Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau … · 2009. 12. 17. · Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau cyfan Rwyf wedi llunio'r adroddiad

Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o

weithredu ar sail systemau cyfan

15 Rhagfyr 2009

www.wao.gov.uk

UnscheduledCare726A2009_Welsh_V18:Layout 1 08/12/2009 11:22 Page 1

Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar

sail systemau cyfan

Rwyf wedi llunio'r adroddiad hwn i'w gyflwyno i'r Cynulliad Cenedlaethol o dan

Ddeddfau Llywodraeth Cymru 1998 a 2006.

Cynhwysai tîm astudio Swyddfa Archwilio Cymru a'm cynorthwyodd i lunio'r adroddiad

hwn Tracey Davies, Lucy Evans, Martin Gibson, Delyth Lewis, Gill Lewis,

Stephen Lisle, Ann Mansell, Elaine Matthews, Carol Moseley, Rob Powell,

Joy Rees, Gabrielle Smith, Chris Thompson a Mandy Townsend.

Jeremy Colman

Archwilydd Cyffredinol Cymru

Swyddfa Archwilio Cymru

24 Heol y Gadeirlan

Caerdydd

CF11 9LJ

Mae’r Archwilydd Cyffredinol yn gwbl annibynnol ar y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth y Cynulliad.

Ef sy’n archwilio ac yn ardystio cyfrifon y Llywodraeth y Cynulliad a’r cyrff cyhoeddus a noddir ganddo

ac sy’n gysylltiedig ag ef, yn cynnwys cyrff y GIG yng Nghymru. Mae ganddo hefyd y pŵer statudol i

gyflwyno adroddiadau i’r Cynulliad Cenedlaethol ar ddarbodusrwydd, effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd

y defnydd a wna’r sefydliadau hynny o’u hadnoddau wrth gyflawni eu swyddogaethau, a sut y gallent

wella’r defnydd hwnnw.

Mae'r Archwilydd Cyffredinol hefyd yn penodi archwilwyr i gyrff llywodraeth leol yng Nghymru, yn cynnal

ac yn hyrwyddo astudiaethau gwerth am arian yn y sector llywodraeth leol ac yn cynnal arolygiadau i

sicrhau cydymffurfiaeth â gofynion gwerth gorau o dan Raglen Cymru ar gyfer Gwella. Fodd bynnag, er

mwyn amddiffyn sefyllfa gyfansoddiadol llywodraeth leol, nid yw’n cyflwyno adroddiadau i’r Cynulliad

Cenedlaethol sy’n ymwneud yn benodol â gwaith llywodraeth leol ei hun heblaw am pan fo angen

gwneud yn ôl statud.

Yr Archwilydd Cyffredinol a’i staff gyda'i gilydd yw Swyddfa Archwilio Cymru. Am ragor o wybodaeth am

Swyddfa Archwilio Cymru, ysgrifennwch at yr Archwilydd Cyffredinol yn y cyfeiriad uchod, ffôn

02920 320500, e-bost: [email protected], neu gweler y wefan http://www.wao.gov.uk

© Archwilydd Cyffredinol Cymru 2009.

Cewch ailddefnyddio'r cyhoeddiad hwn (heb gynnwys y logos) yn rhad ac am ddim mewn unrhyw

fformat neu gyfrwng. Rhaid i chi ei ailddefnyddio’n gywir ac nid mewn cyd-destun camarweiniol. Rhaid

cydnabod y deunydd fel hawlfraint Archwilydd Cyffredinol Cymru a rhaid rhoi teitl y cyhoeddiad hwn.

Lle nodwyd deunydd hawlfraint unrhyw drydydd parti bydd angen i chi gael caniatâd gan ddeiliaid yr

hawlfraint dan sylw cyn ei ailddefnyddio.


Adroddiad a gyflwynwyd gan Archwilydd Cyffredinol Cymru

i'r Cynulliad Cenedlaethol ar 15 Rhagfyr 2009


Crynodeb 5

Argymhellion 12

1 Er gwaethaf nifer o gryfderau, nid yw'r system gofal heb

ei drefnu yn gweithredu mewn ffordd gydlynol yn aml 19

Mae'r system gofal heb ei drefnu yn diwallu ystod eang o anghenion ac mae'n

darparu rhyw fath o help bob awr o'r dydd a'r nos 19

Gall patrwm darniog gwasanaethau yn y system gofal heb ei drefnu esgor

ar aneffeithlonrwydd yn ogystal ag ansicrwydd ac oedi i ddefnyddwyr

gwasanaethau 21

2 Ceir momentwm cynyddol i newid ond mae partneriaid

yn dal i wynebu nifer o heriau byrdymor a thymor hwy

yn y system gofal heb ei drefnu 52

Mae'r ffaith bod partneriaid bellach yn rhoi mwy o flaenoriaeth i wella gofal

heb ei drefnu wedi helpu i wneud cynnydd tuag at fynd i'r afael â'r problemau

llai cymhleth yn y system 52

Mae partneriaid yn dal i wynebu nifer o heriau byrdymor a thymor hwy yn y

system gofal heb ei drefnu, yn enwedig wrth ddatblygu atebion cynaliadwy

i'r heriau hyn 59

Atodiadau 72

Atodiad 1 - Methodoleg 72

Atodiad 2 - Canfyddiadau allweddol o astudiaethau perthnasol eraill

Swyddfa Archwilio Cymru 75

Atodiad 3 - Canfyddiadau manwl ynghylch gwasanaethau gofal heb ei drefnu

y tu allan i oriau 80

Atodiad 4 - Dadansoddiad manwl o berfformiad yr ymddiriedolaeth ambiwlans 95

Atodiad 5 - Dadansoddiad manwl o fynediad i adrannau a staff adrannau

achosion brys 99

4 Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau cyfan

Cynnwys


5Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau cyfan

Crynodeb

1 Mae gofal heb ei drefnu yn derm a ddefnyddir

i ddisgrifio unrhyw ofal iechyd neu ofal

cymdeithasol heb ei gynllunio ond mae'n

derm nad yw'n cael ei ddefnyddio na'i ddeall

yn gyson ymhob rhan o wasanaethau

cyhoeddus. Gall gofal heb ei drefnu gael ei

ddarparu ar ffurf help, triniaeth neu gyngor a

roddir ar frys neu ar fyrder. Dengys Ffigur 1 y

prif ffyrdd o ddarparu gofal heb ei drefnu.

2 Mae gofal wedi'i drefnu yn derm a ddefnyddir i

ddisgrifio unrhyw ofal iechyd neu ofal

cymdeithasol a gynlluniwyd ac nad yw ar

fyrder. Mae'r ffordd y caiff gofal heb ei drefnu

ei ddarparu yn cael effaith uniongyrchol ar

ofal wedi'i drefnu fel y gwna'r gwrthwyneb, nid

lleiaf am fod y rhan fwyaf o'r gwasanaethau a

ddangosir yn Ffigur 1 yn darparu elfennau o

ofal wedi'i drefnu a gofal heb ei drefnu. Felly,

mae'n amhosibl mynd ati i gynllunio gofal heb

ei drefnu mewn ffordd effeithiol heb ystyried

gofal wedi'i drefnu yn llawn.

Mynd i Uned

Gweld

Ymweliad gan yrDeintydd

Awdurdod lleol

Llinell ffôn

Awdurdod lleol

Llinell ffônD

deintyddol L

linel

l ffô

n

Med

dyg

Teul

u

Llin

ell ff

ôn

Ysby

ty

Myn

d i u

ne

d

Ymwe

liad g

an

Achosion Brys

GIC neu 999

Ymateb

Ambiwlans

aral

l mew

n y

sbyty

Llinell ffôn Iechyd Meddwl

Llinell ffôn

Fferyllol Ll

ine

ll

ffô

n G

C

Ymwelia

d gan

Weithiwr Ie

chyd M

ed

dwl

Ymweliad gan

Wasanaeth Gwirfoddol

Mynd i

Fferyllfa

Mynd i

Feddygfa

Mynd i G

yfleus

ter

Iechyd

Meddw

l

Myn

d i

Gyf

leus

ter G

C

Ym

wel

iad

gan

W

asan

aeth

au G

C Ym

weliad gan

Nyrs Ardal

Fedd

yg Te

ulu

GIC - Galw Iechyd CymruGC - Gofal Canolraddol

Ffigur 1 - Mae gofal heb ei drefnu yn derm cyffredinol sy'n cynnwys gwaith llawer o wasanaethau

a sefydliadau

Ffynhonnell: Swyddfa Archwilio Cymru


6

3 Yn 2006 a 2008, cynhaliodd Swyddfa

Archwilio Cymru ddau adolygiad o'r

gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru, ac ym

mis Mawrth 2009 rhoddwyd y wybodaeth

ddiweddaraf i Bwyllgor Archwilio'r Cynulliad

Cenedlaethol1 2 3. Er i ni nodi sawl gwendid yn

y gwasanaeth ambiwlans, gwelsom hefyd fod

y gwasanaeth yn wynebu rhai problemau nad

oeddent o dan ei reolaeth yn gyfan gwbl a

wnaeth ddeillio o broblemau yn y system

gofal heb ei drefnu ehangach.

4 Ym mis Chwefror 2008, cyhoeddodd

Llywodraeth Cynulliad Cymru (Llywodraeth y

Cynulliad) ei strategaeth ar wella'r system, sef

Cyflenwi Gwasanaethau Gofal Brys

(strategaeth DECS). Mae strategaeth DECS

yn cydnabod bod problemau yn y system

gofal heb ei drefnu bresennol gan gynnwys

rhwystredigaeth a dryswch y bobl sy'n

defnyddio'r system, problemau wrth y

rhyngwynebau rhwng gwahanol wasanaethau

a'r galw cynyddol am wasanaethau unigol

megis adrannau achosion brys ysbytai, Galw

Iechyd Cymru a'r gwasanaeth ambiwlans.

5 Mae gweledigaeth genedlaethol yn awr yn

dod i’r amlwg drwy Raglen Gyflenwi Strategol

y Gwasanaethau Sylfaenol a Chymunedol

sy’n cynnwys gofal wedi’i drefnu a gofal heb

ei drefnu. Mae’r weledigaeth yn ceisio

cyflawni newid sylfaenol o bwyslais o’r system

iechyd bresennol a gofal gymdeithasol sy’n

gwthio pobl i fewn i ysbytai ac wedyn yn eu

gwthio allan eto, i system ‘dynnu’ gan gyflawni

llif cyson drwy’r system drwy dynnu pobl tuag

at y lleoliad gofal mwyaf priodol, fel arfer yn y

gymuned. Mae cynlluniau ar gyfer y broses o

gyflwyno’r model arfaerthedig yn y strategaeth

gwasanaeth sylfaenol a chymunedol yn eu

dyddiau cynnar, ond mae’r diagnosis a nodir

yn y strategaeth yn gyson gyda’r canlyniadau

ar gyfer ein gwaith ar ofal heb ei drefnu.

6 Penderfynwyd bwrw golwg ar y system gofal

heb ei drefnu gyfan o safbwynt y dinesydd.

Fel rhan o hyn, rydym wedi mynd ati i edrych

ar agweddau penodol ar y system gofal heb

ei drefnu mewn modiwlau ar wahân ond sy'n

rhyng-gysylltiedig. Gyda'i gilydd, darparodd y

modiwlau hyn dystiolaeth gynhwysfawr o

weithrediad y system gyfan. Gellir cael rhagor

o fanylion am y modiwlau hyn yn Atodiad 1 a

2. Yr adroddiad hwn yw'r olaf yn ein cyfres o

adroddiadau ac mae'n cwmpasu ein gwaith ar

y modiwl o ran y system gofal heb ei drefnu

gyfan a'n modiwl ar wasanaethau y tu allan i

oriau. Mae Atodiad 3 yn cynnwys

canfyddiadau manwl o'r modiwl ar

wasanaethau y tu allan i oriau.

7 Ystyriwyd a wnaed digon o gynnydd mewn

perthynas â chynllunio a darparu gofal heb ei

drefnu o safbwynt y dinesydd. Daethom i'r

casgliad fod gwasanaethau gofal heb ei

drefnu yn llwyddo i helpu nifer fawr o bobl ag

anghenion gwahanol iawn ond er gwaethaf

momentwm cynyddol, mae partneriaid yn dal i

wynebu nifer o heriau byrdymor a thymor hwy

er mwyn mynd i'r afael â diffyg cydlyniad y

broses o weithredu'r system gofal heb ei

drefnu. Ar adeg pan fo pwysau difrifol ar arian

cyhoeddus, mae angen i gyrff y sector

cyhoeddus bellach feddwl mewn ffyrdd cwbl

newydd ynghylch sut y gallant adeiladu ar

gryfderau'r system er mwyn darparu gwell

gofal heb ei drefnu mewn ffyrdd sy'n gwneud

gwell defnydd o'u hadnoddau cyfunol.

Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau cyfan

1 Archwilydd Cyffredinol Cymru, Gwasanaethau Ambiwlans yng Nghymru, Rhagfyr 2006.2 Archwilydd Cyffredinol Cymru, Adolygiad dilynol - Gwasanaethau Ambiwlans yng Nghymru, Mehefin 2008.3 Archwilydd Cyffredinol Cymru, Gwasanaethau Ambiwlans yng Nghymru - y wybodaeth ddiweddaraf i Bwyllgor Archwilio Cynulliad Cenedlaethol Cymru, Mawrth 2009.



Er gwaethaf nifer o gryfderau,

nid yw'r system gofal heb ei

drefnu yn gweithredu mewn

ffordd gydlynol yn aml

Mae'r system gofal heb ei drefnu yn diwallu

ystod eang o anghenion ac mae'n darparu rhyw

fath o help bob awr o'r dydd a'r nos

8 Mae gan y system gofal heb ei drefnu yng

Nghymru rai cryfderau mawr. Yn ôl ein

hamcangyfrifon, daethpwyd i gysylltiad â

gwasanaethau gofal heb ei drefnu yng

Nghymru 2.2 filiwn o weithiau yn 2008-094.

Mae'r rhan fwyaf o bobl yn cael y gofal sydd

ei angen arnynt, pan fo'i angen arnynt, yn aml

ar adeg pan eu bod yn agored iawn i niwed

neu yn ymdrin ag achos brys neu argyfwng.

Un o gryfderau eraill y system yw'r ystod

eang o wasanaethau a all ddarparu gofal heb

ei drefnu, er gwelwyd hefyd y gall yr

amrywiaeth hwn ddrysu pobl. At ei gilydd,

mae gan y staff sy'n gweithio yn y

gwasanaethau amrywiol sgiliau helaeth, sy'n

golygu y gall y system gefnogi pobl ag

anghenion a gofynion amrywiol iawn. Un o

gryfderau eraill y system yw bod rhyw fath o

help, boed yn dawelwch meddwl, asesiad neu

driniaeth, ar gael bob awr o'r dydd a'r nos.

9 Un o ganfyddiadau pwysig ein gwaith yw bod

gan bobl feddwl mawr o rai gwasanaethau

gofal heb ei drefnu a'u bod, ar y cyfan, yn

gwerthfawrogi'r gweithwyr proffesiynol sy'n

gweithio yn y system. Dengys arolygon

defnyddwyr lefelau uchel o foddhad ag

adrannau achosion brys ysbytai,

meddygfeydd a gwasanaethau ambiwlans5.

Dengys gwaith ymchwil academaidd yng

Nghymru fod llawer o bobl yn parchu'r

gweithwyr proffesiynol sy'n darparu gofal heb

ei drefnu yn fawr6.

Gall patrwm darniog gwasanaethau yn y system

gofal heb ei drefnu esgor ar aneffeithlonrwydd

yn ogystal ag ansicrwydd ac oedi i ddefnyddwyr

gwasanaethau

10 Er gwaethaf cryfderau'r system gofal heb ei

drefnu, ceir nifer o broblemau o ran y ffordd y

mae gwasanaethau yn cydweithio. Gall y

problemau hyn a'r patrwm darniog cysylltiedig

gael effaith andwyol ar y bobl sy'n defnyddio

gwasanaethau gofal heb ei drefnu a gall

hefyd arwain at y defnydd aneffeithlon o

adnoddau. Gwelwyd problemau wrth y

rhyngwynebau rhwng gwasanaethau, mewn

sefydliadau, mewn sectorau megis iechyd a

gofal cymdeithasol, a rhwng grwpiau

proffesiynol. Ceir problemau hefyd am fod y

gwahaniaeth rhwng gofal wedi'i drefnu a gofal

heb ei drefnu ychydig yn artiffisial o safbwynt

y dinesydd.

11 O ganlyniad i gymhlethdod y system, gall pobl

fod yn ansicr o ran sut i gael help a ble i'w

gael, sydd yn aml yn arwain at bobl yn ffonio

999 neu’n mynd i adran achosion brys ysbyty

yn niffyg unrhyw beth arall. Mae rhywfaint o'r

ansicrwydd hwn yn deillio o'r ystod eang o

bwyntiau mynediad gwahanol yn y system.

Er enghraifft, gall unigolyn sy'n cael mân anaf

naill ai fynd i adran achosion brys neu uned

mân anafiadau, mynd i weld ei feddyg teulu,

ffonio Galw Iechyd Cymru neu ofalu amdano'i

hun. Mae pobl yn wynebu mwy o ansicrwydd

oherwydd yr amrywiaeth o wasanaethau sydd

ar gael ar adegau gwahanol o'r dydd a’r nos,

4 Mae'r ffigur hwn yn cynnwys pobl a gafodd driniaeth, gofal neu gyngor ar fyrder neu mewn ffordd nas cynlluniwyd gan y gwasanaethau canlynol; y gwasanaeth ambiwlans,

adrannau achosion brys mewn ysbytai, unedau mân anafiadau, Galw Iechyd Cymru a gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau. O ganlyniad i ddiffyg data cadarn, nid yw'r

amcangyfrif hwn yn cynnwys y nifer fawr o bobl a gaiff apwyntiad meddyg teulu ar fyrder yn ystod oriau gwaith arferol, na'r bobl sy'n derbyn gofal heb ei drefnu gan wasanaethau

awdurdodau lleol. Mae gwaith ymchwil Cynghrair Cymru Gyfan ar gyfer Ymchwil a Datblygiad mewn Iechyd a Gofal Cymdeithasol, y cyfeirir ato yn nhroednodyn 6, yn amcangyfrif

i feddygon teulu ymdrin â thua 2.65 miliwn o ymweliadau gofal heb ei drefnu yn 2007.

5 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Canfyddiadau Arolwg Byw yng Nghymru 2007 o Farn Dinasyddion am Wasanaethau Cyhoeddus, Rhan 6 - Gwasanaethau Damweiniau ac Achosion Brys a Rhan 7 - Gwasanaethau Ambiwlans.

6 Cynghrair Cymru Gyfan ar gyfer Ymchwil a Datblygiad mewn Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Understanding How the Public Chooses to Use Unscheduled Care Services, Mehefin 2008.


8

ac ar benwythnosau, mewn gwahanol rannau

o Gymru. Gall yr amrywiaeth o wasanaethau

hefyd ddrysu'r gweithwyr proffesiynol sy'n

gweithio yn y system.

12 Gall pobl brofi oedi ar wahanol adegau wrth

iddynt dderbyn gofal heb ei drefnu. Gall yr

oedi hwn gael ei achosi gan y ffaith bod

gwasanaeth penodol yn araf i ymateb neu

gan broblemau wrth y rhyngwyneb rhwng

gwasanaethau. Mae'r adran achosion brys yn

dagfa yn aml lle y gall pobl wynebu oedi ond

dim ond rhywfaint o'r oedi hwn sy'n deillio o'r

broses o reoli'r adran ei hun. Yn aml iawn,

ceir oedi mewn adrannau achosion brys

oherwydd y problemau mewn rhannau eraill

o'r ysbyty neu wrth y rhyngwyneb rhwng yr

ysbyty a gwasanaethau iechyd a gofal

cymdeithasol cymunedol. Mae deall natur yr

oedi, a sefydlu mesurau sy'n ymdrin ag achos

hynny, yn allweddol i wella llif y system.

13 Mae gan y model gofal heb ei drefnu

presennol yng Nghymru rai bylchau mawr

sy'n atal y system rhag gweithredu mewn

ffordd gydlynol. Yn gyntaf, mae cryn le i wella

datblygiad llwybrau gofal a'r defnydd a wneir

ohonynt. Caiff llwybrau gofal eu cynllunio

ymlaen llaw mewn ffordd sy'n anelu at helpu

cleifion sydd â symptomau neu gyflyrau

penodol i lifo'n fwy effeithlon drwy'r system

iechyd a gofal cymdeithasol. Gall llwybrau

gofal helpu i leihau nifer yr achosion o

drosglwyddo cleifion a chyflymu'r broses o

ddarparu'r gofal sydd ei angen ar bobl. Fodd

bynnag, nodwyd gwendidau mewn perthynas

â llawer o'r llwybrau gofal presennol yng

Nghymru. Mae lle i gyfathrebu mewn ffordd

fwy effeithiol er mwyn mynd i'r afael â'r ffaith

mai prin yw'r ymwybyddiaeth a'r

ddealltwriaeth o rai llwybrau gofal ymhlith

gweithwyr proffesiynol ym maes iechyd a

llywodraeth leol, sy'n atal llwybrau gofal rhag

cael eu defnyddio weithiau. Caiff datblygiad

llwybrau gofal a'r defnydd a wneir ohonynt eu

cyfyngu ymhellach gan ddiffyg dealltwriaeth

gadarn o'r galw, y broses wael o rannu

gwybodaeth rhwng gwasanaethau a diffyg

proses frysbennu ac asesu gyffredin yng

Nghymru.

14 Bwlch sylweddol arall a geir yn y model gofal

heb ei drefnu presennol yw'r ffaith nad oes

digon o wasanaethau cymunedol priodol ac

effeithiol ar hyn o bryd i fodloni'r galw a

gweithredu fel dewisiadau amgen

gwirioneddol i ofal acíwt. Mae'r gwasanaethau

cymunedol hyn yn chwarae rhan hanfodol yn

y gwaith o ddarparu gofal yn agos at gartrefi

pobl, gan reoli anghenion gofal heb ei drefnu

lefel isel cyn iddynt waethygu. Gall

wasanaethau sy’n seiliedig ar gymunedau atal

defnydd diangen o wasanaethau acíwt. Prin

fu'r cynnydd a wnaed i ddeall y galw ac yna

datblygu gwasanaethau priodol i fodloni'r galw

hwnnw yn y gymuned yn hytrach na

defnyddio gwasanaethau gofal acíwt. Mae

hyn yn golygu mewn rhai ardaloedd, ar

adegau penodol o'r dydd a’r nos, mai prin

yw'r opsiynau gwirioneddol i bobl ag

anghenion iechyd corfforol, iechyd meddwl

neu ofal cymdeithasol, heblaw am geisio help

gan wasanaethau acíwt megis adrannau

achosion brys a gwasanaethau ambiwlans.

15 Y trydydd bwlch sylweddol yn y model yw'r

diffyg cynnydd a wnaed o ran datblygu staff â

rolau arbenigol, estynedig. Os caiff y

penderfyniad i ddatblygu'r fath arbenigedd ei

wneud ar sail gwir ddealltwriaeth o'r galw, gall

y rolau hyn fod o fudd mawr i gleifion a'r

system. Gall y fath staff chwarae rhan bwysig

mewn perthynas â gweithio'n annibynnol a

gwneud penderfyniadau diffiniol i fynd i'r afael

ag anghenion gofal pobl heb fod yn rhaid

iddynt ddefnyddio unrhyw wasanaeth gofal




heb ei drefnu arall. Gall y rolau hyn hefyd fod

yn effeithiol o ran lleihau'r galw am

wasanaethau gofal heb ei drefnu eraill,

yn aml drwy weld a thrin cleifion yn

agosach i'w cartrefi.

16 Er y gall y term 'gofal heb ei drefnu' awgrymu

ei fod yn anrhagweladwy ac felly broblemau i

ragamcanu'r galw, mae'r galw cyffredinol am

ofal heb ei drefnu yn rhagweladwy ar y cyfan.

Un o wendidau sylfaenol y system gofal heb

ei drefnu bresennol yw'r ffaith nad oes

dealltwriaeth gydlynol o'r galw. Mae'r gwaith a

wnaed i ddeall y galw wedi canolbwyntio ar

wasanaethau unigol yn hytrach nag ar lefel

poblogaeth neu system ac mae hefyd wedi

canolbwyntio ar lefelau gweithgarwch

sylfaenol yn hytrach na cheisio deall mwy am

y galw cyffredinol.

17 Ynghyd â'r ddealltwriaeth wael o'r galw, prin

iawn yw'r ddealltwriaeth o gostau yn y system

gofal heb ei drefnu. Amcangyfrifwn ei bod yn

costio £256 miliwn y flwyddyn o leiaf i

ddarparu gofal heb ei drefnu yng Nghymru7.

Er gwaethaf y costau sylweddol hyn, prin fu'r

cynnydd a wnaed i fodelu goblygiadau cost a

llif y newidiadau posibl i fodelau gwasanaeth

yn y system gyfan. Mae'r mater hwn yn

arbennig o ddifrifol yn yr hinsawdd

economaidd bresennol a disgwyliedig. Mae

Llywodraeth y Cynulliad wrthi’n datblygu

fframwaith gwasanaeth a gwelliannau

hirdymor ar gyfer y GIG a fydd yn

canolbwyntio’n fawr ar ryddhau’r fath

effeithlonrwydd posibl.

18 Caiff rhai gwasanaethau gofal heb ei drefnu

eu rhoi o dan bwysau, yn rhannol am fod rhai

pobl y gellid bod wedi diwallu eu hanghenion

yn fwy priodol drwy ddefnyddio gwasanaeth

amgen yn defnyddio'r gwasanaeth, gan

arwain at bwysau mawr ar rai gwasanaethau

yn ogystal â chostau cyfle sylweddol. Gallai

gwaith ataliol mwy effeithiol, yn enwedig drwy

fferyllwyr cymunedol, teleofal a rheoli cyflyrau

cronig, leihau rhywfaint o'r galw y gellir ei

osgoi a wynebir gan wasanaethau gofal heb

ei drefnu ar hyn o bryd. Mae cryn dipyn o le

hefyd i wella'r broses o reoli'r galw ar

adrannau achosion brys a'r ymddiriedolaeth

ambiwlans drwy atal achosion diangen o

gludo cleifion mewn ambiwlans a helpu pobl i

gael gafael ar wasanaethau amgen i

adrannau achosion brys pan allai fod yn fwy

priodol diwallu eu hanghenion rywle arall.

19 Er bod y ffaith bod rhyw fath o help ar gael

bob awr o'r dydd a'r nos yn un o gryfderau'r

system bresennol, gwelwyd hefyd fod natur

ddarniog y system ar ei gwaethaf y tu allan i

oriau sy’n llawer hwy nag yn ystod oriau

arferol. Mae llawer o wasanaethau ar gau y tu

allan i oriau gwaith arferol. Mae'r hyn a

ddarperir gan y rhan fwyaf o wasanaethau

sydd ar gael y tu allan i oriau gwaith arferol

yn llai cynhwysfawr o gymharu ag oriau

gwaith arferol, tra bod rhai gwasanaethau ond

yn darparu gofal i'w cwsmeriaid presennol.

Mae natur gyfyngedig gwasanaethau y tu

allan i oriau, problemau o ran llifau

gwybodaeth rhwng gwahanol wasanaethau

gofal heb ei drefnu y tu allan i oriau a'r ffaith

bod yr hyn a ddarperir ganddynt yn llai

cynhwysfawr yn aml yn golygu, er bod

gwasanaethau y tu allan i oriau yn ceisio

sicrhau bod pobl yn ddiogel drwy fynd i'r afael

â'u hanghenion mwyaf dybryd, ni chaiff eu

hanghenion ehangach yn aml eu hystyried tan

y diwrnod gwaith nesaf.

7 Amcangyfrif o'r costau lleiaf posibl yw hwn oherwydd nid ydym wedi gallu defnyddio gwybodaeth am gostau gan rannau sylweddol o'r system oherwydd ansawdd gwael y data

neu'r ffaith na chesglir data o gwbl. Eglurir y cyfrifiad llawn ym mharagraff 1.67.


10

Ceir momentwm cynyddol i

newid ond mae partneriaid yn

dal i wynebu nifer o heriau

byrdymor a thymor hwy yn y

system gofal heb ei drefnu

Mae'r ffaith bod partneriaid bellach yn rhoi mwy

o flaenoriaeth i wella gofal heb ei drefnu wedi

helpu i wneud cynnydd tuag at fynd i'r afael â'r

problemau llai cymhleth yn y system

20 Yn ystod 2008, penderfynodd Llywodraeth y

Cynulliad ei gwneud yn ofynnol i bob

cymuned iechyd a gofal cymdeithasol, ar lefel

byrddau iechyd newydd, gyflwyno cynllun

cyflenwi lleol yn nodi eu cynigion i wella gofal

heb ei drefnu dros y ddwy flynedd nesaf.

Roedd hefyd yn ofynnol i bob cymuned

gyflwyno cynllun gweithredu yn nodi'r camau

i'w cymryd ar unwaith er mwyn gwneud

gwelliannau erbyn mis Ebrill 2009.

21 Mae'r ffocws cynyddol hwnnw ar ofal heb ei

drefnu wedi dechrau esgor ar welliannau, er

mai ymwneud â'r problemau llai cymhleth yn

y system y maent. Mae pobl wedi wynebu llai

o oedi mewn adrannau achosion brys yn

ystod y broses o drosglwyddo cleifion rhwng

criwiau ambiwlans a staff ysbyty. Hefyd bu

rhywfaint o gynnydd cymysg o ran cydleoli

gwasanaethau gofal heb ei drefnu fel eu bod

bellach yn gweithio ar yr un safle neu'n

rhannu canolfannau cyswllt ffôn. Er nad yw'r

cydleoli sydd wedi digwydd wedi cynnwys

integreiddio'r broses o ddarparu

gwasanaethau yn wirioneddol, gallai hynny

symleiddio pwyntiau mynediad pobl at ofal

heb ei drefnu, ei gwneud yn haws i bobl fynd

o un gwasanaeth i'r llall a gwneud y ffordd y

caiff gwasanaethau eu darparu yn effeithlon.

22 Daeth ein hadroddiad ar Galw Iechyd Cymru

i'r casgliad fod y sefydliad yn dechrau cael

mwy o effaith ar gefnogi pobl i ofalu amdanynt

eu hunain ond y gallai ychwanegu mwy o

werth drwy gynnig gwell eglurder o ran y

ffordd y mae'n cydweddu â'r system gofal heb

ei drefnu ehangach yn strategol8. Daethom i'r

casgliad hwn am fod Galw Iechyd Cymru yn

darparu gwasanaethau gwerthfawr i'r cyhoedd

am gost gymharol resymol, wedi'u hategu gan

brosesau cadarn; ac mae gan Galw Iechyd

Cymru'r potensial i ychwanegu mwy o werth

at y system gofal heb ei drefnu ond mae

angen cyfeiriad strategol cliriach arno.

Mae partneriaid yn dal i wynebu nifer o heriau

byrdymor a thymor hwy yn y system gofal

heb ei drefnu

23 Caiff yr egwyddorion cyffredinol a nodir yn

strategaeth DECS eu cefnogi'n eang ond mae

llawer o randdeiliaid wedi beirniadu'r

strategaeth am nad yw'n ddigon rhagnodol

neu benodol. Mae Llywodraeth y Cynulliad yn

gorfod mynd ati i sicrhau cydbwysedd gofalus

rhwng gormod o ragnodi canolog, sy'n peri'r

risg o orfanylu'r system a lleihau gallu

partneriaid lleol i ddod o hyd i atebion lleol i

anghenion penodol, a'r angen i ddatblygu

dulliau cenedlaethol o ymdrin â materion

allweddol a allai gynnwys cynllunio'r gweithlu,

addysg gyhoeddus, pwyntiau mynediad

unigol, datblygu gwasanaethau gofal heb ei

drefnu cymunedol, datblygu llwybrau gofal a

systemau gwybodaeth cydgysylltiedig.

24 Mae lle i'r byrddau iechyd newydd a'u

partneriaid astudio darpariaeth gofal heb ei

drefnu a'r galw amdano, a dylunio model lleol

o wasanaethau ar sail eu dadansoddiad.

Mae gwaith cynllunio diweddar wedi

canolbwyntio'n bennaf ar wasanaethau

ysbytai heb ystyried yn llawn rôl


8 Archwilydd Cyffredinol Cymru, Galw Iechyd Cymru Medi 2009.



gwasanaethau llywodraeth leol, yn enwedig

gofal cymdeithasol, yn ogystal â gofal iechyd

cymunedol a sylfaenol.

25 Drwy gydol ein gwaith maes dywedwyd

wrthym droeon fod yr amser wedi dod i

gymryd camau pendant ar unwaith er mwyn

gwella gofal heb ei drefnu. Bydd gwneud

newid yn y system gofal heb ei drefnu gyfan

yn gofyn am gymryd camau amlasiantaethol

cymhleth lle na all yr un sefydliad ar ei ben ei

hun wneud y newid sydd ei angen. Er bod

fforymau gofal heb ei drefnu amlasiantaethol

bellach ar waith ledled Cymru, mewn rhai

ardaloedd nid yw gwasanaethau

cymdeithasol, gofal sylfaenol na'r gwasanaeth

ambiwlans wedi cyfrannu digon at y broses o

ddylunio'r system gofal heb ei drefnu.

26 Un o ganfyddiadau pwysig ein gwaith yw bod

diffyg dealltwriaeth gyffredinol o'r rôl y gall

llywodraeth leol ei chwarae i ddarparu gofal

heb ei drefnu. Mae iechyd a llywodraeth leol

yn dibynnu ar ei gilydd o ran darparu gofal

heb ei drefnu ac mae'r rhan a chwaraeir gan

lywodraeth leol yn llawer ehangach na dim

ond drwy wasanaethau cymdeithasol.

Gall darparu tai ar frys, canolfannau cyswllt

llywodraeth leol a gwasanaethau ataliol

megis gosod cymhorthion ac addasiadau

yn y cartref oll gael effaith ar y system gofal

heb ei drefnu.

27 Bydd prosesau arwain a llywodraethu

effeithiol ar y cyd yn hollbwysig er mwyn

gwneud newid. Nodwyd gennym fod diffyg

eglurder ynghylch pwy sy'n atebol am newid

a'r materion cyfreithiol, llywodraethu clinigol,

gwleidyddol, ariannol a rheoli cymhleth sy'n

gysylltiedig â chydweithredu oll yn effeithio ar

wneud newid. Rhydd sefydlu'r byrddau iechyd

newydd gyfle sylweddol i wella'r broses o

weithio mewn partneriaeth. Rhydd lleihau

nifer y sefydliadau sy'n gyfrifol am gynllunio a

darparu gwasanaethau iechyd gyfleoedd i

wella'r broses o integreiddio, cydweithredu a

chydlynu darpariaeth gwasanaethau. Y prif

risgiau sydd ynghlwm wrth yr ad-drefnu yw y

gallai'r sefydliadau newydd a mwy o faint golli

gafael yn y materion lleol sy'n wynebu eu

cymunedau, tra gallai rhai o'r cydberthnasau

cadarnhaol presennol rhwng partneriaid gael

eu colli. Mae cyfle hefyd i fyrddau

gwasanaethau lleol ddarparu'r

arweinyddiaeth, ymrwymiad a momentwm

angenrheidiol i ategu newidiadau radical yn y

broses o ddarparu gwasanaethau gofal heb ei

drefnu gan bartneriaid gwasanaethau

cyhoeddus. Gan gydnabod ei oblygiadau

trawsbynciol i ddinasyddion, rydym wedi rhoi

nodyn briffio penodol i fyrddau gwasanaethau

lleol ar ofal heb ei drefnu.

28 Bydd gwneud newid hefyd yn gofyn am

gefnogaeth y clinigwyr, rheolwyr a gweithwyr

proffesiynol eraill sy'n gweithio mewn

gwasanaethau gofal heb ei drefnu. Bydd

angen i'r staff hyn weithio mewn ffyrdd

gwahanol a bydd angen darparu

arweinyddiaeth glinigol a rheoli sy'n effeithiol

yn fwy cyson nag a welwyd yn ystod ein

gwaith maes er mwyn ennill cefnogaeth.

29 O ystyried y pwysau ar y system, bydd newid

y system gofal heb ei drefnu yn gofyn am i'r

bobl sy'n ei defnyddio chwarae rhan

weithredol. Gan adeiladu ar asesiad cadarn

o'r galw a'i arwain yn genedlaethol gan

Lywodraeth y Cynulliad, mae angen i gyrff y

sector cyhoeddus helpu'r cyhoedd i wneud

gwell dewisiadau ynghylch gwasanaethau

gofal heb ei drefnu.


12

Mae cryn le i wella'r ffordd y mae'r system yn

dysgu ac yn gwella

30 Ar hyn o bryd mae'r ffordd y caiff perfformiad

y system gofal heb ei drefnu ei fesur yn

canolbwyntio ar berfformiad gwasanaethau

unigol yn hytrach na chanolbwyntio ar y llwybr

gofal cyfan yn y system. Er bod y ffocws

presennol ar ba mor gyflym y gellir cael

gafael ar rannau penodol o'r system yn

adlewyrchu materion sy'n pryderu'r cyhoedd,

nid yw'r mesurau perfformiad yn cael eu

cydbwyso yn absenoldeb dangosyddion o

ran ansawdd neu ganlyniadau gofal heb

ei drefnu.

31 Mae'r cysylltiadau gwael rhwng systemau

gwybodaeth gwahanol wasanaethau yn ei

gwneud yn anodd iawn olrhain taith unigolyn

drwy'r system ac asesu a oedd ei ganlyniad

yn y pen draw yn gadarnhaol. Mae

Llywodraeth y Cynulliad yn arwain gwaith i

gyflwyno mesurau perfformiad newydd ar

gyfer gofal heb ei drefnu ac mae wedi

datblygu cyfres ragarweiniol o ddangosyddion

sy'n canolbwyntio llawer mwy ar systemau a

materion rhyngwynebu yn hytrach na

pherfformiad gwasanaethau unigol.

32 Gall rhannu ac addasu arfer da leihau

dyblygu a chost tra'n gwella effeithiolrwydd

gwasanaethau. Rydym wedi cyflwyno amryw

astudiaethau achos o arfer da neu ddiddorol

ond cafwyd bod cryn le i wella'r broses o

rannu a gwerthuso arfer da sy'n berthnasol i

ofal heb ei drefnu.

Argymhellion

Dylai'r argymhellion hyn gael eu hystyried ochr yn

ochr â'r argymhellion a wnaed gennym yn ein

hadroddiadau blaenorol ar y gwasanaeth

ambiwlans, y broses o drosglwyddo cleifion a Galw

Iechyd Cymru. Rhydd Atodiad 2 fanylion yr

adroddiadau blaenorol hyn. Rydym wedi llunio ein

hargymhellion ar sail y tri maes o gynllunio a

darparu gofal heb ei drefnu sy'n galw am weithredu

yn y ffordd fwyaf cyflym a phendant:

a cynnwys y cyhoedd a chael gafael ar

wasanaethau gofal heb ei drefnu;

b gwaith cynllunio strategol lleol a chenedlaethol;

c darparu gwasanaethau gofal heb ei drefnu ar

lawr gwlad.

Cynnwys y cyhoedd a chael gafael ar

wasanaethau gofal heb ei drefnu

1 Mae'r system gofal heb ei drefnu yn gymhleth

a gall pobl fod yn ansicr o ran sut i gael help

a ble i'w gael. Gellir cael help mewn sawl

ffordd ac mae'r pwyntiau mynediad at y

system yn newid ar adegau gwahanol o'r

dydd ac mewn ardaloedd daearyddol

gwahanol. Gall y materion hyn hefyd ei

gwneud yn anodd i weithwyr iechyd a gofal

cymdeithasol proffesiynol wybod pa

wasanaethau sydd ar gael ac ar ba adegau

o'r dydd, gan felly achosi problemau wrth

atgyfeirio cleifion. Gall dylunio gwasanaethau

ar sail y galw a chynnwys y cyhoedd yn

effeithiol helpu'r cyhoedd i wneud dewisiadau

gwell ynghylch sut i gael gafael ar

wasanaethau gofal heb ei drefnu. Cynhelir

ymgyrch gyfathrebu beilot yng Ngogledd

Cymru ar hyn o bryd sy'n seiliedig ar

enghraifft o arfer da o Loegr. Er mwyn

cynnwys y cyhoedd yn fwy a'i gwneud yn

haws i gael gafael ar wasanaethau gofal

heb ei drefnu, argymhellwn y dylid gwneud

y canlynol:




a Dylai Llywodraeth y Cynulliad

ddatblygu strategaeth gyfathrebu

genedlaethol i wella dealltwriaeth y

cyhoedd o sut y gall gael gafael ar

wasanaethau gofal heb ei drefnu yn y

ffordd fwyaf priodol. Dylai’r strategaeth

hon ganolbwyntio ar negeseuon lefel

uchel sydd yr un mor gymwys ledled

Cymru waeth beth fo’r modelau

gwasanaethau gofal heb ei drefnu lleol

ac o dan ba amgylchiadau y dylid

defnyddio’r gwasanaethau hyn.

b Ar sail eu dadansoddiad o'r galw am

wasanaethau gofal heb ei drefnu a

chyfluniad presennol gwasanaethau,

dylai'r byrddau iechyd newydd geisio

darparu pwyntiau mynediad at ofal heb

ei drefnu sy'n adlewyrchu natur y galw

yn well. Fel rhan o unrhyw broses o

resymoli pwyntiau mynediad at y

system yn y dyfodol, dylai byrddau

iechyd ystyried y canlynol:

i a ddylai fod modd cysylltu ag un

pwynt mynediad dros y ffôn bob awr

o'r dydd a'r nos;

ii a allent sefydlu canolfan ar gyfer pob

atgyfeiriad at wasanaethau gofal heb

ei drefnu ac achosion o drosglwyddo

cleifion rhwng rhannau o'r

gwasanaeth gofal heb ei drefnu, gan

ddefnyddio'r dechnoleg briodol i

drosglwyddo galwadau a data

cleifion yn uniongyrchol i


eraill;

iii a ddylai'r gwasanaethau gwahanol

ddefnyddio system frysbennu neu

asesu gyffredin, gytûn a threfniadau

llywodraethu clinigol cytûn;

iv a ddylid cynnal cyfeiriadur o

wasanaethau a gaiff ei ddiweddaru'n

rheolaidd er mwyn rhoi manylion am

sut i gysylltu â gwasanaethau eraill i

ddefnyddwyr gwasanaethau.

2 Mae'r gofal ar fyrder a ddarperir gan feddygon

teulu a gweithwyr proffesiynol eraill ym maes

gofal sylfaenol yn rhan hollbwysig o'r system

gofal heb ei drefnu yng Nghymru, boed hynny

yn ystod oriau arferol neu'r tu allan i oriau.

Fodd bynnag, nododd ein hadolygiad fod

darlun cymysg yn bodoli o ran cael

apwyntiadau gofal sylfaenol ar fyrder ac

ymweliadau cartref. Er yr ymddengys fod pobl

yn fodlon ar wasanaethau meddygon teulu ar

y cyfan, mae tystiolaeth y gall rhai pobl mewn

rhai ardaloedd ei chael yn anodd cael y

gefnogaeth sydd ei hangen arnynt gan ofal

sylfaenol. Dylai'r byrddau iechyd newydd

achub ar y cyfleoedd yn eu cylch gwaith

gofal sylfaenol a gofal eilaidd er mwyn

gwella’r broses o integreiddio gofal heb ei

drefnu, drwy er enghraifft:

a cynnal dadansoddiad lleol i dynnu sylw

at yr ardaloedd lle nad yw pobl yn gallu

cael apwyntiadau gofal sylfaenol ar

fyrder yn gyson;

b gweithio gyda meddygfeydd i sicrhau

bod eu horiau gwaith yn unol â'r rhai a

nodwyd yn y contract ar gyfer

Gwasanaethau Meddygol Cyffredinol;

c gan ddefnyddio canlyniadau eu

dadansoddiad lleol, gweithio gyda

meddygfeydd i ystyried diwygio eu

trefniadau o ran cael gafael ar

wasanaethau a'u horiau agor er mwyn

diwallu anghenion eu cleifion

cofrestredig yn well;


14

d adolygu darpariaeth gwasanaethau

gofal sylfaenol y tu allan i oriau yn ardal

y bwrdd iechyd, gan gynnwys ystyried

natur ymatebol y dulliau presennol o

gael ymweliadau cartref ar fyrder a

ddefnyddir gan bobl.

3 Mae cryn le i wella datblygiad llwybrau gofal

a'r defnydd a wneir ohonynt oherwydd ni

chaiff y gofal cywir ei ddarparu bob amser ar

yr adeg gywir ac yn y man cywir. Mae

llwybrau gofal yn amrywio'n sylweddol rhwng

gwahanol ardaloedd ac ar adegau gwahanol

o'r dydd. Un ffactor pwysig sy'n atal

datblygiad llwybrau gofal newydd a'r defnydd

mwy effeithiol o lwybrau gofal presennol yng

Nghymru yw'r ffaith bod diffyg llywodraethu

clinigol a rennir yn y system gofal heb ei

drefnu. Mae hyn yn golygu bod staff sy'n

gweithio yn y gwasanaethau gofal heb ei

drefnu amrywiol yn glynu wrth weithdrefnau

risg a llywodraethu gwahanol. Er mwyn

gwella llwybrau gofal, argymhellwn y dylid

gwneud y canlynol:

a Drwy'r fforymau gofal heb ei drefnu,

dylai'r byrddau iechyd newydd archwilio

eu llwybrau gofal presennol er mwyn

meithrin gwell dealltwriaeth o gryfderau

a gwendidau eu trefniadau presennol.

Dylai'r archwiliadau ganolbwyntio ar y

cyflyrau mwyaf cyffredin a brofir gan

bobl leol a dylent ystyried nid yn unig y

canlyniadau gofal pobl ond hefyd

ymwybyddiaeth o'r llwybrau gofal

ymhlith y cyhoedd ac, yn hanfodol,

weithwyr proffesiynol yn y system gofal

heb ei drefnu.

b Dylai Llywodraeth y Cynulliad wneud

trefniadau i rannu'r gwersi sy'n deillio

o'r archwiliadau hyn yn genedlaethol er

mwyn ategu'r broses o rannu arfer da.

c Gan fanteisio ar eu cylch gwaith

ehangach, dylai'r byrddau iechyd

newydd gydweithio i ddatblygu dull

strategol o dreialu llwybrau gofal

newydd ledled Cymru. Dylai'r llwybrau

gofal hyn dargedu'r sefyllfaoedd

cyffredin lle y darperir gofal heb ei

drefnu a dylid cynnwys gwerthusiad

cenedlaethol, dysgu a rennir a

chyflwyno llwybrau gofal newydd yn

gyflym fel rhan o'r broses.

4 Ni rennir gwybodaeth am gleifion yn dda

rhwng gwasanaethau gofal heb ei drefnu.

Mae hyn yn golygu pan fydd unigolyn yn

gweld mwy nag un gwasanaeth wrth dderbyn

gofal y caiff sawl asesiad ac mae'n rhaid iddo

ateb yr un cwestiynau fwy nag unwaith. Am

nad yw gwasanaethau yn rhannu gwybodaeth

am gleifion yn dda, mae'n hynod anodd, ac yn

amhosibl mewn sawl achos, i ddadansoddi

taith unigolyn drwy'r system gofal heb ei

drefnu. Felly, prin y caiff llwybrau gofal pobl

drwy'r system eu dadansoddi ynghyd â'r

ffordd y mae'r llwybrau gofal hyn yn effeithio

ar y canlyniad yn y pen draw. Argymhellwn y

dylid gwneud y canlynol:

a Dylai Llywodraeth y Cynulliad

gynorthwyo sefydliadau iechyd a

llywodraeth leol i ddatblygu systemau

gwybodaeth cydgysylltiedig ar gyfer

darparwyr iechyd a gofal cymdeithasol.

Dylai’r trafodaethau ynghylch

cydgysylltu systemau gwybodaeth

gynnwys meddygon teulu a’u

cynrychiolwyr fel prif ddeiliaid

gwybodaeth am gleifion.

b Yn y byrdymor, dylai sefydliadau lleol

ddatblygu a defnyddio dogfennau

trafodion clinigol sy'n darparu manylion

am daith claf drwy'r system gofal heb ei

drefnu. Os caiff dogfennau trafodion




clinigol eu defnyddio eisoes, dylai

fforymau gofal heb ei drefnu wneud

gwaith archwilio lleol er mwyn

dadansoddi cryfderau a gwendidau'r

trefniadau presennol. Dylai'r fforymau

gydweithio ar lefel genedlaethol i rannu

negeseuon yr archwiliadau hyn.

c Yn amodol ar werthusiad ffafriol, dylai'r

Cofnod Iechyd Unigol gael ei gyflwyno

ledled Cymru ac mewn amrywiaeth

llawn o leoliadau gofal heb ei drefnu.

Astudio'r system gofal heb ei drefnu yn lleol ac

yn genedlaethol

5 Mae angen cyflwyno modelau newydd sbon

er mwyn darparu gofal heb ei drefnu ar adeg

pan fo cyfyngiadau sylweddol o ran

adnoddau. Dylai'r modelau hyn gael eu

datblygu ar sail dadansoddiad cynhwysfawr

o'r ffordd y mae'r system yn gweithredu a'r

galw am wasanaethau ymhob cymuned

iechyd a gofal cymdeithasol. Mae'r elfennau

o'r gweledigaethau lleol a ddatblygwyd yn

canolbwyntio gormod ar wasanaethau ysbytai

heb roi ystyriaeth lawn i rôl awdurdodau lleol

yn ogystal â gwasanaethau iechyd cymunedol

a sylfaenol a all leihau'r galw ar y

gwasanaethau gofal heb ei drefnu mwy acíwt.

Rhwystrir gwaith cynllunio strategol gan

wybodaeth wael am natur amrywiol y galw am

wasanaethau a chostau yn y system gyfan.

Dylai'r byrddau iechyd newydd gymryd y

llyw o ran astudio ac ailddylunio

gwasanaethau gofal heb ei drefnu. Gan

adeiladu ar gynlluniau cyflenwi lleol tymor

byrrach sydd eisoes ar waith ac ystyried

newidiadau yn y system ehangach, dylai'r

byrddau iechyd:

a Ystyried cynnwys byrddau

gwasanaethau lleol yn y mater

trawsbynciol o ddatblygu system gofal

heb ei drefnu gydlynol; er engraifft,

drwy ddarparu, dylai'r byrddau

gwasanaethau lleol ofyn am

adroddiadau rheolaidd ar gynnydd o ran

datblygiad y system gofal heb ei drefnu

o leiaf.

b Nodi'n glir y bylchau presennol o ran

integreiddio rhwng y gwasanaethau

amrywiol a'r ffordd y maent yn bwriadu

mynd ati i integreiddio'n fwy a darparu

gofal di-dor o safbwynt y dinesydd.

c Gweithio gyda'u partneriaid i gytuno ar

gyfres o ganlyniadau dymunol y dylai

systemau gofal heb ei drefnu eu

cyflawni i'r boblogaeth a wasanaethir

ganddynt.

d Heb ganolbwyntio ar dargedau

cenedlaethol gorfodol, ystyried pa

fesurau a fyddai'n dynodi i'r

canlyniadau dymunol hyn gael eu

cyflawni'n llwyddiannus. Dylai'r

mesurau hyn arwain at newid y system,

cael sêl bendith gweithwyr proffesiynol

arweiniol, a chael eu defnyddio i

alluogi'r system i ddysgu wrth i fodelau

newydd o ofal heb ei drefnu gael eu

treialu a'u cyflwyno.

e Fel blaenoriaeth, llywio eu cynlluniau

drwy astudio'r galw a pherfformiad y

system gofal heb ei drefnu. Dylai'r data

ystyried y canlynol o leiaf:

i graddau a natur gweithgarwch yn y

gwasanaethau presennol;

ii graddau a natur y galw am ofal heb

ei drefnu yng ngwasanaethau gofal

heb ei drefnu'r sector iechyd a

llywodraeth leol, gan ystyried y

sefyllfaoedd y'u darperir ynddynt ac

achosion sylfaenol y galw;


16

iii dangosyddion ar gyfer ansawdd

gofal heb ei drefnu gan gynnwys

canlyniadau'r bobl sy'n defnyddio

gwasanaethau;

iv cael gafael ar wasanaethau, llif y

system a natur unrhyw oedi neu

achos diangen o drosglwyddo claf

neu'r defnydd o wasanaethau

penodol;

v costau gwasanaethau gofal heb ei

drefnu drwy'r system gyfan waeth

beth fo'r ffiniau sefydliadol.

f Gweithio'n effeithiol gyda

gwasanaethau awdurdodau lleol a

gwasanaethau yn y sector gwirfoddol er

mwyn cynyddu'r gefnogaeth amserol a

roddir i bobl i sicrhau nad yw bylchau

mewn pwyntiau mynediad at

wasanaethau cymunedol na phrinder

dewisiadau amgen i wasanaethau

ysbytai yn arwain at achosion diangen o

dderbyn cleifion i'r ysbyty.

6 Cytunir yn gyffredinol â'r egwyddorion a geir

yn strategaeth DECS ond fe'i beirniedir hefyd

am nad yw'n rhagnodol nac yn ddigon

penodol mewn perthynas â materion penodol

y mae’n fwyaf priodol eu pennu ar lefel

genedlaethol. Er ei bod yn gywir i osgoi

gorfanylu'r system gofal heb ei drefnu,

dylai Llywodraeth y Cynulliad

gynorthwyo'r byrddau iechyd newydd i

wella eu dull strategol o ymdrin â gofal

heb ei drefnu drwy:

a Yn dilyn y gwerthusiad o'r Strategaeth

beilot ar gyfer Gwasanaethau Sylfaenol

a Chymunedol a datblygiad cynllun

gweithredu, ystyried unrhyw

newidiadau a allai fod yn angenrheidiol

yn nhempled y cynllun cyflenwi lleol er

mwyn helpu byrddau iechyd a’u

partneriaid i ddatblygu eu strategaethau

gofal heb ei drefnu tymor canolig i

hirdymor eu hunain. Ar gyfer y rownd

nesaf o gynlluniau cyflawni lleol yn

2011, y prif ffactor a ddylai lywio'r

cynlluniau hyn yw'r angen i'r byrddau

iechyd newydd a'u partneriaid (yn

enwedig gofal sylfaenol, iechyd

meddwl, gofal cymdeithasol,

gwasanaethau ambiwlans a'r cyhoedd)

feithrin dealltwriaeth lawer mwy cadarn

o'r galw, a ddefnyddir i ddatblygu eu

cynlluniau a mesurau perfformiad lleol.

b Lle y bo'n briodol, cydgysylltu

datblygiadau lleol mewn perthynas â

darpariaeth gofal heb ei drefnu ar lefel

genedlaethol, gan ystyried er enghraifft:

i Materion yn ymwneud â'r gweithlu er

mwyn sicrhau bod pobl yn cael y

gofal cywir gan y gweithiwr

proffesiynol cywir. Yn arbennig, dylai

Llywodraeth y Cynulliad hwyluso

trafodaethau rhwng y byrddau

iechyd, yr ymddiriedolaeth

ambiwlans, a chyrff sy’n cynrychioli

gweithwyr gofal heb ei drefnu

proffesiynol, er mwyn datblygu

fframwaith clir sy'n fodd i ehangu

cwmpas arfer gweithwyr proffesiynol

ym maes gofal heb ei drefnu. Dylai'r

fframwaith hwn ategu'r gwaith

cenedlaethol o ddatblygu'r

proffesiwn parafeddygol ond darparu

cryn dipyn o hyblygrwydd lleol i

ategu atebion wedi'u teilwra i

fodloni'r galw lleol.

ii Yr angen i ddatblygu fframwaith i

gynorthwyo cyrff lleol i weithio tuag

at weithredu bob awr o’r dydd a’r nos

lle y bo’n briodol er mwyn ateb y

galw, gyda mwy o barhad, cysondeb




a chydlyniad rhwng gofal a ddarperir

yn ystod oriau arferol a gofal a

ddarperir y tu allan i oriau.

iii Dylai Llywodraeth y Cynulliad

sefydlu dulliau o gynyddu

hyblygrwydd gweithluoedd iechyd a

llywodraeth leol, a'u haliniad, a ategir

gan gyfres o safonau cenedlaethol a

chynlluniau hyfforddi a datblygu

priodol.

iv Wrth ymateb i argymhellion ein

hadroddiad ar wahân, egluro rôl

bosibl Galw Iechyd Cymru yn y

dyfodol, ar lefel Cymru gyfan, yn y

system gofal heb ei drefnu ehangach

ac annog ei hintegreiddio'n well

mewn gwaith cynllunio

gwasanaethau lleol er mwyn gwella

llif cleifion drwy'r system.

Darparu gwasanaethau gofal heb ei drefnu ar

lawr gwlad

7 Mae problemau staffio mewn gwasanaethau

gofal heb ei drefnu yn cyfrannu at broblemau

yn y system. Ceir diffyg adnoddau mewn rhai

rhannau o'r system, gan gynnwys prinder staff

meddygol mewn adrannau achosion brys a all

arwain at beidio â gwneud penderfyniadau

clinigol ar lefel uwch yn ddigon cyflym mewn

rhai adrannau. Ffactor arall sy'n peri oedi wrth

wneud penderfyniadau ar lefel uwch yw'r

diffyg cynnydd a wnaed i ddatblygu rolau staff

arbenigol, estynedig. Gan weithio gyda

phartneriaid awdurdodau lleol, dylai'r

byrddau iechyd newydd gynnal adolygiad

sylfaenol o'u gweithlu gofal heb ei drefnu

er mwyn sicrhau bod cydbwysedd

rhesymol rhwng y cyflenwad a'r galw yn y

gwasanaethau a'r sectorau amrywiol. Yn

arbennig dylent:

a adolygu gweithgarwch a lefelau staffio

yn eu prif arbenigeddau acíwt ac

adrannau achosion brys gan

ddefnyddio'r adnoddau archwilio a

ddarperir yn fuan gan y Coleg

Meddygaeth Frys ddiwygiedig yn y

canllaw staffio;

b ystyried maint y gweithlu gofal

sylfaenol a'r defnydd a wneir ohono yn

y system i ategu gofal heb ei drefnu, er

enghraifft lleoli meddygon teulu mewn

adrannau achosion brys neu yn agos

atynt;

c sicrhau bod argaeledd a phatrymau

gwaith ymarferwyr nyrsio brys yn

bodloni'r galw yn ddigonol;

d ystyried cynyddu lefelau staff nyrsio lle

mae'r pwysau ar adrannau achosion

brys yn aml yn arwain at ymarferwyr

nyrsio yn gorfod cyflawni rolau nyrsio

craidd;

e cyflwyno gweithwyr proffesiynol

arweiniol ar gyfer gofal heb ei drefnu i

weithredu fel arweinydd mewn enw a

phwynt cyswllt o ran ymgysylltu â'r

gweithwyr proffesiynol yn eu maes. Mae

hyn yn angenrheidiol oherwydd ni fydd

modd newid heb gefnogaeth y

gweithwyr proffesiynol sy’n gweithio yn

y system. Rhaid i weithwyr proffesiynol

arweiniol gwmpasu'r system gyfan gan

gynnwys yr holl broffesiynau sy'n

angenrheidiol i ddarparu gofal heb ei

drefnu mewn ffyrdd newydd.

8 Mae'r ffordd y caiff perfformiad y system gofal

heb ei drefnu ei fesur yn canolbwyntio'n

bennaf ar gael gafael ar wasanaethau unigol

yn hytrach na phrofiad cyfan yr unigolyn sy'n

derbyn gofal heb ei drefnu. Mae'r targedau

perfformiad presennol yn mesur rhannau


18

pwysig o'r daith ond nid ydynt yn adlewyrchu'r

daith gyfan, nac ychwaith yn adlewyrchu'r

canlyniad cyffredinol mewn unrhyw ffordd.

Gall rheoli perfformiad gan ddefnyddio

targedau sy'n canolbwyntio ar gael gafael ar

wasanaethau fod yn rhwystr i newid y system,

er gwaethaf y ffaith bod cael gafael ar ofal

heb ei drefnu yn bwysig. Argymhellwn y

dylai Llywodraeth y Cynulliad:

a Sicrhau bod y mesurau a ddatblygir

ganddi ar hyn o bryd yn ymgorffori

safbwynt system ehangach a sicrhau

eu bod:

i yn seiliedig ar archwiliad

cynhwysfawr o'r galw am

wasanaethau gofal heb ei drefnu;

ii yn cydbwyso mynediad, ansawdd a

chanlyniadau gan gydnabod yn

arbennig yr angen i osgoi rheoli

gwasanaethau clinigol gan gyfeirio at

yr amser y mae achos o ddarparu

gofal yn ei gymryd heb gyfeirio at ei

ansawdd na'r canlyniad i'r dinesydd;

iii yn cynnwys mesurau o berfformiad

gwasanaethau iechyd a mesurau sy'n

berthnasol i wasanaethau eraill yn y

sector cyhoeddus, yn enwedig y rhai

a ddarperir neu a gomisiynir gan

awdurdodau lleol.

b Sicrhau bod ei fframwaith rheoli

perfformiad yn ddigon hyblyg i ystyried,

ochr yn ochr â dangosyddion

cenedlaethol, ddulliau allweddol

sefydliadau lleol eu hunain o fesur

gwelliannau tymor hwy yn y system.




Rhan 1 - Er gwaethaf nifer o gryfderau, nid yw'r system gofal

heb ei drefnu yn gweithredu mewn ffordd gydlynol yn aml

1.1 Mae'r adran hon o'r adroddiad yn nodi

cryfderau presennol y system gofal heb ei

drefnu yng Nghymru cyn trafod rhai o'r

problemau sy'n atal y system rhag gweithredu

mewn ffordd gydlynol.

Mae'r system gofal heb ei drefnu

yn diwallu ystod eang o

anghenion ac mae'n darparu

rhyw fath o help bob awr o'r

dydd a'r nos

1.2 Mae gan y system gofal heb ei drefnu yng

Nghymru rai cryfderau mawr ond efallai fod y

cryfderau hyn yn cael eu cymryd yn ganiataol

weithiau. Er gwaethaf y gwendidau yn y

system a nodir gan yr adroddiad hwn, rydym

yn cydnabod yn y rhan helaeth o sefyllfaoedd

brys, fod gwasanaethau gofal heb ei drefnu

yn llwyddo i ddarparu'r gofal sydd ei angen ar

bobl, pan fo'i angen arnynt.

1.3 Dengys Ffigur 1 y nifer fawr o wasanaethau

sy'n ymwneud â darparu gofal heb ei drefnu.

Mae'r ffaith bod cynifer o wasanaethau yn

gallu darparu gofal heb ei drefnu yn golygu

bod llawer o bobl yn cael dewis o ran y ffordd

y byddent yn hoffi i'w hanghenion gael eu

diwallu, er i ni nodi bod yr ystod eang hon o

wasanaethau yn gallu drysu pobl. Gan fod y

staff sy'n gweithio yn y gwasanaethau gofal

heb ei drefnu amrywiol yn meddu ar

arbenigeddau a sgiliau amrywiol, mae'r

system yn ddigon hyblyg i allu gofalu am bobl

ag ystod enfawr o anghenion, gofynion a

disgwyliadau gwahanol.

1.4 Un o gryfderau eraill y system yw ei bod yn

gallu diwallu anghenion nifer fawr o bobl.

Er nad oes gennym ddata ar gyfanswm nifer y

bobl a dderbyniodd ofal heb ei drefnu yng

Nghymru, rydym wedi amcangyfrif, yn ystod

2008-09, i bobl ddod i gysylltiad â'r

gwasanaethau canlynol bron i 2.2 filiwn o

weithiau: y gwasanaeth ambiwlans, adrannau

achosion brys mewn ysbytai, unedau mân

anafiadau, Galw Iechyd Cymru a

gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i

oriau9. Nid yw'r data hwn yn cynnwys rhannau

sylweddol eraill o'r system megis y gofal heb

ei drefnu a ddarperir gan lywodraeth leol ac

apwyntiadau gofal sylfaenol ar fyrder yn ystod

oriau gwaith arferol. Dywed strategaeth DECS

fod rhwng 2.3 miliwn a 2.4 miliwn o bobl yn

cysylltu â'u meddygfa bob blwyddyn ac er y

bydd llawer o'r achosion hyn wedi bod ar

fyrder, ni chaiff y wybodaeth hon ei chofnodi

mewn ffordd gadarn.

1.5 Un o gryfderau allweddol y system gofal heb

ei drefnu yw bod rhyw fath o help, boed yn

dawelwch meddwl, asesiad neu driniaeth, ar

gael bob awr o'r dydd a'r nos. Mae adrannau

achosion brys ysbytai a'r gwasanaeth

ambiwlans ymhlith yr enghreifftiau o

wasanaethau gofal heb ei drefnu sydd ar

waith bob awr o'r dydd a'r nos, drwy gydol yr

wythnos. Gall y gefnogaeth barhaus hon

dawelu meddyliau pobl a bod yn rhwyd

ddiogelwch i bobl na allant efallai gael help o

rywle arall.

9 Yn 2008-09 bu 977,555 o achosion o dderbyn cleifion i adrannau achosion brys mewn ysbytai ac unedau mân anafiadau. Mae'r data o'n harolwg o brif weithredwyr BILlau yn

awgrymu y gwnaed tua 514,000 o alwadau gan bobl a siaradodd â gwasanaethau amrywiol meddygon teulu y tu allan i oriau yng Nghymru yn 2008-09. Yn 2008-09, atebodd

Galw Iechyd Cymru 314,687 o alwadau. Yn 2008-09, ymatebodd yr ymddiriedolaeth ambiwlans i 315,057 o alwadau brys a 52,128 o alwadau ar fyrder gan feddygon teulu.



1.6 Ar y cyfan, caiff adrannau achosion brys

ysbytai a'r gwasanaeth ambiwlans eu

gwerthfawrogi'n fawr gan y cyhoedd. Yn

2007, dangosodd Arolwg Byw yng Nghymru

Llywodraeth y Cynulliad fod boddhad

cyffredinol ag adrannau damweiniau ac

achosion brys yn 83 y cant a bod boddhad

cyffredinol â'r gwasanaeth ambiwlans yn 93 y

cant10. Daeth adroddiad trosolwg ar y

cydadolygiadau o wasanaethau cymdeithasol

a gynhaliwyd gan Swyddfa Archwilio Cymru

ac Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau

Cymdeithasol Cymru i'r casgliad, er bod

gwasanaethau cyswllt y tu allan i oriau wedi

gwella ychydig rhwng 1998 a 2008, roedd

llawer llai o oedolion (57 y cant) yn fodlon ar

yr ymateb y tu allan i oriau a gafwyd gan

wasanaethau cymdeithasol na'r ymateb yn

ystod oriau gwaith arferol (85 y cant)11.

Dangosodd yr Arolwg o Gleifion Meddygon

Teulu yng Nghymru fod 88 y cant o gleifion yn

fodlon ar y gofal a gawsant yn eu meddygfa12.

1.7 Nododd astudiaeth a gomisiynwyd gan

Lywodraeth y Cynulliad yn 2008 i ystyried y

ffordd y mae'r cyhoedd yn dewis defnyddio

gwasanaethau gofal heb ei drefnu mai un o'r

agweddau mwyaf trawiadol ar ddisgrifiadau'r

bobl a gafodd eu cyfweld o ofal iechyd heb ei

drefnu oedd pa mor gadarnhaol yr oedd y

rhan fwyaf ohonynt o ran y profiad'13. Roedd a

wnelo cryn dipyn o'r sylwadau cadarnhaol â'r

gweithwyr proffesiynol a oedd yn gweithio yn

y system gofal heb ei drefnu. Dengys Blwch A

rai o'r safbwyntiau cadarnhaol a wnaed gan

bobl am ofal heb ei drefnu yng Nghymru.

10 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Canfyddiadau Arolwg Byw yng Nghymru 2007 o Farn Dinasyddion am Wasanaethau Cyhoeddus, Rhan 6 - Gwasanaethau Damweiniau ac

Achosion Brys a Rhan 7 - Gwasanaethau Ambiwlans.

11 Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, Adolygu Gwasanaethau Cymdeithasol yng Nghymru 1998-2008, Dysgu Gwersi o'r Siwrnai,

Mehefin 2009.

12 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Arolwg Cleifion Meddygon Teulu Cymru, SDR 100/2009, 30 Mehefin 2009.



Blwch A - Enghreifftiau o rai safbwyntiau

cadarnhaol am ofal heb ei drefnu yng

Nghymru

a Rwy'n credu ei bod hi'n wych bod rhywun ar gael ar ben

arall y ffôn (Galw Iechyd Cymru) a'ch bod yn gallu

dweud wrthynt fod rhywbeth o'i le a chael eu barn am yr

hyn y dylech fod yn ei wneud oherwydd gallai eich

greddf fod yn dweud wrthych fod angen iddynt fynd i'r

ysbyty ond mae'n beth da cael rhywun wrth gefn.

b Cyngor da, gwasanaeth ambiwlans prydlon, gofal da yn

yr adran damweiniau ac achosion brys ac ar y wardiau.

c Dim ond pethau da sydd gennyf i'w dweud am yr adran

damweiniau ac achosion brys.

d Mae gennych gwsmer bodlon yma. Yn fy marn i cefais

wasanaeth rhagorol a rhaid canmol y staff i'r entrychion.

Rwy'n ffodus iawn i fyw o fewn 10 munud i adran

damweiniau ac achosion brys ac rwyf wedi ei defnyddio

ychydig o weithiau o'r blaen, gan dderbyn gwasanaeth

amserol ac effeithlon bob amser a wnaeth argraff dda

arnaf.

e Ar y cyfan teimlaf fod gennym wasanaeth iechyd

ardderchog sy'n cynnig yr holl gefnogaeth atodol, efallai

fod angen i fwy o bobl gael gwybod am y gweddill, hy,

mai nid adran damweiniau ac achosion brys neu feddyg

teulu yw'r unig opsiwn.

f Y peth gorau am fy ngofal i oedd pa mor gyflym y cefais

ymateb, o ran dychwelyd fy ngalwad gan Galw Iechyd

Cymru a pha mor gyflym y llwyddais i gysylltu â'r

gwasanaeth y tu allan i oriau a'r gallu i gael apwyntiad.

g Roedd y gwasanaeth ambiwlans yn rhagorol - roedd yn

ofalus ac yn ystyriol. Ni allaf ei ganmol ddigon.

h Cefais fy nhrin mor gyflym ac effeithlonrwydd oedd y

rhan orau ac roeddwn yn teimlo'n falch iawn o'n

gwasanaeth iechyd.

i Wel mae fy meddyg teulu yn ffrind hefyd ac rwyf wedi

bod yn un o'i gleifion ers cynifer o flynyddoedd. Nid oes

rhaid iddo edrych ar fy nodiadau o gwbl oherwydd mae'n

fy adnabod mor dda.

Ffynhonnell: Ymatebion i gais am safbwyntiau ar wefan SwyddfaArchwilio Cymru a safbwyntiau a gasglwyd fel rhan o waith ymchwilacademaidd AWARD14



Gall patrwm darniog

gwasanaethau yn y system

gofal heb ei drefnu esgor ar

aneffeithlonrwydd yn ogystal

ag ansicrwydd ac oedi i

ddefnyddwyr gwasanaethau

1.8 Er gwaethaf y lefelau boddhad uchel ar gyfer

rhai gwasanaethau gofal heb ei drefnu,

gwelwyd ystod eang o broblemau yn

ymwneud â diffyg cydlyniad cyffredinol yn y

ffordd y mae gwasanaethau gwahanol yn

cydweithio ar hyn o bryd. Mae'r diffyg

cydlyniad hwn yn arwain at ansicrwydd ac

oedi i bobl y mae angen gofal arnynt ynghyd

â'r defnydd aneffeithlon o adnoddau.

Gall y cyhoedd a'r gweithwyr proffesiynol sy'n

gweithio yn y sector iechyd a llywodraeth leol

fod yn ansicr ynghylch sut y dylent

ddefnyddio'r system

1.9 Mae'r ystod eang o wasanaethau gofal heb ei

drefnu a ddangosir yn Ffigur 1 (gweler

tudalen 5) yn rhoi dewis i bobl o ran ble y

cânt help. Yn achos llawer o'r gwasanaethau

hyn, gall defnyddwyr hefyd gysylltu â hwy

dros y ffôn, wyneb yn wyneb neu ar ffurf

electronig dros y rhyngrwyd neu drwy e-bost.

Ond gall yr amrywiaeth o opsiynau fod yn

ddryslyd i rai pobl, fel y dangosir gan y

safbwyntiau ym Mlwch B.

1.10 Daeth gwaith ymchwil academaidd a

gynhaliwyd yng Nghymru yn dwyn y teitl

Understanding How the Public Chooses toUse Unscheduled Care Services i'r casgliadnad oedd gan lawer o ymatebwyr ddarlun

cyflawn o'r amrywiaeth o wasanaethau gofal

heb ei drefnu a oedd ar gael. Roedd

ymwybyddiaeth o wasanaethau yn amrywio

ac roedd ar ei huchaf yn gyson ar gyfer

gwasanaethau damweiniau ac achosion brys,

tra bod ymwybyddiaeth o wasanaethau y tu

allan i oriau fferyllfeydd ac unedau mân

anafiadau yn is16. Dywedodd yr adroddiad

hefyd fod ffiniau gofal heb ei drefnu yn

aneglur o ran yr amrywiaeth o wasanaethau a

gynhwyswyd ac o ran sut y caiff y llinell ei

thynnu rhwng gofal heb ei drefnu a gofal

wedi'i drefnu.

1.11 Mewn ymateb i'n harolwg, cytunodd prif

weithredwyr ymddiriedolaethau'r GIG y gall

ansicrwydd y cyhoedd ynghylch ble i gael

help yn ystod oriau arferol fod yn rhwystr sy'n

atal pobl rhag cael gofal cyflym ac effeithiol

heb ei drefnu. Fodd bynnag, nid oedd prif

weithredwyr byrddau iechyd lleol (BILlau),

Blwch B - Mae rhai defnyddwyr

gwasanaethau yn teimlo bod y system gofal

heb ei drefnu yn ddryslyd

a Mae'n ddryslyd dros ben ac mae'n edrych fel petai rhai

gwasanaethau yn dyblygu rhai eraill gan wastraffu

amser ac arian cyhoeddus.

b Nid oes neb yn rhoi ateb dros y ffôn. Rydych yn cael

eich hatgyfeirio'n ôl i'ch meddyg teulu bob amser. Mae'n

haws mynd i eistedd yn yr adran damweiniau ac

achosion brys.

c Nid ydynt yn hysbysebu'r mannau y gallwch eu ffonio

gyntaf, mae'n ymddangos fel petai diffyg cydbwysedd yn

y cyfryngau.

d Braf o beth fyddai cael 'un pwynt cyswllt' a allai hidlo fy

ymholiad i'r adran berthnasol yn hytrach na fy mod i'n

gorfod ceisio gwneud y penderfyniad hwnnw gan wybod

nad yw'r system yn gweithio fel y dylai mewn theori. Os

oes y fath unigolyn yna bydd yn gwybod beth nad yw'n

gweithio a sut i unioni pethau.






cyfarwyddwyr gwasanaethau cymdeithasol na

meddygon teulu yn cytuno. Ar y cyfan roedd

yr ymatebwyr o'r farn bod mwy o ansicrwydd

ymhlith y cyhoedd ynghylch cael gafael ar

wasanaethau y tu allan i oriau nag yn ystod

oriau arferol.

1.12 Gan ychwanegu at gymhlethdod y system,

mae llawer o'r ffyrdd y gall pobl gael help yn

amrywio yn dibynnu ar yr amser o'r dydd

neu'r ardal ddaearyddol. Er enghraifft, mae

llawer o wasanaethau ar gau y tu allan i oriau

ac felly nid oes modd cysylltu â hwy, tra bod

rhai gwasanaethau eraill ond yn darparu

gwasanaethau i'w cleientiaid presennol y tu

allan i oriau. Gall yr amrywiaeth o

wasanaethau sydd ar gael ac felly'r pwyntiau

mynediad at y system amrywio rhwng

lleoliadau daearyddol, hyd yn oed o fewn

ardaloedd awdurdodau lleol.

1.13 Gall yr amrywiaeth o wasanaethau yn y

system ddrysu'r gweithwyr proffesiynol sy'n

gweithio yn y sector iechyd a llywodraeth leol.

Gall yr ansicrwydd hwn beri i'r gweithwyr

proffesiynol hyn atgyfeirio unigolyn i

wasanaeth penodol pan allai fod wedi bod yn

fwy priodol ei atgyfeirio i wasanaeth

gwahanol. Gall cyfeiriaduron o wasanaethau

helpu i wella dealltwriaeth o'r gwasanaethau

sydd ar gael, yn enwedig gwasanaethau’r

sector gwirfoddol. Dogfennau yw'r rhain sy'n

rhoi manylion am y gwasanaethau sydd ar

gael, oriau gwaith y gwasanaethau a'r meini

prawf a ddefnyddir gan wasanaethau i

benderfynu a all pobl ddefnyddio eu

gwasanaethau. Dangosodd yr adolygiad a

gynhaliwyd gan yr Asiantaeth Genedlaethol

Arwain ac Arloesi mewn Gofal Iechyd

(AGAAGI) o asesiadau sylfaenol DECS fod

datblygu cyfeiriaduron o wasanaethau yn faes

nad oedd yn cael ei ddatblygu'n gyson yng

Nghymru. Mae ein gwaith maes hefyd yn

awgrymu bod y cyfeiriaduron sy'n bodoli yn

mynd yn hen yn gyflym am mai prin y cânt eu

diweddaru i adlewyrchu newidiadau i'r

gwasanaethau sydd ar gael yn lleol. Fodd

bynnag, rhydd ein hadroddiad ar Galw Iechyd

Cymru fanylion prosiect peilot yn Sir

Gaerfyrddin lle mae Galw Iechyd Cymru yn

hyrwyddo'r defnydd o un cyfeiriadur a

gwasanaeth cyfeirio ar gyfer gwasanaethau

iechyd, llywodraeth leol a gwirfoddol17.

Gall pobl wynebu oedi wrth dderbyn gofal ac

mae'r oedi hwn yn aml yn effeithio ar


Er bod boddhad cyffredinol a gwelliant o ran derbyn

gofal sylfaenol, gall oedi wrth dderbyn gofal

sylfaenol arwain at rai cleifion yn defnyddio

gwasanaethau mwy acíwt

1.14 Gall natur ddarniog y system gofal heb ei

drefnu gyfrannu at achosion o oedi ar

adegau gwahanol wrth i bobl dderbyn gofal.

Gall y fath oedi gael ei brofi pan fydd unigolyn

yn gofyn am gymorth gyntaf, gall fod oedi

wrth ddarparu gofal neu gall fod oedi pan

gaiff unigolyn ei drosglwyddo i ofal

gwasanaeth arall.

1.15 Mae gofal sylfaenol yn chwarae rhan

hollbwysig o ran derbyn gofal heb ei drefnu,

gan ymdrin â’r rhan fwyaf o gysylltiadau

cychwynnol. Pan fydd gofal sylfaenol yn araf i

ymateb i geisiadau am ofal heb ei drefnu, gall

hyn arwain at bobl yn defnyddio

gwasanaethau mwy acíwt. Caiff 97 y cant o

feddygfeydd yng Nghymru daliadau

ychwanegol am sicrhau bod claf yn gweld

aelod priodol o'r tîm gofal sylfaenol o fewn 24

awr i gais am apwyntiad, sy’n safon llymach

na’r 48 awr sy’n gymwys yn Lloegr a’r Alban.

Yn gyffredinol, mae pobl yn fodlon ar y broses

o gael apwyntiadau gofal sylfaenol ar fyrder.

Nododd yr Arolwg o Gleifion Meddygon Teulu

yng Nghymru fod 83 y cant o'r ymatebwyr a

oedd wedi ceisio gweld meddyg yn weddol

17 Archwilydd Cyffredinol Cymru, Galw Iechyd Cymru Medi 2009, tudalen 45.



gyflym wedi llwyddo i weld meddyg teulu neu

weithiwr gofal iechyd proffesiynol arall ar yr

un diwrnod neu drannoeth18. Fodd bynnag, yn

ystod ein gwaith maes gwnaethom nodi rhai

pryderon gan y cyhoedd a gweithwyr

proffesiynol yn y sector iechyd a llywodraeth

leol ynghylch cael apwyntiadau gofal

sylfaenol. Un pryder penodol oedd ei bod

weithiau yn gofyn am ddyfalbarhad y

defnyddiwr gwasanaeth er mwyn cael

apwyntiad meddyg teulu ar fyrder. Dengys

Blwch C rai enghreifftiau o safbwyntiau

cadarnhaol a negyddol y cyhoedd ynghylch

derbyn gofal sylfaenol.

1.16 Awgrymodd ymarfer siopa dirgel a gynhaliwyd

gan Gyngor Iechyd Cymuned Gwent yn 2008

fod rhai pobl yn ei chael yn anodd cael

apwyntiadau gofal sylfaenol am fod

meddygfeydd ar gau am gyfnod estynedig

dros ginio a rhai prynhawniau. Hefyd

awgrymodd canlyniadau lleol yr Arolwg o

Gleifion Meddygon Teulu yng Nghymru fod

rhai problemau yng Ngwent. Ymhob ardal

awdurdod unedol namyn chwech, roedd mwy

nag 80 y cant o'r ymatebwyr i'r arolwg yn

gallu gweld meddyg teulu neu weithiwr gofal

iechyd proffesiynol ar yr un diwrnod neu

drannoeth19. Mae pedair o'r chwe ardal

awdurdod unedol hyn yng Ngwent20.

1.17 Hefyd awgrymodd canfyddiadau

Understanding How the Public Chooses toUse Unscheduled Care Services fod rhaiproblemau o ran derbyn gofal sylfaenol.

Dywedodd yr adroddiad fod argaeledd

apwyntiadau ar yr un diwrnod yn amrywio'n

fawr rhwng meddygfeydd ac y gall rhai

cleifion deimlo eu bod yn cael eu gadael allan

gan y trefniadau ar gyfer apwyntiadau.

Blwch C - Enghreifftiau o safbwyntiau

cadarnhaol a negyddol ynghylch derbyn

gofal sylfaenol

Safbwyntiau cadarnhaol

a (Dewisais weld fy meddyg teulu) am ei bod yn hawdd

cael apwyntiad.

b (Dewisais fynd i'm meddygfa) am ei bod yn lleol ac yn

gyfleus.

c (Mae fy meddygfa) yn lleol. Mae fy nghofnodion yno ac

maent yn fy adnabod. Gallaf bob amser weld nyrs os

nad oes angen i mi weld meddyg teulu. Ardderchog.

Safbwyntiau negyddol

a Pan ffoniais fy meddygfa i ofyn am apwyntiad ar fyrder

dywedwyd nad oedd rhai ar gael. Yna gofynnais am

gael siarad â meddyg. Y cyngor a gefais oedd ffonio'n ôl

wedyn. Ar ôl ffonio naw gwaith mewn diwrnod, ar yr

adegau y dywedwyd wrthyf, yn y diwedd gofynnais a

fyddai'r meddyg yn gallu fy ffonio i. Dywedwyd nad oedd

yn ffonio cleifion.

b Y peth gwaethaf (am fy ngofal) yw'r system fiwrocrataidd

a weithredir gan fy meddygfa wrth geisio gwneud

apwyntiad gyda'r meddyg rwyf am ei weld.

c (Mae gan fy meddygfa) system ddiderfyn ar gyfer cael

apwyntiad y diwrnod hwnnw.

d Rhaid i chi sefyll mewn ciw hyd yn oed cyn i'r drysau

agor er mwyn gweld meddyg y diwrnod hwnnw.

e Mae'r amser aros a geir ar hyn o bryd ar gyfer

apwyntiad meddyg teulu mewn llawer o feddygfeydd yng

Nghymru yn annerbyniol. Mae gan ein meddygfa fawr

restr aros sydd dros bythefnos am apwyntiadau gyda

meddyg a nyrs.


18 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Arolwg Cleifion Meddygon Teulu Cymru, SDR 100/2009, 30 Mehefin 2009.19 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Arolwg Cleifion Meddygon Teulu Cymru, SDR 100/2009, 30 Mehefin 2009.20 Caerffili, Rhondda Cynon Taf, Blaenau Gwent, Casnewydd, Sir Fynwy a Thor-faen.




1.18 Dengys system fonitro chwarterol Llywodraeth

y Cynulliad ar gyfer y Fframwaith Gweithredu

Blynyddol y bu problemau mewn rhai

ardaloedd awdurdod unedol penodol o ran

meddygfeydd nad ydynt yn bodloni gofynion

cytundebol22 ar gyfer oriau agor23.

Dengys yr adroddiad monitro ar gyfer y

chwarter yn gorffen Mehefin 2009 fod gan

bum ardal awdurdod unedol feddygfeydd nad

oeddent yn bodloni'r gofynion hyn, a bod tair

o'r ardaloedd hyn yng Ngwent24. Nid oedd

data ar gael ar gyfer tair ardal arall.

1.19 Cododd ein cyfweliadau gwaith maes a'r

ymatebion gan y cyhoedd ar ein gwefan rai

pryderon ynghylch yr anawsterau a'r oedi a

brofwyd wrth gael ymweliad cartref ar fyrder

gan feddyg teulu neu weithiwr gofal iechyd

proffesiynol arall. Mae'r safbwyntiau a

ddarperir ym Mlwch D yn awgrymu bod

rhywfaint o alw am well darpariaeth o ran

ymweliadau cartref. Fodd bynnag, mae'n

rhaid i ofal sylfaenol sicrhau cydbwysedd

anodd rhwng bodloni'r fath alw a

blaenoriaethu ymweliadau cartref ar sail

angen clinigol. Rhydd Astudiaeth Achos A

fanylion menter yn St Helens, Glannau Mersi,

sydd wedi llwyddo i wella argaeledd

ymweliadau cartref meddygon teulu ac wedi

arwain at well gofal cleifion yn ogystal ag

arbedion ariannol. Rhydd Astudiaeth Achos B

fanylion Tîm Gofal Integredig Penarth sydd

wedi llwyddo i leihau nifer y cleifion a

dderbynnir i'r ysbyty drwy ddarparu ymyriadau

gofal sylfaenol prydlon a chynnar ar gyfer

cleifion mewn cartrefi nyrsio a gofal.

Ceir arwyddion bod amseroedd ymateb

ambiwlansys yn gwella ledled Cymru ond dengys yr

amrywiad rhwng ardaloedd awdurdodau lleol fod

gormod o bobl yn parhau i wynebu oedi

1.20 Pan fydd pobl yn ffonio 999 i ofyn am

ambiwlans, mae hyn fel arfer yn golygu bod

achos brys gwirioneddol. Mae amseroldeb

yr ymateb ambiwlans felly yn hanfodol i

achub bywydau a rhoi'r siawns gorau o

wella'n llwyr i gleifion.

1.21 Ceir dadansoddiad llawn o amseroedd

ymateb ambiwlansys yn Atodiad 4.

Dangosodd ein gwaith blaenorol ar yr

ymddiriedolaeth ambiwlans fod perfformiad

wedi gwaethygu cryn dipyn mewn perthynas

ag amrywiaeth o fesurau ers mis Mehefin

2008. Dengys y data diweddaraf fod

perfformiad amseroedd ymateb Cymru gyfan

o ran galwadau lle mae bywyd yn y fantol

wedi gwella ers mis Rhagfyr 2008 a chafodd

y targed cenedlaethol ar gyfer ymateb i 65 y

cant o'r galwadau hyn o fewn wyth munud ei

gyflawni bob mis rhwng mis Mawrth 2008 a

Blwch D - Enghreifftiau o safbwyntiau

negyddol ynghylch cael ymweliadau cartref

gan feddygon teulu neu weithwyr gofal

iechyd proffesiynol eraill

a Ar yr adegau prin hynny mae'n teimlo fel y dylai meddyg

ddod i'r tŷ i helpu gyda rhywbeth. Fodd bynnag, y

teimlad yw bod y dyddiau hynny wedi hen ddarfod ac

nid oes gobaith cael meddyg i ddod i'r tŷ bellach.

b Gwrthododd y meddyg teulu fy ngweld er gwaethaf y

ffaith fy mod mewn poen, dywedodd wrthyf am gymryd

paracetamol a ffonio'n ôl am 9am fore trannoeth neu

aros tan ddydd Llun i weld fy meddyg teulu.

c Dylai mwy o feddygon teulu fod ar gael ar gyfer

ymweliadau cartref. Dylai meddygon teulu fod ar gael ar

gyfer apwyntiadau ac ni ddylai meddygfa galw heibio fod

mor llawn, neu dylai fod mwy o feddygon teulu ar gael i

fodloni'r galw.

Ffynhonnell: Ymatebion i gais am safbwyntiau ar wefan SwyddfaArchwilio Cymru25

22 Dywed canllawiau Llywodraeth y Cynulliad ar y Contract GMC fod meddygfeydd, o dan y Contract hwn, yn cael adnoddau i ddarparu Gwasanaethau Meddygol Cyffredinol

rhwng yr oriau craidd 8am i 6.30pm. Noda ‘Delivering Investment in General Practice’ (Ionawr 2004) fod yn rhaid i oriau agor arferol meddygfeydd fod yn ddigonol i ddiwallu

angen rhesymol.

23 Llywodraeth Cynulliad Cymru, Adroddiad Monitro Fframwaith Gweithredu Blynyddol 2009-2010 GIG Cymru, Awst 2009.

24 Cymuned Abertawe Bro Morgannwg, Caerdydd, Sir Fynwy, Casnewydd a Thor-faen.




Astudiaeth Achos A - Cynllun Ymweliadau Acíwt ar Lannau Mersi

Mae a wnelo'r Cynllun Ymweliadau Acíwt â meddyg teulu lleol sy'n cael ei gyflogi'n benodol i gynnal ymweliadau cartref yn

ystod oriau gwaith arferol. Dangosodd y data fod meddygon teulu St Helen's yn atgyfeirio niferoedd cymharol uchel o bobl i'r

ysbyty. Un rheswm posibl dros hyn oedd bod meddygon teulu yn yr ardal, yr oedd llawer ohonynt yn rhedeg meddygfeydd ar

eu pen eu hunain, yn methu ag ymateb yn gyflym i geisiadau am ymweliadau cartref. Roedd yr oedi wrth ymateb yn aml yn

golygu y byddai cyflwr pobl yn gwaethygu a byddai hyn yn aml yn arwain at bobl yn penderfynu defnyddio gwasanaethau gofal

heb ei drefnu mewn ffordd amgen, gan yn aml alw am ambiwlans i'w cludo i'r adran achosion brys.

Cafodd y cynllun ei sefydlu gan United League Commissioning, consortiwm comisiynu sy'n gweithredu o feddygfeydd sydd

bellach yn cwmpasu 23 o feddygfeydd a thua 100,000 o gleifion. Penderfynodd y consortiwm ysgogi'r cynllun gan ddefnyddio ei

lwfans rheoli ac ymhen wyth wythnos roedd y cynllun ar waith.

Mae'r cynllun yn cyflogi meddyg crwydrol ar sail sesiynol. Mae'r meddyg hwn yn locwm proffesiynol lleol ac felly mae ganddo

wybodaeth fanwl am wasanaethau lleol a llwybrau gofal.

Mae cleifion yn ffonio eu meddygfa eu hunain os ydynt am gael ymweliad cartref. Mae hyn yn bwysig oherwydd gall eu

meddygfa weld eu nodiadau ac felly mae yn y sefyllfa orau i gynnal asesiad o anghenion y claf dros y ffôn. Yn ôl y cynllun,

pwynt cyswllt cyntaf deallus yw hwn; mae'n sicrhau bod pob meddygfa yn parhau i fod yn atebol am ei phenderfyniadau.

Penderfynodd y consortiwm y byddai wedi bod yn rhy gymhleth i ddatblygu adnodd ar gyfer gwneud penderfyniadau clinigol i'w

ddefnyddio gan feddygfeydd a chytuno arno ac y byddai wedi bod yn rhwystr sylweddol i weithredu'r cynllun.

Os bydd y feddygfa o'r farn bod angen cynnal ymweliad cartref, mae'n anfon cais at staff dydd y cwmni cydweithredol y tu allan

i oriau meddygon teulu sy'n gyfrifol am gydlynu galwadau i'r meddyg teulu crwydrol.

Ar gyfartaledd, mae'r meddyg teulu crwydrol yn treulio 20 munud gyda phob claf, o gymharu ag wyth munud pan gynhelir yr

ymweliad cartref gan feddyg teulu'r claf ei hun. Mae'r meddyg teulu crwydrol hefyd yn cynnal 76 y cant o ymweliadau o fewn

awr o gymharu â llai na 10 y cant os caiff yr ymweliad ei gynnal gan feddyg teulu'r claf ei hun. Felly, mae'r gwasanaeth yn

osgoi unrhyw oedi lle y gall cyflwr claf waethygu, ac mae'r amser y gall y gwasanaeth ei neilltuo i bob claf yn tawelu meddwl

pob claf a'i atal rhag pryderu.

Os nad oes angen i'r meddyg teulu ymweld â chlaf, mae'n ymweld â rhestr o gartrefi preswyl er mwyn gwneud gwaith ataliol

rhagweithiol.

Ar ddiwedd pob sesiwn bydd y meddyg teulu crwydrol yn llenwi ffurflen safonol ac yn ei hanfon i feddygfa pob claf er mwyn

rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddi am y triniaethau a gafwyd a'r camau a gymerwyd.

Roedd canfyddiad yr Ymddiriedolaeth Gofal Sylfaenol bod ymweliadau yn ystod y dydd yn rhan o waith craidd GMC yr oedd

meddygon teulu yn cael eu talu amdano eisoes, yn broblem fawr i'r cynllun. Dadleuodd y consortiwm nad oedd meddygon teulu

lleol yn gwrthod cynnal ymweliadau cartref ond bod yr oedi o ran cynnal y fath ymweliadau fel rhan o'r model traddodiadol yn

fwy tebygol o arwain at dderbyn cleifion i'r ysbyty.

Mae'r Ymddiriedolaeth Gofal Sylfaenol bellach yn rhedeg dau gynllun ar y cyd; un yn St Helen's ac un yn Wigan. Mae pob

cynllun yn costio tua £1,500 yr wythnos, sy'n cynnwys sesiynau meddygon, trafnidiaeth a gwaith gweinyddol.

Awgrymodd gwerthusiad mewnol o'r cam peilot chwe mis fod un y cant o ymweliadau'r cynllun wedi arwain at dderbyn cleifion

i'r ysbyty o gymharu â phump y cant pan gynhaliwyd ymweliadau gan feddyg teulu'r claf ei hun. Mae'r consortiwm yn

amcangyfrif fod tua £1 miliwn yn cael ei arbed bob blwyddyn drwy osgoi derbyn cleifion i'r ysbyty.

Am nad oes angen i feddygon teulu lleol gynnal cynifer o ymweliadau cartref mwyach, un o fanteision cysylltiedig y cynllun yw

bod pob ymweliad gan y meddyg teulu crwydrol yn rhyddhau tua 30 munud o amser meddyg teulu lleol. O ganlyniad, mae

meddygon teulu lleol wedi gallu cynyddu nifer yr apwyntiadau y gallant eu darparu.

Cred y consortiwm mai meddyg teulu a ddylai gynnal yr ymweliadau cartref yn hytrach na matron neu nyrs gymunedol. Y

rheswm dros hyn yw bod gan feddygon teulu gyfraddau ymgynghori cyflymach, eu bod yn fwy hyderus ac yn fwy profiadol yn

gyffredinol o ran gweithio gyda gwybodaeth sylfaenol am glaf yn unig ac am fod cleifion yn dawelach eu meddwl os cânt eu

gweld gan feddyg.

Ar hyn o bryd mae'r cynllun yn cael ei weithredu rhwng 9am a 6.30pm yn ystod yr wythnos ac mae'n cyflogi dau feddyg teulu

crwydrol fel bod gan y gwasanaeth y gallu a'r adnoddau i ddiwallu anghenion pan fo'r galw ar ei fwyaf.

Ni fu unrhyw ddigwyddiadau arwyddocaol yn glinigol na chwynion ffurfiol am y cynllun sydd bellach yn cwmpasu tua 100,000 o

bobl mewn 23 o feddygfeydd.

Ffynhonnell: Gwaith maes Swyddfa Archwilio Cymru



Astudiaeth Achos B - Tîm Gofal Integredig Penarth

Mae gan Benarth, ym Mro Morgannwg, boblogaeth sy'n heneiddio lle mae un o bob deg claf sydd wedi'i gofrestru gyda'r pedair

meddygfa yn 75 oed neu'n hŷn. Mae gan Benarth hefyd nifer fawr o welyau mewn cartrefi nyrsio a chartrefi preswyl. Nododd

gwaith dadansoddi yn 2007 fod meddygon teulu yn cynnal 28 o ymweliadau cartref yr wythnos ar gyfartaledd, gyda mwy na

hanner yr ymweliadau hyn â chartrefi nyrsio a chartrefi preswyl. Hefyd, cafodd 35 o breswylwyr Penarth ar gyfartaledd eu

derbyn i'r ysbyty ar frys bob wythnos o ganlyniad i gyflyrau cronig neu am eu bod wedi syrthio.

Datblygodd Bwrdd Iechyd Lleol Bro Morgannwg a'r pedair meddygfa ym Mhenarth gynnig i gyflwyno tîm clinigol a rennir yn

cynnwys ffisegydd cymunedol a dwy nyrs gofrestredig. Mae’r tîm hefyd bellach yn cael ei gefnogi gan ffisegydd gofal yr

henoed, cofrestrydd arbenigol ac ymgynghorydd rhan-amser. Sefydlwyd y tîm i weithio gyda'r meddygfeydd, y cartrefi nyrsio, y

cartrefi preswyl, ysbytai a'r awdurdod lleol i nodi cleifion a fyddai'n cael budd o asesiad manwl a chefnogaeth gwasanaethau

sy'n gysylltiedig â gofal sylfaenol. Mae'r tîm, a adwaenwyd fel y Tîm Pwysau Gaeaf i ddechrau, bellach yn dwyn y teitl Tîm

Gofal Integredig Penarth (PICT). Mae staff y tîm yn cael eu his-gontractio gan Nester Primecare ar hyn o bryd ac yn 2008-09

£131,000 oedd cyfanswm y costau uniongyrchol, gyda chostau parhaus yn cael eu talu gan y meddygfeydd.

Mae PICT yn gweithredu pum diwrnod yr wythnos, ac eithrio gwyliau banc. Mae'r ffisegydd cymunedol yn gweithio tridiau'r

wythnos, sef dydd Llun, dydd Mercher a dydd Gwener, tra bod y ddwy nyrs gofrestredig yn gweithio tridiau'r un, gyda'r ddwy yn

gweithio ar ddydd Mercher. Mae PICT yn gweithredu o un o'r meddygfeydd ym Mhenarth gydag un meddyg teulu arweiniol yn

gyfrifol am reoli gwaith y tîm. Cafodd y ffordd y mae'r tîm yn gweithredu, gan gynnwys ei gyfrifoldebau clinigol, penderfyniadau

clinigol, system cadw cofnodion a'r ffordd y mae'n cysylltu meddygfeydd, ei datblygu gan y meddygfeydd a chytunwyd arni

ganddynt. Mae'r tîm yn cynnal clinigau rheolaidd mewn cartrefi nyrsio a chartrefi preswyl ac mae'n derbyn atgyfeiriadau gan

feddygfeydd, gwasanaethau cymdeithasol ac ysbytai os yw'r cleifion yn bodloni unrhyw un o'r meini prawf canlynol:

a yn gaeth i'w cartrefi ag anghenion gofal cymhleth sy'n gofyn am asesiad Lefel 1 a 2 er mwyn helpu i reoli cyflyrau cronig;

b yn byw mewn cartref preswyl ac ag anghenion cymhleth sy'n gofyn am asesiad Lefel 1 a 2;

c yn gaeth i'w cartrefi neu mewn cartref preswyl ag anghenion llai cymhleth, megis heintiau'r frest neu fân anhwylderau;

d yn byw mewn cartref nyrsio ag anghenion meddygol.

Mae PICT yn anelu at:

a wella iechyd a lles pobl hŷn fregus;

b gwella'r broses o reoli cyflyrau cronig ymhlith pobl hŷn fregus;

c cydgysylltu a darparu gwasanaethau amlddisgyblaethol mewn lleoliad gofal sylfaenol;

d cefnogi staff mewn cartrefi nyrsio a chartrefi preswyl i reoli anghenion iechyd preswylwyr yn fwy effeithiol;

e lleihau nifer yr achosion nas cynlluniwyd o ddod i gysylltiad â gwasanaethau gofal iechyd, er enghraifft gwasanaethau

meddygon teulu y tu allan i oriau a gwasanaethau ambiwlans;

f lleihau nifer yr achosion nas cynlluniwyd o dderbyn cleifion i'r ysbyty.

Yn 2007 pennwyd llinell sylfaen er mwyn asesu gwelliannau meintiol ac ansoddol ar gyfer cleifion a meddygfeydd, gan

gynnwys lleihau nifer yr achosion nas cynlluniwyd o dderbyn cleifion i'r ysbyty ac o ddod i gysylltiad â gwasanaethau y tu allan i

oriau, yn ogystal â gwella'r broses o gydgysylltu gwasanaethau cymunedol. Ers cynnal y dadansoddiad sylfaenol yn 2007, mae

nifer yr achosion nas cynlluniwyd o dderbyn cleifion i'r ysbyty ac o ddod i gysylltiad â gwasanaethau go

Documents

Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau … · 2009. 12. 17. · Gofal heb ei drefnu: datblygu dull o weithredu ar sail systemau cyfan Rwyf wedi llunio'r adroddiad