GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ESRAR VE HALK ARASINDA KULLANIMI

Yazan : Dr. Ayşegül DEMİRHAN

İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Deontoloji Kürsüsü Asistanı

Terminoloji

Esrarın ve elde edildiği bitkinin çeşitli ülkelerdeki adları değişikti r.

350 den fazla adı olduğu söylenir. Esrar ad ı edebiyat dilimize Benk diye

geçm işt i r. Esrar satanlara ise Benkciyan denird i. Esrar Almanya'dq Hanf,

İngiltere'de Hamp, Hollando'da Kennip, Yunanistan'da Cannabi,s, ita lya'da

Canape, Arobistan'da Kunnap, Cava'da Ginjeh, Rusya'da Conopbia, Çin.­

de Su-Sto, Mesika'da Mariguana, Amerika'da Marihuana, ispanya'd'J

Ca:namo, Kuzey Afrika'da Kif, Tel<ruri, Orta Afrika'da Liıamıba, Riıamba,

Djcımba,, Güney Afrika'do Da:gga, Gabon, Uzakdoğu 'da Chaırıaıs, Sudan'da

Chirra ad ı nı a l ır (16, 17). Haşiş kelimes i ile Arapça Ot demek olup zaman­

la esrar için de kullan ı ldı. Bundan başka günümüzde halk arasında esra­

ra Duman, Dalga, Diş, Nefes, Toprak (esrarın en kötüsü). Pespal (esrarın

en kötüsü), Fino (iyi esrar), Saırıkız (esrarın iyisi). Gonca (en iyi cins).

Moııl, Yeşil Zehi'r, Keyif, Kaynar, Gubar, Demı, Hanteriş, Keıçi, Hurda·, P..ıf

gibi adlar da verilir (16). Silifke'de ise esrara Aptalotu denir. Bütün bu de­

yimlerle ilgili olarak Dr. BESİM ÖMER 1889 do yazd ı ğı bir eserinde : «Ha­

ş iş kelimes i ot manasına olarak Arapça'd ı r, Şarklyyun Kunnab- ı Hindiye

(Eyi ot) murad ıyla bu adı verir. Bangh haşişin Hint adıdır. Bangire, Bhan­

ge, Bang Farsça ad ıdır. Cezayirde Haşlşey-ül-Fukara diyorlar.» diyerek bu

deyimler üzerinde durdu (1) .

Bundan başka yoğ taşıyan ve eski tıpta ku ll anı l an kenevir tohumu ise

Mısır, Arabistan ve Doğu ülkelerinde Şahdône, Şahdenec adı ile anılmak­

tadır (10).

Tarihçe

Esrar ve esrarotu bitkisi es,ki devirlerdenberi keyif verici bir madde

olarak ku llonılm ı şt ı r . Eski M ısır'da esrar bitkisinin buharlarını inhale ede­

rek narkotik bir etki elde edilmeğe çalışılı rdı. Eski Hintte ise esrar dinsel

bir içki olan Soma'nın bi leş i minde bulunurdu. Yine bu ülkede Susruta

(M.Ö. VI. yüzyıl ) adlı eserde bu narkotik · maddenin uyutucu özell iğinden

sözedilmektedir (9, 22, 23). Eski Çin'de ise M.Ö. 200 y ı lında Mefosam ad l ı esrarl ı preparat uyuş­

turucu goye için ku l lan ı lırdı ve yine bu drog bu ülkede cerrah Hua Tu

(115-205) tarafından ilk kez narkotik olarak uygulanmış olup bu usul za­

manla diğer ülkelere de yayılarak Hu.a-Tu'ya anestezinin babosı denmiş­

tir (8, 9, 12, 13).

36

Eski Roma'da ünlü hekim Galen (M.S 130-201) esrarotu bitkisinin fazla kullanılırsa sersemlik yaptığını bildirmiştir (28, 29, 30).

Ortacağ İslôm hekimliğ i nde ise Hind kenevirine Kunnop (Kınnap), es­rara haşiş denirdi. islamlarda esrar uyku verici ve anestezik gayelerle kullanılırdı. Nitekim Arablar esrarı inhalasyonla anestezide uyguladılar. Bundan başka maddenin keyif verici özelliğinden de yararlanıldı (21, 25, 26). Örneğin İbni Sina· (980-1038), Kıanun adlı eserinde esrarotundan söz­etmektedir. İbni Baytar (1197-1248) ise fakirlerin bu droğu çeşitl i şeki l­lerde içtiğini yazar (5, 6, 7).

Gerek islamlarda ve gerekse Avrupa'da ise Xlll. ve XIV. yüzyıllarda esrarotu, afyon, adamotu ve banotunun karış ı mından hazırlanmış spongia somnifera adlı preparat cerrahi anestezide kullanıldı (6, 7).

XIX. yüzyı ldan itibaren Avrupa ve Amerika'da farmakolojik özel li kle~ i üzerinde çalışı lan esrar. Türkiye'de de çok eskidenberi keyif verici gaye ile kullanı l dı. Nitekim XVll. yüzyılda Evliycı Celebi Seyahatnamesinde es­rarcılar esnafından sözedilmektedir (27).

Bundan başka XIX. yüzyılda çıkarılmış bazı tıp kitaplarında da esrar hakkında bilgiler vardır. Örneğin Dr. BESİM ÖMER, 1890 da yazdığı bir eserinde esrardan geniş ölçüde sözeder (1).

Günümüzde Esrar Kullanımı

Halk oras ı nda bugün bir keyif ar.acı olarak bilinen esrar daha çok Doğu ve Ortadoğu'da kullanılan bir uyuşturucu madde olup Amerika ve Avrupa'da da revaçtadı r. Bu a lışkanl ığı Amerika ve Avrupa'ya getirenler Doğu'da yaşamış ve esrar kullanan kiş il erdir. Denebilir ki esrar kul ~anı l ­ması bugün dünyada gerek gelişmiş, gerekse gelişmekte olan ülkelerın karş ı laştığı en önemli sosyal problemlerden biridir (3, 5).

Ülkemizde esrar en çok aşağı sosyal tabakalarda kullanılır. Son za­manlarda bu maddeyi münevver geneler de kullanmağa başlam ıştır. Bun­dan başka esrarı artist ve san'atkôrlar do kullanmaktadır. Ayrıca İstan­bul Emniyet Müdürlüğü Narkotik Şube'de esrar kullanan bir suçlu üze­rinde yaptığımız bir araştırmada, bu kişinin otuz yaşında ve işsiz olduğ;ı­nu, eksiklik belirtileri yani kriz yapmadığından bu maddeyi içtiğini, ayrıca esrar bulamayınca bazı yat ı ştırıcı ilôclar (optalidon, nembutal v.s.) kullan­dığını anladık.

Bütün bunlardan başka bugün Türkiye'de en çok kullanı lan uyuştu­rucu madde esrardır. İstanbu l Emniyet Müdürl üğü Narkotik Şube yetkili­lerinin verdikleri bilgilere göre, ülkemizde en çok kullanılan uyuşturucu maddenin esrar olmasın ın nedeni, bunun diğer uyuşturucu maddelere nazaran ucuz oluşu. kolaylıkla her yere sokulmasıdır.

37

Bugün ülkemizde esrar maddesi çeşitli yasaklara rağmen halk ara­

sında kullanılmaktadır. Esrarcılar esrarı torbacı denen köylülerden sat11

alırlar ve droğu ısıtarak çubuk, küçük boru, yassı plak, pastil, zar. tesbih,

yumak gibi şekiller verirler. Esrar halk arasında çeşitli şekillerde kulla­

nılır (10, 11):

1 - İçilecek (yani dumanlı) şekiller : Sigara, özel çubuklar ya da

kabak!a içilir. 2 - İçki şeklıinde hazırlaınıaın. preparatlıar: Hint kenevirinin yaprak ya

da çiçekli tepelerinin su ile maserasyonu yapılır. Masere edilen kısım,

parfümlü şuruplar (portakal çiçeği, yasemin gibi). solusyonlar ya da rakı

ile karıştırılır.

3 - Yenilecek şekiller: En önemlisi şekerli esrar macunları olup çe­

şitli cinsleri vardır. Halk arasında esrar macununa cuk denir. Bunların en

ünlüsü olan Deva-yı M!sk doğuya özgü bir preparattır (17).

Bütün bunlardan başka esrarı kahve ile alanlar ya da reçel, bal, tatlı

v.s. ile beraber yiyenler de bulunmaktadır (17).

İstanbul Emniyet Müdürlüğü Narkotik Şube yetkililerinin verdikleri

bilgilere göre, esrar piyasada en çok sarı-kahverengimsi plakalar şeklin­

de satılır. Bu plaka şeklindeki esrarı yapmak için gubar denen toz esrar

jelatin kağıda sarılır, sonra üzerine barak denen yaldız ve gazete kağıt­

ları kaplanır ve suda hafifçe ıslatılır, kızgın bir presin cendereleri arasına

konur ve sıkıştır.ılır. Böylece toz esrar pişirilmiş ve plaka şekline getiril­

miş olur.

Esrar kullananlar bu maddeyi nargile ile içerler. Hindistan cevizinden

yapılma ve içine su doldurulmuş üç delikli kabağın üzerindeki deliklerden

ikisine kamış takılır, kamışın birine esrarlı sigara konur ve diğer kamıştan

nefes çekilir. Esrarkeşlerin kullandığı diğer bir nargile çeşidinde ise bir

çeşit meşrubat şişesi alınır, üzerine patatesden bir tıpa yapılır, bu tıpaya

iki kamış sokulur, kamışlardan biri şişedeki suya değdirilir ve aynı kamı­

şın üzerine esrarlı tütün koymağa yarayan .maırpuç denen muhafaza yer­

leştirilir. Esrarlı tütün bu kısma konduktan sonra ateşlenir ve diğer kamış­

tan da esrar dumanı çekilerek soluk yolu ile alınır. Esrarkeşlerin kullan­

dığı diğer bir şekil de esrarlı sigaradır.

Bundan başka esrarın etkili maddesi olan tetrahidrokannabinolün ise

enjekte edilecek şekilleri bugün karaborsada bulunmaktadır. Ayrıca çok

kuvvetli bir madde olan esrar y1ağı (sıvı esrıcrr) kaçakçılarda ele geçiril­

miştir (26).

Esrarın toksikomanlar tarafından keyif verici olarak kullanılması çe­

şitli zararlara yolaçmaktadır. Bu bakımdan ülkemizde esrar veren bitki­

lerin yetiştirilmesi ve esrar elde edilmesi 1933 tarihli ve 2313 sayılı kanu­

nun 23. maddesi ile yasaklanmıştır. va.pılan bütün denetlemelere· rağmen

38

ülkemizde bugün de kaçak olarak esrar elde edilmektedir (24) .

Günümüzde esrarla ilgili bugular ve düşünceler birbirinden farklıdır.

Fazla miktarlarda içilen esrar rinofarenjit, larenjit, astım yapar. Yine bazı

damar komplikasyonları ortaya koyar. Bu arada karaciğerde hafif bir

fonksiyon bozukluğu yaptığı gibi , ishal ve karın ağrısı gibi belirtiler de

oluşturur. Ayrıca beyinde atrofi de meydana getirir. Bundan başka esrar

iş görme kapasitesini düşürmekte, ciddi çalışma ve araştırmaları olanak­

sız duruma getirmektedir (16, 17).

Sonuç

Narkotik bir madde olarak bilinen esrar kullanan kişi üzerinde çeşitli

zararlara yolaçar. Eski devirlerde aynı zamanda anestezik bir madde ola­

rak bilinen esrar hakkında çeşitli kanunlar çıkarılm ı ştır. Bütün bunlara

rağmen gerek ülkemizde ve gerekse dünyada esrarın kanun dışı kullanı ­

mı yaygındır.

özet

Çalışmamızın konusu olan esrar, antik devirlerdenberi narkotik bir

drog olarak halk arasında kullanılmaktadır. Ayrıca esrar bildiğimiz en es­

ki anestezik maddelerden biridir. Esrar kullanımı bugün biçok ülkelerde

ileridir.

Yukarıda da söylendiği gibi. bu çalışmada esrarın tarihsel gelişimini

ve halk arasında kullan ı mını ele aldık ve bu narkotik drog hakkında bazı

sonuçlar elde ettik.

Summary

The hashish that is the subject of our communication, is used

among people since ancient ages. in addition, hashish is one of the most

ancient anaesthetic matters thot we know today. At present the use of

hashish advanced in many countries.

As we said above, we mention historical development of hashish and

its use among people and we obtain some results about this drug.

Teşekkür : Esrarla ilgili olarak verdikleri bilgilerden dolayı İstanbul Em­

niyet Müdürlüğü Narkotik Şube yetkililerine teşe,kkür ederim.

Kaynaklar

1. Akalın, B.Ö.: Mükeyyifat ve Miiskirattan Afyon, Kahve, Çay, Esrar, Mahmud

Bey Mat. İst. (1890).

2. Answers to the Most Frequently Asked questions About Drug Abuse, U.S. Go­

verment Printing Office, Washington (1971).

3. Bayülkem, F. : İlaç alışkanlığından tedavi ve rehabilitasyon, Tubitak İlaç

Alışkanlıkları Simpozyumu, Sah. 129-136, Ankara (1973).

39

4. Bloomquist, E.R.: Marijuarıa, Glencoe Press, Newyork (1971).

5. Cameron, D.C. : Facts about drugs, Hamdard, The Organ of the Institute of Health and Tıbbi Research 16 (3-4) : 455460 (1971).

6. Garrison, F.H. : An Introduction to the History of Medicine, W.B Saunders Comp, Philadelphia (1929).

7. Goldblat, A. : Anestezinin Geçmişi, Hali ve Geleceği, Abbottempo 3:24 (1964).

8. Goldhill, P.M.: A Parent's Guide to the Prevention oand Control of Drug Abuse, Henry Regnery Comp, U.S.A. (1971).

9. Hamarneh, S. : Pharmacy in ,Medieval lslam and the History of Drug Ad­diction, Medical History 16 (3): 226-237 (1972).'

10. İzgü, E., Süerdem, N., Dikmen, N.: Esrar (Marihuana), Tanıma, Analiz ve Tefsirleri, Deniz Tıp Bülteni 8 (1) : 1-17 (1962).

11. King, F.W.: Marijuana and LSD usage among male coNege students: Preva­lence rate, frequency and self-estimates of future use, Psychiatry 32 (3) : 265-276 (1%9) .

12. Kremers, E., Urdang, G.: History of Pharmacy, J.B. Lippincott Comp, Mon-treal (1940).

13. Major, R.H. : A History of ,Medicine (Cilt, 1, il), Oxford (1954).

14. Mettler, C.C. : History of Medicine, U.S.A. (1974).

15. Multilingual List of Narcotic Drugs Under lnternational Contorl, Newyork (1968).

16. Özen, C., Akad, i. : Esrara karşı alışkanlık ve iptila meselesi, Türk Hijyen ve Tecrübi Biyoloji Derg. 3 (3) : 5·7 (1958).

17. Özen, C., Sözen, H.: Türkiye ve Doğu Ülkelerinde Esrar Problemi Üzerinde Çalışmalar, İ.Ü., Tıp Fak. Mecm. 32 (3) : 543-562 (1%9).

18. Renaud, H.P.J.: La Medecine Arabe, Librairie Coloniale et Orientaliste La­rose, Paris (1933).

19. Robinson, V. : The Story of ,Medicine, The Home Library, Newyork (1943). 20. Sarıkardaşoğlu, İ.: Esrarkeşler hakkında umumi düşünceler (iV), Adli - Tıb-

bi Ekspertiz 3 (32) : 22-25 (1958). 21. Seyyed Hossein Nasr. : Science and Civilization in Europe, U.S.A (1947).

22. Sigerist, H.E. : History of Medicine, Newyork (1951). 23. Singer, C. : A Short History of Medicine, London (1928.). 24. Sözer, S.: Uyuşturucu Maddeler ve Problemleri, Ankara (1956). 25. Şehsuvaroğlu, B.N. : Tıbbi Deontoloji Dersleri, İstanbul (1975). 26. Uluyazman, A.: Toksikomani, İst. (1972). 27. Uzman, M.0. : Heroinciler, İst. (1951). 28. Withington, E.T. : The Medical History from the Earliest · Times, London

(1894). 29. Yücel, M. : u).uştun.{cu ,Madde ve İlaca Bağım1ıhğın Ceza ve Tretınan Yön­

leri, Türk İdare D'erg. 42 (328) : 197-207 (1971). 30. Zimmerman, L.M. : Great İdeas in the History of Surgery, Baltimore (1961).

40