ��c �a vào �ây kho�ng 10 n�m tr�c �ây. Nuôi l�ng t�i sông Lô ��c �a vào áp d(ng t� n�m 1978 và �ã phát tri�n m�t cách nhanh chóng. Nghiên c�u tình hu�ng �ã cho th�y có 121 h� th�ng nuôi l�ng �ang ho�t ��ng vào th i �i�m nghiên c�u, bao g�m 77 l�ng cá tr"m c+, 28 l�ng cá Chiên và 6 l�ng cá B�ng (Spinibarbus denticulatus). V�n c�a t#nh Tuyên Quang ��u t vào t!ng c�ng 66 h� th�ng nuôi l�ng bao g�m 41 l�ng cá tr"m c+, 13 l�ng cá Chiên và 12 l�ng cá B�ng (Spinibarbus denticulatus). Huy�n Chiêm Hoá có 26 h� th�ng nuôi l�ng; huy�n Hàm Yên có 15 h� th�ng nuôi l�ng; và huy�n S�n D�ng có 14 h� th�ng nuôi l�ng. H�u h�t các h� th�ng nuôi l�ng c�a các huy�n này dành cho nuôi cá tr"m c+.

Ch��ng trình phát tri(n nuôi l�ng c�a t2nh Tuyên Quang

B� Thu� s�n �ã có chính sách �� xây d�ng h� ch�a nuôi thu� s�n v�i vi�c t&p trung vào nuôi l�ng. Theo ch�ng trình, m(c tiêu s�n l�ng cho cá nuôi trong h� ch�a là 228.000 t�n n�m 2010, trong �ó �òi h+i 20-25% s�n l�ng cá là loài có giá tr� cao. C$ng n�m 2010, s� l�ng c�n t�ng lên 30.000 l�ng bao g�m 10.000 l�ng v�i kích c. 100-200 m3 v�i n�ng su�t trung bình d� tính là 15-20 t�n/l�ng; và 20.000 kích c. l�ng 20-30m3 v�i s�n l�ng d� tính là 0,8 t�n/l�ng. Quy ho�ch m� r�ng nuôi l�ng h� ch�a trong t�ng lai s- t�o thêm vi�c làm m�i cho 75.000 ng i. T!ng v�n ��u t c�n thi�t s- là kho�ng 300 t� ��ng và m i n�m c$ng c�n có 2 t� cá gi�ng và 330.000 t�n th�c �n d�ng viên. U� ban nhân dân t#nh Tuyên Quang �ã ��t nhi�u u tiên và tham gia tr�c ti�p vào s� phát tri�n c�a nuôi tr�ng thu� s�n nh �ã mô t� b%ng vi�c tri�n khai chi�n l�c phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n th i k0 1991-1995. Ngoài ra, quy�t tâm này còn ��c th� hi�n trong xác ��nh c�a )�ng u� v� “ phát tri�n m�nh nuôi cá trong ao/h� và nuôi l�ng trên sông và su�i” . N�m 1994, U� ban nhân dân t#nh �ã phê duy�t 02 d� án do HCR tài tr� và 327 ch�ng trình v�i t!ng ��u t kho�ng 450 tri�u ��ng nh%m m� r�ng quy mô c�a các ho�t ��ng nuôi l�ng trong ��a bàn t#nh. M�t ch�ng trình tín d(ng ��c thành l&p �� giúp cho m i h� ��c vay t� 2,0-2,5 tri�u ��ng �� làm 1-2 l�ng. K�t qu� là t!ng s� l�ng trong t#nh �ã t�ng lên ��n 714 vào cu�i 1994. U� ban nhân dân t#nh �ã dành kinh phí �� th�c hi�n nghiên c�u v� vi�c xác ��nh nh�ng nguyên nhân c�a nh�ng lo�i b�nh ch� y�u và xây d�ng các khuy�n ngh� cho vi�c �i�u tr� các b�nh này. N�m 1997, U� ban nhân dân t#nh �ã phê duy�t m�t d� án mang tên “ Phát tri�n ngh� nuôi l�ng” trong giai �o�n 1997 - 2000 bao g�m vi�c

Page 185: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 179

xây d�ng t!ng c�ng 1.000 l�ng v�i t!ng chi phí là 11 t� ��ng (t�ng ��ng 800.000 �ô la M*) do Ngân hàng cho Ng i nghèo tài tr�. Nhà qu�n lý d� án là Công ty thu� s�n Tuyên Quang. Tuy nhiên, do h�n ch� v� nh�ng kinh nghi�m c� b�n v� nuôi tr�ng thu� s�n trong vi�c ki�m soát d�ch b�nh, m�t s� nông dân �ã g�p ph�i thi�t h�i v� kinh t�. S� l�ng �ang ho�t ��ng vì v&y �ã t�ng ��u t� 400-480 trong th i gian d� án (xem B�ng 75). Theo S� Nông nghi�p và phát tri�n nông thôn, kinh phí c�a d� án có th� không ��c gi�i ngân nh theo k� ho�ch. Ch# có t!ng c�ng 121 l�ng �ang ho�t ��ng, gi�m 30% so v�i n�m 2000. Nh�ng nguyên nhân ch� y�u ��i v�i s� phát tri�n ch&m nh v&y là các v�n �� d�ch b�nh trong vi�c nuôi cá tr"m c+ và thi�u cá gi�ng c�a m�t s� loài ch8ng h�n nh cá B�ng (Spinibarbus denticulatus) và cá Chiên. Vi�c khai thác cát và các v&t li�u xây d�ng khác trên sông c$ng gây ra các v�n �� ô nhi�m ch� y�u trong mùa khô. )ây ��c coi là có �nh h�ng tiêu c�c ��n s� phát tri�n c�a nuôi l�ng t�i t#nh Tuyên Quang. N�m 1982, có 217 l�ng t�i th� xã Tuyên Quang. Tuy nhiên, các ho�t ��ng này �ã ph�i ng�ng ��t ng�t khi ho�t ��ng nuôi l�ng g�p ph�i v�n �� d�ch b�nh l�n. N�m 1992, m�t s� h� �ã tái th�c hi�n nuôi l�ng v�i 9 h� �ang nuôi l�ng tre và l�ng b%ng g t�i th� xã Tuyên Quang v�i kích th�c kho�ng 10 m3. Loài ��c th� ch� y�u là cá tr"m c+ v�i m&t �� th� kho�ng 700-800-1000 con/l�ng v�i kích c. kho�ng 4-6 cm. S�n l�ng cá m i l�ng kho�ng t� 100-200 kg. Khu v�c nuôi cá và quy ho�ch phát tri(n L�ng ��c ��t ch� y�u d�c b sông Lô và trong h� ch�a nh+ t�i m�t s� các huy�n. D�c ven sông t�i Th� xã Tuyên Quang, l�ng ��c phân b� d�c theo sông và ��c neo vào b sông. T�i m�t s� h� ch�a nh+, l�ng th ng ��c ��t g�n b sông �� d� qu�n lý. Nh trên �ã �� c&p, các quy ho�ch c�a t#nh Tuyên Quang là m� r�ng di�n tích nuôi l�ng d�c b sông Lô. Tuy nhiên, hi�n nay t!ng s� l�ng và di�n tích ��c s' d(ng �� nuôi �ã gi�m v�i các khu v�c nuôi ch� y�u ��c b� trí d�i c�u Nông Ti�n và th� xã Tuyên Quang.

Thi�t k� h� th ng nuôi và n'ng su3t Trong th i k0 1997-2000, t!ng s� l�ng t�i t#nh Tuyên Quang �ã ��t kho�ng 50% m(c tiêu k� ho�ch v�i n�ng su�t kho�ng 250-300 kg/l�ng. Hi�u bi�t c�a nông dân �ã t�ng lên trên t�t c� các ph�ng di�n qu�n lý t� vi�c th� cá gi�ng �� nuôi th�ng ph�m và thu ho�ch cá. Tuy nhiên, vi�c nông dân có kh� n�ng áp d(ng các công ngh� nuôi m�i v� tr� b�nh và qu�n lý th�c �n ��n m�c nào vn còn là �i�u c�n bàn. Kích th�c �i�n hình c�a l�ng t�i các con sông � Tuyên Quang là 4–4,5 x 2–2,5 x 1–1,3 m3 v�i 60 - 70% k�t c�u l�ng ng&p trong n�c �� b�o v� l�ng và cá khi có l$. Nan l�ng ��c làm t� g và tre v�i kích th�c kho�ng t� 1,0 – 1,5 cho phép trao �!i �� n�c. M�t s� h� b"t ��u s' d(ng !ng nh�a �� làm l�ng vì nh�a có b� m�t tr�n nh5n s- làm gi�m t�o m�c. M�c dù s� phát tri�n c�a t�o là có ích nhng t�o có th� làm n�c ch�y ch&m l�i. N�ng su�t ph( thu�c vào loài cá và khu v�c nuôi. loài cá ��c nuôi ph( thu�c r�t l�n vào vi�c cá gi�ng có s5n không. Cá tr"m c+ gi�ng có s5n nhi�u và là loài nuôi ph! bi�n nh�t trong nuôi l�ng v�i n�ng su�t kho�ng 250-300 kg cá th�ng ph�m m i l�ng (25-30kg/m3). S�n l�ng này th ng có th� ��t ��c sau th i gian nuôi hai n�m v�i kích c. cá t�i th i �i�m thu ho�ch vào kho�ng 4-6 kg. S�n l�ng c�a cá B�ng (Spinibarbus denticulatus) và cá Chiên là th�p h�n, kho�ng t� 150-200 kg/l�ng sau th i gian nuôi 2-3 n�m. T# l� t�ng tr�ng thay �!i tu0 theo t�ng loài. Cá tr"m c+ có th� ��t tr�ng l�ng 4-6 kg sau 2 n�m nuôi, cá gi�ng ��t kích c. 0,5-1,0 kg (+ 3 n�m), trong khi cá B�ng (Spinibarbus denticulatus) và cá Chiên có th� ��t tr�ng l�ng kho�ng 2,5-3,0 kg sau th i gian nuôi là 3 n�m.

Page 186: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 180

Loài nuôi Cá tr"m c+ là loài nuôi truy�n th�ng trong nuôi l�ng n�c ng�t. Loài này c�n ch�t l�ng n�c t�t và �� c+ �� �n. Cá tr"m c+ l�n nhanh, th�t có ch�t l�ng cao và t�o thu nh&p t�t. Tuy nhiên, cá tr"m c+ c$ng t�ng ��i d� m"c các b�nh bao g�m b�nh ��m �+, nhi�u d�ng loét, ��c bi�t trong ��u mùa ma. Cá gi�ng c. l�n th ng ��c th� �� gi�m t� l� m"c b�nh. Các loài cá khác có th� ��c nuôi v�i cá tr"m c+, ví d(, cá Chiên (Bagrius bagrius), cá L�ng (Mystus guttatus), cá B�ng (Spinibarbus denticulatus), và false black laner (Bagrichthuys macroperus) �� gi�m m&t �� th� c�a cá tr"m c+, t� �ó gi�m nguy c� d�ch b�nh. T# l� ch�t là 6-10% t�i các h� th� cá gi�ng ��t kích c. kho�ng 0,3 kg/con trong th i gian t� tháng 9 ��n tháng 10 khi ch�t l�ng n�c t�t (n�c có �� trong cao). T# l� t�ng tr�ng c�a cá trong kho�ng t� 100-130 gam/tháng. Cá gi�ng ��t kích c. 20 – 30 g/con th ng ��t tr�ng l�ng kho�ng 0,6 -0,8 kg/con t�i th i �i�m thu ho�ch. N�u cá ��c th� trong mùa ma, s- có nguy c� cao v� t# l� ch�t ch� y�u do ch�t l�ng n�c kém. Bagarius rutilus là m�t loài b�n ��a s�ng � các con su�i ho�c sông v�i dòng ch�y c�a n�c cao và �áy s+i. Th�c �n cho cá là các lo�i côn trùng, tôm, và loài cá nh+. Cá ��c nuôi trong các �i�u ki�n t� nhiên có t# l� t�ng tr�ng th�p và ��t tr�ng l�ng kho�ng 2,5-3,0 kg/con sau 3 n�m. Th�t cá có ch�t l�ng t�t và giá tr� cao. Cá Chiên là loài ch� y�u c�a dòng này ��c nuôi trong l�ng t�i t#nh Tuyên Quang. Cá B�ng là loài cá s�ng � các con sông ho�c su�i � kh"p trong t#nh. Loài này thích s�ng trong n�c s�ch, th�c �n là c+ và th�c v&t. Loài cá này có t# l� t�ng tr�ng th�p v�i kích c. ��t ��c 3,0 kg sau th i gian nuôi là 3-4 n�m. Cá có th�t ngon và có th� nuôi trong l�ng và các ao. Vì v&y, �ây là loài r�t quan tr�ng, ��c bi�t phù h�p �� nuôi trong các h� th�ng n�c luân chuy�n. B�ng 75 S� li�u th�ng kê v� s� l�ng ��c s' d(ng �� nuôi và s�n l�ng cá (1994-2000)

N'm T0ng s l�ng

trong t2nh N'ng su3t trung bình (kg/l�ng)

S�n l��ng cá nuôi l�ng (kg)

Ghi chú*

1994 714 128 91.400 93 1995 401 207 83.000 - 130 1996 378 224 84.600 -155 1997 404 265 107.000 -202 1998 450 288 129.000 -220 1999 478 270 129.000 -240 2000 478 299 145.000 -245

T0ng 770.200 (*: s�n l�ng cá c�a Th� xã Tuyên Quang) Kho�n m)c �u t� chính – ngu�n n��c Ngu�n n�c ch� y�u là sông Lô và m�t ph�n là t� m�t s� h� ch�a nh+ khác (d�i 100 ha). Nuôi l�ng ��c th�c hi�n trong h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n m� v�i m�c trao �!i n�c ch� y�u ph( thu�c vào v&n t�c n�c và c�u t�o c�a l�ng. Cha có b�t k0 s� �ánh giá tác ��ng v� môi tr ng nào c�a nuôi l�ng, nhng có th� các tác ��ng tiêu c�c ít xu�t hi�n do s� l�ng th�p. Tuy nhiên, các v�n �� v�i b�nh cá có th� gây �nh h�ng x�u ��n môi tr ng, ví d(, qua lan truy�n các m�m b�nh và tác ��ng c�a hoá ch�t s' d(ng �� tr� b�nh.

Page 187: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 181

Kho�n m)c �u t� chính – cá gi ng S� cá tr"m c+ c�n có hàng n�m �� th� cho 80 l�ng là kho�ng 8.000-10.000 con. S� l�ng này có th� ��c cung c�p khá d� dàng t� các tr�i gi�ng hi�n có t�i Tuyên Quang.

Page 188: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 182

B�ng 76 T!ng s� l�ng th�c hi�n theo d� án do Ngân hàng cho Ng i nghèo tài tr� trong th i k0 1997 – 2000

T0ng N'm

1997 1998 1999 2000 Khu v�c

S l�ng S ti!n (tri�u �ng)

S l�ng S ti!n (tri�u �ng)

S l�ng S ti!n (tri�u �ng)

S l�ng S ti!n (tri�u �ng)

S l�ng S ti!n (tri�u �ng)

Th� xã Tuyên Quang

171 474,5 111 310,5 24 74 36 90

Yên S�n 116 450 - - 50 190 50 190 16 70 S�n D�ng 15 39,5 15 39,5 Hàm Yên 47 127 47 127 Chiêm Hoá 12 29 12 29 Na Hang 5 20 5 20 T0ng 366 1.140 158 437,5 106 352,5 50 190 52 160

Page 189: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 183

Các loài cá khác (Bagarius rutilu, cá b�ng) Nh trên �ã �� c&p, cá gi�ng c�a hai loài nuôi ph! bi�n khác ph�n l�n ��c �ánh b"t t� t� nhiên. Bagarius rutilu và cá b�ng ��c bán cho nông dân. Cá gi�ng ��c thu trong t� nhiên và th� vào các ao riêng bi�t tr�c khi t�i tay ng i nông dân. V�i cách làm này, s- khó có th� cung c�p �� s� l�ng gi�ng �� �áp �ng nhu c�u nuôi thâm canh và m� r�ng theo quy ho�ch. Các :c i(m c�a con gi ng Mùa thu ho�ch gi�ng Bagarius rutilu và cá b�ng là ngay sau mùa ma kho�ng tháng 9-tháng 10. Nhìn chung, s�n l�ng cá th�p ph�n nào gi�i thích v� s� phát tri�n ch&m c�a vi�c nuôi nh�ng loài này. Vì v&y, thi�u cá gi�ng là m�t tr� ng�i chính cho s� phát tri�n c�a ngh� nuôi nh�ng loài này trong t�ng lai . Nhìn chung, gi�ng c�a Bagarius rutilu và cá b�ng ��c ng dân ��a ph�ng �ánh b"t � trung và h� lu sông Lô và Sông Gâm. Do th i gian nuôi ng"n, nh�ng thay �!i v� �i�u ki�n môi tr ng, nhi�u ng i �ánh b"t h�n và vi�c s' d(ng các công c( �ánh b"t b�t h�p pháp, ngu�n cung c�p c�a Bagarius rutilu và cá b�ng gi�m �i so v�i cá tr"m c+ vì cá tr"m c+ gi�ng ��c s�n xu�t trong các tr�i gi�ng nên s5n có quanh n�m. Nhìn chung cá gi�ng có kích c. l�n h�n thì có ch�t l�ng và t# l� s�ng cao h�n. Giá cá gi�ng khác nhau theo t�ng mùa và t�ng loài. Giá cá tr"m c+ luôn th�p h�n các loài khác vì ��c bán ngay t�i các tr�i gi�ng. Giá cá tr"m c+ trong kho�ng t� 5.000-10.000 ��ng/con v�i kích c. 15-20 cm t�ng ��ng 50-100 gam/con. Giá c�a Bagarius rutilu và cá B�ng cao h�n ph( thu�c vào kích c. và th i v( và lên ��n 20.000-30.000 ��ng/con v�i kích c. 10-15 cm. Kho�n m)c �u t� chính - th�c 'n Th�c �n cho các loài cá khác nhau bao g�m ch� y�u là th�c �n viên, th�c �n t� ch�, và cá t�p. Cho ��n nay, h�u h�t các h� không s' d(ng th�c �n công nghi�p. Lo�i th�c �n chính cho cá tr"m c+ và cá B�ng là c+ ho�c các lo�i lá rau khác ��c hái t� r�ng, ru�ng lúa và v n nhà. Trong mùa khô, nông dân s' d(ng s"n khô. Th�c �n cho Bagarius rutilu bao g�m ch� y�u là cá nh+, sâu và �c. R�t khó �� tính giá th�c �n vì ph�n l�n nông dân t� thu gom. Theo ph+ng v�n nh�ng ng i nông dân, t# l� chuy�n hoá th�c �n c�a cá tr"m c+ là kho�ng 20-30 kg c+/1 kg cá, trong khi không có thông tin t�ng t� ��i v�i Bagarius rutilu. Các y�u t �u vào và các ngu�n l�c ��c s7 d)ng khác Nông dân h�u nh không có các y�u t� ��u vào khác (ch8ng h�n nh hoá ch�t, các nguyên li�u b! sung) ngo�i tr� ��i v�i th�c �n. R�i ro B�nh cá là r�i ro ch� y�u c�a nuôi l�ng, ��c bi�t là cá tr"m c+. Có 4 lo�i b�nh chính c�a cá tr"m c+:

• Loét thân, cá bong v�y, phù n�, • “ Ch�t �3p” không bi�u hi�n � b� ngoài c�a cá mà gây ch�y máu bên trong. • N! m"t, xu�t huy�t mi�ng và mang. • Mang �en có nhi�u bùn.

Page 190: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 184

Vi khu�n Aeromonas là m�t m�m gây b�nh ch� y�u. M�m gây b�nh ph! bi�n th� hai là nhóm vi-rút và ti�p theo là các b�nh liên quan t�i ký sinh trùng. D�ch b�nh ch� y�u di�n ra vào ��u mùa ma khi th i ti�t thay �!i và ch�t l�ng n�c th�p (ví d(, s� ô nhi�m c�a n�c sông do n�c th�i). D�i �ây cung c�p m�t s� thông tin c� b�n v� tác ��ng v� kinh t� c�a d�ch b�nh trong vi�c nuôi l�ng d�a vào thông tin thu ��c t� 61 h� ��c kh�o sát vào cu�i tháng 12/1994:

- S� h� có lãi = 27/61 (44,2%) - S� h� hoà v�n = 5/61 ( 8,2%) - S� h� ch�u l = 29/61 (49,6%)

Các h� có lãi t� ngh� này ch� y�u vì h� không g�p ph�i v�n �� d�ch b�nh l�n nào nh b�nh cá, s� ô nhi�m n�c và l$ l(t. )ó là nh�ng nguyên nhân ch� y�u �nh h�ng ��n s�n l�ng c�a h�. Có th� �a ra nh�ng k�t lu&n nh sau:

- Ch�t l�ng cá gi�ng th�p (kích c. cá quá nh+ và �i�u ki�n s�c kho1 kém), m&t �� th� cao và th� cá tr�c mùa ma dn t�i cá các v�n �� d�ch b�nh. - Kinh t� y�u cung có m�i liên h� v�i hi�u bi�t h�n ch� v� nuôi l�ng; thi�u th�c �n cho cá và trong m�t s� tr ng h�p c$ng là do l$. - M&t �� c�a l�ng cao t�i các khu v�c g�n v�i các h� dn ��n s� hình thành phân cá, ��ng th i c+ và lá cây b� phân hu� d�i �áy và gây ô nhi�m môi tr ng. R�i ro t� nhiên và thiên tai L$ là thiên tai th ng g�p nh�t. Nó có th� làm gãy và cu�n trôi l�ng. L$ di�n ra kho�ng 5-6 n�m m�t l�n. Th/ tr��ng và nh.ng h�n ch� c�a th/ tr��ng Giá th� tr ng c�a cá nuôi l�ng �ã thu ho�ch thay �!i ph( thu�c vào kích c., th i v( và ch�t l�ng cá. Thí d(, n�u kích c. c�a cá tr"m c+ là trên 2,5-3,0 kg, cá có th� ��c bán trong ngày T�t nguyên �án v�i giá kho�ng 25.000-30.000 ��ng/kg so v�i giá trong th i k0 thu - �ông là t� 18.000-20.000 ��ng/kg. Thông th ng, giá c�a Bagarius rutilu và cá B�ng là cao vì nhu c�u c�a ng i tiêu dùng cao. Giá c�a Spinibarbus denticulatus th ng bi�n �!i t� 90.000-100.000��ng/kg, trong khi giá c�a Bagarius rutilu có th� lên ��n 120-140.000 ��ng/kg. S�n l�ng cá tr"m c+ hàng n�m là kho�ng 24-30 t�n, s�n l�ng c�a Bagarius rutilu và Spinibarbus denticulatus trong kho�ng t� 3-5 t�n cho m i loài. Chúng ��c bán t�i th� tr ng ��a ph�ng là ch� y�u. Ng i mua th ng là các nhà hàng và khách s�n. H� mua cá tr�c ti�p t� ch� l�ng. )�i v�i cá tr"m c+, ng i bán l1 trên th� tr ng ��a ph�ng mua cá t� ch� l�ng và bán trên th� tr ng. Các v3n ! v! kinh t� và xã h�i Mâu thu�n v�i ngành công nghip khác trong vic s d�ng các ngu�n n��c Nuôi l�ng trong h� ch�a th ng dn t�i nh�ng mâu thun v�i nh�ng ng i s' d(ng ngu�n n�c khác, thí d(: nông dân s' d(ng n�c cho các m(c �ích t�i ��t, ru�ng. V� trí l�ng có th� c$ng dn ��n nh�ng mâu thun v�i ngành v&n t�i và ngành xây d�ng (khai thác cát). )�c bi�t vi�c khai thác cát th ng gây ô nhi�m môi tr ng ch� y�u trong mùa khô. M�t s� h� �ã khi�u n�i b%ng cách vi�t ��n yêu c�u các nhà ch�c trách cho d�ng vi�c khai thác cát.

Page 191: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 185

��u t� và t� l ��u t� D� án t#nh (1994-1997) d� tính r%ng m i h� s- ��c vay t� 2,0 ��n 2,5 tri�u ��ng �� ��u t cho nuôi l�ng. Trong th i k0 t� 1997-2000, theo k� ho�ch m i nông dân ��c vay ��n 9-11 tri�u ��ng. Tuy nhiên, th�c t� trung bình m�c cho vay n�m 1997-2000 cho m i h� là kho�ng 3 tri�u ��ng. D� án này nh%m m(c �ích h tr� ng i dân s�ng t�i nh�ng vùng sâu vùng xa và t�ng c� h�i vi�c làm cho h� c$ng nh �� t�ng doanh thu và �� góp ph�n xoá �ói gi�m nghèo. Tuy nhiên, s� ng i h�ng l�i trong th i k0 này �ã không ��t m(c tiêu k� ho�ch vì m�t lo�t các nguyên nhân �ã nêu � trên. Nh trên �ã �� c&p do s� thu nh+ ho�t ��ng cho vay tín d(ng và s� l�ng gi�m xu�ng, thu nh&p kinh t� c�a nh�ng ng i nông dân tham gia không nh theo k� ho�ch. Tuy nhiên, c�n lu ý r%ng kho�ng 30% h� ��c vay tín d(ng vn ti�p t(c có doanh thu t� nuôi l�ng.

2.6.2 !ánh giá môi tr��ng �/a i(m và di�n tích nuôi l�ng Theo các quy ��nh v� các ho�t ��ng nuôi l�ng trong khu v�c n�c ng�t, di�n tích ��c s' d(ng cho nuôi l�ng không nên v�t quá 2% t!ng di�n tích b� m�t n�c và các l�ng tr�i c�n ��c ��t cách nhau ít nh�t 200 m. Tr�c �ây, s� l�ng � Tuyên Quang là r�t nhi�u và khá thâm canh v�i nhi�u nông dân tích c�c. )i�u này �ã gây nên s� ô nhi�m và làm suy gi�m ch�t l�ng n�c. Hi�n nay, s� l�ng là khá th�p và l�ng ��c phân b� d�c ven sông (th� xã Tuyên Quang) không theo các quy ��nh chung. Nh�ng ��a �i�m ��c s' d(ng hi�n nay có dòng ch�y n�c m�nh và ch# n%m � nh�ng n�i môi tr ng ít b� ô nhi�m. S� l�ng trong h� ch�a vn r�t th�p và vì v&y khó �� �ánh giá các tác ��ng ��n môi tr ng c�a nuôi cá l�ng trong h� ch�a. B�ng 77 li�t kê các tác ��ng ��n môi tr ng liên quan ��n các ho�t ��ng nuôi l�ng.

B�ng 77 Các tác ��ng ��n môi tr ng nuôi l�ng

R�i ro do tác �ng/ô nhi-m

Y�u t ch/u tác �ng

Vùng ch/u tác �ng

M�c � tác �ng

Các gi�i pháp/ Khuy�n ngh/

T0 ch�c/cá nhân ch/u trách nhi�m

L�ng ��c ��t sát

Nuôi cá l�ng L�ng ��t � h� lu Có th� �nh h�ng

kho�ng cách gi�a các l�ng: 20-25m �� t�ng dòng ch�y c�a n�c

Trung tâm Thu� s�n ban hành quy ��nh và ki�m tra

Th�c �n là c+ Loài nuôi, sinh v&t �áy

Sông/h� ch�a �áy

Di chuy�n v� trí l�ng

Trung tâm Thu� s�n h�ng dn công ngh�

L$ nh+ vào sông/ h� ch�a

Nuôi cá l�ng Sông và h� ch�a D�ch b�nh Th� cá sau mùa ma

Trung tâm Thu� s�n h�ng dn công ngh�, �ào t�o khuy�n ng

Thi�t k� và xây d�ng B�n thân các nguyên v&t li�u, c( th� là tre và g , ít tác ��ng ��n môi tr ng. Tuy nhiên, có th� có m�t s� các tác ��ng ��n môi tr ng do nhu c�u cao v� tre và g

Page 192: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 186

Cung c3p cá gi ng và cá b m= Ngo�i tr� cá tr"m c+, cá gi�ng Bagarius rutilu và Spinibarbus denticulatus ph�i thu t� t� nhiên. Vi�c này có th� dn ��n s� c�n ki�t c�a nh�ng ngu�n l�i t� nhiên này. M�t bi�n pháp �� gi�m nhu c�u v� gi�ng t� nhiên là sinh s�n gi�ng nhân t�o. Tuy nhiên, v�n �� này c�n ��c nghiên c�u. H� th ng các tr�i gi ng và các v3n ! liên quan �n ch3t l��ng cá gi ng, các ngu�n l�i: B� Thu� s�n �ã góp ph�n cùng v�i các t#nh xây d�ng các trung tâm gi�ng �� thúc ��y nghiên c�u v� dung các loài b�n ��a cho các m(c �ích nuôi tr�ng thu� s�n và khôi ph(c tài nguyên. Hi�n nay, t#nh Tuyên Quang �ang nâng c�p trung tâm thu� s�n t#nh và c$ng nâng c�p các tr�i gi�ng �� cung c�p �� cá b�t nh%m �áp �ng nhu c�u trong t#nh. S7 d)ng n��c và tác �ng Hi�n nay các ngu�n n�c ��c s' d(ng b"t ngu�n t� các con sông và m�t ít t� h� ch�a. M�c dù n�c sông luôn lu chuy�n thích h�p h�n so v�i n�c trong h� ch�a, nhng các con sông c$ng ti�p nh&n n�c th�i �ô th� và công nghi�p. Cho ��n nay m�c �� tác ��ng c�a các ho�t ��ng khác và công nghi�p ��n ho�t ��ng nuôi l�ng vn cha ��c xác ��nh. Ngoài ra, m�c �� tác ��ng c�a nuôi l�ng ��n các ho�t ��ng khác c$ng cha ��c nghiên c�u. D� l��ng, ch3t th�i và tác �ng S� l�ng �ang ho�t ��ng hi�n nay là th�p và do v&y ít tác ��ng ��n môi tr ng. Tuy nhiên, m�c �� tác ��ng này có th� thay �!i n�u các tr�i nuôi l�ng ��c hình thành thêm theo quy ho�ch. Cha có các bi�n pháp hi�u qu� �� c�i thi�n môi tr ng ho�c ki�m soát ch�t th�i c�a nuôi cá l�ng. Tuy nhiên, nông dân th ng s' d(ng nhi�u bi�n pháp ��n gi�n �� ng�n ch�t th�i t� trong l�ng tràn ra và trao �!i v�i nhau v� cách phòng b�nh trong l�ng. Th�c 'n và c� ch� cho 'n Th�c �n cho cá tr"m c+ và cá B�ng là c+, lá cây, và chu�i khô thái nh+. Bagarius rutilu c�n �c, tôm, cua b�m nh+ ho�c sâu b"t � d�c sông. Ph�n d th�a c�a c+ ho�c lá cây th ng ��c gom l�i sau khi cho �n �� s' d(ng l�i làm th�c �n. Nhìn chung, th�c �n d th�a bao g�m c+, lá cây, và ch�t th�i khác mà cá không th� tiêu hoá. Nông dân ít khi s' d(ng hoá ch�t. Thông th ng, cá ch# ��c cho �n m�t l�n m i ngày vào bu!i chi�u. kh�i l�ng c+/lá cây/nh�ng th� khác ��c dùng �� cho �n d�a vào nh�ng kinh nghi�m c�a nông dân. Nông dân th ng th� cùng loài và cùng m&t �� cá gi�ng trong các l�ng nuôi. Các v3n ! d/ch b�nh và qu�n lý s�c kho@ Trên th�c t�, b�nh cá th ng x�y ra trong các l�ng cá, ��c bi�t là l�ng cá tr"m c+ vào ��u mùa ma ngay sau khi th� cá gi�ng. Ma nhi�u s- r'a trôi m�i th� trên m�t ��t ra sông. )i�u này gây ra s� thay �!i trong các y�u t� môi tr ng. Vi khu�n và vi-rút là các tác nhân ch� y�u gây b�nh � cá tr"m c+. B�nh xu�t huy�t có th� di�n ra ��i v�i cá tr"m c+ vi-rút reo trên cá tr"m c+ gây ra liên quan ��n 70-100% t# l� ch�t ��i v�i cá b�t và 40-50% t# l� ch�t ��i v�i cá th�ng ph�m. V�t loét th ng do Aeromonas hydrophila gây ra cho cá v�i t# l� ch�t kho�ng 40-50% ��i v�i t�t c� kích c. cá. Các ký sinh trùng (ch� y�u là r&n) xu�t hi�n không th ng xuyên nhng có th� gây ch�t m�c dù ít h�n so v�i b�nh do vi khu�n và vi-rút. D�ch b�nh là khá ph! bi�n ��i v�i nuôi cá tr"m c+ l�ng và là nhân t� chính làm gi�m s� l�ng nông dân �ang nuôi cá tr"m c+. )i�u này �ã ��c ch�ng minh qua ��t d�ch b�nh vào các n�m 1998-2000, khi �ó 67% h� liên quan ��n nuôi l�ng � t#nh Tuyên Quang (h�n 400 l�ng) �ã ng�ng m�t ph�n ho�c hoàn toàn ho�t ��ng nuôi.

Page 193: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 187

)�i v�i nhóm Bagarius rutilu và cá B�ng, b�nh cá không ph�i là v�n �� vì s� l�ng không nhi�u và m&t �� th� th�p. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Hoá ch�t ít ��c s' d(ng �� �i�u tr� cá nuôi l�ng và không có thông tin v� vi�c tích t( hóa ch�t s' d(ng trong tr� b�nh ký sinh trùng trên cá nuôi l�ng. Các ký sinh trùng này là m�t nguy c� th�c s� ��i v�i an toàn th�c ph�m và s�c kho1 c�a con ng i và c�n ph�i xác ��nh s� phân b� c�a chúng trên cá nuôi l�ng. Nói chung, c$ng không có b%ng ch�ng cho th�y an toàn th�c ph�m c�n ��c coi tr�ng h�n ��i v�i cá nuôi l�ng so v�i các lo�i cá nuôi khác. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Nh �ã �� c&p, có nh�ng mâu thun gi�a các nhóm c�ng ��ng. )ó là vi�c khai thác cát trên sông và nông dân tham gia nuôi l�ng. Nh�ng mâu thun nh v&y có th� ��c gi�i quy�t v�i s� can thi�p c�a các nhà ch�c trách và s"p x�p các v� trí riêng bi�t cho nh�ng khu v�c khai thác cát và khu v�c nuôi l�ng. )�i v�i vi�c �i l�i c�a tàu bè, s- n�y sinh m�t s� nh�ng mâu thun n�u s� l�ng t�ng lên và ngh-n sông. Vì v&y c�n l&p k� ho�ch và di d i l�ng vào h� ch�a �� tránh nh�ng mâu thun gi�a các bên có liên quan. Các v3n ! th/ tr��ng Hi�n nay th� tr ng không ph�i là v�n �� vì s�n l�ng c�a cá ��c nuôi trong nuôi l�ng th�p và v� c� b�n ch# �áp �ng nhu c�u c�a th� tr ng ��a ph�ng. C�n ph�i xây d�ng m�t chi�n l�c th� tr ng n�u ngh� nuôi cá l�ng ��c m� r�ng. Tuyên Quang n%m trên qu�c l� s� 2 và ch# cách Hà N�i 160km. Vì v&y, Hà N�i s- là m�t th� tr ng quan tr�ng ��i v�i s�n ph�m cá nuôi l�ng t�i Tuyên Quang. M�t khác, quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n phát tri�n t&p trung vào �a d�ng hóa loài nuôi �� �áp �ng nhu c�u th� tr ng Hà N�i ho�c nhu c�u xu�t kh�u. Các v�n �� th� tr ng ph�i ��c xem xét m�t cách có h� th�ng và phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ph�i ��c ho�ch ��nh m�t cách th&n tr�ng �� có th� liên k�t ng i nuôi v�i các nhà ch� bi�n và ng i tiêu dùng.

2.6.3 Các h��ng d"n cho qu�n lý t�t h�n L�a ch�n /a i(m cho nuôi l�ng Trong t�ng lai g�n, ��a �i�m ��c l�a ch�n là h� ch�a Na Hang, cách th� xã Tuyên Quang 90km và nh�ng vùng th�ng lu sông ch�y qua t#nh Tuyên Quang. S� l�ng trong h� ch�a theo quy ho�ch ��t 60-70% t!ng s� l�ng trong khi s� l�ng d�c sông ph�i gi�m �i và duy trì � m�c 30-40%. Ba loài s- ��c nuôi bao g�m Bagarius rutilu, Hemibagrus guttatus và cá rô-phi. Bagarius rutilu, Hemibagrus guttatus s- cung c�p 100 t�n s�n l�ng cá �� �áp �ng nhu c�u th� tr ng Hà N�i. Hai loài này s- ��c nuôi � th�ng ngu�n và khúc sông Lô ch�y qua th� xã Tuyên Quang. S�n l�ng cá rô-phi s- t�ng lên ��n 1.000 t�n và s- ��c nuôi ch� y�u � h� ch�a. Thi�t k� và xây d�ng khu v�c nuôi cá �� nh*m gi�m thi�u các tác ��ng môi tr�)ng Khu v�c nuôi cá � H� ch�a Na Hang s- ��c quy ho�ch � h� lu, cách b kho�ng 500-600m, �� sâu 30-50m cho khu v�c nuôi cá thâm canh. H� th�ng l�ng � �ây là l�ng l�i v�i t�ng nhóm 40-50 l�ng (th� tích m i l�ng là 1000-1500m3). kho�ng cách gi�a các l�ng c�n là 200m �� không c�n tr� ho�t ��ng nuôi, an toàn cho giao thông và phòng b�nh cá.

Page 194: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 188

)�i v�i nuôi l�ng � Th� xã Tuyên Quang, c�n làm l�ng b%ng g v�i t�ng nhóm 10 l�ng và ��t song song cách nhau 10-15m �� trao �!i n�c t�t h�n. Cung c3p cá gi ng và cá b m= Ba loài cá gi�ng s- ��c s�n xu�t t�i các tr�i gi�ng c�a trung tâm thu� s�n t#nh và các tr�i gi�ng � hai t#nh khác. Trên th�c t�, RIA1 �ã nuôi ��c cá b� m3 c�a c� ba loài. Các k�t qu� nghiên c�u v� công ngh� sinh s�n on cá rô-phi và Bagarius rutilu �ã thu ��c thành công. Nghiên c�u v� Hemibagrus guttatus �ang ��c ti�n hành và hy v�ng s- thành công trong t�ng lai. Công ngh� c�a RIA1 c�n ��c chuy�n giao cho c�p t#nh. Th�c 'n và c� ch� cho 'n Th�c �n cho cá rô-phi r�t ph! bi�n t�i Vi�t Nam và s- ��c �a vào khu v�c nuôi cá �� gi�m nguy c� ô nhi�m ch�t l�ng n�c và �� t�ng tính !n ��nh cho các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n. Bagarius rutilu và Hemibagrus guttatus có th� s' d(ng cá bi�n làm th�c �n t�m th i. Trong t�ng lai, c�n th�c hi�n nghiên c�u v� hi�u qu� s' d(ng th�c �n, qu�n lý và c� ch� cho �n theo quy trình nuôi bi�n. K� ho�ch qu�n lý s�c kho@ Thi�t l&p h� th�ng c�nh báo v� môi tr ng và d�ch b�nh cá cho khu v�c nuôi cá. Thi�t l&p c� ch� �i�u ph�i các nhóm, các h� ho�c nông dân �� qu�n lý khu v�c nuôi cá. Áp d(ng ph�ng pháp có s� tham gia trong qu�n lý nuôi. Tìm ra các gi�i pháp công ngh� khác �� c�i thi�n �i�u ki�n môi tr ng trong nuôi cá l�ng. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m Ki�m soát ch�t ch- môi tr ng nuôi và th�c �n trong th i gian nuôi cá. Th ng xuyên giám sát d�ch b�nh �ang di�n ra trong khu v�c. Xác ��nh y�u t� ti�m tàng c�a s� ô nhi�m, các tác nhân gây b�nh �� lo�i tr�. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Xác ��nh mô hình và t! ch�c các ho�t ��ng s�n xu�t �� ��t hi�u qu� kinh t�. Tính toán các y�u t� ��u vào; d�ch v( cung c�p các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh gi�ng, th�c �n, hoá ch�t. Th/ tr��ng và nhu c�u )ánh giá nhu c�u c�a th� tr ng v� lo�i s�n ph�m, ch�t l�ng và s� l�ng hàng hoá và ng i tiêu dùng. )� xu�t ph�ng án nuôi và các s�n ph�m tiêu dùng theo nhu c�u c�a th� tr ng. Th( ch� và Chính sách Xây d�ng và nâng c�p các tr�i gi�ng, các trung tâm thu� s�n, các trung tâm c�nh báo v� môi tr ng và d�ch b�nh. Các t! ch�c này c�n tham gia vào các bu!i th�o lu&n v�i nông dân �� nh%m ph�i h�p sâu sát h�n v�i h�. Các t! ch�c này c$ng có trách nhi�m h tr� nông dân th�c hi�n quy trình công ngh�.

Page 195: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 189

2.7. Nuôi nhuy-n th( ven bi(n

2.7.1 Mô t� h� th�ng T0ng quan Nuôi nhuy�n th� ven bi�n b"t ��u s�m � Vi�t Nam vì nh�ng loài này có s5n trong t� nhiên t�i các bãi tri�u kéo dài t� phía B"c xu�ng các t#nh ven bi�n phía Nam. Ho�t ��ng nuôi ��c th�c hi�n � Vi�t Nam vào ��u nh�ng n�m 1970 t�i t#nh B�n Tre sau �ó chuy�n xu�ng Ti�n Giang n�m 1987 và Trà Vinh n�m 1995. , t#nh Nam )�nh, nuôi nhuy�n th� b"t ��u ��c ti�n hành vào nh�ng n�m 1990 nhng ph�i ��i m�t v�i nhi�u r�i ro t� nhiên và giá th�p. Kho�ng 7 ��n 8 n�m v� tr�c khi có s� m� r�ng th�ng m�i gi�a Vi�t Nam và Trung Qu�c và Th� tr ng Trung Qu�c có nhu c�u cao v� nhuy�n th�, ngh� này �ã thu hút ng i nông dân. Hi�n t�i s�n l�ng nhuy�n th� �ã ��t 114.570 t�n (MOFI, 2005d) và 118.945 t�n (MOFI, 2004a), trong �ó 95% t!ng s�n l�ng là ngao. Trong nh�ng n�m g�n �ây, Ngao gi�ng B�n Tre �ã ��c th� �� nuôi th' nghi�m Thái Bình và Nam )�nh và cho k�t qu� t�t. Ngao là m�t m�t hàng th�ng m�i m�i t�i Vi�t Nam và là m�t hàng có giá tr� cao nh�t trong nhóm nhuy�n th� xu�t kh�u. Ngao ��c nuôi ch� y�u � B�n Tre (Nghêu B�n Tre - Meretrix lyrata (Sowerby, 1851)) chi�m 90%. S�n l�ng còn l�i là các gi�ng ngao ��a ph�ng (Ngao d�u-Meretrix meretrix Linnd, 1758). Tr�c n�m 1980, ngao ��c thu t� t� nhiên v�i t!ng s�n l�ng 300-400 t�n/n�m và n�m 1982-1986 �ã t�ng lên ��n 700-800 t�n/n�m. Có ba loài ngao b�n ��a ��c nuôi � Vi�t Nam, loài ‘nuôi’ là Meretrix meretrix ��c nuôi c� � mi�n nam và mi�n b"c, M. lusoria ch# có � mi�n B"c, trong khi M. lyrata ch# phân b� t� nhiên � mi�n nam. Tên và khu v�c nuôi ch� y�u c�a nh�ng loài này ��c trình bày trong B�ng 78.

B�ng 78 Tên và khu v�c phân b� c�a loài ngao nuôi

Tên ti�ng Vi�t Tên ti�ng Anh Tên khoa h�c Khu v�c nuôi Nghêu B�n Tre Hard clam Meretrix lyrata

(Sowerby, 1851) B�n Tre, Trà Vinh, Ti�n Giang, Sóc Tr�ng

Ngao d�u ho�c ngao v�ng

Asiatic Hard clam Meretrix meretrix Linnd, 1758

Ngh� An, Thanh Hoá, Thái Bình, Nam )�nh, B�n Tre, Ti�n Giang.

Ngao Vân Poker Chip Venus Meretrix lusoria (Roding, 1798)

Ngh� An

Nghêu B�n Tre - Hard Clam Ngao d�u - Asiatic Hard clam

Ngao vân- Poker Chip Venus

Page 196: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 190

Khi b"t ��u nuôi ngao � t#nh Nam )�nh, t#nh ch# s' d(ng ngao d�u ��a ph�ng. N�m 1998 Nghêu B�n Tre ��c nuôi th' nghi�m t�i khu v�c này. Loài ngao này thích nghi m�t cách nhanh chóng v�i �i�u ki�n môi tr ng ��a ph�ng. Trong nh�ng n�m g�n �ây, s�n l�ng ngao B�n Tre �ã �óng góp ��n 90% t!ng s�n l�ng ngao c�a t#nh Nam )�nh. Theo s� li�u th�ng kê t#nh Nam )�nh, di�n tích nuôi ngao hi�n nay kho�ng 700 hecta trong �ó t�i huy�n Giao Thu� là 450 hecta và t�i huy�n Ngh/a Hng là 250 hecta. T!ng s�n l�ng ngao theo báo cáo là 10.500 t�n n�m 2005. N�ng su�t trung bình là kho�ng 15 t�n/hecta/n�m. M�c dù di�n tích nuôi ngao b� h�n ch� nhng s�n l�ng vn t�ng hàng n�m. Các quy ho�ch phát tri(n Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n �ã �� ra k� ho�ch cho s�n l�ng ngao ��n n�m 2010 nh hình d�i �ây:

Hình 41 s�n l�ng ngao (t�n/n�m)

Ngu�n Báo cáo hàng n�m c�a n�m 2003 và 2004, V( Nuôi tr�ng thu� s�n, B� Thu� s�n và )�nh h�ng cho Phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam ��n n�m 2010.

S�n l�ng th�c t� là g�n 64% s�n l�ng m(c tiêu 180.000 t�n n�m 2005. V/ trí nuôi và các quy ho�ch phát tri(n các t#nh nuôi ngao ch� y�u t�i Vi�t Nam nh sau:

050000

100000150000200000250000300000350000400000

2001 2003 2004 2005 2010

Page 197: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 191

B�ng 79 )�a �i�m nuôi ngao t�i Vi�t Nam

Ngu�n: MOFI Báo cáo hàng n�m.2004 Trong các t#nh ven bi�n này, hai t#nh có s�n l�ng cao nh�t bao g�m t#nh Nam )�nh t�i mi�n B"c v�i s�n l�ng là 9.000 t�n và B�n Tre � mi�n nam v�i s�n l�ng 42.012 t�n. Có hai huy�n ven bi�n khác t�i mi�n B"c g�n Nam )�nh c$ng nuôi ngao. Tuy nhiên, các bãi tri�u phù h�p cho nuôi ngao ��c phân b� t�i các huy�n Giao Thu� và Ngh/a Hng v�i kho�ng 700 hecta. S�n l�ng m(c tiêu cho nuôi ngao c�a t#nh Nam )�nh n�m 2005 là 9.500 t�n. Nh trên �ã �� c&p, T!ng s�n l�ng ngao n�m 2005 lên ��n 10.500 t�n. Nguyên nhân là: (1) m&t �� th� cao do có s5n ngao gi�ng t� nhiên trong n�m 2004; (2) Các �i�u ki�n t� nhiên v� m�t nhi�t ��, �� m�n c�a n�c bi�n, l�ng ma v.v.. phù h�p cho ngao nuôi th�ng ph�m. Thi�t k� h� th ng nuôi và Ho�t �ng s�n xu3t Nuôi ngao phù h�p trên các bãi cát n%m trong vùng tri�u ��c n"ng chi�u d�i 8 gi m i ngày. C�n lu ý r%ng loài này có th� nuôi l�n t�i nh�ng n�i không ph�i là vùng tri�u nhng �i�u này s- �nh h�ng ��n ch�t l�ng c�a s�n ph�m và �òi h+i ngao ph�i ��c chuy�n ��n vùng tri�u trong th i gian tr�c khi thu ho�ch. Loài ngao c�n s�ng trên l�p cát (70-90%). C�n lu ý r%ng ngao không th� s�ng ��c trong bùn ho�c trong vùng n�c t/nh mà �òi h+i ph�i có dòng ch�y liên t(c.

Các t2nh Di�n tích S�n l��ng T!ng 12.417 118.945

Vùng 1+2 3.420 21.677 Qu�ng Ninh 1.300 5.500 H�i Phòng 620 1.077 Thái Bình 800 6.100 Nam )�nh 700 9.000 Vùng 3. 596 6.110

Thanh Hoá 500 3.105 Ngh� An 60 1.000 Hà T/nh 1.800

Th�a Thiên - Hu� 36 205 Vùng 4. 40 1.834 )à N5ng 3 4

Bình )�nh 30 35 Khánh Hoà 1.780 Ninh Thu&n 7 15

Vùng 5. 700 22.000 H� Chí Minh 700 22.000

Vùng 6. 7.661 67.324 Ti�n Giang 2.150 17.000

B�n Tre 4.075 42.012 Trà Vinh 1.000 5.000 B�c Liêu 276 2.157

Kiên Giang 160 1.155

Page 198: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 192

T�i Nam )�nh, v� trí nuôi th ng ��c ch�n d�a vào các bãi ngao �ã có s5n (t� nhiên). Bãi nuôi th ng n%m g�n các c'a sông có �� d�c nh+ và sóng ho�t ��ng y�u, vì v&y gi�m r�i ro v� ngao di chuy�n ��n khu v�c khác, ��c bi�t khi chúng còn nh+. Khu v�c ��c s' d(ng th ng là th�p h�n và � ph�n gi�a c�a bãi tri�u. Thi�t k� h� th�ng nuôi ngao là ��n gi�n. Các c�c tre/g và l�i ni-lông ��c bao quanh các bãi nuôi �� ng�n ngao thoát ra ngoài (xem �nh). Có hai giai �o�n nuôi ngao bao g�m �ng gi�ng và nuôi th�ng ph�m. D�i �ây là ki�u thi�t k� �i�n hình c�a tr�i ngao: H� th ng ��ng Trong giai �o�n �ng, có 2-3 l�p rào l�ng v�i nhau �� ng�n ngao gi�ng thoát ra ngoài. Khi gi�ng ��c th� v�i m&t �� cao, chúng có xu h�ng ti�t ra m�t ch�t d�ch. Ch�t d�ch này s- dính chu i phao vào v+ c�a chúng và dòng ch�y, sóng và gió có th� �a chúng di chuy�n. Vì v&y, c�n có m"t l�i c. dày. M�t �nh h�ng th� hai c�a rào ch"n là chu i phao bên trên ti�p xúc v�i m"t l�i ni-lông dày, g"n v�i l�i ng�n không cho ngao �i ra ngoài. Khi ngao l�n h�n (trong h� th�ng nuôi th�ng ph�m) chúng không còn có th� di chuy�n theo cách này và vì v&y ch# c�n m�t rào ch"n. Rào cao x�p x# 30 cm và b� ng&p khi n�c tri�u lên. M�t l�u canh ��c ��t � trung tâm khu v�c nuôi �� cho nông dân quan sát và b�o v� ngao.

Hình 42 Thi�t k� c�a h� th�ng �ng ngao B�n Tre

H� th ng nuôi th��ng ph5m H� th�ng nuôi th�ng ph�m là l�n h�n h� th�ng �ng. H� th�ng này ch# có m�t rào và ch# n%m theo h�ng gió, sóng và dòng ch�y nh%m ng�n ngao gi�ng thoát ra ngoài. Gi�ng nh h� th�ng

L�u canh

Rào

6-7 tháng (15.000 ngao/kg) 8-9 tháng (25.000 ngao/kg) Kích c. m"t l�i 1 mm

B bi�n

Bi�n

Page 199: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 193

�ng, rào ch# cao kho�ng 30 cm. Có m�t l�u canh �� nông dân quan sát khu v�c nuôi. Tr�i nuôi th�ng ph�m ��c ��t cách xa b bi�n h�n so v�i tr�i �ng. Rào ��c chôn sâu vài cm vào cát.

Hình 43 Thi�t k� c�a h� th�ng nuôi ngao B�n Tre th�ng ph�m

B�ng 80 Thi�t b� nuôi cho h� th�ng nuôi th�ng ph�m

Thi�t b/ Chi phí Chòi/l!u canh 1.000.000 ��ng/l�u Hàng rào có m+t l��i ni-lông dày 5.000.000 ��ng/hecta

Ngao gi�ng ��c thu t� t� nhiên và ��c th� vào gi�a tháng 7 ��n tháng 8 trong h� th�ng �ng � t#nh B�n Tre. M�t s� tr�i không có h� th�ng �ng mà mua ngao gi�ng l�n h�n t� h� th�ng �ng sau 6-7 tháng �ng �� nuôi th�ng ph�m. M&t �� th� dao ��ng trong kho�ng 750-13.000 con gi�ng/m2 ph( thu�c vào kh� n�ng ��u t c�a nông dân và gi�ng s5n có. Thông th ng, ngao gi�ng ��c th� trong mùa sinh s�n t� nhiên t� tháng 5 ��n cu�i tháng 7 � Nam )�nh. Trong th i gian nuôi, ngao có xu h�ng di chuy�n/b� chuy�n t� cao h�n xu�ng th�p h�n. )� nh%m c�i thi�n t# l� s�ng và vi�c giám sát t# l� t�ng tr�ng, m&t ��, �� tha và th� thêm gi�ng xu�ng nh�ng n�i có m&t �� th�p ��c th�c hi�n th ng xuyên. M&t �� th� thông th ng ��i v�i ngao t�i mi�n B"c là: n�u kích c. là 3.000-6.000 con gi�ng/kg (0,5-1,0 mm) m&t �� ‘gieo’ là 300-500 con gi�ng/m2 (600-750 kg/hecta); và n�u kích c. là 2.000-3.000 con gi�ng/kg (3,0-8,5 mm), m&t �� là 200-250 con/m2 (600-700 kg/hecta). Th i gian nuôi ph( thu�c vào t�ng ��a ph�ng, c. gi�ng và kích c. xu�t bán mong mu�n và n%m trong kho�ng t� 6 ��n 30 tháng. Nhìn chung th i gian nuôi ngao (t�i mi�n B"c) s- là 18 tháng n�u th� gi�ng là 5.000-7.000 con/kg, 12 tháng n�u th� 3.000-4.000 con/kg, 8 tháng n�u th� 1.000 con/kg và 6 tháng n�u th� 300-400 con/kg.

Bi�n

B bi�n

H�ng c�a dòng ch�y và gió

L�u canh

Rào

Page 200: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 194

Ngao ��c thu ho�ch quanh n�m khi ��t kích c. 30 ��n 70 con/kg. T�i Nam )�nh ngao ��c phân lo�i thành ba c.: 30-40 con/kg, 40-50 con/kg và 50-70 con/kg. N�ng su�t ph( thu�c vào �i�u ki�n sinh h�c và m&t �� th� gi�ng. T�i các tr�i ��c qu�n lý t�t, s�n l�ng ngao ��t t� 15-20 t�n/hecta, th&m chí là 33 t�n/hecta. Nhng nhi�u khi s�n l�ng c$ng xu�ng 4 t�n/hecta.

B�ng 81 Nh�ng thông s� s�n xu�t chính trong nuôi ngao � mi�n B"c Vi�t Nam (thông tin d�a vào SUMA, 2004)

n'ng su3t 40

t3n n'ng su3t 30

t3n n'ng su3t 20

t3n Di�n tích tr�i 10.000 10.000 10.000 m2 Di�n tích n��c 10.000 10.000 10.000 m2 M6t � th� m;i v) (con./m2) 700 700 700 con gi�ng/m2 C? gi ng m�t kg 3.000 3.000 3.000 con gi�ng/kg C? gi ng 0,3 0,3 0,3 g/con gi�ng th� T0ng s gi ng ��c th� m;i hecta 10.200.000 10.200.000 10.200.000 con gi�ng/hecta/v� T0ng sinh kh i c�a ngao gi ng ��c th� 3.400 3.400 3.400 kg/hecta/v� Th�i gian nuôi th��ng ph5m 12 12 12 tháng/v� C? thu ho�ch trung bình 45 45 45 con/kg C? thu ho�ch trung bình 22,2 22,2 22,2 g/gi�ng thu ho�ch S�n l��ng thu ho�ch (kg/hecta/v)) 40.000 30.000 20.000 kg/hecta/v� S�n l��ng thu ho�ch hàng n'm m;i hecta (kg/hecta/n'm) 40.000 30.000 20.000 kg/hecta/n�m S ngao ��c thu ho�ch m;i v) 1.800.000 1.350.000 900.000 con/hecta/v� T2 l� s ng m;i v) (%) 18 13 9 %

Trong m�t kh�o sát n�m 2005 v� nuôi ngao t�i mi�n B"c Vi�t Nam, n�ng su�t trung bình là 40 t�n ngao/hecta/n�m theo báo cáo. Tuy nhiên s� khác bi�t trong các s� li�u thu th&p ��c là khá l�n và vì v&y các ch# báo ho�t ��ng nuôi c$ng ��c tính cho n�ng su�t là 20-30 t�n ngao/hecta/n�m (B�ng 81). T� b�ng trên, rõ rang là t# l� s�ng là th�p và có c� h�i �� c�i thi�n t# l� s�ng nh%m t�ng hi�u qu� ��u vào gi�ng trong chu i s�n xu�t. ��u vào chinh - s7 d)ng n��c Khu v�c nuôi ngao th ng n%m t�i bãi tri�u d�c ven bi�n và g�n các c'a sông. Vi�c s' d(ng n�c cho nuôi ngao ph( thu�c vào �i�u ki�n t� nhiên. Có m�t s� �i�m l�y mu n�c và bùn l"ng �� quan sát c�a MONRE t�i c'a sông H�ng, song vi�c quan tr"c này không ph(c v( cho nuôi ngao. ��u vào chinh - cung c3p gi ng Liên quan t�i vi�c s�n xu�t ngao gi�ng, s- có 10 tr�i gi�ng s�n xu�t gi�ng nhuy�n th� t� nay ��n n�m 2010. Hi�n nay ngao gi�ng ch� y�u ��c ch�n t� t� nhiên. Nhìn chung, s�n l�ng ngao gi�ng t� nhiên là �� cho nhu c�u ��a ph�ng t�i t#nh Nam )�nh; ��c bi�t n�m 2003 ngao gi�ng ��c chuy�n ��n các t#nh khác. Giá ngao gi�ng n�m 2005 nh sau:

B�ng 82 )�u vào chính c�a nuôi ngao – giá gi�ng

C? ngao gi ng (con/ kg) Giá ( �ng 1.000/kg ) 150.000 1.200-1.500 3.000 50 800-1.000 36 100-300 12

Ngu�n: S liu kh�o sát, 2006

Page 201: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 195

T�i t#nh B�n Tre, gi�ng ��c thu và mua t�i các �i�m trong t#nh và các t#nh lân c&n trong mùa sinh s�n là t� tháng 4 ��n tháng 6 (Ti�n Giang) và t� tháng 7 ��n tháng 8 � các vùng ven bi�n phía nam tr� vào (xem Hình 44).

Hình 44 M&t �� ngao gi�ng vùng tr$ng c�a )�ng b%ng sông C'u Long d�c b bi�n )ông, Vi�t Nam. S� li�u thu th&p t� tháng 10/1995

��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n V� c� b�n, nuôi ngao s' d(ng th�c �n t� nhiên. Khu v�c nuôi ngao t�i t#nh Nam )�nh n�i li�n v�i ba sông là sông )áy, V�p và Ninh C�. T#nh B�n Tre n%m � c'a sông C'u Long. )ây ��u là t�t c� ngu�n dinh d.ng t�t �� phát tri�n th�c �n t� nhiên.

• Ngao ch� y�u l�c n�c �� l�y ch�t h�u c� (POM) và trong �ó có sinh v&t phù du th ng s�ng trong vùng n�c �(c.

• Không c�n y�u t� ��u vào là th�c �n và nuôi ngao giúp lo�i b+ và h�p th( ni-t� t� h� sinh thái

• C�n lu ý r%ng, v� lý thuy�t, kho�ng 23 kg N có th� ��c h�p th( h�t thành ��m ngao trong 1 hecta/n�m

S7 d)ng các y�u t �u vào khác/ngu�n l�c Các y�u t� ��u vào khác, m�c dù c$ng �ây là ��u vào chính, bao g�m m�t s� thi�t b� và chi phí xây d�ng nh sau:

Scale: 1:2500000

Cà mau

B�c Liêu

Sóc Tr�ng

C�n Th�

Trà Vinh Kiên Giang

An Giang

)�ng Tháp

V/nh Long

Ti�n Giang

Long An

B�n Tre

H� Chí Minh

10o

106o

Tan Thanh 110ha, 140.87 g/m2

Thua Duc 120ha, 214.46 g/m2

Thoi Thuan 180ha, 311.85 g/m2

Thanh Phong 160ha, 5.62 g/m2

My Long 800ha, 17.5 g/m2

Dong Cao 360ha, 14.4 g/m2

Vinh Hai 96ha, 38.52 g/m2

Hiep Thanh 84ha, 11.17 g/m2

Page 202: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 196

Nuôi ngao t�i B�n Tre:

B�ng 83 Thi�t b� nuôi tr�ng thu� s�n c�a h� th�ng nuôi th�ng ph�m

Thi�t b/ Chi phí Chòi/l!u canh 1.000.000 ��ng/l�u Hàng rào có m+t l��i ni-lông dày 5.000.000 ��ng/hecta

)�i v�i nuôi ngao t�i t#nh Nam )�nh

• Xây d�ng (tre\g , l�i, l�u canh v.v..) 40- 50 tri�u ��ng m�t ha • Chu�n b� cho các bãi nuôi: 30- 40 tri�u ��ng m�t ha • Thu� ��t: 4 tri�u ��ng m�t ha • Chi phí nhân công cho thu ho�ch: 350 000 ��ng m�t 1 t�n

R�i ro Nuôi ngao ph( thu�c r�t nhi�u vào các �i�u ki�n v� môi tr ng. Nh�ng r�i ro c�a ho�t ��ng nuôi ngao có th� là bão, s� dao ��ng n�c ch8ng h�n nh �� m�n, nhi�t �� v.v... Thí d(, kho�ng 5.000 t�n ngao gi�ng �+ �ã b� ch�t vào tháng 5/2003 t�i huy�n Ti�n H�i, t#nh Thái Bình. )� m�n cao và m&t �� th� có th� là nguyên nhân gây ra v�n �� này (Vietnamnet, 2003). Chi phí v� gi�ng là chi phí ��u vào cao nh�t trong nuôi ngao cho ��n nay. Do không c�n s' d(ng th�c �n b! sung, phân tích �� nh�y hoàn toàn ��c th�c hi�n d�a trên vi�c t�ng chi phí v� gi�ng. Gi� s' n�ng su�t là 40 t�n ngao/hecta/n�m, h� th�ng nuôi này s- vn có tính kh� thi v� m�t kinh t� n�u chi phí v� gi�ng t�ng 30% (xem B�ng 84). Tuy nhiên, n�u n�ng su�t gi�m xu�ng 30 t�n ngao/hecta/n�m, �i�m hòa v�n s- là kho�ng chi phí v� gi�ng t�ng lên 20%. N�u n�ng su�t là 20 t�n ngao/hecta/n�m thì là không có tính kh� thi v� m�t kinh t� n�u tính toán d�a trên các thông tin c� s�. N�u n�ng su�t ��c !n ��nh � m�c kho�ng 40 t�n ngao/hecta/n�m và có ngu�n cung c�p gi�ng có s5n, h� th�ng nuôi ��c coi là m�t c� h�i kinh doanh t�t. Tuy nhiên, n�u có s� s5n có và ch�t l�ng c�a gi�ng không ch"c ch"n có th� dn ��n chi phí s�n xu�t t�ng lên ho�c n�u n�ng su�t b� gi�m do d�ch b�nh, h� th�ng không ��c coi là có tính linh ho�t cao vì v&y không có tính kh� thi v� m�t kinh t�. L�a ch�n v� trí t�i u là c�n thi�t �� nh%m b�o ��m cung c�p t�t v� th�c �n t� nhiên có s5n nh%m ��t n�ng su�t cao.

Page 203: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 197

B�ng 84 Phân tích �� nh�y c�a nuôi ngao � mi�n B"c Vi�t Nam 2006 d�a trên giá gi�ng t�ng. B�ng này mô t� tác ��ng c�a y�u t� bên ngoài duy nh�t lên l�i nhu&n ròng hàng n�m c( th� là chi phí v� gi�ng

K/ch b�n m�t y�u t tác �ng bên ngoài duy nh3t

C� s� 40 t3n s�n

l��ng 30 t3n s�n l��ng 20 t3n s�n l��ng ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 115.200 35.950 -43.300 *'000 ��ng/hecta/n�m

10% Chi phí v! gi ng T'ng ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 98.200 18.950 -60.300 *'000 ��ng/hecta/n�m T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -15% -47% -39%

20% Chi phí v! gi ng T'ng ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 81.200 1.950 -77.300 *'000 ��ng/hecta/n�m T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -30% -95% -79%

30% Chi phí v! gi ng T'ng ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 64.200 -15.050 -94.300 *'000 ��ng/hecta/n�m T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -44% -142% -118%

Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng

• Giá tr� xu�t kh�u và th� tr ng Ngao không còn là th�c ph�m b! sung ��i v�i ng i dân � các vùng ven bi�n c�a Ti�n Giang, B�n Tre, Trà Vinh, Sóc Tr�ng và Cà Mau mà �ã tr� thành m�t hàng xu�t kh�u có tri�n v�ng v�i t!ng s�n l�ng xu�t kh�u là 2000-3000 t�n/n�m17 t� 1999. Có 4 t#nh có kh�i l�ng xu�t kh�u l�n nh�t bao g�m Thành ph� H� Chí Minh, Ti�n Giang, B�n Tre và Kiên Giang. T!ng s�n l�ng xu�t kh�u là kho�ng 200.000 t�n/n�m. Giá tr� xu�t kh�u �ã t�ng lên t� 5,3 tri�u t�n n�m 1999 lên ��n �#nh �i�m là 12.458 t�n (t�ng ��ng v�i 20 tri�u$) n�m 2002. Th�t ngao �ông l�nh xu�t kh�u c�a Vi�t Nam �ã t�ng 50% v� s�n l�ng và 63% v� giá tr� so v�i n�m 2000 (MOFI, 2006c).

17 http://www.binhthuan.gov.vn/khtt/nongnghiep/ngunghiep/Motsoloaica

Page 204: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 198

Hình 45 Ngao xu�t kh�u c�a Vi�t Nam

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Thou

sand

s

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00

Mill

ions

Khi l��ng (t�n) Giá tr� (USD)

S liu ngu�n Thng kê c�a H�i quan Vit Nam

Các s�n ph�m ngao Vi�t Nam ��c xu�t kh�u ��n h�n 10 n�c và vùng lãnh th!. Th� tr ng l�n nh�t là Nh&t B�n vì ngao là m�t trong nh�ng món �n truy�n th�ng c�a ng i Nh&t. Bên c�nh �ó, t�i châu Á, các s�n ph�m ngao cúng có m�t s� ��i t�ng tiêu dung nh Hàn Qu�c, Trung Qu�c, )ài Loan, H�ng Kông và Thái Lan. M�c dù s� li�u chính th�c cho th�y giá tr� khi�m t�n c�a xu�t kh�u sang Trung Qu�c nhng kh�i l�ng th�c t� thì l�n h�n nhi�u vì h�u h�t ngao xu�t kh�u sang Trung Qu�c �i qua � ng ti�u ng�ch (Thành, RIA1). D� �oán r%ng s- có s� phát tri�n thu&n l�i và !n ��nh v� th� tr ng ��i v�i m�t hàng này, ��c bi�t Nh&t B�n, M* và m�t s� n�c châu Á khác nh Hàn Qu�c và Trung Qu�c (MOFI, 2006c). C$ng nh tôm và cá tra/basa, c$ng �ã có n l�c nh%m xây d�ng th�ng hi�u cho Ngao Vi�t Nam. B�n Tre – vùng nuôi ngao l�n nh�t – �ã xúc ti�n th�ng hi�u “ Nghêu B�n Tre” 18. Nh�ng b�c �i ban ��u �ã ��c th�c hi�n thành công. )ây là m�t ti�n b� l�n nh%m gi�i thi�u s�n ph�m ngao B�n Tre ra th� tr ng qu�c t� trong t�ng lai g�n.

Hình 46 Th� ph�n c�a ngao Vi�t Nam (2004)

Nh&t12.6%

USA8.7%

Italia5.1%

Hàn Qu�c8.1%

Tây Ban Nha5.5%

Khác50.0%

Trung Qu�c0.4%

Niu Di-lân1.5%

Ca-na-�a1.6%

B� )ào Nha2.8%

B#3.7%

S liu ngu�n Thng kê c�a H�i quan Vit Nam

18 Xem thêm t�i www.bentre.gov.vn

Ngh

ìn

Tri�u

Page 205: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 199

Cùng th� ph�n t�ng lên, giá ngao c$ng có xu h�ng ti�n tri�n. N�m 2002 khi Vi�t Nam b"t ��u xu�t kh�u ngao, giá c�a th�t ngao �ông l�nh là kho�ng USD 1.800-1.900/t�n. Giá vào cu�i n�m 2005 là kho�ng USD 3.200-3.500/t�n (Hà, 2005).

Hình 47 Giá xu�t kh�u ngao trung bình

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1999 2000 2001 2002 2003 2004

S liu ngu�n Thng kê c�a H�i quan Vit Nam

Giá ��u b c$ng � m�c cao trong nh�ng n�m g�n �ây. Tr�c �ây, giá ch# là 2.000-3.000 ��ng/kg, nhng hi�n nay giá luôn � m�c trên 10.000-11.000 ��ng/kg. Tuy nhiên cung luôn th�p h�n nhu c�u c�a th� tr ng (Thành, RIA1). )ây là tri�n v�ng l�n �� ng i nuôi ngao m� r�ng di�n tích nuôi.

Hình 48 Giá ��u b trung bình c�a ngao th�ng ph�m theo kích c. xu�t bán

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

2003 2004 2005 2006

Year

VN

D

30-40 /kg

41-50 /kg

51-70 /kg

Ngu�n: Thành (RIA1)

• Chu i th� tr ng

D�i �ây là m�t ví d( v� chu i th� tr ng ngao t�i Nam )�nh, m�t trong nh�ng vùng nuôi ngao c�a Vi�t Nam. H�u h�t các s�n ph�m � �ây, sau khi ch� bi�n ��c �a sang Trung Qu�c. )i�u này

Page 206: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 200

��c lý gi�i b�i th�c t� là so v�i các t#nh khác, Nam )�nh � g�n Trung Qu�c – th� tr ng l�n nh�t trên th� gi�i v� tiêu th( ngao.

Hình 49 Chu i th� tr ng ngao (t#nh Nam )�nh)

Ngu�n: Thành, RIA1 Trong chu i th� tr ng, s� khác nhau gi�a giá ��u b v�i giá c�a ng i ch� bi�n/ng i bán buôn là kho�ng 200 ��ng/kg. S� khác nhau gi�a giá c�a ng i ch� bi�n và nhà nh&p kh�u c$ng � m�c t�ng t�. Ng i tiêu dùng (thí d( t�i )à N5ng) tr� cao h�n 1.000 ��ng so v�i giá c�a ng i ch� bi�n. (Giá ngao t�i Nam )�nh, Thành RIA1). Các v3n ! kinh t� - xã h�i Nhìn chung là các h� nghèo khó g"n bó ��c v�i nuôi ngao, ch� y�u do yêu c�u ��u t cao (B�ng 85). Các h� nghèo ��c ch� y�u ��c thuê làm lao ��ng chân tay trong th i gian thu ho�ch v�n c�n r�t nhi�u lao ��ng. H� có th� tham gia vào công vi�c mang tính th i v( trong th i gian thu ho�ch v�i kho�ng 200 ngày công/hecta (SUMA, 2005). Vào mùa thu ho�ch m�t lao ��ng thu ho�ch ngao có th� ki�m ��c 70- 80.000 ��ng m�t ngày ho�c 350 nghìn ��ng/m�t t�n ngao (Thành, 2006).

B�ng 85 )�u t cho nuôi ngao th�ng ph�m

)�n v�: 1000 ��ng/hecta/v( Kho�n m)c Trung bình Cao nh3t Th3p nh3t Chi phí v� v�n 44.291 2.600 200.000 Chi phí c� ��nh 77.454 7.849 329.300 Chi phí s5n có 145.829 26.000 345.000 T!ng ��u vào 223.283 46.541 631.300 T!ng ��u ra 332.409 18.000 850.000 L�i nhu&n 109.126 2.579 518.325

Ngu�n: SUMA, 2005

Nông dân

Trung gian mua bán/ Các nhà ch�

bi�n 90%

Ng i bán l1 10%

Tiêu th( trong n�c 20%

Xu�t kh�u 80%

Xu�t tr�c ti�p sang Trung Qu�c

80%

Xu�t qua ��i di�n Trung Qu�c t�i H�i Phòng 20%

Page 207: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 201

B�ng 86 Các ch# báo v� lao ��ng ��i v�i nuôi ngao � mi�n B"c Vi�t Nam gi� thi�t là m�t v( m i n�m

CÁC CH& BÁO V' LAO !4NG n'ng su3t 40

t3n n'ng su3t 30

t3n n'ng su3t 20

t3n ��n v/ CÁC CHB BÁO VC VI�C LÀM Yêu c�u nhân l�c hàng n'm (s lao �ng/hecta/n'm) 2,6 2,1 1,6

s� lao ��ng/hecta/n�m

Nhân l�c c /nh hàng n'm 0,5 0,5 0,5 s� lao ��ng/hecta/n�m

Nhân l�c th�i v) hàng n'm 2,0 1,5 1,0 s� lao ��ng/hecta/n�m

��u t� cho m;i lao �ng 17.042 21.228 28.139 ´000 ��ng/hecta/n�m

* Chi phí v� v�n ��c s' d(ng làm c� s� duy nh�t �� so sánh các kho�n ��u t Nuôi ngao �òi h+i khá nhi�u lao ��ng và t�o ra kho�ng 2,5 vi�c làm/hecta/n�m (xem B�ng 87). ph�n l�n lao ��ng mang tính th i v( vào th i �i�m thu ho�ch. H� ch� y�u là nh�ng ng i không có ��t �ai và nghèo nh�t � trong c�ng ��ng ho�c c�ng ��ng xung quanh. H� ��c thuê �� thu ho�ch ngao và ngh� này c$ng t�o c� h�i thu nh&p quan tr�ng cho nhóm dân c này. Ho�t ��ng nuôi ngao �òi h+i tay ngh� th�p. Lao ��ng c� ��nh ch� y�u dùng �� duy trì vùng rào ch"n c$ng nh trông coi n�i nuôi. N�u s�n l�ng !n ��nh � kho�ng 40 t�n ngao/hecta/n�m thì h� th�ng nuôi có th� sinh l�i nhu&n ròng kho�ng 115 tri�u ��ng/hecta/n�m (B�ng 87). T# l� l�i ích-chi phí là ch�p nh&n ��c � m�c 0,6. M�c này s- t�o m�t kho�ng ��m an toàn trong tr ng h�p chi phí v� gi�ng ho�c giá ��u b thay �!i. Tuy nhiên, n�u n�ng su�t gi�m xu�ng d�i 30 t�n ngao/hecta/n�m thì h� th�ng s- m�t �i kho�ng ��m và tr� nên r�t d� t!n th�ng tr�c các tác ��ng bên ngoài. Vì v&y, vi�c !n ��nh s�n l�ng là r�t quan tr�ng. )� !n ��nh ��c s�n l�ng �òi h+i ph�i ��c bi�t chú tr�ng t�i vi�c ch�n ��a �i�m nuôi t�i các khu v�c có �i�u ki�n nuôi t�i u và b�o ��m tuân th� Quy t"c Th�c hành Qu�n lý t�t. Theo khuy�n ngh� t# l� s�ng c�a ngao ��c th� có th� t�ng lên n�u ngao ��c th� trong vùng nuôi �ng tr�c khi ��c �a vào trong h� th�ng quây kín dành cho nuôi th�ng ph�m .

B�ng 87 Các ch# báo ho�t ��ng kinh t� trong nuôi ngao � mi�n B"c Vi�t Nam gi� thi�t là 1 v( m i n�m. TVC= T!ng chi phí bi�n �!i; TFC=T!ng chi phí c� ��nh; NR=L�i nhu&n ròng; TOC=T!ng chi phí v&n hành; CC=Chi phí v� v�n

CÁC CH& BÁO KINH T9 40 t3n n'ng

su3t 30 t3n n'ng

su3t 20 t3n n'ng su3t ��n v/

L�i nhu6n ròng/hecta/n'm 115.200 35.950 -43.300 ´000 ��ng/hecta/n�m

T0ng doanh thu ( ��c tính s7 d)ng FGV) 333.800 250.350 166.900

´000 ��ng/hecta/n�m

T0ng chi phí v6n hành (TVC+TFC) 191.800 187.600 183.400 ´000 ��ng/hecta/n�m

Giá tr/ gia t'ng (L�i nhu6n ròng+chi phí nhân công) 135.000 51.550 -31.900

´000 ��ng/hecta/n�m

Chi phí/L�i ích (NR/TOC) 0,60 0,19 (0,24)

Thu� 4.000 4.000 4.000 ´000 ��ng/hecta/n�m

Chi phí ban �u t i thi(u (TOC+CC) 262.600 258.400 254.200 ´000 ��ng/hecta/n�m

Chi phí ban ��u t�i thi�u cao ch� y�u do chi phí v� gi�ng cao. N�u có th� ��c s�n xu�t gi�ng ch�t l�ng cao trong các tr�i gi�ng thì có kh� n�ng giá s- gi�m nh �ã t�ng th�y � các loài nuôi khác t�i Vi�t Nam, c( th� là tôm sú. Nhu c�u ��u t ��c coi là quá cao ��i v�i các h� nghèo mu�n tham gia vào hình th�c nuôi này. H� thích h�p làm lao ��ng chân tay thu ho�ch theo th i v( h�n.

Page 208: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 202

2.7.2 !ánh giá môi tr��ng T� góc �� môi tr ng, nuôi ngao có th� ��c xem là h3 th�ng ‘nuôi s�ch’ . N�ng su�t cao s- lo�i b+ các ch�t h�u c� gián ti�p t� h� th�y sinh thông qua vi�c l�c n�c �� l�y th�c �n là t�o (ho�t ��ng này s- tr�c ti�p h�p th( dinh d.ng thông qua quang h�p). )ây là m�t h�n ch� cho m� r�ng nuôi ngao trong môi tr ng thi�u ch�t dinh d.ng. Tuy nhiên, t�i nhi�u vùng ven bi�n Vi�t Nam phù h�p v�i nuôi ngao có m�c �� ô nhi�m cao do nuôi tr�ng thu� s�n, lo�i hình nuôi này c$ng �ang ��c th�c hi�n. Nó ��m b�o cung c�p ngu�n dinh d.ng liên t(c là �i�u ki�n t�t cho nuôi ngao. T�i m�t s� vùng, nuôi ngao/nhuy�n th� ��c khuy�n khích nh%m gi�m tác ��ng tiêu c�c c�a ch�t dinh d.ng t� tôm ho�c nuôi tôm hùm. Nuôi ngao s- làm gi�m nguy c� v� phì d.ng và s� phát tri�n c�a t�o ��c n� hoa song �ây c$ng là v�n �� an toàn th�c ph�m ch� y�u trong nuôi ngao. C�n có s� �ánh giá tác ��ng môi tr ng �� thi�t k� các quy ho�ch phát tri�n cho lo�i hình nuôi tr�ng thu� s�n t�i các vùng ven bi�n này. V3m, ngao và sò c$ng có th� ��c nuôi trong các ao giàu dinh d.ng và có kh� n�ng lo�i b+ ch�t h�u c� r�t t�t t� ao tôm gi�a các v(. H�n n�a, m�t s� ch�t th�i r"n t� nuôi tôm có th� ��c s' d(ng làm phân bón. Vi�c nuôi này s- gi�m kh�i l�ng ch�t th�i sinh ra trong nuôi tôm và có th� t�ng th i gian s' d(ng ao b%ng cách làm gi�m kh�i l�ng ch�t h�u c� có trong �ó.

B�ng 88 Các ch�t h�u c� chính có th� ��c h�p th( trong nuôi ngao � mi�n B"c Vi�t Nam ��c tính d�a trên hàm l�ng ��m trong ngao. )ây là �c l�ng mang tính ch� quan vì không bao g�m các c� ch� chuy�n hóa.

CÁC CH& BÁO V' MÔI TR()NG n'ng su3t 40 t3n

n'ng su3t 30 t3n

n'ng su3t 20 t3n ��n v/

S� ô nhi-m v! n��c H�p th( ni-t� (r�ng ng&p m�n/nuôi tr�ng thu� s�n) 48,1 36,1 24,0 kg/hecta/n�m H�p th( ph�t-pho (r�ng ng&p m�n/nuôi tr�ng thu� s�n) 6,0 4,5 3,0 kg/hecta/n�m H3p th) ch3t th�i r+n 568,2 426,1 284,1 kg/hecta/n�m

Xác /nh /a i(m và b trí tr�i nuôi Bãi nuôi ngao thông th ng ��c ch�n d�a vào các bãi ngao �ã có s5n (t� nhiên) trong c� nuôi th�ng ph�m và thu gi�ng t� nhiên t�i h�u h�t các khu v�c nuôi. Tuy nhiên, vi�c nuôi này tác ��ng ��n s� phát tri�n c�a ngao ��a ph�ng. )�i v�i tr ng h�p nuôi ngao t�i t#nh Nam )�nh, ngu�n ngao ��a ph�ng �ang có xu h�ng gi�m khi s�n l�ng ngao B�n Tre (nh&p t� B�n Tre) �ang chi�m u th�. Thi�t k� và xây d�ng Các c�c tre/g và l�i ni-lông � g�n bãi nuôi có th� là v&t c�n ��i v�i vi�c di chuy�n c�a ngao gi�ng ��n các bãi �ng ngao (t� nhiên) hi�n có. )i�u này làm cho s�n l�ng gi�ng t� nhiên b� gi�m �i t�i m�t s� khu v�c khi m� r�ng di�n tích nuôi. Cung c3p gi ng, ngao b m= và ngao gi ng Do ngao gi�ng không phân b� ��u t� nhiên t�i các t#nh, nông dân th ng ph�i mua gi�ng t� các t#nh khác. Gi�ng s5n có là m�t trong tr� ng�i chính ��i v�i nuôi ngao. , mi�n nam, ngao gi�ng ch� y�u có ngu�n g�c t� B�n Tre và Ti�n Giang v�i kích c. kho�ng t� 500 ��n 100.000 con m�t kg. T�i mi�n B"c, ngao gi�ng t� nhiên s5n có � t#nh Nam )�nh.

Page 209: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 203

)� kh"c ph(c h�n ch� v� s� thi�u h(t ngu�n gi�ng, m�t s� chính quy�n ��a ph�ng �ã áp d(ng các bi�n pháp qu�n lý các bãi gi�ng. vi�c qu�n lý bãi ngao gi�ng t� nhiên � xã Th i Thu&n, huy�n Bình )ãi, t#nh B�n Tre là m�t ví d(: bãi gi�ng t� nhiên ��c m�t h�p tác xã ��a ph�ng qu�n lý ch# ��c thu ho�ch gi�ng khi ��t kích c. 5.000 con/kg hay l�n h�n. Ng i lao ��ng, nhân viên b�o v� và ban qu�n lý ��c tr� l�ng. Sau �ó ph�n còn l�i c�a thu nh&p ��c chi nh sau: 39% thu�. 61% còn l�i ��c chia b%ng cách: 20% cho qu* chính quy�n ��a ph�ng và 80% còn l�i s- ��c chia ��u cho ng i dân ��a ph�ng. B%ng ph�ng pháp qu�n lý này, s�n l�ng gi�ng �ã t�ng lên nhanh chóng. N�m 2002, giá gi�ng ��t kích c. 5.000 con/kg là 19.000 ��ng/kg. S7 d)ng n��c và tác �ng N�c ng�t ch�y t� các con sông ra tr�c ti�p tác ��ng ��n nuôi nhuy�n th� trong �ó có ngao xét v� ngu�n cung c�p dinh d.ng và gi�m �� m�n. Trong vài n�m g�n �ây, dòng ch�y c�a sông V�p b� ng�n do xây d�ng cho nuôi tôm d�c con sông này. Hi�n nay, ch�t l�ng n�c không b� �nh h�ng b�i các ngành công nghi�p, nông nghi�p, phát tri�n �ô th�, các tr�i gi�ng, khách du l�ch, v.v.. do các ho�t ��ng này cha phát tri�n � g�n các ��a �i�m nuôi ngao t�i t#nh Nam )�nh. Ch3t th�i và tác �ng H� th�ng nuôi ngao không x� ch�t th�i vào môi tr ng.

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Không c�n b! sung th�c �n cho nuôi ngao Các v3n ! v! b�nh và qu�n lý s�c kho@ Cho ��n nay không có báo cáo nào v� d�ch b�nh tác ��ng l�n ��n ho�t ��ng nuôi ngao t�i Vi�t Nam, nhng t# l� ch�t vn xu�t hi�n � ph�m vi ��a ph�ng và th ng ��c cho là do nh�ng thay �!i ��t ng�t trong �i�u ki�n sinh h�c ch8ng h�n nh �� m�n gi�m. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m )� ��c phép xu�t kh�u các s�n ph�m nhuy�n th� sang EU ch8ng h�n, c�n xây d�ng m�t ch�ng trình ki�m, và Vi�t Nam là m�t trong s� ít các n�c châu Á ngoài Nh&t B�n, Thái Lan và Hàn Qu�c ��c phép xu�t kh�u hai m�nh v+ sang EU. Theo Infofish 3/2003, In-�ô-nê-xi-a c$ng s"p ��c phép xu�t kh�u Meretrix sp. n�u n�c này xây d�ng ��c b�n �� các vùng nuôi, l&p các phòng thí nghi�m phân tích sinh v&t phù du, b"t ��u ki�m soát ngay sinh v&t phù du, ASP (amnesic shellfish poisoning) và DSP (diarrheic shellfish poisoning) và d� th�o m�t quy trình m� và �óng c'a n�i thu ho�ch. S�n ph�m c�a Vi�t Nam xu�t kh�u sang EU �ã b� ch�ng l�i trong th i k0 1998-99 do thi�u h� th�ng quan tr"c có hi�u qu�, nhng hi�n nay h� th�ng này �ã ��c xây d�ng t�i m�t s� khu v�c nuôi ch� y�u nh các t#nh Thái Bình, Nam )�nh, Bình Thu&n, Thành ph� H� Chí Minh, B�n Tre, Trà Vinh, Kiên Giang và Ti�n Giang. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Cho ��n nay không có báo cáo nào v� d�ch b�nh tác ��ng l�n ��n ho�t ��ng nuôi ngao t�i Vi�t Nam, nhng t# l� ch�t vn xu�t hi�n � ph�m vi ��a ph�ng và th ng ��c cho là do nh�ng thay �!i ��t ng�t trong �i�u ki�n sinh h�c. Thí d(, �� m�n cao và m&t �� th� có th� là nguyên nhân làm cho kho�ng 5.000 t�n ngao gi�ng �+ b� ch�t vào tháng 5/2003 t�i huy�n Ti�n H�i, t#nh Thái Bình,

Page 210: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 204

thi�t h�i t�ng ��ng v�i 20 t� ��ng. T�ng t�, m�t s� l�ng ngao gi�ng l�n h�n �ã ch�t vào ��u tháng 5/2006 t�i huy�n Giao Thu�, t#nh Nam )�nh do �� m�n cao. 7�c tính b� l hàng t� ��ng. Các v3n ! th/ tr��ng M� r�ng th� tr ng xu�t kh�u và n l�c xây d�ng th�ng hi�u cho “ Nghêu B�n Tre” �ã mang l�i nh�ng tác d(ng tích c�c cho nông dân, ��c bi�t là ng i nghèo có liên quan ��n nuôi ngao. Giá ��u b cao h�n khuy�n khích nông dân m� r�ng nuôi ngao do s�n l�ng �ã không �áp �ng m(c tiêu k� ho�ch n�m 2005. )i�u này không ch# mang l�i tác ��ng tích c�c v� m�t hi�u qu� kinh t� và xã h�i, mà còn có l�i ích v� môi tr ng ��i v�i ngành nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n c�a Vi�t Nam. Vi�c phát tri�n các m�t hàng này tr� thành an m�t ph�ng pháp �� gi�m �ói nghèo và t�o sinh k� khi các loài nuôi khác có r�i ro cao và l . Các v3n ! v! th( ch� Vi�c phân c�p trong qu�n lý công không có trong quy ho�ch m�t hàng này. Tuy nhiên, th�c t� này khác nhau gi�a các t#nh. T�i Nam )�nh, Trung tâm Khuy�n ng t#nh và ba phòng khuy�n ng bên d�i �ã t! ch�c các khoá t&p hu�n và h�i th�o. Phòng thí nghi�m v� d�ch b�nh thu� s�n và môi tr ng ��c thành l&p n�m 2005 thu�c Chi c(c B�o v� ngu�n l�i thu� s�n t#nh Nam )�nh. Phòng thí nghi�m theo dõi các b�nh tôm và ki�m soát ch�t l�ng n�c. Nuôi ngao ��c coi là m�t ngành quan tr�ng do nó t�o ra vi�c làm, thu nh&p và do tính b�n v�ng v� môi tr ng c�a nó. H�i nuôi ngao t�i huy�n Giao Thu� ��c thành l&p vào tháng 5/2006. H�i s- b"t ��u �i vào ho�t ��ng vào tháng t�i. H�i ch# là m�t t! ch�c góp ph�n nâng cao s� hi�u bi�t c�a nông dân v� các c� h�i th� tr ng. H�i c$ng t�o �i�u ki�n thu&n l�i �� nông dân chia s1 kinh nghi�m. Hi�n t�i không có các quy ��nh rõ rang cho nuôi ngao. Nh�ng ng i qu�n lý g�p khó kh�n trong vi�c ��nh h�ng nuôi ngao theo các quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n ��a ph�ng và nông dân ho�t ��ng m�t cách t� phát tu0 theo kh� n�ng ��u t và kh� n�ng ti�p c&n v�i ��t và n�c c�a h�. C� s� v&t ch�t cho qu�n lý nuôi ngao �ã ��c c�i thi�n v�i m�t phòng thí nghi�m m�i v� d�ch b�nh thu� s�n và môi tr ng �ã ��c thành l&p. Cán b� qu�n lý còn thi�u hi�u bi�t v� qu�n lý, ��c bi�t là v� ki�m soát ch�t l�ng n�c và b�nh cá Tóm l��c các v3n ! v! môi tr��ng trong nuôi ngao t�i Vi�t Nam Nh�ng v�n �� ch� y�u v� xã h�i và môi tr ng liên quan ��n nuôi ngao là khía c�nh tích c�c v� môi tr ng trong nuôi ngao c$ng nh tri�n v�ng gi�m �ói nghèo t�i các vùng ven bi�n. Tuy nhiên, vi�c s' d(ng gi�ng t� nhiên trong nuôi ngao �ang là m�i lo ng�i l�n c�n tr� s� phát tri�n trong t�ng lai c�a nuôi ngao n�u không có thay �!i trong mô hình cung c�p gi�ng. Bên c�nh �ó, nh�ng mâu thun xã h�i liên quan ��n vi�c ti�p c&n ngu�n l�c t� nhiên t�i khu v�c ven bi�n tr� thành m�i lo ng�i do không có khung pháp lý cho qu�n lý ��t � các bãi tri�u. M�t hàng ngao nuôi này có ti�m n�ng phát tri�n cao, nhu c�u c�a th� tr ng l�n cùng v�i tác ��ng tích c�c v� m�t xã h�i và gi�m �ói nghèo t�i các vùng ven bi�n Vi�t Nam. Tuy nhiên, nuôi ngao s-

Page 211: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 205

�òi h+i quy ho�ch và các ho�t ��ng qu�n lý t�t h�n. S� ô nhi�m c�a n�c ven bi�n là m�i �e do� chính ��i v�i s� phát tri�n b�n v�ng c�a m�t hàng này. Tác �ng Các ho�t �ng qu�n lý/các gi�i pháp Nuôi ngao Tác ��ng 1. Lo�i tr� s� ô nhi�m trong n�c

• )�y m�nh nuôi ngao tr� thành h� th�ng nuôi �a loài/nuôi k�t h�p • )�y m�nh nuôi ngao trong x' lý n�c th�i

Tác ��ng 2. Gi�m s� ô nhi�m c�a bùn l"ng

• )�y m�nh nuôi ngao tr� thành a h� th�ng nuôi �a loài/nuôi k�t h�p

• )�y m�nh nuôi ngao trong x' lý n�c th�i Tác ��ng 3. Ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m

• Quy ho�ch ho�c khoanh vùng t�t h�n cho nuôi ngao tránh nh�ng n�i b� ô nhi�m các kim lo�i n�ng, các lo�i thu�c sâu

• )�y m�nh vi�c c�p ch�ng nh&n v� an toàn th�c ph�m • Th�c hi�n BMP tr�c và sau thu ho�ch

Tác ��ng 4. Tác ��ng ��n sinh k� thông qua vi�c cung c�p thu nh&p !n ��nh do c�u v� ngao cao

• Xây d�ng các tr�i gi�ng, • Hình thành các trung tâm ch�n gi�ng (nhà n�c và t nhân) • Các nghiên c�u v� công ngh� nuôi các loài b�n ��a • Khuy�n khích nuôi nhuy�n th� tr� thành ho�t ��ng AIG b�n v�ng

trong m�i liên h� v�i Khu v�c B�o t�n Bi�n và các chi�n l�c phát tri�n c�ng ��ng khác

Tác ��ng 4. Tác ��ng ��n nh�ng ngu�n l�i t� nhiên

• B�o t�n r�ng ng&p m�n và h� sinh thái t� nhiên • Xây d�ng và ph! bi�n tr�i gi�ng công ngh� • )�y m�nh phát tri�n các tr�i gi�ng

Tác ��ng 5. Nh�ng mâu thun xã h�i trong nông dân

• C�i thi�n vi�c phân chia m�t ��t/n�c • Khuy�n khích vi�c qu�n lý ngu�n l�i d�a vào c�ng ��ng

Tác ��ng 6. Tác ��ng ��n vi�c làm và t�o thu nh&p, gi�m �ói nghèo

• B�o ��m phúc l�i và an toàn cho công nhân • Tránh s' d(ng lao ��ng là tr1 em

Tác ��ng 7. T�o thu nh&p thêm cho c�ng ��ng trong vi�c gi�m �ói nghèo

• B�o ��m tính minh b�ch trong vi�c phân chia bãi tri�u

2.7.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n V/ trí các tr�i nuôi Cân nh"c tác ��ng tích c�c c�a nuôi nhuy�n th� và ng.ng sinh h� c�a nh�ng loài này, c�n ti�n hành nuôi nhuy�n th� m�t cách b�n v�ng v� môi tr ng. Xác ��nh v� trí tr�i nuôi nhuy�n th� theo quy ho�ch qu�c gia và các khung pháp lý t�i ��a �i�m phù h�p v�i môi tr ng, s' d(ng có hi�u qu� ngu�n n�c bi�n và theo cách b�o t�n s� �a d�ng sinh h�c, các n�i c trú sinh thái nh�y c�m và các ch�c n�ng c�a h� sinh thái, nh&n th�c ��c r%ng ng i s' d(ng tài nguyên khác, ng i dân và các loài sinh v&t c$ng ph( thu�c vào h� sinh thái.

Hình 50 Khu v�c nuôi phù h�p v�i ngao B�n Tre

M�c n�c bi�n t�i �a

M�c n�c bi�n t�i thi�u

V/ trí nuôi t i �u L� ra ban ngày t� 2-4

gi

V/ trí nuôi t i �u

L� ra ban ngày t� 5-8 gi

V/ trí nuôi t i �u Không l� ra ban ngày

)� sâu c�c ��i 1-2 m

Khu v�c ��ng Khu v�c nuôi th��ng ph5m

Page 212: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 206

D�i �ây là các th�c hành k* thu&t và tiêu chí b� trí và/ho�c khoanh vùng tr�i nuôi nhuy�n th�: Ma tr&n v� quy t"c th�c hành và tiêu chí v� v� trí nuôi nhuy�n th�

Các th�c hành Tiêu chí

)�c tính c�a sinh v&t �áy • s�ng � �áy cát m�n (70-90%)

Khu v�c/v� trí tr�i • Bãi tri�u c�n ng&p n�c d�i 8 gi , khu v�c lý t�ng hàng ngày ng&p n�c 2-4 gi

)� sâu c�a n�c • T�i �a là 1-2 m

Sinh v&t �áy và n�i c trú • Tránh các khu v�c b� ô nhi�m và bãi �1, �ây không ph�i là các khu v�c ��c b�o v� nh%m m(c �ích b�o t�n s� �a d�ng sinh h�c c�a bi�n

Thi�t k� và xây d�ng các tr�i theo cách gi�m thi(u tác h�i i v�i môi tr��ng Nuôi nhuy�n th� t�i các t#nh ven bi�n mi�n b"c và mi�n nam Vi�t Nam ��c ti�n hành v�i thi�t k� ��n gi�n. Tuy nhiên, nh�ng thi�t k� có th� tác ��ng �áng k� ��n môi tr ng nh các bãi �1 t� nhiên và tàu bè �i l�i. Vi�c chu�n b� cho h� th�ng nuôi là ��n gi�n v�i rào và l�u canh. Ma tr&n v� quy t"c th�c hành và tiêu chí v� xác ��nh v� trí nuôi ngao

Th�c hành Tiêu chí

Tr�i • Tránh bãi �1

• Tránh các kênh có tàu bè �i l�i

Khu tr�i và h� th�ng nuôi • Nuôi nhuy�n th� c�n ��c thi�t k� thành mô hình nuôi lo�i b+ ch�t h�u c� t� n�c th�i c�a h� th�ng nuôi khác nh nuôi tôm t�o thành h� th�ng nuôi k�t h�p t�i h� lu các dòng ch�y c�a n�c bi�n và sông.

Cung c3p gi ng, ngao b m= và ngao gi ng Vi�c s' d(ng gi�ng t� nhiên là ph! bi�n trong vi�c nuôi nhuy�n th� t�i Vi�t Nam. Các ho�t ��ng này góp ph�n vào s� c�n ki�t � i s�ng t� nhiên và gi�m l�ng gi�ng s5n có. Ma tr&n v� quy t"c th�c hành và tiêu chí v� cung c�p gi�ng:

Th�c hành Tiêu chí

B�o t�n gi�ng t� nhiên • B�o t�n r�ng ng&p m�n và h� sinh thái t� nhiên

• Xây d�ng và ph! bi�n công ngh� tr�i gi�ng

Thay �!i trong vi�c s' d(ng gi�ng t� nhiên b%ng gi�ng

• )�y m�nh phát tri�n các tr�i gi�ng

Page 213: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 207

nhân t�o

Th�c hành �ng gi�ng • M&t ��: 300-500 con gi�ng/m2 – kích c. là 3.000-6.000 con gi�ng/kg

• Th i gian: 6-7 tháng

Th�c hành nuôi th�ng ph�m • M&t ��: 200-250 ngao/m2 – kích c. là 2.000-3.000 con gi�ng/kg

• Th i gian: 18 tháng, có th� ng"n h�n khi c. gi�ng l�n h�n, dao ��ng t� 6-30 tháng

Ngao ��c thu ho�ch quanh n�m khi có kích c. 30 ��n 70 con/kg. T�i Nam )�nh ngao ��c phân lo�i thành ba c.: 30-40 con/kg, 40-50 con/kg và 50-70 con/kg. N�ng su�t ph( thu�c vào �i�u ki�n sinh h�c và m&t �� th� gi�ng. T�i các tr�i ��c qu�n lý t�t, s�n l�ng ngao ��t t� 15-20 t�n/hecta. Th&m chí theo báo cáo, s�n l�ng có th� ��t t�i 33 t�n/hecta, nhng �ôi khi s�n l�ng c$ng xu�ng còn 4 t�n/hecta. Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Không c�n th�c �n và cho �n trong vi�c nuôi nhuy�n th�, Tuy nhiên c�n có các ch�t h�u c� trong n�c vì nó ch�a nhi�u th�c �n cho ngao h�p th( qua c� ch� l�c. Ma tr&n v� quy t"c th�c hành và tiêu chí v� cung c�p gi�ng

Th�c hành Tiêu chu�n

Ch�t l�ng n�c • Ngao ch� y�u l�c n�c �� l�y các h�t ch�t h�u c� (POM) và c� sinh v&t phù du, v�n không nhi�u trong nh�ng vùng n�c có �� �(c cao.

Dinh d.ng • C�n lu ý r%ng, v� lý thuy�t, kho�ng 23 kg N có th� ��c h�p th( h�t thành ��m ngao trong 1 hecta/n�m

K� ho�ch qu�n lý s�c kho@ Qu�n lý s�c kho1 c�n ��c thi�t k� và th�c hi�n theo h�ng phòng b�nh �i kèm v�i các th�c hành qu�n lý khác t� xác ��nh v� trí, thi�t k� và xây d�ng, ho�t ��ng qu�n lý và cho �n, qu�n lý ch�t l�ng n�c, v.v.. nh h�ng dn trên. D�i �ây là h�ng dn chi ti�t cho các ho�t ��ng.

- N�c th�i có m�c �� ch�t th�i cao và nhi�u bùn s- có tác ��ng x�u ��n t# l� s�ng n�u l�p �áy b� thay �!i l�n

- Ngao s- ch�t n�u b� ph� quá nhi�u bùn l"ng. - Nh�ng loài �n t�p ch8ng h�n nh �c, cua, cá bi�n và sao bi�n là m�i �e do� ��i v�i

nuôi ngao. Nông dân ph�i ch� ��ng lo�i b+ nh�ng loài này n�u tìm th�y trên bãi khi tri�u rút.

- )�i v�i cá bi�n (��c bi�t là cá �u�i) nông dân th ng dung l�i �ánh cá xung quanh khu v�c nuôi �� có thêm thu nh&p.

Ch3t l��ng và an toàn th�c ph5m M�t hàng nhuy�n th� c�a Vi�t Nam �ã ��c xu�t kh�u sang Th� tr ng EU (ngao B�n Tre), vì v&y Ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m �ang ��c ki�m soát t�t t�i B�n Tre. Tuy nhiên, v�n �� này cha ��c quan tâm ��n do không có yêu c�u t� th� tr ng vì th� tr ng ch� y�u là Trung Qu�c.

Page 214: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 208

• Quy ho�ch ho�c khoanh vùng t�t h�n cho nuôi ngao tránh nh�ng n�i b� ô nhi�m các kim lo�i n�ng, các lo�i thu�c sâu

• )�y m�nh vi�c c�p ch�ng nh&n v� an toàn th�c ph�m • Th�c hi�n BMP tr�c và sau thu ho�ch, bao g�m c� vi�c phát tri�n ch�n gi�ng

Các v3n ! kinh t� và xã h�i Nuôi nhuy�n th� t�i Vi�t Nam cha ��c xem xét �� áp d(ng cho ng i nghèo vì ngh� này �òi h+i ��u t cao trong xây d�ng. Tuy nhiên, ngh� này có th� góp ph�n xoá �ói gi�m nghèo và t�o sinh k� cho ng i nghèo và t�o vi�c làm trong khi thu ho�ch gi�ng t� nhiên. Vi�c tham gia c�a ng i nghèo và ph( n� c�n ��c t! ch�c t�t thành các nhóm nuôi ngao t�i các t#nh ven bi�n. D�i �ây là h�ng dn �� � i s�ng !n ��nh cho ng i nghèo và ph( n�:

• T�ng c ng ho�t ��ng thu ho�ch gi�ng t�t h�n �� b�o ��m � i s�ng t� nhiên �� t�o ngu�n thu nh&p chính cho ng i nghèo

• T�o vi�c làm cho ng i nghèo trong ho�t ��ng nuôi ngao

Th/ tr��ng và nhu c�u )�i v�i cá bi�n (��c bi�t là cá �u�i) nông dân th ng dung l�i �ánh cá xung quanh khu v�c nuôi �� có thêm thu nh&p. Các v3n ! v! th( ch� Nh�ng yêu c�u c� b�n v� th� ch� và chính sách:

• )�u t h�n n�a cho �ào t�o cán b� trong nghiên c�u và quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n công

• Xây d�ng và thi�t k� các quy ��nh rõ ràng và phù h�p ��i v�i ngh� nuôi nhuy�n th� ven bi�n

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là m�t bi�n pháp �� c�i thi�n vi�c trao �!i thông tin qua l�i v�i nông dân

2.7.4 Trách nhi�m th�c thi Các c� quan nhà n�c (c� quan pháp ch�, các v�n phòng, t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i giúp phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n và gi�m nh�ng r�i ro không d� báo tr�c ��c v� môi tr ng và các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây c�n ��c coi tr�ng trong vi�c thúc d�y tính b�n v�ng trong ngh� nuôi nhuy�n th� ven bi�n. Các yêu c�u chung v� th� ch�:

• H� th�ng qu�n lý phân quy�n, v�ng m�nh, minh b�ch và linh ho�t làm vi�c theo pháp lu&t và các k� ho�ch ��c các bên liên quan h tr� và hi�u rõ.

• Cung c�p cho ng i ra quy�t ��nh ti�p c&n v�i s� li�u ��c c&p nh&t th ng xuyên và tin c&y v� s�n l�ng, ngu�n t� nhiên, th� tr ng và các v�n �� kinh t� xã h�i.

• )i�u ch#nh s�n l�ng và các k� ho�ch phát tri�n h�ng t�i m(c tiêu b�n v�ng thông qua các bi�n pháp khuy�n khích và quy ho�ch ngành ngang.

• Xem xét n�ng l�c cán b� và gi�i h�n v� tài chính trong hành chính công và thúc ��y vi�c ��n gi�n hoá l�a ch�n d� li�u ngành và ti�n hành vi�c ra quy�t ��nh có s� tham gia

• )�m b�o vi�c th�c hi�n theo lu&t pháp và các k� ho�ch phát tri�n thích h�p v�i tình hình chính tr�, kinh t� xã h�i, hành chính khác nhau và có tính kh� thi.

Page 215: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 209

Nh�ng yêu c�u tr��c m�t v� th� ch�:

• )�u t h�n n�a cho vi�c �ào t�o cán b� trong vi�c nghiên c�u và quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n công

• Xây d�ng và thi�t k� các quy ��nh rõ ràng và phù h�p ��i v�i ngh� nuôi nhuy�n th� ven bi�n.

• T�o �i�u ki�n thu&n l�i cho vi�c thành l&p các h�i nông dân là a bi�n pháp �� c�i thi�n vi�c trao �!i thông tin qua l�i v�i nông dân và ph! bi�n thông tin v� GAP, các công ngh� m�i và các c� h�i th� tr ng. Các cán b� khuy�n ng và các t! ch�c qu�n chúng là các bên ch� ch�t có liên quan trong vi�c này.

Page 216: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 210

2.8. Tr�ng rong bi(n ven bi(n (Gracilaria và Kapaphycus)

2.8.1 Tình hình m t hàng và mô t� h� th�ng T0ng quan Tr�ng rong bi�n t�i Vi�t Nam ��c phát tri�n t� ��u nh�ng n�m 1990. Tr�c �ó, Gracilaria là loài b�n ��a m�c và phát tri�n m�t cách t� nhiên t�i ��o )#nh V$, thành ph� H�i Phòng. Hi�n nay, có hai khu v�c ch� y�u cho tr�ng rong bi�n; khu v�c th� nh�t t�i các t#nh phía B"c là H�i Phòng và Thái Bình; khu v�c th� hai t�i các t#nh mi�n trung và mi�n nam là các t#nh Ninh Thu&n, Phú Yên và Khánh Hoà. Có hai loài rong bi�n ch� y�u ��c nuôi t�i nh�ng khu v�c này; Gracilaria (loài b�n ��a) t�i mi�n B"c và Kapaphycus alvarezii t�i các t#nh Nam Trung b�. T!ng s�n l�ng n�m 2005 là 20.260 t�n s�n ph�m khô, trong �ó có 16.665 t�n Gracilaria và 3.959 t�n Kapaphycus. Kapaphycus là m�t loài ngo�i lai du nh&p vào Vi�t Nam n�m 1993 qua nghiên c�u h�p tác gi�a Chi nhánh vi�n v&t li�u Nha Trang, Vi�n Sinh h�c Kochi và Vi�n Sinh h�c M*, trong khi Gracilaria là loài b�n ��a có s5n trong n�c l� ho�c các c'a sông t�i mi�n B"c và ��c khuy�n khích tr�ng trong nh�ng n�m 1990. Kapaphycus nuôi �ang phát tri�n nhanh chóng k� t� n�m 2000; s�n l�ng n�m 2005 c�a hình th�c tr�ng rong bi�n này t�i Ninh Thu&n �ã t�ng lên 1.650 l�n so v�i s�n l�ng c�a n�m 2000. )ây có th� là do ng.ng sinh h�c c�a loài này r�t phù h�p v�i �i�u ki�n môi tr ng t�i các t#nh mi�n Trung c$ng nh sinh l�i. S�n l�ng c�a Kapaphycus s- ti�p t(c t�ng �� �áp �ng nhu c�u ngày càng t�ng c�a th� tr ng và là loài nuôi giúp gi�m nghèo cho các c�ng ��ng ven bi�n c�a các t#nh mi�n Trung vì nh�ng loài này là d� tr�ng và c�u c�a th� tr ng xu�t kh�u và tiêu th( trong n�c ��u t�ng. Tr�ng Gracilaria t�i các t#nh phía B"c �ang ph�i ��i m�t v�i s� dao ��ng c�a c�u c�a th� tr ng Trung Qu�c . Loài rong bi�n này ��c s' d(ng làm th�c �n cho bào ng t�i các t#nh mi�n nam Trung Qu�c, m�c dù l�ng nh&p kh�u là không !n ��nh. S�n ph�m ch� y�u ��c tiêu th( trên th� tr ng trong n�c cho các nhà máy s�n xu�t d�c ph�m, bánh k3o, m* ph�m.

Các quy ho�ch phát tri(n M�c dù tr�ng rong bi�n phát tri�n nhanh chóng t�i các t#nh mi�n Trung và cho s�n l�ng cao t�i các t#nh phía B"c, nhng tr�ng rong bi�n cha ��c �� c&p ��n trong Quy ho�ch t!ng th� � c�p ngành. Có th� nói rong bi�n cha ��c coi là s�n ph�m ch� y�u vì nó có giá và giá tr� xu�t kh�u th�p. Tuy nhiên, tr�ng rong bi�n �ã ��c xét ��n trong Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n ngành Thu� s�n � c�p t#nh nh t�i H�i Phòng và Ninh Thu&n. )i�u không may là vùng tr�ng rong bi�n l�n nh�t t�i H�i Phòng s- b� bi�n m�t do s� phát tri�n công nghi�p. Ngành thu� s�n �ôi khi nh&n ��c s� u tiên th�p h�n ngay t�i các vùng ven bi�n. V/ trí tr�ng và các quy ho�ch phát tri(n H�i Phòng có s�n l�ng cao nh�t v� Gracilaria và t#nh Ninh Thu&n có s�n l�ng cao nh�t v� Kapaphycus

Page 217: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 211

B�ng 89 S�n l�ng rong bi�n n�m 2005 c�a Vi�t Nam

Mi!n/T2nh ��n v/ 2005 M)c tiêu k� ho�ch

�3t ch� y�u dung cho

chuy(n 0i

MI:N B>C (T!ng) Hecta

H�i Phòng T�n s�n ph�m khô 12.700

N�c l� t�i các c'a sông

MI:N TRUNG (T!ng)

Ninh Thu&n T�n s�n ph�m khô 1.285

)�m, và vùng n�c m�

Khánh Hoà T�n s�n ph�m khô 1.310

Vùng n�c m�

Bên c�nh các t#nh này, Gracilaria c$ng ��c nuôi t�i Qu�ng Ninh, Thái Bình, Nam )�nh và Thanh Hoá các t#nh; và Kapaphycus ��c tr�ng t�i các t#nh Phú Yên và Bình Thu&n. Thi�t k� h� th ng nuôi và Ho�t �ng s�n xu3t Nuôi Gracilaria : Có ba h� th�ng tr�ng rong bi�n t�i H�i Phòng bao g�m h� th�ng ��n loài, nuôi k�t h�p v�i cua và nuôi k�t h�p v�i cá n�c l�. H�n n�a, nông dân tr�ng rong bi�n trong các ao tôm thâm canh/bán thâm canh và qu�ng canh ngay sau khi thu ho�ch tôm sú vì mùa �ông không phù h�p v�i nuôi tôm t�i mi�n B"c.

Tr�ng rong bi�n t�i H�i Phòng bao g�m:

(1) H� th�ng ��n: 1.634 ha (2) Tr�ng rong k�t h�p v�i nuôi cua: 1.600 ha (3) Tr�ng rong k�t h�p v�i nuôi cá và trong các ao tôm:

4.532 hecta Thi�t k� c�a t�t c� các h� th�ng ao ��n gi�n nh trong �nh. Không có s� khác nhau gi�a các h� th�ng v� ��u vào và ��u ra c�a rong bi�n. Có hai v( trong m�t n�m, v( th� nh�t kéo dài t� tháng 12 ��n tháng 5 n�m sau, và v( th� hai ��c nuôi k�t h�p v�i cá, cua. N�ng su�t là 50-60 t�n s�n ph�m t�i m i v( trên 1 hecta. )�u vào chính c�a nuôi Gracilaria là lao ��ng cho b�o qu�n, nuôi và thu ho�ch gi�ng. Gi�ng có s5n trong t� nhiên, m�c dù �� có �� s� l�ng, nông dân ph�i tr�ng gi�ng. )�u vào l�n nh�t là chi phí nhân công cho thu ho�ch, nông dân th ng thuê nhân công th i v( v�i giá 40.000-50.000 ��ng/ngày. Khi giá khá th�p, nông dân s- không thu ho�ch ho�c chia s�n ph�m cho công nhân.

Page 218: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 212

B�ng 90 )�u vào và ��u ra chính c�a các h� th�ng tr�ng rong bi�n Gracilaria khác nhau

CÁC Y9U T* !0U VÀO CHO M1I HECTA

��n v/ Thi�t k� 1 Thi�t k� 2 Thi�t k� 3

Chi phí ban ��u *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

30.000 30.000 30.000

Chi phí nhân công cho b�o qu�n – nhân công th ng xuyên

*000��ng/ 1 hecta m i v(

7.500 7.500 7.500

Chi phí nhân công cho thu ho�ch – nhân công th i v(

*000 ��ng/0,5 hecta m i v(

5000 5.000 5.000

S�n l�ng T�n s�n ph�m t�i 40 50 55-60

Doanh thu *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

20.000 22.500 27.500-30.000

L�i nhu&n – giá tr� gia t�ng *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

4.500 7.000 14.500

Chú ý: giá trung bình là 500 ��ng/kg s�n ph$m t��i, m�t s ph�n c�a các s�n ph$m có giá cao h�n. Bên c�nh �ó, có m�t s� khu v�c nuôi k�t h�p; cá và cua là s�n ph�m chính có th� mang l�i l�i nhu&n cao h�n và rong bi�n tr� thành s�n ph�m ph( c�a các h� th�ng nuôi này. Tr�ng Kapaphycus : Kapaphycus �ang ��c tr�ng trong ba h� th�ng t�i t#nh Ninh Thu&n. T!ng di�n tích tr�ng rong bi�n t�i Ninh Thu&n là 9.600 hecta trong ��m và m�t n�c bi�n t�i các vùng ven bi�n.

(1) tr�ng rong bi�n trong ao ho�c

��m v�i l�i vây xung quanh. Thi�t k� c�a h� th�ng này nh hình sau

(2) tr�ng rong bi�n trong ao ho�c ��m không có l�i vây xung quanh.

Thi�t k� c�a h� th�ng này c$ng t�ng t�, nhng không có l�i vây xung quanh.

Page 219: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 213

(3) tr�ng rong bi�n � h� th�ng m�: rong bi�n ��c m"c trên dây, phao, c�c và neo.

B�ng 91 )�u vào và ��u ra chính c�a các h� th�ng tr�ng rong bi�n Kapaphycus

CÁC Y9U T* !0U VÀO CHO M1I HECTA

��n v/ Thi�t k� 1 Thi�t k� 2 Thi�t k� 3

Chi phí ban ��u (dây, neo, phao, v.v..) *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

500 8.000 5.000

Gi�ng *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

5.000 5.000 5.000

Chi phí nhân công cho b�o qu�n *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

5.000 5.000 5.000

Chi phí nhân công cho thu ho�ch *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

500 1.000 1.000

S�n l�ng T�n s�n ph�m t�i

35 46 53

Doanh thu *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

34.400 45.600 51.200

L�i nhu&n – giá tr� gia t�ng *000 ��ng/0,5 hecta m i v(

23.400 26.600 35.200

Có hai v( trong m�t n�m, v( th� nh�t kéo dài t� tháng 9 ��n tháng 3, và v( th� hai kéo dài t� tháng 4 ��n tháng 9 ho�c tháng 10. Tháng 9 và tháng 10 là các tháng ch# �� phát tri�n gi�ng. ��u vào chính - s7 d)ng n��c Tr�ng Gracilaria : nh�ng loài này s�ng trong n�c l� v�i �� m�n là t� 15%o ��n 30%o, th ng � các c'a sông. Các tr�i tr�ng rong bi�n ��c ��t t�i nh�ng khu v�c �ó và các bãi tri�u. )�u vào chính cho tr�ng rong bi�n là n�c l� thông qua trao �!i n�c theo c� ch� thu� tri�u. Tr�ng rong c$ng không c�n thi�t ph�i có thi�t k� ��c bi�t ho�c x' lý n�c tr�c khi �a vào các tr�i. Tuy nhiên, nguy c� có th� xu�t phát t� ch�t l�ng n�c vào vì n�c có th� ch�a các ch�t th�i t� �ô th� và công nghi�p trong khi nh�ng khu v�c tr�ng rong bi�n n%m t�i h� lu c�a sông, ��c bi�t là các thành ph� công nghi�p l�n. Tr�ng Kapaphycus: n�c s' d(ng ch� y�u cho nuôi Kapaphycus là n�c bi�n v�i �� m�n cao h�n và �� trong c�a n�c cao nh t�i các vùng ven bi�n mi�n Trung ��c l�y vào thông qua c� ch� thu� tri�u. Ninh Thu&n không ph�i là t#nh có công nghi�p phát tri�n m�nh nh H�i Phòng và Khánh Hoà. Ch�t l�ng n�c cho tr�ng rong bi�n không b� �nh h�ng nhi�u b�i �ô th� và các ngành công nghi�p hi�n nay. M�t khác, tr�ng rong bi�n � )�m Nai ��c coi là gi�i pháp �� c�i thi�n ch�t l�ng môi tr ng khi vùng n�c � �ây �ang ph�i nh&n n�c th�i t� nuôi tôm, các khu dân c và nông nghi�p. Vi�c giám sát ch�t l�ng n�c �ang ��c ti�n hành � m�t s� n�i v�i nhi�u m(c �ích khác ch8ng h�n nh ki�m soát s� ô nhi�m công nghi�p và �ô th� và/ho�c cho báo cáo tình tr�ng môi tr ng, m�c dù thông tin v� vi�c giám sát ch�t l�ng n�c ��c chia s1 v�i DOFI Ninh Thu&n hàng tháng. Vi�c này có th� giúp cung c�p thông tin t�t cho ngành nuôi tr�ng thu� s�n nói chung.

Page 220: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 214

��u vào chính - cung c3p gi ng M�t ��u vào quan tr�ng khác cho tr�ng rong bi�n là gi�ng �� tr�ng. Cung c�p gi�ng cho tr�ng rong bi�n � c� các t#nh mi�n b"c và nam trung b� không g�p ph�i tr� ng�i nào vì nh�ng loài này �ã phát tri�n m�t cách nhanh chóng trong �i�u ki�n t� nhiên mà không có s� b�o t�n nào.

Tr�ng Gracilaria : nông dân c�n tr�ng rong bi�n t� nhiên � m�t s� khu v�c tr�c khi th�. Lo�i rong bi�n này �ã có trong Sách �+ Th�c v&t c�a Vi�t Nam. Loài rong này m�c t� nhiên � các c'a sông Nam Tri�u và B�ch )%ng, thành ph� H�i Phòng. Nó ��c �a ��n tr�ng � nh�ng n�i khác t�i H�i Phòng, nhng n�ng su�t th�p và hàm l�ng ‘Agar-Agar’ trong rong bi�n th�p. Nuôi Kapaphycus : tháng 9 và tháng 10 là tháng ch# �� nhân gi�ng. Nông dân ph�i mua gi�ng v�i giá 3.500 ��ng/kg n�m 2005 và 2006. Gi�ng ch� y�u ��c nhân trong ao ho�c ��m. Loài này c$ng phát tri�n m�nh m- t�i các vùng ven bi�n � t#nh Ninh Thu&n và ng i nghèo có th� thu ho�ch trong t� nhiên theo c� ch� thu� tri�u, hai l�n m�t tháng trong 10 ngày. ��u vào chính - th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Không c�n s' d(ng th�c �n �� tr�ng rong bi�n vì các ch�t dinh d.ng c�n cho rong bi�n có trong ngu�n t� nhiên. Các y�u t �u vào khác/s7 d)ng ngu�n l�c )�u vào khác trong tr�ng rong bi�n là l�c l�ng lao ��ng cho b�o qu�n, qu�n lý và thu ho�ch. Ph�n l�n l�c l�ng lao ��ng là các thành viên trong h� gia �ình; nhân công th i v( ch# có l�ng trong th i gian thu ho�ch. R�i ro R�i ro trong tr�ng rong bi�n ch� y�u là do thiên tai và ch�t l�ng n�c kém gây ra b�i �ô th�, ngành công nghi�p và các ngành khác. Nh�ng c�n bão vào cu�i n�m 2005 �ã gây thi�t h�i l�n v� s�n l�ng rong bi�n t�i các t#nh H�i Phòng, Thái Bình và Nam )�nh trong n�m. )ôi khi vào tháng 4 và tháng 5 Kapaphycus tr�ng t�i t#nh Ninh Thu&n g�p ph�i m�t s� v�n �� v� b�nh. Ng i ta nh&n th�y có s� �nh h�ng c�a n�c th�i t� ao tôm ��n tr�ng rong bi�n. M�t y�u t� gây b�nh khác ��c cho là nhi�t �� cao c�a n�c bi�n. M�t phân tích �� nh�y c�a tác ��ng c�a các y�u t� bên ngoài, ch8ng h�n nh s� gi�m giá do giá trên th� gi�i gi�m, s� gia t�ng v� giá gi�ng do l�ng gi�ng t� nhiên s5n có gi�m, ��n l�i nhu&n c�a tr�ng rong bi�n (h� th�ng 3-Kapaphycus) �ã ch# ra r%ng giá ��u b gi�m có tác ��ng l�n nh�t. Gi�m 20% v� (FGV) dn t�i gi�m 31% v� l�i nhu&n ròng hàng n�m (ANP). Giá gi�ng t�ng ít có tác ��ng ��n ANP, c( th� là giá gi�ng t�ng 20% dn ��n gi�m 6% v� ANP.

Page 221: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 215

B�ng 92 Phân tích �� nh�y c�a tr�ng rong bi�n t�i mi�n Trung Vi�t Nam d�a vào kh�o sát n�m 2005 do Vi�n Kinh t� và quy ho�ch thu� s�n Vi�t Nam th�c hi�n. Ph�n ��u c�a B�ng mô t� tác ��ng ��n c�a y�u t� bên ngoài lên l�i nhu&n ròng hàng n�m, c( th� là gi�m giá ��u b và t�ng chi phí v� gi�ng. Ph�n th� hai c�a B�ng mô t� ba k�ch b�n có nhi�u tác ��ng bên ngoài m�t lúc

Các k/ch b�n v�i 1 y�u t bên ngoài tác �ng duy nh3t Giá �u b� C� s� 2006 Gi�m 20% Gi�m 30% Gi�m 40% ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 62.280 42.680 32.880 23.080

*'000 ��ng/hecta/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -31% -47% -63% Giá gi ng C� s� 2006 T'ng 20% t'ng 40% t'ng 60% ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 62.280 58.640 55.000 51.360

*'000 ��ng/hecta/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -6% -12% -18% K/ch b�n v�i nhi!u y�u t bên ngoài tác �ng FGV -20% FGV -30% FGV -40%

C� s� 2006 Giá gi ng

+20% Giá gi ng

+40% Giá gi ng

+60% ��n v/ L�i nhu�n ròng hàng n�m (ANP) 62.280 39.040 25.600 12.160

*'000 ��ng/hecta/n�m

T# l� ph3n tr�m tác ��ng �n ANP -37% -59% -80%

Xây d�ng k�ch b�n trong �ó FGV gi�m �i trong khi chi phí v� gi�ng t�ng lên rõ r�t �ã cho th�y h� th�ng tr�ng rong bi�n có tính co dãn cao ��i v�i các y�u t� bên ngoài. Th&m chí trong tr ng h�p x�u nh�t c�a k�ch b�n, h� th�ng vn có tính kh� thi v� m�t kinh t�, t�o ra ANP là 12 tri�u ��ng/hecta/n�m. Trong khi FGV c�a Gracilaria t�ng lên trong nh�ng n�m g�n �ây (ch� y�u do nhu c�u c�a nông dân nuôi bào ng t�i Trung Qu�c �ã t�ng lên), có kh� n�ng giá s- gi�m khi s�n l�ng t�ng nhi�u. Ngay c� nh v&y, �� co giãn cao c�a h� th�ng khuy�n cho nó tr� thành ��i t�ng ��c khuy�n khích ��i v�i các h� nghèo h�n không có kh� n�ng ti�p c&n v�i ��t �ai, c( th� là c�ng ��ng �ánh cá. Tuy nhiên, c�n có nhi�u phân tích h�n n�a �� so sánh v� thu nh&p t� lao ��ng và giá tr� gia t�ng v�i nh�ng l�a ch�n v� thu nh&p khác. Th/ tr��ng và chu;i th/ tr��ng Rong bi�n là m�t m�t hàng ��c bi�t không ch# vì giá tr� kinh t� c�a nó mà còn v� kh� n�ng c�i thi�n môi tr ng. Có hai lo�i rong bi�n th�ng ph�m chính t�i Vi�t Nam: Gracilaria và Kapaphycus. Gracilaria ph! bi�n h�n Kapaphycus và chi�m 85% T!ng s�n l�ng rong bi�n (2005). Gracilaria ��c tiêu th( trong n�c qua các nhà máy s�n xu�t s�n ph�m Agar-Agar, thu�c, m* ph�m, bánh k3o và m�t s� l�ng nh+ ��c tr�c ti�p tiêu dùng làm th�c ph�m. Th� tr ng ch� y�u là thành ph� H� Chí Minh. Trên th� tr ng xu�t kh�u, Trung Qu�c là n�c tiêu th( l�n nh�t v� s�n ph�m này. Th� tr ng c�a Kapaphycus là Trung Qu�c, )ài Loan, H�ng Kông, Nh&t B�n và M*. Xu�t hi�n nhu c�u c�a th� tr ng trong n�c v� lo�i rong bi�n có tên “ rong bi�n tr"ng” , d�ng s�n ph�m bán khô c�a Kapaphycus. S�n ph�m khô c�a lo�i rong bi�n này có tr�ng l�ng b%ng 1/3 so v�i s�n

Page 222: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 216

ph�m t�i. Giá c�a nó là 20.000 ��ng/kg ��i v�i s�n ph�m khô. S�n ph�m này ��c tiêu th( t�i H� Chí Minh và )à L�t làm th�c ph�m (Ngân, 2006).

Hình 51 S�n l�ng rong bi�n (1999-2005)

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

N�m

T�n

Gracilaria Kapaphycus

Ngu�n: MOFI, S liu thng kê t& Ch��ng trình nuôi tr�ng thu� s�n 2000-2005 Tr�c �ây, giá c�a rong bi�n r�t th�p. Tuy nhiên, t� 2003, khi rong bi�n ��c bi�t ��n nh m�t m�t hàng th�ng m�i, giá �ã t�ng lên và gi� � m�c !n ��nh. Thí d(, Kapaphycus �ã t�ng lên t� 2.000-3.000 ��ng/kg n�m 2002 ��n 7.000 ��i v�i các s�n ph�m khô (Ngân, 2006). D� �oán r%ng s- có nhu c�u cao v� Kapaphycus trên th� tr ng xu�t kh�u vì giá �ang t�ng lên trong nh�ng n�m g�n �ây. T�ng t� nh v&y ��i v�i Gracilaria vì nhu c�u cao h�n v� Gracilaria �� làm th�c �n cho bào ng t�i các t#nh phía Nam c�a Trung Qu�c trong n�m 2006. B�ng 93 Giá ��u b Gracilaria (s�n ph�m t�i) (Ngân, S� li�u H�i Phòng)

B�ng 94 Giá ��u b Kapaphycus (s�n ph�m khô) (Ngân, S� li�u Ninh Thu&n)

N'm Giá ( �ng/kg) 2003 450-550 2004 450-550 2005 400-500 2006 800-1.000

N'm Giá ( �ng/kg) 2003 7.000 2004 7.500-8.000 2005 8.000 2006 8.500

Chu i th� tr ng c�a rong bi�n ��n gi�n nhng có vn s� khác nhau gi�a chu i th� tr ng c�a Gracilaria và Kapaphycus vì Gracilaria ��c tiêu th( � c� trong n�c và các th� tr ng xu�t kh�u trong khi Kapaphycus dành cho xu�t kh�u là ch� y�u. Hình 52 Chu i th� tr ng c�a kapaphycus (Ngân, S liu Ninh Thu n)

Hình 53 Chu i th� tr ng c�a gracilaria (Ngân, S liu H�i Phòng)

Nông dân

Nhà ch� bi�n

Trung gian mua bán

Th� tr ng trong n�c

Xu�t kh�u Th� tr ng nh&p kh�u

Nông dân

Ng i thu mua/ Trung gian mua

bán 1

Ng i thu mua/ Trung

gian mua bán 2

Th� tr ng nh&p kh�u

Page 223: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 217

Nhìn chung, s� khác nhau gi�a giá ��u b và trung gian mua bán/ th� tr ng trong n�c là 500- 1000 ��ng sau m i m"t xích. B�ng 95 cho th�y m�t ví d( v� s� khác bi�t v� giá trong chu i th� tr ng c�a kapaphycus.

B�ng 95 S� khác bi�t v� giá trong chu i th� tr ng (kapaphycus)

N�m !�n v� Giá �3u b� Trung gian

mua bán 1 Xu�t kh�u/trung gian

mua bán 2 2006 ��ng/kg s�n ph�m khô 8.500 9.000 10.000

Ngu�n: Ngân, s liu Ninh Thu n V! kinh t� và xã h�i Nhìn chung, tr�ng rong bi�n v�i ��u t th�p và d� nuôi là khá phù h�p ��i v�i ng i nghèo � c� các t#nh b"c và nam trung b�. H� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n này có th� mang l�i l�i nhu&n cao v� m�t phân tích chi phí và l�i ích. Tr�ng Kapaphycus �ang ��c coi là m(c tiêu và bi�n pháp gi�m �ói nghèo � t#nh Ninh Thu&n và th&m chí thu ho�ch t� nhiên c$ng có th� mang l�i thu nh&p cho ng i nghèo mà không c�n nuôi. Các nhà ch�c trách Ninh Thu&n cho r%ng � i s�ng ng i dân t�i khu v�c ven bi�n ��c !n ��nh, ��c bi�t là nuôi tôm trên cát gây thi�t h�i và nhi�u hecta b� b+ hoang trong nh�ng n�m g�n �ây.

B�ng 96 Các ch# báo v� lao ��ng ��i v�i tr�ng rong bi�n t�i mi�n Trung Vi�t Nam gi� thi�t là 1 v( m i n�m

CÁC CH& BÁO V' LAO !4NG ��n v/ NUÔI TH�DNG PHEM CÁC CHB BÁO VC VI�C LÀM Lao �ng th��ng xuyên công tháng/hecta/n�m 2,00 Lao �ng thu ho�ch công tháng/hecta/n�m 0,17 T0ng lao �ng công tháng/hecta/n�m 2,17

��u t� cho m;i lao �ng *'000 ��ng/công n�m 5.539 * Chi phí v� v�n ��c s' d(ng làm c� s� duy nh�t �� so sánh các kho�n ��u t Tr�ng rong bi�n �òi h+i ��u vào lao ��ng t�ng ��i cao v�i lao ��ng tay ngh� th�p. )�u t cho m i lao ��ng là r�t th�p và ngh� này ��c coi là h� th�ng nuôi t�t �� khuy�n khích c�ng ��ng ng i nghèo có nhu c�u v� các c� h�i c�i thi�n � i s�ng. Tr�ng rong bi�n s- �òi h+i quy�n s' d(ng b� m�t n�c và ��c bi�t phù h�p ��i v�i c�ng ��ng không có quy�n s' d(ng ��t, c( th� là c�ng ��ng �ánh cá. B�ng 97 Các ch# báo ho�t ��ng kinh t� ��i v�i tr�ng rong bi�n t�i các t#nh mi�n Trung Vi�t Nam gi� thi�t là 1 v( m i n�m. TVC= T!ng chi phí bi�n �!i; TFC=T!ng chi phí c� ��nh; NR=L�i nhu&n ròng; TOC=T!ng chi phí v&n hành; CC=Chi phí v� v�n

CÁC CH& BÁO KINH T9 L�i nhu6n ròng/hecta/n'm 62.280,0 *'000 ��ng/hecta/n�m T0ng tr�i t0ng doanh thu (Giá �u b�) 98.000,0 *'000 ��ng/hecta/n�m T0ng chi phí v6n hành (TVC+TFC) 35.720,0 *'000 ��ng/hecta/n�m Giá tr/ gia t'ng (L�i nhu6n ròng+chi phí nhân công) 73.280,0 *'000 ��ng/hecta/n�m L�i ích/chi phí (NR/TOC) 1,74 Chi phí ban �u t i thi(u (TOC+CC) 47.720,0 *'000 ��ng/hecta/n�m

Page 224: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 218

L�i nhu&n ròng c�a m�t hàng này là khá cao ngay c� khi nó � d�ng nguyên li�u ��n gi�n ��c s' d(ng làm nguyên li�u �� s�n xu�t agar ho�c trong vài n�m tr�c �ây nó ��c dùng làm th�c �n cho bào ng � mi�n nam Trung Qu�c. Chi phí v&n hành là t�ng ��i th�p so v�i t!ng doanh thu. T# su�t B/C cao trong h� th�ng c$ng ch# ra r%ng h� th�ng này có có m�c co giãn v� kinh t� cao phù h�p v�i c�ng ��ng có ít v�n không có �� ti�n tham gia vào các ho�t ��ng kinh doanh có ‘r�i ro cao’ .

2.8.2 !ánh giá môi tr��ng M�c dù Kapaphycus là loài ngo�i lai và ��c �a vào Vi�t Nam t� 1993, nhng nó �ã và �ang phát tri�n m�t cách nhanh chóng hàng n�m v� m�t sinh kh�i và s�n l�ng vì nông dân t�i các t#nh mi�n Trung coi loài này là loài giúp !n ��nh � i s�ng và xoá �ói gi�m nghèo. Không có nghiên c�u v� tác ��ng sinh h�c ��n loài b�n ��a và cha có �ánh giá nào xem �ó có ph�i là loài sinh v&t xâm l�n hay không. S� xu�t hi�n c�a Kapaphycus t� nhiên không qua tr�ng có th� là b%ng ch�ng c�a s� thích nghi nhanh chóng v�i �i�u ki�n môi tr ng c�a nh�ng loài này t�i khu v�c ven bi�n Nam Trung b�. Ng i ta không nh&n th�y và/ho�c có nghiên c�u nào v� s� xâm l�n ��n các loài b�n ��a. Xác /nh /a i(m và b trí tr�i nuôi Xác ��nh ��a �i�m và b� trí tr�i tr�ng rong bi�n là r�t quan tr�ng khi các tác ��ng môi tr ng ch� y�u ��n tr�ng rong bi�n xu�t phát t� �ô th� và các ngành công nghi�p trong khi ngành nuôi tr�ng thu� s�n này không gây �nh h�ng ��n môi tr ng. Tuy nhiên, không d� �� l�a ch�n v� trí c�a tr�i cách xa ngu�n gây ô nhi�m và �áp �ng ng.ng sinh h�c c�a nh�ng loài này, thí d( nh Gracilaria ��c tr�ng t�i H�i Phòng. Khu v�c tr�i tr�ng rong bi�n g�n 1000 hecta này s- b� m�t �i trong t�ng lai g�n khi khu Kinh t� )#nh V$ s"p ��c xây d�ng hoàn thành. Tr�i tr�ng rong bi�n l�n th� hai � ��o Cát H�i s- b� thu h3p vì 1 c�ng n�c sâu s"p ��c xây d�ng � �ó. Nh�ng khu v�c tr�ng rong bi�n l�n nh�t này s- b� m�t trong t�ng lai. Kapaphycus nuôi � Ninh Thu&n không ph�i ��i m�t v�i v�n �� này vì t#nh này không phát tri�n nhanh v� m�t m� r�ng các ngành công nghi�p và �ô th�. Tuy nhiên, tr�ng rong bi�n � )�m Nai ��c coi là gi�i pháp c�i thi�n môi tr ng khi có s� ô nhi�m hi�n t�ng c�a n�c do nuôi tôm và các khu dân c trên b . Thi�t k� và xây d�ng Thi�t k� và xây d�ng tr�i tr�ng rong bi�n không gây �nh h�ng ��n môi tr ng xung quanh vì �ây là hình th�c nuôi thân thi�n v�i môi tr ng. S7 d)ng n��c và Tác �ng S' d(ng n�c cho tr�ng rong bi�n thông qua s� trao �!i n�c theo c� ch� thu� tri�u. Tuy nhiên, vi�c s' d(ng n�c ph( thu�c nhi�u vào ch�t l�ng n�c trong vùng vì tr�i tr�ng rong bi�n th ng n%m t�i các c'a sông, ��m và m�t n�c bi�n g�n b . Ng i ta �ã nh&n th�y nh�ng tác ��ng bên ngoài ��n tr�ng rong bi�n nh rò r# t� và n�c th�i t� các nhà máy �ã gây ra nhi�u v�n �� cho tr�i tr�ng rong bi�n t�i )#nh V$ n�i li�n k� v�i các tr�i này.

Page 225: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 219

Ch3t th�i và tác �ng N�c th�i và ch�t th�i không ph�i là v�n �� ��i v�i môi tr ng trong vi�c tr�ng rong bi�n vì ngh� nuôi này �ang ��c coi là ngh� làm s�ch các ch�t dinh d.ng cho m�t n�c.M�t s� h� th�ng nuôi k�t h�p v�i cá, cua ho�c v( ph( trong các ao tôm cho th�y nh�ng tác d(ng tích c�c c�a tr�ng rong bi�n v� m�t này. Th�c 'n và Qu�n lý th�c 'n Không có yêu c�u v� th�c �n cho tr�ng rong bi�n. Các v3n ! v! b�nh và qu�n lý s�c kho@ • Tr�ng Gracilaria : D�ch b�nh không ph�i là v�n �� trong vi�c tr�ng loài này ngo�i tr� vi�c b�

��t gãy khi rong bi�n không ��c thu ho�ch k�p th i. )i�u này có th� ��c lý gi�i là do l�ng sinh kh�i quá l�n h�n là v�n �� v� b�nh.

• Tr�ng Kapaphycus : tr�ng rong bi�n trong nh�ng n�m g�n �ây �ang ph�i ��i m�t v�i m�t s� các v�n �� v� b�nh ch8ng h�n nh m�m thân và b�nh ��m tr"ng, và hi�n t�ng c�ng sinh mà nông dân th ng g�i là “ lông chó” . Hai lo�i b�nh này làm gi�m sinh kh�i và rong không l�n ��c trong m�t th i gian dài. C� hai lo�i b�nh ��c cho là do nhi�t �� cao c�a n�c và nông dân nh&n ra b�nh qua �� nông sâu c�a n�c � các tr�i ho�c khi th� s�m trong �i�u ki�n th i ti�t nóng.

Ch�t l�ng gi�ng ��c coi là m�t y�u t� có kh� n�ng gây �nh h�ng ��n các v�n �� v� b�nh. Vì l�n ��u tiên nông dân nh&n th�y b�nh lông chó khi gi�ng có ngu�n g�c t� )�m Nai. Gi�i pháp duy nh�t �� gi�i quy�t v�n �� v� b�nh là thu ho�ch rong bi�n s�m; cách này có th� giúp bù l�i chi phí ��u t cho nông dân. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph�m Hoá ch�t không ��c s' d(ng trong vi�c �i�u tr� b�nh rong bi�n ngo�i tr� khi thu ho�ch s�n ph�m s�m h�n. Nh�ng quan ng�i l�n nh�t v� ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m là ô nhi�m xu�t phát t� phát tri�n ngành công nghi�p và �ô th�. Cha có b%ng ch�ng v� s� vi ph�m v� an toàn th�c ph�m ho�c tác ��ng ��n s�c kho1 c�a con ng i gây ra b�i s� m�t an toàn c�a các s�n ph�m rong bi�n. )i�u này có th� do thi�u s� ki�m soát các s�n ph�m rong bi�n vì không có nh�ng yêu c�u t� th� tr ng xu�t kh�u. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Tr�ng rong bi�n t�i Ninh Thu&n �ang phát tri�n không có quy ho�ch b�n v�ng, m�t s� nh�ng mâu thun xã h�i xu�t hi�n gi�a nh�ng ng i s' d(ng tài nguyên t�i khu v�c ven bi�n nh mâu thun gi�a ng dân và nông dân tr�ng rong bi�n v� n�i tàu thuy�n �i l�i, gi�a nông dân v�i nông dân. Nh�ng mâu thun này �ã và �ang ��c gi�i quy�t � c�p c�ng ��ng qua các bu!i h�p do chính quy�n xã t! ch�c. Nh�ng mâu thun ch� y�u c�a tr�ng rong bi�n t�i H�i Phòng là ch�t l�ng n�c s' d(ng. Ch�t l�ng n�c có th� b� �nh h�ng do n�c th�i c�a các ngành khác. Gi�ng nh các m�t hàng khác,

Page 226: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 220

nh�ng khu v�c tr�ng rong bi�n Gracilarias s- b� m�t �i theo nh trong quy ho�ch t!ng th� dài h�n c�a thành ph� này. Thi�t h�i kinh t� trong tr�ng rong bi�n có th� không ��c coi là l�n nh ��i v�i nuôi tôm ho�c các m�t hàng khác. Nông dân có th� thu ho�ch rong bi�n s�m h�n �� trang tr�i chi phí ��u t khi rong bi�n g�p ph�i các v�n �� v� b�nh. Nh�ng h&u qu� �áng k� ��i v�i tr�ng rong bi�n t�i H�i Phòng là ��t b� m�t �� dành cho s� phát tri�n c�a ngành khác trong khi nuôi loài này có th� là sinh k� cho ng i nghèo v�i kh� n�ng ��u t th�p.

Các v3n ! th/ tr��ng Th� tr ng ch� y�u cho Kapaphycus xu�t kh�u sang H�ng Kông, )ài Loan, Nh&t B�n và M*. Nhu c�u cao c�a nh�ng th� tr ng này �ã tác ��ng ��n giá trong nh�ng n�m g�n �ây. Các v3n ! v! th( ch� Nông dân �ã tr�ng Kapaphycus t�i t#nh Ninh Thu&n v�i các d�ch v( khuy�n ng m�nh và h tr� m�nh m- c�a DOFI. Trong giai �o�n ��u, nh�ng n�m 1990, Kapaphycus không có th� tr ng và loài này l�n m�t cách t� nhiên � ��m. M�t doanh nghi�p � Thành ph� H� Chí Minh �ã phát tri�n th� tr ng và khuy�n khích nông dân trông loài này. Hi�n nay, nông dân �ã t! ch�c nuôi Kapaphycus trên m�t n�c và ��c u� ban nhân dân xã c�p ��t. )�u n�m nay, t#nh Ninh Thu&n �ã xây d�ng Quy ho�ch t!ng th� cho tr�ng rong bi�n và nuôi �c h�ng. )ây ��c xem là m�t trong nh�ng sinh k� m�i cho ng i nghèo � Ninh Thu&n. Không có h�i ho�c nhóm nông dân tr�ng rong bi�n. Ngu�n thông tin th� tr ng quan tr�ng ch� y�u ��n t� trung gian mua bán. Gracilaria nuôi t�i H�i Phòng ��c nông dân và m�t doanh nghi�p nhà n�c v� nuôi tr�ng thu� s�n th�c hi�n � bán ��o )#nh V$ , n�i không thu�c quy�n qu�n lý hành chính c�a xã nào và thu�c quy�n qu�n lý c�a U� ban nhân dân thành ph�. Hi�n nay tr�ng rong bi�n � �ây ch# là t�m th i trong khi khu công nghi�p )#nh V$ vn cha ��c l�p ��y. Khu v�c tr�ng rong bi�n khác là ��o Cát H�i, huy�n Cát H�i. Tuy nhiên, quy�t ��nh m�i nh�t v� phát tri�n ��o Cát H�i là xoá b+ t�t c� các khu dân c và các ho�t ��ng �� xây d�ng khu c�ng bi�n. , c�p trung �ng, không có quy ho�ch c( th� và/ho�c con s� m(c tiêu c�a tr�ng rong bi�n hi�n nay. Vi�c qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n ��c �ánh giá cao v� m�t ph�i h�p có hi�u qu� gi�a S� Tài nguyên và môi tr ng Ninh Thu&n và S� Thu� s�n Ninh Thu&n khi các c� quan này chia s1 thông tin hàng tháng m�c dù thông tin này không ph(c v( cho tr�ng rong bi�n. Tuy nhiên, nh�ng thông tin này có th� giúp cung c�p thông tin v� tình tr�ng môi tr ng cho quá trình quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n . Vi�c qu�n lý môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n �ã không ��c quan tâm t�i H�i Phòng vì thành ph� này có các u tiên phát tri�n khác c$ng nh là �i�m nóng trong các v�n �� v� môi tr ng v�i s� m� r�ng nhanh chóng c�a các ngành công nghi�p, �ô th� và m� r�ng c�ng bi�n trong t�ng lai g�n trong khi S� Tài nguyên và môi tr ng l�i không có �� th�m quy�n �� gi�i quy�t t�t c� nh�ng v�n �� này. Tóm l��c các v3n ! v! môi tr��ng c�a tr�ng rong bi(n t�i Vi�t Nam (Kapaphycus và Gracilaria) Tr�ng rong bi�n �ang ��c xem là thân thi�n v�i môi tr ng vì Kapaphycus ��c nuôi nh m�t h� th�ng nuôi k�t h�p v�i tôm hùm � t#nh Khánh Hoà và )�m Nai n�i �ang ti�p nh&n n�c th�i t� ao

Page 227: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 221

tôm trên b . Glacilaria ��c nuôi thành v( luân canh sau nuôi tôm � H�i Phòng. H� th�ng nuôi �a loài trong n�c l� g�m cá v�c, cá rô-phi và rong bi�n �ã ph! bi�n t�i H�i Phòng. T�t c� các h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n này có th� mang l�i các l�i ích v� m�t kinh t� và môi tr ng. M�c dù tr�ng rong bi�n � Ninh Thu&n có th� mang l�i sinh k� cho ng i nghèo � Ninh Thu&n v�i kh� n�ng sinh l�i nhu&n cao do nhu c�u th� tr ng cao thì tr�ng rong bi�n t�i H�i Phòng l�i �ang ph�i ��i m�t v�i v�n �� giá ��u b th�p vì không phù h�p v�i th� tr ng c$ng nh do �nh h�ng c�a s� phát tri�n c�a các ngành khác. Tác �ng Các ho�t �ng qu�n lý/các gi�i pháp Tr�ng rong bi(n Tác ��ng 1. Lo�i tr� s� ô nhi�m trong n�c

• Thúc ��y thành m�t h� th�ng nuôi �a loài/nuôi k�t h�p • )�y m�nh tr�ng rong bi�n trong x' lý n�c th�i (Thí d( nh �

)�m Nai ) Tác ��ng 2. Gi�m s� ô nhi�m c�a bùn l"ng

• )�y m�nh tr�ng rong bi�n thành h� th�ng nuôi �a loài/nuôi k�t h�p

• )�y m�nh tr�ng rong bi�n trong x' lý n�c th�i Tác ��ng 3. Tác ��ng ��n sinh k� nh cung c�p thu nh&p !n ��nh vì nhu c�u cao, t�o vi�c làm và thu nh&p, gi�m �ói nghèo

• Các nghiên c�u v� công ngh� loài b�n ��a • Khuy�n khích tr�ng rong bi�n tr� thành m�t ho�t ��ng AIG b�n

v�ng trong m�i liên h� v�i Khu v�c B�o t�n Bi�n và các chi�n l�c phát tri�n c�ng ��ng khác

Tác ��ng 5. Nh&p kh�u loài ngo�i lai

• Nghiên c�u v� r�i ro và tính xâm l�n c�a loài Kapaphycus

2.8.3 Các h��ng d"n th�c hành qu�n lý t�t h�n Ph�n này t&p trung vào cung c�p h�ng dn b%ng ti�ng Vi�t và ti�ng Anh v� quy ho�ch thân thi�n v�i môi tr ng và qu�n lý v&n hành c�a t�ng h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n ch� y�u cho s� phát tri�n c�a vùng/mi�n. Các nguyên t"c và quy t"c Qu�n lý t�t h�n c�n coi các ho�t ��ng qu�n lý là yêu c�u b"t bu�c cho nh�ng v�n �� v� môi tr ng chính. Nh�ng �� m(c d�i �ây ch# là các h�ng dn. Có th� thêm ho�c b�t các h�ng dn ph( thu�c vào h� th�ng m�t hàng/nuôi. V/ trí các tr�i nuôi M�c dù th�c t� là Quy ho�ch qu�c gia t!ng th� �ang thi�u m�t k� ho�ch tr�ng rong bi�n � c�p qu�c gia, vi�c �i�u ch#nh quy ho�ch t!ng th� t#nh c�n chú tr�ng ��n quy ho�ch v� tr�ng rong bi�n t�i nh�ng ��a �i�m phù h�p. V� trí tr�i tr�ng rong bi�n c�n ��c ��t t�i nh�ng khu v�c n%m trong quy ho�ch �� tránh nh�ng �nh h�ng tiêu c�c ��n tr�ng rong bi�n t� các ngành khác. Liên quan ��n vi�c phân vùng phát tri�n tr�ng rong bi�n, c�n ��m b�o cung c�p �� ch�t dinh d.ng cho rong bi�n. Chính ��c �i�m này khi�n cho rong bi�n tr� thành loài nuôi nh&n các ch�t th�i t� tôm. Các ch�t th�i này ��m b�o m�t ngu�n dinh d.ng �� cho tr�ng rong bi�n ��ng th i s- góp ph�n làm gi�m nguy c� v� phì d.ng. Vi�c khoanh vùng rong bi�n �� nó tr� thành loài nh&n n�c th�i t� nuôi tôm, s�c t�i c�a môi tr ng s- có kh� n�ng t�ng và vì v&y �ây là s�n ph�m có ti�m n�ng trong gi�i quy�t ô nhi�m do các h� th�ng nuôi tr�ng thu� s�n gây ra. D�i �ây là các quy t"c th�c hành k* thu&t và tiêu chí thi�t k� và xây d�ng tr�i và/ho�c vùng tr�ng rong bi�n:

Page 228: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 222

Ma tr&n v� trí tr�i và/ho�c vùng tr�ng rong bi�n TT Th�c hành Tiêu chu5n

1 )� m�n • Kapaphycus: 20-35%o • Gracilaria: 15-30%o, m�c t�i u là 26%o

2 )� sâu c�a n�c • Kapaphycus: ít nh�t là 6m trên m�t n�c bi�n, 1-2m trong các ao/��m khi nhi�t �� th�p h�n

• Gracilaria: 1,5 m 3 Khu v�c/v� trí tr�i • Kapaphycus: các ao, ��m, n�c bi�n

• Gracilaria: n�c l� t�i các c'a sông, các ao và các bãi tri�u 4 Ch�t l�ng n�c • S�ch và �áp �ng Các tiêu chu�n v� môi tr ng TCVN 5943-

1995 (c�t b) 5 )�c tính c�a sinh v&t �áy • Sinh v&t �áy s�ch v�i cát và bùn 5 N�i c trú • Tránh các khu v�c san hô k� c� �ó không ph�i là các khu

v�c ��c b�o v� nh%m m(c �ích b�o t�n s� �a d�ng sinh h�c c�a bi�n

Thi�t k� và xây d�ng tr�i theo cách gi�m thi(u tác h�i i v�i môi tr��ng Thi�t k� và xây d�ng tr�i có th� mang l�i n�ng su�t cao h�n và sinh kh�i trong tr�ng rong bi�n ��i v�i c� hai loài rong bi�n t�i mi�n các t#nh mi�n B"c và mi�n Trung . D�i �ây là các quy t"c th�c hành k* thu&t và tiêu chí thi�t k� và xây d�ng tr�i và/ho�c vùng tr�ng rong bi�n: Ma tr&n thi�t k� và xây d�ng tr�i và/ho�c vùng tr�ng rong bi�n: TT Th�c hành Tiêu chu5n/h� th ng

1 Kapaphycus • Thi�t k� 1: tr�i có l�i vây xung quanh có th� mang l�i n�ng su�t cao h�n, thi�t k� này có th� ��c s' d(ng trong ��m có �� sâu c�a n�c nông và có th� ��c s' d(ng �� phát tri�n

gi�ng • Thi�t k� 3: tr�i ��c làm b%ng dây, c�c và neo. Thi�t k� này

mang l�i l�i nhu&n cao nh�t do n�ng su�t cao. 2 Gracilaria

• H� th�ng nuôi k�t h�p có th� mang l�i

kh� n�ng sinh l�i nhu&n cao do t!ng s�n l�ng cao h�n và �a d�ng hóa s�n ph�m.

• tr�ng rong bi�n là v( ti�p theo sau nuôi tôm có th� giúp c�i thi�n �i�u ki�n môi tr ng.

Cung c3p gi ng M�c dù Kapaphycus là loài ngo�i lai và ��c �a vào Vi�t Nam t� n�m 1993, loài này �ã phát tri�n m�t cách nhanh chóng hàng n�m v� m�t sinh kh�i và s�n l�ng vì nông dân t�i các t#nh mi�n Trung coi nh�ng loài này nh là cách �� !n ��nh � i s�ng cho vi�c xoá �ói gi�m nghèo. Không có nghiên c�u v� tác ��ng sinh h�c ��n loài b�n ��a và ng i ta c$ng không xác ��nh ��c �ây có ph�i là loài sinh v&t xâm l�n hay không. S� xu�t hi�n c�a Kapaphycus t� nhiên không qua nuôi có th� là b%ng ch�ng c�a s� thích nghi nhanh chóng v�i �i�u ki�n môi tr ng c�a nh�ng loài này t�i khu v�c ven bi�n Nam Trung b�. Ng i ta không nh&n th�y và c$ng không có nghiên c�u nào v� tính xâm l�n c�a loài này ��i v�i loài b�n ��a.

Page 229: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 223

Th�c 'n và qu�n lý th�c 'n Tr�ng rong bi�n không c�n cho �n, vì v&y không c�n thi�t có các ho�t ��ng qu�n lý riêng. Qu�n lý s�c kho@ Các y�u t� quan tr�ng nh�t có th� �nh h�ng ��n các v�n �� v� b�nh trong vi�c tr�ng Kapaphycus là nhi�t �� c�a n�c, và các sinh v&t n!i trong dòng ch�y c�a bi�n. Th� �úng mùa s- mang l�i hi�u qu� v� b�o v� s�c kho1 cho rong. Ch3t l��ng và an toàn th�c ph�m Có th� ��m b�o v� ch�t l�ng và an toàn th�c ph�m b%ng cách tránh các ngu�n gây ô nhi�m nh khu v�c �ô th�, các ngành công nghi�p. Các v3n ! kinh t� và xã h�i Tr�ng rong bi�n có th� ��c coi là m�t cách c�i thi�n � i s�ng t�t cho ng i nghèo, m�c dù quy ho�ch rong bi�n c�n gi�i quy�t nh�ng mâu thun v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác t�i các vùng ven bi�n thông qua vi�c quy ho�ch có s� tham gia. Th/ tr��ng và nhu c�u Trong t�ng lai có th� m� r�ng tiêu th( rong bi�n tr"ng (các s�n ph�m bán khô) trên th� tr ng trong n�c. T# l� gi�a s�n ph�m t�i và s�n ph�m rong bi�n tr"ng là 3:1 trong khi t� l� này là 8:1 ��i v�i các s�n t�i và ph�m khô, giá c�a s�n ph�m rong bi�n tr"ng là 20.000 ��ng/kg. S� thay �!i này trong mô hình tiêu th( và vi�c m� r�ng th� tr ng có th� giúp nông dân thu l�i nhu&n cao h�n và s' d(ng ngu�n l�c có hi�u qu� h�n. Các v3n ! v! th( ch� Nh�ng yêu c�u c� b�n v� th� ch� và chính sách:

• Nâng cao tính b�n v�ng c�a quy ho�ch t!ng th� dài h�n cho toàn t#nh giúp nuôi tr�ng thu� s�n ��c !n ��nh v� m�t s' d(ng ��t và ��u t.

• DOFI c�n ��m b�o r%ng các v�n �� v� môi tr ng t� các ngành khác ��c ph�i h�p v�i s� phát tri�n c�a rong bi�n nuôi tr�ng thu� s�n trong quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n và quá trình ra quy�t ��nh � c�p t#nh.

• C�n thành l&p H�i nông dân nuôi tr�ng thu� s�n �� có tác ��ng ��n nh�ng ng i gây ô nhi�m tài nguyên ��t có th� mang l�i �nh h�ng tiêu c�c ��n tr�ng rong bi�n c$ng nh v�n �� phát tri�n th� tr ng.

• M�ng l�i khuy�n ng c�n ��c c�ng c� �� giúp ti�n hành qu�n lý t�t h�n và giúp nông dân trong tr�ng rong và ��i phó v�i d�ch b�nh (thu ho�ch s�m �� tránh l )

• T�ng c ng vi�c giám sát v� các ��a �i�m nuôi và th�c hi�n các k� ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n c�a chính ph� b%ng vi�c xây d�ng c� s� d� li�u ban ��u và c&p nh&t s� li�u hàng n�m thông qua cán b� xã, h� th�ng th�ng kê c�a t#nh, h�i nuôi tr�ng thu� s�n và m�ng l�i cán b� khuy�n ng.

• T�ng c ng s� trao �!i thông tin gi�a S� Tài nguyên và môi tr ng (DONRE) và S� Thu� s�n (DOFI) �� b�o ��m r%ng các v�n �� v� môi tr ng trong nuôi tr�ng thu� s�n ��c xét ��n trong quy ho�ch môi tr ng t!ng th�.

Page 230: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 224

2.8.4 Trách nhi�m th�c thi Các c� quan nhà n�c (c� quan pháp ch�, các v�n phòng, t! ch�c và ch�c danh) có th� t�o �i�u ki�n thu&n l�i giúp phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n và gi�m nh�ng r�i ro không d� báo tr�c ��c v� môi tr ng và các v�n �� v� kinh t�. Nh�ng yêu c�u chung và tr�c m"t (c( th�) d�i �ây ��c coi tr�ng trong vi�c nâng cao tính b�n v�ng c�a tr�ng rong bi�n.

• U� ban nhân dân t#nh c�n �óng vai trò quan tr�ng trong vi�c ph�i h�p v�i các ngành khác �� có quy ho�ch ngành ngang t!ng th� trong dài h�n t�t h�n.

• DOFIs �óng vai trò quan tr�ng trong quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n � c�p t#nh c�n có các th�c hành t�t h�n �� b�o ��m tính b�n v�ng c�a quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n.

• DOFIs và h�i nuôi tr�ng thu� s�n c�n yêu c�u các ngành khác gi�m nh�ng �nh h�ng c�a môi tr ng ��n tr�ng rong bi�n.

• Vi�c giám sát ch�t l�ng n�c c�n ��c DONRE th�c hi�n và chia s1 thông tin v�i DOFI và h�i nuôi tr�ng thu� s�n và nông dân

• Các quy t"c qu�n lý t�t h�n cho quy ho�ch rong bi�n và c�n phát tri�n các tài li�u khuy�n ng cho tr�ng rong bi�n .

Các trung tâm khuy�n ng thu� s�n t#nh và h�i nuôi tr�ng thu� s�n c�n ��c c�ng c� và xây d�ng n�ng l�c �� ph! bi�n BMP.

Page 231: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 225

Ph) l)c 1: Tài li�u tham kh�o Chính, N., 2005. )ánh giá v� tình hình s' d(ng hoá ch�t và thu�c thú y trong nuôi thâm canh cá tra/basa t�i các t#nh An Giang và C�n Th�. Lu&n v�n Th�c s/ c�a )�i h�c C�n Th�, 2005. Christensen, S.M. và Macintosh, D.J., (2003). Thi�t k� m�i và các l�a ch�n qu�n lý c�i ti�n ��i v�i -nuôi tr�ng thu� s�n-h� th�ng nuôi t�i ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam: có ��t ��c tính b�n v�ng hay không trong vi�c qu�n lý vùng ��m ven bi�n và vùng ��c b�o t�n � vùng th�p h�n c�a ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam, Lu&n v�n ti�n s/, Stig M.Christensen, Khoa Kinh t� và tài nguyên mô tr ng, )�i h�c Nông nghi�p và thú y hoàng gia, Copenhagen, )an M�ch. Corsin, F., C�ng, N.T., Khang, P.V., Phillips, M.J. (2005). )a các nguyên t"c vào th�c hành: Kinh nghi�m c�a Vi�t Nam v� áp d(ng các quy t"c th�c hành qu�n lý t�t h�n. Bài trình bày t�i H�i ngh� H�i Nuôi tr�ng thu� s�n th� gi�i. H�i ngh� Khoa h�c. 9-13/05/2005, Bali, Indonesia. CTU (2006). S� li�u thu th&p t�i hi�n tr ng � )BSCL. 2006. DARD Qu�ng Ninh (2005). Trung tâm Khuy�n ng - Phòng Nông nghi�p huy�n Cát H�i, thành ph� H�i Phòng (2006). Th�c tr�ng khó kh�n và các gi�i pháp cho ngh� cá t�i huy�n Cát H�i. DARD An Giang, (2006). K�t qu� c�a kh�o sát nuôi tr�ng thu� s�n t�i t#nh An Giang, 2006. Deboyser P. (2006). Chính sách an toàn th�c ph�m c�a EU - �i�u ki�n nh&p kh�u các s�n ph�m thu� s�n. Bài trình bày t�i H�i th�o EU-ASEAN TREATI v� nh�ng v�n �� V� sinh và An toàn th�c ph�m trong ngành thu� s�n. 15-16/06/2006, thành ph� H� Chí Minh, Vi�t Nam ) , D.H. (2005). S� t�ng tr�ng liên t(c c�a ngành thu� s�n Vi�t Nam vào n�m 2004. T�p chí Thu� s�n S�. 1. 2005; tr. 3-5. (b%ng ti�ng Vi�t). DOFI B�c Liêu (2004a). Báo cáo chính th�c v� tình hình nuôi tr�ng thu� s�n n�m 2004 và k� ho�ch th�c hi�n trong n�m 2004 (B%ng ti�ng Vi�t). DOFI B�c Liêu (2004b). Báo cáo chính th�c v� tình hình nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2004 (B%ng ti�ng Vi�t). DOFI B�n Tre (2004). Th�c tr�ng và nhu c�u v� �ào t�o trong ngành thu� s�n ��n n�m 2010 (B%ng ti�ng Vi�t). DOFI B�n Tre (2005). Báo cáo chính th�c v� tình hình các ho�t ��ng Nuôi tr�ng thu� s�n n�m 2005 và gi�i pháp th�c hi�n vào n�m 2006 c�a ngành thu� s�n t#nh B�n Tre. DOFI Khánh Hoà (2005). )ánh giá k�t qu� c�a vi�c th�c hi�n Ngh� ��nh 224/1999/Q)-TTg c�a Chính ph� sau 6 n�m (2000 – 2005).

Page 232: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 226

DOFI Sóc Tr�ng (2005a). Báo cáo chính th�c v� tình hình th�c hi�n quy ho�ch vào n�m 2004 và chi�n l�c, nhi�m v( cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n trong n�m 2005 (B%ng ti�ng Vi�t). DOFI Sóc Tr�ng (2005b). Báo cáo v� tình hình th�c hi�n sáu tháng ��u n�m và k� ho�ch sáu tháng cu�i n�m 2005 (B%ng ti�ng Vi�t). D$ng, D.T., (2006). )ánh giá và khuy�n ngh� v� s� phát tri�n b�n v�ng c�a nuôi tôm t�i ��ng b%ng sông C'u Long: nghiên c�u tình hu�ng c�a t#nh B�c Liêu, Vi�t Nam. Lu&n v�n th�c s/ c�a AIT, Thái Lan, 2006. GOV (1999). Quy�t ��nh s� 224/1999/Q)-TTG v� ch�ng trình qu�c gia v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n th i k0 1999-2010. GOV (2006). Quy ho�ch t!ng th� v� phát tri�n ngành thu� s�n ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020. GTZ (2005). Ho�t ��ng nuôi cá tra/basa t�i Vi�t Nam – Nghiên c�u v� các v�n �� mang tính b�n v�ng. Hà, P.L.H (2005). Th�ng hi�u cho ngao. www.bentre.gov.vn truy c&p ngày 29/12/2005. Hà, T.T., (1999). Nghiên c�u v� các ký sinh trùng trên cá trôi 4n )� con (Labeo rohita và Cirrihina mrigala) nuôi t�i )ình B�ng (B"c Ninh) và )ông Anh (Hà N�i), và các ph�ng pháp ki�m soát d�ch b�nh do các ký sinh trùng gây ra. Lu&n v�n th�c s/, )�i h�c Thu� s�n, Nha Trang, Vi�t Nam. H�i, Q. (2005). Tri�n v�ng c�a t#nh Sóc Tr�ng, truy c&p ngày 26 tháng 12 n�m 2005 trên website:www baocantho.com.vn/Vietnam/kinhte/33346/ (ti�ng Vi�t). H�o, N.V, RIA2 (2005). Tình hình nuôi cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam. Bài trình bày t�i H�i ngh� Tôm toàn c�u: 2005 t�i HCMC, Vi�t Nam. Khanh, T.L., (2005). Nghiên c�u v� s�c t�i và kh� n�ng t� làm s�ch c�a n�c t�i khu v�c nuôi l�ng �� xây d�ng thông tin c� b�n cho phát tri�n ngh� cá b�n v�ng t�i vùng ven bi�n � thành ph� H�i Phòng, t#nh Qu�ng Ninh. Khôi, L.V, RIA1 (2006). S� li�u thu th&p t�i hi�n tr ng mi�n B"c. 2006. Lê, B.N. (2005). Nghiên c�u v� môi tr ng n�c ao trong nuôi thâm canh cá tra/basa (Pangasius hypophthalmus) t�i làng Tân L�c, huy�n Th�t N�t, t#nh C�n Th�. Lu&n v�n th�c s/ c�a )�i h�c C�n Th�. 68tr. (b%ng ti�ng Vi�t) Lê, S.X. (2001). Nghiên c�u v� s� nhi�m m�n t�i ven bi�n ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam. Báo cáo trình bày t�i H�i th�o khoa h�c v� Môi tr ng và Thiên tai t�i ��ng b%ng sông C'u Long. 20-21/12/2002, 6 tr. (b%ng ti�ng Vi�t). Lê, T.H. và Huynh, P.V.H., (2006). Nghiên c�u tình hu�ng v� s' d(ng th�c �n t� ch� so v�i th�c �n công nghi�p cho cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam. Trong: Báo cáo khoa h�c, )�i h�c C�n Th�, 2006.

Page 233: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 227

Long, D.V., (2006). Xây d�ng các mô hình v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng t�i ��o Cát Bà. H�i th�o qu�c gia v� phát tri�n thu� s�n b�n v�ng t�i Vi�t Nam, nh�ng v�n �� và các gi�i pháp. Thành ph� H�i Phòng, vào tháng 5/2006. Minh, T.H. (2006). S� li�u thu th&p t�i hi�n tr ng t�i )BSCL. 2006. Minh T.V, và ��ng nghi�p, (2005). Quy ho�ch Vùng nuôi cá tra/basa c�a t#nh V/nh Long. 2005. MOFI (1996). Chi�n l�c phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n trong th i k0 1995-2000. MOFI (2000). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2000 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2001 MOFI (2001). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2001 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2002 MOFI (2002). Quy ho�ch t!ng th� c�a B� Thu� s�n v� phát tri�n kinh t� - xã h�i cho ngành thu� s�n ��n 2020 (D� th�o, 4/2002). MOFI (2003). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2002 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2003, 40tr. MOFI (2004a). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2003 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2004. MOFI (2004b). T�p chí Thu� s�n s� 3/2004. Tình hình nuôi tr�ng thu� s�n t�i Vi�t Nam vào n�m 2003 (B%ng ti�ng Vi�t). MOFI (2005a). Quy ho�ch nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng ven bi�n. SUMA và MOFI. 2005 MOFI (2005b). )ánh giá tác ��ng môi tr ng. 2005 MOFI (2005c). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2004 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2005, 19tr. MOFI (2005d). S� li�u th�ng kê t� Ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n, 2000-2005. MOFI (2006a). Báo cáo ti�n �� v� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2005 và gi�i pháp �� th�c hi�n ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n vào n�m 2006 c�a các t#nh mi�n B"c, 15 tr. MOFI (2006b). Báo cáo v� �ánh giá ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n 2000-2005 và ph�ng h�ng ��n n�m 2010. MOFI (2006c). Tình hình s�n xu�t và th�ng m�i thu� s�n c�a Vi�t Nam. 2006.

Page 234: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 228

MOFI và Ngân hàng Th� gi�i (2005). Nghiên c�u ngành khai thác và nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam. 2005. MONRE (2005a). Báo cáo qu�c gia v� ô nhi�m ��t t�i Vi�t Nam n�m 2004. MONRE (2005b). Báo cáo tình hình môi tr ng Vi�t Nam n�m 2005. MOSTE (1995). TCVNs 1995 - Các tiêu chu�n Vi�t Nam v� môi tr ng vào n�m 1995. Báo Giáo d(c và th i ��i Vi�t Nam (2006). Lý do tr1 em b+ h�c t�ng lên t�i V/nh Châu, Sóc Tr�ng. Truy c&p t� website: www.edu.net.vn ngày 04/01/2006 (B%ng ti�ng Vi�t). Nga, N. T. P. (2004). Phân tích v� th� tr ng hoá ch�t và thu�c thú y t�i Sóc Tr�ng, B�c Liêu và Cà mau. Lu&n v�n th�c s/, Khoa Thu� s�n, CTU. Ngân, T.T.T (2006). S� li�u thu th&p hi�n tr ng t�i H�i Phòng. 2006. Nguy�n, N.V, Hà, D.V. và Tùng, L.T. (2004). Nghiên c�u v� m�t s� lo�i t�o ��c t�i khu v�c nuôi t�i các vùng ven bi�n � mi�n B"c Vi�t Nam. H�i th�o v� môi tr ng và b�o t�n ngu�n l�i thu� s�n � H�i Phòng. Nguy�n, T.P. (1998). Nuôi cá tra/basa l�ng t�i ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam: Phân tích th�c tr�ng và các nghiên c�u v� c�i ti�n cách cho �n. L’ Institut National Polytechnique de Toulouse, France (Lu&n v�n Ti�n s/) (b%ng ti�ng Pháp). Nguy�n, TP, Tr�n T.T.H, D.T.Y�n và Nguy�n A.T., (2003). Các nghiên c�u v� Yêu c�u dinh d.ng cá tra/basa t�i Vi�t Nam. Báo cáo trình bày t�i H�i ngh� Nuôi tr�ng thu� s�n châu Á-Thái Bình D�ng n�m 2003 � B�ng-c�c, Thái Lan. Nguy�n, T.P., Ph�m, M.D., V$, N.S., Tr�n V.B. và Âu, T.A.N. (2004). Áp d(ng công ngh� cao �� nâng cao ch�t l�ng các s�n ph�m cá tra/basa, cá rô-phi và tôm càng xanh và gi�m chi phí s�n xu�t. Báo cáo trình S� Khoa h�c và công ngh� An Giang, 24 tr. (b%ng ti�ng Vi�t). Nguy�n T.P, Yang Yi, Lê B�o Ng�c, )�ng Thi Hoàng Oanh và Don Griffiths, (2006). Nuôi cá tra/basa và nh�ng v�n �� v� môi tr ng t�i ��ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam. Nhì, T.V., (2005). )ánh giá v� nh�ng nguyên li�u thô t�i ��a ph�ng �� ch� bi�n th�c �n cho cá tra/basa (P. hypopthalamus) nuôi l�ng t�i t#nh An Giang. Lu&n v�n th�c s/, )�i h�c C�n Th�. Nh ng, T. V. và Hà, B.T.T. (2005). Phát tri�n b�n v�ng trong nuôi tôm- c� h�i và thách th�c ��i v�i Vi�t Nam. Thông tin Kinh t� - Công ngh� - Khoa h�c thu� s�n. S� 5, MOFI (B%ng ti�ng Vi�t). Niên, P.M. (2004). Tình hình nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n t�i ��ng b%ng sông C'u Long Vi�t Nam. K� y�u h�i th�o qu�c gia v� nghiên c�u và công ngh� áp d(ng trong nuôi tr�ng thu� s�n. MOFI. Tr 101-114 (B%ng ti�ng Vi�t).

Page 235: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 229

Ph�ng, N.T., Minh, T.H. và Tu�n, N.A. (2004). T!ng quan v� nuôi tôm ven bi�n t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Báo cáo t�i H�i th�o v� Phát tri�n các ngu�n l�i thu� s�n ven bi�n t�i UEF, H� Chí Minh, 2004. Ph�ng, N.T, Châu, H.H. và T�o, C.T. (2006). Tình hình s�n xu�t tôm (Penaeus monodon) gi�ng t�i t#nh Cà Mau và thành ph� C�n Th�. T�p chí Khoa h�c c�a )�i h�c C�n Th�, Vi�t Nam. Sinh, L.X. (2002). S' d(ng tôm b� m3 t�i các tr�i gi�ng. T�p chí Thu� s�n S� 6/2003, MOFI (B%ng ti�ng Vi�t). Sinh, L.X. (2003). Mô hình hoá kinh t�-sinh h�c tr�i tôm gi�ng t�i ��ng b%ng sông C'u Long c�a Vi�t Nam, Lu&n v�n ti�n s/, )�i h�c Sydney, Australia. Sinh, L.X., (2004). Nuôi tr�ng thu� s�n và �a d�ng sinh h�c t�i Vi�t Nam: T!ng quan. Báo cáo trình V�n phòng Ngân hàng Th� gi�i t�i Hà N�i, Vi�t Nam, 03/2004. Sinh, L.X. (2005). Phân tích v� kinh t� và k* thu&t trong nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n t�i ��ng b%ng sông C'u Long, gi�i pháp cho m� r�ng tín d(ng �� phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n c�a các t#nh t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Sinh, L.X và Nga, N.T.P., (2005). Nh�ng v�n �� liên quan ��n nuô cá tra/basa (Pangasius spp.) b�n v�ng t�i Vi�t Nam. Báo cáo trình bày t�i h�i th�o “ Tính kinh t� xã h�i c�a các loài thu� s�n trong nuôi tr�ng thu� s�n b�n v�ng” do Vi�n H�i d�ng h�c t! ch�c t�i Hawaii, 17-19/10/2005. Sinh, L.X, Chung, D.M., Khuy�n,P.T.N. và Truy�n,T.T. (2006). Nh�ng tác ��ng v� m�t xã h�i c�a nuôi tr�ng thu� s�n ven bi�n t�i ��ng b%ng sông C'u Long. T�p chí Khoa h�c c�a )�i h�c C�n Th�, Vi�t Nam. Son, N.P., và ��ng nghi�p, (2006). Nghiên c�u v� th� tr ng Cá tra/basa t�i ��ng b%ng sông C'u Long, Vi�t Nam. Trong: H�i th�o v� nghiên c�u th� tr ng c�a cá tra/basa t�i )�i h�c C�n Th�, 28/03/2006. Son và ��ng nghi�p, (2003)-do Sinh trích dn, 2004. Sinh, L.X., 2004. Chính sách môi tr ng cho phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n. Báo cáo trình V�n phòng Ngân hàng Th� gi�i t�i Hà N�i, Vi�t Nam, 11/2004 SUMA (2005). H� s� nuôi tr�ng thu� s�n Vi�t Nam. VIFEP, SUMA và SUFA. 2005. Thành, N.V, RIA1 (2006). S� li�u thu th&p t�i hi�n tr ng � Nam )�nh. 2006. Tr�n T.D. và Nguy�n N.A. (2001). Xác ��nh, thông báo, ki�m soát và tháo n�c l$ v�i m(c �ích “ s�ng v�i l$” t�i ��ng b%ng sông C'u Long. Báo cáo trình bày t�i h�i th�o khoa h�c v� Môi tr ng và Thiên tai t�i ��ng b%ng sông C'u Long. 20-21/12/2002, 7 tr. (b%ng ti�ng Vi�t) Tr�n, T.M. (2004). Nh�ng v�n �� v� quy ho�ch và qu�n lý trong nuôi cá tra/basa ��n n�m 2010. Báo cáo trình bày t�i H�i th�o qu�c gia v� Ch�t l�ng và Tên th�ng m�i cho cá tra/basa c�a Vi�t Nam. T#nh An Giang, 14-15/12/2004, 14 tr (b%ng ti�ng Vi�t).

Page 236: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 230

Tr�n, V.N. (2005). )ánh giá vi�c s' d(ng nh�ng th�c �n s5n có t�i ��a ph�ng cho cá tra/basa (Pangasius hypophthalmus) nuôi l�ng t�i t#nh An Giang. Lu&n v�n th�c s/ c�a )�i h�c C�n Th�. 79tr. (b%ng ti�ng Vi�t) Tu�n, P.A và Tuy�t, B.T (2002). )ánh giá v� tác ��ng c�a vi�c du nh&p cá chép, cá mè và cá trôi vào Vi�t Nam. in: B�n tin Kinh t� và khoa h�c. S� 5, 2002. B� Thu� s�n. Tu�n, P.T. (2004). Kh�o sát ban ��u v� s' d(ng hoá ch�t và thu�c thú y trong nuôi thâm canh cá tra/basa t�i t#nh )�ng Tháp. Lu&n v�n )�i h�c, Khoa Thu� s�n, CTU. Trinh, N.T.T. (2004). Kh�o sát v� hoá ch�t và thu�c thú y trong nuôi tôm � Nam C�n – Ng�c Hi�n, t#nh Cà Mau. Lu&n v�n )�i h�c, Khoa Thu� s�n, CTU. VASEP (2006). Tình hình nuôi tôm � Vi�t Nam. Bài trình bày t�i H�i ngh� tôm toàn c�u 2005 c�a Ti�n s/ Nguy�n H�u D$ng. HCMC, Vi�t Nam. Vi�t, T.V., (2006). )ánh giá v� qu�n lý nuôi thâm canh và bán thâm canh tôm sú (P. monodon) � t#nh Sóc Tr�ng, ��ng b%ng sông C'u Long. Lu&n v�n th�c s/ c�a AIT, Thái Lan, 2006. Yang, Y., Y., Derun, Y., Nguy�n T.P., Tr ng, Q.P., Lin, C.K. và Diana, J.S. (2003). Các tác ��ng ��n môi tr ng c�a nuôi cá tra/basa l�ng � H�ng Ng�, Vi�t Nam. Báo cáo trình trong bu!i làm vi�c l�n th� 10, nghiên c�u v� n�c th�i và s� ô nhi�m 3 (10ER3). C� ch� ao nuôi/Nuôi tr�ng thu� s�n CRSP, )�i h�c Oregon State, Corvallis, Oregon. 20tr.

Page 237: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 231

Ph) l)c 2: Danh sách nh.ng ng��i tham gia h�i th�o và thành viên nhóm nghiên c�u Tham gia trong h�i th�o tham v�n các bên có liên quan do MOFI t! ch�c vào ngày 24/06/2006 v� Vi�c qu�n lý môi tr ng trong )�u t nuôi tr�ng thu� s�n t�i Vi�t Nam.

H� tên Ch�c v( N�i làm vi�c

1 Lê Thanh L�u Giám c RIA1

2 Bùi V'n �i!n Cán b� RIA1

3 �inh V'n Thành Cán b� RIA1

4 �oàn Thanh Loan

Cán b� RIA1

5 Lê V'n Khôi Cán b� RIA1

6 Lê Xuân S�c Cán b� RIA1

7 Nguy-n Huy �i!n

Phó giám c NAFEC

8 Ph�m Tr�ng Yên

Phó v) tr��ng DIC/MOFI

9 Bùi H.u M�nh Cán b� NAFIQAVED/MOFI

10 Ngô Ph��ng Hoa

Cán b� NAFIQAVED/MOFI

11 Nguy-n Th/ Chính

Cán b� DPF/MOFI

12 Nguy-n Ti�n Long

Cán b� DoST/MOFI

13 V9 Th/ H�ng Ngân

Cán b� VIFEP/MOFI

20 Lê Thanh Ph��ng

Tr��ng Khoa Thu� s�n CTU

21 Tr��ng Hoàng Minh

Cán b� CTU

14 Michael Phillips Chuyên gia v! môi tr��ng

NACA

15 Flavio Corsin Chuyên gia S�c kho@ �ng v6t thu� s�n

NACA

16 Tr�n Th/ Thu Ngân

Chuyên gia v! môi tr��ng

NACA

17 Nguy-n H�i Hà Cán b� NACA

18 Jesper Clausen Cán b� FAO

19 Th5m Ng�c Di�p Cán b� WWF

Page 238: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 232

Các thành viên c�a nhóm nghiên c�u

H� tên Ch�c v( N�i làm vi�c

1 Lê Thanh L�u Giám c RIA1

2 Bùi V'n �i!n Cán b� RIA1

3 �inh V'n Thành Cán b� RIA1

4 �oàn Thanh Loan Cán b� RIA1

5 Lê V'n Khôi Cán b� RIA1 6 Lê Xuân S�c Cán b� RIA1

7 Lê Thanh Ph��ng Tr��ng Khoa Thu� s�n CTU

8 Tr��ng Hoàng Minh Cán b� CTU

9 Michael Phillips Chuyên gia v! môi tr��ng NACA

10 Flavio Corsin Chuyên gia S�c kho@ �ng v6t thu� s�n

NACA

11 Tr�n Th/ Thu Ngân Chuyên gia v! môi tr��ng NACA

12 Nguy-n H�i Hà Cán b� NACA

13 Jesper Clausen Cán b� FAO

14 Th5m Ng�c Di�p Cán b� WWF

15 Christoph Mathiesen Chuyên gia v! các v3n ! th( ch� IFM

16 Anders Dalsgaard Chuyên gia An toàn th�c ph5m và s�c kho@ c�ng �ng

KVL

17 Stig Møller Christensen Chuyên gia Quy ho�ch

Page 239: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 233

Ph) l)c 3: Các quy /nh c�a chính ph� liên quan �n nuôi tr�ng thu� s�n Các quy /nh chung liên quan �n qu�n lý và phát tri(n nuôi tr�ng thu� s�n

• Lu6t Thu� s�n S� 17/2003/QH11 ngày 26/11/2003 c�a Qu�c h�i n�c CHXHCN

Vi�t Nam.

• Pháp l�nh Thú y n'm 2004

• Pháp l�nh Thú y b0 sung n'm 2005

• Ngh/ /nh 86/2001/ND-CP ngày 16/11/2001 c�a Chính ph� v� nh�ng �i�u ki�n ho�t ��ng kinh doanh trong khai thác và nuôi tr�ng thu� s�n và Thông t� 02/2002/TT-BTS ngày 6/12 2002 c�a B� Thu� s�n h�ng dn th�c hi�n Ngh� ��nh 86/2001/ND-CP

• Ngh/ /nh S 43/2003/ND-CP c�a Chính ph� ngày 2/05/2003 ban hành quy ��nh v� các ch�c n�ng, nhi�m v( và c� c�u t! ch�c c�a B� Thu� s�n.

• Ngh/ /nh S 70/2003/ND-CP c�a Chính ph� ngày 17/06/2003 ban hành quy ��nh x' ph�t vi ph�m hành chính trong ngành thu� s�n

• Ngh/ /nh S 27/2005/ND-CP c�a Chính ph� ngày 8/03/2005 cung c�p các h�ng dn th�c hi�n Lu&t Thu� s�n

• Ngh/ /nh 59/2005/ND-CP ngày 04/05/2005, quy ��nh v� �i�u ki�n s�n xu�t và th�ng m�i trong m�t s� ngành ngh� thu� s�n

• H��ng d*n S 32/1998 v� quy ho�ch t!ng th� cho phát tri�n kinh t� - xã h�i

• Quy�t /nh 251/1998/QD-TTg ngày 25/12/1998 c�a Th� t�ng Chính ph� phê duy�t ch�ng trình phát tri�n cho xu�t kh�u các s�n ph�m thu� s�n ��n n�m 2005 (Quy�t ��nh �ã ��c s'a �!i và gia h�n ch�ng trình ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020)

• Quy�t /nh s 224/1999/QD-TTg c�a Th� t�ng Chính ph� ngày 08/12 1999 phê duy�t ch�ng trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n ��n 2010

• Quy�t /nh s 112/2004/Q�-TTg ngày 23/6/2004 c�a Th� t�ng Chính ph� phê duy�t Ch�ng trình qu�c gia v� s�n xu�t gi�ng cung c�p cho ngành thu� s�n

• Quy�t /nh 131/2004/QD - TTg c�a Th� t�ng Chính ph� ngày ngày 16/07/2004 phê duy�t Ch�ng trình qu�c gia v� phát tri�n và b�o v� ngu�n l�i thu� s�n

• Quy�t /nh S 22/2004/ QD-BTS ngày 15/09/2004 c�a B� Thu� s�n ban hành Các tiêu chu�n ngành và Quy�t ��nh S� 06/2005/QD-BTS ngày 17/02/2005 ban hành các tiêu chu�n ngành

• Quy�t /nh S 33/2005/QD-BTS ngày 23/12/2005 phê duy�t ch�ng trình phát tri�n c� khí thu� s�n ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020

• Quy�t /nh s 10/2006/QD-TTg c�a Th� t�ng Chính ph� ngày 11t/01/2006 phê duy�t Quy ho�ch t!ng th� cho phát tri�n các ngành thu� s�n ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020

Page 240: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 234

• Thông t� 02/2004/TT-BTS c�a B� Thu� s�n ngày 22/03/2004 h�ng dn th�c hi�n Ngh� ��nh S� 70/2003/ND-CP

• Thông t� s 03/2006/TT-BTS c�a B� Thu� s�n ngày 12/04/2006 h�ng dn th�c hi�n Quy ho�ch t!ng th� phát tri�n ngành thu� s�n ��n n�m 2010 và ��nh h�ng ��n n�m 2020.

Các quy /nh v! vi�c s7 d)ng 3t, 3t r1ng và n��c • Lu6t �3t ai S 13/2003/QH11 ngày 26/11/2003 c�a Qu�c h�i n�c CHXHCN

Vi�t Nam

• Lu6t v! b�o v� và phát tri(n r1ng S 29/2004/QH11 ngày 3/012 2004 c�a Qu�c h�i n�c CHXHCN Vi�t Nam

• Lu6t v! ngu�n n��c S� /2003 c�a Qu�c h�i n�c CHXHCN Vi�t Nam

• Ngh/ /nh 09/NQ/CP ngày 15/6/2000 c�a Chính ph� v� chuy�n �!i c� c�u kinh t� và th�ng m�i các s�n ph�m nông nghi�p, và Thông t 05 c�a B� Thu� s�n ngày 03/11/2000 h�ng dn th�c hi�n Ngh� ��nh 09

• Ngh/ /nh 181/2004/ND-CP ngày 29/10/2004 c�a Chính ph� cung c�p h�ng dn chi ti�t �� th�c hi�n Lu&t )�t �ai m�i.

• Ngh/ /nh 182/2004 ngày 29/10/2004 c�a Chính ph� v� phí n�p ph�t trong các vi ph�m v� qu�n lý ��t �ai/ngu�n n�c

• Ngh/ /nh 142/2005/ND-CP c�a Chính ph� v� vi�c thu phí cho thuê ��t và b� m�t n�c

• Quy�t /nh 773-TTg ngày 21/12/1994 phê duy�t Ch�ng trình khai thác ��t hoang, ��t b�i ven sông, các vùng ven bi�n và b� m�t n�c.

• Quy�t /nh 04/2002/QD-BTS ngày 24/12/2001 c�a B� Thu� s�n v� các quy ��nh qu�n lý môi tr ng t�i các khu v�c nuôi tôm t&p trung.

• Quy�t /nh 264/2003/QD-TTg ngày 24/12/2001 c�a Th� t�ng Chính ph� v� m�t s� các gi�i pháp cho vi�c s' d(ng và qu�n lý ��t trong các doanh nghi�p nhà n�c trong l/nh v�c nông nghi�p và lâm nghi�p..

• Thông t� 82/2000/TT-BTC ngày 14/8/2000 c�a B� Tài chính h�ng dn các chính sách tài chính và ��t �ai nh%m khuy�n khích phát tri�n kinh t� trang tr�i.

Các quy /nh v! gi ng, th�c 'n, lo�i hoá ch3t, kháng sinh và vi sinh, và qu�n lý ch3t l��ng các s�n ph5m thu� s�n

• Pháp l�nh v! an toàn và v� sinh th�c ph5m thông qua ngày 07/08/2003

• Ngh/ /nh S 93/CP ngày 27/11/1993 c�a Chính ph� v� công tác thú y ��i v�i ��ng v&t thu� s�n và các s�n ph�m thu� s�n, và Thông t� 02/TS-TT ngày 25/06/1994 c�a B� Thu� s�n h�ng dn th�c hi�n Ngh� ��nh S� 93/CP

• Ngh/ /nh 1091/1999/QD-BKHCNMT ngày 22/06/1999 c�a B� Khoa h�c-Công ngh� và Môi tr ng v� ho�t ��ng ki�m tra c�a nhà n�c ��i v�i các hàng hoá xu�t/nh&p kh�u.

• Ngh/ /nh 08/2000/QD-BTS ngày 07/01/2000 c�a B� Thu� s�n quy ��nh vi�c ki�m tra và ch�ng nh&n ch�t l�ng các s�n ph�m thu� s�n.

Page 241: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 235

• Quy�t /nh 865-Q�/NC c�a B� Thu� s�n ngày 23/10/1996 v� ban hành tài li�u “ Quy ho�ch và s"p x�p l�i các tr�i gi�ng thu� s�n trong th i k0 1996 – 2000” ;

• Quy�t /nh 103/2000/QD-TTg ngày 25/08/2000 c�a Th� t�ng Chính ph� v� m�t s� chính sách khuy�n khích s� phát tri�n c�a s�n xu�t gi�ng cho nuôi tr�ng thu� s�n. Quy�t ��nh này ��c h�ng dn chi ti�t trong Thông t 04/2000/TT-BTS ngày 3/11/2000 c�a B� Thu� s�n.

• Quy�t /nh s 01/2002/QD-BTS c�a B� Thu� s�n ngày 22/01/2002 v� vi�c c�m s' d(ng m�t s� lo�i hoá ch�t và kháng sinh trong s�n xu�t và kinh doanh thu� s�n chú tr�ng vào nuôi tôm.

• Quy�t /nh S 03/2002/QD-BTS ngày 23/01/2002 ban hành quy ��nh v� qu�n lý thu�c thú y thu� s�n

• Quy�t /nh 15/2002/Q�-BTS ngày 17/05/2002 ban hành các quy ��nh v� ki�m soát d l�ng hoá ch�t và thu�c trong thu� s�n và s�n ph�m nuôi tr�ng thu� s�n, bao g�m các s�n ph�m tôm,

• Quy�t /nh 18/2002/QD-BTS ngày 03/06/2002 ban hành các quy ��nh v� ki�m d�ch gi�ng thu� s�n, th�c �n, thu�c, hoá ch�t và vi sinh s' d(ng trong nuôi tr�ng thu� s�n bao g�m nuôi tôm;

• Quy�t /nh s 07/2005/QD-BTS c�a B� Thu� s�n ngày 24/02/2005 v� vi�c c�m s' d(ng m�t s� lo�i hoá ch�t và kháng sinh trong s�n xu�t và kinh doanh thu� s�n. Quy�t ��nh này thay cho Quy�t ��nh s� 01/2002/QD-BTS v� v�n �� trên.

• Quy�t /nh s 26/2005/QD-BTS c�a B� Thu� s�n ngày 18/08/2005 v� vi�c c�m s' d(ng kháng sinh nhóm Fluoroquinoloness trong các s�n ph�m thu� s�n xu�t kh�u sang Hoa K0 và B"c M*.

• Quy�t /nh 176/QD-BTS ngày 01/03/2006 v� vi�c ban hành t�m th i các quy ��nh v� qu�n lý nuôi tôm chân tr"ng (P.vannamei).

• Quy�t /nh 06/2006/QD-BTS ngày 10/04/2006 v� vi�c ban hành các quy ��nh v� qu�n lý c� s� nuôi tôm và vùng nuôi tôm an toàn

• Thông t� s 03/2005/CT-BTS ngày 07/03/2005 c�a MOFI v� ��y m�nh ki�m soát kháng sinh và các ch�t s' d(ng trong ch� bi�n và kinh doanh th�c �n có ngu�n g�c thu� s�n

• Tiêu chu5n qu c gia s TCVN 6986: 2001 - Các tiêu chu�n ch�t l�ng n�c ��i v�i n�c th�i công nghi�p th�i vào n�c ven bi�n nh%m m(c �ích b�o v� � i s�ng ��ng v&t thu� s�n.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 96-1996 - Các yêu c�u k* thu&t ��i v�i tôm sú b� m3.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN-102: 1997 và ��c s7a 0i vào n'm 2004 - th�c �n viên t!ng h�p cho tôm sú (Penaeus monodon)

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 101: 1997 - quy trình ki�m tra các m�t hàng thu� s�n.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 099: 1996 và ��c s7a 0i trong 28 TCN 124: 1998 – Yêu c�u ch�t l�ng cho tôm gi�ng bi�n Postlarvae 15.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN-125: 1998 - K* thu&t �ng gi�ng tôm sú (PL15 ��n PL45).

Page 242: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 236

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN-111: 1998 - Quy trình phòng ch�ng d�ch b�nh cho cá nuôi l�ng n�c ng�t.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN-171: 2001 - Quy trình nuôi thâm canh tôm sú (penaeus monodon).

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 167: 2001 - Các yêu c�u k* thu&t ��i v�i cá tra/basa b� m3.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 168: 2001 - Các yêu c�u k* thu&t ��i v�i cá tra/basa b�t.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 169: 2001 - Các yêu c�u k* thu&t ��i v�i cá tra/basa gi�ng nh+.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 170: 2001 - Các yêu c�u k* thu&t ��i v�i cá tra/basa gi�ng.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 176: 2002 và S7a 0i b, sung vào n'm 2004 - Nuôi cá tra/basa l�ng n!i – )i�u ki�n v� an toàn th�c ph�m.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 187 : 2004 - th�c �n viên t!ng h�p cho tôm càng xanh

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 188 : 2004 - th�c �n viên t!ng h�p cá tra/basa.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 189 : 2004 - th�c �n viên t!ng h�p cho cá rô-phi

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 190 : 2004 và Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 191: 2004 – Vùng nuôi tôm - )i�u ki�n v� an toàn th�c ph�m.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 192 : 2004 – Khu v�c nuôi cá bè- )i�u ki�n v� an toàn th�c ph�m

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 193 : 2004 – Vùng thu nhuy�n th� hai m�nh v+ – )i�u ki�n v� an toàn th�c ph�m

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 202: 2004 - Quy trình ch�n �oán b�nh ��m tr"ng trong tôm th1 b%ng PCR.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 211: 2004 - Quy trình nuôi thâm canh cá tra/basa th�ng ph�m.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 212: 2004 - Quy trình s�n xu�t gi�ng cá Basa .

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 213: 2004 - Quy trình s�n xu�t gi�ng cá tra.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 214: 2004 - Quy trình nuôi thâm canh th�ng ph�m cá basa.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 092: 2005 - Tr�i gi�ng tôm bi�n – Nh�ng yêu c�u v� V� sinh và K* thu&t.

• Tiêu chu5n ngành s 28 TCN 220: 2005 - Tr�i gi�ng tôm càng xanh– Nh�ng yêu c�u v� V� sinh và K* thu&t.

Các quy /nh v! mua bán và xu3t kh5u i v�i các s�n ph5m thu� s�n

• Ngh/ /nh 178/1999/QD-TTg do Th� t�ng Chính ph� ban hành v� các quy ��nh v� ghi nhãn hàng hoá trên th� tr ng trong n�c và xu�t nh&p kh�u. Ngh� ��nh này ��c quy ��nh chi ti�t trong Thông t 34/1999/TT-TTg ngày 15/12/1999 và Thông t� s 03/2000/TT-BTS ngày 22/9/2000 cung c�p h�ng dn th�c hi�n

Page 243: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 237

Quy�t ��nh 178/1999/Q)-TTg c�a Th� t�ng Chính ph� ngày 30/8/1999 ban hành các quy ��nh v� ghi nhãn các s�n ph�m thu� s�n trên th� tr ng;

• Ngh/ /nh 95/2000/QD-TTg ngày 15/8/2000 c�a Th� t�ng Chính ph� v� s'a �!i b! sung các quy ��nh trong Ngh� ��nh 178/1999/QD-TTg v� ghi nhãn hàng hoá.

• Quy�t /nh S 650/2000/QD-BTS ngày 04/08/2000 ban hành quy ��nh v� vi�c nhà n�c ki�m tra và ch�ng nh&n ch�t l�ng hàng hoá thu� s�n (thay th� cho Quy�t ��nh c�a MOFI 08/2000/QD-BTS ngày 07/1/2000 v�i m(c �ích t�ng t�).

• Quy�t /nh 61/QÐ-TTg ngày 17/01/2002 c�a Th� t�ng Chính ph� v� h tr� phát tri�n th� tr ng các s�n ph�m thu� s�n

Các quy /nh v! vi�c b�o v� các ngu�n l�i t� nhiên và môi tr��ng liên quan �n nuôi tr�ng thu� s�n

• Lu6t v! B�o v� môi tr��ng thông qua ngày 27/12/1993.

• Pháp l�nh v� b�o v� và phát tri�n c�a các ngu�n l�i thu� s�n ngày 25/04/1989 c�a H�i ��ng Nhà n�c

• Ngh/ /nh 175/CP c�a Chính ph� ngày 18/10/1994 h�ng dn th�c hi�n Lu&t v� b�o v� môi tr ng

• Ngh/ /nh S 26/CP ngày 26/4/1996 c�a Chính ph� v� x' ph�t hành chính ��i v�i vi�c vi ph�m trong b�o v� môi tr ng

• Ngh/ /nh S 67/2003/ND-CP c�a Chính ph� v� phí b�o v� môi tr ng áp d(ng cho n�c th�i.

• Ngh/ /nh 109/2003/ND-CP ngày 23/09 2003 c�a Chính ph� v� khai thác b�n v�ng vùng ��t ng&p n�c.

• Quy�t /nh s 06/2006/QD-BTS ngày 10/04 2006 c�a B� Thu� s�n ban hành quy ��nh v� vùng nuôi tôm và c� s� nuôi tôm an toàn.

• Thông t� 04/TS-TT ngày 30/08/1990 c�a B� Thu� s�n h�ng dn th�c hi�n Pháp l�nh v� b�o v� và phát tri�n c�a các ngu�n l�i thu� s�n ngày 25/04/1989 c�a H�i ��ng Nhà n�c và Ngh/ /nh S 195/HDBT ngày 2/06/1990 c�a H�i ��ng B� tr�ng v� b�o v� và phát tri�n các ngu�n l�i thu� s�n

• Thông t� s 490/1998/TT-BKHCNMT ngày 29/04/1998 c�a B� Khoa h�c công ngh� và môi tr ng v� xây d�ng và th�m ��nh các báo cáo �ánh giá tác ��ng môi tr ng có liên quan t�i các d� án ��u t

• Thông t� 01/2000/TT-BTS ngày 28/04/2000 c�a B� Thu� s�n s'a �!i và b! sung Thông t 04/TS-TT ngày 30/08/1990 c�a B� Thu� s�n h�ng dn th�c hi�n Quy ��nh v� b�o v� và phát tri�n c�a các ngu�n l�i thu� s�n ngày 25/04/1989 c�a H�i ��ng Nhà n�c và Ngh/ /nh S 195/HDBT ngày 02/06/1990 c�a H�i ��ng B� tr�ng v� b�o v� và phát tri�n c�a các ngu�n l�i thu� s�n

• Thông t� 02 ngày 06/12/2002 c�a B� Thu� s�n liên quan ��n nh�ng �i�u ki�n kinh doanh trong khai thác và nuôi tr�ng thu� s�n.

Page 244: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 238

Ph) l)c 4: B�ng t0ng h�p các hành �ng qu�n lý môi tr��ng cho t1ng loài nuôi B�ng d�i �ây tóm t"t các khuy�n ngh� qu�n lý t�t h�n ch� y�u cho m i báo cáo v� loài nuôi/h� th�ng nuôi. Thông tin chi ti�t h�n có trong các báo cáo v� loài nuôi. a) Nuôi tôm

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý Nuôi tôm Xác ��nh v� trí/��a �i�m tr�i nuôi

• Xây d�ng tr�i nuôi tôm m�i � trên vùng tri�u • Tránh gây t!n h�i ��n r�ng ng&p m�n ho�c các n�i c trú ng&p n�c nh�y c�m

khác • Tránh làm tr�i trên vùng ��t phèn • Không ��t tr�i trên nh�ng khu v�c ��t cát • Phát tri�n tr�i tôm bán thâm canh/thâm canh m�i c�n tuân theo EIA và/ho�c bên

trong các khu v�c ��c thi�t k� phù h�p • C�n nâng cao hi�u qu� c�a tr�i nuôi qu�ng canh trong vùng tri�u

Thi�t k� và xây d�ng h� th�ng

• Tách riêng các �i�m x� n�c th�i ra kh+i kênh c�p n�c �� gi�m s� t� ô nhi�m và duy trì an toàn sinh h�c

• Gi�m thi�u xói mòn và nhi�m m�n trong quá trình xây d�ng và v&n hành. • Gi�m ch�t th�i và nâng cao hi�u qu� s' d(ng ngu�n l�i thông qua nuôi k�t h�p,

thi�t k� h� th�ng và qu�n lý • K�t h�p v�i các loài khác (nhuy�n th� và nuôi rong bi�n ), • Khuy�n khích các h� th�ng nuôi tôm/lúa �� gi�m ph( thu�c vào n�c bi�n và

gi�m s� xâm nh&p c�a n�c m�n � các vùng tr�ng lúa • Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m thi�u vi�c x� các ch�t th�i (ví d(: rác th�i sinh

ho�t, d�u) ra môi tr ng ven bi�n Qu�n lý n�c/bùn l"ng • Gi�m s' d(ng n�c b%ng cách gi�m thay n�c n�c và quay vòng

• Lo�i b+ bùn theo cách thân thi�n v�i môi tr ng. Tìm cách t&n d(ng bùn vào m(c �ích khác

• X' lý n�c th�i �� gi�m tác ��ng ��n môi tr ng s�ng t� nhiên. Qu�n lý gi�ng • S' d(ng ngu�n tôm �ã ��c thu�n hoá n�u có th�.

• Khuy�n khích vi�c s�n xu�t tôm sú (SPF P.monodon) b� m3 s�ch m�m b�nh • Xây d�ng các tiêu chu�n ch�t ch- v� qu�n lý tr�i gi�ng và tôm ch�t l�ng. • Xây d�ng h� th�ng ch�ng nh&n v� ch�t l�ng các tr�i gi�ng t�t h�n (c�nh tranh

lành m�nh gi�a các tr�i gi�ng) • Nâng cao s� hi�u bi�t và khuy�n khích s' d(ng ch�t l�ng gi�ng t�t h�n trong

nông dân nuôi tôm • C�i ti�n ho�t ��ng �ánh b"t tôm b� m3. • Loài ngo�i lai (ví d(: P.vannamei) ch# ��c nuôi khi l�y t� nh�ng ngu�n không

nhi�m d�ch b�nh, áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m thi�u r�i ro do tôm thoát ra kh+i tr�i.

Qu�n lý th�c �n • S' d(ng th�c �n công nghi�p phù h�p v� ch�t l�ng và s� l�ng • )�y m�nh vi�c ki�m tra th�c �n th ng xuyên, gi�m ch�t th�i và c�i thi�n FCR

thông qua qu�n lý th�c �n t�t h�n. Ki�m soát d�ch b�nh • S' d(ng ngu�n tôm sú s�ch m�m b�nh SPF P.monodon. N�u không có ngu�n

SPF, s' d(ng con gi�ng có ch�t l�ng và �ã qua ki�m tra. • Qu�n lý d�a trên phòng b�nh và qu�n lý s�c kho1 có trách nhi�m h�n là s' d(ng

hoá ch�t • Xây d�ng và th�c hi�n h� th�ng giám sát và c�nh báo • Xây d�ng n�ng l�c v� qu�n lý s�c kho1, theo dõi và giám sát � c�p t#nh và huy�n

An toàn th�c ph�m • Không s' d(ng hoá ch�t b� c�m • Không s' d(ng hoá ch�t �� phòng b�nh. • Th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý s�c kho1 phòng ng�a và ch�n �oán �úng các

Page 245: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 239

v�n �� d�ch b�nh. • B�o ��m �i�u ki�n v� sinh cho tr�i và b�o qu�n, x' lý tôm sau thu ho�ch. • Hi�u bi�t c�a nông dân và trung gian mua bán v� nh�ng yêu c�u c�a th� tr ng

Các l�i ích xã h�i và vi�c làm

• )�y m�nh nuôi tôm qu�ng canh và qu�ng canh c�i ti�n và nuôi tôm có t! ch�c t�i các t#nh phía Nam (Cà Mau) cho ng i nghèo vì các h� th�ng này có r�i ro b� l và d�ch b�nh th�p h�n.

• Cung c�p các khoá t&p hu�n cho nông dân và ng i làm thuê v� BMPs • Gi�m thi�u nh�ng mâu thun và b�o ��m các l�i ích cho c�ng ��ng ��a ph�ng

b) Nuôi cá bi(n và tôm hùm l�ng

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý

Nuôi cá bi(n Nuôi tôm hùm

Xác ��nh v� trí/��a �i�m tr�i nuôi

• Tránh khu b�o t�n bi�n, r�n san hô, th�m c+ bi�n và các khu v�c ��c b�o v� theo lu&t khác

• C�n tránh các khu v�c có tàu bè �i l�i, bãi �1 và �ng khi ��t l�ng

• Tránh mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác ch8ng h�n nh ng dân, du l�ch, v.v..

• )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th�

• )�t t�i các khu v�c ��c b�o v� kh+i gió/sóng m�nh ho�c s' d(ng l�ng phù h�p v�i nhi�u �i�u ki�n

• B�o ��m an toàn v�i � ng giao thông thu&n ti�n và c� s� h� t�ng c� b�n

• B� trí tr�i t�i các khu v�c �ã ��c khoanh vùng/thi�t k� phù h�p cho nuôi cá bi�n

• Tránh khu b�o t�n bi�n, r�n san hô, th�m c+ bi�n và các khu v�c ��c b�o v� theo lu&t khác

• Xác ��nh v� trí t�i nh�ng khu v�c ��c che ch"n tránh �nh h�ng c�a sóng/gió m�nh.

• )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th�

• L�a ch�n các vùng bi�n có ch�t l�ng n�c t�t và tránh nh�ng n�i c'a sông có dao ��ng v� �� m�n

• Nh�ng vùng có sinh v&t �áy s�ch v�i cát ho�c bùn

• Tránh các khu v�c san hô ngay c� t�i n�i không ph�i là khu v�c ��c b�o v� �� b�o t�n �a d�ng sinh h�c bi�n

• Tránh mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác ch8ng h�n nh ng dân, du l�ch, v.v..

Thi�t k� và xây d�ng h� th�ng

• Các l�ng n!i c�n �� v�ng �� ch�u ��c gió và dòng ch�y mà không b� h h�i

• Không t&p trung t�t c� các tr�i trong m�t khu v�c. C�n dành không gian cho vi�c luân chuy�n.

• )�y m�nh nuôi k�t h�p v�i rong bi�n và nhuy�n th� �� gi�m ch�t th�i và nâng cao hi�u qu� ho�t ��ng c�a tr�i nuôi

• Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m thi�u vi�c x� ch�t th�i (ví d(: rác th�i sinh ho�t, d�u) vào môi tr ng bi�n

• Các l�ng n!i thích h�p cho nuôi tôm hùm h�n do d� di chuy�n và v&n hành theo cách thân thi�n v�i môi tr ng

• Kích c. c�a các tr�i c�n là 4-10 l�ng �� qu�n lý và v&n hành t�t h�n

• C�n áp d(ng vi�c nuôi k�t h�p bao g�m v3m xanh trên dây l�ng, cá v�c trong m�t s� l�ng và/ho�c rong bi�n trên b� m�t

• Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m thi�u vi�c x� ch�t th�i (ví d(: rác th�i sinh ho�t, d�u) vào môi tr ng bi�n

Qu�n lý n�c/bùn l"ng

• B�o ��m ch�t l�ng n�c là phù h�p ��i v�i loài nuôi

• Dành �� không gian bên trong các khu v�c nuôi tr�ng thu� s�n �� luân chuy�n các tr�i �� gi�m thi�u s� hình thành ch�t th�i.

• Tránh các khu v�c có n�c lu chuy�n kém

• Th�c hi�n vi�c giám sát �� b�o ��m duy trì ch�t l�ng c�a n�c và bùn l"ng

• Tránh các khu v�c có dao ��ng l�n v� ch�t l�ng n�c ch8ng h�n nh vùng c'a sông, ��c bi�t là �� m�n.

• Dành �� không gian bên trong các khu v�c nuôi tr�ng thu� s�n �� luân chuy�n các tr�i �� gi�m thi�u s� hình thành ch�t th�i.

• Th�c hi�n vi�c giám sát �� b�o ��m duy trì ch�t l�ng c�a n�c và bùn l"ng

Qu�n lý gi�ng • S' d(ng cá �ng trong tr�i gi�ng n�u có • S' d(ng các ph�ng pháp thu gi�ng t�

Page 246: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 240

th�. • Tránh �ánh b"t cá con trong t� nhiên,

tránh dùng các ph�ng pháp �ánh cá mang tính hu� di�t

• Xây d�ng các tiêu chu�n ch�t ch- v� qu�n lý tr�i gi�ng và ch�t l�ng c�a tr�i cá gi�ng.

• C�n tránh �a các loài ngo�i lai vào. N�u c�n thi�t, tham v�n và xin phê chu�n t� các nhà ch�c trách có liên quan.

nhiên làm t�ng t# l� s�ng và gi�m các tác ��ng v� sinh thái (ví du: by thu gi�ng t� nhiên)

• Chuy�n giao k* thu&t làm gi�m stress và t�ng t# l� s�ng.

• S' d(ng gi�ng ch�t l�ng t�t và t# l� th� b�o ��m t# l� s�ng t�i u

• Gi� tôm hùm m3 li�n v�i tr�ng �� cho phép th� tr�ng vào môi tr ng.

Qu�n lý th�c �n • Gi�m s' d(ng cá t�p nguyên li�u. • Nâng cao hi�u qu� s' d(ng th�c �n

thông qua vi�c s' d(ng th�c �n �m ho�c th�c �n ch� bi�n theo công th�c

• )�y m�nh vi�c ki�m tra th�c �n th ng xuyên, gi�m ch�t th�i thông qua qu�n lý th�c �n t�t h�n.

• Lo�i tr� th�c �n th�a �� tránh ô nhi�m môi tr ng.

• Làm v� sinh l�ng �� duy trì môi tr ng trong s�ch.

• Ki�m tra tôm hùm hàng ngày và lo�i b+ m�t cách an toàn các th�c �n th�a.

• Làm v� sinh l�ng theo ��nh k0 �� duy trì môi tr ng trong s�ch

• Ch� bi�n t�t cá t�p t�i nhà b%ng cách b�m nh+ và b+ v+.

• S' d(ng k�t h�p gi�a cá và nhuy�n th� �� t�ng t# l� s�ng và gi�m FCR.

Ki�m soát d�ch b�nh • Th�c hi�n ki�m tra s�c kho1 ��nh k0 và th�c hi�n t"m n�c ng�t theo ��nh k0.

• )�m b�o th�c hi�n quan tr"c môi tr ng th ng xuyên và duy trì các �i�u ki�n v� môi tr ng m�t cách t�i u.

• Ch# di chuy�n nh�ng con kho1 m�nh • Ch�a tr� cho cá b� m"c b�nh �úng cách,

tu0 theo tri�u ch�ng. • Lo�i b+ cá ch�t và x� n�c cho phù

h�p.Thông báo d�ch b�nh cho các nhà ch�c trách ��a ph�ng �� có th� �ng phó nhanh v�i d�ch b�nh

• Nông dân và/ho�c các h�i nông dân thành l&p các kênh thông tin v� d�ch b�nh và các ph�ng pháp ch�a tr�.

• Th�c hi�n ki�m tra s�c kho1 ��nh k0 • Duy trì các �i�u ki�n v� môi tr ng m�t

cách t�i u • Ch# di chuy�n nh�ng con kho1 m�nh • Ti�n hành quan tr"c môi tr ng th ng

xuyên • Thông báo d�ch b�nh cho các nhà ch�c

trách ��a ph�ng �� có th� �ng phó nhanh v�i d�ch b�nh

• Nông dân và/ho�c các h�i nông dân thành l&p các kênh thông tin v� d�ch b�nh và gi�i pháp ch�a tr�.

An toàn th�c ph�m • )�t tránh xa các ngu�n có nguy c� gây ô nhi�m

• Không s' d(ng hoá ch�t b� c�m • Không s' d(ng hoá ch�t trong phòng

b�nh. • Th�c hi�n qu�n lý s�c kho1 phòng ng�a

và ch�n �oán �úng các v�n �� d�ch b�nh.

• Không x� n�c th�i cha ��c trung hoà sau khi x' lý b%ng hoá ch�t.

• B�o ��m �i�u ki�n v� sinh c�a tr�i và b�o qu�n cá thu ho�ch.

• Hi�u bi�t c�a nông dân và trung gian mua bán v� nh�ng yêu c�u c�a th� tr ng

• )�t tránh xa các ngu�n có nguy c� gây ô nhi�m

• Không s' d(ng hoá ch�t b� c�m • Không s' d(ng hoá ch�t trong phòng

b�nh. • Th�c hi�n qu�n lý s�c kho1 phòng ng�a

và ch�n �oán �úng các v�n �� d�ch b�nh. • B�o ��m �i�u ki�n v� sinh c�a tr�i và b�o

qu�n tôm hùm thu ho�ch. • Hi�u bi�t c�a nông dân và trung gian mua

bán v� nh�ng yêu c�u c�a th� tr ng

Các l�i ích xã h�i • Chính quy�n ��a ph�ng c�n có quy • Chính quy�n ��a ph�ng c�n có quy ho�ch

Page 247: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 241

và vi�c làm ho�ch chi ti�t và nông dân c�n ��ng ký ho�t ��ng c�a h�.

• Phát tri�n nhóm nuôi l�ng �� chia s1 k* thu&t nuôi, kinh nghi�m và ngu�n n�c

• S' d(ng qu* tín d(ng xoay vòng �� c�i thi�n kh� n�ng ti�p c&n v�i v�n

• Cung c�p các khoá t&p hu�n cho công nhân v� qu�n lý tr�i t�t h�n

chi ti�t và nông dân c�n ��ng ký ho�t ��ng c�a h�.

• Phát tri�n nhóm nuôi l�ng �� chia s1 k* thu&t nuôi, kinh nghi�m và ngu�n n�c

• S' d(ng qu* tín d(ng xoay vòng �� c�i thi�n kh� n�ng ti�p c&n v�i v�n

• Cung c�p các khoá t&p hu�n cho công nhân v� qu�n lý tr�i t�t h�n

c) Nuôi nhuy-n th( ven bi(n

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý Nhuy-n th( Xác ��nh v� trí/��a �i�m tr�i nuôi

• )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th� • Tránh nh�ng n�i có mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác

ch8ng h�n nh ng dân, du l�ch, v.v.. Thi�t k� và xây d�ng h� th�ng • Gi�m thi�u vi�c th� gi�ng quá dày và duy trì vi�c nuôi trong gi�i h�n s�c t�i Qu�n lý n�c/bùn l"ng • B�o ��m v� trí c�a tr�i không b� �nh h�ng c�a s� hình thành ch�t th�i bùn l"ng Qu�n lý gi�ng • S' d(ng nhuy�n th� gi�ng ��c s�n xu�t trong các tr�i gi�ng n�u có th�.

• Xây d�ng các tiêu chu�n ch�t ch- v� qu�n lý tr�i gi�ng và ch�t l�ng c�a tr�i gi�ng nhuy�n th�.

Qu�n lý th�c �n • Không phù h�p v�i hình th�c �n l�c c�a nhuy�n th�

• )�i v�i nh�ng loài chân b(ng bi�n (ví d( �c h�ng Babylonia), áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m ch�t th�i và nâng cao hi�u qu� s' d(ng th�c �n.

Ki�m soát d�ch b�nh • Th�c hi�n ki�m tra s�c kho1 ��nh k0 An toàn th�c ph�m • Th ng xuyên ki�m tra nhuy�n th� �� b�o ��m v� các yêu c�u ��i v�i an toàn

th�c ph�m. • B�o ��m �i�u ki�n v� sinh c�a tr�i và b�o qu�n nhuy�n th� thu ho�ch.

Các l�i ích xã h�i và vi�c làm • Tr�i nuôi nhuy�n th� t�o c� h�i t�t cho ng i nghèo do r�i ro th�p.. • H tr� ng i nghèo ti�p c&n v�i công ngh� nuôi nhuy�n th�

d) Nuôi rong bi(n ven bi(n

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý Nuôi rong bi(n Xác ��nh v� trí/��a �i�m tr�i nuôi

• )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th� • Tránh mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác ch8ng h�n nh

ng dân, khách du l�ch, v.v.. • Khuy�n khích nuôi bi�n k�t h�p �� t�ng s�c t�i c�a môi tr ng ven bi�n cho

nuôi tr�ng thu� s�n Thi�t k� và xây d�ng h� th�ng • Gi�m thi�u vi�c th� gi�ng quá dày và duy trì vi�c nuôi trong gi�i h�n s�c t�i

• Lo�i b+ b�t k0 lo�i ch�t th�i nào (rác th�i sinh ho�t, dây/bè c$) c$ng c�n theo cách an toàn v� môi tr ng

Qu�n lý n�c/bùn l"ng • B�o ��m v� trí c�a tr�i không b� �nh h�ng c�a s� hình thành ch�t th�i Qu�n lý gi�ng • S' d(ng rong bi�n th�c v&t không m"c b�nh và có ch�t l�ng Qu�n lý th�c �n • Không thích h�p ��i v�i rong bi�n Ki�m soát d�ch b�nh • Th�c hi�n ki�m tra s�c kho1 ��nh k0 An toàn th�c ph�m • B�o ��m �i�u ki�n v� sinh c�a tr�i và b�o qu�n nhuy�n th� thu ho�ch. Các l�i ích xã h�i và vi�c làm • Khuy�n khích ng i nghèo t�i các vùng ven bi�n trông rong bi�n

• H tr� ng i nghèo ti�p c&n v�i công ngh� nuôi rong bi�n

Page 248: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 242

e) Nuôi cá tra/basa (Pangasius) l�ng và ao

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý

Nuôi cá tra/basa l�ng Nuôi cá tra/basa ao

Xác ��nh ��a �i�m/b� trí • Ch# b� trí tr�i nuôi t�i nh�ng khu v�c phù h�p.

• C�n quy ho�ch t�t h�n �� xác ��nh nh�ng khu v�c phù h�p cho nuôi cá tra/basa và trong gi�i h�n s�c t�i.

• )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th�

• Tránh nh�ng n�i có mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác ch8ng h�n nh ng dân, du l�ch, v.v..

• Ch# b� trí tr�i nuôi t�i nh�ng khu v�c cung c�p �� n�c.

Xây d�ng, thi�t k� h� th�ng và có s� t�ng tác v�i � i s�ng t� nhiên/n�i c trú

• L�ng/l�i c�n ki�m tra th ng xuyên và ��c b�o d.ng �� tránh h h�i và th�t thoát

• Khuy�n khích nuôi �a loài v�i loài d�n ao

• N�c th�i t� ao cá tra/basa c�n ��c x� vào h� th�ng nuôi tr�ng k�t h�p v�i lúa .

• Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m ch�t th�i t� tr�i nuôi (ví d(, v+ bao th�c �n và rác th�i sinh ho�t khác và ch�t th�i h�u c�)

• B ao c�n cao h�n m�c n�c cao nh�t t�ng ��c ghi nh&n trong khu v�c nh%m ng�n cá thoát ra ngoài trong l$.

Qu�n lý n�c và bùn l"ng

• Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m ch�t th�i t� tr�i nuôi (ví d(, v+ bao th�c �n và rác th�i sinh ho�t khác và ch�t th�i h�u c�)

• Giám sát các �i�u ki�n v� môi tr ng

• Th�c hi�n quy ��nh v� xây d�ng ao x' lý tr�c khi x� ra vùng n�c xung quanh

• Khuy�n khích s' d(ng bùn cho vi�c tr�ng tr�t

• Thi�t l&p h� th�ng quan tr"c v� ô nhi�m môi tr ng

• V� trí c�a ao ph�i ��c ch�n li�n k� tr�c ti�p v�i sông, �� không s' d(ng n�c gián ti�p t� nh�ng ng i s' d(ng khác.

• C�n vét bùn l"ng và s' d(ng nó �� gia c� b cho tr�i – tuy�t ��i không ��c b+ ra sông.

Qu�n lý gi�ng • S' d(ng gi�ng ch�t l�ng t� các tr�i gi�ng, không dùng gi�ng t� nhiên

• Ki�m tra gi�ng tr�c khi th� vào l�ng

• S' d(ng gi�ng ch�t l�ng t� các tr�i gi�ng, không dùng gi�ng t� nhiên

• Ki�m tra gi�ng tr�c khi th� vào các ao

Qu�n lý th�c �n • H�n ch� s' d(ng cá t�p �ánh b"t g�n b và ven sông v�n ��c coi là nh�ng n�i h�u nh �ã b� c�n ki�t.

• 7u tiên cho th�c �n ch� bi�n theo công th�c �� gi�m ch�t th�i

• Cho �n có hi�u qu� �� gi�m ch�t th�i và FCR

• H�n ch� s' d(ng cá t�p �ánh b"t g�n b và ven sông v�n ��c coi là nh�ng n�i h�u nh �ã b� c�n ki�t.

• 7u tiên cho th�c �n ch� bi�n theo công th�c �� gi�m ch�t th�i

• Cho �n có hi�u qu� �� gi�m ch�t th�i và FCR

Ki�m soát d�ch b�nh • Th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý s�c kho1 • Th�c hi�n các bi�n pháp qu�n lý

Page 249: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 243

�� gi�m stress • Duy trì an toàn sinh h�c và r�i ro �a m�m

b�nh vào • Gi�m nh�ng r�i ro v� lây lan d�ch b�nh

b%ng vi�c v�t b+ cá ch�t k�p th i và theo �úng ph�ng pháp.

• B�o ��m s' d(ng có trách nhi�m thu�c thú y và hoá ch�t

s�c kho1 �� gi�m stress • Duy trì an toàn sinh h�c và r�i ro

�a m�m b�nh vào (hình th�c nuôi ao d� th�c hi�n h�n)

• Gi�m nh�ng r�i ro v� lây lan d�ch b�nh b%ng vi�c v�t b+ cá ch�t k�p th i và theo �úng ph�ng pháp.

• B�o ��m s' d(ng có trách nhi�m thu�c thú y và hoá ch�t

An toàn th�c ph�m • Xây d�ng và ph! bi�n BMP/các tiêu chu�n v� s' d(ng hoá ch�t có trách nhi�m trong nông dân

• Mua �úng hoá ch�t có nhãn mác c�a nhà cung c�p �áng tin c&y

• C�n th�c hi�n vi�c giám sát, ghi chép vào s� sách (các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh th�c �n và thu�c ch�a b�nh, t# l� ch�t, d� tr� ��u vào, hoá ��n và s� sách k� toán)

• Không nên �� n�c th�i t� nhà v� sinh, b�p và n�i gi�t gi$ gây ô nhi�m n�c. T�t c� các tr�i c�n có b� t� ho�i – m�t yêu c�u trong lu&t ��i v�i các tr�i nuôi t�i Vi�t Nam.

• B�o ��m v� sinh thu ho�ch và b�o qu�n cá tra/basa t� ao ��n ng i ch� bi�n

• Xây d�ng và ph! bi�n BMP/các tiêu chu�n v� s' d(ng hoá ch�t có trách nhi�m trong nông dân

• Mua �úng hoá ch�t có nhãn mác c�a nhà cung c�p �áng tin c&y

• C�n th�c hi�n vi�c giám sát, ghi chép vào s� sách (các y�u t� ��u vào ch8ng h�n nh th�c �n và thu�c ch�a b�nh, t# l� ch�t, d� tr� ��u vào, hoá ��n và s� sách k� toán) .

• Không nên �� n�c th�i t� nhà v� sinh, b�p và n�i gi�t gi$ gây ô nhi�m n�c. T�t c� các tr�i c�n có b� t� ho�i – m�t yêu c�u trong lu&t ��i v�i các tr�i nuôi t�i Vi�t Nam.

• B�o ��m v� sinh thu ho�ch và b�o qu�n cá tra/basa t� ao ��n ng i ch� bi�n

Các l�i ích xã h�i và vi�c làm

• T�o m�i liên h� bình �8ng gi�a nông dân và các nhà ch� bi�n �� cân ��i cung và c�u t�t h�n.

• T�o s� hi�u bi�t v� các v�n �� th� tr ng trong nông dân

• T�o s� hi�u bi�t c�a khách hàng v� nuôi cá tra/basa b�n v�ng, �!i l�i, s- �òi h+i ng i nông dân h�ng t�i k- h� c�a th� tr ng �� thu ��c giá cao h�n.

• T�o m�i liên h� bình �8ng gi�a nông dân và các nhà ch� bi�n �� cân ��i cung và c�u t�t h�n.

• T�o s� hi�u bi�t v� các v�n �� th� tr ng trong nông dân

• T�o s� hi�u bi�t c�a khách hàng v� nuôi cá tra/basa b�n v�ng, �!i l�i, s- �òi h+i ng i nông dân h�ng t�i k- h� c�a th� tr ng �� thu ��c giá cao h�n.

f) Nuôi cá chép ao và l�ng

Các khuy�n ngh/ v! qu�n lý

Nuôi cá chép l�ng Nuôi cá chép ao

Xác ��nh ��a �i�m/b� trí • )�t tr�i cách xa các �i�m có rác th�i công nghi�p/�ô th�

• Tránh mâu thun v� l�i ích v�i ng i s' d(ng tài nguyên khác ch8ng h�n nh ng dân, du l�ch, v.v..

• )�t tr�i t�i nh�ng khu v�c có n�n ��t phù h�p (��t sét/��t phù sa)

• Tránh �� thu�c tr� sâu làm ô nhi�m ��t và n�c cung c�p (n�c và ��t nên �áp �ng các tiêu chu�n v� môi tr ng)

• )�t tr�i cách xa khu công nghi�p, các khu v�c b� ô nhi�m do con ng i và các ho�t ��ng nông nghi�p gây ra.

Xây d�ng, thi�t k� h� th�ng và có s� t�ng tác v�i � i s�ng t� nhiên/n�i c trú

• Xây d�ng l�ng và l�i v�i v&t li�u �� b�n �� gi�m h h�i t� gió và dòng ch�y c�a n�c và gi�m nh�ng r�i ro v� th�t thoát cá.

• S' d(ng h� th�ng nuôi k�t h�p (ch8ng h�n nh VAC) s' d(ng có hi�u qu� các ngu�n l�c c�a tr�i

• )"p �&p ao th&t ch"c �� tránh n�c rò r#

Page 250: H NG D N QU N LÝ MÔI TR NG TRONG U T NUÔI TR NG THU S N …agro.gov.vn/images/2007/01/Qly moi truong _Wbank54438.pdf · n nh%m t o thu&n l i cho vi c s’ d(ng r ng rãi các h

Ph�n 2 – Các báo cáo loài nuôi Trang 244

làm m�t n�c • B�o ��m cung c�p �� n�c.

Qu�n lý n�c • Áp d(ng các bi�n pháp �� gi�m ch�t th�i t� tr�i nuôi (ví d(: v+ bao th�c �n và rác th�i sinh ho�t và ch�t th�i h�u c� khác)

• Giám sát các �i�u ki�n v� môi tr ng • Di chuy�n l�ng �� tránh s� hình

thành ch�t th�i t&p trung � m�t s� v� trí

• B�o ��m ��y �� v� ch�t l�ng n�c và �áp �ng các tiêu chu�n v� môi tr ng TCVN 5942-1995 (c�t b) v� các tiêu chu�n ch�t l�ng b� m�t n�c

• Các tr�i nuôi ao thâm canh c�n có c�ng c�p và thoát n�c và n�i x' lý �� tránh s� ô nhi�m n�c

Qu�n lý gi�ng • S' d(ng gi�ng ch�t l�ng c�a loài �ã bi�t

• Ki�m tra gi�ng tr�c khi th� vào ao • Không th� loài ngo�i lai tr� khi ��c

chính ph� phê duy�t

• S' d(ng gi�ng ch�t l�ng c�a loài �ã bi�t

• Ki�m tra gi�ng tr�c khi th� vào các ao • Không th� loài ngo�i lai tr� khi ��c

chính ph� phê duy�t Qu�n lý th�c �n • Cho �n có hi�u qu� thông qua vi�c

quan sát hành vi c�a cá và �i�u ch#nh kích th�c và hàm l�ng ��m c�a kh�u ph�n �n theo kích c. cá

• S' d(ng khay ��ng th�c �n trong ao cá �� giám sát l�ng th�c �n tiêu th( và gi�m b�t th�c �n th�a

• Cho �n có hi�u qu� thông qua vi�c quan sát hành vi c�a cá và �i�u ch#nh kích th�c và hàm l�ng ��m c�a kh�u ph�n �n theo kích c. cá

• S' d(ng khay ��ng th�c �n trong ao cá �� giám sát l�ng th�c �n tiêu th( và gi�m b�t th�c �n th�a

Ki�m soát d�ch b�nh • Duy trì môi tr ng trong l�ng lành m�nh �� gi�m stress cho cá

• Giám sát môi tr ng • B�o ��m cá gi�ng không b� b�nh.

• Duy trì môi tr ng ao trong lành �� gi�m stress cho cá

• Giám sát môi tr ng • B�o ��m cá gi�ng không b� b�nh.

An toàn th�c ph�m • Không s' d(ng hoá ch�t và thu�c thú y b� c�m dùng trong nuôi tr�ng thu� s�n.

• Không s' d(ng hoá ch�t và thu�c thú y b� c�m in nuôi tr�ng thu� s�n.

• Khuy�n khích s' d(ng ch� ph�m sinh h�c trong vi�c qu�n lý môi tr ng và vi�c �i�u tr� b�nh.

• Tránh s' d(ng “ bùn �en” • Th�c hi�n các quy t"c qu�n lý t�t h�n ��

phá v. chu k0 s�ng c�a các ký sinh ��ng v&t

Các l�i ích xã h�i và vi�c làm

• Phát tri�n các nhóm nuôi cá �� chia s1 k* thu&t nuôi, kinh nghi�m và ngu�n n�c

• Huy ��ng qu* tín d(ng trong c�ng ��ng �� t�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n v�n

• Xây d�ng các quy ��nh cho t�ng nhóm khác nhau cùng �ang s' d(ng chung các ngu�n l�c ch8ng h�n nh n�c và ��t

• Khuy�n khích ph( n� tham gia vào các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n

• Khuy�n khích nuôi �a loài nuôi t�i khu v�c nông thôn nghèo

• Phát tri�n các nhóm nuôi cá �� chia s1 k* thu&t nuôi, kinh nghi�m và ngu�n n�c

• Huy ��ng qu* tín d(ng trong c�ng ��ng �� t�ng c ng kh� n�ng ti�p c&n v�n

• Xây d�ng các quy ��nh ��i v�i t�ng nhóm khác nhau cùng �ang s' d(ng chung các ngu�n l�c ch8ng h�n nh n�c và ��t

• Khuy�n khích ph( n� tham gia vào các ho�t ��ng nuôi tr�ng thu� s�n