GUIA DE FLORA

Gu

ía d

a fl

ora

do

Par

qu

e N

atu

ral

Fra

gas

do

Eu

me

XUNTA DE GALICIA

Guía da flora do Parque Natural Fragas do Eume

2

Índice

Introdución ................................................................... 3As fragas ........................................................................ 5Relevo e substrato ......................................................... 6O clima .......................................................................... 7Bioxeografía .................................................................. 8Mapa corolóxico de Galicia ......................................... 9A vexetación .................................................................. 10Esquema sintético da vexetación ................................. 11Cómo usar esta guía ..................................................... 15Esquema sintético dunha planta .................................. 16Grupos temáticos .......................................................... 17

Pteridófitos ............................................................ 17Invasoras leñosas ................................................... 29Árbores e arbustos nemorais .................................. 31Plantas do sotobosque con talos volubles ............... 43Matogueiras ........................................................... 46

Papilionáceas fruticosas .................................... 46Xestas, codesos e piornos ........................... 47Papilionáceas espiñosas ............................. 50

Breixos .............................................................. 52Outros arbustos na toxeira-breixeira ................. 58Herbáceas en brañas e toxeira-breixeira ............ 60

Herbáceas nemorais .............................................. 66Herbeiras e pradarías ............................................. 83Herbáceas higrófilas .............................................. 88Herbáceas nitrófilas .............................................. 94Rupícolas-noiros-muros ........................................ 99

Índice de nomes científicos .......................................... 105

Edita: Xunta de GaliciaConsellería de Medio Ambiente e Desenvolvemento SostibleDirección Xeral de Conservación da Natureza

Autores: Íñigo Pulgar Sañudo, Javier Amigo Vázquez e Joaquín Giménez de AzcárateRevisión lingüística: Ramiro ComboIlustracións: Luis Gómez OrellanaFotografía: Íñigo Pulgar Sañudo, Javier Amigo Vázquez e Joaquín Giménez de AzcárateImpresión e xestión gráfica: Alva gráfica, slDepósito legal: C 3.335-2006ISBN: 978-84-453-4452-1© Xunta de Galicia© Os autores

Introdución

Introdución

Esta guía deseñouse na mesma liña que as realizadaspara outros parques naturais de Galicia: as de Baixa Limia-Serra do Xurés, Montes do Invernadeiro, Complexo dunar deCorrubedo e lagoas de Carregal e Vixán e Serra da Enciña daLastra. O lector que xa puidese utilizar algunha das anterioresatopará nesta un tipo de información e unha maneira de aexpor moi similares ás das guías xa publicadas.

Quen se asome por vez primeira a esta guía deberáaceptar que o que nela se ofrece é unha información botáni-ca sobre unha selección de especies de plantas vascularesrepresentativas, que non exclusivas, do Parque NaturalFragas do Eume. Non se trata en ningún caso dun catálogocompleto, xa que este é un traballo que aínda non se empren-deu; en calquera caso, unha lista da flora vascular do parquenon debería ter menos de 500 especies, mentres que o queaquí se mostra é unha representación parcial que recolle uncolectivo de 181 especies.

Quixeramos recalcar algo que mantén esta en comúncoas guías dos outros parques naturais galegos: o formatoestreito deste libro e a necesaria brevidade nos textos descriti-vos das especies son unha servidume do obxectivo desta obracomo “guía de peto”. Pero a ordenación e a designación dasespecies están realizadas co máximo rigor científico, igual quea información sobre as descricións das especies ou a súa dis-tribución; non se cita ningunha especie cuxa presenza non seconfirmase nos últimos anos no territorio do parque natural.

A finalidade da obra non é outra que a de que o visitanteinteresado poida afondar algo máis no coñecemento do patri-monio natural que o parque atesoura, ben a través da identifi-cación sobre o terreo das especies vexetais que poden chamar asúa atención, ben por medio do coñecemento de qué especiessingulares ou de gran valor se agachan na súa espesura e preci-san da persistencia dos bosques para a súa supervivencia.

3

As fragas

5

As fragas

Mentres a maioría dos parques naturais galegos levanun nome relativo a un accidente xeográfico (Serra de…,Monte…, Lagoas de…), o parque sobre o que trata esta guíaleva a clara designación do seu importante contido na desig-nación “Fragas”. Este é un recoñecemento ao feito de que ocontido biolóxico e primordial deste parque o constitúen osseus bosques.

O concepto de “fraga” equivale ao de bosque atlánticogalego con algunhas connotacións paisaxísticas e de uso. É unbosque dominado por carballos (Quercus robur), coa participa-ción doutras especies en maior ou menor medida (castiñeiro,bidueiro, acivro, abeleira, etc.), de extensión apreciable comopara servir de punto de referencia nun ámbito xeográfico muni-cipal como mínimo, e que serviu tradicionalmente ás comuni-dades rurais do seu contorno como fonte de madeira para aconstrución, de leña como combustible, de comida para ani-mais domésticos e como reservorio de caza, pero sen que nin-gunha destas actividades arruinase por completo o dosel arbó-reo e, polo tanto, o ambiente nemoral.

A extensión destas fragas formando un continuo de bos-que é o valor engadido deste parque natural, xa que non seencontra en toda a Galicia próxima ao litoral unha superficietal de bosque autóctono nun aceptable grao de conservación.


6

Relevo e substrato

O trazado do territorio do parque ten unha definiciónclara: o seu eixe é o val do río Eume na maior parte do seupercorrido coruñés (nace na provincia de Lugo), sumándo-lle algúns vales de regatos tributarios que lle chegan polasúa esquerda. O discorrer do Eume por este traxecto levaunha dirección xeral leste-oeste, pero ademais formou unval en marcado “V”, especialmente no seu tramo inferior,que propicia unhas ladeiras bastante abruptas con desni-veis de ata 400 m. Outra peculiaridade deste trazado é queas ladeiras do val mostran unha diferenza solaina/avesedomoi marcada e de importante significado para algunhasespecies vexetais.

Os gradientes altitudinais que se poden encontrar vandesde practicamente o nivel do mar (ás portas do parque o ríovese afectado pola marea) ata os 710 m nos cumios orientaisque limitan administrativamente o parque, e a provinciacoruñesa, coa provincia de Lugo. Ao longo do percorrido, orío Eume vai atravesando distintos materiais xeolóxicos enbandas de diferente amplitude pero que se dispoñen en sen-tido perpendicular ao trazado do río: unha ampla banda degranitos no tramo inferior, máis cara ao leste unha banda deortogneis e logo unha zona de xistos do período Cámbrico.Intercalados con presenza variable, atópanse outros materiaiscomo cuarcita, pedra de gra, filitas e incluso o chamado “ollode sapo”. Todos eles se poden englobar dentro da denomina-ción xenérica de “materiais ácidos”, polo menos desde avisión do seu papel como substrato para formar solos onde sevan instalar uns tipos de vexetación que, en xeral, cualifica-remos de acidófila.

Á parte do tipo de material xeolóxico, un elemento quecondiciona moito a formación dos solos é a forte pendente dasladeiras. Isto produce un permanente factor de inestabilidade,máis marcado nas zonas de xistos que nas graníticas. Con todoiso, pódese falar de extensións importantes con solos profun-dos e húmidos grazas á abundante cobertura boscosa que semantivo secularmente.

O clima

7

O clima

As condicións climáticas que afectan ao parque pódenseresumir en dúas: marcada oceanidade e elevada pluviosidade.A primeira condición significa pouco contraste entre as tem-peraturas extremas: nin o verán é demasiado cálido nin o inver-no é demasiado frío. Estas características, combinadas coa ter-micidade (ausencia de xeadas), fanse especialmente favorablespara algunhas especies vexetais nos sectores do tramo inferiordo val do Eume.

Ese factor de oceanidade, que implica eludir temperatu-ras extremas, acentúase para moitas plantas que viven baixo acuberta arbórea dos bosques; é dicir, o que chamamos ambien-te nemoral tradúcese a nivel microclimático en atenuación dacalor e do frío excesivos.

En canto á pluviosidade, pódense ofrecer valores concre-tos de rexistros de precipitación que van desde os 1.200litros/m2/ano na ría de Pontedeume ata os máis de 1.700litros/m2/ano que se poden recoller nas partes central e orien-tal do val eumés. Aínda que o seu patrón de distribución écomo o xeral de Galicia, máximo en outono e decrecendo nasseguintes estacións ata o mínimo en verán, neste caso o des-censo estival é menos acusado, xa que polo menos o 12% dachuvia de todo o ano cae no verán.


8

Bioxeografía

O groso da flora representada no parque natural res-ponde a uns condicionantes climáticos e edáficos, perotamén á historia recente e pasada do territorio e á súa loca-lización respecto dun patrón global de distribución dosseres vivos no planeta. Dominan as especies propias doclima tépedo e oceánico do SO europeo, da subprovinciaCántabro-Atlántica, que inclúe toda a cornixa cantábrica eos territorios húmidos do NO peninsular. A localización doparque natural, próximo á hipotética liña divisoria entredous sectores corolóxicos, leva á incorporación desde o N eL de flora propia do sector Galaico-Asturiano (Cytisusingramii, Erica mackaiana). Doutra banda, desde o O e Schega flora mediterránea termófila ben aclimatada no sec-tor Galaico-Portugués (véxase mapa corolóxico).

Mapa corolóxico de Galicia

9

Mapa corolóxico de GaliciaBaseado en Rivas Martínez & al., 2002

límite de Galicia

Rexión EurosiberianaProv. Atlántica-Europea

Subprov. Cántabro-Atlántica

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Prov. OrocantábricaSector Laciano-Ancarense

Subsect.Naviano-Ancarense

Rexión MediterráneaProv. Mediterránea Ibérica-Occidental

Subprov. Carpetano-LeonesaSector Galaico-Asturiano

Subsect. Galaico-Asturiano Septent.

Sector Galaico-Portugués

Subsect. Compostelán

Subsect. Lucense

Subsect. Miñense

Sector Xuresiano

Sector Berciano-Sanabriense

Subsect. Ourensán

Subsect. Berciano

Subsect. Maragato-Sanabriense

Sector Lusitano-Duriense

Subsect. Trasmontano

Parque Natural Fragas do Eume


10

A vexetación

As liñas mestras sobre a vexetación do parque xaforon citadas: trátase dunha extensa superficie boscosadominada por especies caducifolias e que mostra o valor decorredor biolóxico ao ofrecer un dosel continuo de fragadesde o nivel do mar ata os altos de Serra da Loba. Ademaisda carballeira atlántica dominante e maioritaria, catalogadacomo Blechno spicanti-Quercetum roboris, hai outros tiposde bosque con menor extensión pero tamén de notableinterese: ameneirais riparios de Senecioni bayonnensis-Alnetum glutinosae e de Valeriano pyrenaicae-Alnetum glu-tinosae, bosques mixtos de Polysticho setiferi-Aceretumpseudoplatani asociados a valgadas, e algunhas outrascomunidades aínda non ben estudadas ou que se presentanen pequenos rodais de difícil tipificación, como erbedais,abeledos, bidueirais, etc.

Á parte dos bosques, inclúense tamén nas partes altasdas ladeiras e en terreos deforestados diversos tipos de mato-gueiras de substitución, entre os que destacan as breixeiras-toxeiras de Gentiano pneumonanthe-Ericetum mackaianae, asícomo as xesteiras de Ulici europaei-Cytisetum ingramii.

A vexetación

11

1.

Bos

que

cadu

cifo

lio

Ble

chno

spi

cant

i-Q

uerc

etum

rob

oris

2.

Bos

que

ripa

rio

Sene

cio

bayo

nnen

sis-

Aln

etum

glu

tinos

aeVa

leri

ano

pyre

naic

ae-A

lnet

um g

lutin

osae

3.

Toxe

ira-

Bre

ixei

ra m

esóf

ilaU

lici e

urop

aei-

Eri

cetu

m c

iner

eae

Gen

tiano

pne

umon

anth

e-E

rice

tum

mac

kaia

nae

4.

Toxe

ira-

Bre

ixei

ra h

igró

fila

Gen

isto

ber

beri

deae

-Eri

cetu

m m

acka

iana

e

Esq

uem

a si

ntét

ico

da v

exet

ació

n


12

Poderán parecer máis abundantes localmente outras comuni-dades presididas por arbustos de máis ampla distribución enGalicia, como as breixeiras-toxeiras con Ulex europaeus eErica australis subsp. aragonensis, ou as xesteiras con Cytisusstriatus ou C. scoparius, pero as citadas en primeiro lugarteñen unha significación bioxeográfica de maior relevancia aocontaren con especies endémicas do norte de Galicia eAsturias occidental. Outros tipos de vexetación que acheganbiodiversidade ao conxunto do parque, aínda que a súa pre-senza é reducida, son as matogueiras e herbeiras higrófilasque constitúen as brañas. Aos altos do Eume chegan algunhascomunidades endémicas das brañas do N de Galicia, como aasociación de matogueiras higrófilas de Genisto berberidae-Ericetum mackaianae.

Este conxunto de diferentes tipos de vexetación, no quepredominan claramente os bosques, serve de albergue a unnutrido grupo de especies de plantas que encontran no bosqueatlántico meridional o seu mellor hábitat (ás veces o seu hábi-tat exclusivo) no continente europeo. É coñecida a riqueza debrións das Fragas do Eume grazas a estudos intensos realizadoshai máis de 20 anos.

Pero, centrándonos nas plantas vasculares, o conxuntode maior interese neste parque son os pteridófitos. O catálo-go dos fieitos coñecidos neste parque acada as 28 especies,entre as que destaca o grupo coñecido como os relictos maca-ronésicos: son un colectivo florístico representante dunhaflora subtropical que debeu cubrir tamén Galicia durante operíodo Terciario, cunhas condicións climáticas máis cálidase húmidas que as actuais, pero que foi varrida polas glacia-cións posteriores. Desta flora, acorde con aquelas condi-cións, soamente quedaron unhas poucas especies como “reli-quias” ou “relictos” que chegaron ata os nosos días refuxián-dose nos bosques húmidos e térmicos das illas macaronésicas(Os Azores, Madeira, As Canarias) e en moi contados puntosda península Ibérica: a serra gaditana de Algeciras e diversasmanchas de bosque en baixas altitudes ao longo da cornixacantábrica.

Deste grupo de fieitos relícticos adoitan destacarse tresespecies (Culcita macrocarpa, Vandenboschia speciosa eWoodwardia radicans), porque son os únicos pteridófitos gale-gos incluídos no Anexo II da Directiva hábitats, isto é, nunhalista emanada da Comunidade Europea con indicación deespecies cuxa protección ten que ser abordada por aqueles

A vexetación

13

países en que estiveren presentes; pero a estes tamén sepoden engadir outras tres especies incluídas como vulnera-bles na Lista Vermella da Flora Vascular Española, como sonDryopteris aemula, Dryopteris guanchica e Hymenophyllumtunbrigense.

Todos estes fieitos citados son moi dependentes das con-dicións protectoras que lles brindan as fragas; ademais nonestán abundantemente presentes, senón que se concentrannas áreas máis húmidas e térmicas.

Con isto queremos subliñar o valor protector que ten oconxunto boscoso reunido no parque, xa que lles dá acubilloa especies obxectivamente catalogadas como importantes.Pero este papel, de conservador de especies a longo prazo,amósase claramente incompatible con tipos de explotación emanexo que se fixo das Fragas do Eume nas últimas catrodécadas. Cando o manexo ancestral quedaba en suaves rare-os de árbores ou no favorecemento dalgunha especie como ocastiñeiro para formar rodais dominados por unha soa árbore,un “manexo” estendido desde os anos 70 foi o cultivo doeucalipto para produción rápida de madeira. É visible hoxeen día no percorrido desde a entrada sur do parque ata oMosteiro de Caaveiro a cantidade inxente de eucaliptos quepenetraron no que debería ser un continuo de carballeira en


14

ladeira. Os riscos de incendios que supoñen, ademais dunclaro empobrecemento do colectivo vexetal que pode medrarbaixo estes eucaliptais, son unha chamada continua para areflexión: mentres o espazo físico das Fragas do Eume se uti-lice para explotación con eucaliptos, estaremos arriscando aperda dun valor biolóxico que resistiu avatares adversosdurante millóns de anos.

Cómo usar esta guía

15

Establecéronse 10 grupos temáticos de plantas (véxase índi-ce) que facilitan unha rápida identificación das especies en fun-ción do hábitat en que se encontren e da súa natureza herbáceaou leñosa. Dentro de cada grupo séguese a orde alfabética dosnomes dos xéneros e, dentro deles, das especies. Nas últimas páxi-nas da guía situouse o índice de nomes científicos das plantas.

O groso dos taxons tratados na guía é fiel a unha das sec-cións elixidas; non obstante, cómpre sinalar que é posibleencontralas fóra dese ámbito, especialmente cando as condi-cións ecolóxicas do nicho particular se parezan ao medio habi-tual onde medra a planta (por exemplo, podemos atopar unhaespecie nitrófila nun carreiro que atravese o bosque, unharupícola sobre solo pedregoso do sotobosque, etc.).

De cada planta descrita elaborouse unha ficha cosseguintes puntos:Nome científico aceptado, en cursiva e negra, seguida doautor do nome da especie na súa contracción habitual.Nomes inválidos cos que se designou a planta.Nomes vernáculos en galego e castelán. Os nomes en galegoseguen preferentemente a obra coordinada por Rodríguez(2004) Termos esenciais de botánica, do Servizo de Publicaciónsda Universidade de Santiago.Fam.: Familia a que pertence.Descr.: Descrición dos caracteres morfolóxicos necesariospara a súa correcta identificación.Distr.: Área de distribución da especie, con especial referen-cia á península Ibérica.Háb.: Hábitat ou nicho ecolóxico en que medra habitualmente.Simil.: Especies de morfoloxía semellante representadas noparque, cuxa identificación poida inducir a engano.

Elaboráronse claves dicotómicas, baseadas na presenza ouausencia de determinados caracteres morfolóxicos, que facilitana identificación de todos os breixos presentes no parque naturale das leguminosas fruticosas que forman etapas de substitucióndo bosque clímax. Trátase de especies emparentadas que com-parten nichos ecolóxicos comúns ou semellantes.

Como apoio visual de toda esta información, sitúase encada ficha polo menos unha foto da planta tratada. En oca-sións amósanse ata dúas ou tres fotos que identifican os prin-cipais caracteres morfolóxicos usados como diagnósticos nadescrición da especie.

Cómo usar esta guía

Raíz

Folla basal

Entrenó

Nó

Folla caulinar

Brácteas

Froito

Pedúnculo

Flores

Pistilo

Estames

Corola(pétalos libres)

Cáliz(sépalos)

Corola(pétalos soldados)

Pistilo

Estigma

Estilo

OvarioÓvulo

Estame

Antera

Filamento

Pecíolo

Estípula

Folíolo

Folla composta Folla simple

Limbo


16

Morfoloxía das plantas

Grupos temáticos. Pteridófitos

17

Grupos temáticos

Pteridófitos

Os pteridófitos, xunto ás anxiospermas e ximnosper-mas, constitúen un grupo de vexetais evolucionados (cormó-fitos), pois presentan raíces verdadeiras, talo e follas. Ospteridófitos constitúen o grupo máis primitivo dos cormófi-tos. Dominaron a Terra durante longos períodos da EraTerciaria baixo un ambiente térmico e húmido. Na actuali-dade presentan a súa maior diversificación en climas tropi-cais. Algunhas especies que actualmente apenas superan ostrópicos conservan pequenas poboacións refuxiadas enenclaves favorables europeos (península Ibérica), como nasFragas do Eume.

Anogramma leptophylla (L.) LinkGymnograma leptophylla (L.) Desv.

Fam.: HEMIONITIDACEAEDescr.: Anual, pecíolo curto, con páleas lineares ferruxino-sas. Frondes membranáceas, dimorfas, as internas 2-3 pinna-das e fértiles (esporofilos); as externas 1-2 pinnadas e estéri-les (trofofilos). Pinnas atenuadas na base. Esporanxios nuscerca do ápice dosnervios secundarios.Distr.: Europa atlánticae mediterránea, O, S e Lde Asia, África, Australiae Nova Celandia e C e Sde América. NaPenínsula soamente seenrarece cara ao C e L.Háb.: Muros e fendasde rochedos enambientes sombríos efrescos.


18

Asplenium onopteris L.A. adiantum-nigrum subsp. onopteris (L.) Heufler

Fam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma rastreiro con páleas de cor castaña escura ounegra. Pecíolo castaño ou anegrazado, tan longo ou máis que alámina; esta 3-4 pinnada e de contorno triangular-lanceolado eacuminado no ápice. Pinnas inferiores curvado-antrorsas, máislongas que as medias e superiores. Soros con indusio lateral.

Distr.: Rexión Mediterránea,Macaronesia excepto CaboVerde, O e C de Europa. Háb.: Noiros e rochedos nosotobosque fresco e húmido.Simil.: A. billotii F. W.Schultz é moi parecido aoanterior, do que se distinguepola menor lonxitude daspinnas inferiores, máis cur-tas que as medianas; polopecíolo máis curto que a

lámina, esta 2-3 pinnada, e pola disposición marxinal dossoros. A. adiantum-nigrum L. ten o pecíolo castaño-escu-ro, pero ás veces verde cerca da lámina e de tamaño subiguala maior que esta. Lámina 2(3) pinnada non acuminada noápice, coas pinnas basais de maior tamaño pero non, oupoco, curvadas cara ao ápice.

Asplenium adiantum-nigrum

19

Asplenium scolopendrium L.Phyllitis scolopendrium (L.) Newman

Gal.: CERVIÑA Cast.: LENGUA DE CIERVOFam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma alongado, con páleas. Pecíolo paleáceo máis curtoque a lámina. Frondes simples, persistentes, enteiras, lanceoladas,cordadas na base da lámina, de marxe máis ou menos ondulada.Soros lineares, desiguais, con indusio de marxe enteira.Distr.: Europa, Rexión Mediterránea, Os Azores e Madeira.Na península Ibérica é frecuente no N, mentres que no S selimita aos macizos montañosos.Háb.: Bosques sombríos e húmidos, noiros do leito de regatosarborados.

Asplenium trichomanes L.

Gal.: FENTO DAS BOTICASFam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma curto con páleasde cor castaña. Frondes de ata 30cm, con pecíolo curto, castañoescuro e glabro. Lámina pinnada,con 10-30 pares de pinnas de pequeno tamaño (< 1,5 cm),coriáceas; as superiores distantes e insertas oblicuamente noraque. Soros lineares confluentes na madurez. Indusio lateral.Distr.: Especie de distribución holártica: América do N,Europa e Asia. Na Península habita na Iberia silícea, preferen-temente da metade N.Háb.: Rupícola. Rochedos, muros antigos de división de terre-os, de contención, paredes de inmobles, etc.Simil.: Ademais da subespecie típica, tamén está representa-da no parque A. t. subsp. quadrivalens D.E. Meyer, que sediferencia da primeira por ter as últimas pinnas insertas per-pendicularmente no raque e máis aproximadas entre elas.

Detalle soros Base láminas Hábito



20

Athyrium filix-femina (L.) Roth

Fam.: ATHYRIACEAE

Descr.: Frondes fasciculadas que poden superar 1 m de longo.Lonxitude do pecíolo 1/3-1/4 da lonxitude da lámina, esta 2-3 pin-nada. Pinnas curtamente pecioluladas, alternas, de maior tamañocara á metade da lámina. Pínnulas co ápice dentado. Soros arque-ados, con indusio lateral de bordo fimbriado e persistente.Distr.: Atópase longamente estendida no hemisferio N (holár-tica) e en América do S.Háb.: Bosques riparios, marxes de ríos, sotobosque de carba-lleiras en ambiente fresco e húmido.

Blechnum spicant (L.) Roth

Fam.: BLECHNACEAEDescr.: Frondes dimorfas (esporofilo e trofofilo). Láminasestériles persistentes en inverno, curtamente pecioladas, pin-natisectas. As fértiles marcescentes, con pecíolos de maiortamaño que nacen da zona central do fascículo que forman as

estériles. Soroslineares, conti-nuos, con indu-sio consistente.Distr.: Europa,N de África,M a c a r o n e s i a(excepto CaboVerde), Cáucasoe Asia Menor.Háb.: Zonashúmidas e som-brías en gran parteda Iberia silícea.

Culcita macrocarpa C. Presl

Fam.: CULCITACEAEDescr.: Rizomagroso con tricomasavermellados, moifinos. Frondes quepoden superar os 2m. Lámina de lon-xitude semellante ádo pecíolo, 2-5 pin-natisecta. Sorosreniformes, marxi-nais no ápice dosnervios, con indu-sio bivalvo e conparáfise.Distr.: Macaronesia, e en Europa só en Galicia, Asturias,Cantabria, País Vasco e Cádiz. Naturalizada en Portugal.Háb.: Noiros e cortados en ambiente nemoral saturado dehumidade.

Cystopteris viridula (Desv.) Desv.Cystopteris regia sensu Merino

Fam.: ATHYRIACEAEDescr.: Rizoma curto, rastreiro con páleas marróns. Frondes de ata40 cm. Pecíolo delgado, máis curto que a lámina, con algunhaspáleas na base. Lámina bipinnada, cos últimos segmentos 1 pin-natipartidos. Pínnulascuneadas na base,dentadas no ápice.Con indusio ovado-suborbicular adheridoao nervio, xeralmenteglanduloso.Distr.: SO de Europa(O da penínsulaIbérica), N e L de Áfri-ca e C e S de América. Háb.: Rochedossombríos con augazumegante.

21



22

Davallia canariensis (L.) Sm.

Gal.: CABRIÑA, DAVALIACast: DAVALIAFam.: DAVALLIACEAEDescr.: Rizoma serpeante,densamente cuberto de pále-as de cor castaña coa marxeciliada. Pecíolo articulado nabase, aproximadamente damesma lonxitude que a lámi-na, castaño escuro na base ecastaño-avermellado no resto,con páleas. Lámina 3-4 pin-nada, glabra. Soros apicais,submarxinais, con indusio.

Distr.: Madeira, Canarias, Marrocos e occidente da penínsulaIbérica ata Asturias.Háb.: Frecuentemente epifito sobre troncos e ramas de árbores.Tamén sobre rochedos cubertos de brións.

Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Fronde triangular-lanceolada, tripinnada, con glán-dulas dispersas. Pecíolo groso, castaño-avermellado, con

páleas. Pínnulas non super-postas, curvadas cara aoápice da pinna, con dentesarestados e páleas glandu-losas no envés. Soros conindusio abrancazado, glan-duloso, caduco.Distr.: Rexión Macaronésica,Francia, Illas Británicas,Turquía, Transcaucasia. Napenínsula Ibérica alcanza oN e NO.Háb.: Noiros e pés derochedos húmidos, á som-bra do bosque.

23

Dryopteris affinis. Fronde

Dryopteris affinis. Soros

Dryopteris affinis. Páleas e pinnas


Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins

Dryopteris filix-mas.

Fronde

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Frondes bipinnadas demáis de 1 m, brillantes, persisten-tes no inverno. Pecíolo e raquecubertos densamente por páleasmaioritariamente lanceoladas, deápice filiforme e cor marrón escu-ra ou parda-avermellada. Pínnulasparalelas, sen dentes nos laterais.Soros con indusio reniforme.Distr.: O de Europa, NO deÁfrica, illas da Macaronesia,Cáucaso e N de Turquía.Háb.: Interior de bosques cadu-cifolios.

Simil.: Ademais da subespecietípica no parque, existe D. a.subsp. borreri (Newman)Fraser-Jenkins (D. filix-mas var.

borreri Newman), de frondes verde-escuras e con dentes agudos noápice das pínnulas.

Simil.: Dryopteris filix-mas (L.)Schott ten as frondes bipinnadas,excepcionalmente tripinnadas,non persistente no inverno.Pecíolo densamente cuberto depáleas na súa porción inferior e deforma laxa no resto e no raque.Páleas de cor castaña clara.Pínnulas cos lados curvos e con-verxentes no ápice, que á súa vezten dentes agudos non diverxentes.A súa área de distribución estén-dese por amplas zonas tépedas dohemisferio N, SO da India e cordi-lleira dos Andes. É máis raro noparque que a especie precedente,encontrándose no interior de bos-ques caducifolios, con preferenciapor ambientes de monte frescos.


24

Dryopteris dilatata (Hoffmanns.) A. Gray

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Frondes tripinnadas,de contorno triangular-lanceo-lado, persistentes en inverno.Pecíolo castaño-amarelado.Páleas de cor castaña escuraou castaña clara pero cunhafranxa central máis escura.

Pinnas imbricadas. Pínnulas con peciólulo moi curto, distan-tes, non solapadas, con dentes agudos, arestados, pouco sobre-saíntes. Indusio abrancazado, pequeno.Distr.: Europa, Cáucaso, Turquía e N de Irán. Na penínsulaIbérica atópase no terzo N, descendendo polo O ataEstremadura.Háb.: Rochedos, bordo de regatos, ambientes nemorais nointerior de bosques caducifolios.Simil.: Dryopteris guanchica Gibby & Jermy, de fron-des triangular-lanceoladas, tripinnadas, sen glándulas.Pecíolo que alcanza ou supera a metade da lonxitude dafronde, delgado, castaño-amarelado na maior parte da súalonxitude, paleáceo na base. Páleas do envés dos segmentosde última orde non glandulosas. Pínnulas pecioluladas, nonsolapadas, con dentes arestados no ápice. Soros con indusioabrancazado, glanduloso, caduco. A súa área de distribucióninclúe as Illas da Macaronesia e localidades próximas á costano O da península Ibérica. O seu hábitat encóntrase sobrerochedos ácidos baixo atmosfera saturada de humidade.

25

Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm.

Fam.: HYMENOPHYLLACEAEDescr.: Rizoma subfiliforme,rastreiro, radicante. Frondeshomomorfas, translúcidas porestaren constituídas por unhasoa capa de células, distantes,pequenas (< 10 cm). Láminapinnatipartida. Pinnas 2-3 pin-natisectas. O indusio está for-mado por 2 valvas dentado-fim-briadas, quedando no seu inte-rior o receptáculo esporanxífero.Distr.: Non se coñece con preci-sión a súa distribución mundial.Habita na Macaronesia e no O deEuropa, chegando a Alemaña e Italia. En España só no N e NO.Háb.: Rochas zumegantes de auga en ambientes sombríos.

Osmunda regalis L.

Gal.: DENTABRÚN Cast.: HELECHO REALFam.: OSMUNDACEAEDescr.: Frondes que poden superar os 2 m de longo, asinternas fértiles. Lámina bipinnada. Pínnulas con pecíolocurto. Esporanxiosnon reunidos ensoros, que se dispo-ñen en panícula naparte superior dasfrondes, abríndosepor dehiscencia api-cal das dúas valvas.Distr.: Ampla distri-bución en zonas tépe-das e tropicais do pla-neta. Na penínsulaIbérica falta no S e L.Háb.: Bosques deribeira e marxes deríos e regatos.



26

Polypodium cambricum L.

Fam.: POLYPODIACEAEDescr.: Rizoma rastreiro cuberto de páleas (5-16 mm) ferruxi-nosas e longamente acuminadas. Frondes coa lámina lixeira-mente maior que o pecíolo, de pinnatipartida a pinnatisecta.Pinnas atenuadas no ápice. Envés glabro, sen escamas, connerviación dicótoma. Soros con paráfises ramificadas, redon-deados, en dúas filas, nus, sen indusio.Distr.: Rexión Mediterránea, chegando polo O de Europa ataIrlanda. Amplamente repartido pola Península pero enambientes térmicos e pouco continentalizados.Háb.: Muros, rochedos ou como epifitos na galla e ramas deárbores adultas.Simil.: Outros dous parentes sen paráfises nos soros compar-ten o hábitat: Polypodium interjectum Shivas ten as páleasdo rizoma (3,5-10 mm) de cor parda escura, ovado-lanceoladase abruptamente acuminadas. Os soros cos esporanxios son elíp-ticos. A súa área de distribución vai desde o O de Asia a Europae Marrocos. Na península Ibérica é frecuente sobre todo no N.Distínguese de Polypodium vulgare L. en que este último tenas páleas do rizoma de 3-6 mm de longo, anchamente ovadas ena forma redondeada dos soros. As células do anel do esporan-xio son máis numerosas e a súa cor é máis intensa. É unha espe-cie característica da rexión Eurosiberiana que só penetra nasmontañas da rexión Mediterránea.

27

Polystichum setiferum (Forsskal) Woynar

Fam.: DRYOPTERIDA-CEAEDescr.: Frondes marces-centes, de cor verdeescura, con abundantespáleas en pecíolo e raque,bipinnadas. Pinnas basaisreflexas. Pínnulas asimé-tricas, pecioluladas, espi-ñosas, a basal de cadapinna co lóbulo máisdesenvolvido. Soros entoda a fronde. Indusiopeltado, caduco.Distr.: Illas da Macaronesia, cunca do Mediterráneo e O deEuropa.Háb.: Sotobosque de carballeiras sobre lugares frescos e som-bríos; frecuente en bosques riparios.

Pteridium aquilinum (L.) Kuhn

Fam.: HYPOLEPIDACEAEDescr.: Rizoma subterráneo moi desenvolvido. Frondesmarcescentes, espalladas, con pecíolo canaliculado lixeira-mente menor que a lámina; esta tripinnada. Pínnulas varia-blemente pilosas no envés. Indusio marxinal, continuo,dobre, marrón, co bordo levemente fimbriado.Distr.: A través de distin-tas subespecies esténdesepor unha gran parte doplaneta. Na penínsulaIbérica atópase en todasas provincias excepto noSL árido.Háb.: Prefire zonas conambiente soleado e solosprofundos. É capaz de seestender desde ladeirasde montañas ao interiorde carballeiras antropiza-das e/ou aclaradas.



28

Vandenboschia speciosa (Willd.) Kunkel Trichomanes speciosum Willd

Fam.: HYMENOPHYLLA-CEAEDescr.: Rizoma delgado (c. 3mm), postrado, radicante.Frondes de 10-40 cm, distan-tes, 3 veces pinnadas, trienais.Lámina translúcida por estarconstituída por 1 soa capa decélulas. Indusio cilindroidelongamente superado poloreceptáculo esporanxífero.Distr.: Macaronesia e O deEuropa. Na Península existe

fundamentalmente no N, NO e na provincia de Cádiz. Háb.: Sobre rochedos húmidos en ambiente nemoral, sobretodo ripario, pero sempre moi sombrío.

Woodwardia radicans (L.) Sm.

Fam.: BLECHNACEAEDescr.: Rizoma robusto cuberto de grandes páleas ferruxino-sas. Frondes 2 pinnadas, arqueadas, que poden superar os 2m; chegan a contactar co solo producindo o raque unhas

xemas cubertas de páleas apartir das cales se xeran novosindividuos. Soros oblongo-lineares, disxuntos, que for-man liñas paralelas aos ner-vios; con indusio.Distr.: Illas Macaronésicas(excepto Cabo Verde), Asia,SO de Europa, S de Italia eillas Mediterráneas e costa Ode centro e N América. Napenínsula Ibérica na proximi-dade do litoral cantábrico egalego, así como nalgunhaslocalidades de Portugal conecoloxía semellante.Háb.: Lugares sombríos ehúmidos xunto a ríos e regatos.

Invasoras leñosas

Acacia dealbata Link

Gal.: MIMOSA Cast.:MIMOSAFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Árbore perennifo-lia non espiñosa. Ramiñase folíolos pilosos. Follasbipinnadas, pecioladas,cunha glándula no raquebaixo cada par de pinnas. Inflorescencia pedunculada. Floresen glomérulos globosos, pentámeras, amarelas, con numerososestames que sobresaen amplamente da corola.Distr.: Nativa do SL de Australia e Tasmania. Naturalizada noN e O da península Ibérica.Háb.: Considérase que é unha invasora leñosa con alto poten-cial de propagación, especialmente despois de incendios.Existen poboacións ao redor do parque que ameazan con intro-ducirse na fraga.

Grupos temáticos. Invasoras leñosas

29

Acacia melanoxylon R. Br.

Gal.: ACACIA NEGRA, OLIVEIRA DE AUSTRALIACast.: ACACIA NEGRA Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: Árbore perennifolia de casca escura. As plantas novasposúen follas bipinnadas que desaparecen ao pouco para mos-trar unicamente filodios de marxe enteira, sen ningunha divi-sión. Flores en glomérulos amarelos en inflorescencia racemi-forme, de cor amarelamáis pálida que a prece-dente. Legume contraídaentre as sementes.Distr.: Nativa do SL deAustralia e Tasmania. Napenínsula Ibérica, no NO.Háb.: Cultivouse polacalidade da súa madeira.Tórnase invasora despoisdos incendios. Existeunha grande invasión nazona baixa do parque.

Eucalyptus globulus Labill.

Gal.: EUCALIPTO BRANCO Cast.: EUCALIPTO BLANCOFam.: MYRTACEAEDescr.: Árbore quepode alcanzar máis de60 m de altura. Cascagris pálida que se des-prende en tiras. Follascoriáceas, as adultas fal-ciformes. Segmentos doperiantio soldados, for-mando unha especie de cápsula campaniforme, de cor azula-da, cuberta dun po pruinoso, de 1,4 a 2,4 cm de diámetro,cunha tapa que cae ao se abriren as flores.Distr.: Orixinario de Australia e Tasmania. Cultivado en nume-rosos países dos cinco continentes, de forma principal para aobtención de pasta de papel, aínda que tamén para outros usos.Háb.: Repoboacións forestais. Reabrolla de cepa tras o corte.Simil.: Experimentouse o rendemento e produción derodais doutras especies de eucaliptos dentro dos límites doparque natural.

Robinia pseudoacacia L.

Gal.: FALSA ACACIA Cast.: FALSA ACACIAFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Árbore caducifolia de casca agrisada e estriada lonxitu-dinalmente. Follas imparipinnadas. Folíolos elípticos ou ovados.Estípulas dos talos novos espiñosas; as da copa son herbáceas ecaedizas, para desenvolveren posteriormente acúleos de ata 1 cm.

Inflorescencia en acios axila-res colgantes. Corola papilio-nácea de cor branca ou crema.Legume de ata 12 x 1,5 cm.Distr.: Nativa de América doN. Encóntrase amplamentenaturalizada na penínsulaIbérica.Háb.: Invasora de complexaerradicación en bosques deribeira, regatos, prados aban-donados, etc.


30

Follas adultas Follas novas

Grupos temáticos. Árbores e arbustos nemorais

31

Árbores e arbustos nemorais

O arboredo que forma parte dos bosques do parquenatural está integrado maioritariamente por especies defollas planas e caducas. Forman un dosel continuo baixo oque medran arbustos, en moitos caso tamén caducifolios,cunha menor cobertura sobre o espazo. A excepción a estanorma, dominante nos bosques tépedo-oceánicos do nosohemisferio, constitúeno no Eume unha conífera (Taxus bac-cata) e tres especies perennifolias, dúas de óptimo medite-rráneo (Arbutus unedo e Laurus nobilis) e unha de óptimoeurosiberiano (Ilex aquifolium).

Acer pseudoplatanus L.

Gal.: PRADAIRO COMÚN Cast.: ARCE SICÓMOROFam.: ACERACEAEDescr.: Árbore caducifolia que pode alcanzar 20-30 m.Casca lisa e agrisada que greta e desprende escamas ouplacas na madurez. Follas simples, con pecíolos averme-llados e limbo de base cordada e 3-5 lóbulos de ápiceagudo e seos non moi profundos. Face glabra e envés máispálido con pelos nos nervios. Flores amarelo-verdosas enacios paniculados colgantes. Froito en dobre sámara conalas erecto-patentes.Distr.: S e C deEuropa, O de Asia.Metade N da penínsu-la Ibérica.Háb.: Bosques mesó-filos pluriespecíficossobre solos ricos enelementos minerais(eutrofos) e enambiente fresco ehúmido, ben en zonasde montaña, ben envalgadas e ribeiras.


32

Alnus glutinosa (L.) Gaertn.

Gal.: AMIEIROCast.: ALISOFam.: BETULACEAEDescr.: Árbore caducifolia decasca pardo-agrisada e lisa nasárbores novas, que co tempotorna pardo-anegrazada e sógretada en troncos vellos.Follas pecioladas, co limbocase tan ancho como longo,

estando a maior anchura cerca da base. Amentos masculinosalongados, inicialmente erectos e logo colgantes. Amentos femi-ninos curtos. Infrutescencias lixeiramente lignificadas.Distr.: Europa, Asia e NO de África. Frecuente en toda aPenínsula, salvo no SL árido.Háb.: Necesita enraizar en ambiente saturado de auga, sendoo compoñente principal do bosque de galería en marxes de ríose de terreos encharcados ou pantanosos.

Arbutus unedo L.

Gal.: ÉRBEDO Cast.: MADROÑOFam.: ERICACEAEDescr.: Árbore ou arbusto perennifolio de ata 5 m, con rami-ñas de casca escamosa, pardo-avermellada. Follas (7-10 x 3-4cm) simples, alternas, curtamente pecioladas, de aspecto lau-roide. Flores en panículas terminais, pentámeras. Cáliz cossépalos soldados só na base. Corola branca de pétalos solda-dos, caediza tras a floración. Froito en baga tuberculada, pri-

meiro verde, logo amarela efinalmente avermellada.Distr.: Rexión Mediterránea,chegando polo Atlántico ataIrlanda.Háb.: No territorio forma partedos arbustos do sotobosque dascarballeiras termófilas e dassúas etapas de substituciónarbustivas. Prefire as solainas.

33

Betula alba Rothm. & Vasc.

Gal.: BIDUEIROCast.: ABEDUL Fam.: BETULACEAEDescr.: Árbore caduci-folia de casca brancaanelada que se exfoliatransversalmente enláminas. Ramas deápice non colgante.Ramiñas con numero-sas glándulas resinosas e con pilosidade caduca. Follas pecio-ladas, de limbo triangular ou romboidal e bordo irregularmen-te dentado. Flores masculinas en amentos colgantes. Froito enaquenio con dúas alas laterais.Distr.: Endemismo da península Ibérica.Háb.: Forma bosques densos (bidueirais) na alta montaña.Descendendo dela, refúxiase en ríos, valgadas e zonas concerta humidade edáfica.

Castanea sativa Miller

Gal.: CASTIÑEIRO Cast.: CASTAÑO Fam.: FAGACEAEDescr.: Árbore caducifolia. Casca lisa e cincenta en indivi-duos novos, tornándose gretada lonxitudinalmente e apardaza-da coa madurez; na senescencia presenta nódulos e podrecepola medula. Follas alongadas de ápice agudo e bordo serrado.Flores unisexuais, en amentos erguidos as masculinas e ensésiles dicasios trifloros as femininas. Conxunto frutífero espi-ñoso (ourizo), que envolve tres aquenios (as castañas).Distr.: Orixinaria do SL de Europa e Asia Menor. Existe polémi-ca sobre o modo e épocade chegada á penínsulaIbérica; en calqueracaso, é anterior á chega-da do Imperio Romano.Háb.: Como árboreillada en bosques ou enbosquetes favorecidospolo home para a explo-tación do froito.



34

Corylus avellana L.

Gal.: ABELEIRACast.: AVELLANO Fam.: BETULACEAEDescr.: Arbusto ramificado desdea base; con ramas longas e rectasde casca lisa, pardo-avermellada.Ramiñas novas con pelos glandu-losos. Follas simples, pecioladas.Limbo de bordo dobrementeserrado, pilosas en ambas as caras,

de base lixeiramente acorazonada e ápice cuspidado. Flores mas-culinas en longos amentos colgantes que xorden antes que asnovas follas. Aquenios con exocarpo lignificado (abelás).Distr.: Europa e Asia. Na península Ibérica habita sobre todona metade N.Háb.: Masas forestais de valgadas e solos frescos e sombríos;como individuos illados ou en grupos con densidade variable,chegando a formar abeledos.

Crataegus monogyna Jacq.

Gal.: ESTRIPEIRO Cast.: ESPINO ALBARFam.: ROSACEAE

Descr.: Arbusto caducifolio quenon adoita superar os 5 m. Ramascon espiñas. Follas simples, pecio-ladas, estipuladas. Limbo profun-damente lobado. Inflorescencias encimas corimbiformes. Flores pedi-celadas. Cáliz con 5 sépalos verdes,persistentes. Corola con 5 pétaloslibres, brancos. Estames 15-20 coasanteras rosado-purpúreas. Froitosvermellos de menos de 1 cm.Distr.: Europa, O de Asia, NOde África. Introducido noutraszonas do planeta. Habita en casetoda a península Ibérica, aíndaque cara ao S se refuxia en zonasde montaña. Háb.: Claros de bosque, orlasespiñosas e sebes.

35

Frangula alnus MillerRhamnus frangula L.

Gal.: SANGUIÑOCast.: FRANGULA, ARRACLÁN Fam.: RHAMNACEAEDescr.: Arbusto ou arboriña de cascaescura punteada de branco. Follaspecioladas; limbo verde por ambas ascaras, máis intenso na face, cos ner-vios moi marcados. Flores pecioladas,pequenas, de corola branca. Froitoredondo, < 1 cm de diámetro, verde,vermello ou negro en función do esta-do de maduración.Distr.: Habita en Europa excepto no extremo N.Háb.: Non é raro no interior do bosque, pero abunda sobre todo-na orla formando parte dos arbustais acidófilos de substitución.

Fraxinus excelsior L.

Gal.: FREIXO Cast.: FRESNO REALFam.: OLEACEAEDescr.: Árbore de casca agrisada, gretada nos individuos adul-tos. Xemas de cor negra. Follas imparipinnadas. Folíolos coabase redondeada, lixeiramente pilosos nos nervios do envéscerca da base, bordo dentado, cos dentes dirixidos cara aoápice e en número maior que o denervios laterais. Flores en panículasen cáliz nin corola. Froitos con á(sámaras).Distr.: Rexión Eurosiberiana. Napenínsula Ibérica apenas se extralimi-ta dos Pireneos e da vertente cantá-brica. En Galicia abunda na metadeN, alcanzando os macizos do SL.Háb.: Bosques caducifolios con ambiente húmido, preferen-temente en bosques riparios.Simil.: Fraxinus angustifolia Vahl é a especie vicariantemediterránea. Por vía costeira chega ao N de Galicia e ao Eume.Diferénciase polas súas follas con folíolos máis estreitos e ate-nuados na base, glabros no envés, con dentes non máis numero-sos que os nervios laterais e polas xemas de gromo de cor marrón.En diversas áreas onde ambas as especies entran en contacto,detéctase a presenza do híbrido.



36

Ilex aquifolium L.

Gal.: ACIVRO Cast.: ACEBO Fam.: AQUIFOLIACEAE

Descr.: Árbore ou arboriña perennifolia, dioica (con floresdun só sexo). Follas coriáceas de cor verde, brillante e escurana face e máis clara e mate no envés, enteiras, con dentes pun-zantes ou non. Flores de cor branca cos sépalos soldados for-mando un pequeno tubo e terminados en lóbulos. Froito car-noso, redondeado, vermello.Distr.: S e O de Europa.Háb.: Bosques húmidos con ambiente fresco. En condicións desolaina en ambiente termófilo busca o refuxio en bosques deribeira e bordos de regatos.

Laurus nobilis L.

Gal.: LOUREIRO Cast.: LAURELFam.: LAURACEAEDescr.: Árbore perennifolia, dioica, de tronco recto e casca lisa.Follas simples, enteiras, brevemente pecioladas, co limbo verdelustroso e envés máis pálido. Inflorescencias en umbelas bractea-das. Flores unisexuais, as masculinas con numerosos estames e asfemininas con estaminodios. Periantio caduco, con 4 pezas abran-cazadas ou verde-amareladas. Froito en baga negra aguda no ápice.Distr.: Orixinaria da rexión Mediterránea, desde onde alcanza a

rexión Eurosiberiana seguindo aliña de costa.Háb.: É un representantehabitual das carballeiras ter-mófilas galegas. Cultívase confrecuencia polas súas calida-des organolépticas e pola súautilización en sebes vivas.

Ilex aquifolium. Froitos madurosIlex aquifolium. Flores

37

Prunus avium L.Cerasus avium (L.) Moench

Gal.: CERDEIRACast.: CEREZOFam.: ROSACEAEDescr.: Árbore caducifolia concasca agrisada que escurece egreta coa idade. Ramas senespiñas. Follas simples longa-mente acuminadas, con pecíolocon glándulas cerca do limbo,marxe serrada, face glabra e envés pubescente. As flores xorden aotempo que as follas en fascículos umbeliformes. Froito en drupa(cereixas). Pedúnculo polo menos o dobre de longo que o froito. Distr.: O de Asia, NO de África. Amplamente expandido porEuropa, aínda que se enrarece no N, L e rexión Mediterránea. NaPenínsula é unha especie autóctona no N, cultivándose no resto.Háb.: Bosques caducifolios con ambiente húmido e fresco.Cultivado con moita frecuencia polos seus froitos comestibles.

Prunus spinosa L.

Gal.: ABRUÑEIRO Cast.: ENDRINOFam.: ROSACEAEDescr.: Fanerófito arbustivo, caducifolio, espiñoso. Casca deramas pardo-agrisada. Ramiñas laterais pubescentes na súaxuventude. Pecíolo das follas pubescente. Limbo de 1,5-3,5 x0,5-1,5 cm, serrado ou crenado, con dentes moi finos. Florespediceladas. Pétalos brancos. Froito azul escuro ou negro violá-ceo, pruinoso, subgloboso de 10-15 mm de diámetro (abruño).Distr.: Europa, O Siberia, Cáucaso, SO Asia e NO África. Napenínsula Ibérica escasea na metade S.Háb.: Orla espiñosa arbustiva de bosques.

Prunus spinosa. Flores Prunus spinosa. Froitos maduros



38

Pyrus cordata Desv.

Gal.: PEREIRA BRAVA Cast.: PERAL SILVESTREFam.: ROSACEAEDescr.: Arbusto caducifolio decasca agrisada e ramas espiño-sas, as novas pilosas. Xemascon escamas ciliadas. Follas demarxe serrada, con pecíolo demáis de 1 cm. Inflorescenciasen cimas corimbiformes. Cálizcon 5 sépalos. Corola con 5pétalos brancos. Estames de

20-24 con anteras purpúreas. Froito xeralmente globoso, par-dento, co pedúnculo flexible e xeralmente cos sépalos caedizos.Distr.: C, L e O de Europa, estendéndose ata o N de Irán e Nde África. Na Península desde o C de Portugal, NO e cornixacantábrica ata Navarra.Háb.: Sotobosque, orla e claros de bosque, sebes e lindes de terreos.

Quercus pyrenaica Willd.

Gal.: CARBALLO CERQUIÑO, REBOLOCast.: REBOLLO, MELOJOFam.: FAGACEAEDescr.: Árbore de ata 25 m, marcescente. Casca grisáceo-apardazada, gretada. Ramiñas moi pilosas. Follas pinnatífidasou pinnatipartidas, con pecíolo de 5-20 mm, cuneadas na base,de cor verde escura pola face e afeltrado-tomentosas con pelosestrelados no envés. Amentos masculinos colgantes de 5-10cm. Cúpula tipo dedal que abarca só á base do aquenio, de 6-

18 x 14-26 mm, con escamasimbricadas, cincento-vilosas eas superiores máis ou menoslibres.Distr.: O e SO de Francia,península Ibérica e Marrocos.Na península Ibérica é rara noL e cara ao S busca refuxio nasmontañas.Háb.: Carballeiras termófilas emesófilas. Moi escaso en com-paración coa seguinte especie.

39

Quercus robur L.

Gal.: CARBALLO COMÚN Cast.: ROBLE COMÚNFam.: FAGACEAEDescr.: Árbore caducifo-lia. Casca branco-agrisa-da e lisa nos pés novos.Co tempo vólvese apar-dazada e gretada. Follascon pecíolo curto parcialou totalmente flanquea-do polas pequenas ore-llas do limbo; limbo pin-natilobado, glabro en ambas as caras. Flores unisexuais, asmasculinas en amentos colgantes. Landras distanciadas sobrepedúnculos frutíferos.Distr.: Rexión Eurosiberiana. Na Península atópase na súa meta-de N, sendo máis abundante na cornixa cantábrica e no NO.Háb.: Bosques. Preferentemente sobre substrato silíceo.

Rosa canina L.

Gal.: SILVA FEMIA Cast.: ESCARAMUJOFam.: ROSACEAEDescr.: Arbusto cuxas ramas posúen espiñas curvas. Follas impa-ripinnadas de 5-7 folíolos de base redondeada, sen glándulasexcepto no nervio medio, de bordo dentado e con estípulas. Floressolitarias ou en cimas, pedunculadas. Sépalos reflexos e caducosna frutificación, con lóbulos laterais. Corola de ata 4 cm de diá-metro. Pétalos lixeiramente escotados no ápice, rosado-pálidos oubrancos. Estilos libres.Froito vermello intenso.Distr.: Eurasia, NO deÁfrica, Madeira e OsAzores. Introducida nou-tras partes do mundo.Frecuente en toda aPenínsula.Háb.: Orla de carballei-ras, sebes e arbustaisespiñosos de substitu-ción do bosque.



40

Ruscus aculeatus L.

Gal.: XILBARDEIRA Cast.: BRUSCO, RUSCO Fam.: RUSCACEAE

Descr.: Arbustiño rizomatoso,dioico, sufrútice, de talos verdes eglabros que alcanzan pouco máisde 50 cm. Ramas laterais con cla-dodios que teñen aparencia defollas ríxidas, con punta espiñosa.Flores pouco aparentes, xeral-mente solitarias sobre o nerviomedio do cladodio, con 2 vertici-los de 3 tépalos. Froitos unica-mente sobre pés femininos, esfé-ricos, de cor vermella brillante.

Distr.: Rexión Mediterránea, chegando polo N ata GranBretaña. Na Península falta no SL árido e en amplas zonas daMeseta N.Háb.: É unha especie nemoral que en Galicia se encontra benrepresentada baixo o dosel de bosques termófilos.

Salix atrocinerea Brot.

Gal.: SALGUEIRO NEGRO Cast.: SAUCEFam.: SALICACEAEDescr.: Árbore ou arbusto dioico, que pode alcanzar máis de10 m de altura. Madeira descascada con estrías. Follas sim-ples, alternas, polo menos 3 veces máis longas que anchas, decor verde máis intensa na face, brevemente pecioladas, estipu-ladas, pilosas na súa xuventude e glabrescentes na madurez,con peliños avermellados no envés. Inflorescencias en amen-tos erectos que xorden antes que as follas, os masculinos e

femininos en pés distintos.Distr.: Europa atlántica,Marrocos, Tunicia eCórsega. En case toda apenínsula Ibérica.Háb.: Marxes de ríos epantanos; claros forestais,cunetas ou noiros, indi-cando frescura edáfica.

41

Sambucus nigra L.

Gal.: SABUGUEIRO Cast.: SAÚCOFam.: CAPRIFOLIACEAEDescr.: Fanerófitoarbustivo ou arbori-ña de ata 10 m,caducifolia. Follasopostas, imparipin-nadas, con 5-7 folío-los de marxe serrada,lixeiramente pubes-centes polo envés.Inflorescencia encorimbo composto, de ata 20 cm de diámetro. Flores pen-támeras, hermafroditas. Corola branca con tubo curto peroapreciable. Froitos carnosos, globosos, negros.Distr.: Europa excepto no extremo N.Háb.: Orla de bosques e arbustais na proximidade de núcle-os rurais.

Taxus baccata L.

Gal.: TEIXO Cast.: TEJOFam.: TAXACEAEDescr.: Conífera non resinosa de copa piramidal e ramas hori-zontais ou algo colgantes. Follas lineares, planas. Árbore dioi-ca; conos masculinos solitarios, axilares na cara inferior dasramas. Semente recuberta na súa maior parte por unha envol-ta carnosa (arilo) de cor vermella.Distrib.: O de Asia, Europa e N de África. Refúxiase nas mon-tañas de case toda apenínsula Ibérica,aínda que en Portugalsó se encontra nal-gúns puntos da meta-de N. Moi escasaneste parque.Háb.: Bosque devalgada.



42

Ulmus glabra Hudson

Gal.: LAMIGUEIRO Cast.: OLMO Fam.: ULMACEAE

Descr.: Árbore caducifoliade casca pardo-agrisada oupardo-anegrazada, gretada namadurez. Follas simples, cur-tamente pecioladas, ásperasna face. Limbo de ápice brus-camente acuminado, bordodobremente serrado, nerviosresaltados e asimétricas na

base, cun lóbulo que cobre practicamente por completo o pecí-olo. Flores en primavera, en fascículos laterais que xorden antesque as follas. Froito de ata 25 mm, con á que rodea a sementesituada en posición central.Distr.: Oriúnda de gran parte de Europa e Asia. Na penínsulaIbérica atópase nas montañas da metade N.Háb.: Bosques mixtos, con maior frecuencia de ribeira.Debido ás enfermidades que padecen os lamigueiros, é difícilencontrar individuos adultos de gran talle.

Vaccinium myrtillus L.

Gal.: ARANDEIRA Cast.: ARÁNDANOFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto caducifolio, menor de 50-60 cm. Ramiñas novasverdes, poligonais con 4 costelas ben marcadas. Follas con pecíolo

moi curto, simples, de marxeserrada, de menos de 2 cm delongo, verdes por ambas ascaras, agudas no ápice.Inflorescencias en acios pauci-floros. Flores de pétalos solda-dos. Froito en baga negraredondeada de menos de 1 cmde diámetro, con sabor doce.Distr.: Holártica, desde o N

de América, Europa e Asia. Na península Ibérica atópase no N,chegando aos sistemas Central e Ibérico.Háb.: Habita no interior de bosque cerca da costa. Na altamontaña pode integrarse noutras comunidades vexetais,desde breixeiras e cervunais ata solos pouco profundos.

Grupos temáticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

43

Plantas do sotobosque con talos volubles

Na penumbra do sotobosque medran plantas vivaces quebuscan a luz utilizando o soporte de árbores e arbustos. Aíndaque empregan estratexias diversas para "rubir" aos seus soportes,todas elas presentan talos flexibles que facilitan esta función.

Hedera hybernica Bean ex DC.

Gal.: HEDRA Cast.: HIEDRAFam.: ARALIACEAEDescr.: Fanerófito lianoide, prostrado ou rubidor. Ramasestériles con ápice vermello apardazado e entrenós de 2,2 -4,3(8,1) cm. Follas simples, verde-amareladas, con 0-5 lóbu-los e nervios verdes pouco prominentes. Indumento formadopor tricomas xeralmente sésiles, rotados, estrelados con (4)6-8(10) radios estipitados de cor branca (excepcionalmente ala-ranxados), soldados nun 10-20(40)% da súa lonxitude.Distr.: Europa atlánticadesde a península Ibéricaata Escocia.Háb.: Bosques, ben tapi-zando o solo, ben rubindo entroncos; muros en ambientefresco.


44

Lonicera periclymenum L.

Gal.: CABRIFOLLOCast.: MADRESELVA Fam.: CAPRIFOLIACEAEDescr.: Arbusto rubidor, aro-mático. Talos avermelladosno extremo. Follas simples,pecioladas, opostas, enteiras,agudas, persistentes, co últi-mo par sen pecíolos. Floresen glomérulos pedunculadoscun par de brácteas sésiles elibres entre si. Corola bilabia-da con pelos glandulosos, contubo longo, de cor variableque oscila de amarelo a rosa-do pálido. Froito en baga ver-mella redondeada.Distr.: Europa occidental eNO de África.Háb.: Bosques, sebes, muros.

Lonicera periclymenum. Flores

Lonicera periclymenum. Froitos

Rubia peregrina L.

Gal.: GRANZA Cast.: RUBIAFam.: RUBIACEAEDescr.: Arbusto rubidor, sufrútice. Follas verticiladas, coriáce-as, persistentes, con dentes na marxe. Inflorescencias axilaresque superan ás respectivas follas. Corola con 5 pétalos solda-dos formando un tubo máis curto que os lóbulos. Froito car-noso negro, redondeado, de 4-6 mm de diámetro.

Distr.: Rexión Mediterráneapenetrando na Eurosiberianano N da península Ibérica,metade occidental de Francia eSO de Gran Bretaña e Irlanda.Háb.: Bosques caducifoliostermófilos e bosques escleró-filos mediterráneos.

45

Grupos temáticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

Solanum dulcamara L.

Gal.: DULCAMARA Cast.: DULCAMARAFam.: SOLANACEAEDescr.: Arbusto rubidor só leñoso na porción inferior. Follaspecioladas, alternas, enteiras ou pinnatipartidas con 1-4 lóbu-los estreitos na base do limbo cerca do pecíolo e terminadasnun lóbulo ovado-lanceolado. Flores en cimas extraaxilares.Corola violeta, con 5 pétalos soldados inferiormente e lóbulosabertos en forma de estrela. Anteras concrescentes fóra dotubo da corola. Froito en baga de cor vermella na madurez.Distr.: Europa, excepto no extremo N, N de África, O de Asia.Háb.: Ameneirais e salgueirais de ribeira.

Tamus communis L.

Gal.: NORZA NEGRA Cast.: NUEZA NEGRAFam.: DIOSCORIACEAEDescr.: Planta rubidora de talos volubles, dioica, glabra, con tubér-culo napiforme. Talos anuais que poden alcanzar varios metros.Follas alternas, pecioladas, simples, de limbo acorazonado co ápicemoi agudo e nerviación reticulada.Flores en acios axilares, cada unhacon 6 tépalos lineares. Froito enbaga avermellada na madurez.Distr.: Rexión Mediterránea conpenetración na Eurosiberiana. NaPenínsula falta no SL árido e enamplas zonas do C e L.Háb.: Bosques, sebes, bosquetese orlas espiñosas. Con clara prefe-rencia polos ambientes termófilosen Galicia.

Solanum dulcamara. Flores Solanum dulcamara. Froitos


46

Matogueiras

Papilionáceas fruticosas

Clave de papilionáceas fruticosas

1.b Arbusto non espiñoso 2

1.a Arbusto espiñoso 6

2.a Cáliz e froito con pelos Adenocarpus lainziiglandulosos

2.b Cáliz e froito sen pelos glandulosos 3

3.a Con follas unifolioladas 4

3.b Con follas unifolioladas e trifolioladas 5

4.a Ramas con 5 costelas redondeadas. Cytisus ingramiiEstandarte de cor crema

4.b Ramas con 10 costelas en Genista floridaforma de T. Estandarte amarelo subsp. polygalyphylla

5.a Legume piloso só Cytisus scopariusna comisura das valvas

5.b Legume coas valvas totalmente Cytisus striatuspilosas

6.a Arbustos adultos con Genista berberideafollas laminares pecioladas

6.b Arbustos adultos sen 7 (X. Ulex)follas laminares pecioladas

7.a Con fortes espinas vulnerantes. Ulex europaeusCorola > 1,5 cm

7.b Con espiñas pouco vulnerantes. Ulex galliCorola < 1,5 cm

Grupos temáticos. Matogueiras. Papilionáceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

47

Xestas, codesos e piornos

Son o compoñente principal de comunidades vexetais fru-ticosas, as xesteiras, que constitúen unha das primeiras etapasde substitución do bosque potencial. Teñen aspecto de masasdensas e compactas nas que adoita dominar unha das especiesparticipantes. O seu desenvolvemento óptimo ten lugar sobresolos profundos, nitroxenados no caso das codeseiras.

Adenocarpus lainzii (Castrov.) Castrov.A. complicatus subsp. lainzii Castrov.; A. intermedius sensu Merino

Gal.: CODESO Cast.: CODESO Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto perennifolio, moi ramoso desde a base,podendo chegar a alcanzar 3 m de altura. Follas pecioladas, tri-folioladas, en ocasións en fascículos, glabras na face e máis oumenos pilosas no envés. Inflorescencia no extremo das ramas.Flores pedunculadas, con brácteas caducas e bractéolas. Cálizcuberto de pelos glandulosos, con dous labios de maior tama-ño que o tubo. Corola amarela. Legume de ata 3 cm de longocon abundantes pelos glandulosos na superficie.Distr.: Endemismo do N, NO e O da península Ibérica.Háb.: Orlas forestais, xesteiras e antigos terreos de cultivoabandonados. Ten certo carácter primocolonizador sobre solosdespexados e nitrificados.


48

Cytisus ingramii BlakelockCytisus commutatus sensu Talavera pro parte

Gal.: XESTA Cast.: ESCOBA Fam.: PAPILIONACEAE

Descr.: Arbusto de ata 3 mmoi ramificado desde abase. Ramiñas con 5 coste-las redondeadas e indumen-to dobre de pelos longos nascostelas e pelos crespos nosvales. Follas unifolioladas,pecioladas, con pelos prate-ados no envés e glabrescen-te na face. Flores axilares,xeminadas, pedunculadas

sobre as brácteas en ramas do ano anterior. Cáliz piloso.Corola papilionácea co estandarte de cor crema. Estiloarqueado. Legume totalmente cuberto de pelo.Distr.: Endemismo do O de Asturias e N de Galicia.Háb.: Orla de bosques caducifolios e cultivos forestais.Chega polo N a colonizar os escarpados acantilados cerca doCabo Ortegal.

Simil.: Cytisus scoparius (L.) Link

(Gal.: XESTA NEGRA; Cast.: ESCOBA NEGRA), ampla-mente repartida en Galicia e natural de Europa e Macaronesia.Ten follas trifolioladas e pecíolos netos nos talos adultos, cálizglabro, corola totalmente amarela e legume piloso só na comi-sura das dúas valvas.

Flores de Cytisus scoparius Legumes de Cytisus scoparius

49

Grupos temáticos. Matogueiras. Papilionáceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

Simil.: Cytisus striatus (Hill) Rothm.

(Gal.: XESTA MANSA; Cast.: ESCOBÓN MORISCO) é unhaespecie natural do O da península Ibérica e NO de Marrocos. Ostalos teñen 8 costelas ensanchadas no ápice que non deixan ver oespazo intercostal.Follas unifolioladas etrifolioladas. Cáliz pilo-so. Corola amarela.Con dous estames máislongos que os demais.Legume totalmentecuberto de pelo. Xuntoá anterior, forma as xes-teiras, arbustais moicomúns en Galicia.

Genista florida L. subsp. polygaliphylla (Brot.) Cout.Genista polygaliphylla Brot.

Descr.: Fanerófito arbustivo que chega a superar os 2 m dealtura, moi ramificado desde a base. Talos longos, flexuosos,con (8)10(12) costelas en forma de T, con diferente tipo deindumento nos vales e costelas, de cor marrón claro en ramasmaduras. Follas alternas, estipuladas, unifolioladas, seríceas,con indumento máis denso no envés. Inflorescencia en aciosterminais sobre ramas do ano. Flores pediceladas, conbrácteas e bractéolas. Cáliz bilabiado, seríceo. Corola decor amarela pálida.Legume de 10-25 x3,5-6 mm, seríceo. Distr.: SO de Francia,metade N da penínsu-la Ibérica e N deMarrocos.Háb.: Xesteiras e orlade bosques en zonasaltas.

Legumes de Cytisus striatus

Papilionáceas espiñosas

A toxeira, que ocupa unha gran extensión na Galiciaatlántica, foi tradicionalmente valorada por constituír unhaimportante fonte de cama para gando e xerador de solos férti-les. Dos toxos existentes en Galicia, polo menos dous estánrepresentados dentro dos límites do parque, aínda que sepoden distinguir dous tipos morfolóxicos distintos dentro docomplexo grupo Ulex europaeus. Ademais, nas matogueirashigrófilas vive outra leguminosa emparentada.

Genista berberidea Lange

Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto espiñoso de ata 1,5 m. Follas alternas,trifolioladas cos folíolos laterais espinulosos e con apa-

rencia de brácteas.I n f l o r e s c e n c i aumbeliforme con 3-5 flores peduncula-das. Pedúnculo pelo-so. Cáliz bilabiado,viloso. Corola papi-lionácea amarela,coa quilla, de c. 1cm, maior que oestandarte. Legumede c. 1 cm falcadono ápice e ciliado naunión das 2 valvas. Distr.: Endemismodo NO ibérico,Galicia exceptoOurense e N dePortugal.Háb.: Brañas e tur-beiras con mato-gueira higrófila.


50

51

Grupos temáticos. Matogueiras. Papilionáceas fruticosas. Papilionáceas espiñosas

Ulex europaeus L.

Gal.: TOXO ARNAL Cast.: TOJO Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto quepode superar os 2 m dealtura, moi ramificado econ fortes espiñas vul-nerantes. Ramas suca-das de vales e costelas,con indumento dobrede pelos nas novas.Flores pedunculadascon brácteas poucomáis longas que anchas. Corola papilionada amarela coas ásmáis longas que a quilla.Distr.: Europa occidental. Na península Ibérica, como autóc-tona, apenas supera a cornixa cantábrica e o NO, aínda que secultivou noutras rexións.Háb.: Especie dominante de parte das toxeiras galaicas. Taméné un compoñente habitual doutros arbustais como as xesteiras.

Ulex gallii Planch.

Gal.: TOXO MOLAR Cast.: TOJO MENOR Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto espiñoso que non adoita superar 1 m de altu-ra. Espiñas primarias rectas ou curvadas, de menos de 3 cm,con outras de menor porte na base. Flores con pedúnculos de3-6 mm. Cáliz bilabiado de 10,5-12 mm de lonxitude e labiosuperior de 2,5-4 mm de anchura. Corola amarela. Legumepiloso de tamaño similar ao do cáliz. Distr.: SO de Europa baixo influen-cia atlántica. N da península Ibérica.Háb.: Toxeiras, orlas e lindeiros debosques.Simil.: U. g. subsp. breoganii(Castrov. & Valdés Bermejo)Rivas-Mart. et al., endémica deGalicia e do N de Asturias, diferéncia-se pola menor lonxitude do cáliz e amenor anchura do seu labio superior.


52

Breixos

No territorio do parque natural a maioría dos breixos for-man parte da toxeira, de tal forma que un nome máis correctoatendendo á natureza dos seus constituíntes é o de toxeira-brei-xeira. Existe, non obstante, unha clara correspondencia de cadaun dos breixos cunha comunidade ou hábitat determinado.

Clave de identificación das ericáceas

1.a Flores de cor branca 2

1.b Flores de cor rosa, malva ou violácea 3

2.a Follas planas de máis de 2 cm de ancho. Arbutus unedoFroito carnoso, vermello

2.b Follas ericoides de menos de 1 cm Erica arboreade anchura. Froito non carnoso

3.a Follas imbricadas como escamas Calluna vulgarisarredor dos talos novos

3.b Follas de distinta forma 4

4.a Follas de, polo menos, 3 mm de 5anchura, non ciliadas no bordo

4.b Follas de menos de 2 mm de anchura 6

5.a Follas verdes por ambas as caras. Vaccinium myrtillusFr. carnoso, violáceo

5.b Follas de cor verde por unha cara e Daboecia cantabricabranca pola outra. Corola avermellada

6.a Follas con cilios no bordo 7

6.b Follas sen cilios no bordo 9

7.a Flores aglomeradas no extremo terminal 8do talo, como nunha umbela

7.b Flores dispostas ao longo da última Erica ciliarisporción do talo

8.a Ovario glabro Erica mackaiana

8.b Ovario piloso Erica tetralix

9.a Os estames asoman a través da corola Erica umbellata

9.b Estames ocultos no interior da corola 10

10.a Sépalos avermellados. Flores na primavera Erica australis subsp. aragonensis

10.b Sépalos verdosos. Flores no verán. Erica cinereaFollas en verticilos

53

Grupos temáticos. Matogueiras. Breixos

Calluna vulgaris (L.) Hull

Gal.: QUEIROGA COMÚN Cast.: BRECINAFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto que nonadoita superar 1 m de altura.Follas de 1-3 mm, pregadas,imbricadas e opostas dúas adúas. Flores en acios termi-nais, axilares, curtamentepedunculadas, pilosas, tetrá-meras. Sépalos libres, peta-loideos, rosas ou brancos.Corola rosada, acampanadae persistente tras a floración.Anteras dos estames conapéndices. Ovario piloso.Distr.: Nativa de Europa e NO de África e introducida enNorteamérica. Con ampla presenza na península IbéricaHáb.: Toxeira-breixeira, breixeira, noiros, orla de bosques eoutras matogueiras.

Daboecia cantabrica (Huds.) K. KochBryanthus polifolius (Juss.) Merino

Gal.: QUEIROGA MAIOR Cast.: BREZO VIZCAÍNO Fam.: ERICACEAEDescr.: Subarbusto menor de 50 cm con ramas ascendentesflexibles e pouco lignificadas. Follas de menos de 2 cm, sim-ples, enteiras, alternas, planas con bordos revolutos, curta-mente pecioladas, coa face verde brillante e envés branco.Flores en acios terminais, pedunculadas, colgantes. Corolapúrpura de pétalos soldados (9-15 mm). Estames inclusos conanteras saxitadas na base.Distr.: Atlántica. O deIrlanda e Francia e penínsu-la Ibérica, desde o NO dePortugal seguindo pola cor-nixa cantábrica ata Navarra epuntualmente no SistemaIbérico.Háb.: Toxeira-breixeira, noi-ros, muros, orlas de bosque.


54

Erica arborea L.

Gal.: UZ BRANCA Cast.: BREZO BLANCO, BREZO ARBÓREOFam.: ERICACEAE

Descr.: Arbusto que superafacilmente 2 m de altura.Follas lineares en verticilos de3-4. Inflorescencias moinumerosas no ápice de rami-ñas laterais, umbeliformes.Flores pedunculadas. Sépalosabrancazados. Corola de péta-los soldados, branca, de

pequeno tamaño (2-3,5 mm). Anteras con apéndices na base.Ovario glabro.Distr.: Rexión Mediterránea, N, C e L de África e Illas daMacaronesia. Ampla distribución na península Ibérica.Háb.: Especie ubicua que habita tanto no sotobosque de bos-ques caducifolios e perennifolios, como en valgadas e mato-gueiras, desde a proximidade da costa á alta montaña.

Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) Cout.Erica aragonensis Willk.; Erica occidentalis Merino

Gal.: UZ VERMELLA Cast.: BREZO ROJOFam.: ERICACEAEDescr.: Fanerófito arbustivo que pode chegar a medir 2 m de altu-ra. Follas de 3-7 x 0,4-0,8 mm, en verticilos de 4, erecto-patentes,lineares, revolutas que non permiten apreciar o envés.

Inflorescencias umbeliformesno ápice das ramiñas laterais.Flores pediceladas. Sépalosavermellados. Corola de péta-los soldados, tubular, rosada.Estames coas anteras inclusasou co ápice levemente saínte.Apéndices das anteras lacinia-dos ou dentados. Ovario piloso.Distr.: Endemismo do N eNO da península Ibérica.Háb.: Breixeiras e breixeiras-toxeiras.

55


Erica ciliaris Loefl. ex L.

Gal.: QUEIROGA VELUDA, CARROUCHACast.: ARGAÑAFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto de case 1m de altura. Follas sim-ples, planas, elípticas, enverticilos de 3-4, ciliadasno bordo. Inflorescenciaen acio lateral. Pedúnculoscon pelos avermellados.Corola de pétalos soldadoscunha constrición cercado ápice. Anteras, sen apéndices na base, unidas ao filamentopolo dorso. Froito en cápsula glabra.Distr.: O de Europa e NO de África. Na península Ibérica nacornixa cantábrica, NO e O ata Málaga. Aparece en todas asprovincias galegas; escasea máis en Ourense.Háb.: Brañas e breixeira-toxeira higrófila.

Erica cinerea L.

Gal.: QUEIROGA DE TRES FOLLASCast.: BREZO CENICIENTOFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto de ata case 1 m. Talos novos pilosos deaspecto cincento. Follas lineares, erecto-patentes, en verti-cilos de 3 con fascículos de follas axilares. Inflorescenciapaniculiforme. Flores pedunculadas. Sépalos con aspectode follas. Corola de pétalos soldados lixeiramente lobuladano ápice, rosada ou violácea, de 5-7,5 mm. Anteras conapéndices na base.Ovario glabro.Distr.: Especie que seextralimita pouco do C eO de Europa. Na penínsu-la Ibérica atópase na meta-de N, enrarecéndose caraao L.Háb.: Breixeiras, claros esotobosque manexado.


56

Erica mackaiana Bab.

Fam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto que rolda0,5 m de altura. Follas planascoa marxe revoluta, en verti-cilos de 4, patentes, conindumento de cilios glandulí-feros. Inflorescencias termi-nais densas, umbeliformes.Sépalos semellantes ás follas,ciliados, con pelo glandulí-fero apical longo. Corolade pétalos soldados, rosa

pálida. Anteras con apéndices na base. Ovario glabro.Distr.: Área moi restrinxida limitada ao extremo sur de Irlandae unha estreita franxa da cornixa cantábrica que vai desdeCantabria ao N de Galicia.Háb.: Toxeira-breixeira sobre solos frescos e húmidos (turbeiras,brañas).

Erica tetralix L.

Gal.: CARROUCHA Cast.: BREZO EN CRUZFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto que xeralmente non supera os 50 cm dealtura. Follas en verticilos de 4, simples, planas, patentes,

con cilios glandulosos namarxe. Inflorescencia ter-minal, en densa disposi-ción umbeliforme, lixeira-mente unilateral. Corola depétalos soldados de corrosa máis ou menos inten-sa. Anteras con apéndicesna base. Ovario piloso.Distr.: N e O de Europa.Na península Ibérica chegaao C, N e NO.Háb.: Brañas, turbeiras, brei-xeira-toxeira edafohigrófilo.

57


Erica umbellata Loefl. ex L.

Gal.: QUEIROGA DE UMBELA Cast.: MOGARIZAFam.: ERICACEAE

Descr.: Arbusto que non adoita superar os 50 cm de altura.Talos de casca pardo-avermellada. Follas lineares e revolutasen verticilos de 3, de marxe ciliada en fase xuvenil.Inflorescencias umbeliformes, terminais. Corola de pétalossoldados, pequena (menor de 5 mm), rosada. Estames coasanteras sen apéndices na base, unidas ao filamento polo dorsoe exertas da corola.Distr.: Mediterránea occidental desde a metade O da penín-sula Ibérica ata o NO de África.Háb.: Breixeiras e toxeiras-breixeiras en superficies sen acumu-lación de auga como solos pouco profundos, erosionados, etc.


58

Outros arbustos na toxeira-breixeira

Cistus psilosepalus SweetCistus hirsutus Lam.

Gal.: CARPAZACast.: CARPAZO Fam.: CISTACEAEDescr.: Camefito arbustivomoi ramificado. Follas senpecíolo, planas ou lixeira-mente revolutas, coa face decor verde intensa e con pelossimples espallados; envés conpelos estrelados. Flores conpedúnculo de 5-14 mm. 5

sépalos iguais, hirsutos e longamente ciliados. Pétalos brancoscon mancha basal amarela.Distr.: N, NO e O peninsular; algunhas localidades francesasno litoral atlántico.Háb.: Toxeira-breixeira.

Halimium lasianthum (Lam.) Spach subsp. alyssoides (Lam.) Greuter

Gal.: CARQUEIXA BOIEIRA Cast.: CARPAZA AMARILLAFam.: CISTACEAE Descr.: Camefito arbustivo con ramas moi ramificadas. Ramiñascon tomento de pelos estrelados de brazos moi longos e outros

tipos de pelos. Follas de ramasestériles curtamente peciola-das; as das ramas fértiles sési-les. Pedicelos das flores conpelos simples unicelulares e ásveces pluricelulares glandulí-feros e avermellados. Pétalosamarelos (7-13 mm).Distr.: Cuadrante NO dapenínsula Ibérica e SO deFrancia.Háb.: Breixeiras e breixeiras-toxeiras.

59

Grupos temáticos. Matogueiras. Outros arbustos na toxeira-breixeira

Lithodora prostrata (Loisel.) Griseb.Lithospermum prostratum Loisel.

Gal.: HERBA DAS DOASCast.: FLOR DE LAS SIETE SANGRÍASFam.: BORAGINACEAEDescr.: Arbustiño moiramificado con talosmoi finos, flexibles,procumbentes, fre-cuentemente apoiadose levantados por outrosarbustos. Follas alter-nas, sésiles, cos bordossó lixeiramente revolu-tos. Corola regular,azul, pilosa, cos péta-los soldados formando un tubo longo que termina en 5 lóbulos.5 estames cos filamentos parcialmente soldados ao tubo da coro-la e anteras a distinto nivel. Estilo inserto dentro da corola.Distr.: Provincia atlántica europea.Háb.: Toxeiras e breixeiras.

Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl.

Fam.: THYMELAEACEAEDescr.: Arbusto dioico con ramas rastreiras ou en ocasiónsascendentes. Follas lineares de menos de 1 cm, fortementeimbricadas nas ramas novas, pilosas cando son novas, logo gla-bras e finalmente desaparecen dos talos adultos. Flores solitariasaxilares, sésiles; corola amarela con estames ou estilo. Froitoencerrado dentro dacorola persistente.Distr.: Endemismodo NO ibérico, corni-sa e cordilleira cantá-brica e Serra daEstrela en Portugal.Háb.: Claros de toxei-ras e solos pouco pro-fundos con afloramen-to de rochas.


60

Herbáceas en brañas e toxeira-breixeira

A toxeira-breixeira dálles poucas oportunidades ás plan-tas herbáceas cando se presenta cunha estrutura pechada ecompacta. Apenas unhas poucas gramíneas son capaces demedrar neste ambiente. Porén, na proximidade de cursos deauga e nas brañas, o gando abre camiños e a matogueira ésubstituída por pastos que incorporan plantas herbáceas conflores atraentes.

Anagallis tenella (L.) L.

Gal.: HERBA DA RABIACast.: ANAGALIDE DE PANTANOFam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbácea perenne. Talo procumbente, enraizante nosnós. Follas opostas con pecíolo curto. Flores solitarias conpedúnculo máis longo que a folla axilante. Corola de cor rosapálida a branca, de ata 1 cm de longa. Filamentos dos estamescon pelos longos na base.Distr.: Metade O de Europa e rexión mediterránea occidental.Amplo repartimento na Península pero xeralmente en poboa-cións de pequeno tamaño.Háb.: Turbeiras, terreos con encharcamento temporal e condrenaxe deficiente.

61

Grupos temáticos. Matogueiras. Herbáceas en brañas e toxeira-breixeira

Centaurium scilloides (L. fil.) Samp.

Fam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbácea vivaz,lampa. Talos tendidos, folio-sos, cuadrangulares, finos.Follas simples, opostas, bre-vemente pecioladas, de ápiceobtuso, trinervadas. Florespedunculadas en cimas dicó-tomas. Cáliz de sépalos sol-dados terminados no terzosuperior en 5 lacinias estrei-tas. Corola rosada co tubotan longo como o cáliz. 5estames cuxas anteras asoman polo tubo da corola.Distr.: Costas atlánticas de Europa desde o N de Portugal ataas Illas Británicas e Os Azores.Háb.: Claros de toxeiras-breixeiras e solos pouco profundos.

Crocus serotinus Salisb. subsp. clusii (Gay) Mathew

Gal.: SAFRÁN BRAVO, TOLLEMERENDASCast.: CROCO PURPÚREOFam.: IRIDACEAEDescr.: Xeofito de floración outonal, acaule. Tuberobulborodeado de túnica papirácea que se desfai en fibras reticula-das. Escapos hipoxeos naantese que se alongan nafrutificación. Follas paraleli-nervias que comezan aemerxer durante a antese.Flor única de cor violetaintensa, regular, con 6 tépa-los. Tubo do periantio demáis de 40 mm, moito máislongo que os lóbulos. Estiloalaranxado.Distr.: Endemismo dePortugal e O de España.Háb.: Pasteiros e claros dematogueira.


62

Cuscuta epithymum (L.) L.

Fam.: CUSCUTACEAEDescr.: Plantaanual, parásita, senclorofila. Talos volu-bles, rubidores, aver-mellados. Flores englomérulos de 7-10mm de diámetro.Cáliz con 5 sépalossoldados, lobuladono ápice. Corolabranca con 5 pétalos

soldados, con lóbulos coniventes no ápice. Estilo o dobre delongo que o ovario, estigmas alongados. Estames exertos.Distr.: Holártica. Repartida nas rexións eurosiberiana e medi-terránea en Europa.Háb.: Parásita de especies arbustivas, con preferencia enGalicia polos toxos (Ulex sp.)

Deschampsia flexuosa (L.) Trin.

Descr.: Hemicriptofito cespitoso, con talos pouco foliososque non adoitan superar os 50 cm. Follas paralelinerviascon lígula de 1-3 mm. Panícula laxa con ramas flexuosas,cos pedicelos máis longos que as espiguiñas. Espiguiña de4-7 mm con 2 flores fértiles. Glumas subiguais, a inferiorcon 1 nervio e a superior con 3. Lema denticulada no ápice,de 3-6 mm. Aresta dorsal xeniculada que supera ampla-

mente as glumas.Distr.: Late-eurosi-beriana, chegandopolo S a Serra Nevadae montañas do N deÁfrica. Na penínsulaIbérica no N, NW,Sistema Ibérico,Sistema Central eSerra Nevada.Háb.: Claros dematogueira, brañas.

63


Drosera intermedia Hayne

Gal.: RORELLA Cast.: ATRAPAMOSCASFam.: DROSERACEAEDescr.: Herbácea insectí-vora perenne e agrupada encolonias. Follas en rosetabasal, con pecíolo glabroalgo maior que o limbo; estecon abundantes pelos glan-dulares longos e curtos eforma ovada. Escapos late-rais curvado-ascendentescon 3-12 flores. Corola con5 pétalos brancos de menos de medio cm cada un.Distr.: Holártica con presenza en América do N e Eurasia. Napenínsula Ibérica percorre a cornixa cantábrica e atlántica ataLisboa. Desaparece en Galicia cara ao interior.Háb.: Turbeiras e claros de matogueiras e pasteiros higrófilos.Simil.: Drosera rotundifolia L. presenta o limbo das follasmáis redondeado e bruscamente atenuado nun pecíolo pubes-cente. É habitual en medios semellantes no interior de Galicia.Detectáronse noutras zonas de contacto a existencia de híbri-dos entre ambos os taxons (D. x beleziana E.G. Camus).

Pedicularis sylvatica L.

Gal.: HERBA PIOLLEIRA Cast.: GALLARITAFam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea con talos floríferos de dous tipos, o centralerecto e os laterais rastreiros e finalmente ascendentes. Follas pin-natisectas cos lóbulos dentados. Inflorescencias en acios laxos,con brácteas foliosas. Flores con pedúnculo moi curto. Cáliz cossépalos soldados, non bilabiado, terminado en dentes ciliados nosbordos. Corola rosada, bila-biada, co labio superior enforma de carapucha.Distr.: Eurosiberiana detendencia atlántica. N, O eserras da metade N dapenínsula Ibérica.Háb.: Pasteiros en brañas ematogueiras higrófilas.


64

Potentilla erecta (L.) RaeuschelPotentilla fallax sensu Merino

Gal.: SOLDA, SETE NA RAMA Cast.: TORMENTILLAFam.: ROSACEAEDescr.: Herbácea perennecon talos rastreiros ouascendentes. Follas basaispecioladas, prontamentecaducas, as caulinares sen-tadas ou con pecíolo moicurto, palmatisectas dividi-das en 3(5) segmentos. Conestípulas que en follasmedias e inferiores poden

confundirse coas follas. Flores solitarias axilares e en cimaspaucifloras. Cáliz con 4 sépalos e calículo de pezas externas.Corola con 5 pétalos amarelos. Distr.: Eurasiática, NO de África, Madeira e Os Azores. NaPenínsula escasea no S e L. Moi común en Galicia.Háb.: Ambientes con humidade edáfica en claros de toxeirase breixeiras-toxeiras, herbeiras higrófilas, bordos de cursos deauga, pastos de montaña, etc.

Potentilla montana Brot.

Fam.: ROSACEAEDescr.: Herbácea de cepa prostrada e frecuentemente congromos laterais enraizantes. Follas pecioladas, estipuladas, colimbo dividido en 3 folíolos dentados só no terzo final e densa-

mente pilosos. Florespedunculadas. Cáliz con 5sépalos e un calículo forma-do por 5 pezas de menortamaño. Corola con 5 péta-los de cor branca. Aquenioscon pelos longos caducos.Distr.: Atlántica. Desde oC e O de Francia ata o NOda península Ibérica.Háb.: Claros de breixeira epastos sobre terreos frescos.Tamén en claros do bosque.

65


Romulea bulbocodium (L.) Sebastiani & Mauri

Gal.: MERENDEIRAS, ABEIROTAFam.: IRIDACEAE

Descr.: Herbácea con tuberobulbo. Escapos hipoxeos na ante-se que se alongan na frutificación. Follas paralelinervias quesuperan longamente as flores. Inflorescencia con frecuenciacon 1-6 flores, con brácteas e bractéolas. Flores regulares con6 tépalos, os internos de cor malva e garganta amarelenta polacara interna, e cor violácea pálida pola cara externa; os exter-nos violáceos. Tubo do periantio de menos de 10 mm.Estigmas por encima dos estames.Distr.: Rexión mediterránea con penetración na rexión eurosi-beriana.Háb.: Solos pouco profundos, pasteiros pioneiros vivaces, pas-tos en claros de matogueira.


66

Herbáceas nemorais

O solo do bosque está cuberto de follaxe e ramas secascuxa humificación contribúe a devolverlle á terra os nutrien-tes utilizados polos vexetais. Este ambiente caracterízase,ademais, por permanecer baixo unha sombra intensa duran-te o extenso período de foliación do arboredo. Nestas condi-cións só prosperan algunhas herbáceas chamadas esciófilas(amantes da sombra). Adoitan ser plantas vivaces de flora-ción primaveral, con órganos perdurantes subterráneos ou arentes do solo.

Adenostyles alliariae (Gouan) A. Kern. subsp. hybrida(DC.) TutinA. alliariae subsp. pyrenaica (Lange) P. Fourn

Fam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea rizomatosa. Talo erecto (ata 120 cm). Follasgrandes, as basais longamente pecioladas, con limbo de acora-zonado a reniforme co bordo fortemente dentado, cuxos den-tes non difiren en máis de 0,5 cm. Follas caulinares escasas econ pecíolo progresivamente menor cara ao ápice.Inflorescencia corimbiforme constituída por numerosos capí-tulos estreitos de flores púrpuras.Distr.: Endémica do S europeo. Na península no eixo pirenaico-cantábrico con poboacións disxuntas no Sistema Central.

Háb.: Bosques,marxe de rega-tos. É máis fre-cuente na altamontaña perodescende naGalicia norte,refuxiándose noambiente frescoproporcionadopolo bosqueripario.

67

Ajuga reptans L.

Gal.: BÚGULA Cast.: CONSUELDA MEDIAFam.: LAMIACEAEDescr.: Vivaz, con estolónssuperficiais. Talos floridos cua-drangulares, con só 2 caraspilosas que cambian en cadanó. Follas enteiras, as inferiorescon longo pecíolo. Limbo debordo crenado. Inflorescenciasen verticilastros terminais, dis-tanciados, con brácteas foliáce-as de tamaño similar ás flores.Corola branco-azulada, cigo-morfa, co labio inferior con 3 lóbulos desiguais e o superiormoi pequeno.Distr.: Eurosiberiana con penetración na rexión mediterránea.Abunda no extremo N e NO da península Ibérica, chegandopuntualmente ao Sistema Central.Háb.: Bosque caducifolio e as súas orlas herbáceas.

Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande

Gal.: HERBA DOS ALLOS Cast.: HIERBA DEL AJOFam.: BRASSICACEAE Descr.: Herbácea bienal con olor a allo ao fretala. Taloserectos, ramificados apicalmente, pilosos na base e glabrosno resto. Follas simples, pecioladas, con limbo acorazona-do e bordo sinuado-dentado.Inflorescencia en acio. Florespedunculadas. Corola con 4pétalos brancos opostos dous adous. Froitos en silicua algoarrosariada.Distr.: Europa, O de Asia e Nde África. Introducida noutroscontinentes. Háb.: Preferentemente é unhaherbácea nemoral en bosquesriparios.

Grupos temáticos. Herbáceas nemorais


68

Anemone nemorosa L.Anemone francoana Merino

Gal.: ANÉMONA Cast.: NEMOROSAFam.: RANUNCULACEAEDescr.: Herbácea vivaz con rizoma horizontal de cor parda.Follas longamente pecioladas, palmatisectas pequenas, con 3-5 segmentos irregulares. Brácteas semellantes ás follas, máis

pequenas. Flores solitarias,pedunculadas, cun só verti-cilo de 5 sépalos petaloideosde cor branca. Numerososestames con anteras de coramarela. Froito en poliaque-nio esférico. Carpelos pilo-sos cunha soa semente.Distr.: Holártica. Europa, Ode Asia e N de América. Nda península, co seu límitesur nas serras da fronteirahispano-portuguesa.

Háb.: Nemoral. Habita en solos frescos do sotobosque e nasúa orla herbácea.

Allium victorialis L.

Gal.: ALLO Cast.: AJOFam.: ALLIACEAEDescr.: Herbácea vivaz con bulbo alongado e vertical recu-berto exteriormente por unha túnica membranosa. Follas

con pecíolo longoe vaíña curta.Inflorescencia enumbela globosa.Flores campanu-ladas, cunha soaenvolta de 6tépalos branco-verdosos de 4-6,5mm. Os estamessobresaen longa-mente da corola.

Allium victorialis

69

Distr.: Montañas do C e S de Europa. Na península Ibéricaexpándese desde os Pireneos, seguindo pola cordilleira cantá-brica ata o NO. Háb.: Bosques frescos con humidade edáfica. Ao descenderda alta montaña, a súa ecoloxía queda limitada a bosques deribeira e bordo de regatos que atravesan bosques mesófilos.Simil.:Allium ursinum L.presenta a inflorescen-cia en umbela plana, ostépalos teñen 9-12 mmde lonxitude e de corbranca nívea, os esta-mes son máis curtosque os tépalos e a túni-ca externa que recobreo bulbo é membranosa.En Galicia é máisescasa que a especieprecedente.

Allium triquetrum L. ten o bulbo ovoide, talo trígono con 3ángulos agudos, follas lineares moito máis estreitas que asespecies precedentes, flores primeiro erectas e á fin péndulas;floración precoz, no inicio da primavera. É frecuente en cune-tas e marxes de camiños da fachada atlántica galega.

Allium ursinum

Allium triquetrum



70

Anthoxanthum amarum Brot.

Fam.: POACEAEDescr.: Herbácea perenne conolor a cumarina nas súas raíces.Talos floridos de ata 1 m de altu-ra, con frecuencia tuberosos nabase. Follas de 6-15 mm deanchura, con nervios paralelos,ciliadas. Lígula membranosa.Inflorescencia en panícula con-densada. Espiguiñas de 10-13

mm, con 2 flores masculinas ou estériles e unha final herma-frodita. Gluma superior de maior tamaño que a glumela.Glumelas inferiores arestadas.Distr.: Endemismo da península Ibérica. O seu núcleo princi-pal encóntrase no NO. Alcanza as 4 provincias galegas, que-dando na provincia de Ourense relegada á alta montaña.Háb.: Require ambiente fresco baixo arboredo, prados e mato-gueiras. É frecuente nos bosques de ribeira e outros hábitatsexixentes en certa humidade freática.

Aquilegia vulgaris L. subsp. vulgaris

Gal.: HERBA DOS PITOS Cast.: FAROLILLOSFam.: RANUNCULACEAEDescr.: Follas basais con pecíolo; limbo dobremente ternado.Talos divididos por arriba. Flores pedunculadas, reflexas, con5 sépalos petaloideos de máis de 2 cm e 5 pétalos con espo-róns nectaríferos ganchudos. Numerosos estames que sobre-saen lixeiramente da corola. Froito en polifolículo, dando orixe

cada flor a 5 folículospolispermos.Distr.: C e S deEuropa. Abunda sobretodo no N da penínsu-la Ibérica e falta enparte do S.Háb.: Ambientes fres-cos en sotobosques eorla destes.

71

Arum italicum Mill.

Gal.: HERBA DAS ANADASCast.: AROFam.: ARACEAEDescr.: Herbácea vivaz, con tubér-culo rizomatoso, acaule. Follas a dis-tinto tempo que as flores, pecioladas,de limbo hastado e en ocasiónsmaculado. Inflorescencia en espigaterminal sobre unha estrutura carno-sa chamada espádice e rodeadadunha gran bráctea (espata) de corbranca aberta no tubo. Presenta flo-res masculinas, femininas e estérilesdos dous tipos. Infrutescencia encilindro cuberto de bagas vermellas.Distr.: Europa, Medio Oriente e Nde África. Dispersa na península.Háb.: Bosques nitrificados e alte-rados por gando, proximidade denúcleos rurais.

Circaea lutetiana L.

Gal.: HERBA DOS ENCANTOSCast.: HIERBA DE LA BRUJA Fam.: ONAGRACEAEDescr.: Herbácea vivaz rizomatosa e estolonífera. Follasopostas, pecioladas, simples, de base redondeada. Flores enacios terminais. Pedúnculo patente na floración e reflexo nafrutificación. Cáliz con 2 sépalos caedizos. Corola con 2pétalos. 2 estames. Os froitos,cubertos de pelos ganchudos,despréndense na madureza xuntoao pecíolo.Distr.: Europa, SO de Asia e N deÁfrica. N e NO da penínsulaIbérica.Háb.: Bosques riparios ou soto-bosque sombrío e húmido de car-balleiras e outros bosques.



72

Euphorbia hyberna L.

Gal.: LEITERENA Cast.: LECHETREZNAFam.: EUPHORBIACEAE

Descr.: Herbácea perenne,con rizoma e varios talosrobustos de ata 60 cm. Follassésiles, enteiras, as inferiorescaducas e de menor tamaño.Brácteas da inflorescencialibres. Inflorescencia con(4)5(7) radios. Nectarios senapéndices, elípticos ou renifor-

mes. Froito pedunculado, redondo coa superficie verrugosa.Distr.: Europa atlántica occidental. No N e NO da penínsulaIbérica.Háb.: Nemoral, aparece en grupos no interior de distintostipos de bosques caducifolios. Indiferente edáfico.Simil.: Euphorbia amygdaloides L. ten os talos de ata case1 m, brácteas da inflorescencia soldadas, inflorescencia con 5-8 radios, nectarios con apéndices amarelos con forma de cor-nos e froito redondeado e liso.

Fragaria vesca L.

Gal.: AMORODEIRA Cast.: FRESAL SILVESTREFam.: ROSACEAEDescr.: Herbácea vivaz conrizoma subterráneo e estolónsepixeos enraizantes nos nós,cunha bráctea na maioría dosentrenós. Deles xorden asrosetas de follas pecioladas,trifolioladas, con limbo serradonos 2/3 superiores. Flores

pedunculadas. Cáliz con 5 sépalos reflexos ou patentes e calí-culo de 5 pezas. Corola con 5 pétalos de cor branca. Froito enpoliaquenio (amorodo).Distr.: Esténdese por gran parte do reino Holártico con pro-bable repartimento en variedades ou subespecies.Háb.: Especie asociada ao manexo de bosques (lindeiros,orlas, cunetas, etc.) e outros ambientes rurais extraforestais.

73

Geranium robertianum L.

Gal.: AGULLEIRA Cast.: HIERBA DE SAN ROBERTOFam.: GERANIACEAEDescr.: Herbácea anual con talos deata 50 cm. Follas pecioladas, divididasen 3-5 lóbulos bipinnatipartidos oubipinnadolobulados. Flores pentáme-ras. Pedúnculos con pelos glandulares.Cáliz con 5 sépalos erectos, libres.Corola con 5 pétalos rosados, libres, de9-15 mm, con uña longa. Anteras conpole alaranxado. Carpelos con 1-2 ner-vios apicais e outros menos evidentes en retícula cara á base.Distr.: Eurosiberiana. Amplamente xeneralizada no N dapenínsula Ibérica e nos principais macizos montañosos.Háb.: Herbeiras nitrófilas, sombreadas e frescas da orla decarballeiras e as súas etapas de substitución con arboriñas earbustos de crecemento rápido.Simil.: Geranium purpureum Vill. ten as flores máispequenas, con pétalos de 5-9 mm, anteras con pole amarelo ecarpelos con nervios transversais no ápice en maior númeroque a especie precedente.

Hypericum androsaemum L.

Gal.: AVELAO, ABELOURA Cast.: PERICÓN Fam.: CLUSIACEAEDescr.: Arbusto lignificado só na basecon talos que superan 1 m de altura.Follas simples, opostas, de ata 10 x 6cm, máis ou menos abrazadas ao talo.Flores pentámeras. Sépalos desiguais,reflexos na frutificación. Pétalos amare-los. Estames numerosos en 5 fascícu-los. Con 3 estilos caedizos. Froitosubesférico, indehiscente, que cambia de cor na maduración:primeiro verde, logo amarelo, vermello e finalmente negro.Distr.: S e O de Europa, O de Asia e N de África. Metade Nda península Ibérica.Háb.: Ambientes nemorais frescos e húmidos, polo que é fre-cuente nos bosques de ribeira e na marxe dos regatos que ali-mentan o seu caudal.



74

Linaria triornithophora L.

Gal.: PAXARIÑOSFam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea vivaz deata 1 m de altura. Talos erec-tos, máis ou menos fistulo-sos, simples ou pouco ramo-sos na metade superior.Follas en verticilos de (3) 4(5). Inflorescencias termi-

nais con polo menos as flores inferiores verticiladas. Florespedunculadas. Corola bilabiada, violácea-lila coa gargantaamarelenta, cun esporón curvo na base máis longo que oresto da corola. Cápsula máis curta que o cáliz.Distr.: Endemismo do cuadrante NO da península Ibérica.Háb.: Claros e lindeiros forestais, matogueiras.

Luzula sylvatica (Hudson) Gaudin subsp. henriquesii(Degen) P. SilvaLuzula sylvatica (Huds.) Gaudin subsp. cantabrica P. Monts.

Fam.: JUNCACEAEDescr.: Herbácea vivaz con estolóns curtos dos que xordenrosetas de follas e talos floríxenos de máis de 50 cm de altura.Follas de máis de 1 cm de anchura con nervios paralelos e marxe

con cilios. Inflorescencia encimas frouxas, ramificada.Flores de cor parda con tépalosde aspecto escamoso. Estamescoas anteras máis longas queos filamentos. Ovario con 3estilos.Distr.: Endemismo do N eNO da península Ibérica.

Háb.: Aínda que o ambiente óptimo se atopa baixo os biduei-rais da alta montaña, descende a cotas de baixa altitudeseguindo o curso dos ríos. No parque encóntrase formandoparte das herbeiras baixo o bosque de ribeira e no bordo doleito de regatos e arroios.

75

Lysimachia nemorum L.

Fam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbáceaperenne de talos pro-cumbentes que enraí-zan nos nós. Follasopostas con pecíolocurto. Flores axilaressolitarias con pedúncu-lo varias veces máislongo que a flor. Cáliz persistente formado por 5 sépalos par-cialmente soldados. Corola con 5 pétalos parcialmente sol-dados de cor amarela. 5 estames cos filamentos libres.Distr.: C, O de Europa. Na península Ibérica desde osPireneos ata o N de Portugal.Háb.: Bosques caducifolios sobre substrato ácido.

Melampyrum pratense L.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea anual, erecta. Follas curtamente pecioladas,opostas. Inflorescencia terminal, laxa, unilateral. Brácteasfoliares sésiles, que se van facendo máis pequenas cara aoápice, con dentes laciniados cara á base. Corola de 10-20 mm,de amarela a violácea, cos pétalos soldados formando un tuboque se vai ensanchandocara ao ápice, terminadaen dous labios moitomáis curtos que o tubo.Froito en cápsula dehis-cente por un só lado.Distr.: Eurosiberiana. Napenínsula Ibérica atópasena subprovincia cántabro-atlántica, Pireneos e pun-tos illados nas cordilleirasda metade N.Háb.: Carballeiras e cla-ros de bosque.



76

Omphalodes nitida Hoffmanss. & Link

Gal.: EMBIGUEIRACast.: ONFALODESFam.: BORAGINACEAEDescr.: Planta vivaz con rosetade follas basais e gromos late-rais. Talos fértiles ascendentesou erectos que poden superar 50cm de altura. Follas lanceoladas,de face lustrosa, as basais longa-mente pecioladas e as superio-res con pecíolo curto ou senta-das. Inflorescencia frouxa, ter-

minal, con brácteas. Flores longamente pediceladas. Cálizcon sépalos de 2-4 mm, ata 7 mm no froito. Corola radial,azul, co cerramento do tubo de cor branca.Distr.: Endemismo do cuadrante NO da península Ibérica.Háb.: Ligada ao ambiente fresco dos bosques caducifolios,tanto na espesura como nas herbeiras que orlan os camiñosque os transitan.

Oxalis acetosella L.

Gal.: TREVO ACEDO Cast.: ACEDERILLAFam.: OXALIDACEAEDescr.: Herbácea reptante, con rizoma superficial de menos de1 cm de ancho. Follas compostas de 3 folíolos (1-3 cm) inversa-mente acorazonados e con escotadura profunda, pecioladas.

Flores solitarias, longa-mente pedunculadas,acampanadas. Corola conpétalos de 8-15 mm,brancos ou de cor rosapálida, con veas violáceas.Distr.: Circumboreal.Háb.: Ambientes sombrí-os e húmidos no interiordo bosque e nas súas orlasherbáceas.

77

Pentaglottis sempervirens (L.) L. H. BaileyCaryolopha sempervirens (L.) Fisch. & Trautv. Anchusa sempervirens L.

Gal.: BUGLOSA, LINGUA DE BOICast.: BUGLOSA, LENGUA DE BUEYFam.: BORAGINACEAEDescr.: Herbácea vivaz que chega aalcanzar 1 m de altura, híspida, lixeira-mente leñosa na base. Roseta de follasbasais de 10-40 cm, atenuadas en pecío-lo longo; as caulinares superiores senta-das. Inflorescencia en cimas densas,cunha bráctea semellante a unha folla en cada rama. Corolaradial, azul co centro branco. Pétalos soldados formando untubo curto e con lóbulos de maior tamaño, con 5 escamas pilo-sas na garganta. Froitos pedunculados, anegrazados, coa super-ficie reticulado-rugosa.Distr.: Costas atlánticas do SO de Europa. Na penínsulaIbérica principalmente no cuadrante NO. Moi común naGalicia atlántica.Háb.: Herbeiras algo nitrificadas e sombrías na orla de carba-lleiras, bordo de camiños e outros ambientes ruderais.

Polygonatum odoratum (Miller) Druce

Gal.: SOLDACONSOLDA Cast.: SELLO DE SALOMÓNFam.: LILIACEAEDescr.: Herbácea vivaz con rizoma subterráneo. Talos angulo-sos, arqueados na porción final. Follas sésiles, ovadas ou ovado-lanceoladas. Flores, axilares, pedunculadas, en grupos de 1-2,colgantes, olorosas. Corola con periantio de 6 tépalos brancos,cilíndrica, de ata 3 cm de longa. Froito en baga de cor negra.Distr.: Rexión eurosiberiana con presenza na montaña medite-rránea. Na península Ibérica no N, NO e montaña mediterránea.Háb.: Sotobosque de carballeiras mesófilas con ambientefresco e sombrío.Simil.: Polygonatum verticilla-tum (L.) All. diferénciase polassúas follas medias e superioresverticiladas e estreitas, e poloperiantio da flor de menor tamaño(5-9 mm). É máis abundante noparque que a especie precedente.



78

Primula acaulis (L.) L.Primula vulgaris Hudson

Gal.: CÁNCARO Cast.: PRIMAVERAFam.: PRIMULACEAE

Descr.: Herbácea perenne.Follas en roseta, atenuadasen pecíolo alado, coa maioranchura do limbo na meta-de apical. Flores sen escapoou talo, con longos pedún-culos pilosos de ata 15 cmque xorden do centro daroseta. Cáliz cilíndrico de 1-

2 cm. Corola amarela de ata 4 cm de diámetro, cos pétalos sol-dados en parte da súa lonxitude formando un tubo e termina-dos en lóbulos.Distr.: S e O de Europa, N de África e Asia Menor. Háb.: Ambientes húmidos e de sombra non moi intensa enbosques mesófilos e riparios, noiros e herbeiras.

Pulmonaria longifolia (Bast.) Boreau

Cast.: PULMONARIAFam.: BORAGINACEAEDescr.: Herbácea rizomatosa que non supera os 50 cm dealtura. Follas simples, as basais atenuadas en pecíolo aladomáis curto que o limbo, as caulinares sésiles e abrazadoras aotalo. A maior parte dos exemplares galegos non presentan man-chas brancas nas follas. Inflorescencia en cima con brácteas epelos glandulosos. Cáliz de sépalos soldados, cos dentes máiscurtos que o tubo. Corola primeiro violácea e azulada na

madureza, formada por pétalossoldados en tubo e terminada en5 lóbulos, pilosa interiormenteno comezo do tubo.Distr.: Atlántica, desde o N dePortugal, extremo N da penínsu-la, O de Francia e puntualmen-te no S de Inglaterra.Háb.: Bosques caducifoliosfrescos, ameneirais.

79

Ranunculus ficaria L.Ficaria ranunculoides Roth

Gal.: FICARIA, HERBA DAS ALMORRÁSCast.: CELIDONIA MENOR

Fam.: RANUNCULACEAEDescr.: Vivaz, con raíces fusi-formes, glabra. Follas simples,acorazonadas na base do limbo,con pecíolo longo que seensancha na base. Corola con3 sépalos de cor verde e 7-8pétalos ou máis de cor amarela.Estames en número superior a

20. Froito en poliaquenio globoso. Aquenios de superficie lisa.Distr.: Natural do O de Europa e da rexión mediterránea.Repartida por case toda a península Ibérica.Háb.: Frecuenta o interior e orla de todo tipo de bosques cadu-cifolios en Galicia, así como bordos de regatos e outros terreosfrescos con algunha humidade estacional. Flores na primavera.

Scrophularia balbisii Hornem.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea vivaz que supera 1 m de altura. Talos cua-drangulares cos vértices lixeiramente alados. Follas simplesou con algúns lóbulos basais próximos ao pecíolo, glabras,con dentes de ápice redondeado na marxe do limbo. Cálizcon 5 sépalos con ampla marxe membranosa. Corola aver-mellada, bilabiada, cunha escama ou estaminodio no inte-rior. Froito en cápsula, máis longo que o cáliz.Distr.: Provincia atlántica europea.

Háb.: Bosques riparios e her-beiras megafórbicas sobre terre-os húmidos ou encharcados.Simil.: Scrophularia scorodo-nia L. ten pelos en talos e follas,talos non alados, follas coa basecordada e cápsula de ápiceagudo moito máis longa que ocáliz. Frecuenta ambientes rude-rais, cunetas e claros de bosque.



80

Senecio nemorensis L. subsp. bayonnensis (Boiss.) NymanSenecio bayonnensis Boiss.

Fam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea vivaz contalos de máis de 1 m de altu-ra. Follas simples, alternas,pecioladas, lanceoladas, debordo dentado, as basaissimilares ás superiores.Inflorescencia corimbifor-me, densa. Capítulos con

dous tipos de flores amarelas, as internas tubulares e as exter-nas, pouco numerosas, con forma de lingua.Distr.: Endemismo do NO da península Ibérica e Golfo deBiscaia.Háb.: Bosques caducifolios con solo húmido, preferentemen-te bosque de ribeira.

Stachys officinalis (L.) TrevisanBetonica officinalis L.

Gal.: BETÓNICA Cast.: BETÓNICAFam.: LAMIACEAEDescr.: Herbácea vivaz. Talos erectos pouco foliosos. Follassimples, opostas, pecioladas, dentadas, acorazonadas nabase, as inferiores de menos de 5 cm de anchura e con pecí-olo de maior tamaño que o limbo. Inflorescencia terminalcon dúas brácteas opostas na base, con verticilos de flores

agrupados. Corola rosada colabio superior en forma decarapucha, con tubo longomoi saínte do cáliz.Distr.: Eurosiberiana conpenetración en ambientespropicios da rexión medite-rránea. Na península Ibéricaabunda no N e só se presen-ta puntualmente na metadeS e no Levante.Háb.: Marxes de ríos, pradoshúmidos, bordo de regatos.

81

Stachys sylvatica L.

Fam.: LAMIACEAEDescr.: Herbácea vivaz, erecta,con pelos glandulosos. Follas sim-ples, opostas, pecioladas, denta-das, acorazonadas na base, as infe-riores de máis de 5 cm de anchura.Inflorescencia en verticilastros dis-tantes, coas brácteas máis curtasque as flores excepto nos verticilosinferiores. Cáliz de sépalos solda-dos co tubo algo maior que os den-

tes. Corola rosada, co labio superior en forma de carapucha.Distr.: Eurosiberiana con escasa penetración na rexiónmediterránea.Háb.: Herbeiras megafórbicas no bordo de ríos e regatos.

Teucrium scorodonia L.

Gal.: SEIXEBRA Cast.: ESCORODONIAFam.: LAMIACEAEDescr.: Herbácea vivaz de ata 70 cm de altura. Follas opostas,simples, pecioladas, de bordo crenado e limbo con nerviaciónreticuladas. Inflorescencia terminal, alongada. Flores peduncu-ladas. Cáliz de sépalos soldados rematado en 2 labios, co dentesuperior de moito maior tamaño que o resto. Corola de corcrema, co labio supe-rior ausente e o infe-rior con 5 lóbulos.Distr.: Provinciaatlántica europea conlixeira penetraciónna rexión mediterrá-nea no SO de Europae N de África.Háb.: Claros e lin-deiros de bosque,arbustais de substitu-ción, sebes e noiros.



82

Valeriana dioica L.

Gal.: VALERIANA Cast.: VALERIANAFam.: VALERIANACEAE

Descr.: Herbácea vivaz,estolonífera. Talos de ata 1m con pelos nos nós. Follasbasais enteiras e con pecío-lo longo; follas caulinarescon pecíolo curto quediminúe cara a arriba, pin-natisectas, co lóbulo termi-nal de maior tamaño.

Inflorescencia corimbosa. Flores branco-rosadas, as masculinasen pés distintos que as femininas. Corola de pétalos soldados ter-minada en 5 lóbulos obtusos, abertos. Estames exertos.Distr.: Europa central e occidental. Na península Ibérica limi-tada a unha estreita franxa no N e NO.Háb.: Herbeiras megafórbicas na marxe de ríos e regatos.

Viola riviniana Rchb.Viola silana Merino

Gal.: VIOLETA Cast.: VIOLETAFam.: VIOLACEAEDescr.: Herbácea vivaz con talos foliosos laterais, ascendentes,que saen da roseta basal. Follas simples con pecíolo curto e con

estípulas de bordo fimbria-do. Limbo tan longo comoancho, de base acorazona-da e bordo crenado. Cálizde sépalos libres con apén-dices basais. Corola violá-cea, con esporón groso decor máis clara que o restoou branco. Pétalos anchosque se solapan entre si.

Distr.: Europa, N de África, Canarias e Madeira. Na penínsu-la Ibérica é frecuente na subprovincia cántabro-atlántica e nasmontañas da rexión mediterránea.Háb.: Claros de bosque, orlas forestais herbáceas e lindeirosde bosque.

83

Inflorescencia de Angelica sylvestris Pecíolo e folíolos de Angelica sylvestris

Inflorescencia de Angelica major Pecíolo e folíolos de Angelica major

Grupos temáticos. Herbeiras e pradarías

Herbeiras e pradarías

O Parque Natural das Fragas do Eume ten unha superficiemaior que a ocupada polo bosque. Ademais das matogueiras, queconstitúen as etapas de substitución leñosas do bosque climáci-co, existen herbeiras seminaturais que proceden do manexosecular do contorno. En función das características ecolóxicas dolugar que ocupen, constitúen comunidades vexetais moi variadas.Neste capítulo exponse unha pequena mostra desta flora.

Angelica major Lag.

Gal.: ANXÉLICA Cast.: ANGELICAFam.: APIACEAEDescr.: Herbácea bienal con talos fistulosos que poden supe-rar 1 m de altura. Follas basais pecioladas con limbo tripinna-tisecto con divisións foliares de última orde de lanceoladas aovadas e marxe irregularmente dentada. Pecíolo cilíndrico.Inflorescencia en umbela con 15-60 radios. Pétalos de corbranca ou amarela verdosa. Froito con costelas aladas.Distr.: Endemismo do C, O e N da península Ibérica.Háb.: Comunidades megafórbicas de orla de bosque, cunetas,ladeiras, claros de matogueira.Simil.: Angelica sylvestris L. é unha planta eurosiberiana quese distingue por ser máis robusta, polo pecíolo das follas basaiscanaliculado, polas divisións foliares de última orde oblongas ouelípticas e polos seus pétalos de cor branca-rosada ou purpúrea.


84

Calystegia sepium (L.) R. Br.

Cast.: CORREHUELA MAYORFam.: CONVOLVULACEAE

Descr.: Planta rubi-dora rizomatosa.Talo anguloso, volu-ble. Follas alternas,simples, pecioladas.Limbo saxitado coápice das aurículastruncado. Flores axi-lares solitarias, conpedúnculo de 3-15cm e 2 bractéolas

planas que cobren o cáliz. Corola de pétalos soldados conforma de funil, branca, en ocasións con bandas rosadas.Distr.: Subcosmopolita con preferencia polos climas tépedos.Háb.: Xeralmente atópase sobre herbeiras higrófilas nitrifi-cadas de medio ou gran porte, e pódese empoleirar a muros,valos e tapias en ambientes rurais.

Cardamine pratensis L.

Gal.: AGRÓN DE PRADO Cast.: BERRO DE PRADOFam.: BRASSICACEAEDescr.: Herbácea perenne con rizoma curto e bulbiños pretoda cepa. Talo de ata 80 cm, glabro. Follas pinnatisectas, as daroseta de maior tamaño que as caulinares; segmento terminalde maior tamaño. Flores en acio ebracteado con pedúnculospatentes. Corola con 4 pétalos libres de cor rosada ou malva

opostos dous a dousen forma de cruz.Froito en silicua linearde 14-40 x 1-2 mm. Distr.: Circumboreal.Na península Ibéricana metade N.Háb.: Prados higrófi-los, bordos de regatos,sotobosque húmido.

85

Eupatorium cannabinum L.

Gal.: EUPATORIO Cast.: CANABINAFam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea vivazcon talos que podensuperar 1,5 m de altu-ra. Follas medias dotalo palmatisectas, con3-5 folíolos de bordodentado; as superioresnon divididas e debordo menos dentado.Inflorescencia en corim-bo denso. Capítuloscilíndricos, estreitos, de cor rosa-púrpura. Flores tubulares.Distr.: Europa tépeda, O de Asia e N de África.Háb.: Herbeiras megafórbicas en zonas húmidas e nitrifica-das. Algo menos exixente en requirimento de sombra.

Foeniculum vulgare Miller

Gal.: FIÚNCHO, FIOLLO Cast.: HINOJO Fam.: APIACEAEDescr.: Herbácea que pode superar os 2 m. Planta aromática deolor anisado. Cepa sen restos fibrosos. Talos estriados, sólidos,glabros. As follas inferiores caen cedo, 3-4 pinnatisectas; divi-sións da última orde lineares; as caulinares alternas, progresiva-mente máis pequenas e menos divididas. Umbelas finais e late-rais, con 5-44 radios desiguais. Umbélulas con 12-40 radios gla-bros. Pétalos amarelos. Mericarpos ovoides, glabros.Distr.: O e S deEuropa, N de África,Macaronesia, Anatolia,Cáucaso, O e C de Asia.Naturalizada en Américae Xapón. Presente entoda a península Ibérica.Háb.: Campos de cul-tivo abandonados, mar-xes de estradas.


Narcissus asturiensis (Jordan) Pugsley

Gal.: NARCISO Cast.: NARCISOFam.: AMARYLLIDACEAE

Descr.: Planta depequeno tamaño,vivaz, bulbosa. Follasenvaiñantes que xor-den baixo terra, line-ares, planas, de corverde-azulada. Florterminal, única, ama-rela, no extremo dunescapo curto verde-azulado. Corola cilín-drica, co ápice abertonun bordo sinuosa-

mente lobulado e cunha invaxinación por detrás. Tépalos radiaisobtusos, anchos, lixeiramente inclinados cara a diante.Distr.: Endemismo da cordilleira cantábrica que chega poloSO á Serra de Queixa-O Invernadeiro.Háb.: Claros de breixeira, pasteiros sobre solos con distintaprofundidade.

Simil.: Narcissus bulbocodium L. ten a flor patente ou ergui-da, con tépalos finos, agudos, de dorso verdoso. A corola ten obordo liso e forma de funil. É unha especie frecuente en prada-rías de toda Galicia, cuxa presenza apenas supera a metade occi-dental da península Ibérica, o SO de Francia e NO de África.


86

Narcissus asturiensis

Narcissus bulbocodium

87

Senecio aquaticus Hill

Fam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea bienal. Follas basais en roseta, pecioladas,pouco divididas, persistente durante a floración. Follas caulinarescon 1-2 pares de segmentoslaterais, as superiores senpecíolo. Inflorescencia corim-biforme. Cabezolas con 2tipos de flores, as internas conforma de tubo e as externascon forma de lingua, amare-las. Aquenios glabros ou osinternos con pelo nas costelas.Distr.: Eurosiberiana con incursións na rexión mediterránea.Na península Ibérica é común na rexión eurosiberiana, depre-sión do Guadalquivir e puntualmente noutras zonas.Háb.: Prados húmidos e frecuentemente encharcados e outrasherbeiras higrófilas.Simil.: Senecio jacobaea L. (Gal.: HERBA DE SANTIAGO;Cast.: HIERBA DE SANTIAGO) presenta diferenzas nas súasfollas; as basais están murchas na floración, case todas con 4-5pares de segmentos laterais e aquenios densamente pilosos.

Veronica chamaedrys L.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea perenne con rizoma reptante. Talos ascenden-tes, foliosos, cuadrangulares, máis densamente pilosos en dúascaras enfrontadas. Follas sen pecíolo, de base ensanchada, opos-tas, dentadas. Inflorescencias laterais que nacen na axila dasfollas. Cáliz con 4 sépalos subiguais. Corola con 4 pétalos azula-dos e 2 estames fértiles. Froito en cápsula máis curta que o cáliz.Distr.: Europa e O de Asia.Na península Ibérica prefe-rentemente na rexión eurosi-beriana con algunhas outraslocalidades da metade N.Háb.: Ambientes frescos nointerior de bosques ou nasorlas herbáceas. Non é infre-cuente en bordos de prados emesmo cunetas.



88

Herbáceas higrófilas

Existen plantas adaptadas a vivir en medios co nivel fre-ático a rentes de solo ou mesmo por enriba del. Agrupamosneste punto unha mostra heteroxénea de plantas que medranao abeiro do río ou de cunetas anegadas durante un tempo pro-longado e que, no seu conxunto, podemos denominar comoplantas higrófilas (amantes da auga).

Alisma plantago-aquatica L.

Cast.: LLANTÉN DE AGUAFam.: ALISMATACEAE Descr.: Herbácea vivaz, contubérculo subterráneo, glabra.Follas non somerxidas enteiras,pecioladas, subcordadas ou trun-cadas na base. Limbo sucado por

5-7 nervios. Inflorescencia en panícula de verticilastros distan-ciados. Flores con 3 sépalos, 3 pétalos brancos de maior tama-ño e 6 estames máis curtos que os pétalos. Distr.: Subcosmopolita.Háb.: Marxes de ríos, zonas inundadas con certo grao de estiaxe.

Bidens frondosa L.

Fam.: ASTERACEAEDescr.: Planta anual con talo rami-ficado que alcanza 1,5 m de altura.Follas imparipinnadas, con 1-2pares de folíolos lanceolados e den-tados algo máis pequenos que oterminal. Bordo dos folíolos denta-

do. Inflorescencia en capítulos terminais, solitarios. Brácteasexternas do involucro foliáceas, patentes. Aquenios comprimidoslateralmente, con 2 arestas no ápice.Distr.: Procede de América do N. Naturalizada no O de Europa.Háb.: Zonas inundadas con estiaxe, bordos de ríos e pantanos,cunetas, canles, etc.Simil.: Bidens tripartita L. Eurasiática, habitual en pastei-ros anuais higronitrófilos con desecación estival. Follas pinna-tipartidas con 1-3 folíolos decorrentes na base, sendo o termi-nal de moito maior tamaño. Froitos con 3-4 arestas.

89

Carex elata All subsp. reuteriana (Boiss.) Luceño & AedoC. broteriana Samp.; C. nigra subsp. broteriana (Samp.) Rivas-Mart.; C. stricta var. microstachya Merino

Fam.: CYPERACEAEDescr.: Planta rizomato-sa con talos trígonos deata 1 m e grandes gruposde follas planas e áspe-ras. Inflorescencia cunhabráctea inferior foliáceamoito máis longa que asúa espiga. Con 1 espigamasculina terminal,cilíndrica e fusiforme, 1-4 espigas andróxinas e 0-3 femininas, erectas ou colgantes.Glumas pardo-anegrazadas, as masculinas coa quilla verde.Utrículos con pico xeralmente truncado.Distr.: Endemismo do cuadrante NO e de macizos montaño-sos do C e S da península Ibérica.Háb.: Bordo e leito pedregoso de ríos e regatos.

Carex pendula Huds.

Fam.: CYPERACEAEDescr.: Herbácea rizo-matosa, cespitosa. Talosfértiles trígonos, de máisde 1 m. Vaíñas basais áfi-las. Follas ásperas, prega-das, máis curtas que ostalos. Bráctea inferiorenvaiñante, máis curtaque a inflorescencia.Espiga masculina termi-nal, solitaria, cilíndrica,de 8-16 cm. Varias espigas femininas ou andróxinas longa-mente pedunculadas, colgantes, cilíndricas, de 10-20 cm.Utrículo con pico curto truncado.Distr.: Europa, O de Asia e N de África. Falta en zonas do Cda Península.Háb.: Sotobosque de ameneirais riparios e pantanosos.

Grupos temáticos. Herbáceas higrófilas


90

Iris pseudacorus L.

Gal.: LIRIO AMARELO Cast.: LIRIO ESPADAÑALFam.: IRIDACEAE

Descr.: Planta vivaz rizo-matosa. Talos cilíndricosque poden superar 1 m.Follas planas, erguidas, connervios paralelos, exceptono ápice de anchura pare-cida en toda a súa lonxitu-de, caducas. Flores pedice-ladas, amarelas con dousverticilos de tépalos, 3patentes e outros 3 ergui-

dos, de menor tamaño. Estilos con aspecto de pétalos. Froitoen cápsula verde de 4-8 cm.Distr.: Plurirrexional. Europa, O de Asia, N de África. NaPenínsula falta no SL e nalgunhas áreas montañosas doPireneo e dos macizos Central e Ibérico.Háb.: Herbeiras higrófilas con elevado nivel freático durantetodo o ano, marxe de ríos e regatos, ameneirais pantanosos, etc.

Lycopus europaeus L.

Gal.: AMENTA DE LOBO Cast.: MENTA DE LOBOFam.: LAMIACEAEDescr.: Herbácea vivaz, rizomatosa. Follas inferiores pinnatífidas,as superiores irregularmente dentadas, opostas, con pecíolocurto. Inflorescencia en verticilos distantes, con brácteas seme-llantes ás follas pero de menor tamaño. Cáliz con 5 dentes agudos.Corola en forma de funil con 4 lóbulos, branca con manchas púr-

puras. Con 2 estames férti-les e dous estaminodios.Distr.: Europa, Asia, N deÁfrica. Na península falta enamplas zonas de Andalucía,Estremadura e no SL árido.Háb.: Herbeiras higrófilasen depresións encharcadas, ebordo de ríos con remansos.

91

Lythrum salicaria L.

Gal.: SALGUEIRIÑOCast.: SALICARIAFam.: LYTHRACEAEDescr.: Hemicriptofito deata máis de 1 m, erecto, moiramificado. Pubescente.Follas de 2-9 cm, opostas ouverticiladas, as superioresen ocasións alternas.Inflorescencia espiciformeterminal. Flores hexámeras,axilares, en fascículos agru-pados ou solitarias. Pétalospurpúreos. Androceo con 12 estames, dos cales polo menos ametade son exertos.Distr.: Cosmopolita. En toda a península Ibérica.Háb.: Marxe de ríos e herbeiras sobre solos encharcados.

Oenanthe crocata L.Oenanthe gallaecica Pau & Merino

Gal.: PÉ DE BOI Cast.: NABO DEL DIABLOFam.: APIACEAEDescr.: Herbácea vivaz con raíces tuberosas e talos de paredegrosa e ocos (fistulosos) no centro que poden alcanzar 1,5 mde altura. Follas basais 3-4 pinnatisectas con divisións termi-nais crenadas ou pinnatífidas, as superiores menos divididas.Inflorescencia en umbela composta, a principal con ata 30radios, con brácteas caducas e bractéolas. Pétalos brancos, osexternos das flores marxinais de maior tamaño.Distr.: Rexión mediterrá-nea e O da eurosiberiana.Na península Ibérica faltano L.Háb.: Lugares encharca-dos en ríos de pouco caudalou nas marxes doutros demaior entidade, quenllas,cunetas, etc.



92

Persicaria hydropiper (L.) SpachPolygonum hydropiper L.

Gal.: PEMENTELA Cast.: PIMIENTA DE AGUAFam.: POLYGONACEAEDescr.: Herbácea anual. Talos frecuentemente avermella-dos. Follas simples, pecioladas, con sabor picante. Estípulassoldadas formando unha vaíña (ócrea). Inflorescencia en aciolaxo que permite individualizar cada unha das flores ou benaxilares e sobre pedúnculo curto. Periantio branco ou verdo-

so con glándulas pardo-avermelladas.Distr.: Europa, Américado N, N de África e SOde Asia.Háb.: Solos nitrificados einundados parte do ano,pero que sofren estiaxedurante o verán, época defloración da especie.

Ranunculus penicillatus (Dumort.) Bab.

Fam.: RANUNCULACEAEDescr.: Hidrofito vivaz. Talos alongados con dous tipos defollas: a-divididas en segmentos filiformes ramificados polomenos 4 veces, de tamaño maior ou igual que o dos entrenós;b-con lámina 3-5 lobulada e forma reniforme-suborbicular;estas últimas non sempre aparecen. Flores pedunculadas quesobresaen da auga. Sépalos verdes prontamente caducos.

Corola de 5 pétalos bran-cos. Flores no verán.Distr.: C, N e O deEuropa, alcanzando arexión mediterráneaoccidental.Háb.:Augas con certo cau-dal e curso rápido, aíndaque parcialmente ralentiza-das durante o estío.

93

Veronica beccabunga L.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea perenne cos talos prostrados e enraizan-tes nos primeiros nós, ascendentes na porción final, glabros,foliosos. Follas simples, opostas, con pecíolo curto e formaovada ou anchamente elíptica, lixeiramente suculentas igualque os talos. Inflorescencia en acios laterais que nacen naaxila das follas. Flores tetrámeras con 4 sépalos e 4 pétalos.Corola azul pálido con 2 estames fértiles.Distr.: Europa, O de Asiae N de África. NaPenínsula é frecuente nametade N e manténpoboacións illadas nametade meridional.Háb.: Ambientes enchar-cados baixo fontes, bor-dos de regatos e outraszonas sen déficit hídrico.

Viola palustris L.Viola palustris subsp. juresii (Link ex Wein) W. Becker ex Cout.

Fam.: VIOLACEAEDescr.: Herbácea vivaz con rizoma e estolóns subterráneos,sen talos foliosos. Follas pecioladas de limbo reniforme coabase cordada e o bordo crenado. Estípulas membranosas conápice dentado ou fimbriado. Sépalos obtusos con apéndicesbasais de 0,5-1 mm. Flores con pedúnculo moito maior que acorola, esta de cor azul pálida cun esporón de 1-2 mm de longo.Distr.: Europa, N deAmérica e Marrocos. Napenínsula Ibérica medranos grandes macizos mon-tañosos, descendendo enGalicia ata o nivel do mar.Háb.: Marxe de ríos eregatos en ambientes salpi-cados e inundados durantea época de maior caudal.



94

Herbáceas nitrófilas

Os ambientes máis intensamente antropizados atópansenos camiños, hortas e nos propios núcleos rurais da periferiado parque. O solo aparece enriquecido en nitróxeno e a súaestrutura é removida e alterada con frecuencia. As plantas queaquí medran están adaptadas ao intenso manexo e á continuatransformación do hábitat. Son plantas anuais capaces de flo-recer e formar sementes ao longo de case todo o ano.

Anagallis arvensis L.

Gal.: HERBA DO GARROTILLOCast.: MURAJESFam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbácea anual con talos rastrei-ros, ascendentes, ramificados, cuadrangu-

lares, apenas enraizantes na base. Follas sen pecíolo, opostas. Florespentámeras, con pedúnculo máis longo que a folla axilante. Corolacon pétalos de cor laranxa ou azul, soldados e terminados en lóbu-los con pelos glandulares na marxe. Pedúnculo frutífero recurvado.Distr.: Eurasiática. Introducida noutras zonas do planeta.Amplamente repartida na península Ibérica.Háb.: Hortas e lugares antropizados: ruderal e arvense.

Cardamine hirsuta L.

Fam.: BRASSICACEAEDescr.: Herbácea anual, con numerosostalos erectos de ata 30 cm. Follas de doustipos: as da roseta basal pecioladas, pin-natisectas, liradas, co segmento terminalreniforme; as caulinares, de 2 a 6, de

menor tamaño. Flores pedunculadas, en acio corimboso que sealonga na frutificación e claramente superadas polos froitos.Corola con 4 pétalos brancos opostos dous a dous en forma decruz. 4 estames. Froito en silicua linear de 18-25 mm de longo.Distr.: Subcosmopolita. Con ampla difusión na península Ibérica.Háb.: Coloniza ambientes ruderais e nitrófilos, bordos decamiños, noiros, etc.Simil.: Cardamine flexuosa With. Na Península atópasemaioritariamente na metade N e sobre todo no NO. Ten maiornúmero de follas caulinares (6-10), flores con 6 estames e ainflorescencia non é superada polos froitos inferiores.

95

Centaurium erythraea Rafn.Erythraea centaurium (L.) Pers.

Gal.: CASIDA Cast.: CENTAUREA MENORFam.: GENTIANACEAEDescr.: Herbácea vivaz,con roseta de follasbasais, as caulinaresopostas, sésiles e detamaño decrecente caraao ápice. Inflorescenciaen cima corimbiforme.Flores subsésiles. Cálizque cobre ata 3/4 partesda lonxitude da corola.Corola rosada, con tubo longo e 5 lóbulos de 5-8 mm.Distr.: Europa, O de Asia e NO de África.Háb.: Cunetas, marxe de camiños, preferentemente en expo-sicións soleadas.

Ceratocapnos claviculata (L.) Lidén Corydalis claviculata (L.) DC.

Cast.: TIJERILLAFam.: FUMARIACEAEDescr.: Herbácea anual, rubidora que se engancha a outrasherbas ou arbustos mediante filamentos denominados pámpa-nos que saen do ápice das follas. Follas pecioladas, divididas.Flores en acios axilares. Cáliz con 2 sépalos libres de pequenotamaño. Corola irregular, estreita, de cor crema, cunha especiede xiba na base. 2 esta-mes.Distr.: Europa atlánticae na Península, no seucuadrante NO. Dispersapor toda Galicia, tanto nacosta como no interior. Háb.: Sebes con arbus-tos autóctonos, orla debosques e con menos fre-cuencia en breixeiras.

Grupos temáticos. Herbáceas nitrófilas

Coleostephus myconis (L.) Reichenb. fil.Chrysanthemum myconis L.

Gal.: PAMPILLOFam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea anual. Follasbasais pecioladas, de contornoespatulado, serradas na marxe.Follas caulinares amplexicaules.Inflorescencia en capítulos pedun-culados rodeada de varias ringleirasde brácteas imbricadas. Floresamarelas, as exteriores radiais, enforma de lingua; as interiores conforma de tubo. Froito en aqueniosen lanuxe, cunha coroa no ápice. Distr.: S de Europa.Háb.: Moi frecuente como mala herba en cultivos e barbeitos(arvense), cunetas e outros terreos removidos e nitrificados.

Oxalis latifolia Kunth

Fam.: OXALIDACEAEDescr.: Herbácea bulbosa cuxos talos floridos poden alcanzar os40 cm. Follas trifolioladas con pecíolo moito máis longo que o

limbo, este triangular, poucoescotado. Inflorescencia enumbela. Corola de 5 pétalosde cor rosada.Distr.: Planta alóctona de orixesudamericana. Asilvestradapola Galicia baixa e termófila.Háb.: Ambientes ruderais earvenses do parque fóra dasfragas.Simil.: Oxalis pes-capraeL. ten flores amarelas enforma de funil con pétalos de20-25 mm. De orixe sudafri-cana, esténdese polo litoraldo NO da Península invadin-do a traseira de areais, culti-vos e herbeiras.


96

Persicaria maculosa S. F. GrayPolygonum persicaria L.

Gal.: HERBA DO GALO Cast.: PERSICARIAFam.: POLYGONACEAEDescr.: Herbáceaanual. Follas sim-ples, alternas, enocasións cunhamancha negracentral. Estípulassoldadas forman-do unha vaíña(ócrea) adheridaao talo, con pelose s p a l l a d o s ,marrón, opaca e terminada en longas fimbrias. Inflorescenciaen espiga densa, rosa intenso ou pálido. Pedúnculos e perian-tio non glanduloso. Tépalos libres de tamaño semellante aofroito. Aquenio trígono ou lenticular.Distr.: Especie de amplo repartimento no planeta (cosmopolita).Háb.: Cultivos, hortas, entulleiras, terreos antropizados, bor-dos de pantanos.

Simil.: Persicaria lapathifolia (L.) S. F. Gray(Polygonum lapathifolium L.). Diferénciase na ócrea gla-bra ou case, inchada e terminada nun bordo enteiro ou concilios moi curtos; na inflorescencia, que adoita ser de maiortamaño e en ocasións co ápice colgante, e nos pedicelos e operiantio glandulosos. Ademais, a súa ecoloxía é máis restriti-va, pois ocupaambientes anega-dos durante asenchentes ou lon-gamente enchar-cados. Ben é certoque a ubicuaPersicaria maculosatamén pode alcan-zar e compartireste hábitat.

97

Grupos temáticos. Herbáceas nitrófilas


98

Solanum nigrum L.

Gal.: HERBA MOURACast.: TOMATILLOS DELDIABLOFam.: SOLANACEAEDescr.: Herbácea anual, rami-ficada desde cerca da base.Follas pecioladas, enteiras oupouco profundamente lobula-

das. Inflorescencia en cimas extraaxilares umbeliformes, poucoramificadas. Pedúnculo da inflorescencia erecto-patente que sevolve reflexo na frutificación. Corola branca de pétalos soldadosque forman un tubo inferiormente e terminada en lóbulos aber-tos con aspecto estrelado. Estames coas anteras concrescentesfóra do tubo da corola. Froito en baga negra na madurez.Distr.: Subcosmopolita en climas tépedos e cálidos.Háb.: Arvense e ruderal, sendo frecuente en entulleiras, cami-ños, barbeitos, etc.

Sonchus oleraceus L.

Gal.: CARDO MOLAR Cast.: CERRAJA COMÚNFam.: ASTERACEAEDescr.: Herbácea anual. Follascaulinares sen pecíolo, con ore-lliñas basais agudas, limbo condivisións profundas e bordodentado. Inflorescencias ter-minais. Flores amarelas, todasen forma de lingua. Froitossen prolongación no ápice,con peluxe. Florece granparte do ano.Distr.: Europa, O de Asia eÁfrica do N.Háb.: Prados, cunetas,ambientes ruderais.Simil.: Sonchus asper (L.)Hill. Ten as follas menosdivididas, lixeiramente espi-nescentes e as orelliñas dabase con forma redondeada.

99

Rupícolas-noiros-muros

Neste apartado incluímos un grupo diverso de especiesque viven en ambientes máis ou menos verticais e xeralmentesobre grosores efémeros de solo. Os vexetais que viven nestesmedios están moi especializados nunha ecoloxía moi concreta.Algúns precisan rochas zumegantes de auga; outros teñenadaptacións fisiolóxicas que lles permiten vivir no árido micro-clima das rochas, fisuras e pequenas plataformas sobre arocha. Outros factores como a verticalidade do medio e a lumi-nosidade ou penumbra van contribuír á diversificación vexetaldestes ambientes. A continuación expóñense algunhas dasespecies máis frecuentes e atraentes:

Anarrhinum duriminum (Brot.) Pers.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Planta hirsuto-glandulosa.Follas basais de ata 17 x 4,5 cm oval-espatuladas, simples, dentadas, romas;as caulinares máis pequenas, enteirasou trilobuladas, alternas. Inflorescenciaen acio terminal denso, coas brácteasde maior tamaño que os pedicelos. Sépalos de 2,5 mm, co ápiceasubelado. Corola branca ou de cor crema, con esporón.Distr.: Endemismo do NO da península Ibérica.Háb.: Noiros de rocha con repisas, fendas con solo, muros.

Chrysosplenium oppositifolium L.

Fam.: SAXIFRAGACEAEDescr.: Herbácea perenne con talosdelgados, enraizados nos nós, tomba-dos en disposición densa e apertada.Follas opostas adelgazadas en pecíolo.Flores hermafroditas sen corola (sen pétalos). Cáliz formado por4 sépalos verde-amarelentos, soldados por abaixo. Aparato mas-culino formado por 8 estames. Froito en cápsula.Distr.: Europa atlántica e C de Europa. N e O da penínsulaIbérica ata a Serra da Estrela (Portugal).Háb.: Bordos sombreados de pequenos cursos de auga comofontes, noiros zumegantes, regatos, etc.

Grupos temáticos. Rupícolas-noiros-muros


100

Cymbalaria muralis P. Gaertner, B. Meyer et Scherb.Linaria cymbalaria (L.) Miller

Gal.: PAXARIÑOS Cast.: PALOMILLA DE MUROFam.: SCROPHULARIACEAE

Descr.: Herbáceaanual. Talos decum-bentes de ata 60cm. Follas renifor-mes con 3-7 lóbulosmucronados, conpecíolo maior que olimbo. Flores solita-rias na axila dasfollas. Pedúnculosque se revolven na

frutificación. Cáliz con 5 lóbulos case ata a base. Corola bilabia-da con esporón basal. Cápsula que se abre por varias valvas.Distr.: Oriúnda de Sicilia, Iugoslavia e Suíza. Naturalizada engran parte de Europa e N de África.Háb.: Muros frescos con pouca insolación. Paredes e murosde pedra artificiais.

Narcissus triandrus L. subsp. triandrus

Gal.: NARCISO Cast.: NARCISOFam.: AMARYLLIDACEAEDescr.: Planta bulbosa de floración primaveral. Follas de 10-30 x 0,5-1 cm que nacen baixo terra, lineares. Escapo de ata30 cm, sen follas. Inflorescencia terminal, con 1-4 flores de cor

branco-crema. Flores pedun-culadas, colgantes, cun funilou corola que mira ao solo, encuxo interior se atopan pistiloe estames, rodeada de 6 tépa-los erguidos cara a arriba.Distr.: SO de Europa, desdeo C de Portugal ao SO deFrancia.Háb.: Orlas e claros de bos-ques, noiros, bordos decamiños.

101

Oxalis corniculata L.

Fam.: OXALIDACEAEDescr.: Herbácea reptante que enraíza nos nós. Follas com-postas de 3 folíolos inversamente acorazonados, alternas,pecioladas. Estípulas conorelliñas. Flores pedun-culadas. Corola amarelacon pétalos de 4-7 mm.Froito cilíndrico, erguido,con pedúnculo inclinado.Distr.: Cosmopolita, pro-bablemente orixinaria doVello Mundo.Háb.: Muros, camiños,ambientes ruderais.

Parietaria judaica L.

Gal.: HERBA DOS MUROS, HERBA FURA PAREDESCast.: PARIETARIA Fam.: URTICACEAEDescr.: Herbácea perenne, ramosa, coa base leñosa pro-cumbente ou ascendente. Follas alternas, simples, peciola-das, sen estípulas, pubescentes. Inflorescencias en fascícu-los axilares, polígamas (con flores hermafroditas, masculi-nas e femininas). Flores hermafroditas con periantio tubu-lar piloso. Flores femininas densamente pubescentes, con

lóbulos agudosconiventes.Distr.: Rexión medi-terránea, alcanzandoa Eurosiberiana noO de Europa e o Ode Asia.Háb.: Paredes emuros de pedra arti-ficiais. Cunetas eproximidades decasas e cortes.



102

Reseda media Lag.

Fam.: RESEDACEAEDescr.: Herbácea anual ou bienal con numerosos talos pros-trados finalmente ascendentes. Follas da roseta enteiras ousubenteiras; follas caulinares frecuentemente trisectas.Inflorescencia en acios. Flores hexámeras con pétalos brancos,

estes trisectos cos lóbulos late-rais divididos. Froito formadopor carpelos soldados, colgante,de 1-2 cm de longo, con 3 den-tes apicais.Distr.: SO de Europa, NO deÁfrica, Madeira e Os Azores. NaPenínsula desde a metade occi-dental da cornixa cantábrica ataAndalucía, seguindo polo O.Háb.: Noiros, muros, cunetas elugares antropizados.

Saxifraga lepismigena PlanellasSaxifraga clusii subsp. lepismigena (Planellas) D.A. Webb

Fam.: SAXIFRAGACEAEDescr.: Herbácea perenne con indumento de pelos glan-dulíferos e non glandulíferos, varias rosetas de follas etalos floríferos terminais. Follas sen marxe hialina e conpecíolo pouco diferenciado do limbo que ten dentes dedistinto tamaño. Inflorescencia con propágulos foliosos.Brácteas semellantes ás follas pero de menor tamaño.Flores con 5 pétalos brancos, deles 3 máis grandes que os

outros dous. Con10 estames. Froitoen cápsula.Distr.: Endemismodo N e NO daPenínsula Ibérica,desde Portugalmedioa Cantabria.Háb.: Noiros erochedos zumegan-tes de auga.

103

Saxifraga spathularis Brot.

Fam.: SAXIFRAGACEAEDescr.: Herbácea perenne con indumento de pelos glandulí-feros e non glandulíferos e varias rosetas de follas. Roseta defollas basais con pecíolo de maior tamaño que o limbo, conforma de espátula dentada no bordo do limbo, lixeiramentecarnosas, glabras, cunha estreitamarxe hialina. Inflorescenciasen propágulos foliosos. Florescon 5 pétalos e 10 estames.Froito en cápsula.Distr.: Cuadrante NO da penín-sula Ibérica e Irlanda. Común enGalicia desde as serras litoraisata a alta montaña oriental.Háb.: Rochedos e cavidades ásombra e con certa humidadeambiental.

Sedum anglicum Hudson

Gal.: HERBA DA PEDRA Cast.: VERMICULARIA INGLESAFam.: CRASSULACEAEDescr.: Vivaz, postrado-ascendente, con gromos estérilesdurante a floración, glabra. Follas carnosas, pequenas (< 0,5cm), esporonadas. Flores pentámeras en cimas. Sépalos librescon xiba basal. Pétalos de maior tamaño que os sépalos, bran-cos ou rosados. Froitos en folículos soldados inferiormente eabertos en forma de estrela.Distr.: C e O de Europa. Na Península Ibérica desde osPireneos ao NO.Háb.: Repisas e fendas derocha, pastos vivaces sobre solosesqueléticos.Simil.: Sedum arenariumBrot. é endémica da metadeoccidental da península Ibérica ea súa diferenza máis apreciable éque se trata dunha planta anualque no momento da floraciónnon presenta gromos estériles.



104

Sibthorpia europaea L.

Fam.: SCROPHULARIACEAEDescr.: Herbácea detalos rastreiros moi finos,radicantes. Follas alter-nas, pecioladas, pilosas,orbiculares, co bordo cre-nado. Flores moi poucoaparentes, solitarias naaxila das follas, peduncu-ladas. Cáliz con 5 sépalossoldados só na base.

Corola de pétalos soldados só na base e terminada en 5 lóbulosmáis longos que o tubo, rosácea. 4 estames. Froito en cápsulamáis curta que o cáliz.Distr.: Rexión Eurosiberiana con maior presenza na franxaatlántica.Háb.: Ambientes sombríos saturados de humidade, con fre-cuencia noiros zumegantes.

Umbilicus rupestris (Salisb.) DandyUmbilicus pendulinus DC.

Gal.: COUSELO Cast.: OMBLIGO DE VENUSFam.: CRASSULACEAEDescr.: Herbácea perenne, glabra. Follas da roseta basal lon-gamente pecioladas, peltadas, lixeiramente carnosas; as cauli-nares decrecen progresivamente en tamaño. Talo ocupado engran parte da súa lonxitude pola inflorescencia en forma de

acio. Flores peduncula-das, colgantes. Corolatubular de cor amarelapálida a branca verdosa.

Distr.: Cunca doMediterráneo e O deEuropa. En case toda apenínsula Ibérica.Háb.: Afloramentos derocha, noiros rochososcon repisas.

105

Índice de nomes científicos

Acacia dealbata Link ............................................................................ 29Acacia melanoxylon R. Br. .................................................................... 29Acer pseudoplatanus L. ......................................................................... 31Adenocarpus complicatus subsp. lainzii Castrov. ...................................... 47Adenocarpus intermedius sensu Merino ................................................... 47Adenocarpus lainzii (Castrov.) Castrov. ................................................ 47Adenostyles alliariae subsp. hybrida Tutin ........................................... 66Adenostyles alliariae subsp. pyrenaica (Lange) P. Fourn. .......................... 66Ajuga reptans L. .................................................................................... 67Alisma plantago-aquatica L. ................................................................. 88Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande ................................... 67Allium triquetrum L. ............................................................................ 69Allium ursinum L. ................................................................................. 69Allium victorialis L. .............................................................................. 68Alnus glutinosa (L.) Gaertn. ................................................................. 32Anagallis arvensis L. ............................................................................. 94Anagallis tenella (L.) L. ........................................................................ 60Anarrhinum duriminum (Brot.) Pers. ................................................ 99Anemone francoana Merino ..................................................................... 68Anemone nemorosa L. ........................................................................... 68Angelica major Lag. .............................................................................. 83Angelica sylvestris L. ............................................................................. 83Anogramma leptophylla (L.) Link ........................................................ 17Anthoxanthum amarum Brot. ............................................................... 70Aquilegia vulgaris L. subsp. vulgaris .................................................... 70Arbutus unedo L. ................................................................................... 32Arum italicum Mill. .............................................................................. 71Asplenium adiantum nigrum L. ........................................................... 18Asplenium adiantum-nigrum subsp. onopteris (L.) Heufler ..................... 18Asplenium billotii F. W. Schultz .......................................................... 18Asplenium onopteris L. ......................................................................... 18Asplenium scolopendrium L. ................................................................ 19Asplenium trichomanes L. .................................................................... 19Asplenium trichomanes subsp. quadrivalens D.E. Meyer ................... 19Athyrium filix-femina (L.) Roth ........................................................... 20Betonica officinalis L. .............................................................................. 80Betula celtiberica Rothm. & Vasc. ....................................................... 33Bidens frondosa L. ................................................................................. 88Bidens tripartita L. ................................................................................ 88Blechnum spicant (L.) Roth ................................................................. 20Bryanthus polifolius (Juss.) Merino ......................................................... 53Calluna vulgaris (L.) Hull .................................................................... 53Calystegia sepium (L.) R. Br. ................................................................ 84Cardamine flexuosa With. .................................................................... 94Cardamine hirsuta L. ............................................................................ 94Cardamine pratensis L. ......................................................................... 84Carex broteriana Samp. ........................................................................... 89Carex elata All subsp. reuteriana (Boiss.) Luceño & Aedo ................ 89Carex nigra subsp. broteriana (Samp.) Rivas-Mart. .................................. 89Carex pendula Huds. ............................................................................ 89Carex stricta var. microstachya Merino .................................................... 89Caryolopha sempervirens (L.) Fisch. & Trautv. ......................................... 77Castanea sativa Miller .......................................................................... 33Centaurium erythraea Rafn. ................................................................ 95Centaurium scilloides (L. fil.) Samp. ................................................... 61



106

Cerasus avium (L.) Moench .................................................................... 37Ceratocapnos claviculata (L.) Lidén .................................................... 95Chrysanthemum myconis L. ..................................................................... 96Chrysosplenium oppositifolium L. ........................................................ 99Circaea lutetiana L. .............................................................................. 71Cistus hirsutus Lam. ................................................................................ 58Cistus psilosepalus Sweet ...................................................................... 58Coleostephus myconis (L.) Reichenb. fil. ............................................ 96Corydalis claviculata (L.) DC. ................................................................. 95Corylus avellana L. ............................................................................... 34Crataegus monogyna Jacq. .................................................................... 34Crocus serotinus Salisb. subsp. clusii (Gay) Mathew .......................... 61Culcita macrocarpa C. Presl ................................................................ 21Cuscuta epithymum (L.) L. ................................................................... 62Cymbalaria muralis P. Gaertner, B. Meyer et Scherb. ....................... 100Cystopteris regia sensu Merino ................................................................. 21Cystopteris viridula (Desv.) Desv. ......................................................... 21Cytisus commutatus sensu Talavera pro parte ........................................... 48Cytisus ingramii Blakelock ................................................................... 48Cytisus scoparius (L.) Link ................................................................... 48Cytisus striatus (Hill) Rothm. ............................................................... 49Daboecia cantabrica (Huds.) K. Koch ................................................. 53Davallia canariensis (L.) Sm. ............................................................... 22Deschampsia flexuosa (L.) Trin. ........................................................... 62Drosera intermedia Hayne .................................................................... 63Drosera rotundifolia L. ......................................................................... 63Drosera x beleziana E.G. Camus .......................................................... 63Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze ................................................... 22Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins .............................................. 23Dryopteris affinis subsp. borreri (Newman) Fraser-Jenkins ................ 23Dryopteris dilatata (Hoffmanns.) A. Gray ............................................ 24Dryopteris filix-mas (L.) Schott ............................................................ 23Dryopteris filix-mas var. borreri Newman ................................................. 23Dryopteris guanchica Gibby & Jermy ................................................... 24Erica aragonensis Willk. .......................................................................... 54Erica arborea L. .................................................................................... 54Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) Cout. ........................... 54Erica ciliaris Loefl. ex L. ...................................................................... 55Erica cinerea L. ..................................................................................... 55Erica mackaiana Bab. .......................................................................... 56Erica occidentalis Merino ........................................................................ 54Erica tetralix L. ..................................................................................... 56Erica umbellata Loefl. ex L. ................................................................. 57Erythraea centaurium (L.) Pers. .............................................................. 95Eucalyptus globulus Labill. .................................................................. 30Eupatorium cannabinum L. ................................................................. 85Euphorbia amygdaloides L. .................................................................. 72Euphorbia hyberna L. ........................................................................... 72Ficaria ranunculoides Roth ...................................................................... 79Foeniculum vulgare Miller ................................................................... 85Fragaria vesca L. ................................................................................... 72Frangula alnus Miller ........................................................................... 35Fraxinus angustifolia Vahl .................................................................... 35Fraxinus excelsior L. ............................................................................. 35Genista berberidea Lange ..................................................................... 50Genista florida L. subsp. polygaliphylla (Brot.) Cout. ........................ 49Genista polygaliphylla Brot. ..................................................................... 49Geranium purpureum Vill. ................................................................... 73Geranium robertianum L. .................................................................... 73

107

Gymnograma leptophylla (L.) Desv. ......................................................... 17Halimium lasianthum (Lam.) Spach subsp. alyssoides (Lam.) Greuter 58Hedera hybernica Bean ex DC. ............................................................ 43Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. .................................................. 25Hypericum androsaemum L. ................................................................ 73Ilex aquifolium L. ................................................................................. 36Iris pseudacorus L. ................................................................................ 90Laurus nobilis L. ................................................................................... 36Linaria cymbalaria (L.) Miller ................................................................. 100Linaria triornithophora L. ................................................................... 74Lithodora prostrata (Loisel.) Griseb. ................................................... 59Lithospermum prostratum Loisel. ............................................................ 59Lonicera periclymenum L. .................................................................... 44Luzula sylvatica (Huds.) Gaudin subsp. cantabrica P. Monts. .................. 74Luzula sylvatica (Hudson) Gaudin subsp. henriquesii (Degen) P. Silva 74Lycopus europaeus L. ............................................................................ 90Lysimachia nemorum L. ....................................................................... 75Lythrum salicaria L. .............................................................................. 91Melampyrum pratense L. ...................................................................... 75Narcissus asturiensis (Jordan) Pugsley ................................................. 86Narcissus bulbocodium L. ..................................................................... 86 Narcissus triandrus L. subsp. triandrus ................................................ 100Oenanthe crocata L. .............................................................................. 91Oenanthe gallaecica Pau & Merino ......................................................... 91Omphalodes nitida Hoffmanss. & Link ................................................ 76Osmunda regalis L. ............................................................................... 25Oxalis acetosella L. ............................................................................... 76Oxalis corniculata L. ............................................................................ 101Oxalis latifolia Kunth ........................................................................... 96Oxalis pes-caprae L. .............................................................................. 96Parietaria judaica L. ............................................................................. 101Pedicularis sylvatica L. ......................................................................... 63Pentaglottis sempervirens (L.) L. H. Bailey .......................................... 77Persicaria hydropiper (L.) Spach ......................................................... 92Persicaria lapathifolia (L.) S. F. Gray .................................................. 97 Persicaria maculosa S. F. Gray ............................................................. 97Phyllitis scolopendrium (L.) Newman ..................................................... 19Polygonatum multiflorum (L.) All. ....................................................... 77Polygonatum odoratum (Miller) Druce ................................................ 77Polygonum hydropiper L. ......................................................................... 92Polygonum lapathifolium L. ..................................................................... 97Polygonum persicaria L. ........................................................................... 97Polypodium cambricum L. .................................................................... 26Polypodium interjectum Shivas ............................................................ 26Polypodium vulgare L. .......................................................................... 26Polystichum setiferum (Forsskal) Woymar ........................................... 27Potentilla erecta (L.) Raeuschel ........................................................... 64Potentilla fallax sensu Merino .................................................................. 64Potentilla montana Brot. ....................................................................... 64Primula acaulis (L.) L. ......................................................................... 78Primula vulgaris Hudson ......................................................................... 78Prunus avium L. .................................................................................... 37Prunus spinosa L. .................................................................................. 37Pteridium aquilinum (L.) Kuhn ........................................................... 27Pulmonaria longifolia (Bast.) Boreau .................................................. 78Pyrus cordata Desv. ............................................................................... 38Quercus pyrenaica Willd. ..................................................................... 38Quercus robur L. ................................................................................... 39 Ranunculus ficaria L. ........................................................................... 79



108

Ranunculus penicillatus (Dumort.) Bab. ............................................. 92Reseda media Lag. ................................................................................. 102Rhamnus frangula L. ............................................................................... 35Robinia pseudoacacia L. ....................................................................... 30Romulea bulbocodium (L.) Sebastiani & Mauri ................................. 65Rosa canina L. ....................................................................................... 39Rubia peregrina L. ................................................................................ 44Ruscus aculeatus L. ............................................................................... 40Salix atrocinerea Brot. .......................................................................... 40Sambucus nigra L. ................................................................................ 41Saxifraga clusii subsp. lepismigena (Planellas) D.A. Webb ....................... 102Saxifraga lepismigena Planellas ........................................................... 102Saxifraga spathularis Brot. ................................................................... 103Scrophularia balbisii Hornem. ............................................................. 79Scrophularia scorodonia L. ................................................................. 79Sedum anglicum Hudson ..................................................................... 103Sedum arenarium Brot. ........................................................................ 103 Senecio aquaticus Hill .......................................................................... 87Senecio bayonnensis Boiss. ...................................................................... 80Senecio jacobaea L. .............................................................................. 87Senecio nemorensis L. subsp. bayonnensis (Boiss.) Nyman ................ 80Sibthorpia europaea L. ......................................................................... 104Solanum dulcamara L. ......................................................................... 45Solanum nigrum L. ............................................................................... 98Sonchus asper (L.) Hill. ........................................................................ 98Sonchus oleraceus L. ............................................................................ 98Stachys officinalis (L.) Trevisan ............................................................ 80Stachys sylvatica L. ................................................................................ 81Tamus communis L. .............................................................................. 45Taxus baccata L. .................................................................................... 41Teucrium scorodonia L. ........................................................................ 81Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl. ..................................................... 59Trichomanes speciosum Willd. ................................................................. 28Ulex europaeus L. .................................................................................. 51Ulex gallii Planch. ................................................................................. 51Ulex gallii subsp. breoganii (Castrov. & Valdés Bermejo) Rivas-Mart. & al. 52Ulmus glabra Hudson ........................................................................... 42Umbilicus pendulinus DC. ..................................................................... 104Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy .................................................... 104Vaccinium myrtillus L. .......................................................................... 42Valeriana dioica L. ............................................................................... 82Vandenboschia speciosa (Willd.) Kunkel .............................................. 28Veronica beccabunga L. ........................................................................ 93Veronica chamaedrys L. ........................................................................ 87Viola palustris L. ................................................................................... 93Viola palustris subsp. juresii (Link ex Wein) W. Becker ex Cout. ............. 93Viola riviniana Rchb. ............................................................................ 82Viola silana Merino ................................................................................. 82Woodwardia radicans (L.) Sm. ............................................................. 28

Documents

GUIA DE FLORA