Grupa 5. Pregled Usluga u Mobilnim Mrezama

7/22/2019 Grupa 5. Pregled Usluga u Mobilnim Mrezama

1/38

UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

Seminarski rad iz predmeta: Tehnologija komunikacijaTema:

PREGLED USLUGA U MOBILNIM MREAMA

Predmetni nastavnik:Studenti: Doc.dr.Tarik arimamovi Emina Baruija

Damir MandalDana RedoviMaida Vrki


2/38

Sarajevo, maj, 2013.

Sadraj

Sadraj........................................................................................................................2

Uvod........................................................................................................................... 4

1. Historijat mobilne telefonije....................................................................................5

1.1 Historijat sistema prve generacije....................................................................5

1.2. Historijat sistema druge generacije..................................................................5

1.2.1. GSM............................................................................................................ 6

1.2.2. SMS............................................................................................................ 8

1.3. Prijelaz sa 2G na 2.5G mrene usluge..............................................................8

1.4. GPRS ................................................................................................................9

1.5. EDGE.............................................................................................................. 10

1.6. Putanja ka sistemima tree generacije ..........................................................12

2. 3G Trea generacija mobilne telefonije..............................................................13

2.1. UMTS..............................................................................................................15

2.2. WCDMA..........................................................................................................16

2.3. cdma2000...................................................................................................... 16

2.4. HSDPA/HSUPA................................................................................................16

2.5. HSPA .............................................................................................................. 17

3. Usluge 3G sistema................................................................................................18

3.1. Prenos podataka.............................................................................................18

3.2. Video konferencijski poziv..............................................................................19

3.3. Prijenos glasa, televizijskog i video sadraja IP-om........................................19

2


3/38

3.3.1. VoIP.......................................................................................................... 19

3.3.2. IPTV.......................................................................................................... 20

3.3.3. Internet TV............................................................................................... 21

3.3.4. Mobile TV..................................................................................................22

3.4. Multimedijske usluge.....................................................................................23

3.4.1. Prisutnost ................................................................................................ 23

3.4.2. Komunikacija porukama (Instant Messaging)...........................................24

3.4.3. Push-to-Talk.............................................................................................24

3.4.4. WeShare kombinacijske usluge.............................................................24

3.5. Dodatne usluge vezane za mreu..................................................................253.6. Mobilne poslovne komunikacije .....................................................................25

3.7. Mobilna kupovina .......................................................................................... 26

3.8. Mobilne finansije ............................................................................................26

4. LTE Tehnologija ................................................................................................... 27

4.1. LTE ciljevi....................................................................................................... 29

4.2. Implementacije govornih i SMS usluga...........................................................30

Primjer: Uvoenje LTE tehnologije od strane Vip i M:tel telekom operatera.............32

M:tel prvi bh. operator spreman za uvoenje LTE tehnologije...............................34

Zakljuak..................................................................................................................35

Popis skraenica....................................................................................................... 36

Popis literature......................................................................................................... 37

novimobiteli.com, HSDPA, http://www.novimobiteli.com/hsdpa/...........................38

3


4/38

Uvod

Danas je gotovo nezamislivo izvravati zadae, koje nam savremeni

nain ivota namee, bez mobilnih ureaja i raznih beinih komunikacijskih

sistema. Shodno tome koriste se razne beie mree, zavisne o dostupnosti

signala na odreenim podrujima koje nam omoguavajuju telefoniranje,

slanje raznih sadraja, te koritenje Interneta u svakom trenutku neovisno o

tome gdje se nalazimo.

Svjedoci smo veoma brzog razvoja tehnologija za mobilne i

irokopojasne beine komunikacije zapoete velikim uspjehom GSM

sistema. ivot danas bio bi teko zamisliv bez mobilnih telefona, a nove

tehnike irokopojasnih komunikacija najavljuju njegovo daljnje unapreenje.

Pristup obilju informacija koje su obogaene multimedijalnim sadrajempostaje svakodnevna realnost, a mogunost pristupa tim informacijama

jednostavno i brzo, neovisno o mjestu i trenutku, daje naim ivotima sasvim

nov kvalitet.

Svaka generacija mobilnih mrea nosila je sa sobom nove usluge i nove

mogunosti. Kako su se potrebe korisnika vremenom mijenjale i sve vie

rasle, bilo je neophodno razumjevanje istih te ponuditi korisnicima usluge

koje e odgovarati njihovim zahtjevima.

U ovom seminarskom radu emo opisati razvoj usluga u mobilnim

mreama od samih poetaka pa sve do danas. Poet emo od same pojave

4


5/38

mobilne telefonije, sistema prve, zatim druge generacije, to ini GSM

sustav, pa preko GPRS-a postepeno sve do najnovije i najbre mree LTE.

1. Historijat mobilne telefonije

1.1 Historijat sistema prve generacije

Mobilna telefonija, onakva kakvu je mi danas poznajemo, poinje da serazvija krajem 1970-ih, i sa prvim eksperimentima poelo se u ikagu 1978.godine. Sistem je koristio tehnologiju koja se zvala napredna mobilnatelefonska usluga (AMPS) i radila je na opsegu od 800 MHz. Prvi celularnisistem za mobilnu telefoniju pod nazivom AMPS ( Advanced Mobile PhoneSystems ) razvijen je u SAD od strane Bell Laboratories. Kao tehnikaviestrukog pristupa za ostvarivanje veze izmeu mobilnih pretplatnika ibazne stanice koristi se multipleks na principu frekvencijske raspodijelekanala (FDMA-Frequency Division Multiple Access)

Prva generacija mobilne telefonije je postigla takav uspjeh koji nikonije oekivao. Iako uspjena za to vrijeme, ona je ipak bila ogranienogkapaciteta. Naravno sistem je mogao da podri veliki broj korisnika, ali kadaje broj korisnika premaio milion, poelo je i sa prvim zloupotrebama jer je ugradovima pravi trend bio posjedovanje mobilnog telefona. Takoe i velikiproblem je bio taj to su bile mogue zloupotrebe po pitanju prislukivanjadrugih korisnika. Kompanije koje su razvijale prvu generaciju mobilnetelefonije nisu se zadrale na tome i ubrzo se poelo sa razvijanjem druge

generacije.

1.2. Historijat sistema druge generacije

Druga generacija mobilnih sisitema (2G) se na tritu pojaviladesetak godina nakon prve generacije mobilnih sistema. Dok je sistem prvegeneracije bio analogni, sistem druge generacije je digitalni. Ogranienja

5


6/38

1G mobilnih mrea dovela su do ideje investiranja u razvijanje digitalnihmrea koje mogu da zadovolje veliki broj pretplatnika u istom frekvencijskomopsegu, i takoer da poboljaju kvalitet zvuka koji se prenosi. Uvoenjemdigitalne tehnike prenosa poetkom devedesetih godina, razvija se sistemdruge generacije. Koritenje digitalne tehnologije ima nekoliko prednosti,ukljuujui vei kapacitet, veu sigurnost od zloupotreba te pruanje novihnaprednih usluga.

Kao to je bio sluaj sa prvom generacijom i u drugoj generaciji surazvijane razliite tehnologije. Tri najuspjenije tehnologije su: privremenistandard 136 (IS-136), IS-95CDMA, i globalni sistem mobilne telefonije

(GSM).

Svaki od ovih sistema izgraen je na razliit nain. Prelaz na digitalnutehniku omoguio je i uvoenje irokog spektra integrisanih govornih ipodatkovnih usluga, kao npr. faksimil, pejding pristup podacima malimbrzinama i dr.

1.2.1. GSM

GSM (Global System for Mobile Communications) je najrairenijisistem mobilne telefonije u svijetu. Zasnovan je na digitalnoj tehnologiji ijedan je od najbolje dizajniranih sistema te vrste. Veliki uspjeh GSM-a je uvisokom kvalitetu prenosa govora i nie cijene izgradnje i eksploatacije.

Snaga i potencijali GSM-a, ogledaju se u otvorenosti mree,standardizaciji osnovnih usluga, visokom kvalitetu prenosa glasa, bogatojponudi najraznovrsnijih dodatnih usluga, ugraenim mjerama zatite ikompatibilnosti sa drugim sistemima, ime je omoguena jedna odnajatraktivnijih usluga roaming (mogunost pozivanja i primanja poziva umreama drugih operatora irom svijeta). U poetku GSM je bio namijenjenda radi samo na podruju od 900 MHz, i veina GSM mrea u svijetu i koristiovaj opseg. Meutim postoje i druga frekventna podruja na kojima radiGSM.

GSM moemo podijeliti na nekoliko funkcionalnih cjelina. Jezgrosistema predstavlja MSC (Mobile services Switching Center) i VLR (VisitorLocating Register). On ima funkciju da ostvaruje vezu mobilnih pretplatnikas korisnicima fiksne mree i drugim mobilnim korisnicima.

6


7/38

VLR je sastavni dio MSC-a i sadri sve informacije o mobilnimkorisnicima koji se trenutno nalaze unutar mree pokrivene datim MSC-om.To je dinamika baza podataka koja preuzima informacije od HLR-a (HomeLocation Register) i na taj nain omoguava MSC-u da brzo doe doinformacija o korisniku koje su neophodne za uspostavljanje veze.

1.2.1.1. Prenos podataka

Postojea GSM mrea druge generacije ne zadovoljava u potpunostizahtjeve korisnika po pitanju kvaliteta prenosa podataka. Sa stanovitakorisnika to su veoma male brzine (maksimalna brzina prenosa 9,6Kbit/s), a pristup Internetu dugo traje i naravno cijena takvog zadovoljstvaje poprilina, kada se uzme u obzir cijena telefonskog impulsa i cijenapristupa Internetu.

Glavni nedostaci prenosa podataka u GSM mrei jesu mala brzina ivisoka cijena. Prvi od ova dva problema djelimino je prevazien takozvanimHSCSD (High Speed Circut Switched Data) sistemom. Na ovaj nain poveanje protok podataka uz dodatno poveanje cijene prenosa.

Osnovni princip je da se mobilnom korisniku dodijeli vie od jednogkanala kako bi se ostvario vei protok podataka. Maksimalan broj kanala kojise mogu dodijeliti korisniku je etiri, pa je maksimalna brzina prenosa 38,4Kbit/s. Neke novije implementacije ovog sistema dozvoljavaju dodjeljivanje

ak do est kanala jednom korisniku, to omoguava brzinu od 57 Kbit/s. Sobzirom da zauzee vie kanala od strane jednog korisnika kota vie isamog korisnika i operatera, predviena su dva naina (moda) rada. Ujednom modu broj kanala koji se dodjeljuje korisniku je konstantan i taj brojbira korisnik prema svojim potrebama. U drugom modu broj kanaladodijeljenih korisniku odreuje se dinamiki prema trenutnom protoku.

1.2.1.2 .Paketski prenos

Drugi problem, visoka cijena koju korisnik plaa pri prenosu podataka,

rjeava se sasvim drugaijim pristupom, koji ujedno omoguava i poveanjeprotoka tj. rjeavanje prvog problema. U sluaju nekontinualnog prenosainformacija kakav je karakteristian za veinu Internet servisa (tzv. burstreim), permanentno zauzee jednog kanala znai neefikasno koritenjeresursa. Jasno je da se za burst saobraaj mnogo bolje iskoritenje kanalaostvaruje paketskom komutacijom. Ovo praktino znai da e kanal biti

7


8/38

zauzet samo prilikom prenosa paketa, tako da e biti prostora da viekorisnika moe da koriste jedan fiziki kanal aljui kroz njega podatkeizdijeljene na pakete.

Zbog toga su za postojee 2G mree razvijene dvije tehnologije za

obradu i prenos paketskih podataka: CDPD (Cellular Digital Packet Data) iGPRS (General Packet Radio Service). CDPD je razvijen za IS-95 i IS-136mree dok je GPRS razvijen za GSM a kasnije prepravljen za IS-136.

1.2.2. SMS

SMS (Short Message Service) je sistem kratkih poruka, ogranien samaksimalno 160 alfanumerikih znakova po poruci. Prvo se pojavio sporedniservis u 2G , a sad je gotovo kulturoloki fenomen.

Kratke poruke doivijele su pravi bum tek omasovljavanjem mobilnetelefonije i uvoenjem pre-paid modela plaanja usluga. Pre-paid modelosmiljen je i namijenjen slabije platenim korisnicima koji nemaju ni potrebuni materijalnu sposobnost da plaaju mjesenu pretplatu za mobilni telefon.Stoga ne iznenauje injenica da je upravo meu njima SMS usluga najprijezaivjela, irei se naglo i nezaustavljivo.

1.3. Prijelaz sa 2G na 2.5G mrene usluge

Nadogradnjom mobilnih mrea druge generacije doli smo do 2,5Gmrea u kojima je ostvaren paketski prijenos podataka i naplata prometa pokoliini. Granica izmeu 2G i 2.5G je nejasna, ali kae se da 2.5G sustavukljuuje najmanje jednu od sljedeih tehnologija: HSCSD (High-SpeedCircuit-Switched Data), GPRS (General Packet Radio Services) ili EDGE(Enhanced Data Rates for Global Evolution).

Krajem 90-tih godina korisnici su sve ee postavljali nove zahtjevekvalitete usluge te implementaciju noih usluga kao to su: dvosmjerneporuke, ujedinjenja komunikacija, elektronska glasovna pota, e-mail teosobni broj usluga.

8


9/38

Upravo ove usluge dovele su do evolucije u pravcu jo sofisticiranijih 2.5Gmrenih usluga. Stopa irenja 2.5G usluga razliita je u svijetu.

Slika 1.Evolucija mobilnih komunikacija od 2G prema 3G

1.4. GPRS

GPRS (General Packet Radio Service) predstavlja najvaniji tehnolokipomak ka treoj generaciji mobilnih komunikacija. GPRS je protokol kojiomoguava prenos podataka beinim putem kroz GSM mreu. GPRS jezapravo dodatak dananjim protokolima CSD (Circuit Switched Data) i SMS

(Short Message Service).

Vana razlika izmeu druge i tree generacije jeste u tome to su 3Gsistemi prilagoeni paketskoj komutaciji, koja je mnogo jeftinija odkomutacije krugova.

GPRS inicijativa tei ka irenju 2G mrea kako bi mogli da obuhvateusluge prenosa podataka kao i poboljanje brzina protoka ovih mrea. Dakle,GPRS je u sutini sloj koji prekriva GSM i TDMA mree te koji pruamogunost operaterima mobilnih telefonija da vie puta koriste isti radiospektar na vie korisnika i time poveaju kapacitet mree. Zahvaljujuirazvoju GSM-a i GPRS-a operatori e moi da poveaju brzine prenosapodataka 2G sistema ne mjenjajui frekvencijski opseg niti sadanjuinfrastrukturu.

9


10/38

Korisnici GPRS-a pored kraeg vremena pristupa dobijaju i vei protokpodataka. U standardnoj GSM mrei maksimalni protok koji je mogueostvariti jeste 9,6 Kbit/s, dok je kod GPRS-a protok podataka znatno poveani kree do nekoliko desetina Kbit/s (teoretski maksimum kree se od 115Kbit/s do 171.2 kbit/s, korienjem svih raspoloivih kapaciteta). Velikaprednost je mogunost boravka on-line u duem vremenskom periodu.Posebno je interesantno to se tarifiranje nee vriti po vremenu korienjaGPRS-a, ve po koliini prenesenih paketa. To znai da e korisnik, dok itaWeb stranice koje je zatraio, biti obavjeten i o prispjeu elektronske potegotovo trenutno.

Sve to je potrebno da bi mogla da se koristi GPRS usluga je dakorisnik posjeduje mobilni telefon koji podrava ovaj protokol, da operatermobilne telefonije omoguava GPRS usluge i da korisnik ima aktiviranu GPRS

uslugu kod mobilnog operatera. Sa obzirom da GPRS koristi iste frekvencijepostojeih GSM mrea, a veoma se lahko nadograuje na postojeu strukturuovog servisa, njegovo uvoenje je relativno jeftino kada se poredi sauvoenjem 3G/UMTS. Jedan od najnovijih razvoja u mobilnom slanju porukaje poznat po MMS (Multimedia Messaging Service).

Kao i tradicionalni SMS, multimedijsko slanje poruka omoguavaautomatsko i trenutno isporuivanje linih poruka. Za razliku od SMS-a, MMSomoguava korisnicima mobilnih telefona da poboljaju svoje porukeubacujui zvuk, slike i drugi bogati sadraj, pretvarajui ih u osobnu slikovnu

i zvaninu poruku. Meutim, MMS tehnologija nudi i vie nego proirenjesadraja poruke. Sa MMS-om nije samo mogue slati multimedijske poruke sjednog na drugi telefon, nego i sa telefona na e-mail i obrnuto. GPRSoperateri bie u mogunosti da obezbijede korisnicima i dodatne usluge, kaoto su pristupi bazama podataka, slanje poruka, teleservisi (npr. bankovnirauni, novane transakcije i sl.).

1.5. EDGE

Rad na razvoju osnovne GSM mree doveo je do poboljanja njenihmogunosti vezanih za prenos podataka. EDGE ( Enhanced Data rates forGSM Evolution) to u prevodu znai poboljani protok podataka za GSM

10


11/38

evoluciju, omoguio je uvoenje naprednih usluga u mobilnu telefoniju kaoto su : prenos i snimanje zvuka i slike, potpune multimedijalne poruke,pristup Internet uslugama velikom brzinom, kao i mobilni e-mail. EDGE jenova tehnologija prijenosa podataka koja je unaprijedila ve postojei GPRS.Unapreenje se odnosi na brzinu prijenosa podataka koja kod EDGE-ateoretski iznosi 473 kbps, ali se u stvarnosti kree od 135 kbps do 235 kbps.EDGE neki nazivaju i mostom izmeu 2G i 3G mrea, a iako ispunjavazahtjeve 3G mrea, obino ga se naziva 2.75G. Da bi mobitel radio na EDGEsistemu i mrea mora podravati isti, a ukoliko ga ne podrava mobitel sesam automatski prebacuje na GPRS. Uz pomo ove tehnologije, mobilnioperatori mogu da opslue i do tri puta vei broj korisnika nego u klasinojGSM tehnologiji, da utrostrue kapacitet prenosa podataka po korisniku, ilipak da poveaju kapacitete klasine glasovne komunikacije.

EDGE se moe primijeniti u postojeim GSM mreama u frekvencijskompojasu od 800,900, 1800 i 1900 MHz i komplementaran je WCDMAtehnologiji. Zbog ove injenice EDGE je vrlo znaajan za operatore s GSM iliGPRS mreama koje evoluiraju prema WCDMA mreama. Interoperabilnostizmeu razliitih dijelova mree omoguit e cjelovitu upotrebu nove ipostojee infrastrukture.1

Slika 2. Prikaz razvoja mobilnih mrea prema reginalnom svjetskom

rasporedu

1 http://www.novimobiteli.com/edge/

11
http://www.novimobiteli.com/edge/http://www.novimobiteli.com/edge/


12/38

EDGE tehnologija koristi istu TDMA ( Time Division Multiple Access)strukturu, logike kanale i 200KHz frekventni opseg kao i dananje GSMmree, to omoguava uvoenje ove tehnologije bez intervenisanja ustrukturi mree, a korisnicima lak prelazak na novu tehnologiju. SutinaEDGE tehnologije jeste da ona koristi isti frekventni opseg koji se danaskoristi u GSM mreama za govorni standard. Njena osnovna prednost jesteupravo brzina prenosa podataka kroz mreu, koja iznosi do 348 Kbps, aglavna mana je mali broj aparata koji su osposobljeni za ovu tehnologiju.

1.6. Putanja ka sistemima tree generacije

Sistem druge generacije stvoren je zbog mnogih nedostataka koje jeimala prethodna generacija. Sistem prve generacije bio je ogranien popitanju kapaciteta, imao je veoma slabu zatitu od zloupotreba iprislukivanja i mogao je ponuditi veoma mali broj naprednih usluga. Sistemdruge generacije napravljen je da bi prevaziao sve ove nedostatke ipostigao je veoma znaajan uspjeh.

U eri Interneta, elektronske trgovine i multimedijalnih usluga,nedostatak mogunosti za prenos podataka je velika mana. Ljudi sve vieimaju potrebu da meusobno razgovaraju npr. putem e-maila, instantporuka, putem World Wide Web servisa, i na mnogo drugih naina, a da bi sesve ovo omoguilo potrebna je nova naprednija tehnologija tehnologijamobilne telefonije tree generacije.

Sistemi tree generacije e omoguiti vie brzine prijenosa i na tajnain postaviti temelj mnogo irem spektru usluga: osnova i unaprijeena usluga prijenosa govora (audio konferencija i

glasovna pota) usluge koje koriste malu brzinu prijenosa (e-mail, slanje poruka) usluge koje koriste srednje brzine prijenosa (prijenos datoteka, Internet

pristup brzinama 64-144 Kbps) usluge koje koriste visoke brzine prijenosa (video konferencija)

multimedijalne usluge koje pruaju istovremene video, audio i

podatkovne usluge kao podrku interaktivim aplikacijama.

12


13/38

2. 3G Trea generacija mobilne

telefonije3G je skraeni naziv za treu generaciju mobilne telefonije, a oznaava

tehnologiju izgradnje, tehnoloke standarde i arhitekturu mobilnih mrea. Urazliitim dijelovima svijeta nailazimo na veliki broj standarda i tehnologija iiz tog razloga je mogue izabrati razliite puteve. Na slijedeoj slici prikazanisu razliiti putevi kojima e se ove tehnologije adaptirati na 3G mrenesisteme.

Slika 3. Prilagoavanje 3G mrenom sistemu

U treoj generaciji telekomunikacijskih mrea dolazi do sjedinjenjamobilne i Internet tehnologije irom svijeta. Primjenom 3G tehnologije,usluge mobilnog Interneta postati e mnogo savrenije iz razloga to ebrzine korisnikih podataka biti mnogo vee i bie mogue istovremenokoristiti vie razliitih usluga.

3G je pojam koji pokriva cijeli niz najnaprednijih beinih mrenihtehnologija kao to su CDMA2000, UMTS, GPRS, WCDMA i EDGE. 3G spajamobilni pristup visoke brzine s uslugama koje su temeljene na Internetprotokolu, ali to ne znai samo brze mobilne veze prema Internetu, nego inove naine komuniciranja, pristupa informacijama, voenja posla i uenja.

13


14/38

Najvea prednost 3G tehnologije jeste mogunost slanja i primanjapodataka brzinama koje su i do etiri puta vee od onih u sadanjimGSM/GPRS mreama (do 384 Kb/s). 3G tehnologija pored vee brzineprenosa podataka, donosi i iroku paletu novih usluga meu kojima je i videopoziv kao kljuna usluga 3G tehnologije.

3G tehnologija nudi slijedee funkcionalnosti: poboljan prenos multimedijalnih sadraja (glas, podaci, video) jednostavnost koritenja u svim standardnim modelima aplikacija

(mobilni telefon, elektronska pota, fax servisi, videokonferencije,pretraivanje Interneta)

irokopojasni promet podataka (preko 2Mbps) mogunost koritenja istog mobilnog ureaja na podruju Evrope,

Japana i Sjeverne Amerike

Iako se 3G generalno smatra primjenjivim samo u mobilnoj telefoniji,takoe je relevantan za fiksno-mobilnu, u obliku veza gdje je terminal vezanza fiksnu lokaciju ali se pristup obavlja beinim putem, ili razliite prenosneterminale kao to su prenosni raunari i PDA terminali. 3G sistem daje veomairok spektar novih mogunosti mobilnom telefonu, dozvoljavat e

istovremeni prenos govora, podataka, teksta, slika, audio i video podataka.3G terminali e promijeniti tradicionalne granice izmeu razliitihtehnologija: raunara, telekomunikacionih ureaja i ureaja iroke potronje.3G terminal e istovremeno biti i raunar, i telefon i PDA.

Sam 3G sistem omoguava: Mobilni pristup internetu velikom brzinom.

Veliku ponudu zabave razliitih tipova ( gledanje filmova i sluanjemuzike)

Praenje video konferencija (u 3G terminal je ugraena mala kamera).

Mobilni oping (m-komerc). Mogunost on-line izbora i plaanjeelektronskim novcem.

Informacije o putovanjima: zakrenje na putevima, polasci aviona,autobusa, vozova i metroa.

I naravno terminal e uvijek sluiti kao telefon.

14


15/38

2.1. UMTS

UMTS (Universal Mobile Telecommunication System) je mobilnistandard tree generacije (3G) koji razvija ETSI (EuropeanTelecommunications Standards Institute) po ITU-ovom (InternationalTelecommunication Union) nacrtu IMT-2000. UMTS je trea generacijamobilnog telekomunikacijskog sistema koja omoguava pruanjeirokopojasnih usluga u beinim i mobilnim komunikacijama. 2

Takoe, UMTS korisnicima nudi multimedijalne aplikacije u mobilnojtehnologiji, kao to su video- konferencija, lokacijski servisi, audio i video-zapis u realnom vremenu. UMTS donosi i revoluciju u trgovini gdje e se

stvarati elektronske zajednice radi ubrzanja i pojednostavljenja distribucije inabavke. Specifinost ove tehnologije jeste mogunost njene daljenadogradnje, jer e se na ovoj platformi tritu ponuditi irok spektarmobilnih aplikacija. Sama tehnologija omoguava znatno bolju komunikaciju,sa razmjenom slika i videa, kao i poboljan prenos podataka, sa brzinamaprenosa od 384 kb/s do 2Mb/s za paketski prenos to je dvostruko bre odEDGE, odnosno etverostruko bre od GPRS tehnologije i time zadovoljavapotrebe prosjenog korisnika.

U UMTS, ili 3G mobilnoj mrei, usluge kao to su SMS, e-mail, glasovne

poruke i faksovi svedene su na jednu aplikaciju, koja objedinjuje svenavedene naine prenosa, a posebna panja je posveena postizanju visokogstepena kompatibilnosti izmeu zemaljskih i satelitskih 3G sistema.

Osnovna razlika izmeu EDGE i UMTS tehnologije jeste to EDGEtehnologija radi na postojeim GSM frekvencijama, dok UMTS zauzimadrugaiji frekventni opseg, baziran na WCDMA (Wideband Code DivisionMultiple Access) tehnologiji. Zajednika karakteristika obje tehnologije jesteupravo multimedijalnost i mogunost simultanog koritenja razliitih usluga,npr. glasovne komunikacije i surfanje Internetom. UMTS omoguava jeftinemobilne komunikacije sa teoretskim brzinama transfera podataka do 7,2Mbps .3

2 http://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.html3 http://www.bhtelecom.ba/3697.html

15
http://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.htmlhttp://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.html


16/38

2.2. WCDMAUnutar UMTS-a najvaniji je WCDMA (Wideband Code Division Multiple

Access), odnosno tehnologija irokopojasnih digitalnih radio komunikacijanamjenjenih Internetu, multimediji, videu i drugim zahtijevnim aplikacijama

koja omoguava puno vee brzine prenosa podataka u radijskom suelju, do2Mbit/s (kada se korisnik kree) uz vrlo efikasno koritenje radio-spektra. Upraksi je brzina 384 kbit/s. Ova tehnika takoer omoguava puno boljuiskoristivost radijskog spektra to poveava kapacitet i atraktivna jepruateljima usluga beine komunikacije jer je sr 3G bazirana na GSMmrei i ulaganja u novu mreu su manja nego kod drugih tehnologija.

WCDMA upotrebljava tehnike promjenljive brzine prijenosa i nudiviestruke istovremene usluge u jednom terminalu, omoguava da znatnovei broj mobilnih aparata zauzima istu frekvenciju u isto vrijeme, i to tako

to se svakom pojedinano dodijeljuje jedinstvena kodna sekvenca, a signalse potom prostire preko kompletnog frekventnog opsega.

2.3. cdma2000

Cdma2000 predstavlja jo jedan 3G standard za pruanje velikogpropusnog opsega i visokog kapaciteta glasovnih usluga i temelji se naWCDMA tehnologiji. Evolucija cdma2000 standarda e omoguiti mobilnimsistemima da pruaju protok i preko 2Mbps.

Vei propusni opseg koji e cdma2000 omoguit dovest e do punogiskoritenja potencijala 3G mree. Na primjer, on dozvoljava simultaniistovremeni pristup nekoliko glasovnih, video i usluga podataka odjednom.Cdma2000 je vrlo uinkovita i robusna tehnologija koja daje najveemogunosti prijenosa govora i podataka koristei najmanji raspon spektra.Ovu tehnologiju mogue je primjeniti na urbane sredine jednako kao naudaljene destinacije bez veih financijskih izdataka.

2.4. HSDPA/HSUPAUspjeh tree generacije mobilnih sistema zasnovan je na uspjenom

pruanju razliitih usluga uz zadravanje visoke brzine prijenosa. U elji zapoboljanjem podrke paketnih servisa dolazi do evolucije UMTS-a i nastajeHSDPA (High Speed Downlink Packet Access). HSDPA tehnologija je

16


17/38

nadogradnja paketnog dijela UMTS mree, odnosno onoga to je EDGEtehnologija u odnosu na GPRS. HSDPA tako koristi isti frekvencijski spektar iirinu kanala kao i UMTS, pa za HSDPA ne treba posebna dozvola. HSDPAoznaava poboljanu UMTS mreu sa udvostruenim kapacitetom, tepoveanom brzinom skidanja podataka za 5 puta ili vie. HSDPA je u stvaripoboljanja 3G mobilna mrea, a poznata je i pod nazivima 3.5G, 3G+ iliturbo 3G. Ova mrea je u poetku imala brzinu downloada podataka 1.8Mbps, ali je s vremenom brzina poveana 3.6 Mbps pa do dananjih 7.2 Mbps. 4

HSDPA je standard samo za downlink, dakle brzinu skidanja podatakadok brzinu uploada (dizanja podataka na mreu) vri mrena tehnologija podimenom HSUPA (High-Speed Uplink Packet Access). Kombinacija obijumrenih tehnologija naziva se HSPA (High-Speed Uplink Packet Access).

Brzina downloada od 7.2 Mbps teoretska te da je su za nju potrebni idealniuvjeti. Iz tog razloga u veini konkretnih sluajeva stvarna brzina downloadae biti manja od navedene. 5

2.5. HSPA

HSPA (High-Speed Packet Access) je skup protokola mobilne telefonijekoji proiruju i unaprjeuju postojee UMTS protokole. 6 HSPA je tehnologijakoja predstavlja novi korak u evoluciji 3G mree i kao takva omoguavaprenos podataka viestruko veim brzinama od onih koje su u UMTS-u -iznosi

do 14 Mb/s. Ovako velika brzina u prenosu podataka uveliko olakavairokopojasni pristup internetu, dajui vam potpunu slobodu i zadovoljstvo upristupu atraktivnim podacima i aplikacijama. Zajednika karakteristika ovetehnologije i UMTS-a jeste upravo multimedijalnost i mogunost simultanogkoritenja razliitih usluga, na primjer-glasovne komunikacije i surfanjeInternetom.

Unaprijeena HSPA tehnologija omoguava maksimalnu brzinu ulazneveze (uplink) do 5,8 Mbp/s te znaajno smanjenje vremena ekanja mree,to donosi daleko bolje performance interaktivnih korisnikih aplikacija.7

Kako raste koritenje beinih lokalnih mrea irom svijeta sve je izraenijapotreba za brzim pristupom Internetu i kompanijskim mreama sa svakogmjesta i u svako vrijeme. Velika prednost tehnologije HSPA je to predstavlja

4 http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2006/paketni_pristup.pdf5 http://www.novimobiteli.com/hsdpa/6 http://www.bhtelecom.ba/3697.html7 http://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0508/30_31.pdf

17
http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2006/paketni_pristup.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2006/paketni_pristup.pdf


18/38

prirodni razvoj postojee WCDM/GSM tehnologije koja se nalazi u oko 85%dananjih mobilnih mrea u svijetu.

3. Usluge 3G sistema

Pruanje usluge koncentrisano je oko operatora mobilne mree koji inajvei dio svojih prihoda bazira na pukom prenosu glasa. U novom lancupruanja mobilne usluge pojavljuju se i multimedijalni davatelji usluga.Nosioci ovih novih uloga esto se zovu brokerima ili (prema BertelsmanMedija Sistemu) integratorima informacija.

UMTS sistemi omoguavaju irok spektar najraznovrsnijih usluga, anajatraktivnije su:

prenos podataka video konferencijski pozivi

prijenos glasa, televizijskog i video sadraja IP-om

multimedijske usluge

dodatne usluge vezane za mreu usluge uz uee tree strane

i druge multimedijalne sadraje preko mobilnog telefona.

3.1. Prenos podataka

Usluga prenosa podataka dostupna je svim korisnicima neke mree kojiposjeduju telefon koji podrava ovu uslugu.

Usluga prenosa podataka omoguava: Pristup WAP sadrajima preko mobilnog telefona

Pristup WEB sadrajima preko mobilnog telefona

Pristup Internetu povezivanjem raunara i mobilnog telefona

Usluga prenosa podataka se tarifira prema koliini prenesenih podataka,

a ne po vremenu provedenom za pregled WAP i web sadraja. Pri tome setarifira ukupna prenesena koliina podataka, bez obzira da li je tokomkonekcije koriten WAP ili web ili kombinacija ova dva.8

8 http://www.mts.telekom.rs/index.php/prenos-podataka-biznis.html

18
http://www.mts.telekom.rs/index.php/prenos-podataka-biznis.htmlhttp://www.mts.telekom.rs/index.php/prenos-podataka-biznis.html


19/38

U zavisnosti od tehnologije koju podrava telefon i dostupnostiodgovarajueg signala, uslugu prenosa podataka mogue je koristiti uzrazliite brzine:

GPRS sa brzinom do 53,6 kb/s EDGE sa brzinom do 236,8 kb/s UMTS sa brzinom do 384 kb/s HSDPA sa brzinom do 7,2 Mb/s

3.2. Video konferencijski poziv

Video-konferencijski poziv je telefonski razgovor izmeu vie uesnikau konverzaciji sa istovremenim prenosom njihovih slika. Sistem 3Gpodrava prijenos brzo promjenljivih slika pa se preko mobilnih terminalamogu pratiti i TV emisije. Video poziv je svakako najpopularnija usluga kojuomoguava 3G tehnologija - dvije osobe koje se meu sobom pozivaju uistom trenutku mogu i da se gledaju preko displeja svojih mobilnih telefona.Video poziv se naplauje na osnovu duine njegovog trajanja, kao da je upitanju klasian poziv, u zavisnosti od zone koju korisnik poziva i tarifnogplana na kome se korisnik nalazi.

3.3. Prijenos glasa, televizijskog i video sadraja IP-om

3.3.1. VoIP

VoIP (voice over internet protocol) je protokol namjenjen prijenosuzvuka preko interneta ili drugih mrea pomou paketa. Komunikacija prekoraunara je zasad najrairenija. Uglavnom se nudi besplatna komunikacija sjednog raunara na drugi.

Komunikacija sa fiksnim i mobilnim telefonima se naplauje, cijeneipak povoljnije nego u klasinoj telefoniji. Jedan od servisa koji nude VoIPuslugu je Skype koji uz pozive nudi uslugu komunikacije porukama i videokonferencije.

VoIP prednosti: Jednostavno proirenje

Ne ovisi o lokaciji

Jednostavno preusmjeravanje poziva

Konferencijske veze

19


20/38

Glasovna pota

Nia cijena zbog male iskoristivostu (10-25%)

Nia cijena meunarodnih poziva

VoIP nedostaci:

Kvaliteta usluge Razvoj novih algoritama Pouzdana internet veza

Napajanje Gubici paketa (1% - nelagoda; 3% - jako teko komuniciranje)

Tajnost Kanjenje (200 ms granica za normalnu komunikaciju; Veza preko

satelita kasni i do 400 ms).

3.3.2. IPTV

IPTV (Internet Protocol Television) je sistem gdje je usluga digitalnetelevizije omoguena koristei IP protokol, broadband vezom. IPTV se estoisporuuje zajedno sa uslugom videa na zahtjev VoD (Video on Demand) teInternetskim uslugama kao to su pristup Internetu i VoIP (Voice over IP).Komercijalno zdruivanje IPTV, VoIP i Internet pristupa je poznato kao TriplePlay usluga. Kada se ovim uslugama prikljui mobilnost onda je poznatokako Quadruple Play. Uslugu IPTVa uobiajeno isporuuje pruatelj usluga

koristei zatvorenu mreu, dobro zatienu, kontrolirane uinkovitosti irinepojasa, kvalitete, koja omoguava prenoenje sadraja visoke kvalitete -visoko kvalitetni SD (Standard Definition) ili HDTV (High-definition television).Upravo zato su trokovi odravanja ovakve usluge veliki.9

Broj IPTV korisnika ovisi od mnogo faktora, gdje najvei utjecaj imajucijena i usluge ukljuene u cijenu, a kako europska iskustva pokazuju dapreko 65% IPTV korisnika koristi iskljuivo besplatne TV kanale , odnosnokanale koji su ukljueni u pretplatu, tako e broj korisnika ovisiti i odpopularnosti ovih kanala.

9 http://www.adanalic.com.ba/

20
http://www.adanalic.com.ba/http://www.adanalic.com.ba/


21/38

Slika 4. Broj IPTV pretplatnika u periodu od 2007 do danas s predvianjima

do 2013 po regijama

3.3.3. Internet TV

Nasuprot IPTV-a stoji prenoenje televizijskog sadraja preko javnoginterneta, Internet televizija. Pruatelj usluge Internet televizije nemanikakvog utjecaja na prijenos sadraja do krajnjeg odredita, prijenos seobavlja to je najbolje mogue best effort, znai kvalitet je loiji uusporedbi s IPTV-om. Nasuprot IPTV-u, Internet TV ne zahtjeva dodatnaulaganja u infrastruktru, oglaavanje, trokovi odravanja su niski.

Iako je kvaliteta loija od IPTV-a, internet TV je besplatna, a ponudaprograma raznovrsna i mnogobrojna, pa je s time velika konkurencija IPTV-u.Neki od primjera Internet TV servisa su Babelgum, Joost, Zattoo.

21


22/38

Slika 5. Prikaz ureaja na kojima je gledan video sadraj 2007/2008

3.3.4. Mobile TV

Mobilna TV, usluga pruanja televizijskog sadraja na mobilne telefoneje prvi put pokrenuta u 4 mjesecu 2006. u Hong Kongu, na 3G mreama.Usprkos milijardama investiranim u mobilnu televiziju, za sada je tatehnologija iznimno slabo prihvaena od strane krajnjih korisnika. Naime, aki na tritima poput June Koreje, koja su inae sklona prihvaanju novihtehnologija, mobilna televizija nije uspjela pridobiti znaajniji broj korisnika.

Suprotno mnogim miljenjima i predvianjima, ideja gledanja TVprograma na svojim mobilnim telefonima nije oduevila korisnike, barem neu tolikoj mjeri koliko bi to eljeli mobilni operatori. Veina korisnika uope nemari za postojanje Mobilne TV. Istraivanja pokazuju da korisnici radije

gledaju televizijski sadraj u mirnom i ugodnom okruenju svojih domova.Veliki broj korisnika misli da je usluga mobilne TV preskupa, te da bi jekoristili kada bi cijene bile prihvatljivije.

22


23/38

3.4. Multimedijske usluge

Multimedijske usluge u novoj generaciji mrea su vrlo sloene,integrirane medijske komponete (audio, video, 3D grafika, tekst).Komunikacija se odvija u stvarnom vremenu izmeu vie korisnika. Zahtjeva

se podrka za kvalitetu usluge s kraja na kraj (eng. end to end). Novistandardi su postavljeni za mrene parametre: prijenosnu brzinu, kanjenje,kolebanje kanjenja, pouzdanost i gubitke. Konvergirana IP mrea novegeneracije treba zadovoljiti stroge zahtjeve kvalitete usluge razliitih vrstausluga. Kvaliteta usluge (QoS) u najirem smislu je stupanj zadovoljstvakorisnika usluge .

Slojevita arhitektura odvaja sadraj i usluge povezivanja i pristupa.Kompleksne viemedijske usluge ne mogu se rjeiti samo veim brzinama potrebna su nova rjeenja za opis usluge, kvalitetu usluge i signalizaciju. Umreama nove generacije se uvodi viemedijski podsistem zasnovan naprotokolu IP (eng. IP Multimedia Subsystem, IMS)

3.4.1. Prisutnost

Korisnik vidi informacije o prisutnosti (Presentity), dostupnosti, tekomunikacijskim mogunostima drugih korisnika prije nego to pokrenepoziv. Predvia se da e ova usluga biti sastavni dio mnogih drugih usluga.

Slika 6. Prikaz usluge prisutnosti

23


24/38

3.4.2. Komunikacija porukama (Instant Messaging)

Slika 7. Prikaz usluge komunikacije porukama

3.4.3. Push-to-Talk

Push-to-Talkje usluga poput walkie-talkie usluge. Jednostavna i brzauspostava veze, bez zvonjave. Mogua je uspostava veze izmeu dva i vie

korisnika.

3.4.4. WeShare kombinacijske usluge

Kombiniraju se domene komutacije kanala i komutacije paketa.Komunikacija putem glasa, videa, slika itd. Mediji se mogu dodavati i/iliprekidati tokom iste sesije.

24


25/38

Slika 8. Prikaz komunikacije kombinacijskim uslugama

3.5. Dodatne usluge vezane za mreu

Usluge dodatne vrijednosti usko su vezane uz osnovne teleusluge ipredstavljaju njihovo obogaenje u smislu ponude pohranjenoginformacijskog sadraja (information databases). Dodatne usluge vezane zamreu (network-related value added services ) ukljuuju razmjenu SMSporuka, govornu potu, preusmjeravanje poziva,poziv na ekanju,CLIP, islino.

3.6. Mobilne poslovne komunikacije

Mobilne poslovne telekomunikacije su prva oblast mobilnog poslovanjakoja je nastala sa samom pojavom mobilne telefonije. Ova oblast mobilnogposlovanja je trenutno najrazvijenija. Preduzee koristi mobilnu mreu zakomuniciranje sa zaposlenim u okviru matine firme koji su van sjeditapreduzea (mobilni radnici) preko mobilne telefonije, ukljuivanjem uIntranet preduzea ili putem Interneta. Radnici vie nisu vezani zakancelariju, niti za kuu, kada se za ostvarivanje komunikacije sa radnicimakoristio Internet (rad na daljinu). Ovaj kanal komunikacije moe bitiznaajna podrka radnicima na terenu,pogotovo ako se radi o trgovakimputnicima, koji e imati tane i blagovremene informacije na svakom mjestu ina taj nain pruiti mnogu bolju uslugu potroaima.

Najvei efekti i poveana efikasnost poslovanja se ogleda u upotrebiintegrisanih elektronskih tehnologija u poslovanju. U oblasti mobilnihposlovnih komunikacija najznaajnija je integracija mobilne telefonije iInterneta, specifino elektronske pote kao jednog od servisa Interneta. Bitnoje da se elektronske poruke mogu poslati sa mobilnog telefona, kao i da se

25


26/38

elektronska pota moe kontrolisati preko ovog ureaja. Mnoge aplikacijeomoguavaju i pretvaranje obinih tekstualnih, SMS, poruka u e-mail iobratno. To znaajno ubrzava sklapanje poslova i efikasnost poslovanjapreduzea koje je usvojilo koncept mobilnog poslovanja, posebno u sferiposlovnih komunikacija.

3.7. Mobilna kupovina

Mobilna kupovina (Mobile Commerce - M-Commerce) je grupa svihusluga koje omoguavaju kupovinu i on-line plaanje dobara, usluga ilipodataka putem mobilnog telefona, ili koritenje mobilnog telefona kaoaparata-terminala za plaanje na javnim mjestima kao to su, recimo,automati sa piima. Mobilni telefoni se koriste kao tehnologija za obavljanjetrgovine uglavnom u oblasti elektronske maloprodaje (B2C-Business-to-

Customer).10

Danas je broj potroaa u mobilnoj trgovini vei od broja korisnikausluga mobilne telefonije, pa se znaajno poveao udio onih koji trguju prekosvog mobilnog telefona. Jedna od najrasprostranjenijih mobilnih usluga subankarske usluge. Svako trgovanje mora da bude praeno plaanjem (tzv.finansijski tok posla). Ako se i plaanje obavlja putem mobilnog telefonaonda je rije o totalno elektronskom mobilnom poslovanju. Aktivnost plaanjaza kupljenu robu je tok koji se ne moe odvojiti od trgovine, mada nekefinansijske transakcije mogu biti potpuno autonomne.

3.8. Mobilne finansije

Mobilna plaanja (Mobile payments - M-payments) ukljuuju svaelektronska plaanja koja se obavljaju uz pomo mobilnog telefona. Mobilnobankarstvo predstavlja savremeni vid telebankarstva i Internet bankarstva.Kao i u sluaju mobilne trgovine, mobilna plaanja spadaju u grupu plaanjana malo, odnosno ukljuuju plaanja koja se obavljaju izmeu banka,preduzea i pojedinaca, sa jedne strane, i pojedinaca, sa druge strane.Mobilni telefoni mogu biti terminal kojima se obavlja plaanje u dejstvu sa

drugim terminalima, kao to je sluaj kod plaanja mobilnim telefonom naPOS terminalima ili uz upotrebu drugih elektronskih tehnologija u sloenijimelektronskim plaanjima, ili se plaanje moe obaviti samo upotrebommobilnog telefona (mobilna plaanja u uem smislu).

10 http://www.diplomski.rs/index.php/besplatni-radovi/271-elektronsko-placanje-preko-mobilnih-telefona.html

26
http://www.diplomski.rs/index.php/besplatni-radovi/271-elektronsko-placanje-preko-mobilnih-telefona.htmlhttp://www.diplomski.rs/index.php/besplatni-radovi/271-elektronsko-placanje-preko-mobilnih-telefona.html


27/38

Razvojem WAP standarda koji je omoguio pristup Internetu samobilnog telefona bilo je mogue koristiti sve prednosti On-line bankarstva,to znai da su klijenti uz pomo mobilnog telefona, a putem Internetapristupali svom raunu u banci. Mobilni telefon, u odnosu na raunarpovezan na Internet, je pruao jednu veoma vanu novinu - mobilnost. Poredsvojih prednosti plaanja preko mobilnog telefona omoguen primjenom WAPstandarda imaju i svoje negativne strane oliene u loem protoku podataka.

Primjenom tehnologija tree generacije u razvoju mobilnih mreanastoji se rjeiti problem loe propusne moi Interneta omoguenogprotokolom WAP. Beini Internet vee brzine poveati e lagodnost, lakou iefikasnost klijenta prilikom mobilnih plaanja. Primjena mobilnog telefona zaobavljanje plaanja zahtjevala je upotrebu ve postojeih, ali i razvoj novihtehnolokih rjeenja. Najznaajnija tehnologija kod mobilnog telefona je tzv.

inteligentna kartica (smartcard) koja je osnova za sve osnovne usluge iprotokole koje prua kako operater mobilne mree tako i dodane usluge kojipruaju trei subjekti.

4. LTE Tehnologija

Dananja 3G tehnologija brzog paketskog pristupa (HSPA ) nametnulase kao nositelj naglog irenja irokopojasnog mobilnog pristupa internetu.Unato njenom konstantnom unapreivanju, zbog kapacitivnih ogranienja ilimitiranih mogunosti postizanja jo viih performansi, kao i zbog zahtjevaza poveanjem efikasnosti upotrebe radijskih resursa i snienjem trokovaodravanja, krenulo se u razvoj nove tehnologije pod nazivom LTE (eng. LongTerm Evolution dugorona evolucija 3G sistema). Navedeni zahtjeviproizlaze iz potrebe za podrkom novih naprednih usluga u mobilnom svijetu,od multimedijalne telefonije, preko prijenosa velike koliine podataka kroz

drutveno umreavanje do npr. streaminga HDTV signala, a sve uzmogunost istovremenog pruanja irokopojasnog pristupa velikom brojukorisnika mobilne mree.11

11 http://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdf

27
http://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdfhttp://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdf


28/38

3GPP (Third Generation Partnership Project) grupa predstavila je LTEtehnologiju koja je razvijena kao poboljanje postojee pristupne radio mreetree generacije UTRA (3G UMTS Terrestrial Radio Access), a danas je dio3GPP Realese-a 8. LTE predstavlja novi standard mobilnih komunikacija nesamo za radio mreu, ve i za arhitekturu jezgra, SAE (System ArchictectureEvolution). Kljune tehnologije kojima se omoguava postizanje visokihbrzina prijenosa ukljuuju radijsko suelje temeljeno na OFDM (eng.Orthogonal Frequency-Division Multiplexing) pristupu, upotrebu vie-antenskih rjeenja (MIMO eng. Multiple Input, Multiple Output) tefleksibilnost upotrebe frekvencijskog spektra. U odnosu na WiMAX, LTE je uprednosti jer se oslanja na postojeu GSM i 3G infrastrukturu, omoguavavee protoke i poveanu spektralnu efikasnost.

Slika 9. Razvojni put standarda mobilnih mrea

U definisanju LTE se teilo, ne samo boljim performansama, to seprvenstveno ogleda u znatno veim pristupnim brzinama prenosa, negoukupnom poboljanju mree, od veeg iskoritenja radio-spektra,pojednostavljenog sistem-dizajna, do visoke ekonomske efikasnosti.

LTE obezbeuje jasnu evoluciju mobilnih sistema, migraciju 2G, 3G,kao i televizijskih sistema. LTE Release 8 standard obezbeuje najmanje

100Mb/s na downlink-u, 50Mb/s na uplink-u, sa kanjenjem manjim od 10ms .Radio pristup na downlinku je OFDMA (Orthogonal Frequency DivisionMultipleAccess), dok se na uplink-u upotrebljava SC-FDMA (SingleCarrier Frequency Division Multiple Access). Prenos govora u LTE ostvaruje se prekoVoIP-a uz kvalitet koji je najmanje jednak onome u UMTS CS (CircuitSwitched) prenosu govora.

28


29/38

Razvoj LTE tehnologije bazira se na postojeim 3G sistemima. Ve seproizvode bazne stanice iji se prelazak na LTE ostvaruje odreenimsoftverskim izmjenama. Kada je mrea ve izgraena, veini operateratroak se znatno umanjuje kada odlue da naprave prelazak na LTE i dazamjene NodeB stanice i RNC gdje je potrebno.12

Danas smo svjedoci uspjene evolucije WCDMA mrea uvoenjembrzog paketskog pristupa (HSPA) kroz kontinuirana unaprjeenja koja donosenova izdanja 3GPP specifikacija (Release 5: HSDPA, Release 6: HSUPA,Release 7 i 8: HSPA+). Upravo je 3GPP standardizacijsko tijelo koje jeodgovorno za nastanak i razvoj LTE standarda kao nove tehnologije na putuk mobilnim mreama etvrte generacije (4G).

Slika 10. Evolucija 3GPP tehnologija

4.1. LTE ciljevi

Danas smo svjedoci nagle promjene u nainu koritenja Interneta -umjesto prethodne usmjerenosti na informaciju i sadraj sve bitniji postajeaspekt komunikacije, a samim tim i potreba stalne povezanosti.irokopojasni pristup Internetu postaje jedna od osnovnih potreba dananjegsvijeta, a u njegovom razvoju sve vei udio zauzima mobilni irokopojasni

pristup.

Zahtjevi i oekivanja korisnika neprestano rastu zbog novih zahtjevnijihaplikacija, (npr. VoIP, mobilna TV, online igre, video na zahtjev i sl.), ali i eljeza jednostavnijim koritenjem (npr. uzmanje vrijeme ekanja i bri odziv).

12 http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf

29
http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf


30/38

Operatori, s druge strane, tee to uinkovitijem nainu pruanja usluga(smanjeni trokovi po bitu informacije) uz zadravanje prihoda i smanjenjetrokova izgradnje i odravanja. Sve to djeluje kao pokreta dugoroneevolucije 3G sistema kroz uvoenje nove, fleksibilnije tehnologije (LTE).

Osnovni ciljevi koje LTE treba da ispuni, a u odnosu na WCDMA/HSPA, su: Poboljana spektralna efikasnost i iskoritavanje mogunosti novog

spektra; Vea propusnost tj. vee brzine prenosa podataka; Vea brzina odziva mree za zahtijevane servise;

Smanjenje trokova (CAPEX/OPEX) koje je mogue da se ostvari ako se:izbjegne izgradnja kompleksne mrene arhitekture i nepotrebnihinterfejsa, upotrebe postojee lokacije baznih stanica i antenskihsistema, pojednostave terminalni ureaji, optimiziraju mreni protokoli

i ako se omogui potpuno multi-vendorsko okruenje; Poboljanje i poveanje broja servisa i njihova implementacija po

principuplug & play; Bolja integracija sa postojeim standardima, pri emu se podrazumjeva

transparentna povezanost sa GSM i (W)CDMA, ali i sa WLAN i WiMAX-om.

4.2. Implementacije govornih i SMS usluga

Premda je LTE zamiljen kao mrea zasnovana na iskljuivo paketnom

prijenosu podataka, sve vie do izraaja dolazi i pitanje nainaimplementacije govornih i SMS usluga. Sve je krenulo od slanja prvog SMS-a,a nastavilo se dolaskom prve elektronike poruke (e-maila) na mobilnetelefone i razvojem prvih WAP portala. To je dovelo do pretvaranja mobilnihtelefona u mone prijenosne raunare tako da razmjena svih vrsta podatakasve vie postaje njihova primarna funkcija. Danas mree mobilnih operatoraznatno vie prenose podatke nego razgovore, tako da sistem dizajniran zarazgovore sve manje tome slui. Sve vei zahtjevi natjerali su industrijumobilne telefonije da ponudi korisniku bri prijenos podataka. U fokusu

industrije su uglavnom mobilne usluge koje za svoje funkcioniranjezahtjevaju velike brzine prijenosa podataka, poput kvalitetnijih video i voice-over-IP usluga koritenjem IMS (multimedijski podsustav zasnovan na IP)tehnologije, interaktivne mobilne i internetske televizije pa do raznihdistribucijskih platformi za bogati interaktivni sadraj.13

13 http://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdf

30
http://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdf


31/38

IMS je standard koji definira arhitekturu temeljnog i uslunog slojafiksnih i mobilnih telekomunikacijskih mrea nove generacije. IMS nije uslugasam po sebi, ve omoguitelj usluge (eng.Service enabler). IMS einternetske tehnologije, kao to su pregledavanje Weba, e-mail, instantporuke i videokonferencije uiniti dostupne svima i na bilo kojem mjestu.Glavno tehnoloko obiljeje IMS-a je njegova transparentnost premarazliitim pristupnim mreama. Stoga je IMS glavni pokreta evolucijetelekomunikacijskih mrea i usluga prema mobilno-fiksno konvergentnimrjeenjima. Na taj nain, korisnicima se omoguava integrirano korisnikosuelje i jedinstveni pristup irokom spektru usluga preko razliitih terminalai pristupnih tehnologija (GPRS/EDGE, WCDMA, xDSL, Public Ethernet, WiMAX,WLAN, itd.). Preduslov za razvoj IMS mree je postojanje 3G/irokopojasnemree i dovoljan broj korisnika koji e prihvatiti nove usluge. Operatorimoraju planirati postupnu evoluciju slijedee generacije mree, uvaavajui

postojee mrene resurse, trino okruenje i konkurentske zahtjeve.

Zahvaljujui velikim brzinama prijenosa podataka koje donosi LTEtehnologija interaktivna mobilna televizija doivljava dodatni razvoj.Interaktivnost mobilne televizije omoguava gledateljima aktivnoukljuivanje u emisiju koju trenutno gledaju na svom mobilnom terminalupoput glasanja, slanja pozdrava, kupovanja proizvoda itd., a tu su i drugeinteraktivne televizijske usluga poput podcasta, videa na zahtijev i sl.Multimedijske sadraje snimljene mobilnim terminalom korisnici moguprenositi i podijeliti s gledateljima bilo gdje u svijetu putem web stranica ili

"uivo" na televiziji, a takoer je olakano i dijeljenje vlastitih video sadrajas prijateljima putem raznih internetskih socijalizacijskih zajednica.

Zahvaljujui atraktivnim brzinama prijenosa podataka, internetski prometostvaren putem mobilnih terminala postaje dominantan te dolazi doznaajnijeg razvoja raznih mobilnih aplikacija koje ukljuuju P2P dijeljenjedatoteka, download filmova i glazbe i sl. Najbre rastue mobilne aplikacijeza prijenos podataka su one najrairenije u segmentu mladih potroaapoput YouTubea, Facebooka ili Tweetera.

31
http://www.vidipedija.com/~vidipedi/index.php?title=E-mail&action=edithttp://www.vidipedija.com/~vidipedi/index.php?title=E-mail&action=edit


32/38

Primjer: Uvoenje LTE tehnologije odstrane Vip i M:tel telekom operatera

LTE (Long Term Evolution) tehnologija je izvorno zamiljena kaonadogradnja 3G tehnologije, ak je i dobila ime u skladu s time 3,9G.Usavravanjem tehnologije razvijena je naprednija verzija LTE standarda,pod nazivom LTE Advanced te je ona prihvaena kao mrea 4. generacije.Ovakav razvoj situacije nije odgovarao velikim svjetskim telekomoperaterima, koji su uloili ogromne koliine sredstava u infrastrukturu i zakomercijalizaciju LTE mrea, pa je i ovaj standard prihvaen u 4. generaciju.

Na putu uvoenja LTE tehnologije javljali su se brojni problemi.Telekom operateri putali su usluge LTE mree na razliitim frekvencijama, ato znai da ureaj koji je radio na frekvenciji od 700 MHz, nije mogao raditina drugim frekvencijama ako ih ne podrava.

Vip telekom operater u Hrvatskoj je zapoeo s testiranjem 4Gtehnologije krajem 2011. na 800 MHz koja omoguava najbri prijenos iskidanje podataka. Sredinom 2012. godine televizijska kua 24sata postala jeprvi testni korisnik Vipove LTE tehnologije koja omoguuje download do 150Mbit/s. 24sata je sve multimedijske sadraje prezentirala putem LTE

tehnologije koja je omoguila bolju kvalitetu i najvee brzine pretraivanja uHrvatskoj.

Ujedno, Vipnet je tokom 2012. godine zajedno s korisnicima zapoeoi testiranje 4G mree i na frekvencijama od 1800 MHz i 2600 MHz koje supogodne za vee kapacitete i postizanje maksimalnih brzina prijenosa kojepodrava LTE tehnologija.

Rezultati testiranja Vipnet-ove LTE mree pokazali su da su se brzine uprosjeku kretale oko 30Mbit/s, dok je upload postizao 15 Mbit/s. Iako su se

najavljivale brzine od preko 100 Mbit/s, ove brojke nisu bile tolikofascinantne, meutim 99% korisnika fiksnog Interneta u Hrvatskoj o ovakvimbrzinama je moglo samo razmiljati. Brzina pristupa internetu ovisi o razini ikvaliteti signala (broju crtica u Connection Manageru) kao i o brojuistovremeno spojenih korisnika. Takoer ovisi o tipu ureaja (bolji ureajlake e doi do velikih brzina).Bitno je znati i da li servis na internetu

32


33/38

podrava visoke brzine (npr. ogranienje brzine servera, zaguenjainterneta/linkova/servera). Ono to sada VIP danas deklarativno nudi jebrzina downloada od 173 Mbit/s i uploada od 58 Mbit/s. Naravno, u praksi jeteko oekivati da se postignu ove maksimalne brzine. U svakom sluajuukoliko smo u zoni pokrivenosti, moi emo postii brzinu preko 50 Mbit/s paak i viu.

Prema sada dostupnim informacijama LTE mreom su pokrivena uapodruja etiri najvea grada Hrvatske: Zagreb Split, Rijeka i Osijek. Zbogkoritenog frekvencijskog spektra od 1800 mHz teko je oekivati vei dometsignala pa e rubna podruja morati jo malo priekati.

Mogunosti LTE tehnologije:

Gledanje filmova i video isjeaka u visokoj rezoluciji ovi filmovi i video

isjeci su veliki te je za njihovo gledanje potrebna velika brzinapristupa internetu;

Igranje on-line igre brzo vrijeme odgovora i brzi pristup internetudoprinose kvaliteti on-line igara, pogotovo onih za koje je potrebnaniska razina kanjenja kakvu ima LTE tehnologija (npr. real-timestrateke igre, vonje utrka...);

Brzo preuzimanje velikih datoteka slike visoke rezolucije, videoisjeci, filmovi i veliki dokumenti se brzo preuzimaju zbog velike brzinepristupa internetu;

Surfanje u pokretu zahvaljujui znatno manjim kanjenjimanesmetano se mogu igrati igre, gledati filmovi, odravati videokonferencije i u pokretu (npr. vonja u autu, vonja u vlaku...).

Jedna od najveih prednosti 4G/LTE tehnologije je u tome to epridonijeti irenju brzog internetskog pristupa u do danas izolirana ruralnapodruja. Takoer, uinkovitija je od prethodnika jer koristei se IP mreom,tehnologija 4G/LTE omoguuje korisnicima vie usluga nego to im je bilodostupno do sada.

LTE tehnologija predstavlja rjeenje za gigabitno drutvo. Premarezultatima meunarodnih istraivanja, mobilni podatkovni promet do 2013.godine porastao je gotovo 60 puta. 4G/LTE je optimalno rjeenje za tzv.gigabitno drutvo, koje e nam omoguiti kapacitet prijenosa podataka teveu kvalitetu usluge, bilo kada i bilo gdje se nalazili. Kvaliteta mree ikoritenih usluga u pokretu ostaje vrhunska i pri velikim brzinama, npr.

33


34/38

tokom putovanja automobilom ili vozom. Sve funkcionira ak i ako korisnikprelazi iz jedne mree u drugu.

M:tel prvi bh. operator spreman za uvoenje LTEtehnologije

Uspjenim testiranjem u realnim uslovima, kojeg je M:tel operator25.4.2013. godine izvrio na irem podruju grada Banja Luka, pokazala suda je M:tel operator spreman za uvoenje LTE tehnologije odnosno mobilnemree etvrte generacije (4G).

Napredna LTE (Long Term Evolution) tehnologija, koja predstavljasljedei korak u evoluciji mobilnih sistema, predstavljena je 14. maja 2013.godine m:tel korisnicima i poslovnim partnerima. Posjetioci tog dogaaja subili u prilici da doive brzinu prenosa 3D filma, HD filma, download i on line

igrice putem mree etvrte generacije. Testiranjem brzine downloadavelikih fajlova utvreno je da je ostvarena brzina prenosa spomenutihsadraja putem LTE tehnologije 71 Mb/s, to je za oko 10 puta vie negoputem 3G mree.

Uvoenjem LTE tehnologije pomjera se fokus sa jednog, govornogservisa, na multiservisnu komunikaciju. Razlog tome je neprestani rastkorisnika usluga prenosa podataka, ali i sve ira lepeza usluga koje subazirane na prenosu podataka. Pruanje LTE tehnologije obezbijedit evelike brzine prenosa podataka, krae vrijeme konekcije na mreu,

smanjenje vremena odziva, ime e korisniko iskustvo biti poboljano. Biezadovoljene potrebe sve zahtjevnijih korisnika u pogledu koritenjasloenijih aplikacija poput interaktivne televizije, razliitih mobilnihmultimedijalnih usluga, on-line interaktivnih igara, video-blogova, ftpdownload velikim brzinama i sl.

34


35/38

Zakljuak

Porastom zahtjeva i oekivanja korisnika i operatera dolazi do razvojatehnologije. Sve vea potreba ljudi za neprekidnim komuniciranjem saokolinom, dovela je do ekspanzije mobilnih mrea i usluga, te pojave novihtehnologija i mogunosti. Mobilne usluge pristupane su svim ljudima, anjihova masovna upotreba dovodi do toga da cijene vremenom postaju sve

nie.Korisnik, njegovi zahtjevi i potrebe postaju sredite poslovnog interesa

operatera, te se tei ka brzom i efikasnom kreiranju novih usluga iupravljanju proizvodma i uslugama. Mobilna telefonija sve vie odzimakorisnike fiksnoj teledoniji, pa uprkos tome to je prenos govora jo uvijeknaisplativija usluga, vodei operateri ulau velika sredstva u izgradnju novihmrenih platformi koje podravaju daljnji razvoj i proirenje dananjih mreanovim elementima.

Veliki napredak u beinim tehnologijama i rastua potranja zamobilnou tokom telefoniranja i pristupa Internetu, rezultirali su potrebomza izgradnjom boljih mobilnih mrea. Telekomunikacijska industrija se znatnorazvila i napredovala od izuma telefona. Razvijene su napredne idalekosene mree koje korisnicima omoguavaju laku dostupnost podataka,brzo i efikasno komuniciranje te jednostavan pristup Internetu.

35


36/38

Tokom razvoja, nastale su etiri generacije mobilnih mrea. Trea ietvrta generacija pruaju znaajna poboljtanja u sve traenijem prenosupodataka i multimedijskih sadraja. Korisnicima se nudi bolja funkcionalnostmobilnih ureaja, a kako su 3G i 4G usluge nadograene na 2G usluge, jouvijek se koriste sistemi GSM, GPRS i UMTS.

Razvojem novih mobilnih sistema doi e do znaajnog napretkausluga i kvaliteta komunikacije. Mnogo e se doprinijeti ivotu savremenogovjeka, promjenama u nainu ivota i transformaciji nae ivotne sredine,kao i promjenama u nainu poslovanja i cjelokupnog drutvenog sistema.

Popis skraenica

AMPS Advanced Mobile Phone SystemsFDMA Frequency Division Multiple Access

GSM Global System for Mobile CommunicationsMSC Mobile services Switching CenterVLR Visitor Locating RegisterHLR Home Location RegisterHSCSD High Speed Circut Switched DataCDPD Cellular Digital Packet DataGPRS General Packet Radio ServiceSMS Short Message ServiceEDGE Enhanced Data rates for GSM EvolutionCSD Circuit Switched DataMMS Multimedia Messaging ServiceTDMA Time Division Multiple AccessUMTS Universal Mobile Telecommunication SystemETSI European Telecommunications Standards InstituteITU International Telecommunication UnionWCDMA Wideband Code Division Multiple Access

36


37/38

HSDPA High Speed Downlink Packet AccessHSUPA High-Speed Uplink Packet AccessHSPA High-Speed Uplink Packet AccessVoIP Voice over Internet ProtocolIPTV Internet Protocol TelevisionVoD Video on DemandSD Standard DefinitionHDTV High-definition televisionB2C Business-to-CustomerLTE Long Term Evolution3GPP Third Generation Partnership ProjectOFDM Orthogonal Frequency-Division MultiplexingMIMO Multiple Input Multiple Output

Popis literature

Republika agencija za elektronske komunikacije 2011, LTE - EVOLUCIJAARHITEKTURE MREE , http://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdf

Tomislav Blaji 2010, LTE- Nova tehnologija za mobilni irokopojasni pristuphttp://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf

Sveuilite u Zagrebu 2008,Davatelji internetskih usluga,http://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Davatelji_internetskih_usluga_%28Tier_1,_2,_3%29.pdf

Sveuilite u Zagrebu,Sustavi za praenje i voenjeprocesa:wcdma,cdma2000-standasrdi za 3G mree,http://spvp.zesoi.fer.hr/seminari/2004/3G_standardi-mbejuk.pdf

novimobiteli.com 2010, EDGE, http://www.novimobiteli.com/edge/.

NIN 2003/Trea generacija,http://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.html

BH Telecomn, UMTS/3G, http://www.bhtelecom.ba/3697.html

37
http://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdfhttp://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdfhttp://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Davatelji_internetskih_usluga_(Tier_1,_2,_3).pdfhttp://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Davatelji_internetskih_usluga_(Tier_1,_2,_3).pdfhttp://spvp.zesoi.fer.hr/seminari/2004/3G_standardi-mbejuk.pdfhttp://www.novimobiteli.com/edge/http://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.htmlhttp://www.bhtelecom.ba/3697.htmlhttp://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdfhttp://infoteh.etf.unssa.rs.ba/zbornik/2011/radovi/B-II/B-II-2.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdfhttp://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Davatelji_internetskih_usluga_(Tier_1,_2,_3).pdfhttp://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Davatelji_internetskih_usluga_(Tier_1,_2,_3).pdfhttp://spvp.zesoi.fer.hr/seminari/2004/3G_standardi-mbejuk.pdfhttp://www.novimobiteli.com/edge/http://www.nin.co.rs/2003-02/27/27602.htmlhttp://www.bhtelecom.ba/3697.html


38/38

Ericsson Nikola Tesla,WCDMA mrea komponente,http://www.ericsson.com/hr/tehnologije/wcdma.shtml

Komunikacije 2009, Tema broja: Otvorenim globalnim standardima do rasta

komunikacijskog prometa,http://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0109/14_15.pdf

novimobiteli.com, HSDPA, http://www.novimobiteli.com/hsdpa/

Telecom Intelligence Service, Strategija telecom biznisa,http://www.adanalic.com.ba/

BUG ONLINE 2006, Tehnologije-HSDPA,http://www.bug.hr/bug/tekst/hsdpa/72715.aspx

Komunikacije 2010, LTE tehnologije,http://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdf
http://www.ericsson.com/hr/tehnologije/wcdma.shtmlhttp://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0109/14_15.pdfhttp://www.novimobiteli.com/hsdpa/http://www.adanalic.com.ba/http://www.bug.hr/bug/tekst/hsdpa/72715.aspxhttp://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdfhttp://www.ericsson.com/hr/tehnologije/wcdma.shtmlhttp://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0109/14_15.pdfhttp://www.novimobiteli.com/hsdpa/http://www.adanalic.com.ba/http://www.bug.hr/bug/tekst/hsdpa/72715.aspxhttp://www.ericsson.com/hr/etk/novine/kom0110/11_15.pdf

Documents

Grupa 5. Pregled Usluga u Mobilnim Mrezama