Gra w szachy jako narzędzie stymulujące rozwój intelektualny i

emocjonalny dziecka - wprowadzenie

Magdalena ZielińskaStowarzyszenie HANZA

UMKS JaćwieżPolski Związek Szachowy

Szachy są dyscypliną korelującą humanistyczną fantazję z umiejętnościami

matematycznymi i kształceniem pozytywnych postaw społecznych i emocjonalnych.

Wpływ szachów na ogólny rozwój intelektualny dzieci i młodzieży

• Jak mawiał arcymistrz Emanuel Lasker, szachy uczą samodzielności myślenia, a tym samym stymulują kreatywność młodych ludzi i motywują do samodzielnej pracy.

• Królewska gra rozwija i ćwiczy wyobraźnię przestrzenną dziecka.

• Bez rozwiniętej wyobraźni przestrzennej niemożliwa jest poprawna koordynacja ruchów, człowiek nie jest w pełni zdolny do prawidłowego funkcjonowania w przestrzeni, określania odległości między przedmiotami, określania stron świata i kierunków lewo – prawo itd.

• Szachy to żywa lekcja geometrii, która w sposób często przez ucznia nieuświadamiany, pomoże mu na matematyce, fizyce, nawet technice i geografii.

0

10

20

30

40

50

60

70

wysokie średnie niskie

Kategorie wyników

Wyn

ik p

roce

ntow

y

dzieci objęteprogramem

dzieci nie objęteprogramem

Wyniki dydaktyczne uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)

•Trening szachowy ukierunkowany jest między innymi na rozwój, niejako na „powiększenie objętości” pamięci wzrokowej

Test pomiaru bezpośredniej pamięci wzrokowej uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)

0

10

20

30

40

50

60

w ybitna dobra średnia słaba bardzosłaba

Kategorie wyników

Wyn

ik p

roce

ntow

y

dzieci objęte programem

dzieci nie objęteprogramem

•Szachy uczą logicznego myślenia według torów przyczynowo-skutkowych, analizowania sytuacji i wyciągania wniosków

Wyniki testów mierzących poziom logicznego myślenia uczniów objętych programem nauki gry w szachy w trzech pierwszych latach nauczania (A.Modzelan, SP13 Gorzów Wlkp.)

0

20

40

60

80

100

120

dzieciobjęte

programem

dzieci nieobjęte

programem

dzieciobjęte

programem

dzieci nieobjęte

programem

dzieciobjęte

programem

dzieci nieobjęte

programem

Test I Test I Test II Test II Test III Test III

Numer testu

Wyn

ik p

roce

ntow

y

wysoki

średnia

niski

Wpływ szachów na psychikę oraz kształtowanie osobowości dzieci i

młodzieży

• Dyscyplina ta rozwija takie cechy jak opanowanie, koncentracja, determinacja, cierpliwość, wytrwałość, odwaga.

• Uczy radzenia sobie ze stresem i zmęczeniem, skutecznego działania pod presją, nie poddawania się nawet w najtrudniejszej sytuacji.

• Trening szachowy kształtuje wolę walki i zwycięstwa, co jest szczególnie ważne dla dzieci, które np. ze względów zdrowotnych nie mogą uprawiać innych dyscyplin sportu.

• Gra w szachy uczy zdrowej rywalizacji, postępowania według zasad fair play i szacunku wobec przeciwnika.

• W szachach nie ma miejsca na brutalność, wyzwiska i wulgaryzmy, negatywne zachowania, w które obfituje każde przyblokowe podwórko i boisko.

• Młody szachista uczy się także nawiązywania i utrzymywania dobrych, przyjacielskich kontaktów z ludźmi, często z całego świata.

• W toku szkolenia i startów turniejowych dziecko nabywa również inną umiejętność: uczy się, jak nie przenosić sportowej walki z szachownicy do codziennego, „turniejowego”, treningowego czy szkolnego życia

• Niewiele rzeczy na świecie może tak jak królewska gra nauczyć dziecko odpowiedzialności, ponoszenia konsekwencji własnych decyzji.

• Dzięki temu nabywa ono odporności psychicznej, poznaje własne reakcje na sytuacje stresowe, uczy się, w jaki sposób najlepiej radzić sobie ze stresem i tym samym łatwiej będzie mu reagować na sytuacje stresowe w szkole, rodzinie, pracy.

Tigran Petrosjan, dziewiąty mistrz świata, powiedział: Szachy – pod względem swej formy są grą, pod względem treści sztuką, z punktu widzenia trudności opanowania ich – nauką.

Warto pamiętać, że oprócz tych wszystkich walorów edukacyjnych i wychowawczych, szachy są również grą, rozrywką, świetną zabawą i mogą stać się dla naszych uczniów pasją i sposobem na życie.

Szachy – nie tylko dla „zdolnych”

Szachy są jak morze, w którym komar może się napić,

a słoń – wykąpać się.(przysłowie indyjskie)

• Dyslektycy• Uczniowie z różnorodnymi deficytami fizycznymi

(niedosłyszący, niedowidzący, trwale unieruchomieni, inne d. fizyczne)

• Uczniowie z różnymi problemami i doświadczeniami traumatycznymi

• Uczniowie z ADHD• Uczniowie z cechami autystycznymi (m.in. zespół

Aspergera)• Uczniowie z FAS• Upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim• Uczniowie o innych specjalnych potrzebach edukacyjnych

Miejsce szachów w szkole• nieobowiązkowe (dodatkowe) zajęcia pozalekcyjne• zajęcia sportowo - rekreacyjne dla uczniów• treningi sekcji szachowej UKS-u • klasa szachowa• obowiązkowy przedmiot szkolny dla wszystkich

uczniów wszystkich klas danego poziomu (np. zerówki, EW, klasy 1-4, cały cykl edukacyjny)

• obowiązkowe zajęcia wf dla uczniów ze zwolnieniami lekarskimi z ćwiczeń

• alternatywna forma wf

Organizacja zajęć szachowych w szkole

• zakup podstawowego sprzętu dla 20 uczniów to ok. 800 zł,

• sprzęt jest trwały, może służyć wiele lat,• dostępna jest dobra literatura metodyczna i

merytoryczna, w tym podręczniki szkolne i materiały dla maluchów

• programy nauczania szachów na różnych poziomach są udostępniane bezpłatnie lub w formie niedrogich wydawnictw, także programy dla niepełnosprawnych

• organizowanych jest wiele ogólnodostępnych turniejów szachowych, również dla początkujących, dla przedszkolaków, dla rodzin

Dla uczniów najmłodszych i początkujących polecamy wydawaną przez Polski Związek

Szachowy serię podręczników

• Im młodsi uczniowie – tym bardziej uczyć gry w szachy należy przez zabawę

• Stąd podręczniki dla najmłodszych obfitują w kolorowanki, krzyżówki, quizy

• Stąd też pomysł przewodniego motywu: średniowiecze, zamki, królestwa, rycerze

• I stąd zachęta, by ubarwiać dzieciom naukę gry w szachy przez…

…pokazy rycerskie i rycersko-szachowe…

…inscenizacje szachowe i „żywe szachy”…

…turnieje szachowe…

…bajki i filmy…

Geri’s Game Szachowe studia Pixar dzieciństwo

…grę i zabawę szachami plenerowymi…

…warsztaty plastyczne o tematyce szachowej…

… i wiele, wiele innych…___*właścicielem praw autorskich użytych w prezentacji zdjęć są: M. Zielińska, P. Zieliński,

Stowarzyszenie HANZA i PZSzach. lub znajdują się one w domenie publicznej**wykresy z pracy magisterskiej A. Modzelana wykorzystane za wiedzą i zgodą autora

Magdalena Zielińska

- Koordynator Ogólnopolskiego Projektu Polskiego Związku Szachowego „Edukacja przez Szachy w Szkole”

- instruktor i sędzia szachowy (uprawnienia Ministerstwa Sportu i PZSzach.)- nauczyciel przedmiotu szachy w jednej ze stołecznych szkół

podstawowych (podyplomowe studia pedagogiczne)- autorka serii podręczników dla najmłodszych „Grajmy w szachy”- wiceprezes Stowarzyszenia Promocji i Odtwórstwa Kultury i Sportów

Dawnych HANZA- członek i wykładowca UMKS Jaćwież

Kontakt:m.zielinska@pzszach.org.pl

www.szachywszkole.pl