-
TARİHTEN GÜNÜMÜZE 0 tl!
KIRAATILMI
-
Diyaner"İşleri Başkanlığı Yayınları: 1199 İimi Eserler: 188
Genel Ko ordinatör Prof. Dr. M. Emin Özafşar
Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel Salman
Koordinatör Yunus Akkaya
Tashih Hacıduran Namlı
Grafik & Tasanm AliÇınk.t
B asla Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti
0312 341 92 34
1. Baskı, Ankara 2015
ISBN 978-975-19-6487-8 2015-06-Y-0003-1199
Sertifika No: 12930
Eser İnceleme Komisyonu Kararr 10.03.2014/03
© Diyanet İşleri Başkanlığı
İletişim: Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü Basılı Yayınlar Daire
Başkanlığı
Tel: (O 312) 295 72 93 - 94 Faks: (O 312) 284 72 88
e-posta: [email protected]. tr
-
HARF EGiTiMiNDE ARAP-TÜRK AGZI iKiLEMi ÜZERİNE
MehmetAkifKOÇ.
İlk bakışta bu başlığın önemli bir sorunu işaret etmediği
düşünülebilir. Nitekim "Neticede söz konusu olan Kur'an eğitimidir,
farklılıkları abartmamak gerekir", "Kur'an bütün insanlara
vahyeclilrniştir. Herkes onu kendi yerelliği içinde okuyabilir"
gibi yargılarla çok sık. karşılaşılmaktadır. Kur'an'ın
evrenselliği, her milletten insanın, Arapça bir metin olarak
önümüzde duran Kur' an metninin ses özellikleri hakkında özgürce
karar verebilmesine iınkan sağlar mı? Bu tür farklılıkların
tezahürlerini neden "sorun'' olarak takdim etme ihtiyacı
hissetmekteyiz? Eğer bu bir sorun ise kendisini en çok hangi
ortamlarda hissettirmektedir?
Kur'an eğitimi söz konusu olunca ülkerniz için belli başlı
eğitim ku-rumları akla gelir. İmam-Hatip liselerinde elli seneyi
aşkın bir süredir bu eğitim verilmektedir. Aynı şekilde, İlahiyat
fakültelerinin ders müfredatı içinde "Kur' an dersi" yer
almaktadır. Yine Kur'~ kursları her dönemde halkımızın çok fazla
rağbet ettikleri kurumlardır. Bu kurumlarda bulu-nan insanlar her
geçen gün ivmesi diı.ha da artan bir biçimde bu sorunu
hissetmektedirler. Buradaki "her geçen gün'' ifadesini özellikle
kullandık. Bu ifade aslında sorunun ne zamandan beri kendisini
ciddiyerle hissettir-diğini de işaret etmektedir:
Orta çağda ve sonrasında küreselleşme başlayana kadar her millet
kendi mahalli özellikleriyle Kur'an okuyordu. Millet1erin
birbirlerinin Kur'an okuyuşlarını kit1eler halinde görebilme
i.mlcinı yoktu. Tabii olarak her millet kendi okuyuş tarzına
benzemeyen okuyuşlarla karşılaşmadığı için bir sorun da
algılanmıyordu. Karşılaşmalar sadece mevzii idi. Birey-
• Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi
585
-
sel, sayılı, kısa süreli birkaç buluşmanın verdiği rahatsızlık
tabi ki sorun doğurmuyordu. Diğer taraftan, bu dönemlerde teknik
anlamda bir mille-tin okuma biçimini tashih etme imkanı da
yoktu.
Küreselleşmenin başlamasıyla birlikte ülkeler ve halklar
birbirleriyle doğrudan iletişime geçtiler. Bu iletişim, basitçe
salt "bilgilenme" getir-medi. Bu tür bir etkileşim. "özel alan"
kapsamının daraldığı, en yerel uy-gulama alanlarının dahi ifşa
olduğu yeni bir dünyaya kapı aralamaktadır. Hele internetİn
hayatımıza girmesiyle başlayan yeni süreçte küreselleşmenin
dünyamızı hangi noktalara taşıyacağını bu günden kestirrnek zor
görünmektedir. İnternet yalnızca yazılı iletişimde değil, görsel ve
işitsel etkileşirnde de sınırları kaldırınakla kalmamış, bilgiye
ulaşmayı akıl al-maz biçimde kolaylaştırmıştır. 20. yüzyıla kadar
ehil bir ağızdan Kur'an dinlemek bile hatırı sayılır çaba ve
zahmeti gerektirmekteydi. Rical kitap-larındaki biyografılerde,
ilimlerimizin bir tilavet üstadına ulaşmak için bile ne kadar uzun
mesafeler kat ettiklerine sıklıkla temas edilir. Oysa bu gün böyle
midir? İmam-Hatip liselerinde, Kur'an kurslarında, ya da çe-şitli
eğitim merkezlerinde okuyan öğrenci istese dahi karşısında bulduğu
Kur'an öğreticisi ile yetinemez. Bütün bir İslam dünyası sayısız
televizyon ve radyo kanalıyla, internet siteleriyle, CD ve
DSP'leriyle onun hizme-tindedir. Dolayısıyla hocası ile diğer dünya
arasındaki farklılıkları ister istemez sorgulamaktadır. Nitekim
Kur'an eğitimi veren hocaların en fazla karşılaştıkları soru
türleri ·~a ho cam .. ...... böyle okumuyor" benzeri kalıplarla
başlamaktadır.
Bütün bunlar, yerelliğin tamamen kaybalacağını katiyen
göstermez. Ancak artık 'yerel' gizli, kapalı ya da gizemli
kalamayacak; sonuçta 'alanı daraltılması gereken', 'aynıyla
muhafaza edilmesi gereken', 'kısmen kal-ması gereken' gibi sınıflan
dırmalara tabi tutulacaktır. Çünkü 'yerel', tıpkı 'evrensel' gibi,
akıl, mantık, bilim ... ışığında değerlendirilmekten vareste
tutulamaz ..
Bu makale çerçevesinde ülkemizde yaşanan 'Arap okuyuşu'-'Türk
okuyuşu' çatışmasına genel hatlarıyla temas ederek, ilgili camianın
dik-katini konuya çekmek istiyoruz. Yine 'ses' tahlillerine dayalı
bir konunun yazılı bir yöntemle işlenmesinin beraberinde getireceği
güçlükleri sesli ör-nekler vererek aşmayı düşünüyoruz. Ayrıca,
tecvid ilmi ve malıaric-i huruf konusunda bilinen tarifieri yeniden
vermek niyetinde değiliz. Bu her iki konuda da makale başlığımıza
uygun düşecek şekilde sadece farklılıkları
586
-
------------------~--~~ +~~0----------~----------
öne çıkaracağız. Yine bu makalenin tamamında "kıraat" kelimesine
sadece "okuma" yani tilavet anlamı vereceğimizi, kelimenin farklı
bağlamlarda doğrudan ifade edebil~ceği "kıraat-i aşera"nın icra
usulleri manasından ictinab edeceğimizi özellikle belirtmek
isteriz.
SES İÇERİKLİ SORUNLAR
"Ü" sesi, "Ü-U" arası ses: Mahalli okuyuşumuzun en belirgin
ayırt edici özelliklerinden birisi "ü" sesi ya da "ü -u" arası bir
sesi kullanarak Kur'an okumamızdır. Bu sesi şu gerekçe ile
kullanmaktayız: İnce harflerin (hurfıf-ı istifa!:
l..)b.JurJ.!1wt.cJ.V"'J~,)rr..:.ı-=.ıyl) ötre halleri bu seslerle
okun-malıdır. Eğer bunlar "u" sesi ile okunacak olursa, ötre
harekeli kalın harf-lerin (hurôf-ı istila: · .1:; J ..b t ı.;P ~
t:) ötre harekeli sesleri ile karışır. Bu durumda da ince ve kalın
harf ayırımı ortadan kalkar. Bu gerekçe açıkça kendi dilimiz
Tı.irkçe'nin ince ve kalın tanımlarına dayanmaktadır. "U" sesi
. Türkçe' deki kalın ünlü (sesli) harfler (a, ı, o, u)
arasındayken, "ü" sesi ince ünlü (sesli) harfler (e,i,ö,ü)
arasındadır. Oysaki Arapçacia ~'ü" sesi ya da "ü-u" arası bir ses
bulunmamaktadır. Bu nedenle, söz konusu ses ayırımı Arapçacia "u"
sesinin tonlarıyla yapılmaktadır.
A sesi: Mahalli okuyuşumuzda ince harfierin (hurı1f-ı istifa!)
üstün hallerinde, özelli}4e hemze harfinde "a" sesini
kullanmaktayız. Oysaki Arapçanın ses özelliklerine göre, üstün
hareke, kalın harfler hariç olmak üzere "e" sesi ile okunmalıdır.
Yine elif çekerli ince harfierin "a" sesi ile uzatılına sorunu
vardır. Mesela: Yaaa, İnnaaa gibi. Halbuki ince harflerin elif
çekerli sesleri yine müstefıl olmalıdır.
MARARiC-İ HURÜF iÇERiKLi SORuNLAR
ı.;P {Dad): Mahalli okuyuşumuzuİı en belirgin ayırt edici
özelliklerin-den birisi de "ı.;P" harfinin telaffuzunda gün yüzüne
çıkmaktadır. Bilindiği gibi telaffuzu zor olan bu harfin sesi
yalnızca Arapçacia bulunduğu için Arapçaya listmu'd-dad denir. Bu
harfin telaffuzu ile ilgili hatırı sayılır bir ki tabiyat mevcuttur
ve Araplar arasında onun oldukça kalın bir "da" sesi ile telaffuz
edilmesi konusunda hemen hemen bir mutabakat vardır. An-cak bu
harfi biz "ta - za" arası bir sesle okumakta ısrar etmekteyiz. Bu
harfi telaffuzumuz çoğu defa Araplara, onu "J;" harfi ile
karıştırdığımız intibaını vermektedir. Aslında bu harfin
telaffuzunda sıkıntı yaşadığımız ve mütereddit halimiz Türkçedeki,
"ı.;P" harfinin yer aldığı Arapça kökenli kelimeleri
telaffuzumuzcia da gün yüzüne çıkmaktadır. Söz gelirni, "rama-
-
zan", "zarf" ve "kaza" kelimelerindeki '',.j::~" harfini "z" ile
"darp etmek" ve "adale" kelimesindeki "ı.:f:'" harfini "d" ile
telaffuz etmekteyiz .
.1 (Ta): İslam dünyası bu harfi kalın bir "ta'' sesi ile
okumaktadır. Ma-halli okuyuşumuzda is~ biz bu sesi kalın bir "da"
sesi ile okumaktayız. Böylece de "ı.:f:'" harfinin evrensel okunuş
biçimi ile karışması kuvvetle muhtemel hale gelmektedir .
.> (Vav): Dudaklar yuvarlaklaştınlarak ve ileri uzatılarak
dişler kulla-nılmadan telaffuz edilen bir harftir. Arapçadaki ince
harfler arasında yer alan bu harf, bu şekilde telaffuz edildiğinde
bize kalın bir harfmiş izlenimi verebilir. Ancak unutulmamalıdır ki
bu bizim dilimizin "kalın'' tasavvuru-na dayaıiır. Mahalli
okuyuşumuzda bu harf dudakları ileri uzatmaksızın birleştirerek
telaffuz edilmekte, böylece harfin evrensel okunuş biçimiyle bariz
bir fark ortaya çıkarmaktadır.
t·~ (Cim, Şin): Mahalli okuyuşumuzda bu iki harfi tam dil
ortasından değil de, biraz daha geriden ~ harfinin mahrecine yakın
bir yerden çıkarabiliyoruz. Bu durumda orijinal seslerinden farklı
bir ses ortaya çıkmaktadır.
~.~(Ta, Kaf): Mahalli okuyuşumuzda bu iki harf okunurken yaygın
olarak özellikle hems gibi bazı sıfatiarın mübalağalı kullanılması
neticesi sesler kulağı rahatsız edici şekilde t-s ve k-s arası bir
şekilde çıkarılabilmektedir.
J (Kaf): Ülkemizde yaygın bir şekilde bu harf sert ve tok bir
şekilde değil de cılız bir şekilde "Ga" olarak teleffuz
edilmektedir .
.ı (Ra): Ülkemizde yaygın bir şekilde bu harf kalın olması
gereken durumlarda hakkıyla kalın çıkarılamamaktadır. "Rl" olması
gereken ince formatı ise, "Rı" gibi teleffuz edilebilmektedir.
TECVİD İÇERİKLİ SORUNLAR
İhfa: Mahalli okuyuşumuzda İhfa ğunnesini standart yapmaktayız.
Oysa bizim dışımızdaki Kur'an öğreticilerinin çoğu ğunneden sonraki
harfin durumuna göre ğunnedeki sesi farklılaştırmaktadır. Bunun
gerekçe-si "Gunne kendisinden sonrakine. tabidir"1 kuralıdır.
Aslında ülkemizde bu
588
-
kural kısmen uygulanmaktadır: İhfa ğımnesinden önceki harlin
harekesi "ötre" sonraki ihfo harfmin harekesi "üstün'' ya da "esre"
olduğunda d udak-lar geri çekUerek bu harekelere uygun hale
getirilmektedir. Ancak neden sadece ihfa harfinin harekesini
dikkate alıyoruz ve bu harfın mahreci-ni görmezden geliyoruz? Oysa
kural hem hareke hem mahreç açısından ıhfo ğımnesinin bütünüyle
kendisinden sonraki ihfa harfine tabi olmasıdır. Esas olarak bu
ğımne, ihfadan önceki haclle ihfadan sonraki haıf arasındaki geçişi
sağlamaktadır. Bu sebeple ğunnenin bir sonraki harfın mahrecini de
hissettirmesi gerektiği için bu ğunne kendisinden sonraki harfe
gÖre farklılık arz etmektedir.
Kalkale: Mahalli okuyuşumuzda kalkale'yi oldukça sert
yapmaktayız. Hatta bazı okuyuşlarda sekit hissi verecek kadar ani
vurgu görülebilmek-tedir. Bu tür kalkaleyi, "kalkale yaptığımız
harfe ikinci bir hareke getirme-rnek gerekir" gibi bir ilke ile
temellendirmekteyiz. Oysa bu ilkeyi nere-den aldığımız meçhuldür.
Bizim dışımızdaki yaygın uygulama kalkaleyi kelimedeki yerine göre
vurgusunu farklılaştırarak2 ve kalkaleden önceki harfın harekesi ne
olursa olsun "üstün'' e meyillendirerek 3 ağır ve rahat bir
şekilde, vurgu yaparak okumaktadır.
I. ki Ab Saki " " . 'd " " h fı ıd·~. d " " d a : n ı:ı ve
tenvın en sonra y ar ı ge ıgın e ı:ı ya a tenvin, "r" sesine
çevrilerek yapılır. Ancak İslam dünyasının bir kısmında tanım
gereği bu değişiklik ihfa ile yapılır. Suudi Arabistan'da yaygın bu
uygulamaya göre "r" sesi çıkarılırken dudaklar tam kapatılmadan,
iki dudak arasına yatay şekilde bir kağıt sığacak kadar bir boşluk
bırakılarak yapılmalıdır. Mahalli okuyuşumuzda tıpkı İslam
dünyasındaki özellikle Suriye ve civarında da tercih edildiği
şekliyle iklabın tanımındaki ihfo dik-kate alınmaz. Dudaklar
tamamıyla kapatılarak yapılır. Ancak dudakların sıkıca bastırılarak
ik/ab yapılması bize özgüdür. Bu durumda ik/ab, mim-i
2 ..,_.;!.;4 ..:..)lj .).&. ill.lill ): j.>..iı) :Ji. ·~
._;~.,...ıı ~.ı..Wl-\) ...;].Jı) Ji. ~ J~.,...ıı ~' -n ~r=JJ (
r-fll .:ıl~ _;.ll i~l.) rı.s;..i) )2;1) ~jT ı.j rj
r...ıs:.JI..h.._, ı.j ,:,LSi ~ı_,.... J_,....._,...JI,;?WI -1"
. \ • \ c.J"')
3 w ~w..ıı U=! .:ıiJ~ .:ı~iJ ill.lill ~ı~ı ~ ~: .ıJ.,.; ._.:.11
.iS .rJ! _,:x; JA!l.JI ....; .rJI y.).!. .:ıi - \ ~ .ıJ.,.; l. .iS~
)lJ \?j 0_,~ . I.A1l...o e;illl _,:x; Jil.WI ....; .rJI y.).!..)-r
*~1~1 ~ ı.j ır.J.,AJI ,x.U. ,s_,.... L.._, ·J~I .)1 ~-' \?.r=-JI
ı*'-' .i:&4 cjWI \?1)1 C:?J .ü_, ~ill.lill.
589
-
1 AKl H 1 tN ljUNUMULt 1\IKAA 1 ILMI ----------------------~~
+~~6.----------------------
muzharaile yapılmış olur ki bu yanlıştır. Ayrıca ülkemizde
İklabın tanımda yer alan ihfanın bilinmemesi sebebiyle dudaklarını
tamamen kapat-madan iklab yapan karllerin yanlış bir uygulama
yaptığı algısı yaygındır. 4
Izhar-ı Şefevi (D udak lzharı): Bilindiği gibi sakin ",.''
harfinden sonra ",.''ve "y" harfinin dışında bir harf gelirse d
udak ızlıarı olur. Ülkemizdeki bazı karller bu tecvid kuralını
uygularken"/ harfinde bulunan ğunne sıfatını mübalağa yaparak
göstermektedirler. Bu durumda da ızhar-ı şifevi {dudak ızharı) ile
ihfa-i şifevi (dudak ihfosı) arasındaki ayırım belli-belirsiz hale
gelmektedir.
Fem-i muhsin kimdir?
Yukarıda zikri geçen farklılıkların -teorik olarak- büyük bir
sorun doğurmayacağı düşünülebilir. Ancak pratikte ayrışma "ses"
konusunda gerçekleştiği için bu düşünce hatalıdır. Türkçe konuşan
bir yabancının tek bir harfın sesini ya da bir hecenin vurgusunu
doğru çıkaramaclığını varsayalım. Bu, onun hemen her cümlesinde
sizi rahatsız edecek bir sesle karşılaşacağınız anlamına
gelmektedir. Bu açıdan bakıldığında, Kur'an okurken, söz konusu
farklılıklar hemen her satırda kendisini hissettirecek demektir.
Çünkü her satırda ötre ve "a-e" sesleriyle; tecvidden ihfa, kalkale
ve ya ik/ab ile ya da "./, "t", "..;", "./, "..1" "~" harflerinden
biriyle karşılaşacaksınız.
İslami ilimler içerisinde ses merkezli bir ilim dalı olduğu için
kıraat ilmiriin tedris yönteminde temel kaynak "kitap" değil "fem-i
muhsin" (uzman ağzı) dir. Bu ilmi tahsil eden açısından
bakıldığında, önde gelen organ "göz" değil, "kulak"tır. En başından
beri ses konusunda kitabın an-cak yardırncı bir kaynak olabileceği
düşünülmüştür. Çünkü herhangi bir sesi, sözgelimi "ge" sesini
hayatında hiç duymarnış bir kimseden, kitaptaki tanımlarından
hareket ederek mi, yoksa duymasını sağladıktan sonra mı
çıkarması.pı beklemek makuldür? İngilizce kurslarının "listening"
dersle-
4 .1~;~~.) ~ü.ıJ..s..o!~J •JL:bJII..s..>!~ •..spl ~LA>JII
~~...) ~I.;JI..l.b-1 rhJII..i:ı 4h LT' _?.ll J.o..;.i ~_,...lll~. -
• -d=!~.:,_-;~ ıı }s 4,..; ... ~ ı:.ıl ı:.ıb.!JI ~ts:J (.i..i.ll,.o
ıJ.J~) : ..si ı~;~~.)~~ : ~ı)ı ı:.ıi ~ lf:_r.-i. (www.tafsir.net)
-~ı ı:.ı! ~L.J) :J.WI ~...; Ju ·.:ı--; ~ıı ..;L:bl..) .i..i.ll,..JI
ru. .)! J.WI ~...; ._...:.&~1 ~.J .;,İ)...)~~ .hi.~.::; •(.1~1
ı:.ıl:ı...)..;.,..... l..S üL,l.;l ;s;;i.J J>~i ~~ı.J •.:,_-;
·ıı ..;~~ ~4-.Ai. ~~ı.J t:!!· ~. ~L,hıl ~ .:,_-;. ıı ~ J,.; ~L,J~
.1ü.IJ ~.i~ .;ı_-;. ıı ..;L,l.;l J...l:&.J ;_rı U; .i:..i.ı
(.!IJ>!
590
-
· ····~· --········~-- · ·· .. •• . ... . ... r-o ... -• '
""._._ . ......... -. .......... .....
rindeki yöntemlerini hatırlayalım. Bu derslerin tamamen kulağı
geliştirmeye yönelik bir planlaması vardır.
Aslında "kıraat"ilminin ses odaklı bir alan olduğu konusunda çok
fazla bir tartışma bulunmamaktadır. E sas sorun "fem-i muhsin"
kimdir? Sorusunda yatmaktadır. Yani öğrenci hangi sesi dinleyecek,
kim gibi oku-maya çalışacaktır? Bizim ülkemizde fem-i musin,
yıllarca Kur'an eğitimi görmüş, kendisi de uzun yıllarını, ya da
ömrünü Kur'an öğretmeye vak-fetmiş "H oca" olarak algılanmaktadır.
Ancak bu yanlış bir algıdır. Çünkü bu algıda "fem-i muhsin"in,
fonetik (sesbilgisi) içerikli bir liyakata 1 uz-manlaşmaya delalet
ettiği göz ardı edilmektedir. Söz gelimi, bir "hoca" hayatı boyunca
ideal olmayan seslerle Kur'an okuyabilir ve öğretebilir. Benzer
şekilde, yine llstening derslerini hatırlayalım: İngilizce
kurslarında, eğitim veren hayatını İngilizce'ye adamış Hocalar mı
öğrencilere dinlet-tirilmektedir? Yoksa belki de ömrü boyunca hiç
İngilizce öğretmemiş, bir İngiliz ya da Amerikalı spiker, hatta bir
lise öğrencisi mi? O halde Kur'an tilaveti konusunda fem-i muhsin
kimdir? Tabii ki kıraat ilmini usulüne uygun bir şekilde tahsil
etmiş bir Arap ya da onu aratmayacak kadar ona benzeyendir.
Kıraat ilminin ses merkezli karakterini, kitabi alanın tali
derecede önem taşıdığını gösteren somut veriler bulunmaktadır.
Dünyanın bütün ülkelerinde kıraat ilminin tahsil edildiği,
meharic-i hurufun bellendiği kaynaklar aynıdır. Yani harflerin
mahreçlerinin tanımlarında bizler İslam aleminden farklı şeyler
söylemiyoruz. Ancak kitap belirleyici ise neden aynı kitabı
İstanbul'da okuyan bir öğrenci, Kahire'de ya da Medine'de tahsil
edenden farklı bir şekilde Kur'an okumaktadır? Çünkü belirleyici
olan kitap değil, kitabı okutan hocadıı. Bu da çok doğaldır. D urum
böyle iken, bizlerin kitabi tarifiere uygun hareket etmek
gerekçesiyle dünyadan farklı bir okuma icad etmemiz makul
müdür?
İDEOLOJİKYANlLSAMA
Türkiye'nin Osmanlı imparatorluğunadayanan geçmişi yarılış bir
yo-ruma tabi tutularak mahalli okuyuşumuzda ısrar etmemiz gerektiği
söy-lenmektedir. Asırlarca İslam' a hizmet etmiş bir milletin
torunları olarak bizden öncekilerden devraldığımız tilavet
biçimimizi korumarnızın, bu geleneği esas alarak kendi
vatandaşlarımıza Kur'an okutmarnızın önemi üzerinde durulmaktadır.
Bu yaklaşırnın kendi dinamikleri de bulunmakta-
591
-
TARiHTEN GÜNÜMÜZE KIRAAT iLMi
dır. Mahalli okuyuşumuzu esas _alan pek çok icazet hocası
Tilikiye'nin pek çok şehrinde Kur'an hizmeti vermeye devam
etmektedirler. Bu insanlar kendi bulundukları beldelerde ve civar
illerde fem-i muhsin olarak düşünülmektedirler. Dolayısıyla,
Türkiye dışarıdan bakıldığında kendi ihtiyaç-larını fazlasıyla
karşılayabilen, Kur'an kıraari konusunda yeterince kaynağa sahip
bir ülke görüntüsü vermektedir. Hemen belirtelim ki, Osmanlı
dö-neminden tevarüs edilen bu gelenek ve onun bu günkü müntesipleri
çok haklı bir saygınlığa sahiptirler.
Burada, Cumhuriyet döneminde Kur'an'ın Arapça olarak okunmasına
sıcak bakmayan batıcı ve etkili çevrelere karşı mücadelede ön safta
yer al-mış bir ekipten bahsetmekteyiz. Dolayısıyla bu gün
Türkiye'de bir Kur' an sevgisi ve Kur' an kültürü varsa bu
hocalarımıza, onların ho calarına borç-luyuz. Bu asil ve cesur
faaliyetleri sebebiyle, hali hazırdaki siyasilerimiz üzerinde de
oldukça etkilidirler.
Ancak bu gün bu saygınlığı yanlış bir zemine yerleştirmemiz,
onların bize intikal ettirdiği tilavet kültürünü geliştirmemize ve
bu kültürü evren-sel değerlerle buluşturmamıza engel olmaktadır.
Onları, temsil ettikleri mahalli okuyuş açısından tenkit etmek, bir
saygısızlık, bir vefasızlık ve körü körüne Arap mukallitliği olarak
görülebilmektedir. Öyle ki, açıkça ızhar edilmese dahi ben bu tür
yargı.Iarın Diyanet İşleri Başkanlığımız üzerinde bile etkili
olduğu kanaatindeyim. Ancak 2012'nin Tilikiye'sinde geçmişimizi ve
alanın emektariarını taltif ederken, bir yandan da mevcut tilavet
geleneğimizi evrensel-Arabi tilavetin değerleriyle geliştirmenin 1
zenginleştirmenin 1 tashih etmenin bir yolunu bulmak
zorundayız.
TEKELLÜF
Dünyadan kopuk biçimde Kur' an eğitimine devam etmek
öncelikle-rimizi de farklılaştırmaktadır. Sözgelimi, herhangi bir
harfi malırednden çıkarmak için sapianti derecesinde bir
mükemmeliyet arayabilmekteyiz. Hafizlığı bitiren, üstelik talim
okuyan insanların başka bir hocadan birkaç ayda ancak kısa sureleri
geçebildiğine dair menkıbeler hiç de az değildir. Yine,
Türkiye'deki bu alanın önde gelen temsilcileri arasında cereyan
eden gerilimler ehlinin malumudur. Bütün bunlar, yalnız ve yanlış
bir yolda ilerlemenin getirdiği anlamsız bir doyumsuzluğun
sonucudur. Söz gelimi, Kur'an okumak için besınele çekmeden önce
istidze (.:ı~l V"' .ı.U I y ~~~ ~)1) okumaktayız. Bu sırada .ı.UI
lafzından sonra V"' harf-i cenine geçtiği-
592
-
----------------~--~G~~+~~~~d----------------------
mizde özel bir vurgu yapılmasının çok yerinde olacağı
düşünülmektedir. Bu vurgu yapılmadığında illi lafzı ile u-o harf-i
cerrinin aynı kelimenin iki parçasıymış gibi yanlış
algılanabileceği söylenmektedir. Üstelik bu vurgu üst düzey bir
Kur'an eğitiminin alameti sayılmaktadır. Hemen belirtelim ki söz
konusu iki kelime arasında vurgu yapmanın bir sakıncası yoktur.
Ancak bütün bu yargıların ve bu vurguya özel bir önem atfetmenin
da-yanağı makul müdür? İsliaze'yi Ttirkçe'ye çevirdiğimizi ve
okuduğumuzu düşünelim: "Kovulmuş şeytanın şerrinden Allah'a
sığınınm" cümlesini okurken aynı ses tonuyla okumaktayız. Bu
cümledeki kelimelerde özel bir vurgu yapmadığımızda kelimeler
karışmakta mıdır? Durum böyle iken neden Arapça bir ibarede tonlama
ilidas ederek tekellüfe gitmekteyiz.
SONUÇ
Kur'an'ın evrenselliği onun mesajında ve vahyin bütün insanlığı
ilzam etmesindedir. Onun dili, bugün itibariyle 400 milyonu aşkın
Arap milleti-nin dilidir. Bu sebeple, ana dili Arapça olan dünyanın
değerlendirmelerine kulak asmaksızın bildiğimiz ve alışageldiğimiz
Kur' an okuyuş biçimimizi
. devam ettirmemiz bizi yalruzlaştırmakla kalmamakta, zor
durumda da bırakmaktadır. Dünyanın çeşitli bölgelerinde yerel
okuyuş tarzlarını devam ettiren Müslümanlara rastlayabiliriz. Ancak
bizimle onlar arasında çok önemli bir fark bulunmaktadır: Onlar,
bütün çabalarına rağmen, evrensel okuyuş tarzını yakalayamadıkları
için mah.alli okumayı sürdürmektedirler. Aynı zamanda, bu
eksikliklerini gidermek için Arap dünyasıyla temas ha-lindedirler.
Biz ise, dışımızdaki dünyaya rağmen, mahalli okuyuşumuzun doğru
olduğunu iddia ederek mevcut durumumuzu korumaktayız.
"Kur' an Eğitiminde Arap Ağzı-:-Türk Ağzı ikilemi", öncelikle
Kur'an okumayı öğrenen, okuyuşunu daha profesyonel hale getirmek
isteyen vatandaşlarımıza ve yeni neslimize sıkıntı yaşatmaktadır.
Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı bir Kur'an kursunda hafız
yetiştiren rahmetli validem emekli olana değin bu sorundan
muzdaripti. İmam-Hatip lisesinde okur-ken, Arap tarzından haz
etmeyen Kur' an hocalarının bu tarzı tercih eden arkadaşlarımıza
yönelttiği olumsuz değerlendirmeler arkadaş sohbetleri-nin rutin
konulari arasındaydı. Bu sorunun yansırnalarına ilahiyat
fakülte-sindeki öğrenciliğim sırasında da şahit oldum. Şimdi
ilahiyat fakültesinde Kur'an derslerine de giren öğretici sıfatıyla
bu sorunu yaşamaktayım. "Siz böyle söylüyorsunuz hocam ama,
imam-hatiplik sınavında bu harf ... şöyle
593
-
IAKIH 1 tN GUNUMULt KIRAAT ILMI
----------------------~6~~+~~~0-----------------------
okunmazsa, ya da . . . sesiyle okui?J!lazsa başarılı
olunamıyormuş" serzeni-şiyle nadiren karşılaşmaktayım. Diğer
taraftan, Türkiye'de gerek Diyanet İşleri Başkanlığı, gerekse Milli
Eğitim Bakanlığı bünyesinde düzenlenen hafızlık, Kur'an-ı Kerim'i
güzel okuma ve ezan okuma yarışmalarındaki jüri üyeleri, yarışmacı
adaylar ve ailelerinin bu sorunu merkeze alan yakla-şımlarını
duymaktadırlar. Söz konusu yarışmalar bağlamında, bu sorunun bir
diğer olumsuz etkisinden de söz edilebilir:
Türkiye neden uluslararası düzeyde hafızlık ya da Kur'an-ı güzel
okuma yarışması yapmamaktadır? Sözgelimi, Malezya'nın 35., Suudi
Arabistan'ın 32., Birleşik Arap Emirliklerinin 15 ., Rusya Müftüler
Kon- · seyi'nin Moskova'da 12.sini gerçekleştirdiği uluslararası
düzeydeki bu tür yarışmalara ilişkin. Ttiikiye'nin neden sadece bir
tecrübesi bulunmaktadır? Türkiye, bu tür yarışmalar bakımından söz
konusu sorunun da etkisiyle doğal olarak kendi içine kapanmaktadır.
Çünkü günümüz dünyasında evrensel yargılara rağmen hareket eden her
kesim kendini koruma ref-leksiyle hareket etmeye mahkU.mdur. Yoksa
gerek ülkelerin kendilerini dünyaya tanıtmalan, gerekse
vatandaşlarını Kur'an okumaya teşvik et-meleri bakımından açık
fusatlar doğurduğu müsellem bu tür uluslararası organizasyonlardan
Türkiye'nin uzak kalmasını basitçe ilgisizliğe ya da ihmallcirlığa
bağlamak makul değildir.
Müslüman ülkeler uluslararası hafızlık ve güzel Kur'an okuma
ya-rışmalarıru geliştirmek ve mümkün olduğunca ortak kriterler
etrafında birleşrnek eğilimindedirler. Bu amaçla çok yeni bir
teşebbüs başlamış bulunmaktadır. İlki Mekke'de düzenlenen
çalıştayların/sempozyumların ikincisi 7-9 Mayıs 2012'de Dubai'de
gerçekleştirildi. El-Multeka's-Sani
li'l-Musabakati'l-Kur'aniyyeti'd-Devliyye ismi altındaki buluşmada
birçok Müslüman ülke bu yarışmalara ilişkin, tecrübelerini,
eleştirilerini ve tekliflerini sunumlarıyla gündeme getirdiler. Bu
yanşmaların alanla-rını genişlet.menin faydalarına değindiler:
Engelliler arasında düzenle-nen rehabilitasyon amaçlı,
cezaevlerinde düzenlenen ıslah amaçlı Kur'an yarışmalarının
toplumun_ farklı kesimlerine yönelik olumlu sonuçlarını
katılımcılarla paylaştılar. Son olarak, bu çalıştaya katılan birçok
Müslü-man ülke temsilcisinin yönelttiği Türkiye'nin neden
uluslararası Kur'an yarışmalarından uzak kaldığı sorusuna makul bir
cevap veremediğimi iti-raf etmeliyim.
594
-
--------------------~G~~+~~-~0-----------
İslam ülkeleri arasında .Türkiye Kur'an eğitimine çok ehemmiyet
veren ülkeler arasındadır. Halkımız da geçmişine çok yakışır bir
şekilde özellikle hafızlık eğitimine çok rağbet etmektedir.
Sözgelimi, Ana-dolu'nun kuzeyinde halen ilkokula başlamadan evvel
çocukların hafızlık eğitiminden geçirilmeleri yolunda bir gelenek
devam etmektedir. Ancak mahalli okuyuşta ısrar etmemiz bütün bu
çabaları gölgelemektedir. Diğer taraftan, bu yolda sarfedilen
emeğin Türkiye sınırları dışında gerektiği gibi takdir görmesine
ılıani olmaktadır. Aslında yapılması gereken çok basittir: Arap
ülkelerinin yanı başında bulunan bir ülke olarak bu ülkeler-deki
ilgili fakülte ve müesseselerin kıraat kürsüleriyle temasa geçmek
en mantıklı ve doğrudan çözüm yolunu göstermektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde ve İlahiyat fakültelerinde
alanın uzmanı Arap hocaların istihdam edilmesi, teknolojik
imkanların yardımıyla kısa sürede çok geniş kitlelerin tilavet
eğitimini olumlu yönde etki-leyecektir. Bir zamanlar Arapça
öğretimi konusunda da kendine yeteceğini düşünen Türkiye son
yıllarda bu yanlış tutumundan vaz geçerek bu işi Arap hocalara
havale etme çabasına girmiştir. Bugün hemen her İlahiyat Fakültesi
Arapça derslerine girmek üzere liyakatli Arap hocalar aramak-tadır.
Aynı hassasiyetın Kur'an eğitimine de gösterilmesi, geçmişte Arapça
konusunda kaybedilen zamanın Kur' an eğitiminde kaybedilmemesi için
ivedilikle bu eğitimin Arap dünyasıyla birlikte götürülmesi
gerekmekte-dir. B\,1 yapılmadığı takdirde Türkiye'de Kur'an
kıraatine düşkün hatırı sayılır bir kesim sadece CD ve internet
aracılığıyla Arap karilere ulaşabilecektir. Bu ise sorunun çözümünü
getirmez.
Basın yayın organlarında okuyan birçok kari, gerekli kurallara
dikkat etmeksizin okuyabilmektedirler. Bu ~ebeple de kıraat eğitimi
için elverişli olan okuyuşların tespiti için yine bir fem-i muhsine
ihtiyaç vardır. Bunun için, kıraat eğitimi geleneksel kıraat
eğitimininfem-i muhsin merkezli tabiatma sadık kalınarak, mümkün
olduğunca öğrenci ile uzmanı karşı karşıya getirerek
yürütülmelidir.
Bütün Türk tarihinin en ihtişamlı dönemlerind~n birinde Kanuni
Sultan Süleyman ıstanbul Eyyüb Camü'ne Mısır'dan imam tayin etmekle
konuya ilişkin, yüksek bilinç düzeyini göstermiş oluyordu. O
dönemde, Ahmed el-Mesyeri (ö. 1006/1597) Mısır'dan İstanbul'a davet
edilmiştir. Bu zat, Eyub camü imamlığı görevinin yanında cami
yanındaki Da-
595
-
ıl"'\nu ı ı ı...ı.,. vvnVI"'IV'-'- t\11\1"\1'"\1 n .. ıvıı
----------------------~6~~+~~~0-----------------------
ru'l-Kurra'da müderrislikle görevlendirrniştir. 5 Kendisine
Reisü'l-Kurra' unvanı verilmesi ise tebliğ kon~uz açısından çok
dikkat çekici ve soru-nun çözümü açısından kendi tarihimize
bakrnamızın dahi yeterli olduğunu göstermektedir.
5 Akdemir, Mustafa A., Zübdetü'l-İrfan (Abdu'l-Fettah Paluvi),
(Th. BasıJmamış Dr. Tezi, Tillkçe BöL,s.27, M.Ü. Sosyal Bil.
Ens.,1999)
596
