G£ÓWNE PROBLEMY W STOSUNKACH CHIÑSKIEJ …cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-7e04613b... · 5 E. Pa‡asz-Rutkowska, K. Starecka, Japonia. Historia Paæstw

Ewa Dryjañska

G£ÓWNE PROBLEMY W STOSUNKACHCHIÑSKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ

Z JAPONI¥*

MAJOR PROBLEMS OF THE PEOPLE�SREPUBLIC OF CHINA IN RELATIONS

WITH JAPAN

Artyku³ ten jest prób¹ zarysowania g³ównych problemów w sto-sunkach Japonii z Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹. Zaprezentowanienajbardziej zapalnych punktów w relacjach dwóch wielkich krajówAzji Pó³nocno-Wschodniej oraz przedstawienia zarysu ich genezyi ewolucji od powstania ChRL (1949) i nawi¹zania pierwszych, nie-oficjalnych stosunków z Japoni¹ do chwili obecnej z naciskiem naokres po zimnej wojnie. Pragnê tak¿e na�wietliæ kwestie, którewywar³y g³ówny wp³yw na ich kszta³t i ewolucjê kwestii spornych.

Gdzie tkwi¹ �ród³a wzajemnej nieufno�ci dwóch g³ównych akto-rów w Azji Wschodniej, rywali jak i partnerów? Ich poznanie i zro-zumienie ma wa¿kie znaczenie dla zrozumienia za³o¿eñ ich politykizagranicznej, nie tylko w wymiarze bilateralnym, ale i globalnym.Przysz³o�æ japoñsko-chiñskich stosunków to temat nie tylko aktual-ny w dobie wzrastaj¹cego potencja³u ChRL i przewarto�ciowañw polityce zagranicznej Japonii, ale i istotny z punktu widzeniaca³ego regionu, kontynentu i w perspektywie globalnej. Zaprezento-

Forum Politologiczne � Tom 8INP UWM Olsztyn 2008

* Artyku³ przygotowany pod kierunkiem prof. dr. hab. J. Rowiñskiego.

178 Ewa Dryjañska

wanie podstawowych trudno�ci w nawi¹zaniu dialogu pomiêdzy tymidwoma krajami jest punktem wyj�ciowym do wnioskowania o mo¿-liwym kszta³cie japoñsko-chiñskich stosunków.

�Mo¿e to wydaæ siê przesad¹, ale rozwój japoñsko-chiñskichstosunków mo¿e w du¿ej mierze zadecydowaæ o historii �wiata�1

� stwierdzi³ jeden z japoñskich badaczy � Akio Takahara. Jedenz badaczy stwierdzi³, ¿e w Azji Pó³nocno-Wschodniej mamy do czy-nienia z dwoma pañstwami, które maj¹ potencja³ do supremacji,podczas gdy w Azji Po³udniowo-Wschodniej brakuje lidera. Z drugiejstrony ChRL i Japonia s¹ dla siebie niezwykle wa¿nymi partneramihandlowymi. Zaognianie siê stosunków politycznych jest przyczyn¹znacz¹cych strat finansowych dla obu stron. Oba pañstwa podejmu-j¹ wspólnie wysi³ki na rzecz rezygnacji Korei Pó³nocnej ze swegoprogramu nuklearnego w ramach negocjacji sze�ciostronnych2, cho-cia¿ motywy i postêpowanie stron ró¿ni¹ siê. Wspó³pracuj¹ wrazz innymi krajami regionu na forach, których inicjatorem jest ASEAN.Obie stolice maj¹ aspiracje globalne i postrzegaj¹ partnera jakog³ównego rywala regionalnego. ChRL zdecydowanie sprzeciwia siêprzyznaniu Japonii statusu sta³ego cz³onka Rady BezpieczeñstwaONZ. K. Cooney pisze o 2 scenariuszach u³o¿enia wzajemnych sto-sunków tych pañstw wedle 2 klasycznych paradygmatów w stosun-kach miêdzynarodowych. Wedle koncepcji realistycznej oba kraje s¹rywalami, którzy powinni przygotowaæ siê na konfrontacjê. Podej-�cie idealistyczne wskazywa³oby na to, ¿e oba pañstwa zacie�ni¹wspó³pracê w imiê powiêkszania wzajemnych korzy�ci3.

1 A. Takahara, The Present and Future of Japan-China Relations, �GaikoForum�, Summer 2000, s. 41.

2 W sze�ciostronnych negocjacjach uczestnicz¹ przedstawiciele Chin, Japo-nii, Korei Pó³nocnej, Korei Po³udniowej, Rosji oraz USA.

3 Zob: K. Cooney, Japan�s Foreign Policy Since 1945, New York-London2007, s. 153.

179G³ówne problemy w stosunkach Chiñskiej Republiki Ludowej...

Stosunki Chiñskiej Republiki Ludowej z Japoni¹1949�1989

Stosunki pomiêdzy Japoni¹ a Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹w pierwszym æwieræwieczu po II wojnie �wiatowej nie mog³y uk³a-daæ siê jak stosunki pomiêdzy dwoma nowoczesnymi pañstwami.Sta³o siê tak w wyniku zimnowojennego podzia³u, który postawi³oba kraje po przeciwnych stronach polityczno-ideologicznej baryka-dy. Ponadto Japonia bêd¹c przez 7 lat po zakoñczeniu wojny okupo-wana przez USA i staj¹c siê ich sojusznikiem zmuszona by³a doko-nywaæ tych samych wyborów politycznych. Wi¹za³o siê to z �zasad¹�dwojga Chin�, tzn. uznania re¿imu czangkajszekowskiego na Tajwa-nie w charakterze legalnego rz¹du Chin, nie wykluczaj¹c jednocze-�nie, w teorii i w praktycznych kontaktach legalno�ci rz¹du Chin�4.W rzeczywisto�ci jednak zgodnie ze strategi¹ amerykañsk¹ Japonia�faworyzowa³a� Republikê Chiñsk¹ na Tajwanie.

W �wietle doktryny �jednych Chin�, któr¹ kierowali siê zarównoprzywódcy Republiki Chiñskiej jak i ChRL, niemo¿liwe sta³y siêoficjalne kontakty polityczne. Tokio i Pekin patrzy³y na siebiez nieufno�ci¹. Japoñskie kierownictwo obawia³o siê gro�nych dlastabilno�ci wewnêtrznej lewicowych, w tym prochiñskich, sympatiidu¿ej czê�ci spo³eczeñstwa i klasy politycznej (Komunistyczna Par-tia Japonii, Socjalistyczna Partia Japonii)5. Natomiast komuni�cichiñscy, którzy rzeczywi�cie wykorzystywali swoje kontakty z japoñ-sk¹ lewic¹, z niepokojem traktowali odbudowê potencja³u militarne-go Japonii, zainicjowanego przez USA na potrzeby wojny koreañ-skiej. �wie¿e wspomnienie d³ugoletniej japoñskiej okupacji i wojnyw pamiêci Chiñczyków sprawia³o, ¿e patrzyli oni na te fakty jak napocz¹tek odradzania siê japoñskiego militaryzmu.

4 M. £awacz, Stosunki Chiñskiej Republiki Ludowej z Japoni¹, [w:] Chiñ-ska Republika Ludowa a rozwiniête pañstwa kapitalistyczne (1949�1981),A. Halimarski (red.), PISM 1985, s. 385.

5 E. Pa³asz-Rutkowska, K. Starecka, Japonia. Historia Pañstw �wiataw XX wieku, Trio, 2004, passim.

180 Ewa Dryjañska

Jednak pomimo zasadniczych ideologicznych i politycznych roz-bie¿no�ci w interesie obu stron le¿a³o przywrócenie wymiany ekono-micznej. �Czerwone czy bia³e � mówi³ w 1951 roku premier Yoshida� Chiny pozostan¹ naszym bliskim s¹siadem. Uwa¿am, ¿e geogra-ficzne i ekonomiczne prawa ostatecznie prze³ami¹ wszelkie ró¿niceideologiczne i sztuczne bariery handlowe�6. Tak te¿ siê sta³o. Wy-miana gospodarczo-handlowa pomiêdzy oboma pañstwami powolisiê zwiêksza³a, choæ niejednokrotnie prze¿ywa³a regres lub stagna-cjê wskutek zawirowañ politycznych takich jak �rewolucja kultural-na� w ChRL czy retorsje ChRL wobec Japonii za deklaracje politycz-ne stoj¹ce w sprzeczno�ci z zasad¹ �jednych Chin�.

Sytuacja zaczê³a zmieniaæ siê w latach sze�ædziesi¹tych, kiedyostatecznie rozesz³y siê drogi kierownictwa Chiñskiej RepublikiLudowej i Zwi¹zku Radzieckiego. Wrogiem numer jeden dla chiñ-skich komunistów nie by³y ju¿ Stany Zjednoczone, lecz ZSRR.W latach siedemdziesi¹tych Chiñczycy rozpoczêli ju¿ tajne rozmowyz USA, w których poruszano kwestiê wspólnego przeciwnika. Otwo-rzy³o to drogê do rozpoczêcia procesu normalizacji stosunków ChRLz USA w 1972 roku, a parê miesiêcy pó�niej z Japoni¹7 i stwarza³omo¿liwo�ci pog³êbienia wspó³pracy ekonomicznej, bardzo po¿¹danejprzez obie strony.

Chiñczycy chcieli, by Japonia sta³a siê kolejnym silnym ogni-wem antyradzieckiego frontu. Wyrazili poparcie w japoñsko-radziec-kim sporze o Terytoria Pó³nocne8. Za ich spraw¹, we wspólnymo�wiadczeniu z 1972 znalaz³a siê klauzula antyhegemonistyczna,skierowana przeciw ZSRR, choæ nie wymieniono w niej nazwy tegopañstwa. Japoñczycy natomiast pragnêli zachowaæ �równy dystans�miêdzy Moskw¹ a Pekinem9 i choæ bardzo zale¿a³o im na polepsza-

6 Za: M. £awacz, op. cit., s. 387.7 We wspólnym o�wiadczeniu Japonia uzna³a rz¹d ChRL �za jedyny legal-

ny rz¹d Chin�.8 Cztery wyspy zajête przez ZSRR w 1945 po kapitulacji Japonii, które

przez stronê rosyjsk¹ nazywane s¹ Po³udniowymi Kurylami.9 Ibidem, s. 411.


niu stosunków z ChRL, nie chcieli p³aciæ za to ceny pogorszenia siêrelacji ze Zwi¹zkiem Radzieckim. Spowodowa³o to opó�nieniaw pracach nad traktatem o pokoju i przyja�ni, który oba pañstwapodpisa³y dopiero w sierpniu 1978 roku. Pekin próbowa³ przy tymw ró¿ny sposób wywieraæ naciski na Tokio, by wymóc po¿¹danyprzez siebie tekst traktatu. Japonia nie da³a siê jednak wci¹gn¹æw dalsze polityczne zaanga¿owanie z powodzeniem wcielaj¹c w ¿yciedoktrynê seikei bunri10.

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych w 1972 stworzy³omo¿liwo�ci normalizacji wymiany ekonomicznej. Transakcje, którewcze�niej zawierane by³y przez podmioty prywatne, teraz bez prze-szkód mog³y byæ realizowane jako kontrakty miêdzypañstwowe. Obiestrony przyzna³y sobie klauzulê najwiêkszego uprzywilejowania.Powstawa³y te¿ stowarzyszenia zajmuj¹ce siê dwustronn¹ wymian¹handlow¹. Japonia eksportowa³a do ChRL metale czarne oraz ma-szyny i urz¹dzenia, natomiast Chiny sprzedawa³y w Japonii ropênaftow¹, wêgiel, rudy, wyroby przemys³u lekkiego i spo¿ywczego11.

W 1979 roku Japonia objê³a ChRL programem Oficjalnej Pomo-cy Rozwojowej (Official Development Assistance), na któr¹ sk³ada³ysiê niskooprocentowane po¿yczki, granty rozwojowe oraz pomoc tech-niczna. Ich ³¹czna warto�æ do tej pory wynios³a oko³o 3,5 bilionajenów12. Z kolei Kraj Kwitn¹cej Wi�ni uzyska³ od Chin najbardziejuprzywilejowan¹ pozycjê na rynku spo�ród pañstw kapitalistycz-nych13.

Od 1977 roku oba kraje nawi¹za³y kontakty wojskowe, któresprowadza³y siê przede wszystkim do wizyt dygnitarzy wysokiegoszczebla. Artyku³ 9 konstytucji Japonii stanowi³ jednak podstawow¹

10 Doktryna ta zak³ada³a rozdzielenie kwestii ekonomicznych i politycz-nych w polityce zagranicznej.

11 M. £awacz, op. cit., s. 415.12 Warto�æ obliczono na podstawie danych z publikacji Ministerstwa Spraw

Zagranicznych Japonii ,http://www.mofa.go.jp/policy/oda/region/e_asia/china/in-dex.html (V.2007)

13 Ibidem, s. 424.

182 Ewa Dryjañska

przeszkodê formaln¹ w rozwijaniu tej dziedziny stosunków. Zna-miennym jest jednak fakt, ¿e w tym czasie ChRL, która obecniezdecydowanie sprzeciwia siê rewizji art.9, wówczas poddawa³a gokrytyce i zachêca³a Japoniê do zwiêkszenia swego potencja³u woj-skowego14. Za tymi dzia³aniami chiñskich decydentów sta³a chêæos³abienia pañstwa, które Pekin uzna³ za najwiêksze dla siebiezagro¿enie, czyli ZSRR. Jednak strona japoñska nie tylko ze wzglê-dów prawnych, ale i politycznych nie chcia³a podj¹æ chiñskich pro-pozycji.

Nawi¹zanie oficjalnych stosunków pomiêdzy Japoni¹ a ChRLumo¿liwi³o rozwój wymiany kulturalnej miêdzy oboma pañstwami.Z roku na rok zwiêksza³a siê liczba delegacji politycznych, kultural-nych i sportowych z obu krajów. W 1978 zainicjowano wspó³pracênaukow¹, w ramach której prowadzono wspólne badania naukoweoraz prowadzono wymianê naukowców i studentów15.

Ambicje Chin i �normalizacja�polityki zagranicznej Japonii

Proklamuj¹c powstanie Chiñskiej Republiki Ludowej, Mao Ze-dong stwierdzi³, ¿e �Chiny wsta³y z kolan i ju¿ nigdy ich nie zegn¹�.Ambicj¹ chiñskiego przywódcy od samego pocz¹tku by³o uczynieniez Chin �wiatowej potêgi i przywrócenie nale¿nego im miejscaw �wiecie. Po �okresie hañby i poni¿enia�, w którym Pañstwo �rod-ka by³o kolonizowane i rozgrabiane przez mocarstwa europejskiei Japoniê, mia³ powróciæ czas odrodzenia chiñskiej wielko�ci. Nad-rzêdny cel, jakim by³o uczynienie z Chin �wiatowej potêgi, nie zmieni³siê, pomimo nastêpowania po sobie kolejnych ekip rz¹dz¹cychi zmianie metod, które mia³y mu s³u¿yæ (przej�cie od komunizmu dokapitalizmu, ewolucja ideologii i strategii).

14 Ibidem, s. 426.15 Ibidem, s. 429.


Obecnie czê�æ nie tylko zachodnich badaczy zaczê³a ju¿ mówiæo �chiñskim zagro¿eniu� opisuj¹c wzrastaj¹cy potencja³ strategicznyi militarny Pañstwa �rodka. ChRL bez w¹tpienia d¹¿y do tego, byprzekszta³ciæ siê z mocarstwa regionalnego w globalne oparte naniekwestionowanym przywództwie w Azji Wschodniej. Znajduje towyraz w modernizacji armii, programie kosmicznym, zabezpiecza-niu dostaw surowców. Chiñczycy maj¹ jasno okre�lony cel i zwi¹za-ne z nim konkretne interesy, takie jak zabezpieczenie sobie dostêpudo surowców czy kontrola szlaków ¿eglugowych. W imiê realizacjitego celu gotowi s¹ tych interesów broniæ. Temu ma s³u¿yæ moder-nizowana Armia Ludowo-Wyzwoleñcza, której rosn¹cy potencja³bojowy wywo³uje niepokój w�ród s¹siadów, w tym Japonii. Nie zna-czy to jednak, ¿e konfrontacja wojskowa jest przez chiñsk¹ stronêpo¿¹dana. Chiñczycy znani s¹ z tego, ¿e potrafi¹ czekaæ i w odpo-wiednim momencie wykorzystaæ nadarzaj¹c¹ siê okazjê, do u¿yciasi³ zbrojnych uciekaj¹ siê w ostateczno�ci.

Japonia od koñca zimnej wojny przechodzi transformacjê swojejpolityki zagranicznej. Upadek bloku sowieckiego oraz I wojnaw Zatoce by³y oznakami kszta³towania siê nowego ³adu �wiatowego,po których musia³a nast¹piæ redefinicja celów i metod polityki zagra-nicznej. Do koñca zimnej wojny japoñscy decydenci jako nadrzêdn¹dyrektywê w polityce zagranicznej traktowali doktrynê Yoshidy. Kon-cepcj¹ 45� premiera w historii Japonii by³o �wej�cie pod militarnyparasol Stanów Zjednoczonych� po to, by bez ponoszenia du¿ych kosz-tów na obronê móc rozwijaæ gospodarkê kraju i by uczyniæ go ekono-miczn¹ potêg¹. Zgodnie z art. 9 narzuconej Japoñczykom konstytucjikraju16, Japonia ��wyrzeka siê na zawsze wojny��17. Tak wiêc

16 Choæ tekst konstytucji zosta³ narzucony Japoñczykom przez Ameryka-nów, badacze nie s¹ zgodni co do pochodzenia artyku³u 9. Zdaniem czê�ci eks-pertów pochodzi³ on nie od zwyciêzców a od samych Japoñczyków.

17 Konstytucja Japonii z 3 listopada 1946 r., Strona internetowa AmbasadyJaponii w Polsce, [http://www.pl.emb-japan.go.jp/relations/konstytucja.htm],(V 2007).

184 Ewa Dryjañska

strategia zaproponowana przez Yoshidê pozwala³a obróciæ na ko-rzy�æ sytuacjê ewidentnie niekorzystn¹ dla Japonii.

W opinii teoretyków Japonia, jako kraj nieposiadaj¹cy armiii podejmuj¹cy zawê¿on¹ aktywno�æ na arenie miêdzynarodowej, by³apañstwem, które prowadzi³o �nienormaln¹ politykê zagraniczn¹�18.W czasie zimnej wojny japoñscy mê¿owie stanu podejmowali dzia-³ania w duchu doktryny Yoshidy. Pragnêli utrzymywaæ przyjaznelub poprawne stosunki z wszystkimi s¹siadami, tak¿e z ChRLi ZSRR, po to by czerpaæ zyski z nienapotykaj¹cych przeszkód sto-sunków ekonomicznych. Temu s³u¿y³a doktryna seikei bunri, czylioddzielenie ekonomii od polityki. Kwestia bezpieczeñstwa kraju spo-czywa³a na barkach USA. Jednak¿e rzeczywisto�æ wykaza³a, ¿e takistan rzeczy jest coraz mniej korzystny dla Japonii. Tzw. �szoki Ni-xona�: kryzys naftowy, wprowadzenie przez USA ce³ na japoñskieprodukty oraz nie konsultowane ze stron¹ japoñsk¹ niespodziewanenawi¹zanie stosunków dyplomatycznych USA z ChRL u�wiadomi³oJapoñczykom, ¿e ich sojusznik nie jest do koñca lojalny, kieruje siêprzede wszystkim w³asnymi interesami i bêd¹c najpotê¿niejszy niejest wszechw³adny. Nikt tak dobrze nie zadba o japoñskie interesyjak sami Japoñczycy. Do�wiadczenia z lat siedemdzisi¹tych nie za-inicjowa³y, bo nie mog³y w istniej¹cym uk³adzie si³, powa¿nych prze-warto�ciowañ w japoñskiej polityce zagranicznej. Kierownictwo KrajuKwitn¹cej Wi�ni pozostaj¹c wiernym sojusznikiem USA nadal by³oostro¿ne i wstrzemiê�liwe w odniesieniu do zaanga¿owania politycz-nego wykazuj¹c du¿¹ aktywno�æ w kwestiach ekonomicznych. Mo-mentem prze³omowym dla japoñskiej polityki zagranicznej by³aI wojna w Zatoce, kiedy to uczestnicy antyirackiej koalicji oczekiwaliod Japonii zajêcia zdecydowanego stanowiska i zaanga¿owania siêw konflikt. Jednak decydenci japoñscy nie potrafili odnale�æ siêw tej nowej dla nich sytuacji. Sami nie mieli do koñca sprecyzowa-

18 W literaturze anglojêzycznej okre�lano politykê zagraniczn¹ tego krajujako abnormal foreign policy.


nego pogl¹du na to, jak¹ rolê ma odgrywaæ ich kraj w systemie�wiatowym. Z drugiej strony spotykali siê z oporem spo³eczeñstwawobec wiêkszego politycznego zaanga¿owania.

Debata dotycz¹ca �normalizacji� polityki zagranicznej toczy siêw Japonii do dzi�. Najwiêksze kontrowersje wzbudza artyku³ 9konstytucji, który pozbawia Japoniê mo¿liwo�ci posiadania normal-nej armii19 . Trauma wojny odcisnê³a trwa³e piêtno na japoñskimspo³eczeñstwie, którego spora czê�æ chce, ¿eby ich kraj trzyma³ siêjak najdalej od dzia³añ, które mog³yby wci¹gn¹æ go w konflikt. Bli-sko po³owa Japoñczyków jest przeciwna rewizji artyku³u 9. Jednak-¿e jest te¿ spora czê�æ obywateli, licznie reprezentowana w parla-mencie, która w obliczu nowych globalnych wyzwañ, a mo¿e przedewszystkim w obliczu potencjalnego zagro¿enia ze strony Korei Pó³-nocnej i rosn¹cej potêgi ChRL uwa¿a, ¿e jedynym dobrym wyj�ciemdla pañstwa jest w tej chwili zmiana artyku³u 9 i normalizacjakwestii zwi¹zanych z obronno�ci¹. Opowiada siê za tym oko³o jednatrzecia spo³eczeñstwa20. Pierwszy kroki w tym kierunku zosta³y ju¿podjête. W 1992 roku japoñski parlament uchwali³ prawo umo¿li-wiaj¹ce wysy³anie oddzia³ów Si³ Samoobrony (Self-Defence Forces� SDF) na misje pokojowe21. W 2006 roku podniesiono Japoñsk¹Agencjê Obrony do rangi ministerstwa. Pojawi³ siê tak¿e projekt, byformalnie uznaæ SDF za armiê. Fakty �wiadcz¹ o tym, ¿e japoñscydecydenci, choæ licz¹ siê z pogl¹dami w³asnej opinii publicznej,zmierzaj¹ jednak poprzez stopniowe dzia³anie do uczynienia z Japo-nii �normalnego� pañstwa. Taka perspektywa wywo³uje zdecydowa-ny protest ChRL, która jest przeciwna wzrostowi wp³ywów Japoniitak w regionie jak i na �wiecie. Dlatego te¿ Chiny nie zgadzaj¹ siêna wej�cie Japonii do Rady Bezpieczeñstwa ONZ.

19 W Japonii funkcje obronne pe³nione s¹ przez Si³y Samoobrony (Self-Defence Forces).

20 Takie dane przytoczy³ 3 maja 2005 japoñski dziennik �Asahi Shimbun�opieraj¹c siê na przeprowadzonym na swoje zlecenie sonda¿u opinii publicznej.

21 K. Cooney, op. cit, s. 38.

186 Ewa Dryjañska

Sojusz Japonii z USA

Bez w¹tpienia amerykañsko-japoñsko-chiñski trójk¹t bezpieczeñ-stwa staje siê decyduj¹cym zwi¹zkiem bezpieczeñstwa, od któregobêdzie zale¿a³o ustanowienie pokoju i bezpieczeñstwa w regionie roz-ci¹gaj¹cym siê od Azji Po³udniowo-Wschodniej po Azjê Pó³nocno-Wschodni¹22.

Reinhard Drifte

W publikacji japoñskiego ministerstwa spraw zagranicznychmo¿na przeczytaæ, ¿e: �to zrozumia³e dla Chin i Japonii, ¿e japoñ-sko-chiñskie stosunki to jedne z najwa¿niejszych dwustronnych sto-sunków�23. Wagê, jak¹ decydenci obdarzaj¹ bilateralne relacje, po-twierdzaj¹ sonda¿e japoñskiej opinii publicznej. Na pytanie: �Jakwa¿ne dla przysz³o�ci Japonii s¹ nastêpuj¹ce regiony w skali od1 do 10?� Chiny uplasowa³y siê zaraz za Stanami Zjednoczonymizajmuj¹c drugie miejsce24. �Interesuj¹cy jest fakt, ¿e podczas gdystosunki japoñsko-amerykañskie okre�lane s¹ mianem �najwa¿niej-szych bilateralnych relacji na �wiecie�, proszeni w wywiadach o wy-mienienie 3 priorytetów japoñskiej polityki zagranicznej przedstawi-ciele japoñskiej elity wymieniali stosunki z Chinami tak czêsto jakstosunki ze Stanami Zjednoczonymi�25. Jednocze�nie na pytanieo najwiêksze zagro¿enia dla bezpieczeñstwa Japonii a¿ 57% z nichudzieli³o odpowiedzi �Chiny� lub �Chiny/Tajwan�. Wiêkszy odstetekwskazañ uzyska³a jedynie Korea Pó³nocna26.

Bez w¹tpienia nie do przecenienia w stosunkach chiñsko-japoñ-skich jest fakt pozostawania Japonii w �cis³ym sojuszu z USA. Ja-

22 Ibidem, s. 111.23 Diplomatic Bluebook 2006, The Ministry of the Foreign Affairs of Japan,

s. 19, http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/03.pdf, (V 2007).24 Public Opinion on the EU In Japan (2006), European Studies in Asia

(ESiA), esia.asef.org/documents/JapanPublicOpinion.PDF, (V 2007).25 K. Cooney, op. cit., s. 110.26 Ibidem, s. 108.


ponia jest jedynym obok Korei Po³udniowej pañstwem Azji Pó³noc-no-Wschodniej, w którym znajduj¹ siê bazy wojskowe Stanów Zjed-noczonych. Z tego te¿ powodu rz¹d Japonii, pomimo niejasnegow tym wzglêdzie stanu prawnego i oporu spo³ecznego, wys³a³ SDFdo Iraku.

W pocz¹tkach zimnej wojny ChRL z podejrzliwo�ci¹ patrzy³a naJaponiê jako na geopolityczne przed³u¿enie �imperialistycznego�konkurenta. Gdy zmieni³a siê percepcja chiñskiego kierownictwai za podstawowe zagro¿enie uznano ZSRR27, postanowiono sprzy-mierzyæ siê z dawnymi wrogami zgodnie z zasad¹ równowagi si³.

Potrzeba zrównowa¿enia najsilniejszego konkurenta g³oszona by³aw chiñskiej my�li strategicznej ju¿ od czasów Sun Zi, na którymwzorowa³ siê tak¿e Mao Zedong28.

Po upadku bloku wschodniego i rozpadzie Zwi¹zku Radzieckie-go Stany Zjednocznone sta³y siê jedynym, dominuj¹cym, globalnymmocarstwem. Podjê³y one dzia³ania zmierzaj¹ce do �ustanowieniaamerykañskiej przewagi militarnej na ca³ym �wiecie�29 i jej utrwa-leniu. W �wietle tych dzia³añ oraz akcji zbrojnych prowadzonychprzez USA poza systemem ONZ, jak interwencja w Jugos³awiiw 1999 roku czy interwencja w Iraku w 2003, to w³a�nie StanyZjednoczone sta³y siê dla ChRL si³¹, któr¹ nale¿y stopniowo, unika-j¹c otwartej konfrontacji, zrównowa¿yæ. W dodatku Waszyngton-pro-tektor Tajwanu, stanowi w oczach kierownictwa z kontynentu g³ów-n¹ przeszkodê na drodze do zjednoczenia ChRL i Tajwanu/ Republi-ki Chiñskiej na Tajwanie.

ChRL niepokoi siê, ¿e Stany Zjednoczone mog¹ zagroziæ ich¿ywotnym interesom. Ponadto obawia siê tego, �¿e Japonia [sojusz-nik USA], która jest po³o¿ona blisko wyspy i której historia zwi¹za-

27 K. Makowski, �wiat wed³ug Mao Zedonga, Dom Wydawniczy Duet 2005,passim.

28 Vide: T. Han-chang, Sun Tzu, The Art Of War, Wordsworth Editions Ltd1993.

29 A. Takahara, op. cit., s. 44.

188 Ewa Dryjañska

na jest z [jej] kolonialnym panowaniem, mo¿e pomagaæ i wspó³pra-cowaæ ze Stanami Zjednoczonymi�30.

Na chiñsk¹ wyobra�niê oddzia³uje zapewne Wspólna DeklaracjaJaponii i USA o Obronie z 1996 roku, w której mowa jest o �sytu-acjach na obszarach otaczaj¹cych Japoniê� w kontek�cie dwustron-nej wspó³pracy31.

W tym kontek�cie perspektywa zmiany artyku³u 9 japoñskiejkonstytucji i id¹cy za tym wzrost potencja³u wojskowego wydaje siêbyæ kierownictwu chiñskiemu wysoce niepo¿¹dany. Nie bez znacze-nia oprócz wzglêdów geostrategicznych mo¿e byæ tu tak¿e aspektpsychologiczny.

Tymczasem w samej Japonii debata na temat ewentualnej zmianyart. 9 rozpoczê³a siê miêdzy innymi na skutek obaw zwi¹zanychz modernizacj¹ i wzmacnianiem potencja³u Armii Ludowo-Wyzwo-leñczej. Te posuniêcia obu stron wskazuj¹ na to, ¿e pomimo takowocnej wspó³pracy w wielu dziedzinach stosunki pomiêdzy nimiobci¹¿one s¹ du¿¹ doz¹ nieufno�ci32.

Brzemiê historii

Na relacjach pomiêdzy dwoma pañstwami zawsze w jakim� stop-niu ci¹¿y brzemiê historii (podobnie jak w relacjach polsko-niemieckich,niemiecko-francuskich, polsko-rosyjskich). Nie chodzi tylko o prostyfakt, ¿e przesz³o�æ wp³ynê³a na obecny stan materialny. Do�wiadcze-nia historyczne w du¿ym stopniu oddzia³uj¹ na obecn¹ wzajemn¹percepcjê narodów: ich decydentów, a tym bardziej zwyk³ych ludzi.

30 Ibidem, s. 44.31 Japoñskie spojrzenie na to zagadnienie prezentuje Tomohiro Okamoto

w analizie Situations in Areas Surrounding Japan, Strona internetowa CentralAsia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program, (2005), http://www.sil-kroadstudies.org/new/docs/conferences/2005/CMinNEA/papers/Okamoto%20pa-per.pdf, (V 2007).

32 A. Takahara, op. cit., s. 42.


W jak du¿ym stopniu przesz³o�æ mo¿e oddzia³ywaæ na postawêludzi, pokaza³y wielotysiêczne manifestacje w chiñskich miastachw 2005 roku. Wiêkszo�æ manifestuj¹cych stanowili m³odzi ludzie,którzy rzucali kamieniami i ekskrementami w japoñskie placówkidyplomatyczne oraz japoñskie firmy i restauracje. By³y one reakcj¹czê�ci Chiñczyków na wizytê japoñskiego premiera Junichiro Koizu-miego w �wi¹tyni Yasukuni, w której po�ród tabliczek z nazwiskamipoleg³ych japoñskich ¿o³nierzy znajduj¹ siê zbrodniarze wojenni klasyA skazani wyrokiem Miêdzynarodowego Trybuna³u Wojskowego dlaDalekiego Wschodu33.

Japonia oskar¿ana by³a o to, ¿e nie do�æ, ¿e nie przeprosi³a zaswoje zbrodnie, to jeszcze gloryfikowa³a zbrodniarzy poprzez sk³ada-nie wizyt przez jej premiera w �wi¹tyni Yasukuni. Pekinowi nato-miast zarzucono instrumentalne wykorzystywanie historii. Zaczêtomówiæ o �historycznej karcie�, któr¹ w dogodnym dla siebie momen-cie rozgrywa kierownictwo ChRL34.

Silne, emocjonalne kontrowersje pomiêdzy ChRL a Japoni¹ poII wojnie �wiatowej na tle historycznym istnia³y, ale by³y przezw³adze kontrolowane. Przez pewien okres nawet wydawa³o siê, ¿ekwestia win i rozliczeñ to ju¿ zamkniêty rozdzia³ w dwustronnychstosunkach. Takie wnioski mo¿na by³o wysnuæ na przyk³ad na pod-stawie niektórych wypowiedzi Mao Zedonga: �Niech przesz³o�æ zo-stanie zapomniana. Mogliby�my pamiêtaæ, ale to siê nam nie przy-s³u¿y�35. Nigdy jednak nie zosta³y rozliczone na podobieñstwo do-�wiadczeñ europejskich, pozostawa³y ¿ywe.

33 Trybuna³ zosta³ utworzony przez pañstwa-zwyciêzców II wojny �wiato-wej w 1946 r. Statut Trybuna³u wyró¿nia³ trzy kategorie zbrodni. Zbrodnie�klasy A� czyli zbrodnie przeciwko pokojowi sprowadza³y siê do planowaniai rozpêtania wojny napastniczej.

34 Vide: N. Terumasa, China Plays Its History Cards, �Japan Echo�, Au-gust 2005, s. 18�23.

35 Za: T. Okabe, Japan � China Relations, Past and Future: Moving Beyondthe Misunderstandings, �Gaiko Forum�, English Edition, Summer 2001, s. 4.

190 Ewa Dryjañska

Dowodem koncyliacyjnej postawy Chiñczyków by³a rezygnacjaz reparacji wojennych umieszczona we Wspólnym Komunikacie Rz¹duJaponii i Rz¹du Chiñskiej Republiki Ludowej36 z 29 wrze�nia 1972roku. By³o to rozs¹dne ze wzglêdu na obci¹¿enie dla spo³eczeñstwajapoñskiego, jakie nios³yby ze sob¹ gigantyczne odszkodowania, a tona pewno wp³ywa³oby na jego stosunek do ChRL37. Z drugiej stronyJapoñczycy od koñca lat siedemdziesi¹ttych wspomagali Chiny pro-gramem Oficjalnej Pomocy Rozwojowej (ODA), któr¹ równie¿ mo¿naby³o traktowaæ jako pewn¹ formê zado�æuczynienia materialnego.Jednak niektórzy japoñscy badacze zwracaj¹ uwagê, ¿e godz¹c siêna rezygnacjê z reparacji, Japonia da³a Chiñczykom przewagê mo-raln¹ i postawi³a siê w sytuacji moralnego d³u¿nika38.

�W rzeczywisto�ci chiñski naród nigdy nie zapomnia³ obrazy,jakiej dozna³ od obcych krajów [...]�39 w tym, a mo¿e przede wszyst-kim ze strony Japonii. Profesor Chih-Yu Shih wskazuje, ¿e to w³a-�nie konfrontacja z Japoñczykami doprowadzi³a do wykszta³ceniasiê chiñskiego nacjonalizmu. O ile kontakt z Europejczykami by³interakcj¹ z inn¹ cywilizacj¹, o tyle kontakt z Japoñczykami by³konfrontacj¹ w obrêbie jednego krêgu kulturowego. To w³a�nie krwa-we starcie pomiêdzy narodami, �których rasa i pismo jest takiesamo�40 sprawi³o, ¿e Chiñczycy zdali sobie sprawê z w³asnej odrêbo-�ci narodowej i ¿e w ich �wiadomo�ci wykszta³ci³ siê wizerunekJapoñczyków jako wrogich �obcych�41.

36 Joint Communique of the Government of Japan and the Government ofthe People�s Republic of China, The Ministry of Foreign Affairs of Japan, http://www.mofa.go.jp/region/asia-paci/china/joint72.html, (V 2007).

37 Z. Jianrong, The Real Reasons for the Anti-Japanese Outburst, �JapanEcho�, August 2005, s. 14�17.

38 A. Takahara, op. cit., s. 43.39 T. Okabe, op. cit., s. 5.40 Za: M. £awacz,op.cit., s. 391.41 Vide: S. Suzuki, The importance of �Othering� in China�s national identi-

ty: Sino-Japanese relations as a stage of identity conflicts, �The Pacific Review�,Vol. XX, March 2007, No. 1.


W rozbudzeniu nacjonalistycznej �wiadomo�ci w�ród szerokichmas Chiñczyków na bazie antyjapoñskich postaw kluczow¹ rolêodegra³a rz¹dz¹ca w ChRL niepodzielnie od 1949 roku Komuni-styczna Partia Chin. Skuteczna, choæ d³ugotrwa³a walka komuni-stów z Japoñczykami przyczyni³a siê do uzyskania poparcia w�ródmas spo³ecznych przez tê si³ê polityczn¹42. T³umaczy to dlaczegow jednej z rozmów z japoñsk¹ delegacj¹ Mao Zedong o�wiadczy³:�Jeste�my [KPCh] raczej wdziêczni imperialnej armii. Z powoduinwazji wojsk cesarskich my mogli�my zdobyæ w³adzê�43.

Opiewanie walki narodu z japoñskimi agresorami oraz zas³ugiKPCh sta³y siê wa¿nym elementem legitymizuj¹cym w³adzê tegougrupowania w �wiadomo�ci Chiñczyków. Na fali antyjapoñskichresentymentów kierownictwo KPCh konsolidowa³o wokó³ siebie spo-³eczeñstwo. Starano siê przy tym czyniæ rozró¿nienie miêdzy japoñ-skimi militarystami, a zwyk³ymi Japoñczykami44, jednak wizerunekJapoñczyków jako �wrogich obcych� utrwali³ siê na dobre w �wiado-mo�ci chiñskiego spo³eczeñstwa. Niezale¿nie od tego, w obliczu spo-dziewanej konfrontacji z ZSRR, chiñskim w³adzom w latach siedem-dziesi¹tych nie na rêkê by³o podnoszenie sprawy przesz³o�ci w kon-taktach z Japoñczykami.

Sytuacja zmieni³a siê ju¿ na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych, gdyChRL porzuci³a koncepcjê �jednego wroga� w polityce zagranicz-nej45. Nowa strategia Pekinu sprawia³a, ¿e Chiñczycy nie musieliju¿ tak zabiegaæ o dobre relacje z Tokio, a do g³osu mog³y doj�æwyciszane dot¹d obawy i oczekiwanie zado�æuczynienia za japoñsk¹agresjê.

Niepokój zwi¹zany z domniemanym odradzaniem siê japoñskie-go militaryzmu by³ obecny w chiñskich ko³ach decyzyjnych od po-

42 C. Zhimin, Nationalism, Internationalism and Chinese Foreign Policy,�Journal of Contemporary China�, no. 14 (42), February 2005, s. 40.

43 T. Okabe, op. cit., s. 5.44 S. Suzuki, The Importance�, passim.45 T. Okabe, op. cit., s. 8.

192 Ewa Dryjañska

cz¹tku istnienia ChRL. Nawet w momencie najwiêkszego zbli¿eniaze Stanami Zjednoczonymi w 1972 skierowanemu przeciw ZSRRi w przeddzieñ normalizacji stosunków z Japoni¹, w tajnych chiñ-sko-amerykañskich rozmowach premier ChRL Zhou Enlai przyk³a-da³ wielk¹ wagê do zapewnieñ R. Nixona, ¿e Japoñczycy nigdy niewkrocz¹ na Tajwan46.

Nie wiadomo, w jakim stopniu obawy o odradzanie siê military-zmu japoñskiego, a w jakim potrzeba walki o prawdê historyczn¹sk³oni³a chiñskich przywódców do domagania siê �w³a�ciwych prze-prosin� od Japonii. Jedno z drugim jest nierozerwalnie zwi¹zane.Chodzi o krytyczn¹ ocenê zachowañ z przesz³o�ci i o wychowaniem³odych generacji. Takie stanowisko wyrazi³ prezydent Jiang Zeminw 1998 roku. Natomiast w percepcji Japoñczyków przeprosiny mia³yju¿ miejsce wielokrotnie, a podnoszenie tej kwestii przez stronêchiñsk¹ jest objawem stymulowania antyjapoñskich resentymentóww�ród chiñskiego spo³eczeñstwa po to, by odwróciæ jego uwagê odproblemów wewnêtrznych47. Inny fakt, ¿e Chiñczycy tak¿e winnispojrzeæ krytycznie na swoje ciemne karty historii.

Faktem jest, ¿e japoñskie przeprosiny, choæ sygnalizowane pa-rokrotnie48 nigdy nie przybra³y tak bezpo�redniej formy jak pro�bao wybaczenie ze strony bêd¹cych w analogicznej sytuacji Niemców49.Taki stan rzeczy jest zdeterminowany przede wszystkim uwarunko-waniami kulturowymi i przynale¿no�ci¹ Japoñczyków do tzw. kultu-ry wstydu. Dla nich mia¿d¿¹ca krytyka przesz³ych pokoleñ by³abyzhañbieniem pamiêci czczonych przodków.

Z drugiej strony, choæ z przeprowadzonego po powstaniu nowegogabinetu przez agencjê Kyodo sonda¿u wynika, ¿e 51,3% responden-tów nie chce, by nowy premier odwiedza³ �wi¹tyniê Yasukuni, to

46 Ibidem, s. 6.47 Ibidem, s. 10.48 Ibidem, s. 6.49 S. Suzuki, op. cit., s. 39.


takie postêpowanie popiera 33% ankietowanych, a na pewno bardzoczê�æ wp³ywowych japoñskich polityków50.

Obecnie powrót Japonii na drogê militaryzmu wydaje mi siêscenariuszem ca³kowicie nierealistycznym. W �wietle demokratycz-nych warto�ci, pacyfizmu spo³eczeñstwa jak i aktywnych dzia³añJaponii na forum ONZ, stopniowe dzia³ania zmierzaj¹ce do przy-wrócenia statusu armii Si³om Samoobrony nie s¹ objawem posta-wy rewizjonistycznej, a jedynie chêci �normalizacji� polityki zagra-nicznej i przygotowania na ewentualne zagro¿enia. �wiadczy o tymfakt, ¿e nowy premier Shinzo Abe, który jest gor¹cym zwolenni-kiem zmian w konstytucji i znany jest ze swych konserwatywnychpogl¹dów51 w swoj¹ pierwsz¹ podró¿ zagraniczn¹ uda³ siê do Pe-kinu52.

Jednak pomimo pokojowego nastawienia Japoñczyków oraz ichskierowanej na kooperacjê polityki zagranicznej trzeba zauwa¿yæ, ¿eniestety dziedzictwo II wojny �wiatowej nie jest podobnie przezwszystkich interpretowane. Pojawiaj¹ce siê co jaki� czas w podrêcz-nikach do historii próby �wybielenia� japoñskiej armii, czy te¿ poli-tyka niewspominania m³odzie¿y o dokonywanych przez oddzia³ycesarskie zbrodniach, aby wychowywaæ j¹ w patriotycznym duchu53,wzmagaj¹ nieufno�æ nie tylko ChRL i nie tylko w Korei co do praw-dziwych intencji Japonii.

Sytuacja powtarzaj¹cych siê zadra¿nieñ na tle historycznymmiêdzy dwoma azjatyckimi pañstwami stanowi, zdaniem wielu ba-daczy, wygodn¹ sytuacjê dla kierownictwa ChRL. Silnie pobudzonychiñski nacjonalizm odwraca uwagê spo³eczeñstwa od napiêæ i pro-

50 Dorota Ha³asa, Nowy, konserwatywny premier Japonii, (10 X 2006),Japonia Creativa, http://www.creativa.amu.edu.pl/japonia/abeshinzo.html,(V 2007).

51 Ibidem.52 M. Kruczkowska-Reuters, Próba ocieplenia stosunków japoñsko-chiñskich,

(9 X 2006), gazeta.pl, http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34199,3671977.html,(V 2007).

53 D. Ha³asa, op. cit.

194 Ewa Dryjañska

blemów wewnêtrznych. Ma on jednak swój skutek uboczny w posta-ci nasilaj¹cego siê japoñskiego nacjonalizmu, który nie jest w ¿ad-nym razie po¿¹dany przez chiñskich decydentów54.

Spór o delimitacjê wódMorza Wschodniochiñskiego

Najbardziej namacalnym przedmiotem sporu w japoñsko-chiñ-skich stosunkach s¹ kwestie zwi¹zane z delimitacj¹ wód Morza Wschod-niochiñskiego. Dotyczy on tak¿e po³o¿onych tam wysepek nazywa-nych przez Japoñczyków Senkaku, a przez Chiñczyków Diaoyu tai,z których ka¿da ma swoj¹ nazwê w obu jêzykach55. Oba kraje orazRepublika Chiñska na Tajwanie uwa¿aj¹ je za swoje terytorium.

Kontrowersje wokó³ rozgraniczenia spornego obszaru pojawi³ysiê dopiero po opublikowaniu przez Komisjê Gospodarcz¹ NarodówZjednoczonych ds. Azji i Dalekiego Wschodu (ECAFE) raportuz 1968 roku, wedle którego na Morzu Wschodniochiñskim znajduj¹siê bogate z³o¿a ropy naftowej i gazu ziemnego. �Szacuje siê je nawetna oko³o 5�6 bln m3 gazu ziemnego i 100 mld bary³ek ropy nafto-wej[�]�56. Ju¿ 3 lata pó�niej ChRL wysunê³a roszczenia do teryto-rium Senkaku/Diaoyutai, kiedy wyspy te by³y przekazywane przezAmerykanów z powrotem pod zwierzchnictwo Japonii. Strona chiñ-ska podkre�li³a wtedy bezprawno�æ aktu rozdysponowania �chiñ-skim terytorium�, jako ¿e Wyspy Diaoyutai od XV wieku stanowi³y�system obrony granic morskich Cesarstwa Chiñskiego�57. Japoñczy-

54 K. Cooney, op. cit., s. 160.55 J. Rowiñski, Spory Graniczne i konflikty terytorialne: Japonia � Chiny

(ChRL, Republika Chiñska na Tajwanie), [w:] Azja Wschodnia na prze³omie XXi XXI wieku: Stosunki miêdzynarodowe i gospodarcze, Krzysztof Gawlikowski(red.),128, Warszawa 2004, s. 128.

56 K. ¯akowski, Morze konfrontacji, (26 III 2006), Stosunki.pl, http://www.stosunki.pl/main298925520210,2,yisvp.htm, (V 2007).

57 M. £awacz, op. cit., s. 404.


cy natomiast utrzymywali, ¿e a¿ do lat 80. XIX wieku wyspy te by³yniezamieszka³e i niezagospodarowane. A¿ do zajêcia ich przez Ja-poñczyków stanowi³y wiêc terra nullius.

Po pojawieniu siê japoñsko-chiñskich rozbie¿no�ci w kwestiiprzynale¿no�ci Senkaku/Diaoyutai Amerykanie zajêli w sporze po-stawê neutraln¹. Na ich postawê mog³o w pewien sposób wp³yn¹ædatowane na ten okres zbli¿enie z Pekinem na p³aszczy�nie geostra-tegicznej.

Ocieplenie relacji pomiêdzy ChRL a USA oraz poprawa jej sto-sunków z Tokio zapobieg³o eskalacji konfliktu. Ponadto sami Chiñ-czycy chcieli zjednaæ sobie s¹siadów ze wschodu w ramach budowa-nia wspólnego frontu przeciw ZSSR. Jednak pomimo dyplomatycz-nego zbli¿enia oraz faktu, i¿ japoñska propozycja wspólnej eksplo-atacji spotka³a siê z aprobat¹ strony chiñskiej, to jednak nie zosta³aona faktycznie zaakceptowana58. Ze strony chiñskiej pada³y dekla-racje, które wskazywa³y na grê na czas: �Nasze pokolenie nie jestdostatecznie m¹dre, aby znale�æ rozwi¹zanie tego problemu, pozo-stawmy go wiêc naszym nastêpcom�59 � stwierdzi³ w pa�dzierniku1978 roku Deng Xiaoping.

Pomimo pojednawczych w tonie deklaracji w kwietniu 1978 rokudosz³o do pierwszego incydentu, kiedy to uzbrojone chiñskie statkiz zawieszonymi na nich transparentami okupowa³y terytorium wo-kó³ wysp60. Japoñski protest wobec zaistnia³ej sytuacji spotka³ siêz chiñskim stwierdzeniem o pomy³ce.

Niektórzy badacze wskazywali, ¿e zdarzenie to zbieg³o siê w cza-sie z negocjowaniem przez obie strony Traktatu o Pokoju i Przyja�ni,a dzia³ania Chiñczyków mia³y wymóc akceptacjê przez stronê japoñ-sk¹ chiñskiej wersji dokumentu z klauzul¹ antyhegemonistyczn¹61.

58 Ibidem, s. 405.59 A. Halimarski, Trzy krêgi polityki zagranicznej Chin, Ksi¹¿ka i Wiedza,

Warszawa 1982, s. 90.60 Ibidem, s. 88.61 Vide: M. £awacz, op. cit., s. 405.

196 Ewa Dryjañska

Wed³ug podobnego schematu przebiega³y wydarzenia w 1996 roku,kiedy to przed wyborami prezydenckimi w Cie�ninie Tajwañskiejznalaz³y siê okrêty wojenne ChRL. Demonstracja si³y mia³a zniechê-ciæ Chiñczyków z Tajwanu do wyboru kandydata opowiadaj¹cego siêza niepodleg³o�ci¹ wyspy.

Spór o status wysp Senkaku/Diaoyutai anga¿owa³ nie tylkodecydentów, ale i spo³eczeñstwa Japonii i ChRL. Co jaki� czas nawysepki przybywa³y grupki nacjonalistów z tych pañstw, które wty-ka³y w nie narodowe flagi chc¹c zamanifestowaæ ich �prawdziw¹�przynale¿no�æ62. Takie wyjazdy organizowane by³y tak¿e przez Chiñ-czyków z Tajwanu, który wysuwa identyczne z Pekinem roszczeniado spornego terytorium. Odnosz¹ siê one tak¿e do kwestii podzia³udna morskiego, w którym Taibei i Pekin, chc¹c wystêpowaæ w imie-niu ca³ego pañstwa chiñskiego, prezentuj¹ takie samo stanowisko.

Wszystkie strony sporu powo³uj¹ siê na prawo morza nadaj¹cjednak¿e prymat innym jego zasadom. Japoñczycy stoj¹ na stanowi-sku, ¿e granica powinna przebiegaæ �na bazie linii �rodkowej (me-dianie), na wodach o mniejszej szeroko�ci ni¿ 400 mil morskich, takjak w przypadku Japonii i Chin�63. Natomiast wed³ug decydentówchiñskich z ChRL i Tajwanu granica na medianie jest nie do za-akceptowania, poniewa¿ nale¿y uwzglêdniæ specyfikê geomorfologiczn¹Morza Wschodniochiñskiego. Dlatego te¿ linia podzia³u powinna prze-biegaæ wzd³u¿ naturalnego geologicznego tworu � Rowu Okinawy64.

O ile w latach siedemdziesi¹tych problem nie by³ a¿ tak pal¹cy,o tyle w latach osiemdziesi¹tych zyska³ na znaczeniu nie tylkoz powodów politycznych, ale tak¿e na skutek szybkiego rozwojuChRL i w efekcie zmiany jej statusu z eksportera na importerasurowców. Chocia¿ obaj partnerzy zaakceptowali pomys³ wspólnejeksploatacji, to jednak nie mogli doj�æ do porozumienia co do obsza-ru wydobycia. Strona chiñska chcia³a, by mia³o ono miejsce na wschód

62 J. Rowiñski, op. cit., s. 129.63 Diplomatic Bluebook 2006�, s. 43.64 Ibidem.


od mediany a¿ do Rowu Okinawy, podczas gdy Japoñczycy propono-wali, by odwierty powsta³y tak¿e na zachód od linii �rodkowej i naczê�ci pó³nocnej szelfu kontynentalnego65.

Wobec braku porozumienia Chiñczycy przyst¹pili do eksploata-cji dna morskiego. W 1998 roku rozpoczê³o siê wydobycie ze z³o¿aPinghu, a w 2003 przyznano koncesje na eksploatacjê z³ó¿ po³o¿o-nych zaledwie parê kilometrów od linii �rodkowej: Chunxiao/Shira-kaba, Tianwaitian/Kashi, Duanqiao/Kusunoki. Wywo³a³o to zdecydo-wany protest strony japoñskiej, która domaga³a siê zaprzestaniawydobycia ze wzglêdu na ryzyko u¿ytkowania zasobów tak¿e z �w³a-snej� czê�ci. Jednak wobec bezskuteczno�ci tych dzia³añ Japoñczycyw 2005 roku sami przyznali podobne koncesje swoim firmom66. Mimoto ChRL podkre�la, ¿e wydobycie odbywa siê na �bezspornie chiñ-skich wodach�67.

Spór zaognia³ siê w wyniku naruszania przez statki badawczei jednostki wojskowe ChRL wy³¹cznej strefy ekonomicznej Japonii.Najg³o�niejszym przypadkiem tego typu w ci¹gu ostatnich lat by³opojawienie siê ³odzi podwodnej o napêdzie nuklearnym w pobli¿uSenkaku/Diaoyutai 12 listopada 2004 roku, która mia³a siê tamznale�æ na skutek �b³êdu technicznego�68.

O wzajemnej nieufno�ci �wiadczy³y tak¿e plany obrony teryto-rium stycznego z Morzem Wschodniochiñskim przygotowywane przezJapoñczyków, które zak³ada³y szybkie przerzucenie w ten rejon ty-siêcy ¿o³nierzy69.

Wydaje siê jednak, ¿e pomimo odstraszaj¹cych dzia³añ czy ostrze-gawczych sygna³ów z obu stron, oba kraje d¹¿¹ do porozumienia.Wskazuj¹ na to zintensyfikowane rundy negocjacyjne. Dotychczasodby³o siê osiem takich spotkañ. Pierwsza mia³a miejsce w pa�dzier-

65 K. ¯akowski, op. cit.66 Ibidem.67 Diplomatic�, s. 43.68 K. ¯akowski, op. cit.69 Ibidem.

198 Ewa Dryjañska

niku 2004, a ostatnia 25 maja 2007 roku w Pekinie70. Wedle stano-wiska strony japoñskiej odwierty okalaj¹ce medianê powinny podle-gaæ wspólnej eksploatacji, a do czasu zawarcia porozumienia Chiñ-czycy powinni wstrzymaæ ich wykorzystywanie. Natomiast z³o¿apo³o¿one na zachód i na wschód od linii �rodkowej powinny podlegaæodpowiednio chiñskiej i japoñskiej kontroli. Chiñska propozycjawspólnej eksploatacji obszaru pomiêdzy median¹ a Rowem Okinawyjest dla Japoñczyków nie do przyjêcia, wobec czego ChRL zapowie-dzia³a, ¿e �powa¿nie przestudiuje japoñskie propozycje�71.

Podsumowanie

Badacze podkre�laj¹, ¿e nigdy nie by³o takiej sytuacji w japoñ-sko-chiñskich stosunkach, w której oba pañstwa by³yby w tym sa-mym czasie mocarstwami. Wed³ug paradygmatu realistycznego na-le¿a³oby wnioskowaæ, ¿e wzrost potencja³u bojowego ChRL i postê-puj¹ca aktywizacja japoñskiej polityki zagranicznej w sferze hardpower bêd¹ prowadzi³y do konfrontacji. Je�li uwzglêdniæ przy tymkwestie krzy¿uj¹cych siê interesów strategicznych (przede wszystkimbezpieczeñstwa) obu krajów oraz zasz³o�ci historyczne, konflikt takiwydawa³by siê nieuchronny. Dzi� jest to uproszczone spojrzenie.

Je�li przeanalizuje siê wszystkie aspekty japoñsko-chiñskichstosunków, to wynika z nich faktyczna chêæ obu pañstw do czerpa-nia korzy�ci z pog³êbionej wspó³pracy dwu- i wielostronnej. ChRLpragnie pozostaæ beneficjentem japoñskich inwestycji, pomocy roz-wojowej i transferu technologii. Ostro¿nie sk³ania siê tak¿e ku po-litycznej wspó³pracy z Tokio w niektórych kwestiach zarównow formie bilateralnej jak i na forum organizacji regionalnych. Jed-

70 Vide: Strona internetowa Ministerstwa Spraw Zagranicznych Japonii(21 V 2007), http://www.mofa.go.jp/announce/event/2007/5/1173504_848.html,(V 2007).

71 Diplomatic�, s. 43.


nak¿e jako pañstwo, którego potencja³ ci¹gle wzrasta, z takimi tra-dycjami kulturowo-cywilizacyjnymi i na swój sposób politycznej su-premacji, niechêtnie odnosi siê do kwestii aktywizacji polityczneji militarnej Japonii, która mog³aby skutkowaæ zagro¿eniem nie tyl-ko jej interesów, ale i aspiracji. Pamiêæ Chiñczyków o japoñskichzbrodniach z czasów agresji i trudne do zrozumienia stanowiskoTokio w tej bolesnej kwestii pozwala kierownictwu ChRL wykorzy-stywaæ nacjonalistyczne emocje do legitymizacji w³asnej w³adzyi wywierania presji na Japoniê.

Z perspektywy Japonii Chiny s¹ w istocie pañstwem równiewa¿nym co USA. Przez wieki Chiny by³y jej cywilizacyjnym mento-rem, teraz za� s¹ g³ównym partnerem handlowym (doliczaj¹c Hong-kong). Japoñczykom bardzo zale¿y na rozwijaniu przyjaznych i przy-nosz¹cych korzy�ci stosunków z ChRL. Od chwili nawi¹zania sto-sunków dyplomatycznych poczynili wiele gestów w kierunku Peki-nu. Ich zaniepokojenie wzbudzaj¹ jednak unilateralne poczynania,które czasem maj¹ miejsce z chiñskiej strony. Jest to jeszcze jedenimpuls, który popycha Japoniê do normalizacji kwestii zwi¹zanychz jej polityk¹ zagraniczn¹ i obronn¹. Wzrost �asertywno�ci� w japoñ-skich dzia³aniach na arenie miêdzynarodowej nie musi jednak pro-wadziæ do pogorszenia siê stosunków z ChRL. Fakt, i¿ nowy premierJaponii Shinzo Abe wybra³ na cel swojej pierwszej wizyty zagranicz-nej Pekin, udowadnia nie tylko �wiadomo�æ konieczno�ci, ale i chêæobu stron do rozwi¹zywania nieporozumieñ i czerpania korzy�ciz kooperacji.

BIBLIOGRAFIA

Cooney K., Japan�s Foreign Policy Since 1945, Nowy Jork-Londyn 2007.Diplomatic Bluebook 2006, The Ministry of the Foreign Affairs of Japan,

(2006), [http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/03.pdf], (V 2007).Halimarski A., Trzy krêgi polityki zagranicznej Chin, Ksi¹¿ka i Wiedza,

Warszawa 1982.

200 Ewa Dryjañska

Ha³asa D., Nowy, konserwatywny premier Japonii, (10 X 2006), [http://www.creativa.amu.edu.pl/japonia/abeshinzo.html], (V 2007).

Han-chang T., Sun Tzu, The Art Of War, Wordsworth Editions Ltd 1993.Jianrong Z., The Real Reasons for the Anti-Japanese Outburst, �Japan Echo�,

August 2005.Kruczkowska M./Reuters, Próba ocieplenia stosunków japoñsko-chiñskich,

gazeta.pl, (9 X 2006), [http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34199,3671977.html],(V 2007).

£awacz M., Stosunki Chiñskiej Republiki Ludowej z Japoni¹, [w:] AndrzejHalimarski (red.), Chiñska Republika Ludowa a rozwiniête pañstwakapitalistyczne (1949-1981), PISM 1985.

Makowski K., �wiat wed³ug Mao Zedonga, Dom Wydawniczy Duet 2005.Okabe T., Japan � China Relations, Past and Future: Moving Beyond the

Misunderstandings, �Gaiko Forum�, English Edition, Summer 2001.Pa³asz-Rutkowska E., Starecka K., Japonia Historia Pañstw �wiata w XX

wieku, Trio 2004.Public Opinion on the EU In Japan, �European Studies in Asia� (ESiA),

(2006), [esia.asef.org/documents/JapanPublicOpinion.PDF] (V 2007).Rowiñski J., Spory Graniczne i konflikty terytorialne: Japonia � Chiny (ChRL,

Republika Chiñska na Tajwanie), [w:] Krzysztof Gawlikowski (red.),Azja Wschodnia na prze³omie XX i XXI w.: Stosunki miêdzynarodowei gospodarcze, Warszawa 2004.

Suzuki S., The importance of �Othering� in China�s national identity: Sino-Japanese relations as a stage of identity conflicts, �The Pacific Review�,Vol. XX, March 2007, No.1.

Takahara A., The Present and Future of Japan-China Relations, �GaikoForum� Summer 2000.

Terumasa N., China Plays Its History Cards, �Japan Echo�, August 2005.Zhimin C., Nationalism, Internationalism and Chinese Foreign Policy, �Jo-

urnal of Contemporary China�, no. 14 (42), February 2005.¯akowski K., Morze konfrontacji, www.stosunki.pl, (26 III 2006), [http://

www.stosunki.pl/main298925520210,2,yisvp.htm], (V 2007).[http://www.mofa.go.jp/policy/oda/region/e_asia/china/index.html] (21 V 2007).[http://www.pl.emb-japan.go.jp/relations/konstytucja.htm].


MAJOR PROBLEMS OF THE PEOPLE�SREPUBLIC OF CHINA IN RELATIONS

WITH JAPAN

SUMMARY

The ending of the Cold War was the end of bipolar era with 2main powers: the US and the USSR. In Asia it coincided witheconomical and military rising of People Republic of China whichaim was always to become a superpower on the one hand and withthe change towards more active role of Japan in world politics onthe other hand. In East Asia it�s China which is belived to dominatethe region and challenge the US after the USSR fall. However oneof the main thesis of the article is that the change in Japaneseforeign policy although slow is radical because it is in fact theprocess of its normalization. In the view of these two great processesthe author presents main problems in Sino-Japanese relations suchas contradictory strategic interests, border dispute and controversyabout Yasukuni shrine. In the article not only hard power perspectiveis taken into account. Except for the Japan alliance with the US,the modernization of the Chinese army and the border demarcationdispute concerning partition of the territories on East China Seaalso the question of historical memory and reciprocal perception ispresented.

Documents

G£ÓWNE PROBLEMY W STOSUNKACH CHIÑSKIEJ …cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-7e04613b... · 5 E. Pa‡asz-Rutkowska, K. Starecka, Japonia. Historia Paæstw