Upload
azadixwazan
View
221
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
خدا و دولت میخائیل باکونین ترجمە: امید میلانی از سایت خوشە :www.khushe.ir تهیە کنندە : کاف چاپ اول، فروردین ١٣٩٣
Citation preview
1 خدا و دولت
2 خدا و دولت
3 خدا و دولت
��ا و دو�� �ی��ی �����ی�
ا�ی� �ی���: ����
www.khushe.ir:از ��ی� ����
�ف: ���� ��ی�
١٣٩٣ ��وردی���پ اول،
4 خدا و دولت
ل ����اءة� �� و ا���� ا��زی� �� ا���� ا�
،�� ا�%�$ی�، ا�#"ر ی� و ا���دی&��"$ �ا�)"ر'ی: زوروا ه+ا ا��ا$* ا����و)(
http://issuu.com/anarkistan
ا)�ن و ��A"Bدن '�"ب $ی<�� در$"ر=ا� $�ا� '�د�، رو� ای� J)"رIیF$ GH ز$")D ،C$�E C"ر C و
:�یKL ا)��)�C '�یK )�"ی�http://issuu.com/anarkistan
و'C زی"�M د=ر$"ر=� MرFA C(د��A"B و= وF(�L O$
D ،C$=رFE C("ز� F$ ر'یزم"(FQ رF F� FM�' ،�رد"ر C و '
F�Lم �یFQ نF�$ :http://issuu.com/anarkistan
5 خدا و دولت
��ا و دو��
���اول
؟�ا��ه ��� �ا��������� آ������������������ �+�ح�'(د،��'&% ��؟�$��#،�و ������
,�� �-.��/� �را �ا��ه 4,. ��زد در/1 5' ����6 ,�� �ا'�78ه �� ����������و� �99� � ���� ��
�98�� .�وا ;: �از�ا��ه �=>، #�$� ���ا��ه ،<=�� ���98؛� �����9ن ��AB آل، ،CD� �$�ودون ��
�EFر������/�<=D دی ئ���Jش�در�'�ا� �.�،�ی���ر��EN�O ی������ �ار� �ار��LM�D؛��=>،�
�.��،<P�.LBو�ا���Q�:��،<RSTی�و�ا�-M دی�UL ا�Oز��ب���ر����AB�Oر����� .ش�/�� ی ی�ا�
�.� �T�'� �4, ی �و <WX � �]Z(م ،���B� �]Z(م ��ی #�$ �\:\�� ��ا� �$[��ش �در داوری،
�^ '��(ه� <WX و�� ,F �/�ا��Dد : : ��ز�ا ��� ،<P�.LBا� �و� B`�ن �ا��aن، �B`�ن ،^:�)b����
�cST ��#�$و�����Tآ�AB�،��deی�/����EN�، �LMر �%��&��� %�در��:�ره(���ی����و���� gا
�, آن�����B ^:/دا (�^. در�i`(ر��:(ا/�����/�X\/�,C ��9ن ا�=>��kور���&����ی�آ�lزش� ���
�/���mو�آ�<nر����,C/�،�/de،�در��.�ن�آن�و��kور���/��aدر����دارد،�ا�de/را� ):���U9[ی��,aا
�.�ن�،��.eن�ا/&�ر�ا�
؛�و�د :\��
�ر�]\W:7+����,aS>،�و�]\�J\M�,aSاز� در�ا��aن�ا
/�ازه �W:7+�����B)5>،� آنی� ی��&��%�و� (ا/eن�+W:7> ��ره،���ر�o>�و��X9\,،�و�/���AD،����ا
-�ی،�M د��،�B`�ن� �ارداد��ی�اRST>�و�رو'� آل�را�����LTو���ان�'&%��, ���ا��ه) B`�ن
���را و�ا��ه.
��،�اm��/��D(ر�%،�����EF)Tو/�ان��N:�ر�/Aد��5 ���و��(ا��ی �=>،�/eL�pن�ا�Bاد���،�آدم
�.� m(ر�%�،�/ی��Tص� ��F,�������دو��(ا/��D ,Fم �Tde(ار،����(ش�و�و�T�،��q(ن ����(ده�ا
�Bدر�در �/)m�sی�از��:(ا/�ت�د���gد/� ی���)���LM�Dار�� ���ی�ا/�Eu:�ن�و�T(ا�� F,�(ا/�:
.+v:�ن
#�$� %.[����w:در�����،���%�ذاx, روی ا���ا�L;�اد�[�،Oدر���ر�� �در� '�ن �LCz{ی�آن�ا/&�ر�
��و���� �آورده، ���$� �را �ا��aن ��:(ا/� |}�� %��&� �.�� w���� �%��'� ���ENرا �/��aا� ی
,� .'(د
6 خدا و دولت
��ا��از��ی���ز��/�ه�� ��Lب��\�س،����ا�����D]9(ان��&,�از� ��~�� �J�)ل���:Tی�آرزو�و�
�را����'-=>��N:�ر��Tم�در� ا��aن��9�7:\:\���ش��mه��N:�ر�T��B)��w��B(ا����(د،�ا�
�/��M�9ه اDن�eL�p/ی� ,�'�ه� ی��Tا��ن�$��8:�ه �z(ه،���������در��:�ن��.�. ��9 ش��:�ن�
����(د����9�.X�� '�ن،���vور� ���د��ا��aن��� ��qن،�و��' ���� ^��i�،ن�' �'�ن،� ���
�9Ex ���� �����78��� '�ن،�و�د'.� '�ن����T(ن،���� �،�'�ن����آزادی�و�ا]�7Lر�ا��aن�ا
'���5ای� ش�را����آورد؛�4, دا/:^���ا�eن��(س m,�آدم�و��(ا�را������LT(د����/~� ��زه �z(ه���
ی ی�ا��� ی�T(د���9ا/� �F�z,���و ���را�D[را/�ه���'�����در�آن�� آنEش����� ���:s9�ش�
,���9����ده ��ده،�و����'������ای�آن ���� �'����L'دا����Bاو����وت. ی� �.�ی� ��9ا/��
�و��:(ا/�ت ��ن�:D� ��� �را، �و��.� ز�eن ،�D[ا' �در�اLT:�ر�آ/�ن ���ود�� ش� 5��AB� ��deرا
�داa#�را���ای� ��دن��:(ه �cا���� او����ی����%�آ/�ن��`:����د؛ ��ای���T(رداری Tی�در
��(د �LT��� �.9(ع� �از�T(د،� از�ا��. آ/�ن �در�, �/)m���از� <��T� �ا��aن، ��� �ا/��Lر�دا' رو
w\[�،�/�������B ا���از�ا��. ش ���از��Tای���ز/�ه�و�ار��ب ��ای��.����E:(اa,���ر���T(ا
,�/�u#�و�آزاد��99هD��ا��ی،�/p '(د،�+v:�ن ':�Xن�وارد�او�ا��aن�را�. ی�B`�ن �eLن�آزادا
��ن از�4,�Mو��,xو�C� ی��:(ان ��ی �/)m ن�او���� ئ�p:s/؛�آزادش���د،�و����اT���9ه��ش�'�
��a,�و�T(ردن��:(ه�M�/ ,a�E�$و�آزادی�را������/��a��ا`��#aی ی�دا M)ش��.
,�� ���داد �رخ ��� ���ادا �در ��� . دا/:^ZX�� Z[� ��� �T(ب، �ا�Aار� �Tای �از ��� ش،
�, ی �T ,a�mای� ��(د، �$�# ش �u�� از�آن��� ,�� �� ,�� �رخ ���� ,�� ����T�ش ���� داد ��د،
��Dو�����5د��ر�'�؛�او�':�Xن،�ا��aن�و�T����,a�`B(د������LT(د�را� �Tو����و��ان
����د�و�از���7��C/ ���LT���9ع���د،���9ن دن����L���ی�T(د�ا �,��b9�����(د��ن����
,�� �/)'� ,a�7U[� �� %�� ،�Ea� �a� �de/� ��� �ا�Bاد �و��� �.� ��99؛� �� %�a� ���eن� ی ��ی
����د 4,��C/�de/اد'�ن���� �ار��(د�$����آ���9را��B�9ه�اDدر���eU\� .ی����(�:�5و� دان ا�����
��N:�ر �را ��ا� ��� �,�$�و�L�xن� �/gد�[� �و :.[ ��ا� �+�T� ����د :\� �+�ز� �:��9، ��� ��
�/)mg):� ��ا �و�$(چ �'�ورا/� ,F .دآوری��� ��� �ان ���، �و� ی �ا/L\�م ��Tای �z��� �او�/� ��
%�� ،w�l ^�� �از�آن �� ��� ،���de/� E[� ��Tای �e9� ,4ن �ا��aن ���:Z:�رد� �را� �� ��ره
�ا��ی���&(م���د،����د 9`Bو،���ای�آن ل][اب�داد�و��،�F�s/�<Rزی������)� � E[���
,Fا�T ا��ی ی� ETش�را���� �E�.�ش����T(ن�و� ���a,�آ'���داده�و�آ/�ن�را�/��ت� ئ �9Ex ی�
���(د����د��ا��aن����LE'(د�را����]9(ان���Cره-.��:�ن� د��،���T������z(د��������,F
7 خدا و دولت
��M��Lد ��دم .,�� �ر��bLری �;.�ی� �را ��'��(ده/�� ا� ،�9 �.�� ��:�> ی� w��[ا� ��ز�ا��D. ی
�و]�ه! ی��TاB�,F`�ن�اa��a,�را�/��ت�داده��(د m, د��9ه /��تEz¡؛�در��/���ی� '�ه داده ا
�, اد��ن���:�>،���9ن����:� دا/:^�و���9ن ���S[ب ���ا�pL/�98،�ا���mن� '�ه ��ی�ر�~��
��(د �9��T(ا � ��. �N:�ر��;�ود �ا�¢�� ،<R��%�a� �ا��Cق ��� w ��9��و�T(ا �/�ا �آ��ه ��� ,F��
T)�� �9��T(ا �ا��ی �~9`Bدر�� ،����x=>. آ ���ای �ز��ن، �� �ر� در��.eن� ��Tا، ،��� دادن
��.�� �د� �و��� �ر�]�دل، ��� T(ب �/�$�Z(ن �)&�� �روی �را �و�Z:�م� ی ش �)&�� م،
�.� .D[ارد ی�رو�:���, �M���M�،dد��9/��ا��F#�و�آ�-��/�ر�
��دا��Lن ا� �� �/)mg):�� :��;x� �و �$(چ ��ی ,F�9'در�رو� ��� �98��� ,F م�.�� � �ن� ی ]:�ر
�در��.� /(زده �, م،).[� ��ارس� �و�آ�(��LT ی ¥��;x� �)&�� ¦��c� �د�L(ر ��� �ارو��، ی
,��L.�ن. '(/� � �را ��, ا�� ��دم� � �9���Tن�/ !�.�� ��� ��/� ��رو' آ���)&�� ��ا� ��� ی
��98��LEق������.: ��(ده �99ه� ��.(م���,&:��.L���ی�����؟
��9B� :��C�آ�deی� از��(k(ع�T(د����9ف�'�م،���������b9م�ا/�Eu:�ن����'��(ده�و�
�/�bه ���ای �� Z�� �در���ده دا'�ن �� ,m ,����ر� ��� �ا��ی �4, ی �آن ��/�، ���ای ��L(ا/��9 '5 ��
������� آ��ن ^ET� ،�9$�¨�� �را �,����آ/�ن� ��Mا �را �.�. �eDد وB(دم� ���و�.�ن �Bا6 . م( ی
۱(/�:T� ��� �'(د ��u�\�� ,x���9B� ��� �و �� ��/� ª:�� �B`�ن �در�روز� ��ی ���روز،� ��را/�،
�.��¦X�در��،�'(د����T(د�را������Mن� ی�B`�ن��L.�ن�و����د��آ/�a,�ا/��م��, رو'
,� .�Dدم �9Dه���ز��,ی�/eL�pن� ���اT .�/��M(ا/�9 و�$�ران���دم�
�,a���M�/��در���ا��#aو�دا� ����دادن� (ل�آزادی �را �و��(ا ����':�Xن�و ���آدمM��]$� �Tا
,� ,�� �را� ،�LC��M ه):�� �آ/�ن ����9(ن، �T(دش� �LCD؛ ��Tا ��(د/�، �T(رده �را �[)9.�� ی
�زد 1/�� :»� ��Tا��ن �9/��� ��� �از��� �T(ب T�9'� ��� ��9(ن ��� �ا��aن ،�:'��� w ا��'�ه،�
�از�آن �ز/�ه $�# Tدر� �� ,a�m ی)ZB� ��p(رد �را �ا��ی �از�آن ی #�$� ،���esرا�� ��/9�� ش� ��� ��
».T(د�����9M/�$[���'(د
<��:T� .� � �ا�9(ن �:��د �آن� ا�Bزه �در� �;�9ی� �و��� �L'ا]D�9ر��� �را �/��Mا� ��ا� ی
�از��:(ا/���Bا���ده�و��ا��aن�T(د�را�آزاد���ده،�T(د�را. ��داز�^،�����N:�ر�رو'��ا
8 خدا و دولت
���ر��Oو�$�#» ا��aن«���'&%��U�®���a,�و�داa#�آ�lز��ه� در�آورده؛�او��M�/�%.[را�����Mر
–��Eu�/ن�و�ا�:v+����،ت�.Z��sد����.
�و�ا��Dدو� ،����U9[� �� ,xذا� Jا��'� ��� ���:�دی، %cا� ��� �.� ���دار��،� ی� ی
#�$ Mر -Exرا��Oدر���ر��,a��aی�ا��,��%: <W.Bو�������°�±����،�� :د
.�:(ا/��ا��aن. ۱
۲ .�Eu�/ا.
.+v:�ن. ۳
�/.���9ه �را <P�.LBو�ا� ��Mدی �ا �ULد�;X � �, /eL�pن� ,m دوی� �و��� ��9، #aدا� ,��,� ی
.آزادی�را
�آرL�F(��ات آ��� ا��ه ��Dوه، ��� �از ،���ا�`:�ت ،����(رژوا �و ����deM�L&, دان � �و �� �،��
��µ ان�و�اSTق��ار �:��]���F,����ا �ULددا/�ن��:��ال� ��،��Z:M(ف �Dا��ن،��[�'������
�~/� ��Mا�(ش � را ��.�م $���98ه(��99 �, ]:�ر�ا��ه ��ی� ��� ,F�B� ��� �آن�) دا/:^ آل، �'�:�ن ��
,���9ی ی��(ش ر/������9ا��aن،�����.� �N:�ر� �Eu�/ی�و¶ی ی���'&(ه�و�ا�� �ABی�de��،ش
��/� ��ده�LT��از�� ,&�� �z��� �در�B`�ن، �د��sی �(B(د���� �9/��� �در� ، � ی� ��ده«��ی
��«.
,�� ����ده � ��� ^:��د ·��$� �(ا/:^���������� ��� ,F در��ره� ���, ئ � ��ده ش� ،�9�)m در�� ی
�LT�9'�،5:/�mو�ار�,F�:.:'���)��ا��ی�و�T(دا/M�،�Lp:s;�ل�و���� �����LMر��)`iه�و��'
F�.:'اص�)Tش)��&�/:�5و�5�deM،��:(ا/��و��،�� � ,�و�/�eوZ;xان������9ی،�����kور��
� ��ده� ��ا� �دار/�، �در�\:\ �آن ��� �ار��7+, ª:���ده« ��� �ا��ه» ی �� �, آ���� �� ��9�)m
روح�و� را�����deی�ا�.\�/�،�4, '�ن،��� ی�/�در� ا���آ�Tی،���U(�>�از����د��زی . /�ارد
،�و�/��(ان�از����Tن��(�5 4,��/�Cت ����ا ���U(ل،���5و����� � �/�desدر���ا���و
ا
,�� ��Tا ��� ,F�7در� ز�� ��ده/��9�ش؛� ��ده،� ،<��[� �وB(د ��آن ��ا���ا� �از�آن ی �9���� ،�� ���
<W وا� �, ی +7:;� %&'� �را �, ش� #u�./� ��� �را < )$� ��z{� �/���ر ،��آ/�ن�. D[ارد د
�.� m, ،�ز/�ه ��9ی �(ش�، :C:ن ی��e:;xی���،�روا�M�J;�ل�و�/�eو��،�و�T(د����� ��99ه
�ا� ���ون ��� ،�/�ا �LM�D� �از�آن �را ª:��و� ���د، ���/p(ا ��:s9�� ���� ��ده� ��ش� ����deای
9 خدا و دولت
/��C/�AB(ذ/�$[��ی�و�4, �در���M؛�آ/�ن��.� ����� /s[ا'��LاZX�ی�ا���/�eو��ی�+W:7>،� ی�
��LT��� ���د'�ن� �/��������و�داده�ا|�a�<��:Tدی�)B)����� c)UT:�ت�و�/.(د���را
���B،�در����؛�و��/��،�ا��� ی�/\# F�B, ا�LT�� %:pی�� �,Fا�T��'�ن،�ا���روح�T:��>،�ا�
�را،���/�ª:�/�،�و�در�/�k�¹��Lوری » �(B(د�ا���«���/����� ی /��:�ه�ا
ش،�ا]Sم���ده�ا
��/�ª:���ده�و�B`�ن،��،<W د�وا)Bو .,�����( �ا/���������ده� و����از�ا���m(������9ا�
ª:�� �از����Tن �/��(ان /��(ان ���� ،��و�در/�de�����:8ا ،#F)T� �درآوردن ���� از���
,�����د���Tای�ا�Euن�����LT'�ه���'� �u��.
�X�C�� ��º;N� ���Lب ��و�4, در�آT��ا� �� ,\X9��/���ر���� �را ��Mد ��� م�ا �داده �'�ح �را ,F��
,����°�±�,Fا�Tر�)U(ی���ز/�ه�و�اداره ���99ه را/������ �LM��]$ن��`Bی� ���د؛�����)'
elدی�)B)��/)m�،��°�±�� �.��و����� F,�از�روح�ا�������در�������w ی�]��^�$�ا��9ه�ا
,�� %&'� �را �آن �, (ا/eن� <R��� �ا��ه 5�� �z��� �او�را ��� �و� د��؛ ،�µ:lو�� ���ود�/� D[ار/�،
�E�.� ,������z����B ا��. ���� ����kدر�B`�ن،�����.���Eدر��(B(دات���دی�و����ود�/.(د�
�T��L-/�5(ا�^�$�دTا.
#�$� %���:(اa, رو/�ه �&� ��:�ت �از �ا]^ ��دی،� �B`�ن �(ش ی� �و 5:/�mار� ی� ��9ی ی
����9ه �(�;����U(ر�[���ا �$�ک �در�اLB.�ع، ��� ,F�z��� ��� ،Oدر���ر�� �ا��aن ���5. ی �ا�
�+W:7>�از���دهS����،�از�$��eن������g،�از�������]��>،� m,�����(ی�$:¨:�ه ����
m,�ا
����.�� ��� �در���زش �� ������ �روزا/� ی ��ی <W:7+� X9�� ��� �در���زش �و�در/8:�� ،��� ی� ی
��،���� �/(ن ����ی��®�¼�ذ �����������'&%���LM�Dو� ��ن،������������z.�5ا�����ا
/�،�و،�ا��Dد :�%�����LMا�&� ���ده�/���98،�و�����AB�،^:�)b���� زی�و���ز��ب���ز���w����
/�آن� .ا
�ا��ه L��� آ�����ا ��ا� �STف
�د :\� �� .,a)mواژ �.�� ������ ی �و�]\%� ی �ا��aن ��ی
,a�`Bو�� ^:Z� از�'�ط� ��� ��ا ,F ��Q��ا� ��ی �.�� �M`^ ی �از� ی <Rدر���� ��(ده، ,a��aا� ��ی
����$:¨:�ه ی�دوی��kب �\:\���ده�و�����������Sت�]Z~�،�� دردو��`�ر�ا�������z����
.'(د ی�داa#�ا��aن���ل��, ا��س��Bی
�و�از��� ،<��[� ��� �از��� ،g��� ��� �از�$��eن <W:7+� �/� w:\;xز��ا ���� �N:�ر�دور ���ده |�a
10 خدا و دولت
�^ $:¨:�ه� ��Bی ��� �]\% راه ��؛ ���� '�ن ,F�:/از�د� ,\:\�� ���� ��� �و��Tد��9ا/� �Dا��/�
,4 ,� �Bن� :���Bن /� �د/:�ی �و��������+(ر��®�¼� ش�����(ی ��ن،��:(ا/�ت،�:D�،دار
��ده از���ده(ا��aن�����,F�:.:'د�)Bو����,F�:.:'ن ی��Bن ی��Bد�)Bاز� دار�و�و����دار،�و�
� �ا/��B #uنوB(د �وB(د �ا��ه)��9 دار��� ، �]\�ه آ��� ،���و�در�$�# �و��(ر'�ه، �9���دن�
,��روش��;&(س�را�در�¾,�/�،�د :\�
آ/�ن����. A��¦7' �/�eDداa,����از�ا�`:�ت����ارث���ده�ا
,���ی��Aداa,�و������5ا��ه �Tا�)B����¼�±�5�����،�/ز�lآ ����,��mن�eL�p/����و��،
,�/�desاز�آن�]�ش�ا]Sی�ا��ه \(+,��(ل دار/��� ����������Sق�B`�ن���دی؛�از� ا�
ی�ا��ی�ا
�و� ،%�����\ZX�� ���ود،�/� �ا��ی، �ا���، �وB(د ��ا� �و���ا ، ZX�� ¼\/� ��� ZX�� �.�ل
�����L�Tاز�T(د��U.:^����ا�g�.Lگ«ا�������) ۲. م(» $�ش��
�XT/�ک�de���LM�Dی�ا
�ا��ه ª:��ا ª:�� ��deM�L&, ���آ�����،� ª:�� ،,aدا ª:�� �'�]�ی، ª:�� � �Dی،��ا �L/ا)L/� �mه
���د �'�ح ����Mان ���ای ��� �.`C�� �.�. T(د ;F�'� �.� ی� �و ،�L']D� �و �9(ن�ا ،��ی�
^L��� ,C�ZMی����;.�ی��5 ��/� ی��L;��>�در�ا� .���و�ا�.\�/��در���/�ه�ا
��ان�و� ��دان��\�س،�'�ر]�ن�آ�.�a,،�$:�م] ۱[�Bن�آن�را�در���:��B ��LED�,m(ی�ز/�ه
�/�ا �LM�:/� �و���گ �و��AB][اب ���ا���. ا/�، �ا/�، ��Z;:�ه �را �آ/�ن ,a�L���� �ا�(�`(ل �9/��
�~/ ¦:k)�� �/�ا �L�a�9 �(ا��د �د��رت،�. ش ��� �و�ا�SM(ن �از���ا�L:Z(س ��Aرگ، �M)�Z:Mن
Z:M��Dا�،%b�،�Z'�،�E�M:�19و�/���،d�:�7�g�،9(زا�Ã�خا��ن��M)� �،^:9-/را�ذ�����)$
�Ã� ^L���و���L')/ب��L��,F در�آن�����/��ی�ز���7و���'&(ه� ���+�اÄ>���ده�اdeری���:�N���
�/�;.��را�����Bی�D[ارده�ا��/�،�ا���آ/�ن�ا�
�(k(ع�: ��LCDو��\�� ��Bو��ی�را��E¥���ده�ا
<=cا <��;L�� ���\:\�ت �4, ی ی �.�ن� ��� �را، �l(ل �Sش. آ�lز�ی $��o> '�ن ��ی #����-:$ ���
�vN�/ ه��� �در��� % �gا �از�د��sی، ��� ,&�� ��� ,a�/آ� ،�
�ا �LT�9'� �د/:� ��� ,F��ی�
،�L']D ده���� ���m ¥�de, از�/(�ا� �u�./�AB#�) ۳. م(وار� ی �و�/8:�� ،�/�ا �LM�D� ��Bن ��� را
���� /���دa, درک ��ا �/7(ده �.;�� ��:�. ���ا�
�ا ����� � .�ر��ی�آ�� ��� �.;�� ��ا� ��� وار��(د
�5�deM�L ی��D�'���º;Nدان��M% روز��ه��� �Mوش�ا� '�ه�در� P)9c �Lp$�,F>������+�ز
�.�� ��� �آ'&�ر�'(د ,a���ا��aن ز �زاده ی zÅ�� Z[� �آن �و��Bی �ز/�ه ��ی ��Æ�U��از� ی� '�ه
�]\:�ه �:�ن ,4� � ی �~Z[� %�gو�د� �از�د 4,(د�:% ¦:k)�� %�� � 5'<oر���� �� (��L'ا]D�9ر��� را
/�؟ ا
�(ل � �;.�ی� ��ا� ��� ���(k:¦ آ'&�ر�ا � /�ک �
>�(/�$[���ا )$� �z��� ���ا�� ،�
�ا $(چ
11 خدا و دولت
,� �/�.�� ¦:k)�� ���ون �T(د�.). �(ا/� �Fو�ز� ,a���'�د ���ای �را �آن ����� ��� ��ا �رو'
,���Dو،�ا� ،�LT���^zÇ��و��(ا/�،����ا �kوری��:���������دT�%�g(د�را� �.�ن�ا�.\�/�،��(ر
� ��ده ��-�ار������:9(س ��� ���ز�Dدد، �ا���(�(��/� �ت از�/eL�pن :�:��� ��Aرگ و�.) م.دا/�ن
�.����ور��99ه �4, ی �, �mن� �.B� ���ا�`:�ت)Bدر�� ��� ��Z.�ت، ��ا� �دارم�«: '(/� ر��ی ا�.�ن
�.�). ۵. م(» �(ن�$(چ�ا����� Éی��� ,��¥ )L����� '(د،�و��deی�/~� �.��AB��/��
�,. $�eوز�ا�.�ن� �+�ح �د��sی #��$��M(را ���, ��«: '(د ا� �-.�� �/)m �,a��aا� ��� '(د
ª:��;.�ی�4, ���(ش�و�]� ^��� »$��·�/:�ز�دارد؟ �mه��L(ا/����������������9ور�ا�
ª:� <W:7+�de� ^:�9�� ���ز/�ه، ��Tا، ��� ���ور ��� ��/� ��ار��ب،� ���از�ا� ،��Ê� � ��99ه،
��C/��/��ت �و�> ��99ه، �و ���'�،� د��9ه، �u�'� ��دم� �:�ن� �در �9(ز� ����� �B`�ن، .;a
��N:�ر����Dده �� ��� ,F�B� ،,F�L�رو� +�9��در� �دارد UT(ص �رواج �'`�ی . ���از�$�و��Lر��ی
,4� ��N:�ر ،�/�Lp���� ��Sش ��دم، �+�T� ��� �و �98��� �.� ��Cوت� 5:��.L���� ی� ��ی
�)&� ,4����F,�در�ا� �C�,���L'ه�دا�b/�,x4, و����Cوx,�را،�/������T+��د�:=>� '(/�،����ا�
��Êوم ،��% ��99ه راA���+�T������ ����دم،�. دا/�9 '�ن،�gزم��, ی� �رت ش���ای�وB(د�و�ادا
M-�ان،�و� ¡�zه�از���اودات�رو'� ¡�zه�از�����Mاl��،�4, ی�F)T#،�4, ی�روزا/� در���������9ر�Dی
� �4,از�T(ا/�ن، ،�cST ,4و�� ،,F�9;�����از� �از�ا/desا/�9ه ¡�zه �µ:U/����از� ���� ¡�zه ,F��
,�� %��&�� �در�ا��aن �را �را� ا/�':� �µ�]�� ��Ìن �در�4 �و �/\�دی ���ونg).;�� ،�9Ep�
,� �/��]$ .�����ز/�ه ا�:; )����،�و� ���از���b9م��(د�,�ا+�اف�آ/�ن�را�در����LM�D�,mا
��� <P)9U�� �+�ز �از���.(م��� ,mرA�� �, ��99ه �Dوه� �)\�� �آ/�ن ���در�ذ �ر�~� '(د،� �mن
�از����m(/� ��99ه ��.(م ,a�m ��و���� �و�el�رو�:�ن؛ �از���E�Eن ،,F � ��ا� ،w������ ���� ��
�از�]�دت ��.� <RSTو�ا� ����ذ ��ی ,�� %��7�� �آ/�ن � (ی یg).;��و� �]\%� '(د، ���از����
�آ/�ن :Z�.
�sو���د�:%�د�� �داده �'�ح �$(چ���دم�را ���\[�������de/ی� �/)m ,���:B)آن�را���,F �9� :
¥�Í�� Jدی '�ا��UL ا� ����LTر �B)�� ��� �را �T(د �آ/�ن ��� ���# آوری �در �;��B� ��� ی
��� ,Fارو��� �, /���ر���&(م �E(ر��ی� �و�. ����9 ش <RSTو�ا� �از�/�M��-�ی ^�� ��� در����>
^� �� �از�/�����دی ��.:e9��9ن �در�ز/�ه � �'�ه، ��/�ه��� ,a��aا� �وB(د ���5 ی �:|'� ��� ,m
�روز/� ª:�� ,4� �د��ی، Mا� ,4� �'�ه، ���ود� �در�ز/�ان ,aآ��9ه ز/�ا� ���ون �و���� ,F ��Dا� ,F
12 خدا و دولت
��Mار�/~� �ا��Dآرزوی ��دم� ��ا� ،^:9�� ���ور �را �ا �ULددا/�ن �از�A��lه ��ف ���� ی� دا'�98
,4�de/� ,aا):� �� ���ا ��(د/�؛ �وا �z¡<Wه �و��&, <��:T� �دو�� �دارد، �وB(د �روش ��Mار��� . �ای
�, /eL�pن� ��زه دو،� ��� ���ن �M� ،�98��� ���Z�� �و �/�T ,m ��� �؛��ذ �ا/\Sب� ی ی ,�
��ا ������:�)� .���� ,�� ��:8/� ،w���� �ر�Îآ� ���Tآ� �/��(د��دن ���ای �آ�Tی ��ا� ��� �eDم
�]�دت �و �µ�]�� ��زه ]\���� � �Dدا/� ��ی �.�ی� �از ���9��/�eو ��N:�ر ���v:Z7ت� ��دم ی
�]�دت� �Tا'�9��/� �و ���\[� ��(د، ���از�آن T(ا ��N:�ر���# ��� ,F����U(ر� g).;�� ��
,� 5�� ��� ���98 '(د� �آ'�9 �sی . د��B� ��M�Dن ��)5� ^:�)b�� �B (و� �[ت� �~�)�� ��ی
�و���زه �LCc/� �:(ان ,a�.�B� ��[ت m, ی �;9(ی،� ���9ن ی ،��� ,F���.�ن��� � ،^:LCD ر��
%��&�� �/��aا� ��[ت ��ای ��ا� ��Bی ��M�Dن ��� �el�وا W>؛ ��� �/�ا �/�$�ک �LM�� ب�S\/ا� ��
��� ������:�)� ,F�/ا)�� ,F�z�� �.��در� ��� �دا' ���T(ا �را �آن �, ی� �را� �T/� ی �����Zو��� ��
.��ره��|�9د �5 ��
�\7+ ����L'ور�/�ا���^���D����98،�ا�� %������ور��������F�99,�از���دم�. 'g������،�9ا
�.���\7+��� ��99ه �Ïا��CLده� ی �Dان،�و��.� ی���D ^Lان،��.� ی�'-��9 ا��/��aن�از�ا�m
,�� %��'� �و�/�deدو� را �را، �و�'`���ران �رو��/:(ن ���� '(د،��� �����زان، D[اران� ��دان،
w��c� ،��Ð)UTو�� �از��.� دو��� ��Dوه ��7U9ن �$Z ی ،���ژا/�ارم �� ،���ز/�ان ،����/�ن،�
��،� داران،�و�:% ��ران�و�ز�eن ��esان،��\�+;� داران،����:�ت ا/��Uر�Dا��ن،�������� دژT:.�ن،
��:�� �.� ا �ULددا/�ن،� ���eه ��اران ��(�5 ی ��� ،����Mو'�9ه ���� �.�� �را، ����e'� ی� ی
^� :آوا�����9 ا��9ن�در��-�ار��Z.�ت�و����
�, ��ای�آن» .وB(د�/�ا'،��kوری��(د����او�را�ا��Tاع��9:^�ا�T��Dا«��B)L��،�� �،��)'
»�9'����L'دا�����دم������د�.«� .،�ا����(��پ�ا+.:�9ن�ا
�\7+� ،��z{ش در�)�� �از�آن #��� �دارد، ����(�/�deوB(د �و�> ��cدق �از�ا�Mاد ,F ���� �9�
wU;x رت��B��/�de/�<و��،�/�esی���Bرا��<�:��ش� ش�و�/��]Aم ش�را�دار/��و�/��/�eوی ��ی�
�آن��ULpا� ��� ��� را �را ���ا/&�ر��5� �99 �B .�.�� > آ/�ن )$� �/\�� ی ��� �را w�]�� ��Tص ��ی
,��, ی��AÒÓه '�ن�را�در���ا����.� ی D[ار/�،��:�� '.��وا��g����� �����eD/�،�و�>��N:�ر���
< )$ ,�� <=cا� ����E.� ی ��� �.� ��|�9؛� �AÒÓه ی� ��� �د��sان، �.� ی� ��� ,F ی�
�AÒÓه�sد� ,�� �:B)و��� �داده ¦:k)�� �را ����Tا �وB(د �و�. ��9، �9��/�eو �(B(د� �آ/�ن �Tای
13 خدا و دولت
$�زور،�±�°��،�و����qو�4,��/���د� ����در�. ر���(B(دی�'�Cف،�ا��m(/��و�و�~��ا
19�� ���ای ��Sش �, زدن /eL�pن� ���$�/� <Ô:�� �در � ش�ا ���اب 5�� �'(د؛ ،»�#xآ
�� ا�.« �,F)۶. م (,��, ���/���Dم��,F�9'��9و�/��رو� ��و�آ/�ن،��9(ز،���-^�آن�را�/�bه�. د
�.�/�،�و���ور�دار/��F�B,����آن�/�$����'(د،��^ دا'��Lا�de/�de� �'���. راه�آن�/�$����T(ا
����ب ��� ،�98��� �و�/��(ان �Ö.Xن�/� �ا�Mادی ��a)9, ی �Dی آ/�ن �در��.�ن �را از�د���'�ن
�دار/��و�/��آ��9ه،�ا'�7ح�$���هZ;x9(ن��/�،�/�����ا
ر/b,������ای�ا���در��:�ن�ز�eن�و� داده�ا
�و� ����(رژوا ��:�� �:�ن� �در de/� �را :; )�� �.eن��د :\� �و ،�/
�ا �'�ه �آو�Aان Ez¡
�آ'�� ���ای �L�):$� �را �T(د �و�/�eوی �ز��ن �دار/�، �$�و����� �آ'�� �(�:���� /�$[��ان� دادن
,���ر� �9��, m, در�ز/�ه. د��LT�9'� .'(/� ی�روز��ه،�ا��9ن����/�م��(رژوا�(�:����
^��É�� �k)��آ/�ن���� ،�آ/�ن��N:�ر� �eDی����]Z:� را×>����'�ن��N:�ر��Tرج�از��(k(ع�ا
/� ر�Aه/�ام�ا
.ا
^�����������98 ا�de/�,���B��� ����AB��9أت�/~� �:e9�ªن�x;�اد��~����دان�����L�Bو�/�
ª:�� �را �آ/�ن �T(ب �و�/� ���ذ � �رت � (ی، �و��Aاج ،��)b�� ���� �از�آ/�ن ���� ا���ام ��
�~/� �/�م. �eDد $��# ��� ��/:�ز�ا �z�� ی���را�� %:�� �ا�L(ارت �و��Bن ��)�� ،�ZE��� ،����ز�
��(ان روح. ذ����9^ �و ���9Epه ��ی wZ � ،�9� ���ذ ��Aرگ، ��ی ��L�� �/(�9�Fه��ی �mن� ،
,4S\/و�ا�,a��آ���^� �mن�ا��ه ی��Z����Aرگ،�آ/�ن��.���M��Lده �Aرگ،�و�/eL�pن��(��ان� `�
^����������^،�و�در/8:��،��de��9و�د'.�9ن����/�e9ن��(�:����^،��^�در���C�ZMو��^�در� ا
��:�.
.؟������ا���$��#�را������s��É[ار�^ ���در���ا���آ/�ن
،�p/�ª:���5از�د�F ��s,����'.�دم�و�/���:ª ��5از���دان�/��, ا�Bزه�د�:����د�آورم����
�ا��ه �CL-�ان ª:�� ���در�روز�mر� ،,F�9;����� ��� ،�X9\, آ���� .�� ��� ��B)�� ª:�� ی� �mه
�/�:ª. $��#�/-�ده�ا ��ا����از�» $�ش���گ«����Sش�/-�ده����از�د���mه�C�ZM,�ا�&�ن�ا�
آ���از�ر�:�ن������Ù �9. ی�ارواح�������Sق�B`�ن���دی�را�e:;xن����T �9¼�و�ا��ی��ز�eن�
/��و�از��%�آن����از�'-���Aرگ آ'���:��'�ه� �����/��vN /�$[������:�ه�ا
��ی���ر��O/�ا
^�� ��� �/�ا ���ده �D.�ن ��� /�؟
/�ازه ا
�ا ��� �9(ن
ا�
�ا �راز�آ/�ن ��ا� �'�ه؟ �e:;xن <Ú��� . ی
14 خدا و دولت
�/��ی وا #u�./� ��� ��ا ��ا� ����Mن� ;: ��� �zو���� �L'ا]D� ��Mو �را ��Tا 5�� �وB(د ی
��ی ��ی�].=>�و�/8:�� ا/desه �//�����در�. ش�$�دا��LTا
���آن������/9��وا ;:���ر�LMر���ده�ا
�،�و،�����،�و���ای�ا�7Îت� ی��:w���� ª،�$[��/�ه B`�ن�$[����LM'�ه�ا��/�,&'��/)m
���ود��, ه'��(د���و�B`�ن T�،,F(د�را����ا�� .ی���ور�����Tا�را�EN.�ر/� �eDی ������99 �
^�� ��/(�9�Fه رأF, ا� �و ��دان� ��ا� ��/� �در ،z¡ا��� �آن ی �از �z��� �Dا� ،,��/� ��� �mن
� �Aرگ��� �/��/\%��9:^،�از�ژوزف�دو������ه،�و� `���ن��Aرگ� '�ن���$�دازا/���:�ن���ده�ا
:��Lا�� ،����ز�� �B(ز�� ،,F�»رزش�آن ���از��.� ��ا �, ی� ��Eaن ^Z[� ��� �
�ا �و�اde� ��Dی د��؛
�از�د/:�،�STف�آن� ��Aا����X9\,�و������N:�ر� (ی،�ا� ��(�&,�از��CL-�ان ا�g�Lل��Dوه
X9�ی��m �5(���9$[��ش�].(�,�و���وی آ/�ن��,. »'�ن ��'�،�����������ای�آن��CL-�ان�و�
�� �$�eوز��9ا/�]\:�ه، �]9(ان ��� �E�. ه�'� �LT�9'� �آن \:\����� <×)m� ���� .���� �deی
�.���Eو��.� ی��%�د/:������, در��ره����,\M9:^،��(ا� �~/�،�L'د�دا)Bو��B ا/��ا'�78ه�)�
,��در�ذات ��'�؛��\ZX������'����L'دا��EFر�,xور�kدر���u�� ��
و����. +7:;�ا��aن�ا
�و� ��'�ه�����.�LM��]$����,F�B آن �L'دا� ���ور �9(ن،�در�وB(د��Tا�و�ا �L']D�،دم��ی�
���a�'��� ��� ,a�/آ� ��ا ��رو' �دار/�، �در��ره �9(ز 5'� �4, ئ ی ،�/
�ا �L'دا� �را ���� ش �B)�
�و��:(mg(ن� <W:7+��el� ,F���9ÛL�ا� ،�'��� �داده ��(ق ���د�� ��ا� ��� �را �آ/�ن ��� ,\X9�
�98��.
��و�B`�ن ����� �،w���� ی�eD �.� ،� ی���5]\:�ه،����وB(د�X9�ی����دش����داa#�و�
��ا؟. ش�'��LT�9'(د ی �����ا�7Îت���Ú>�و���د��/�$[�����ای�در���
�.���Z:��mن��(��/:�5و�����D .��/��sد��ه �mن���ور�دا'T�����98(ر':�����دور�ز�eن��, ���ز
�.�� ��� ��, ا�� �ا'�78ه ��� �mن �����L ��د/�؟ �de�,a ,a�`Bی �و ���ده �� �از ؟� ����ا داری
�'��� آدم �ا��وزه از����T .�.E(اری ��� <oر���� �اLB.�ع �.� ی� �و �E�.��ا�8{.�ر� روز� �B
��،�و���ر�Dان�روز�Aد ��،�ر]: ��ده(��� `�آ����deر�Dان�و��(ده )^-����:Z ا�J�(� �^Zi�،���M
��ا �L'دا� �وB(د ،�و�دو� ���Z�� �د� ��� ��دم� ��.����ا� ��� �'(د �LM�D� ��:8/� ����� آ��
�;� داد��kورت ا�8{.�ر�و�4,�Bد�)Bاز�ذات�و��\ZX������98���,F��ی�اa��a,�ا���د�'�ه�
��ا� /�؟�{�ل ا� �� ,�� ��Eaن ��� �
�ا ,F���ا�g�Lل ��e9ن �����ای� د �را �ا�L:�زی ª:�� ,F��
.آورد ��7�LE/�ن�ا�7Îت��Tا����ار��vن�/~�
15 خدا و دولت
/�ازه �:ªدر�وا �،�؛��\:\�و�]�ا�،� �����deا��/�,a�`Bو�� ,a�L����،< ی�'�ارت�و�$(
^��،%��\���و�B(ان در����eDا�M ه�`������ �;��B�%���ی��&� �98���,a��aی�ا .^��e9ن،�در�
��ا �LCz{�de/� <oر���� ��Î� :;kو� 5�� ¦:k)�� ،\:\�� ����� آزار�و�'-��9: ا� �آ/�ن ی
،���� ���99از�ا��اف�w��c ���را�ا]Sم��,/eL�pن���ر��\:\���de/9(ز����7U9ن��(ده�و�
� �در���ور��ی ,xزا�:L��ا �^» ���a�L,«و�» B �eD`�ن«دارای� �از�ا��اف� ���98؛g).;�� �e9ن
�از�'-��9 �(ده ��� ��� ،de/� ,F���ا��ه �$[��ش ��B�Mم ��� �E�.�� �و�آزارد��ن، ��F,� '�ن
,� 9� .���Eaن�د��ر������9آ/�ن�را�$�eوز
���������� ،��� ��ای����:�)�� �و �� �de�� ª:�� <oر���� :;kو� ��ا� �در ،,4S\/ا� ��ی
Cs' س��� ��� �/�ارد آور �وB(د �در�و�Bان �رت. /��, �9� E[در�� ��ن، ���� \:\�� ��� ��ن
�.���p+�ه � ��ی ی ��� ��� X9�� ���ای �ا'8:�ق �در�آن �Ex-:%� ش، �را ��Aرگ ,xر� � ,F�z��
,� �Eu�/ا�ª:�����,F�Bرج�از��Tو����،� �رت د��/�,F ��9در�ا'8:�ق���ن���ای�]�ا��و�
-�L����ن����$�eوزی ا�.�ن� �.��در���ا����/��aی�ا ��Ccر)/�Bی�/��ی�و�].=>؛�و� ی���
� �رت ،��z{ه در�[� �آن %��\L�� �و�ا+.:�9ن ,a�7�LE�� ��� �9��در�ا�.�ن ��� ���ودی� ��ن� ی
�ا 5��'�.�� �د� ��� �را �T(د ��� ،�/ <oر���� :;kو� ��ا� ¹��L/� �, ی� ,F در�آن�� ��� ��Ãر�^،
,�� �را <W:7+� � �/(ن 5�� �و� /.(د ��kوری /�ازه�ا �.�ن� ��� ،<W:7+� /�ازه
�ا �.�ن� ��� ،^:���
/�ازه��e:vx/�$[������د���s (ا/eن����^����B`�ن �.�ن .ا
��L/ن�)/� ��«ی��X9\,�و�/���ر� ا���T m,aه��:(ا�« �;��B؛�در��`�ه ی��ی� ی�اa��a,�ا
�.��ا�7Îت �روان ی ،�~Z[� ��ی <oو���ر�� ��deM(�(ژ�5 ،�/���9' �L'�7/ا� �در�ا��وز���،� ی '�ه
^��9(ن�آ��ده��, ی���دار�آ��e9� ,aن�در��`�ه ���در��M��e�Üxا��a،����ا �,xا����������/)'
ش��������99،�د��B��sی��� ��ای ��T����/� �mه���R>�/~� د��B��ی�در�ا� .���Æاز� ��F,����ا�
��T ,aه��:(ا�m �.��،�'��LM��]$ن���aی�ا ,���:B)��de� ای . '(د���Oن� ���از�آن،���ر���
,��,4S\/4�،�9, ��ل������5ا/&�ر�ا
�Bن،�و�روزی�ا�����x,�و� ا���س،��Dان '(د،�روزی��
��� �رت �و�> ،�9� � �ا/&�ر ��رو�L']D . وی��� ��:(ا/� �ا/&�ر �از�د :\� ،Oو� ��ر�� �ا��aن ی
#�$ �/��aا�%�ی�m(ر�%،�از� ا��aن،���ر��F,�و���q،�].(زاده. �eDد ش�'&%��, روی�و��&�
���ر�&, �A��lه دل �ژرف �رو'F�9, ی ��� ,aا):�� �د�g=>� ی ��� ،��و�ا� ،��ا �آ��ه ��e���-Mون ی
� �L']D� �ا'�78��ت ،<W:7+�S����<=�x� ��ا��وز� ��ی�XT��+�T� ��� �را ���و� �داده ¦:k)�� را
16 خدا و دولت
,� ���( ;:��� m, ی��:(ان��Tرج�'�ه،�و�در���ل�]7(ر�از���ده m, او�از���ده. د�،�ی�ا����ا
�/��aو�ا� ��:(ا/� �:�ن� �� )��و� ���آزادی ����9: ��� �ر�:�ن ���ای ���ای �9(ن�او�ا ی� ش،
,��#�$�,a��aن. رود اe.������5ور،���5ا��ه،��N:�ر�دور�از�ا�7Îت�B و�از��� �������ا
���ان��E&(ک�'(�^|�a��9را�وادار�����،�در��ا��،����ا���. �deی�����(دش،�/���ر�ا
�روی �و�در�$�# ��ا ��� ��:(ا/� ��� Eدر�� �/��aا� ��ن .���� ��deی �z��� ،,a��aا� /(ر
,��(ا/��آزاد��ن���زد،�������'Íن�و�ا]�7Lر� ����,�(ا/�����را��Dم�و�رو'���de��z���،�9ی�
�:ª ی��:�ن ����،�آزادی�و�'�دی�����،������ادری �،�Ep�� ��ن���\ �،�mه�در�ا��Lا�/��
�دوره �%|�a����،�� ,�� F,����در�آن����ر��Oا��z{در���E�.����ا�Bزه�د�:��. ز�:^،�
ª:� $�����E�.���:��/��s9^،�ا�Bزه�دEه������mه��9:^؛���ای�آن�b/�#� �#�$ر�در�)/���
�ر��bLری ،� ی ا�
�ا �در�$�# ��ن .�:B)���Dا ���� ��� ��kوری ���� ��� �:C��و� ،�'�����]$
�L']Dو�� ^:9�� �/�bه E� ���� ��ا �آن ���ای �z��� ��ا� ،^:�� �ار�د �;��X�� �(رد� �را �T(د ی
de��������،^:'������F,���ور�دا'8:^�و���������ا/:^�����(ده�ا�^�و����/�������7از�ا�
,�/�Eu:^�و���ور�دا'����L':^،�����9(ن������ده� �:���ز�ا�
/�Eu:��^،�و�������/������7#�ا
ا
ª:���sه�/�����7-9:^ ا�^�و����د��m.
^��و� ��(دن، ,a�L���� ���ای /�ازه�ا �B`�ن �.eن ���ای �ا�� e9� �eDن ��XT؛ 5�� �:ª �(دن� �� �de�
��.����Ex�AB ,a،�ا�D/��ا� �.����را��Eaن�/~� ی�آ�.�ن ی�+7:;�اa��a,�در�ز��� �9�و،�از�. د
��ی�ز/�ه ی�دوران ی���د��ن،�در��.� ��LM��]$����,F�B'�ه�����.� آن ,m د� ی)Bن،����و�'
����u���،�/دار�de/9(ز��ی�¶×>،���آ��ه� ��es����:8/�,m^����ا��ه ��ده �Tا���ور�دا'��Lو�
��kوری��(ده؛�و����:^������ا�و�از�T(د��ن�/��aا�%�����در��&��،�F�XT,���ر�o>�ا
�� w�� ��¢ا���د�'�ه�و���ا�ا��Oدر���ر���/)m �� �ا��Cق���دم��9(ز��^����]9(ان����5\:\
,� .$[��/�ش
������^:�در�ی�a�`B,�ا����و�ا��+m �<W:7(/��ا��ه ���و ������/L(ا/:^���ای�T(د��ن�'�ح�د
<oر���� %��&�� �T(دآ�m×> +(ل �, ی� %&'� ����� �و �LM�D� %&'� �ا��aن �.� ی� ،�LM�D ی�
�در��ره ��ی ا�g�Lل ��ن < )$� �آن ی ��� ��(د؛ ���T(ا É7[� �آن �:ª ی� ��b9م �^:��/p(ا �mه
ª:��در�اذ��ن�ا�¢���$�eوز�'(�^،���ا��� �در�/��(د��دن�آن�aا)� ��aا)��^:��mه�/p(ا
��ی ��'�/������ در�].: ^:9���Z.ه،���ان������ا��aن،�در�F�B,�������د/:��آ��در�ذ . ش
17 خدا و دولت
�Z.�� �4, ��9ن ��� ��&(م� ،,F ��:8/ ,¾� ,4� ،,m ر����/� ���و� ��(د، ���T(ا ,a���$� �و�4, آ��ی
'.�رش،� T(ا�:^��(د��.�T��E(د�را� �9���a:^����در��X¦����آن��deL�N^،�در�/.(د��ی�4,
< )$� �� ��� 5���� ��'�ن ��� ی�iاز�� #�$� � �،�'� ���T(ا �Zv(ب� ����Bی �در�'&% ش
�.�ن�،���B�<=-' �EFف،�در����>����ر�TA�/�ازه�> ی��.� ا ��B����,F`�ن�را�][اب� ی�$(
,� �د� ��Tا، ��� ���ور ،�9��و��:ª د ،�/��� ���T(ا ��/� /�T(رده� �����ز�/p(ا �از�زادو�� . �mه
�.eن �� ^�� ،w���� �در� �. �9(ن،� ا ��ی<��;L�� �از�اLB.�ع ��Ð�T روح� �و�ا���ر� ��، ,Fا�D
,���L\����زد �T�����9(د�را����و��ا/� ارواح��Sش��:�:����ی�.
��� ی��(ده �L�N ,m ی�دل ا�������zدر��رهS�در��،��/��� ��،���� ی�ذ���de/�����ی�T(د�
<oر�����ی��Tا�را�در� ی�د�g=>����ا��ه >ش��&(':^،�در�M`.:�ن��(ا� ی �����در�M`.:�ن��&(�
<×�mدآ)T �/د��� �و��-.:% �ا���د �ا��aن �ا�^�. ی �/-�ده �درک �را %�gد� ��ا� ��� ,��b9�� ��� ��ا
,4� �را �آن T(د ��� ،��� �9�:^؟�� ��Tا�9Eaس �(ده �� ،�E�.�� ��b9م، ���ا� �از���c�ای #��
در/���M�Dن�T�/��¥;k(دآ�m×>�][اب�T(ا�:^��E:�����رازش�را��E¥�/-�ده�ا�^؛�و،���
ش����او�را���� ئ �9��اLB.�ع�در���eD/�ه �mن،�/C(ذ� �رت �����±�¼�در���ا����.� ���� (ی
�زود������ �د��sی، �آن ��� %&'� ��ا� ��� ��� ��(د ^:��T(ا �در�XT��آن �E�.�� ،�LTا�/�ا دام
^:�:E���w\[�< ا��وز�����N:�ر���ی�ا����es9/�%��7ن�در�اLB.�ع� �{�ل. د����،������vک�$(
� .ا
18 خدا و دولت
م ���دو
��Q��ا ,�� É[��� ��� <=.[� Z[� ���� ���� �µ�]�� ���ور��ی �آ�(زش ��� ^�� �9(ز� � �رت '(د
�ذ�����دم �را ���دازد ��Dاu#. �(ده ��.�ن ا�� �رازآ�(د ��ی �É[��� � �M-��را �ا/��اف ��� /�ازها
,� ����kر�/��/)' ,��^�ا���د���µZ آنو�>�. ��99 ی� ��Qی�و�ا���A��lا]��اض����ی�ا��aن�
�ا�L[ال ،���ود�� �:Z[ �9ه��و�'� ,a�.:E�� ،�� ,m �98��� ��� �(B(دی� ��:.�ری،�. ی ��ای
م،��5��ABدر��ن�وB(د�/�ارد ��9ن�9(ن�/��LCD�deا
.ا/\Sب��(�:������: �����
^� <oو�ر'����ر��#uزا�%�gم�د�د���در ز��ن��W>���ده�ا . ی�ا��aن�را�EN.�رم آ�m×>�ی����
���از���T(رد����$��#�وB(د��Tا،�������ÍEا������ای�B`�ن�و�ا��aن،��.eن�ا���U .
��������(د��9ی�����9ا��،�و�آن ��ی�اRST>�و�ا��z�� <P�.LBاز�ا�Tدا�$�^���� ی�آن�T(ا
��� ���ای �ا/��Eu ���'�ح را، �ز�:�9 ئ دادن ��� �B)�� ��� �/ م، ��Z.�� ��ی ی �در���9 ���ور، ��ا� ی
.�(T�¦:k(ا�^�داد
�.���Tا��ی ��� �اد��ن، �� ی¶� �$:�م ��ی '�ن، �و��\���ن ��ان '�ن، ��:��ن� '�ن،� '�ن،
���ده %:p�� ��� �.��ا��aن �$�# �(ح ��� ��� �'�ه �LT��� ,F�� ���� %���� JZ�xو�� %���� Mر
,F�/ی �(ا���د�����AB��ا4,�در�ا��aن�/��،�������در/z¡�،��:8. '�ن�/��%��Eaه��(د/� E
%:Z�� ,4�'�ه�و� د��،�ا����Aرگ ش،��T���)U(دش�را��Eaن��, ��Cوx,�و�ا�.�ن '�ن����د�
����Tا��LED),F واژm(ن ;u����5 �� ��ر��Oد��،�از��(��،�'&)ه،�ا/&�ر��Tا��/(5������Þ. '�ه ا�
��%��������de��،wی در���ور�ا��aن�$�eوز�'�/�،�����&��AB���/ ^� �L�):$ ش)���9ی� ی�
<×�mدآ)Tن� ی و���aده. ا�EDو�� ����Mو� ��د�� د��� در�اÎ��ا� �و� دارا/� ی �زود��ور ��د��ن� ی
���'�ه،�و،���lن�e�������راج�زEz¡�،ورت،�در�/8:�� ��ا�.�ن�k ��l�Ez¡ر�� �����'�ه،� ،�
��� w����� �.�ن� ��� �/��aو�ا� � ز�eن /����'�ه�. ا ��� �/�T wUا، ��b9م ����
�L;:7+� ش،
�و�e:;xن �داور �د�:%، ،Z[� �.� ��99ه ]9(ان� ZX�� �'� ی �:�de� :�ªا]Sم� �از�آن ��� B`�ن
�.�� ��Tا �و ���ز/�ه /7(د، �ا��aن، �و ��(د؛ de� ,\:\�� ���eون ی ی �از ��� �E:�ن� ش،
�/���mدآ)T�/ او� ���د، ^Tدر���ا���او�� �را ���ش ،ª:��او�از� �و��ی �LT��� �را �و�T(د �:8��$� را
��9هM��]$ی�او�.
19 خدا و دولت
��د :\�:�:��»#�$ �LMر ���� «<=cو�ذات�ا�;:7+����،�
�د����را� د���ا L������ی�
� ���9ه 4,«�� �و�/��(دی /(ا��زی، �در���ا�A���رگ ��زی �/��aا� ��Tا ی ����» ��دن �را، �'��
%�/�ازه ����ارا����6ده�و���� �����ا-.��,ی��#u�./ ارد]D.
�.�� �� �98��/� ª:�� �ا��aن �و <W وا� �B`�ن ��Tا، . ��de(دن\:\�� �و� �� ��Tا، �(دن
�T(ب ]�دل � �رت �(دن، �ز���7(دن، �و�ز/�ه �(دن، �دروغ �(دن ���9(دن �ا��aن �'�ور،� ش، ،)m
':�Xن�،�ز'،�/��(ان�و���ده�اCc .ار��ب��� �
و�ا��aن،�. �(دن��Tا،�ا��aن���ده�ا
�و�ز/�ه\:\��،��ی�T(د،�ا�� ی��Bو��ان�����Sش a�m, /��(ان�از�ر�:�ن����]�ا� ��zرا������
,��,. �(ا/��از�وÄ>�¶×>����د��آورد �������������������وÄ>�]\:�ه�دارد،����m(��� ا
<Äن،�$:�م '(/�ه ���و��:��/�، �mن،����ان،�رو��/:�ن�و�'�ر]�ن،�از�T(د��Tا�ا�`�م���LM�Dا
�, �mن��Tا����ز�eن�و�آ�(ز/�ه و ���ا��9ن����]9(ان�/.���9ه��/��aس�ا�\�'�9���m ����،ن�
/�،�������Ã[��د����از��(ی�T(د��Tا���ای���ا��و�ا��aن�در�راه�ر��bLری�ا/�pLب�'�ه�ا
�/�eDر���� ���de/� �را ��Tاو/�ی ZX�� � �رت ��L(ا/�9 ���������Aو �ا/ �.�. ا��9ن ��دم� �و�ی C;�ل
��ن�M ه ��ی��� �را �در���ا���آ/�ن ZX�� �اa��a,� ی �د�:=> ª:�� ,Fا�T� �در���ا���د�:% /�؛��ر�ا
���را�/~� /~�:��:�ª]�ا��ز�,Fا�T��mن��Tا،� ��9ه. $��]د �(ا/��وB(د�دا'����L'�،�و��[ا�
�^ ا��aن� ����� ،�����9ه � �e9ن ،�9'���de/� �و�دو� ���Z�� �«�mن �و ¥ �دو� �'�ه��� ���Z�
���\:\,،���. »ا:�:���را،�\:\������از����د���د��sی�������mه�وB(د�دا'�����L ا�
,�� � ��~� دارد �اد��ن �ا��9ÛLی ���ون ���� دا/�،Z�� %��'� ��� ،,F�:�آ� �و� ی ����� ��ی
w��c ش)lا'8:�ق�درآ�:�:���را�دارد؛ �M�Dن��.� ا�L:�ز��(د/�،�در����>�����/��aی�ا�
^����� ی��M � ی�رو�,�/de،�در��:�ن��.� �Dی �e9ن،����(�:5 و� �را\:\�����ی���:�>،�ا�
��ا �L'ا]D� �ا�Bا �و��� �اi`�ر���ده ���'� ,\X9� .�:�:��� ���ا ��� �
�ا �آن �د�:% �ا�
��د��؛�د�:%�آن��Tآ�،� �اZX��������ا�����Zی�رو�,�و�وا�����L�N$�پ،������Z���zی� د�
�،<׶���Ù �9Lو���Eوع�ا�/.
�.�� �� ,&�deM�L�� ��� ��ºL\�� �ا���ام �ا��ه ی ��M)�Z:Mن،� ����6 �Dان، ،�µ�]�� ��ی
ی�ا�g�Lل�اa��a,�و�]�ا��را�در����دارد؛� �eDی ی��Tا���9ره ا��ه«: ��اران�و�'�]�ان �:��
��ا/&�ر�آزادی �+���� �,a��a�9ه ی�ا�����ا��aن،����در�/���و�������دن�/(ع �،�و��kور��
,����9� ».'(د در�].%،�
20 خدا و دولت
5�)�����7/����،�� �،5�deM�L����(�T������Bا���T����،^:9ای�¶�:�ت�و�����Tای����
�آرزو��, ی�$���mdeری����$�و�L�xن +(ر�����u(]:(ن��M � ��،�آن ���sآن�u�L���ی� �،�99�
�ا��aن�را��p(ا�:^ m,�و����� ��9ه �. ی�/(ع ��ی�¶×>،�از�ا�¥��:�làزد،� ���در�ا���ا�¥����
,4 ,�� ��� ����� �ر�:�؛ ���T(ا ���ء ��� 5' � �)�� ª:�� ���7/� �9�� �]�7دت �را ��Tا ��T(ا
� ی�ا�����ور���ای�F)T#���ورد،��% F,�در��ره �(د��/��/��aرت�آزادی�و�ا��B����u�����
.F)T#�را�ا/&�ر���9
؛�ا�9�T(ا���و������آزاد���'�؛�����Tا� (ن����ا��aن��,ا�T��Dا���'�،�ا��aن���9ه�ا
�~/ �'����L'د�دا)Bا/��و)�.
,��،�ا�9(ن،�����������از�ا���ا�C+�%cه�رود�را������7رزه�� �.���:��mن� +7Z^؛�ا�Bزه�د
.ا/�pLب���99
��wدر����و�;�و�������'-=>��\�م���دم�را�$��eن�آورده�]�����ا'�ره��9:^��آ���gزم�ا
�,و�آ/����Mن�را�� �Z:�ل،����وg�L��9؟�آ/�ن�ا� <=cی�ا ,F���را���w��p ی�ر�ی�ا��aن�ا
�, ی m, ی���9ه ��ده،�و����M�T��،����'�ط��kوری �#�����آ/�ن���ر�اa��a,�. د��9 '�ن�ا
�و�/8:�� �/�Eaو�� ���ده �/es9ن �از���9ه را ,F ,�� ,m ا/9�ش)T .���� �را �داد ��C-��و�ا���س آ/�ن
��������ی�و�âه ����&,�از���ف(�mن���� �Dدا/�ن�/(ک���ازو�����.��Mو #Epی� ی����
�98���<׶ (,���9Eو�����zاز�ز�(a,�و��Mو���� ی�ا��aن�را��, آ/�ن�'Íن�و�����7. ��99 وزن�
�
,��i�C� �99� .Z��wZ ا���س���ادری�را�در���/)m���, آ/�ن���CT���ا�ش�ر ��ده،�و��Bی
.��99 '�ن�$���, ی داد�¶×> ���4,
�.� ,4�w�/�؛�و���# ی��[ا�.�����روی�T(ن���:�د�D[ا'��L'�ه�ا�،�/
ی� ������ا��ه داد��Dا
,a��� ���� ��L7�� ��ا� ��� ،�/�ا �'�ه �}�zده �9�� ,a��� ا��ی� �در���ا����:�9 ��دن �/��aا� ی� ی
,a�'�/�e� ��ا <׶� �T. ی �;.�ی� ��و�رو��a,�در�ا� ،�
�\��Uا� �E�.�� �ا��aن (/eن
)�LM�Dه�âزی�و��:L��ا ��Tا.����������,a��aن،�و�>�ا��a9(ز���5ا���9���SBد�¶×>�)
� .,�� ¦:k)�� ��.� و�ا�� �رو��/:(ن �E�.�� ���ا ��� ����� د ،w��[ا� '�ن،� ��ی ���� ی
,a��aا ���ی ���� '�ن�و�رام ��ی ��� de���E�.��داد��Dدر�ا].�ق� T(ار�و�4, ی�T(ن '�ن،��\���7
21 خدا و دولت
wZ ��/ن�دار�') ��'�ن،�����eÎÍ������9ک��������5 و،�ا��D/��در� wZ،�در��U(ر'�ن،�در�ذ
).دا/:^ ���را��, �wZا��aن
ª:� ��ا� �� ��� �را ���ا��ه �از �� ����6 ^�� �.�Lز� ��ی �~/� ��� ��د��ن�. دا/� دوران� آ/�ن
�LT)����ر� آ ��� �98��� ,F wZ � ��� �را O ,�� ��� '�ن �و، �ز/�ه '�9��9، ��دان� �/S[ �deوه، ,F
�98،���دان��AرE[����,m\,�ژرف�و�4,���در�روح �/��aا�#u��ذ���ده� ر�����ای�آ)C/ن��'
�����ده�و��Eaن��, ی�4, ���را����':(اF, ی�ا�������داری آ/�ن��.�. ا��C/�9ی�/��D[ار/�،�
�.��د���ر �9/�،��^ آ/�ن،�ET^. ای�ا����Bا�:D �L�N و�/.���9ه���ی� �T����,m ,mای�اد��ن��\:
,��9(ن،�رد� .��99 او����ز�eن�را،����در���L']Dو����ا
,�� �آ/�ن ��� ,Fا�T ,���-M� ��� ,aآ� ��� ،�98��$ ,�� �99� <W وا� �از��Tا��ن ،�98��$ �Oر���� ی
؛��Mق ��������'-=>،�¶×>�و�ش�ا���ا�����او�در��T�5��%ای�� ��CLوت�ا��/���:\
�'��� �'�ه ¥��;x� ،,&�deM�L�� ��Tای�. ��� �و�/� ،�رو��eÃ�4و�رو�(�� �ا��وB(د او�/�
�.� اa;&�س� ��Tای ���� �و�/� �ا�9�Ã(زا، �در�+7:; �LM�� � zÅ��و��N:�ر <��;L�� ،�k��� �B
%b� .�~/�:.��� آ/�ن�ا:\��¥��;x�ª:����� �9��������'�،�از�او���� د�،,F��-M��B�،�9ا
,�. ی�/\����C��pن� �ار�T(ا���داد ������99��C��;x��/)m,�او�را�در��(k�� �رت��Dاز/�ه
¼�±� ,Fا�Tاو�� �آ�� ��� CD� �9��/p(ا �را� آ/�ن �او�B`�ن �آ�� ،��°�±��el� ��� ��ا �/)m
7�/p(ا�����9د ی��TاF, دا ,a�������LT/�؛�آ/�ن�����از�آ��9ه���de/ی�او� ..��(ن�آ/�ن�
� ��ف ��CDن ��cف ��� �را �,» �Tا«'�ن� ���ود #��� �و�/� �ا��9ن�. �� ��99 ��Tای ،��� ،��ا
؟�/��������5ا/��Eu؛�����5��J\Mآرزو�����.
���,) �Tا(ا�).[� �, ی ا��,a��aو�ا�%:cه،�ز��7،�ا)&'���de������������ا���. د��9 ی�ا
� �را �آن ���ا �آ�� /~�» ا��aن«�� �و�! /���9؟ ��� Z:�م�(ن �/�$�Z(ن �$�وس، �و��.� ی '�ه ی� م،
^��ا��aن ر��7 �/e9��deن �آ/�ن ��ی ,�� ��N:�ر�آزار'�ن ��ا� ��� ،�98��� ,F�� ���. د�/��aا
� �µ:���� ,\:\� �.��از� �آن � ���9Z$��� ی �]Sوه �� ��� ،��ا �در�B`�ن ��و�ز�����7 �ی� ���
�����:Z$ �/)mg):����و� ���� ������آ/�ن� ا�����eه��,�m(/���� و���. �'(/�؟����ا���د�:%�ا
,��,aی�را��:(ا�sد��deی�را�¶×>�و��de� �،wX در�دو���و��:(ا/�:�¶�#u�./�9،�در���/
� �ار��, ���در��:�ن�آن�/��aا����(ا/T ��9.`C���9(ا������9/~� �5،�/~� و�>�آ/�ن،��:�eD .ªد
.'�ن�/��(د'�ن�T(ا�����د ��دن ���ا������اSXcح���AB&,�/���98،�و��Bا
22 خدا و دولت
,���e\آن�را���CDان�)L�����'ی�/���98،�و�) � X9�ا����deی������. '.�ر/� آ/�ن�در�
,&�deM�L��از� �را �4, آ/�ن ��Tا$�� �و �وB(د �و��ت ��� �\L;�� ��Bا� ا]L\�د�� �Dان w�]�
,����5ا��ه ��9،�و����ا��ه �U�±ی�آ/�ن��� %.[� ����6 ,�'�ن�را�T:=>� ���وÄ> د��،� �Dا�
�+� %��&�� ��� ^� ,�� �L�Nوا� �Eu�/ا� ��N:�ر��^ �M��ی �و��^ ��زد، �e9ن� ���از������،
,�د��،�ا��� ا���/.����quاز��Îوت�و� �رت��:��v:Z7�����,xت�آ/�ن��,. �(ا/^��b(�^�ا�����ت
�ز/�ه �T(د ��� ،��qu�./� �z�� Ù �9�� �در��(ازات �و �� ،,m eDار�� � ,\X9�� �و���ی ����ون �د،
,� .'(د /���رور�
��در�ا� Ù �9�� � ا���ا �LCz{� �B :,�� �را ��Tا �و��^ آ/�ن ،�9��^� T(ا� �را �/��aا� �e9ن
,� �9��,. T(ا�B�.��,�)`C��و ���از��5 آ/�ن����ا��Uل�دو� د��B��sا�'�/�،� ��99،���
5�� w��p�� ���ای �z�� ,���sد� �/)'� �/Aد�5 ^�� ��� ��5. �(ا/�9 � آ/�ن �C/,� �9�)m :»و�� �Tا
���وات،���ادری�و���م«،�»ی�ا��aن ی آزاد�،،�و�>��(���B»ی�ا��aن ���T ,4ا�و�]Aت،�]�ا�
,\X9�� ��XTی ��� |�a ی �~/� �در�/8:�� '�ن ��� ���'�،� ئ ��99 �L'دا� �وB(د �ا�T��Dا ش،
�.� �/� ی�ا���ی����]�م�وB(د���&(م�اde� . ار��ب�
،��kور���� ،����ا��،�ا�T��Dا�ZX�
��D؛�ا�9(ن،�ا�،�و،�ا�9���Dن�ار��4,���'�،�ا��aن����9��5���zه�ا��,aودا�Bد�و�)Bا��و
���وات،�/����ادری�و�/����م��/�،،�/��]�ا��آ/�ن،�. ش��\�ور�/�� ��4,���ای او���9ه�ا
�/�زک ��ی���ر��T�،Oای ���]É7،������9رD[ا'�ن�]\%��Z:^�و�آ�(زهE[ن�را�����' gی� /�د
,����)U�� ��� �آزادی ا��aن �� �ر���� �ار��ب، 5�� �و�> �را� ��9E؛ �T(د ����p(ا ��� �'��� T(اه
�����ل�����:�ªو���B^ آزادی����،��وB(د�او،�. ���از���5ار��ب�/p(ا����(د T(اه��Eaن�د
،���ده�. ش�را�در����دارد ی�ز��د��Lن ی��.� �k ,mور����� z���،���T+�،�ا�T��Dا�وB(د�دا'
,�����آزادی �����5روش��a�9 �(ا����Tن���aی�ا :#F)Tن��T��د)��/���.
���را�در� ی�آن ��دن�'�ا�g�Jزم��.� ی�ا��aن،�و���ای��Mا�^ ���]9(ان�]�' ����¼�آزادی
,���/��aا ,��ا�T��Dا�«: m(�^ �9^�و��, دار�^،�]�7رت�و����را��;&(س��, ���L:^�و�دو�
)Bو� �(د��������, د�دا'،��kوری��,وا ;� :LTا�/
.».ش ا
,� ������������ا����Z.�ت�X9� �������/:�زی����ادا�ر��/���ن��N:�ر��E`(د���از�آن�ا
�'����L'ل�داg�L�ا .,����F,����/�م���دم،�و� ر������آن���دان����L�B و��e9ن����/���
23 خدا و دولت
آن�ا �ا���ام �(رد� ���ل �و�در�]eن ��� �ر��E`(ر ��� ��/� �-.�� �را� /�، �(k(ع� ��ا� T(دی
���� ��� ��� ��º �9و��� ،�9'��� �L�aا�/ ^�� �و�آزادی �CDن �از��Tا �را� ز��ن �T(د �ا��aن ی
,�� ���'�9 د��رش �را/���ه �/�د��ه. ��ز/� �, �M�Dن ��ای� �آ/�ن �/���ز�mری ش، �را ��ا� ی� ����
� ��� �9'��� �L'�9ا$� X9�� ���ای ��°T��� 5�� ��� ,\X9��ا��aن�» در].%« #u��آ� ��ای
.�kوری��
���� ��b9م� ��� ،��� �'��� ��e9ن ���'�de/ از�� ��N:�ر��(رد�» آزادی«�CDن ��deی �]9(ان ��
�,�)`C�ا���ام�و�]�A�Aدر��E.�ن���،����ا���]�7رت��;F�9,�داده���'�N��9:�ر���CLوت�از�آن�
��������������� ���و��(�:���� ,��ا/\�D�,4Sا ���mه�از�آن� را�����:ª ��. ار�^د ش��, ی
�~/� ��� ,4� �9�)m آن �.Z���M(را �� � ،�99�� �M�kا�de/� �را �د��sی �و�): ۷. م(» ا]�7Lر«ی واژه
wZ م��.��������,�)`C� .زار�ا�^ ��ن�از�آن�4,
�%�Z�xو�� �در��(ا�> �را �T(د ��� ��ا <W:7+� �ا/&�ر/�$[��� (ا/eن � �رت �آ�� ا]�7Lر����؟
� $���ه ��ی,�� #u�./� ��� <P�.LBو�ا� ,&�deM� �ا��Dا�� B`�ن ��� �را��� ���'�،� D[ارد؟ �/)m
���de/��-.��.9(ع،����/���z����/ن�e/ا) ���آن. ا/\Sب����]Z:��ا����ا-.����را�ا'�78ه�
�/�ا/: ���� ��� ^:.`C� �~/� �و�> �از�آن '�ن، �آن �(ا/:^ ���ا�� �/-9:^؛ :;7�� ���و� �'��(ده ��
�Jدی��:�د�'�ا�)Bو ,����/C(ذ� ی����را�'&%��%Tدا����،�/د��9؛�آ/�ن����را�در������LM�Dا
�.��،�/��،�ا/���Eu ی�����ت ��ده�ا ,��^:�9�� �و�ا].�ل����را ����99؛�����و ������ ��ی�
�, ��ور�دار�^����از�آن�,a���M�/��� � ZX��de���z���،^:9ی�������/.�D�#u[ا'��Lا�^،� �رت�
���ا� آن.
���9ه�\ZX�����،<=� ^:8���e\���,mی�/��،�������،�ا��� ا���در�ا�����9ه. �mن�ا��� (ا/eن�
���9هSc�9ه ا�����،��/�,m را�در����دارد،� �/(ن�<äر�Tن���5ار��ب��'�b/م�ا�،,m اری�]D
,���ن��Mرج�از�����������و��T <در����،��ر����������ا��� (ا/eن��Tرج�از����/���98؛�آ/�ن�د د
,�/�؛�آ/�ن�وB(د����را�'&%���eاث�D[ا'��L'�ه�ا �.���������،�9����98،� د���ی�وB(د�
<RSTو�ا� �;9(ی� ،,&�deM :�X�وا� ��� �z��� ���ز/�ه ��� ��ا � (ا/eن ��ا� �, ی� ,m ��C/� ،^:9�
,� ,�� #��� ،^:E� ,�� ،^:9� ,�� �و ^:Eu�/�آن. T(ا�:^ ا � ��ون ،^:8��/� ª:�� ��� ��»�،��
�/^:8�« .,����را����د��آور�^؟ �(ا/:^��(ان�����:%� :�م����]Z:��آن ���از�����
24 خدا و دولت
���را��9EN���و� ���آن: و�>�در�ا���را������X (ا/eن�+W:7>،���5آزادی���ای�ا��aن�وB(د�دارد
��زی� ی�ر����زی����اa��a, $[��ی،�����(T��������B(ا���M����<W.Bدی در��\����D��uش
�,¾���,�د���9 ا��� (ا/eن،�و ���'��LT�9'�/�،�ا]�7Lری�را�'&%��,. �eDد،������ر'�ن���د
ª:�� ��(ن �� �(رد� ��(ده �mه ��ایM�D� ��� �ار�/p(ا �� .�،��z{در� ،�/)./� ���ای ،����� �Mد
��deM�L&,،��\(ق �% دان����ا �ULددان��(رژواZ[�����'���,F:�� ا�. �����Tا$������gا
EN�,a)/� ,�����'������L(ا/���U(ر�. '(د��`�ر در�دو��, m(���دو��kب (رد�����Ï��Mد������
�آن �s�� ،�9-/� ��T� �آب �و ��a(زا/� #xآ� �9� �<W:7+� � (ا/eن ��ا� ��� �Z��\�� ���ای ��
�+W:7> �� د� � (ا/eن �'(د دا��ن ,xو�CL�� :;kدر�و� �د��sی �ا/\Sب. ی ��ا� ����% ا ،�� ���
�ا�T��9ÛL(ا����(د؛���ا��،����ی�ا�.\�/� ا����Sش�;X �،�-.��.�/����ای�ا/\Sب�/�)L�و�
,��،<=�� ��(ده ���+(رCDن �(ان���aه ی�ا���روز�Fدر�ز�،���]\%��Z:^� ی �'�ن،��&(
)�[).��� ��;u �/�ا �'�ه �LT�9'�
S�� ��� <W:7+� � (ا/eن ���) ی �ر�.:� را ��� ZX�� <=-'
�/ .'��LT�9ا
���a�'�� A�� �+W:7>�ی �]Z(م �د� ��� ��� <W:7+� � (ا/eن �از ��N:�ری ��� ��ا �آن رگ
�(ل �M س�$� ��� ،�/�ا �'�ه داری ��9ی�)&�� ی:�).: � �9(ز� ��ی� �دار/�، �وB(د ��� T(ا×>
��(ده �, ��ای� �L7ا�� /�؛�ا ��/�ه� �LT�9'�/� ��دم� ��ی �)&�� �آن �/� ��� ���eT�AB دا/:^ ��
د'(اری ! /7(ده���de/ی��sی�د��;�)��������<W:7+ن�e/رگ�از� (اA����.� �، �;��Bی� ی�
/�،�و�����.�ن�ا/�ازه���(ط�ا�,a��aو� ا���]$�/�e:vx�،وری�k�,&�deMن��`B����^ن����e/ی� (ا
�98،��9(ز����ا/�ازه�����Q��ا �/�^���Ea�¥Eه�ا�#aد�دا)T� .ی���Ú>����د�
�/�'��LT�9'�#aدا���Ù،�و����و�:�Zو ���ا��� (ا/eن����د��#a،�از�دا���ی� ،�و�
<×�mاز�آ� �ABوی ،,�).[� �آ�(زش ��Aرگ L���� 5� �.�� �آن ی ،�/�'� �آزادی� �mن #��$� �mه
�'���. $�ک��%�T(ا���� �)&����mه��:�ª/:�زی�/�� ��اران�/Ã�������de[��/�����آن ���
��دم،������deی���،����از��:%���������Z��ز��ن��:�T���Q(ا����(د�/����� �/(ن�و���ا�
�رأی ��� ��� ,aر���$� �از�رأی �و��� ،�9'��� �'�ه ����/� ����.�ن �� �،��ا �'�ه �ا/�pLب �eDی
��ی��:���Q ��ز��ن ��'���<W:7+ن�e/ا) � L���از����9(ر'�ن��7;:��Dا��������,å)���
ª:�� �L7د ا�)�� ���و�/p(ا �/7(ده �/��'�ن �(رد� �\�ار��) �mه� �.�ن� ��� �E�.��آزادی ی� �ای
�و�در�/8:��� �(ده <äر�T� �~L���� ��� \:\�� ���T+��ا� ��� �z��� ،�/�ا �و��XT/�ک 5Z`�� ��
,����78ا/��از� (ا/eن�را���ا/�ن���.:%� �99�.
25 خدا و دولت
�, آزادی��cST���در�ا��,: '(د ی�ا��aن���U�9ا�:;7��<W:7+ن�e/����9ا��� ���او�از� (ا�
� �آن»T(د«او، �آن ، �را �� LT�9'� �/)m���T+��ا� ��� �و�/� ،��ا �اراده � �و��� �از���eون �� �,F
����������'�،��Tا����ا��aن،��M����<W.Bدی،���7(ر����ا�Bای�آن�،<äر�T �'ه����'���.
19��M #aاز�دا� ,a�L� �LT)��/.���9ه آ ��از��.�Lز��� ��� ،���es����/در�� �را �دا�m �#aن �mن
19��M��� �/(ن �Ex L-:%�'�ه���'�؛��Mض��9:��ا�:�)���D[اری���ای�اLB.�ع�و� �ن�در�
� �ار��, اداره �آن �و�ا�� ی �از�/�ب �eDد، �ا�`�م ��� �z��� ،�� ª:�� ،\:\�� ��� E[� ��را� ��� �deی
�(ل �M �~/� �در��^ ��9ی ��� ��� (ا/: ��ABآن ��E¥ ��زی ��9 ���Tآ� ��� ZX�� �داa#� ی ��ی
�9'�� .��)/����،�������9ن���ز���N�,a:�ر��p(ف�T(ا����9^���� ی�T(د،�اد]���, T(ب،�
�دو�د�:% ��� �در�: �(د، �و، ،��ا %����/�
�و��kور�� �E�.�� ��ENی #aدا� ���ا�� ،�p/
��u�\���/�ه،��, ����E¥�'�ه�و�آن ی�آن ��L�aاره� ���/�دا)`D9(ز�در������^:�)b��^:/ا)�
�����W>��9:^����ز/�ه. ا��Dا��� ,m <=.[ی� <W.Bدی�و��Mی� �aی�ا�%�����ن�را�����7;:
�داده ���Tآ� �ر/¹ از ��� ��&(م� �را �ا�Mاد �و �;��B� ،^:9�� �~Z[� ��ی �p�� ��� �E:�ن
؛�ز/�ه ��ده�ا�^،������) ۸. م($�و��و���8M�D���m,� زودی����از���Bدر�Mن�آ/�ن�$���ن�T(ا
,4��E�.� ^`�/�ازه� .���(د�ا���از�داT�#a( ا
د�:%�دوی ��;�: م�ا���ا�B �,FتÍEaن�e/19 ��������از� (ا��Mاز���LM�D �:;7���~Z[�,a�L�
�د�:%�آن ����/�،�9� ,aS\[د��z{� � ی�ا��� (ا/eن�را��, ���T(دش ���ا�9���Dن��(د�('�9��
19��M� �4, وB(د �, ��Lن� �(ده �'(%�� ����E.� از�آن� ، � (ا/eن، ��ا� ��� ,F�B از�� �LM�D
19��M aدا� �/�م ��� ��� ،�98��� ,a�L�,�� �k�[� ��� ��q ه�:.`M� ���ون ��L(ده� ��9، '�ن،
,� �;��Bن�e9ن '(د؛����aاز�ا�<P�.LBا��/�،,F د)������،����از���ر����ن�T(ا .��Üa��ی� ا�
ç:���u(]:�ن� ��ی��è:Z7>�در�$�راT��6)m(ا����(د������ت د��sی�از�آن��)&�� :Z�x���
�;�. �(د/�) ۹. م(�Bن�e9� ���،�9�.X��،,F [�������� �Bدر����� ���ی��.� �/Aول�T(ا
.��د
�9(ز��^�د�:%���������Eaن��, ی ا-.�������9ن��&(����را�/����19 : د�� م��M ن��L�
�~Z[ �L�Bاز�����Dا� ���� ،�'� ZX�� ��اLT:�ر��&( �دارای ��� ,F ن��aا� ���� �%:-Ex� ��
,4� ،�'��� �و��� '�ه �و '5 <RSTا� �و���Mد �در���7×> �'� M-�ی �زودی ���T(ا ��lق ����. ی
26 خدا و دولت
^�� ��� �و�âه ا��وز، �ا�L:�ز��ی ���� ,�� �داده �آ/�ن ��� ��� ,F �.�� �دا��Lن ی� '(د،
19��M ن�L� �.eن�ا������/�A� �vNرگ. ��� ���Æاز��،�~Z[19 ی���Mی�از�)�[����,F ن��L�
,� � 5�� ��9 داa#«'(د، «��� �ر�~�، ��(ز� �� ,�� �در ��M�T� �و <=7��� ��� . l�LZ /���ر
�Lp:s/�, ی T ,m(دا� �را �ا/\4S, ش ���Bرت �, ی ��زد،� �د� �از �را �آن� ش �از �و ،��د
�U�®��ا/�ژی �و�درد����ز��Aرگ ��ی ��qو�� �/��vN ی ���� ���� �د�L(ر �E�.�� ��� �را، ��
�, /��(دی� ���B� �د/:�ی ���:�ن �و���z{�9دن ^�� � ���زان �د/:���ی �, ی� ���� ،�9�او،�. '(د د
�, دب،��(دT(ا×>�و�].%'5،�ا 4,��, آورد،�و�آن �DاF,�را����د��د��� �رت� ���از�د�
��,. ا/���Euا����M�،�.Z��5د در��)'.
,�����ا/���Euو� �wZا��aن�را���و�âه�ا:; )�����ا�L:�ز�ا/��Uری�و��c�T��. ��E ا�
���,a��aدی،�ا�UL ا������Q�:�ز��:L�. '�ه ���]\%�و� �7��wZها��aن�دارای�ا�L:�ز،����ا
�:�ªا�F�9ÛL,�را����/~���������،�و�]Sوه����ا�Mاد،� ��%�ا+Sق���� ا��� �/(a,�اP�.LB>�ا�
�.� Z����و���b9ه ��،�+7\� ی� ���de/���ی�آزادی�و� ا��� �/(ن���ا��ی�ا�،�'�ط�]��>.
�/��aه. ا�.[� �/('�L د�:% ��ا� ��\: ی ��ا� #u�./��د :\� ���.�� �در \ %&'� ��ی� ی
m, ز/�ه��,a��aی�ا.
���،M�D� ����]`�ه �;��را�B�����)&������~Z[�<×و�D �����:�ر���زودی����T�,F�B(ا
9���.� T(د�را�/��د���sو ¥�]Z^،����و ¥���ری���/��ی��(ارد� �=>���CLوت���9؛�و�آن���ر،�
�.�� �رت ��Bودان ی ،�LMار���\L�ا� �B ��زی ��ی ���ر� �یی w����� �و ��(د، ���T(ا �T(د �mه
��;� ا��B� �� �)&�� ��� ��� ,F M�Tو�� �99�� :.��� ��روز� �را ���ده �ا+.:�9ن ����Eaن� ش
��Dوه����^��������9��ا��و��&(� .د��9،�و�در/8:���/:�ز
�(k(ع،����در��ره���19 ا���ا��Mن ی��L� ^��،�ی� �.�ی� �e9ن�در��ره ��ی�]Z~��در��ا
�و� �/(ن ,4�pL/ا� �آن }�zد��ی ���� ،��ا �/�c�deدق �رأی D[اری ��� ��� ,F���,� �eDی ).[� ی
�9'��� �'�ه �آن. ا/�pLب w:���� ،�Tآ� ���� ��در�� در�ا� ��ا� �/(�'(د، ��ا �-.�� ��
%&'��a����،�ا���ا��'(د،�ا�L:�ز��LM�D/��در� �/(ن� ��اران�/~� ی��Dو×>�از��:�� �eDی ا
�,���د).[�%6�����و ¥���ا�� ی��E(ری��, ر�].%،����T(د�را���U�9ا��z{�99،�و�در�
�:�bر���ی�آ���&��و� '����ا��gت����Lه. د��9 ی��:����Qرا�'&%��, /(P>�از�آرL�F(��ا������Qا
�:'����F)�!
27 خدا و دولت
,xر� �ª:�����5از�آن. ���/�� �/(ن��Tرä>�و�/�� ��دو��������Bا/�'�a,�از�د��sی�ا�،�و�
.D[اران��L.��% ی� �/(ن ی�اLB.�ع�و����� m, ��ده
,���LM�D���:8/آ��� ,����ا]�7Lری�را�رد������دور� �9^؟���9ن�ا/��Eu '(د������N�,F:�ر�از�
���-.� در��ره. ا ��� ��� ،�.-�� �, ی� �و�در��ره ��ز�رB(ع �راه �9^، ��� ���/�ل ،�/�T� �،� ی�آ
��از�. ز/^ �;.�ران�رای��,�ی��(k(ع�����`�9��ن�و در��ره��،��Ð�T�#aن�و���9ن�داe9ای����
� ��e9ن �و �,» آ�(�LT داa#«��9ن� ���ری �درT(ا� ,F ^9� .�~/� �ا�Bزه ���:ª ا� ^��از� د 5�
�.-� � �;.�ر���� ���9»آ�(�LT داa#«��ز، %:.��� ������ �را �ا]�7Lرش ، .�.�� �و��� ی� آزادا/�
��Aاوار��(ش ��� ,�� ی ��9ی ا���ا '�ن،�U�± #aو�دا� �آن '�ن ��� ��� �m(ش� '�ن ��
,� ,4� �mه�T(د�را� �:ª. دارم '�ن�را���ای�T(د�/�bه��, ��ای�/\��و���زa# �(ن د�^،�و�>��
�9:���9/~� ����E(رت�����&,�از��7��cن�ا]�7Lر�در��:�ªز��T���Ð�Tری� ی��:�N����،زم��
,��, �9^،�/��ات �E(رت����u�\��� 9�AD^�������/��م�در� ,�را�����,�9^�و�آa '�ن�را����
�:�ªا]�7Lر��Avش. �����������در�$��# /�$[���و��dÌ×>�/~� ا ��ی��Up°��؛� '�9�^،����
�و�4, ��cا ���ای ��ا �-.�� ��� ^�� �� �ر�ا���ام� � �6%� ر��F, در/8:��، ��Mدی ���9ن ی
�:�ª±�°���/�ارم؛���9ن�ا�.�a,���ای ����,\ZX�����5'^،��:�ªا�.�ن�Z`���~����� X9�
��ا��� م�و�������ای�$�eوزی ی T(ا����(د،���ای�آزادی�،,a�.دم؛���9ن�ا�)U\����� ی�[��
�د��sان ��ده;C9� .F,�ا�. ���ل�T(ا�����د،�ا�Aاری���ای��:%�و�
,�� ^:�;x� �ا]�7Lر���UUpLن �در�$�# ����Dم اA[و�� �آ��ده �9^ ���ای �را �¾, m, م �از� ی روی
Ea�/� �9��در�دا �آ/�ن، �د�L(رات �و���� �����ای ��� ,a���ز �و��� ��Tص ,F ���/� ��� ��kوری م
,��� �9^،�ا������ا���د�:%�/������ا���¾, ر��،�ABم��روی�از��(ی��Tا����اa��a,���ای�
�'��� �'�ه �4,. ا�7Bری ��� ��� �c(رت �دM� زاری در�آن ��.�م �و�$�# ی ���د، ^��T(ا }�zد� '�ن
X:'� ���د ^��از��E(رت T(ا �د�L(رات �ن ��ت '�ن،�Tو�� �رو'�� '�ن ،��� ���د؛ �¡�zه '�ن
,�� ��7(ر� ��ا� �آ/�ن ���9�A ا� ��� �99� 5.�� �و�]Aت� ی �آزادی �دادن �از�د� ��� �را '�ن
�C/ د،����در��(ده)�������x�;X �،�99,�از��\:\�T(ا�ی� م���دازم؛�و��.&,����آ/�ن����
.��Aرm,�از�دروغ�$:¨:�ه�'�ه���'
�ا].�ل� ������ �T(دم X9�� �ا]�7Lر��� ��ا� ���ا�� م�ا �:X�� �ا]�7Lر���UUpLن �در�$�# ��
28 خدا و دولت
,�� �/��(اC/ �9� .,a(ذ ��� �� ���� ��ENی #aاز�دا� ,mرA�� <=:T� .� ���� �در�M`.:�ن �T(د ی
�.� ی�6AB:�ت�و�$�# Mی ر��م ��/7(غ�/����de$�ی�درک��.� �Aرگ. ش�آ�mه�ا��� ���ی�آن�/p(ا
،��kوری . ر�:�;9cو�����#a¹،������ای�دا��L/�� د×> ی��\�:^�و���ز��ن ا��. ی���ر�ا
,�� �� ,��و� �ز/�ه �eDم ��ا ��ا� ،^��اm ,a��a, د �,. ی� ��ا�� 5����T(د� ��Bی �و��� ،�9�
,���. '(د ��ا���� ,a�/���و���Î�7ر�L[ا�ª:��w���� ض)[�ABد�/�ارد�)Bو�,F اوم���'�ن�
��نا]�7Lر �Mو������ی�دو�(��،��( ��،�و�از��.� ��ی �^`� �/�7Z+داو�،��.
�E�.��،��Î�7ری�L[ن�ا�T�9'ا�از����^��.�ن�د�:%� ,���9��,a�`Bو��,m �ª:���زد،���ا���
ª:��،��/�,a�`B�,a��aا �.��6AB:�ت� :�[� Òêدر����درک�آن�� ��� �.�ی� ی�]Z(م�و�
�T�' ز/�ه�¥ZLp���ی� ,m ون�آن�ی������,x�:6AB�،��/�<P�.LBا �����ی�داa#�در� ��ر�eDی
ز/�ه��ا �-.��/� ,m .ن�`B� � '.(�> و�ا�9���Dن\��� ��Tص ,a��aدر�ا� �روزی �aا)�� ,F
�mه�gزم� ش����د��sان�¡�zه��eDد،�آن ��دن� �رت ����،�و�او��p(ا���از�آن�ا]�7Lر���ای�ا].�ل
Tع��.LBاد��(د����او�را�از�ا)T,F�/ی�او،�4, �رج��9:^،���،��(ا �.��Mاد�را���� '�5ی�د��sا
��m .�~/��-M,�و�M�T���T(ا�����E/:� ��ده���ده،� �������9(ن��, �9^����اLB.�ع،���9ن
�vN�/�����u�� ^�F,����آ/�ن�/e9� �deن����دادن���9ن�ا�L:�زات�ا�Mا+, �����ر�LMری���9؛�و�>�
م،��:�ªا�L:�ز���� �ا/��Uری ���p¥�ا� �������،�'����������F,�/�������7آ/�ن�داده�'(د،�
�, �5 : د�:%�É[���g).;���م،� '(د�'�رa��g,�را����/���es����Ê)[��vN^؛�دوی م،���ا���ا�
,�� �ا�L:�زی، L���� �/��vN ��9ن �T(د %Tدا� ���9،� �(ا/� ���ل �'�ر��gن 5�� ��� �را ,F
�;��و�ش�را�از��eن����د�و�او�را�� ئ رو�:��Bا���ار��4,���ای����،��z{؛�و�در�E-ط���X�/ا��
,� .'(د د��sان�e:;xن�
�.B� �. ��9ی ��ای���� ،�� ,�� ��U�� �را #aدا� ZX��ا]�7Lر� ،w���� ف���� ���ا�� ،^:9�
���U�9����ز��زی #aدا� �� �Mد��ذ �روش ی ����� �T(ب ی �و ���9�� (ا/eن� '�ه M`.:�ه ��
<W:7+ ��؛� m, ده،�ا/���Euو�ز/�هی�}��LCzدر���<P�.LBو�ا�,&�deMن��`Bدو����ی�روÄ>،�در�
,��%:-Exرا��<W:7+ن��`B��98و����,&��،�Tرج�از�ا�������z. د��9 ا���دو�B`�ن،�در�\:\
,aS\[��+�T� ��� ��Eوع� �آزادی ا]�7Lر���Eوع، ��� �و���ز�mری �.� �(دن� ��� �ا��aن، ی� ی
.�9:^ ��78ادی�و��XT/�ک�ا]Sم��,ا]�7Lر��ی�د���sرا�دروelن،�ا
,�� ��Uرا���#aدا� ZX��Dان�را�رد� ی�داa# '.(�> /�$[��ی�و�B`�ن �9:^،�ا����Avش ا]�7Lر�
29 خدا و دولت
,� ^:9� .���زار� �ر�از�آن�4, اL���D(ا/^���ای�x���Æ,�]�7رx,�را������ر��eDم����آن(در�����Zی�
م�دو�: ا �و�دو� ���Z�bites noires � /�) ۱۰. م(◌
�ا �������Zی�) �9/��� ،��� �در�����Zی ،
�$�و�L�xن �9/��� �و، ؛�� ��� �ر��� ،¦:��� �9/��� ,aد���/� ،#aدا� �و����� $�و�L�xن، ،��
,\X9����/��$�پ�را���.%�T(ا�:^���د،�/��ا/�.��را،�/����ZBت���Ð)UT ���از�آن �،��ی�
��ی��XT/�$[���را،�/��ا�\¥ ��رد��9ل #�E�������/را�و�����(رد����. ���را �����در�ا��¦:��
��:¦�$�و�L�xن <�:�����و� ,��(B(دی�±�°����،�و�>���ل� ������9ا���دوی ����Mق��,�
�L']D�،ن�:�:���¦:���،��°�±��el���F,�ا��ی�را����%���ده�و�T(د�را����'&%��(B(دی�
%���� ��� �در����> �D[ارده، #u�./� ��� ZX� ª:�� ،^Z[� ،��� ¦:��� �رخ��m '�ن ^�� �در�آ��9ه ه
�داد ���:p/ :ª(ا� ^:�)b�� ��� ��ا �آن �;�دل� �� �'� ���/p(ا �LT�9'� %���� �+(ر ��� . �mه
� «����w،�در�'�T�9ن� ���ZX��#aآزادی» دا��µ:����ª:�����، ZX�ی� ���]9(ان�����zا]�7Lر�
.T(د�را��Mا�/-�ده�ا�^
��از�]�7رت��� ��9(ر» ZX��#aدر�'&% » دا������,aآ�,a���� ی آر��Tن�را،����آ�`B� ش،
�9��در��.� دا �و �� ,����ز� ،<×�9L��/� �6AB:�ت �^ ی� L���� �.� آ�b9, ��زد؛� � (ا/eن� ی ی
<W:7+ �;�)د�را�در��)T����,F ,�������9ن�دا��qa،�. د��9 ی���ام�B`�ن��Eaن��رو'��ا
�L�ا)T ,a�����ENی،��:ª ی��Sش ی��.� ی�آر��%�'�m�� ��LT�9ه� ��ی�ذ����,�و����د �.�
�'� ���. /p(ا���� ،��� ¦:�� ,4� �ا�� ��� ،w���� �%�� � �deان� ��� ��و�ا� ،�/��� ���T(ا $���ن
���S��, �mن�ر�~� T�C��,F��/.���9ه �w��p����در���ا��T��ا�و����ی�. ��9 ی�او�را�در���ا���
�, �Mو'�/� '�ن�ا]�7Lر�و� �رت��L�Dخ�و��M% ������ا��%:.������99،���� ی�T(د�را�����
,��%�)L�ی��\:\,��،�و����ش���B����،^�)' ,m ��z`�ن��\:\,�و�ز/�ه ����Tا�و�$�ری�
,��(B(دات�وا W>،����ز/�ه�ا�^،���ر����،�در����>�����9:^،���7رزه� �:��N�,a:�ر�/� ¼�ا�
,� ,�� E[� ،^:9� ,��آرزو� �, ورز�^،� ��[ت ،^:9� �� �و�ر/¹ �/.���9ه ,���^ ��� �z��� ،^:E� ی���
^:8���او� :\L��.
�B`�ن ��دان� �در���9ر�رد ،���ا]�7Lر� ا ��.�م، 7lر� ��� ،��� ،#aدا� ZX���XT/�$[���و� '.(ل،
�, /.���9ه� �را ��°Up�� �]Z(م � ��%� �mن ، )�� �$�ک ��N:�ر����ود، �ا]�7Lری �و�> ،^���]$
�µ�a� �EFاز�ر� �و�> �از��E(رت ا���ام #��� �از�آ/�ن ، �~/� ���)/� ���9ن� ��ی �و���ای ،^:�T(ا
�[S+ت�ارزشا ,����F,���� ی����D �Z[ار'�ن�ا�^؛��mه�آ/�ن�در��ره د���9��Ãس ��9ی�������
30 خدا و دولت
,���;Bا����� ,��و�در�ا��� ��������99#�از�آ/�ن� ،�9'����L'ر�را�دا�����:%�ا���Dدا/:^،�ا
,�����deی���. D[ار�^ c(رت��^�����.�ل��:%�داT�#a(د�را�در�اLT:�ر'�ن��،S� از�د��ن����
��د�~/�,aر،������ ا�:�N�#a��دا+�T�������^:�ی��N:�ر،�و،������gاز� ی��N:�ر،�ا/�T �Eu(ا
�C+�[رت�و���B�،�.�/�،� ی��N:�ر��در���ا����ن�����ی ی�+W:7>�و����\,����د��آورده�ا
ª:��:�ª �رت�ر�~� ���آزادا/��$[����LM'�ه،�و�� ����������'�،�آ�.��m ����,aه����ا��،
:����'�ز ��Eaه %:.��� ،�� .�.�� ���اD�Î[اری �و <W:7+� �ا]�7Lر��ی �را� ی \:\�� ��ی
,����:�ªا]�7Lر��������ی +�T�������,\����F,����+(ر�ر�~����������داده�'�ه� $[���^؛�و�>�
,�� �رد �را �ا]�7Lر�و�����ی ��'� ،^:9� ,4� ����.:\L��� ��� ,F ,�� ���ل �و��[ب �و،� داد '(د،
�, �Ea�,4)Tن�داده���'^،���ده �D��� ���^9.�ن��, ��9ن�%:.����� .�m �9,�و��.� �را����
�.�����،�.Z��5در�� �.�ی�/C(ذ�ر�~�،�����(ز�و� �/(a,�را،� ی�ا]�7Lر���و��.� ی� (ا/eن،�
9:^،�������ب�'�ه�ا�^����آن،�����z ی�].(�,����T�����L'�9،�رد��, �eDی ����ا��Dاز�رأی�
,� � ��(د ��� ��-^�(ا/� :Z ده ا�CL�اÏ�� ��ی�M ��ا�¢�� ��(د �:Z[���� ��� �'(د ���ل ,a�:�
,4 ,� .را/��9].%���9 ��اa,�������آ/�ن��-^�
�وا W>�ا�������ان��;L\��ا�^ �C`(م�آ/�ر'���� .ا�
����6 ا��ه ,�� ��CLوت� �$�ک <=-'� �در �را �ا]�7Lر ��رن،� ��ی �9.`M .ت��Mا�T� �از �9���
,�).[ �.�/�،�و�>����ا���وB(د�ا��ه�ی ی��,� اد��ن��(B(د��\:������دور�ا)`C�ی�ا]�7Lر�را����
,� ا����$:(/��ZX��,�)`C��،�9��AÒÓه. د���������,aآ��L\:\���/�7ر�L[ا��آ'&�ر�'�ه�� ا�
����روش�]Z~�����د��آ��ه���'�ش�را������N�¦X:�ر� ئ '��(ده. ��'�،�و�/��آa,����وا ;�
�e9ن�����A��¦Xرm,�از�ا�����ت�آر��a,� د��9،�و��^ C�ZM,� �ار��, ��zÅ'�<�g�L(��5ا�
���Sش���ای��TاF,. ی�ا/�dاP> و�'�]�ا/���Tآ/�ن،���9ن�����(د،�آ���deی� ی�آن ��دن��.� د�
,��%:-Exن�را���aا��/��aا����� �� .د
,���������آزا. �9:^ ا���در��]-����ری�� �و���م��،����ا�Mن،� ��4, دی،�'�ا��aی�ا
���ز¾� ��� |�a� #F)T� :�)���� �آن �eDی �� �و���زآوردن ی Ez¡از�� ,F��de� ن�e��ز ��� '�ن
�آ/�ن،�در��ا��،�در��('#���ای�ار�&�ب���5�� �. ا]L\�د�دار�^�����Tا�از����دزد��ه�ا
31 خدا و دولت
�.��،�/�����µو� `�]� ����ز��, ی�ا�Ez¡را�������$�#�آن�دزد��Aدا�Tõ������,aه��Dدا/�9،�
��Aرگ /\�ب �'�ه؛ �L'دا��� ���'&(ه ش �و �����T�M� ،���Uدره ���� � ��99ه ����/��aا� . ی
��)/� �T(4, ا�9(ن ��� ��ا /��Euن
�آزادا ��Tا����Q ی ��� �را �� ,4� ���Z:% ی �و �/����ی� '�
�~Z[ رت���/� ی�lن�����'.
4, ����6 ا��ه���/�ا�Tن�ا]�7Lر'�ن�در���ا��� ��ی�ا��aن،���ای��� ا��ه'���5ور�دار/����� ��را
,Fا�Bا�/�.kدم�������� �9'����L'دا���Q�\��ا�BاT�%&'�������,F(د�را�. ی�/�.k��ا�
,�� ���9ن �Eaن �AÒÓه،� ��� �/� ��% د��؟ ،��� �]�دی w��در��[ا �\�م� ���)Z[� z¡ا� ��� ��
���و���دار�� T(د�آن�ا��ه :'���������'����/gد�[��������&(ه،������ز��7،������اc:%�و�
,�� ����ب ��� �ا��ه. آ�� �\�س ��ا� ��� ,aدا��� ،)/� �آ�eن ��ا�`�م� در�ا� ���ا/�ن ���و���دار ��
�98���#�E��،�LM�Dز�:L��ا �از�T(د��Tا�.:\L��ش؟�آ/�ن�ا�M�,x�7Îا���از� و�ا�7Îت . '�ه،�
�ا��ه .�[ ��� �و���داری ���ده ��:�ن ��� ,F���,�� �ا�Bا �/:�ز�/�ار/� �� ���9ن�. D[ار/� ا��9ن
���������ا�`�م�'(/����ا-.�/���������zاز��(ی�T(د��Tا�
�\�س�ا.
���� �C�ZM� %�� ،w���� ی ��ا �.eن� ،�.Z�� �در���9 �/�� �C�ZM: '�ن، �از�ا�����ت، ,F
�Eu�/ا ,F��ر�$�<P)/�،<W ی�وا�� ,&�deM�L��, ا������/���4,. ی���XT ��ر��ا�Scا���+(ر� ،�ا
�درک �در�ز���ا¡�zم ��� ,aو���و�� ��N:�ر��ر�5 ، ��N:�رد : �و�]\��� ،��/ ,aد���/ ���ا� ی
%&' ,����9��,��/�XT�¹��L/ن��.�����،�/��ی�'�]�ا/��$��zن�'�ه�ا �.�ی�اد��ن� '(/�����
|}��, /�����sآن ��� %����^:�)b�9؛���ر �aا�Mآزادی�و�'�ا�,C/�� .�ن���
����T(ب،�]�دg/�،�اc:%�و�ز���7�،����+(ر� ی�آن ��دن��.� ¶×>�ا]Sم�/��aاز�ا���
^����.k ���،�/��aا�������،� راه����$[��ش�آن�ا;u��؛�ا��
��F�z,،�/��(ان�از�ا���د�آن�ا
���eه �T(د، ;:7+� �در �T(د، ��� ���ود� ،�/��aا ��ا ����� �و ������Mو �'�ور، . روز،
���� �.�������ذات��،w���� ,����ای� ی��[ا����wز��/��aا/&�ر�ا����،�sد�^؛�����:�ن�د��D
�و��eMوز��9ی ��Tا ����ی ����� و�از����Æ. ی ��� ,F <W:7+� �و��AÒöر�EF ی �ا��aن ش� ��ی ی
�, $[����LM'�،�و ���4,�B�M شSری ی�������ن،�و ��aی�ا���ی��:�ªا�`�م�¶×>���ای�در�� M
�.� ا��ه�����'���ی�/�¹��Lاد��ن� ��ی�در��و�]�دg/��/�7'��را�$[��LM:^،���ز��kوری�T(ا
^���]Ãع�را���.LBو�ا����در�]Z(م�¶×>،��:��:\� .���Æد������و� از�)B)��T����,Fاو/�،�
32 خدا و دولت
،��`�هZX�،�دggن��Tا،�����ADه �� M�Dن� �ار���aه�در���ا���ا�`� Mن�و�در���m ن� ��99ه�m
�او�د�L(ر� �و��� ���ده �)&�� �ا��aن �او����/âاد �ا� �و��� �B`:�ه، �آ�.�ن ��� �از�ز�eن <Äو
,� �9� .د
�.�����^�)'�<P����Dن ا��aی�ا ,�،� �eD/�؟�آن ��������5ا/�ازه�از��Tا�ا�`�م��9�.X��mه،�
�:�ªا��CLده �/�����،���ا���ا���ا����U(ر�ا/�bره�. ی�د��sی���ای�دggن�/p(ا���ا-.��/
��ی� ��زد��.� ا���ا/�bره����را�/���ر��,. '(د ���رد��, ��������Eد��وا ;: ی����� ���رو'
�وا � ��ی �ا'�78��ت ،�� ��9B� '�ه، �.�� ،���ا/desه ،�� �/�/)7B� �و�ا].�ل ،��� ی� ��ی
�د�:^ ا/��م|�aن�را����ا�`�م�ا�����`Bه�در��' .���� z���،w������.:\L����ا�Mاد����ودی�
,�� �ا�`�م ��Tا ��Aرگ از�T(د ،�/�eD ن��aا� ���� �vN�/� ،Oر���� ���9ن ��ی ،�9�)��M� ��ی ���
��XTب $:�م ����ز�� �B(ز�� ،,F�:��Lا�� �E`(ر� �, ���و�'`�و/�� �وÄ>�. ��9 '�ن�.:\L��� ا��9ن
,��Mر�����:�ن ا����را�در��)�Í�از���Lب�(].(م���دم�����98ش���ای� ��99،�و�از��(ی�او�
���اLB.�]�ت��ENی�را� ����). �Tا�و���دم�B(ز�����ز��)&�����������98�������wا��9ن�
�/�eD۳. [���]`�ه�[
������������ز�^����ز����(غ������Zو�دو���E:�ه�'��^ ا�w���� .������در�ا��ا���در��ا
���(ن � �وB(د ��� ،���B� �وB( ��ز��ن ��� ���ز��ن�(دن ���STف ��:���Q دش، ��ی �،�~�� � ی
� �:��/� ���/p(ا ��Tا ��� ,&L�� �را �]9(ان�(T(د ��� ،��/���ا �(رد� %&'� ��� ,a���ز ��� %
gا
�از��# %}�� �در� �و ��رن،� �دوران �روح ��� �ا��ا�(ری ��99ه �\(� ا�L:�زی -�� ی� ��ی
� �%) م ی /�$�Z(ن��� ��دم�را����T(د�T(ا���}�zد؛��T����Z(د�را��ی اراده) ی ,m���LT(���ا�
�D[ا' ���T(ا ����T(د �را ��ر��� �ا� ،�:��/� ���/p(ا ���Z� .�� �%&'� �را ��ش)B�de�
,� ^:/���� د��؟� ,�� ��(د��ن J\M� �/� ��ر��،� ��ا� ��ی %�� ،�9�:Ea ^�� ��evcان� �� �e9ن
���/��(ان�از ا��ی�/�deآن���ا
�.Z���,aدا�D�'� ��،�/��(ان�از� 7(�>�در�آز�(ن �T��B(ا����9(د،
�;Z.�ن،�و�ر��'�ه�����Íد�R�� w>����ا/�ازه�#aدم�- '�ن� ی�دا��.
و�>�: ���/�م�B.`(ری����T(د�T(ا���D[ا' دو��د�T��s(د�را��p/��\ZX(ا�T��9(ا/�،��%
ª:�� �� ^�� �Bو ����7����و�
�ر�.� ��:�).: � ��;u� ��(د؛ ���/p(ا �ا ���از�دو� ��:Z ا� ز�د�
�a����،�9,����ر�LMر�)��Mاداد��Tاد��;L�7(غ�و�ا/����,aدا���،�LMار���\L�ا��L�u�'دان���
33 خدا و دولت
ا��Lدان���ر���. /�'�a,�و�'�ور���دم ا�¢���را�/��ره�و���ا��T(ا�����9د،�ا�¢���در��ن
�B.`(ری �را �T(د �دو� ��^ و���رADاران ���ا �:�؛�/� �9��T(ا ��(د، T(اه �9��/p(ا ^Z;�����از�
/�،��Zm �(��ن؛�و���دم��.�ن��9��/�����از�ازل��(ده�ا��:�9ن����B[ر� و�از��de� .^Eی�T(ا
�Zmه��m���������de/�,aای��E^ ��':�؛����و���Eن�و�T(ردن F,��(د،��kور��:� ��:�'�ن�T(ا
M��.
��دم،�در�ا�������D�'�،^Lدان�ا��ی�T(ا����9(د .��ش،� ی m, ا������L^،����وB(د�T(د��
�Eu�/ا���Tد�را�در)T�،�/S[�Bک��$ �L�ا)T�،�� ������و�در/8:����M�9��د��sان�T��B(ا
�و�آن. زد :;kو� ��ا� �:�ن� ��ا ��N:�ر�].: ,��v� ,�� �آزادی �� ^:��/ .��z��� ^L���� �ا�
�و���ده '&%����Bی�T(ا����(د���ای��.�ن�4, �^� ی� ��~�؛�و�������Bده m, داد�،�'���,m
ی�اP�.LB>� ی��\:\, $���� ���و��^���ای�+7\�ت�ا/��Uری����p��،�/�داa,�و���ده �(ده��ای�
.وB(د�T(ا���دا'
��ده ����6 ا��ه� <P)/� ��� ,a��aا� ��یde�� ��� ��7رزه� ���ای �E�.�� ،�� ,Fا�D �,aا):�� ی
,�. ر��9 ���ی�آ�.��p��,aر : و�ا������T�����z+�5���د�:%���ده�اdeا�و���T�,�'(/��و����
�, ی ��ز�eن��\:\,�،Ez¡�،رو/�،�در����>�����:(ان '�ن ,��روی�ز�eن���/� Cc���وا ;�.
��:8/� ��kوری آری، �ا��ه ی ��:(ان ی �در].%، �/��ی، ����6 Cc ده��� �؛� ����� ,Fا�D
�ارادت 4, ��� ,a�/آ� ���ای �/� ،5' ��[)�� �, ئ ��9ا/�� � ش ���ای /8:��(��9 ,�).[� آ/�ن��ی
w� �`Bا)��, ی��Sش ی��.� �9Tی���������د��ن����pو�����,aو���ی��������� ،��%)ز/�9
��Sش �وB(د ��� ��� ,a�/آ� �آر��ن ��ای ����Mن ���ای �ز/�ه '�ن �و��Mا�eن �� ,m د� ی)Tدر�� '�ن
��-^ ز/�ه :Z�xد�را�)T�،�;��Bو�در��،,m ,F���M ی�-Mل�)cی�ا��ه ی�ا ����6 �,��� �99�.
���ر�o> ا�7Îت ��ی �,�� ��Eaن �را <=�� \:\�� ��ا� �� �98��/� ^�� �9������9. د� wZX�� �ا�
�ا��Lا�ZB�w:Òö(ه���9،�و�>�T(دش�را�/���ر�در���ز��ب���ا-.��Ea�,4)Tن� ��ی�N;�ی���
,� �� .د
,a�/)��،�:9����u�\��Dا��،�از�/��� ه��5��د ��ام. ���را ���و�رو�, دو��.�ن�B`�ن�����Lن�را�
34 خدا و دولت
<W:7+در��(��ش��،,a��a¹ ا��L/و�در���� ,a���� ش�آرL�ا)T؟�4, ���و��. '��5.�ن��(/�a, ���ا
ی�ا��aن� ی���دی ���Tن�آزادی ���a,(���ا�� ش�ا/�dاP> ی�ا�lز�� ��5در�/\�X در��ا��،���ام
ی�اLB.�ع� ���Tن��&��%�+a <W:7,ی�'`�و/��و� �/(ن����زات،�و� ��� ی�آر��a, در��ا���آزادی
�در�/¹��L و���ام. ؟��.�ن�رو�,)اa��a,�در�������دو���z{�5در� ,aش��:(ا ��;X ؟��
���ا
,��رو �.�. �.�ن� �9/��� ،,a�/)�� ��.�ن ��� ��ا ��.�ن در� �از��Z.B ی ،,a�L���� ��ی
�و������ده <=����U�9ا� �روم، ���(د �&( ��L7�� ,m . در� ،������ا ��N:�ر��Aرگ، w:[� ���ا���ا�
5��،��را�M`.:�ه��(د،�ز/�ه وB(د�ا��/��aر�ا)Uا��ه�و���,� ,m ده�������%:Zدم�را�����ی�
�Zm/�ه��(د؛�آن��.�ن���ر�,a������ا/�.� ������آر �ا��aن ی���دم�را ��ی�آزاد���ل� ��ی�آزاد
�C�ZM� ،�;'� ،���Ì�� �]Z(م، �آزادی، ��+� �از �و ؛T�� ,F�<=�� :��C�� �و ی� �Bودان
�$����آورد �Aرگ �آزاد. دا'�ا��aن�را ی�آزاد�را� ���L^�ا/��Eu ی��:����Qو�اP�.LB>،�آن ��
T�� .ان��B�`����º;N����\:\���در�اوا�%����از� �ون�و��X،�در�دوران�ر�a��a،�ا�
���Lب �از�آن ,F���9�� ,a�/)� )�� <Ú��� ���د/� �:��Lا�� ��� �را ,aودا�B� �ز/�ه��ی ��� �آزادی،� د ،,m
��'�ه��(د/��را�ز/�ه���9 ��ل���ر�����5(�:5 ا/���Euو�ا��a/:������در��:�هMی�د�D .� ا�
��ا ��ا� ,a�/)�� �ا��aن ر����زی : �.�ن �.�. ی� ��� ،�7Zl� �رو�,؟ ��.�ن �ا� �/�¹��L و ی
,aش ی �:(ا .��;�9ی���\: و�ا�����ف�آ��Tا����،�� ��AارZX� �رت�Z����و� ��eو�ا��رت�
���دم�ا.
,�� ��9B� ^��ا��وز� ���� ��� ��:(ان ��� �ارو��، �در��.�م ��� ���� �و� ��9؟ �/�LCc
��ده ,���/��aآزادی�و�ا����،�/�L��$ �7Zl؟��s9B ��,� .ی��Aار���و�اc(ل�رو
�و�آ��ن�را �:��L9:�،�ا�����u�\���'5،�در /eL�pن،�4,. ا�9(ن،�دو��.�ن���رن�را��U�±
�, �DاF,�را�/.���9ه ی�T(د���ده �=>�,m در��ا��،�ا��ه ��9؛�دوی�،,� <Pاd�/����6^�را�در�ا �،����
¼��T <��;L��و� ���� %&'� ���� ,�� ��Eaن �].=>. د�� ش ¹��L/� ^:9�7�� �از� �s[ار�� 5���� ی
� ا�������.
^�� �:��Lزی ا������ر ��ف� ���ای ��N:�ری ��ت�T� �9(ن�ا��a ا ی�
�ا �داده �ارا�6 /eL�pن�. ن
��cرا����ا��/��aو�ا�،�L�Nآزادی�ا�:����ده�و������ر��%cری��(ده����در�ارو���ا)E� ش�
�و�آزادی: ��ز�Dدا/�ه |}�� �]Z(م ،�Ì�� ،�;'� ����رت، ،;9c �Eu�/ا� ���� ا��. ی ��� �E(ر،
35 خدا و دولت
��� LZl:�ه،�و�آن�ش�در�m% �ن�'����E×>�و�ا��78اد�$�¾,��Tد�'�ه،�������.�ن��(رژوای
,�����iوز�دو��ره�������آن ا|�a�،�L\:\��،د)' �
و����ا���. ���روزی��(ده��N:�ر��\��eا
وB(د�����(در�ا���L:�،����وB(د�ا���ا/��Xط�! �ر�از�آ��ن���CLوت�ا )����ا�:�وار�ا�^�
�'�� (,�ی���ای�آزادی�����(ا/��در��:�ن����a,�ا�A��,a��a:��و�/�E-���C،����ا/�bر �Mد�
�/�, ا���L:�،�������وژوازی . د/:��آ��ه�ا�،�:��Lو� ی�ا������ز��%}��,aدا��� �7��ت�����(ا/�����
�9�� �ا'�ره ���ده. �mر����7ی �در���Mی ��دم� �و�>، �و��:�m ��Q, در�آ��ن <P�.LBا� �'���� ی ی
,�� �C9� �9ره�� ��� ,aدا��� �د� ��� ��� �و�ارا �eDی ��99، ��ا/��[� �C�ZM,� دهی �:B)�� �آزاد ی
���/�ن�آ��ن�. '�ه�و�$[���D��LMد��ه�ا� ),���kاز�آ��ن�����E�.�m(�^،�/��آ��ن�آ��9ه؛�
�آرL�F(��ات ��(رو��ات از�آ��ن ،�� ��:�� ،�� ���$�و��� �آ��ن �/� �و ،����(رژوا �و ����ار(�،
�98 `���/�ن ��� �و��mر����7ی ����ز�� �-[� �در� �: ش �/.���9ه �5 و�Z:�م �آن �و� م، ��qو�� ی
�و�وردر %CL/��� �ژ/�ال ،5L�)��و� ����.�رک �$�و�L�xن، �Aور��Tای .�.��در� �روا��J آ��ن، ی
,a�`B ی ��� ،%:-Ex� �از�ا��Lای �آ��ده آ���L ش، ،�7Zl� �و ����وز �در�¾, ��� �]�ه �و�> ,m ی�
���ده �داو+���D ,m �/�7Zش �^ ی� ���ز�eن ��� �T(د �ا�L\�ار��ش �mن ���� ی ��� �و، �ا�؛ �(ده
,F�z{ ی���ای�آزادی ی�XT����،ل�'�ه������zø�5�����، ZX�ی� ی��.� ش����]9(ان� �رت�
ا��وز،�آ��ن،�/(�(ر���à/���:(ان. ارو����اCc.
��Eaن �آن ��ای ��� دادن �ا��ه �� �/)m ده��� �و�/���ر��� ��ام� �/��ی ����6 ,Fا�D ل���� <=.[� ی
,� �،�.��از� #�$� ،�L;:7+� �و، ،^:9�� ��Qر��� �را <�:��� ��ی���Z�� �{�ل� �ا� <Ú��� '(د،
�را ,��و�رو ,¾�$� ��ی���Z� .�� <�:��� �از�اc(ل #���de� �ú:Z7�� ���Z�� �آن �د� ��� ��� ,F
,�؟�و��� �lض،��Bا�از��(د�د/:�F,�و�'��%�آر��ن �.�a,،�4,'(/��آ ��,Fا�D �#ی���de�
�.�ن������Zاز� �ن��¼�®�ی�ا�L\�ارش����]9(ان� �����ر�WX �O>(�(� ا�� م���۸از�ا].�ل�
��ا ��ده �:(ان) �رت� �و Cc ��� ؟�
�ا �/�L��$ <=cا� ��ف� de� �.�� �.� ی� ی� ی
��ی در�eDی �`'� ��� �T(ا��Lش ؟��� ^�� �9(ز� �و ��(ده �ارو�� �د/:(ی ��ران ش،� ی ��ی
,F�:/رت�د� �����ش،�و�������از�او�Ex-���9:^،����او�eن�. ش ی ش،�ا�L:�زات��:���Q ی درآ
��:�> د��\:\�����رن،�ا��Oد����در���ر�)��<×�m ,4د� �(ن ی����¥Eا�و�>�/�در�را����
UL 8{.�ر�ا�ا� �و� �رت ��Îوت �����(ده�� ��Q�:�ر��EMو�� ��Bاa�Ea, �دی �دو�روی ،��ی�
/� ی�ا��ه راa, ی��-^ �-��¶×>����ز�eن�ا ����6 :,���� '(د�و�آن�را� (ی �Îوت���� �رت��&,�
,� ,��¥Eوت���Îی���ای����B��N�9���E�.�ی� ��زد،�و���دو�$�eوزی ���9و��, ��9،� �رت�
36 خدا و دولت
ú:Z7� ,Fا�D را����<�:��ا���. ��99 '`�دت�و�ا�.�ن��(ار��ن�و�ا��اد�ا������.eن��,���از� ی�
�/�deاز��Eaن �$�و�L�xن �و�����Zی ،�� <oر���� �دو��ره �\:\ ���ز�/~� دادن �آن ��/� ی .��L7ا�
����ا���را�در��ره��, رو'��ا��F)�و���&�����ی���L\%�ا/�L�Zbن،�آ���Zو�>� ی���،^�)m
��ی��X:� /��در��ره���Zی . آ��ن�ی���Tد�/�ار/�،�آن آ)Tری�از��&Lا��ª:���� ,����99 ��ری�را�
�ار����ن �� ,aرو���/� �'`���ران �^ ی '�ن،� ��� �;9(ی '�ن،� �رؤ��ی ���98،� ی ز��ن�de/� '�ن
,�� �L-و� ��. ��99 د�� �در�ا/�L�Zbن�c)UT� ،,a�L�xو�$� ���v:Z7ت ��� �
�ا �L�aدا� ,4)T
�/�L�ر�دو�:�N� �/):$� ،�&�������ری آ �M�9��و� ��ده� ú:Z7�� ��� ,F و�� �دارد؛ ��Aرگ Z��دو� �آن ی
^���ف�ا���دوی ������و���م �e9ن�دا��L�aا �9l�,��آن ��4, ����ر��9Tدر� ی���دم ���E(ر
�هللا«ý.Z� «%��،،����در� ��4, ��دم���ای���9lو���م ���ا�8{.�ر�آن /������Ð�Tی�+7\�ت�
.'(/� ی�'���،��N:�ر�$�ر���و�$���mdeر�/�Ea�deن�داده��, آز��9ی�E(ر�T(د'�ن،�در�]eن�
�در�د� Oر���� �دا'�ن ��� ،�.Z�� �ا�7Îت ��ی در��5 ��ن، �،���Z�� ��� �د'(ار�/��Scا� ش
�.�����:�>،������9ره elو��<�:���،�����Zو� ی����F��xای����g�.L9(ی،�و�ا�;�ی���v:Z7ت�
^-���$�ی �در� ��دن �:ª'�ن� �از���ز��ن آن، � د×> �mه :�[� ���b9ه 5�� �]9(ان ��� �T(د ی
،�د�L(ر�و��.���/(�T�<Pا�ا/��م��, ی��(ده ا�8{.�ر�ا �ULدی��.����������'�ه�ا��9Lع�
^�/�؛��79� ی�دو� �e9ن،��.� /-�ده�ا����،���, '�ن،���9ن ��� �.�ی��Í����ت� دا/:^،����
�� �و�+7\�ت ��Q�:�و�� <R)\�^-ز�و���L. ی���M �T�'� �z��� �د/:�F, '�ن، ��ی� ی���Z�� ��ا� ی
�/��و�����ZLp¥��(ده�ا ����,a�رو��el�:Z (د�ا�دم���ای����در�¾,�ا�8{.�ر�
�����wا����
,��B(از� ���Zاز��� ^:\L���el ��ا� ��z{و�در� /�؛�ا �LM�D ای��T� �ا �ا��ت ،<=�� �+(ر ��� ،��
�.�� �و ���ا��ه �\: �.�6 ی� �و �E�.�� ����Tõه، �ز�eن، �روی ��� ��Tا��(ر، ���� ���� ،�B
M)���ده � �]�ه $���� '�ن ��5 ی �از ���ودی� �و� ی ,Fا�Dد�:��� �sد�� ��(ی �از �و ،)�
��D��9 ا��ه ����9'�ه ی��(ده ����6���.
,�� �ا��وزه ��� ,F��deدر��� ،���دار�^ �Z���� ��ا� ���ای ^�� ����Bی �ا�7Îت ،^:�:� .�� �:�:���
#�$����,mرAدان����/�از�/�م ������]9(ان�JZl ا��وزه،��ABآن����a,� '�ن�را���دم،�د�����s ا
��اM;�ن�ا��ه ����������6^����98؟�در��Bی ��� �.���p/ه��m ه�mی�]��:� ی�داد��در�.
��� �/�$�Z(ن ،�Tاوا� �.eن� ��� ،��aا�M ی ^��و� �.� م� �او�9D؛ ��دام� �وز��ان ��ش �ن،�' ی
�و�ارx# در��ر��ن ��ی '�ن�� ���ا� �و�ز/�ن ��دان� �و�$�:��ی؛ �ZM(ری ��� ��از�رو���و���ز� '�ن،
37 خدا و دولت
�ا��ه �را ��aا�M� �آ/\�ر�T(ب ��� �روز/��� �6ل ا��ا�(ری، �داد/�؛ �و�/��ت �LT��� �و� زده /�bران
»#a�9ان دا�����9Dک» ��eBارد�� '�ن، ،���دوور/(س ،����(ر�� ،���$:�ده ��؛���دو ،����م�/
<P)�uه��:� <P)�uو���� �.�ی��Mا��a؛� ی��(رژوا��ی�+7\�ت����gو��:�/� �Dی�در������7س؛�
�و��:��ال �:��ال ،<�)cا� ��Aب ��ی �A�)mوت ��ی ��:� ��دی؛ ،����Mوره �ژو�� ،���$�LZن ،���و� ،��
�.� ژو����:.(ن �،��ن،�و�Z:�م�در�$�وس،�در�آ��. ی���اM;�ن������ا�8{.�ر��(رژوازی
�/.���9ه �5 ��9XZ�� م، �.� ی� �ز�eن؛ ��� �T(ب ��Tای �روز �ژ/�ال ی ��ی ی �.�� ی� ش،
�.� د��Mدار��ی � �د��sان؛ �و ��ا/:�ن)$� �ارx# ش، ��µ ی]�� �ا�.�ن �در � (ی ،��� ش،� ی ش،
�داده�����.�����Tدار�^ �M�,mا���aرا����آن�'&%�آر��a, ��زه ���-'�,F .اA��،�:�ر�و�در�رو
�(راو�¥ ��ی داد�mه� ���گ ش؛ �و �� �.�� ،��� �Uب ���زه ی �و ����`��Lن ��9نÏ� .��cST
ا��ه �� ��� ،,C�ZM� ��� �µ�]�� ����6 �.B��� #�� 5�� ��5 یS.[و�� �/
�ا��وزه،� د���sا ،de�
�.�� �رت���دی،�T(ن ��$���Tدر���B ��q8{.�ر�4, آ�(د�و�و��؛�در� ی�ا'�م�و���دی��
���ا��ی �� ���خ ��$� �/��ی، ���������� ��$� �در��ا��، ،��� <� ��]�ا� �و �ا �ULدی ی
،�������د��آر��ن��<P�.LBا ,Fا�D <=.[ی��(ده ی� ^L�ی����(ا��T�E� �،�L:�ه ����,F
,�� ��Aرگ �� �9��اT ,a��a(ا ��\(ق �و �آزادی �����ام ���� �در���ادری ی �را �.� '�ن� ی� ی
.ی�ز�eن����د��آر/���ی�رو ا��aن
�آر��ن ���وا ;� ,a��� ی� �آر��ن �Dا �/� /�؟
��% ا �ا/�dاع، �ز/�ه �Dا��ی ���ای ���ای� �� �/� ،,m
%��،Ez¡ نe���ده و���. �����ای�ز�,a��� ؟�/�ا��$
,xذا� �'�ط ��� ��ا ��ا��ه رو' � ���a, ی ،<׶� ��� �/��ی �ا�g�Lل� ����6 ، X9�� ��دن
Z[و�� ا��aن،��ا ^ .,�� ،���ا��ه درادا �از�اc(ل �در�د�Mع ��� ��� �را� �:�:^ �T(د ��Mد ،^����6
�� ^L�ن��:�������98،����/��� ا��. ���� �Dان�و�ا�8{.�ر�Dان��, /����ADدر��,mرA��%:دو�د����
,�� ��. Ú���^����6>���'�9 ر��،��������ای�را/�ن����ا/���Euو� �wZ���~��از�ا��ه �m(/��ا
����6 ا��ه��� ^��/�� �wZ/����~��دار/�،�/��ا/��Eu دوره ��ی�در�ETن��;X ����،��ی� ی�
�.��و� �و���T(ا×>، ^����/ ��� /�؛�ا ���ده ��EN� ��� ��T� �و ¥ �را �وB(د'�ن m(/�� ی
,� ��^ '(د����ا���� ,��mن�د��������e9ن���&(م�و� ������99در��:�ن�/.���9ه ��9ن�$��EMری�
��R>��.�/�9؟�آور /19
��eÎÍ��ا/desه ����.L� �/
�ا �LM�Dار�� � ��N:�ر� (ی ,F .��/~� ا� /desه
�داa#� ا ��� X9�� �(ا/�
38 خدا و دولت
�ا��ه �اc(ل �:Z[���� �را �T(د'�ن �رأی #aو�دا� X9�� ��� ،�'�� �/�ا ��cدر���ده ������6 .
��^ ا�� /desه�/~� ا �e9� ,4ن ��دان� ��ا� ��� ،�'��� ��°�±� ��(د �و �(ا/� /�ازه
�از�ا ��¶
���98 ��9ن� ,F��de� .هdes/ا� ������.L�� � (ی ��، �اRST> ی ���'� ی ,F .�,&��AB� ��ام؟
�~/ �'��� �4,: �(ا/� ��Aرگ، ��دان� ��, ا���-M� ،5' ����/� ��� �ا��ه� ��99 ����6��� و���ور��ی
�اRST>�و�'Íن�ا��aن��kوری����98،�و�/����Mای�'�ا�����،�او�را��Dا،�در��ا ��ی���ده ذا��
,� .د���� �9�X¦���ر����ن��dÌل�
�در����]-���(د\:\���Dو�ا!
�=>،�/\�X ��9ن�&�����, ������LCD(دم،��,C/د�را�)Tز��l�9 ی�آ� .�X\/ز،�از� '��(ده�و��lی�آ
wL-�������ا��ه���'� ���ده /����.Z��،�ا/&�ر��
���آ�lز�از�B`�ن��\:\,،����از�. �Dا،���ده�ا
��ده��,� آن�<Pاd�/رت�ا)c����� ن���:^،����+(ر��X9\,����آر�/ ,Fا�D ,�ر�:^؛� ی��\:\,�
,a��aا� ،��;u زی��آزاد� �.� ��زی،� %���� �اLB.�ع ی �و� آن. ی �'��(ده �د�:%، �.eن� �و��� ،)�
�X\/ wL-�� �آ�lز ��� �ا��ه ی �و ،��ا �ا��ه ��ده �Dا،� ��� �در� ��زی �Dا /���ر �;��B� ی
ی��:(اa,�و�ا�8{.�ری�'���ا/��و����در�'&%������Zو�دو�� ی�ا��78اد��ZX\� >د× ��ز��ن
,����9���ده �&��%���ر�o>. '(د �wL-����/� ��X�؛� �Dا،����R>�و�$�# ی�ا��aن،��رو/�ه�ا
�ا��ه L���و�>�در� �~/�%��&���7(+,���ام���'� ����6��،�ا���AB��/ا)�.
� ��� �را ,a��aا� #��$����wL-��دو� �:�ن� �را ����د �.eن� �E�.�� ،���eD���/در�� �:��p(ا
M����:�م،���ده ���$�# از�ا��� �ار،���9ن. T(ا�, ���'&���LMا�آ�lزد���� �DاF,�از��:(ا/�
�ا��ه ��L\����زد،� �را �/��aا ,�� :��از�ا�( ���ده ����6^ ��� �ا��ی آ�lزد :�)&���و� ,m ی�
��ده. ��������:(ا/��را���L\���9 �(ده ,��<P���و������ �اری �DاF,�اراده�را� ی�آزادی� '(د
,��ا��ه �ا/&�ر��, ر��، �را �اراده ,a��aا� Mا�'� �ا� ��� �و�����Tا�� ����6^، ،�9� �.�� ی� ی
�, آزادی� �را � �رت ��� �]�ه ��ده. ���� ,Fا�D ,��ا/&�ر� �ا]�7Lر�را ��� ی ��(ن �را� ��9، �آن در���
��:8/ <P�M� ��:(ا/� ی �,ی� � ��و�د'. ��ا'.�د،;��و� ��ف� ��� ،�/��a <=cا� ���ر��O ی ی
,� دا/�،��������zاز�+�� �آزادی� ��%�د�����Qا��ه. ر��E�.����را� ����6 در��S��5م،�
��ده در�].:����ده ی�].=>�T(ا�:��د��،�در���> $���� ������ �Ep:�ن� �Dا���را�در�¾,���\
���و� �����آر��ن ����Aرگ�Eu�/ا ��.
39 خدا و دولت
�ا��ه L���در�� ،Oر��� ���9ن ����6 ،����ام � �7(ط�AB� ��/� ��deی ،^LCD� �� .���� آ/�ن
Eط�و�)\� ,��99،�����:ª /��,�آ�lز�� ����،از�����» $�ش���گ«�mه� ��%�]Sج�/��
�و���T¼�ا��ه������دهZX�از���B����,Fودا/��M;�ل�و����Lک،�$� /����ده! F, و����/(ع���ده.
��� �:�:^؛��% ������در�B`�ن��\:\,��, m,�و��(ش���'�،���9ن T(اص�و�/�eو��،�$��از�ز/�ه
��ده� �:�ن� �� ,4� ،<Pاd�/ا� ,F �c�T #���� �و ����� '�ه ��� �LM�� ده��� ��� ، ZX�� F,� ی
��� �lرت �$�و��Q '�ه ��ا� �ا�`:�ت د� ،�Eu�/ا� �و���deM�L&, دان ��ی �� �Æ� ��� ،,F��ش�
�F ��99,��\(ط��, �deش�را����ا��ا�(ر'�ن��Ã�Nر/�،�����Tا؛�����:�ن���ده /������.���ده�ا
��� �� ,4� �ا��ه T(دی ��� �را ����د ��� ،�� �و�].=> ���� �/)m���از� �/.��z¡ �#uه ��� �ا��� ی
,� ,F&(ن�و�/���رآ�ذ/�$[��ی،�)C/�،��� D[ارد،�/���deی��9��ABذZX� .ی�
Eو�� ���9ن � �\(ط ��ا �ا��ه/�ک ��� ¼�±� ،:��ا�( �رو�:� �� �ا���، �را� ی �T(د ی
,��, ی ��زد،��(':�ری �و�در�ا���'�ا��J. ���� �(د����%�/~� �mه��� د��،�و��:ª ش�را�از�د�
�AÒÓه���9�����������������در�! /(�:�ا/���9(ز���7(ر�ا�،�'�%;C9���ا���و �����ده�
,���دی د/:��رخ������،����ا�ZT ش،��AÒÓه ���� د� ،��������zاز�+����,F ا/�� ی�آ��9ه�s/
��ده���� ،�از���#��Tا���ا-.��4, و�آن. :��Bن�از� '�ه�و�/:^ ��ره،��� �mه،�ا���ا�(
�, �\(ط��Aار� �ن�ا���ا���'(د،�����('m ���q,��:�ار��, آ���L ��9،������� ش،����9
�(ده���ای���دآوری 4, ��Mی��� ،#F)T� zÅ���ده�ا/��م��ی�����`B��و����].=>����در�ا�
,� ,��)/���q���Mآ����. ���B�,F '(د،��AÒÓه د��� �.�ی�در�Bت���ده� ����T�w(د�را�از��:�ن�
,�� ��:(ان �':.:�F, و �(اد� ��mز، �ا��Lا ���� D[رد ���� ،,a�;�� �(اد� ،w���� ��� ���ده ی
'(د����و ������T(د�را�در�ا��aن� �,ی�ز�eن�$�ا��9ه� ��ی�D:�×>�و��:(اa,�روی��.� ��ز��ن
,��A��.L� �9� .,��(ا/��د����sر�T(دش�'(د،�در����اa��a,�/(ری� ر�������, ا�9(ن����/���
,��Mوزد،�ذره .ش،�روح��Bو��ان ی F,�از�وB(د�ا��� ا
��� �����w و�> �/)m ؟����د �B� ��دی��\ZX�� �در��deی �را ���دیel�
�\ZX�� ��deی ��� �داد �را ش
�� ,�� ���ن �/)m و�� �LT��� �و����ودش �$��zن �در�T(د ،�'��� ¼��T� <Äرو� %��'� �(ا/�
�$��# ز�eن �از�آن ،^����ز ،��ا� ���'�؟ ���ده �, eD�ش� �ا�.�ن �z��� ��� �� ,F�� %�� ش� �(ا/�
<WX � ��U�� ،�9� ,aو�'`(ا� �ا�.\�/� > ی )$� �AÒÓه �Aرگ. ی� ���� �� �� .�^��9(ز� ��ا
<=.[�¹��L/����� 9:^ی�����Qه�را���رAÒÓ��� .ا�
40 خدا و دولت
��ی�4, ���از��Aاران� �ن�از��Sش ^D�،:���LEDو�$�ا��9ه� �(ده���ای���ز�EDن����T(د،�ا�(
�, آورد،�/\�X ش�در��, ش�داده�و������� F,����روح در���ده�����،�/(P>�از� F,���ای��.��
�.B� ���ای �T(دش آوری ��/(ن �ر . ی ��� ��ا �ا��aن ���/(ن ���� وح ا� �(B(دی� ش� ,F�z��
,�� �/�bه �در�T(د �را ,aودا�B ح. دارد�X�� ��ا��aن،� ����� ا ��N:�ر����ود���و� '�ه ،,F�z��
5�)� �.�������, ��اa, ی�4, ���از�آن�ا��z؛������را�در�T(د��Bی�د:�F,� �(ا/��ذره ی�ا�(
،�و���,aودا�B�%���9/����9�������،�/��9sد��)Tر��(��5را�در��:�N,4�< 5�)ازه���/��� ا
��ا �,. از�آن� �LM�D� ��:8/ ��9/��� �در� ���دی،el�
�\ZX�� �(B(د� �ا���، �(B(د� ��� '(د
��ده،��\�:^ � .ش���������ا�.�ن�وا�D[ا'��L'(د رازی�د������s$��· . $[���ا
,�� �در����ا��aن %���� �+(ر ��� �آن ا�T��Dا ،�:�9D ,�� ��Tا ��ا��aن� �و��, �mه �' �u���
,�����5���ود'�ه����د����R>،�و�>�در�]eن���ل��9(ز� x;�اد��Mاواa,�از��Tا���دا'8:^،�
���ود؛��������º �9ا}�zام��L\��%�ا��aن�و�]�م�ا�&�ن�وB(د���#�از���5ا��aن�را�در�����/
,� �آن. دا' ��� ��ده،� �ذرات %}��ذره ��� د��sی ,F ,aS\[� �و��deی ،��د���sا ����از�آن �=>
��ذره���������د��د��sذرات����ود�'�ه�و��(�5�������ود'�ن،�. ���از��%���'� /��
� ���(دن،�ا�� ���(دن�و��(�A� 5رگ��/��ذ��.��T(اص���ده�ا�������ده. �/ ���Dا��ن�ا�
��دی�S���� ��/�mر��د�ار����z�����،�ذ�
،�و��Aرm,�و��(�&, ا�
� ی�ا��aن�ا
�\ZX����ی�ذ
���� #�������� %��&L���� ��ا��aن����(ط�ا ��/�mدن�ار)� .��.eن�T(اص����ود����ا
�����'�����9ا��ه ��µ�aو��Aرm,�و��(�&,�/~������6 �(ا/T��9(اص�ذ ,����)U���� �،�99�
��Bا�از���ده�\ZX���������دی،�ذel�
�\ZX������. ذ����/���(�&,،�/���Aرm,�و�/�� در��:�ن�ذ
���ود��~/���وB(د�دارد ��ذات� ��دن�آن ا�T .�M�kا: �(ا/����'�،���ا������5���zذ ��
���را��, �(��5و����ودی����روح�ا��aن ا/�ازه 4, ^��������98 ��ز/��و��de/و��ان��Bن���ز
��;� � . ی�ر��/�ن������Ù �9اوج�ا ،���و�واD[ار��
.ش ا���ا���$��#�ا�.�ن�ا
�را:�$�ره�'�ه�و�در�x;�ادی�/���z�Lی�از� دار�^�������'&%�ذرات��(��5$�ره�ا�9(ن����ا�(
�.��در� �(B(دات ��B� � ی�� ،���و�ر/1 �����7ر ،�� �LM�D� �dÌل� �����9ن�. :;kو� �ا�
#�� ��ا� ��� �ا��� ��N:�ر��(�5 �ذرات �آن ��� ��ا �و�/�B(ر �/�را� /�ازه
زا
�از� ا �ر��^
/�،�در�اوا�%�$: �5]Sوه����ا��،�در�. آور/� د���sرو��, �اu#�ا��aن�����Z;:�ن��5د����T����sا
��qو�� �و ������ :;kو� ��ا� �روح �Dی �:�ن �ا���، �ذرات ��ا� ،,aا):�� �اa��a,،� ی ��ی
41 خدا و دولت
�, �T+�ه� �/�bه �را <=�� :��ا�( zÅ�� �¾,� ی �دار/�؛ %��.�� �T(د %�� ��� �/�L����و�� دار/�،
5� ,���sد� �� �را �T(د �و��% �و��D, �9�)B .^Dد/�، �$�ا��9ه ،��ا :��ا�( �T(د ��در� ا� '�ه
،�و�در�ا����N:�ر�ز/�ان���ی�اa��a,���� د/:�ی�+W:7>،����درون�ا��aن�/�sان�F)T#�ا
,���e�د�را�ا)T د�را�و��ان)T����� ,� '�ه��Bرا�در�¾,� ���9،���،�در����د،��.� )Tی�)B
,��w-��� .'(د �.� ���
\L[ز�از�ا�lآ��� �Bت�����Mا�Tو��^�Z+د����� ,�$��deT �<×�m�،�98د�و�T(د�را��, B(ی�T(د�
�در��-� <×�m� ،19�� ��9رس در��5� ��Q�7در��� <×�m� �از��(ب، ,F .���� ��ا %.L���N:�ر�
ª:�� �mه�در��Mار�از�ا���ز/�ان�$�eوز�Ea(د،����sآن :�،����ا�Bزه�/:������LM»د��s«���آن�ا�(
�و�د �LM�:�� ��ده� �ا��ه�:�ن �در�ار��C]�ت ¼��T� �از�روح ر������C�� �آ�.�ن ��� ZX�� م� ی
����~����و��-�9���L\��ا.
,��^:�\��#pد�را����دو��)T�:�؛����ا�(��;.�����B�,Fا���9،���دو������5ا/�ازه� ا��
,&�� ��� ،<×�9L��/ � �$�ر('�ن �, در���ز�eن) �Tای� ¼��Tو�� ���دیel� �و�د��sی� ��ی ،�/��
)Tای����� (,��:�ن���ده���� �LM◌�. ا:������ار��7ط���L\:^�و���L.�ی��:�ن�ا���دو�ا�(
�و� د�9�7���s:^،�از�$��eن�������gو�از���e��$����gن؛�و�ا���ار��7ط �Bا'�ه�از��5��Î�<=.[�،��
�روح �'�ه، �LM�D���/در�� �داد ا��ی �9��T(ا %&'� �را ��. ا�\�س;��در� ،:;kو� �ی� ا�
,\:\� ,x�:`و�ا�� ,&�deM�L�� یEو�و�� ��Aرگ �;.�ی� �T(د، ��� ی � �m ,m/� /�ک:�:��� ی
� .ا
ا���ا�Bزه�د�:��و �T(د�را��Z¥�/-�ده،�ا���ار��C]�ت�را�ر����9:^�و��9�7:^�روی�ز�eن����
,� .D[رد
�ا��ی �'&(ه �آن �از�ار��Cع �$�ر، �, ی �Tای� ���4��, ش ��Tای ��� �رو�:� ���9 �و� ��ره، �LT��
��\(ط ¹:D :�ن�����ر������ه������'�^D� ش،���9ن�����:�ن���ده�'��B�eر��LMو�در�آن
�~/�,a��aا�:;kو ,��^:.U��،�9ن����از�x;�اد�. ش�آ�� ی �eDد���������ری �(ا/��T(د�را�در
,4 ,4� /�ازه '.�ر�ذرات�آن ا ������� ��Tای ��� ,aودا�Bو�� �ا��� �و�> �'�ه، �(�5 ^:�\�� ���
��F,�را��, �Tای�$�ر�آن #�������9�AD ش)T��� ,� ش�Mرا ��99ه آ��،�در���<Äن�و�m :�،Exزر
42 خدا و دولت
�%���� \��� ،¦:��� ،�.��و������gاز� �اSM+(ن، ��\�اط، ،��)�� ���C9:(س، ،��)�� �(دا،
�در��5��z{ای����،����در�T �.��$�ول،� ا��aن���L.��'�ه؛����،��$�ی��(ار�(ن،���
��Bن، �m�D(ری��� ،,aر���'� ،�.��� ،�e7�� ���eL/�LنC�� �/���º;N��،� ی 7+� �و م،
^� �U�±� �و��N:�ری �رو��eÃ�4و�دا/L(ن، �و����و�رو�(، ،��)�� ���ر�e9� <oن �\�س� ی� ��ی
�.�� �ا� ���دن ��� ،�sن ی د��:��در ���ا ،��ا �-.��/� �, '�ن� #��T(ا � '�ن،��� ^9�
./:&(gس��Mا�(ش�Ea(د
���i`(ر��Tا����ز�eن�ر�:�ه�ا�^������Tآ����� .�������'�،�ا��aن،�M(را�iا��T��� و���ا
,���ا�. F,�از��Tا�� '(د،����T(د�ذره T��LCD(ا���'�����او��:�ª/~�. '(د �:���ªل�
,� �:Ep� !,�F,�از��=>��Aرگ�و�>����ود،��� �ر��(��5و����ود���'�،�و�>� $[��م����ذره
�و ���ود،��� ��%� :�س�����%؛�ا���ذره���ای�T(د��deی���/����ود�از�]�.�,F ر����/
�در� ^����ز ��:8/� �'(د، ^����ا��� �:Z:�رد� �:Z:�رد� ���:Z:�رد��Dو�ا� ،��ا 5�)�� ���ود�/
,4����ود،��kور���/�.�[������u�\�/�ازه��(��5و���ا�T��Cc��(ا����(د
��T �deا��.�. ا
�.�،����/��ا��aن�و���de��5ی�/p(ا����9(د��AB ش�و�/����zþن،��:ª ی `�ن�وا W>ی�B ا
ª:� .��:8/�� .�eDی�/�� A��Dی�از�ا�
,�����i� �, �Tا� �$:�ا %:Z\�� ª:�� ��� �ا��aن ��Aرگ '(د، :��ا�( �����و� '(د،� ����, ��9؛
���eه�/��aا ,��.�. '(د روز����Oر�����؛�ا���/8:�� ا��[اری�D ی�آن�وÄ>�و� �/(ن ی�اد��ن�ا
�(ل . �����Tا،�در���ر�O،�آن�ا/�. �����(��Jآن،��.� ا����ی��Z`^� ی�ا��aن /�ک�ا
� �آن ،:���vN�/ �9«از�ا�()��M� �و���م» ��ی X9�� ،Mا�'� �آزادی، �را� ��A� ,4رگ، �ا��aن ی
�/�Zv(ب�����LTا.
�دا'8:^ �را ��Tا ��\(ط �p/� �����ای . ��� �دار�^ �را ,+)\�� ��B ا�9(ن ��نw� �: ���ا
����i��+�T`(ر��Tا�روی�ز�eن .�\(ط�ا��aن،���U�9ا
<Úژر� �ا��ه �9�7:� ��� ,F�XT� ����6 ی �L�Bو����A�A[� ��ی ,�� �در�آن �را �T(د ��� ���. ����9 ی
,�� ��� �از��Tا ����CD %:Zن ،���د �:M��� �را ��� �و�آرزو�دار/� �9��در�\��%،� T(ا �و�> ،�9�� ��ن
,� ��� �و �� �EMد��ن,�� �,. ��زد ن� �, �U(ر� ��Tا �ا� ��� ���ادری ��99 �:�ن� �(ا/�9� ی
43 خدا و دولت
�و���\�99��eه ا��aن �L-��ان� ،�-[��� �در� �و�>، ��� �ار���ز/�، �را �� ,�� �را ��ز/�؛� �mن
,���ا���و ����Tا�در�Bت��m �9z{ .�,CZLp,�را����9�, ��ز/�،�و���ده /���زی،�/�Cت�و��19Bرا�
��ی� از�ا�`�م�را����ا��aن,��, ��9؛�ا��aن �ZLp¥�/�زل��^:�\��,a���������'(/�����ز��د�
^��،�LM�Dا�`�م� �/�ا�`�م�/��LM�sا
Scا�����LM�D��� .؛�/�،�ا���در�
�.��در���ا��T��ا�/���deا
5�� ��� ��u�\��در ��Aرگ و�>، ��º;N� ،�sا��ی د����/� J\M� �/� /�؛�ا � ���از�د��sان <W وا� ���(ی
��:8/�ª:� ����و ���/L(ا/�����/(p/�,F����w��M�<P(اS.[�دا'،����/���ا��ی�در�وا ;:
Mر� ���T(ا �از��:�ن ���:(/�د ,a)/� � ��%)}�zد �ا��� ، �� ��� �/���ا��ی �� <P)/� ،<Äو� ی� ی
,��و�دا6~��ا���د���Î�،�/ا�Ò�L��eD/����������آ/�a,����ز��د���� ���ا�`�م��, آ/�a,�����^. '(د
� �دار/� �ار��7ط �/~��Tا �ا�`�مScا� ��� ,a�/و�آ� ،�99�� �ا+�] �و�از�آ/�ن �9��د �از� m(ش �/�eD
��F,�����^ آن ,���� �/�eD .����اc%�ا]�7Lر�را�T(ا�:^�دا'������ و�����w���� ��\L���,4)T
/� ی���ده '�ه،�و�در���9ر�آن�دو�}�zد���:�دی .�����Zو�دو�: دار�/��k���deا
�.�� �ا��78اد�� در��:�ن �اc(ل ی �ا��78اد ، <Äو� �اد��ن ��� � �Dا��ن،������ �LM�D ��ا . '�ن
����$�eوزی |�a�7 آ/�ن���9ن�Zlا�و��Tی ی�ا��ه ی� wZ در��,F�B�����/'�ن� '�ن���(د�ا
���������ر/�¹ا��aن��\:\,�/.�/�ه�اMای�آزادی����'�ا�� .�LC:'ا����و��wU;x ����,m
7����� ،��z{در� � ا��ه،����¥:Xن و����aا� ���� 19�� ^�� �را �� ,�� �دل دل ،�9� ���(ز���
wZ �.E���� �و ،�LT��� ��� �را �� ,�� �را �ا��aن E[� ��ی �/�&ET .ن��M�D��/در� ��
��.� ا�� ،���آن �از����Æ ی �ا��ه �� �ا��� �$[���Mن �, ی� �رخ Ù��� �آ/�ن� ی ،�ا� ��ا� ��د
��ده ,��T(ار� �را �D[ر/�ه �ز/�ه ی ���ا �ا��aن m, '.�ر/�، �ا��aن ی ،,\:\�� �از� ��ی %&E8�� ��ی
��ده� �از��.eن �z��� �و�T(ن، ')m �,xدا)B)�� �z��� ^�� �آ/�ن �و�T(د �'�ه، �LT��� �D[ر/�ه ی
�D[ر/�ه �(B(دات� ��� �ر�:�/� �$���ن ��� �و �� ،��� ،�98��� ��Bی D[ر/�ه �د��sی �� ی�AD
,� ª:��ا��ی�در�. �Dد/� ی�T(د���ز�/~� �mه����'&%�اa��a, '(/�،�و�>��L|�aدا6~��و��de���z��
%���ام��(�;�����LM،�و�در�D[ر�از��N�%�a����%�a�5;�ی�������،��ا�/��aن،�ا��aا ���
,��,. '(د � ^�)m» �L|�a « ری�:�� �و �� ���ا��، � ی ا��ی، �'� �/��(د ��ن)�~/� �� ���از�ا� �(ا/�
e���dی����آ�lز�'�ه������/���ر����]� 7������د������زود�رخ�T(ا���دا'��A��sد،���ا���
�����de/� ��:�ری )$���ن �و �� �و�4, ، ،�'� ��A��� ��� �در� ی �]���B��U9ی T��� ���ای 5'
�B`�ن� L���ی�از����B�%&')���de��z�� ا��ی����آن) را�،Mه��� �����ر�ر�m ,�دا/�� �����
���Æ�،د)Bو��/��(دی��N:�ر�از����دور�ی�ا��� ��ای��%��.�ن��ENی����رخ�T(ا���داد؟����ا�
44 خدا و دولت
,��و� ،���� ا �ز/�ه '��L�u �(ا/:^ ��(��ه �+(ل ��� |�a� �را، �/��aا� ,m ,m ا��ی�� �ا��aن، ی
^:9�� �$�#. �Mض �/��aا� \:\�� ��ا� ���در�ز��ن ا �در�i`(رش �z��� �&�ن رو� �و ����ی�
،�و�/��در��:�ن�ا��ه��<W وا����� .ش ی ی��=> �®�¼�ا
،�و�����.eن�د�:%،���ی��=>� ا��ه�. ی��\:\,�� C/�،<P)/ ,m,�ز/�ه �.��5���Eا/�dاع�ا
�Eu�/م����ا�, در���LCD��.:.kا��z���،#aو�در/8:���دا�،,a��aی�ا ��ی�]:��� �(ا/��وا ;:
��;����را� �cST،�آن('�ن�و� (ا/eن����^����آ/�ن�را��C`.�� '�ن،�ار��7ط ی را���ر��9����Qو�
�در��7 �را ��ی ��%�� �� �دا6~� �ا/��Eu). '�ن ^Z[ ,�� �را ,\:\�� �T(د� ��ی �/� �و�> ،�.`M
�Eu�/ا� �را، �ز/�ه �\:\ �ز/�ه ی �T(د �و�/� �را ,m را� ,m .وده���� ������z ا� ،�ا� ��� Z[� ی
���وده ��� �د�:% ی ���ا�� �]7(ر/�$[��، ����zا�Aار�داa#� را��� ��� ،��ا �Eu�/ا� ;:7+� ش
� .ا
4� �/��(اa, �(ن ,�\(ق ���ا ،�LM�D� � �ار ;:7+� ��ا� �در #aدا� ��Aرگ �(ر�Í�� �و ی� ��ا
,xی ذا �/g�b���� �ا].�ل ���� �و �.eن ئ ش� ^�� �, ش� É[��� ��� � +(ر،��+� �از �/)'
����ز/�ه ی �mن�ر�~� /.���9ه�)&�� �(ر��. m,�را�دا'����L'� ش،��T�L�D/�،�اد]�ی��Í�
�� � (ا/eن ����Mن #aه =>دا���$� %��در��&� �LCz{� �از�+�� � ی <P�.LBو�ا� ,&�deM� �B`�ن ��ی
��ه�E� �وا ;: Jروا�� �e:vx�� ی %�� ��el� �/\�ط ����� #aدا� ؛�� ��:[� �و �D[ر/�ه ��ی
�را،�����Eaن ی����R> روی $�#�/��aی�ا <=��Jوری � دادن�'�ا��kدر� ی�ز/�ه و���E�.�����,m
�/� �M��XTا�(ش ��� �د�� د��ه'�ن �'�ح �98��� �آن. �M�Dن �cST wX � #aدا� /.�ی� ��
�ز/�ه ز/�ه �T(د ���ا ؛�� ,m ��/� ,m .و�� <Pاd�/ا� ،<=�� ،��°�±�el� ،��]$�/�e:vx� #aدا
����ABز��زی 4, #aدا� �در�\:\ ��� ��� (ا/: %}�� ،��ا �و���ز��ب ا���س �� ی��در�ذ '�ن
���/),�����Mآ��9ی��Avی؛�ا����Z.��را������ر�;u ی�de��،د)T�،#aم������د�آورم����دا��
��U(ل���دی�AB���/ ���;u�،دی��،� m,�$�ک�4, ز/�ه). »�Av«ی�ا�Aاری���ا )�دوام�و�
^�� ���و��� ا�،وا ;� �ر/e9� ¹ن �ا�����ت، ��� ،,F�z�� ت]�� ،���و�ا'8:�ق ���/:�ز ،���آرزو ،�� �،��
��� de/� ��� ز/�ه. ���9ه ,m د��)T� �و ,F�z�� ��de�� �,T(د� <W وا� �:ª. ��زد ی� #aدا �de�
�~/ �LT����zزد؛�����ی�ز/�ه �� ,��(ل m,�را��Mو�����9' ,��Dی� و�����ر����داa#. ��9 ��9ی�
<Pاd�/ی از�د/:�ی�ا ,��, '�ن���eون��<W ن�وا�`Bن�در��T��آ��،�و���� �.���� ی�آن $�دازد،�
#�$ ,�� �, }�zد� ��� �9� ��� ،��ا ¥:;k� ��� ��زد� �آن�+(ر %}�� ،�
�ا �و���ده <Pاd�/ا� ,&
45 خدا و دولت
�وا�Ea��ÌDن ک آدم ��� ,F�� %�M� �'��Dدان �داد، ��Bوداa, '�ن �د�����Mو� /�M .���:8وش
,� ,F�9'رو�#aدا��(ر�Í���z������^��eD ن����ز/�ه�:Ep� آن������و�/���&(��,m.
�F):8ز�)$�����،#aدان�دا���داa#�و����ی�¾, �&( ��)mرو�ا�wL-�9،���،�دو��ره،��
�~/�،,aآ��� ��/).� ,4�،�D8{.�ر�ا�,xا/��از�د��ر'�ن����'�ار)� �,a��a�اel�،�Dر�^،����وز
�,. و����Üه�ا�9LBب���9 �.����LCD:^�را� ���و���deM�L&, دان ی�ا�`:�ت ���در��ره ی�آن �(ا/:^�
�/��de-�ار��9:^ در��ره #aدا� ��دان� ���: ی �ا���س ���� �ز/�ه�آ/�ن ���ای �µZ ,m �de/� �T(د ی
���/~�. /�ار/� ��:8/��ی�آ/�ن� ی����M ی�+W:7> �(ا/:^�آ/�ن�را����ا����T+����زa#��9:^،�ا�
��/~� از�آن. ا ،�98��� #aدا� ��دان� ��� �B ��L'و���ر�دا���� �Z��AB:�ت ��deی ��� �(ا/�9
[...]��'�9؛���� (ا/eن�
]�Cc����<=c79��ا��¦:k)�� ��X�� .]��از���ن��^�ا
��دان�داa#�/���98،��% آن[...] ���U�9ا��� ^���� �98 ��#���دان�ز/�ه �e9ن�����de/�,m.
46 خدا و دولت
���� م
^:9�� �:-�� �:� � ��ا� ��� ���9ان ���7/� ��� �����ل� �Ö.Xن�. ���S���� �ا� �-.�� �9���
#aدا�ª:����Bرت�/p(ا�����د� ��':^����ا��وزه� �{%�m�T(ش���T(رد� ���ا��aن�Dی،���
#aدا� ��� �ا� <R��� �E�.�� ,aا�s/� ��ا� �و�> ،�9� �����Dا� ،�[).��� 5�� �]9(ان ��� �Dان،
��ا��ا��aن-.���ی�ز/�ه�را����آز��u# ��ر'�ن�/��رت�Ea(د،� ����،�99��%Tد�دا)Tی���
,4� �9��� ^�� � ���/:�ن ���4, '5 ���ای �و�> ،�ا� � ر�.�/� �Bو� ª:�� ��� ���/�m(ار� �^'�ن
��(د ���آز��p/ .#u(ا ��ی اL/��D(ا/�9 5����� �را �آن '�ن ،�99�� �ا�Bا �ا�Mاد 5� ��9��T(ا �mه
�/��� %�� ��� �ا��� T(ا� ��از�ا��\ZX�� ����� �و ،�9�� �ار�د #u���آز �(رد� �را �اLB.�ع ی
.�eDی���د $�#
ی�اP�.LB>� �ار� m, ز/�هدر���ز��ن��a)9,،����داa#�را�ا/��Uری�����LTو�در/�e����:8ون�از�
#aدا�،�LM�D ¥9cان،�از��D �98��ا/�dاع�. ��ی��ZLp¥،�از��N:�ری�B`�ت�'|:�E�E���ن�
��Tای �~Z[ ن�:/��� � �و��\:\, �ز/�ه �ا±��ص ،�ا� � ���a, '�ن �و�T(د'�ن �Dان� '�ن،
,� .آ��9 ر�~�����'.�ر�
�~/� ^Z[ از��(زه� �'(د �(ا/� ��Tرج �ا/�dاع �B`. ی ��4,از�ا� ��� /�ازه���� ا ،���از����Ìا�
��)/� ��� �9��� :;kو�و� ��de�� ��� �T(د �آن ی ���ا �����ر�دارد، <=�� ��ی ��� �را �� ���� ��Lدیا
%&' ,����و� آ�deد،����ا��Dدر�'&%�روز��ه ��F,�در��ی��:�ت�ز/�ه�/�7'�9،�و�>�در���Uو���ذ
���،�Ì� ا������Qز/�ه�ا/�؛�:;kو�و���de��،<=-' ��,���� ��زد؛����� ی��=>�را�±�°���;�
�U�±� �و �� �� ,�� �را ��9M/�$[��ش �و�در/8:�� �و�ا�pL(ان، ')m� ���ون �در� ��ی ،^:�:�
�و��\:\, �ز/�ه �ا±��ص ���دآور ��� ����E.�ن ذ �در�$�# ��روز� ��� �ا� ,F و�� ���$� ��ن
,�� �ز/�ه. '(/� /�$��� ��� �ا/�dاع EDر���ز�b/ا� ،�Ì�� ،�� ^Z[� �ا�؛ ,m�،�sد�� �در��(ی ،
,a��� <WX ن��T�� ی�ز/�ه ,m اعd�/ر�و�>��\:\,،�در�$�ی�ا]Dی�زود ��ی�ا��ی�ا�.
�ا��aن��.�ن�U�±� `Mدر��^Z[ دو�������|�aش،�و�)m�T� `Mدر����� �ر�/��(ان�ا�
,4 ����ا�M�%cد��/�دان���'� /��ا��. ��Cوت�ا�|�a��� :���%cآن�را����]9(ان���5ا�S�
,� \:\�� 5�� �]9(ان ��� �/� �و�> �,. $[��د،� �T(ب <=:T �.�� ��� ��:(اa,،� دا/� �ا/(اع ی
47 خدا و دولت
��ان�ا±��ص��;F�9,�/�ار/�،�ا±�����������Ðد/:�� ی�4, ��،��Tرج�از���.(]� از��Z.Bا��aن
,��و� �.�ن آ��ه� �و�> ،�sد�� �ا±��ص ���ای �B� ��� �/�e����ز�'(د ،,a�Mر�� .,��در� ��� دا/�
�%��&�¼�®���U�±�%cا/(اع�����،�ا����,aاز�ا/(اع��:(ا ,�'(د؛�ا±��ص�آزاد���و� ���
%��� ,��,. '(د ��� %���� �و ���Tآ� �ا��aن، ��� �% دا/���� �ز�eن، �روی ��:(ان ��و� ��� ����
<��[ ,F�/ا)�� ���ا�� �دارد، �را �U�±� ��ا�^ ��� ��U(ر، ی�U�±و�� �دارد D[اری و�. دادن
.-�� ��� �و �� ،��z{در��Eaه� ��زی ���M� ,F�� و�� ��Q�:�� ��� ،,&�deM�L��و� <׶� ��ی
��)�� ��-�� ��� ���'� ��� �آرزو��ی� M-�ا/� ��'�، �و �A��lه �'�:�ن ���ای �و �� �]Z~�؛ ی
�Lp:s/���Sم�ا�(دا/����� �mه��, ی�ز/�ه�����Eaه���'�؛�آن T(دا��Tآ�����ا���ام�) و�ا�
� ���ا��aن�]��>�/��aن�ا)/� ����ف� �����و��Aرگ ا�،�و��\:\,�����z���،Oف���ر��������
,a��aا� �آن، ���م ��� �و�آزادی، �;��B� �و��T��9ی ���Tن ,4�� 5�� �;�� ی�B� �ا±��ص 5�
� ��~�. ا� �دا��Lن �آن ��� ����Dا� �ارا�6 ��، ���ز/�sد�^،� ی �دو� J�)�� ,�).[� �ر�Mه ی
�/��Mا ��������E�.�����,F ,a��� زی ی���ی �<�)cدم����9'�ه،�������� ا��رو'����Ã[���^� ی�
��ی��Mدی� ��4, ���و���م ��BوB(د�دارد������.(ع�آزادی ی������z���<W.Bآن ��4, ���آزادی�و���م
.د�� ش��, �Eaن
�.�� #aآن دا� �, ی� �را �� �~/� ���ا ��Mا���رود دا/�، ��از�ا� . �(ا/�;:7+� �ا�،� ا/�dاع ش
,��:�ªار��7+,����ا���ا±��ص�T(4,� �(ا/���� ����ز/�ه�و��\:\,�را��Ã[��د،�ا�U�±�%cا
���� ��ا� �/� ،A.:B� �����:$� �/� �دار/�، :.��ا <=�� �ا±��ص #aدا� ���ای �/�ارد؛ �و��\:\, ز/�ه
ا±��ص�. �(ا/���:�ªوB(دی�دا'����L'� �&,؛��Mد،���و ���داa#����آن�����ر�دارد،�/~� آن
,���d�/ ��98اع��J\M�،^9ا داa#،��-�ار�.
,�آ���9و� ا�9(ن،���ر��O/�����ا±��ص�ا/�dاP>،�������ا±��ص�ز/�ه�و��<��;M����LT'�ه����
,��, ا/�dاع. رو/� �#�$�,F�B�����z�������ای�. ��ی��\:\,�آن�را����$�#�را/�9 رو/�����ا��aن
�LT�� %���Eu�/در�ا�J\M��/�،دات)B)����و�T(ن،�����(B(داx,��\:\,�از�m( '�ن�ا�'
�:��µZ �ª/�ارد�^Z[ :ده آن�����را،���ا�¢�،� ,�'�ا��J. دا/� ی��Tم��&��%�اP�.LB>�و�M-�ی�
�, و���/('��Tص�$:���و����A.:Bای ��Dدارد؟�ا���:.�T(ا������AB]9(ان��{��>� ش����ا
T(د�را�/��(د�������دازد�T(د�را�د��ا/�ا���LT(د، ش����آن ی ��ی�ا��ی ��ای�ا�7Îت�/����
��(د . ��ده��/� ��او�ا� �(ر�Í�� ��� ،�9�� ���9ن ^:��از�او��p(ا ��� �ا� . و�ا�.\�/�
48 خدا و دولت
�~/ ,�� �z��� ��C`.�؛ �را �وا ;: ���د �(ا/� �ا/�dاع ��� �را �آن �(ر� . �(ا/�Í��vE(ل � ���Tن� ش
:; )�از��ی�وB(د�و��&��%�ا�،����/(ع�ا��aن�در��%،������7ری ���و�'�ا�T <=��J(د����
�از�ا��aن آن ��Ð�T� �/(ع ��� �\7+� 5�� �از���دم، ��Dو×> %}�� ،�� ��Qر��� ���رش ��؛ �%�gد� ی
<=� :\M)�� �و�'-� ی ���آن ��ی ��� �و����Mن ،�ا� ���روش ����.eن� ��� ���ای <=�� ��ی
���در��.� ی�آن روی $�# �9:�/�،�ا��Dا�����ر�را����+(ر�و�:��و�]\aS,����ا/��م�ر��. �� ی�ز
�.� �C:iو� �از�او� ئ ی ��از�ا� #��� ��(د ���T(ا �/gد�[�el��L\:\�� �و �داده، ����ا/��م ش
^:� .�p(ا
�.�ن� ��7 ا�U��و� �از� �ر����Üه ��� ���و��Ã�Nر�^ �را �(ر���Í�� ��� ��(د ���T(ا ^��de�آ
از�آن. ش�/��(ان�ا� ��آوردن ;:7+�����B د�$:� ش�او�را�/���ر�از�/�د��ه)Bن�و�M�D�A.:Bو���
,� ª:��^�/�������7/�م�آن�ا�Bزه�����،�������$:��� �mه�/����7ا�Bزه�����،�و��:ª ��زد،�������
�9���)&��A.:Bش����آن. و�)m�T�%}��������#aدر�دا�,F�/ا)������ر�LMر���9 ���ا� .���
�/�د��ه ��� �/.���9ه �M�Dن '��� ���ا �د��؛ ���ادا �ر�~� '�ن �ا��aن ی �mن ��F, ش،��Scا� ��
�و�ز/�ه �ا/� ,\:\��S���� ،�-[��� ،�98��/� <Pاd�/ا ,m �%�� � �M�9��و� �و�ا�:�ل ��N:�ر�M;�ل ی
� �(���Bدار/�،�'����ا�:�ل�و��M�9��ا���/.���9ه��z{ا/�����در���)����mن�ر�~��آ/�ن�را����
�.�ن د���sا��aن��داa#��¨�$�9،�در� ���را����ا� ���E�Eن،�m(/��������9(ن����د�
��Tا،�دو������\(ق� ��F,���$:�ه�'�ه�ا/� �:�� ��اران،�و�و�:Sن،����ا�.
�, ���آن��:c)���� ب�ز/�هS\/ا�،��Ð�T�������،^9� ��،� Z[����,m:��داa#�ا�،����د :
�آن ���ای �/� �داa#؛ �)&�� �:Z[ � ���ز�^ �/��(د �را #aدا� ��)��/��aا� ��� ��Aرگ ��/�:T� ��
�����ای�آن �%�)T(ا����(د :/�Eد���)Tی��B������ ش،���9ن ª:���sا/��آن�را� ���د�)L/ه��m
�9�� � ���a,. ��ک J\M� ����9(ن �ا��aن Oر��� �E�.��و� �e/)Tن �:Z:(ن ,m���Tن� �ا��aن� ی ��
ر�^��(ده�ا�؛�در�$�ی��Tا،��E(ر،� �رت�دو�،�ا�pLMر� �4��, ��ره�در�$�ی����º;Nا/�dاع 4,
�� ،<=��آزادی ،,F�� � ��\(ق ،<oر���� �, \(ق).[� �ر�Mه ،��Q�:�� �. ی���� ���9(ن
<W:7+و���Lp:s/�(ا/:^�آن�را���ز� /~�. m(/���(ده�ا� ی�B(ا���اa��a,�ا�� ا/&�ر/�$[��،�T(دا
ی�ا'�78��ت�+W:7>�را� ����.� �Dدا/:^،���و �������L']D�Éا�������آن�را��Ã[���^،���9ن
,��آ�(زش��. $[���^ ���ای �-.�� �راه �z��� ��ا� ��� ^���]Ã�� ��(ده �� �ا��aن %�a� /����7. د��ن
^:|��C�� �را ��Aرگ: T(د .� ��Dا� ��� ��ا� �� �,a��� Eو�� ��(ده ���Tن �را /�ک �� ����
49 خدا و دولت
�[�T ��و����:���� ��(ده ��ی �T(د�9�.X�� ���ز ،^:��د |�a� ^���� �+7\�ت �د��ر� ی ��
�~Dدر��4, � � ���a,اLT:� ی ��ا� ��(ی ��� �را �آ/�ن ��� �ا/� ��(ده �روزی� ری �را/�ه، '�ن
,a��� اعd�/ای�ا����sد،�و�روزی�د��M�5���ن '�ن�در���ا�)T�،¼ی������ ����Oن���ر���آ'�
�.���Eاز�T(ن�ا��aن�vx[���'�ه�ا/�.
,�� ��� T(ب ��ا� ��� �T(��� �ر����� دا/:^ �¶×> ی دان ی��:�� ،���و��\(ق ��دا/�ن� ��ار
�ا/�dاع. ا� ���E�Eن �]9(ان ��� � ���a, آ/�ن، ��� �z��� ،¥ZLp�� �ا��aن ��ی ��ام� ��� ��دن
,���deM�L&,. ز���9 � ��^ ��ای ^�� �� ,�� �eنÍ��de/� �را �آ/�ن ��kر� ،��/� ����z. ��زد ���B[اب
�C:iی و ,aS\[و��,a)/� ن��' �'����-.�����,F�B����،و�>��.��دن���M�TAت�و�'�ارت�ا�
������ �ا�L\�ار ��b9م� ��� ��� �ا/�، �داده ��Eaن �T(د �از ,xS��.�� ��e9ن ،de/� ��:\�� ]Z(م
w ا�� ^:�،�از� در��Bی: د�:%�ا���ا���دو���deا�. '�ن��(ده��(رد�/\�� �ار'�ن�د�p/ه��m
،�م ��9؛�و�دوی ش��, ی �LM�D�%&'�,m ,m،�و��Dو×>�ا/��Uری�/.���9ه �T�����Bرج�از�ز/�ه آن
�و�}F�z, از�آن ZX�� ��ف� �را �T(د ��� �B �.�� �ا� ی �L'�9ا$��EN� %��&�� �و�. ی در�/\�دی
�در��;�ض �را �T(د ��(د �9��T(ا ��7(ر� �]Z(م ��z{در� ��� ،^:Z�� ,x�9،� ��و�� �ار�د ش
�Z:�و� ^Z[� �T(د ��� �'� ���T(ا �M`.:�ه ،%��\��و¶���ا�؛� در �\U(دی� ��� %:/� ���ای ,F
,a��aزی ا��ی��.�م �:; )���ی��\:\,����روی�ز�eن����د/:��آ��ه،� ی�ا��aن ��ی��\:\,
�m �/�e,���ده�و��, ز/�ه.
��LCz{���و��\(ق� ��F,�در�ا���:��،5�deM�L��،:�¶��������N:�ر��Aرگ�]Z(م��\:�A�
��ی� �dاع��ز/�،�]Z^�ا/ ��ی�/�در��و�ا'�78×>����ا���اc(ل����9�, ا�،����در���ا���ا/�dاع
,�� �را ��=> در��� X9��و� ;:7+� ��� ���� <=�� Jروا�� �را، ��de�� �آن ی ��=> ی �و� (ا/eن ��ی�
,��9 �&��%�را،��:�ن�� .�.�،�آن�را�$�ک�از��A�����ی�$�# ی�آن��-. ا� ��LT��ا��B��LCD
��Bی �E�.�� ���ای ���ای و �;��Bدر�� �و¶ <×�m ,�� ���.eن ���. ��9 ش �آ ]Z(م <P)/<×�m ی�
<W.B داد� �9��T(ا %:-Ex� �را �;��B� ��79B. ی ���.� ا� ���de/� ^Z[� ��� ��� ^�� ,F آن�� ی
,����7'�w��&� ���� : �-.���ف���z�� اعd�/ش�ا ;:7+��Îدر�ا�،ش�/���ر�ا�� ��دن�ا�
�/�د��ه���esد،���د�,������eون�از�آن ا��aن ��ی��\:\,�را ��ا/�dاع ���در���� �ª:��^����
�/�ار/�و �از�. B(دی ��CLوت� �رو��� ��(د �9��/���ر�T(ا �]Z(م �].�ه، ¼\/� ���A��Dاز�ا� ��ای
���esد آن ,¾� �9LM�D� �در�$�# �L']Dدر�� w��&�� �آن �از�4, آن. �� �� ,xو�C� ده)�� �¡�zه� ی ��
50 خدا و دولت
����w،���ای� ��� ���a,���ز/�،�������� �����9LM�Dآ/�ن�را،����$[��ش�T(د'�ن،�در�$�ی�ا/�dاع
�و�T(ن�����LT'�ه��(د/�(��� �mن�ا���ا/�dاع ��9ه/.�')m(د) ���از���;C9��$��:�N .�،^Z[
,aا)��/� ��U���� ZX��ا±��ص��\:\,�و��.��% ی� `Mو� ش�در���\ZX�ش�����Z:�ت،������
��z���،د�eDن�آن� �ار��:��B(ا���را�ا/&�ر���9؛����ا��Dدر��)&�����,F�[اد��/)m����Lا��c
��,a��� � �ادا�� رش �ز/�ه دار�ا��aن ���Tن ��ی �/� ��� ,F��,�� �ا/�dاع ��ه �در�$�ی ���eD �,Fد
��ف���Eوع ��/�bد�����)���� .ش���T �98(ا
,\:\�� Z[� �{�ل،� ��� ��ای �ا��وزه �/�ارد، �وB(د �9(ز� ،Oر���� �, ی� ���� �<×�b/� ^:')�
�$:¨:�ه ��N:�ر Jاز�^ ئ '�ا��/�:�� ��9:. ش ��Mض ����و�> ��(د، �LM��� %��&��
�L\:\�� �
,� <W:7+� %��از��&� \:\�� �و�و�Mدار��� ,aS\[� ��U(��ی ��؟��� ��� ��� �aا)� �Jا��'� ی
<=� � ���B(ا %��&�� �C�ZM,،�(ی ،���د� ،<P�.LBا� ،��Q�:�� �ا �ULدی، �M-�ی، �و ��دی
,F�7ز� �~Z[و�� ��Q�9' (,�� �ارا�6 Oر���� ��a�`B���)U,. ��د در�+(ل ��ا� ���� ا �اa��a,،�ی .�ن
,��%�6AB:�ت��'����^��:ª �(د،�/~� �� �ر���a��9 �(ا�از��#���de� ���:8/ی��=>�و�در��
�(اد�ز/�ه. ��ن�د�� ا/�dا�Ea�<Pن ���:Z:�رد���اa��a,����از�ا� �،�9LT���^�m,�در���ر��Oرا��Mا
�و�'-� � T(رده $�eوز��9ان �آن ��=>(�mن ¹��L/� ��� $�eوز��9ان�-'� �آن، �در� T(رده ی �mن
,a��� �.���ی�$�# ���در�ز�����خ ی�ا��aن a�m, ی� Mش ر(^Dن���aا����,���� ،�آن��:Z:�رد�/
ª:��ا/�dاع ��Aرگ ¹��L/از�� �در����/~� �5 Oر���� ��ی � �دا'�eD)��Lد'�ن ���در�ذ ،��� ,aو����
ª:��،^:'�� ª:���Ea��9ه�ا/� ��5از�ا���/�z¡�¹��Lه �mه�از� (,F�B�ª:� ،�����در�4,:.��� ا���
�دا' آ��ر��ی �9��/p/�de(ا �ز/�ه. ��ن � آ/�ن�/��a��ا+�T� ��� �ا/�، �'�ه ,a��� و�� ���ده ,m
.ا/�dاP>�از��:�ن�ر��LMا/�،��.eن
���ر��Oرا���زa#��9:^؟�ا���ا�.\�/��و�el�]�دT��/g(ا����(د Z[اد�/~�. آ���������Mا/��9 ا)�
��� �در���Uو����� ،�Eu�/در��:�ندر�ا� �ا/�dاع � ��:�ن ���ای �z��� ��� ,F�� ,F�/ا)�� ���در���� دارد،
����9ا���. ی����ز��a,�در�M�%�� ��el�،�L']D`^�ا/� ���ا��وز�/de،����ا/�ازه ��LM�D'(/�؛�آن
�/���ر�/�د��ه �آ��9ه، �]Z(م �Z.Bاز� ،<P�.LBا� �آن ]Z(م �داد �M�Dن ���T(ا ���ادا �را ���از�. ��
�.� ���، ی�ا��<=��%�gد����^:� �دار�^�از�داp��#a(ا����در����و� ی��S-Eت��Tص�را���
�xS-E,����در��:�ن (��ن�د��� وا ;:��Eaن و�Mدار�� ,a��� ا±��ص� '�ن�����Tن�و�ا+�]
�9(ز��-�ر (ز/�ه���/�C�ÍL�+(ر�]Z^�'�ا��J ،�و��.eن)در���ا�Z���:�ت�ا/�dاT�de/�<P(ا����)د!(
51 خدا و دولت
��kو �=> �آزاد��زی ی ���ای �ز/�ه ��\:\, ری �در�اLB.�ع ��� ��Ð��±ا� �, ی� ,m �^�� �را �99�
��ن�T(ا���داد �Eaن . �(ر�Í������وده ش�ا�؛�آن ا�������e������98ون�از�آن �,F�� ���
%&E�� �و �ا'�78ه J\M� <P�.LBا� �]Z(م ��(د ��ر��د �����وده. ��ز�T(ا� �از�آن ��،� ��eون
و �. ش ش���(ر�دار/�،���E�Eن ی ر�~��و�$���]�ی��&(�����mن �Dا���و�/.���9ه اc(ل
�.����و���E# ی�$�پ آن�ا�������ر��ن�را���� 5�������را�/~� ��ه��9:^؛�د���sآن �،^:�T(ا
.د�(��ات���9��9 ����اT��D(د�را��(�:�ل
���:�دی �(ر�Í�� ،�sر�د���� 5� ��رو' #aدا� �ا� ی �راه �ز/�ه. ��دن �z�� � ،,m�.��از� ی� آزاد
،�و����آزادی��, ��Uر��ی�دD^�و��&(���� .�(ا/��در�آن�راه�$�#���ود ی����%�].%�ا�
m(/��ا�����Ù �9را��%��9:^؟ ��
ی�اLB.�ع��kوری�ا�،�در��(ی�د��s،�از� ی�]\aS, د×> در���5�(،�داa#���ای���ز��ن
������\:\,�و�ز/�ه،�/��(ان�ا�،�و� �L�N دل����,mن��\:\,�و�������7�:���ªاT=>������ز/
<=.[ �'����L'ع�دا�.LBی�ا.
,�� %�� �روش 5����� �z��� Ù �9�� ��از�:�ن: '(د ا� �� �<Pاd�/ا� �(B(دی� �]9(ان ��� #aدا� ر�Mن
m,�'(د؛�دا�D �#aا/��pLMری�/.���9ه �mن،�����(��D�Jو×>�از�داa# ی��.� �T ,mرج�از�ز/�ه
���$�ا��9ه�'(د �����در��:�ن��(ده .,���L\:\�������ی ی�آ�m×> �(ا/��/.���9ه داa#،����از�ا�
<W.B ,Fدارا� �ABو�\:\�� ����� ،�'��� �اLB.�ع ���'� ی ������� ����Tن� ����. ی ���ون ،w����
ª:��B`�ن �U�±از��de� ل).' ª:�� ��� �/~� ش، ���sاز� �mه� ���زد <��T� �از�آن �را �T(د �(ان
#aدا :�)vE���ی �(دن�د����E،�و�در����>���� Z[ن��.����،�'�ا��Jو� ش���U�9ا
<=��Jزم�از�ز/�ه روا�g���.� ����#aن�داe.��،���ا�deی�ا±��ص�و�� ,m ���°�±���ی�
�'����(ازی����آT�,a(ا����(د����$�و�L�xن. ��ل�T(ا���q|9B�،����در�اوا�%�ا��Scت� ا�
,� ��و���� ،�دا' �9��/p(ا #�E�� ��� �/:�زی ��دم��sد�� ��� ،�9LCD �#�E�� ����� w����
��ا� �و�> ��(د؛ ���T(ا � T(د �Z���� �Bآزادی� ��� ��:\�� ��Tای ��� ¦:����\(ق� ��� ��Q�:�� ی
��elا/�،�و������5ا/�ازه���LM�D��.E����5�deM�L���F,����از��Tا����de؛����/�,F��
�ا/� %.��� %�� .,�� <Äو� ����� ��� �و�/� �'�ه �LT��� �/� ^Z[� �از�د/:�ی� د/:�ی ��.� � '(د،
52 خدا و دولت
d�/ت�ا�:Z��#u�./ن�و��:��%��'�J\M����،�X9\�. اP>�ا��\:\,�ا��^Z[����,a��F,� ���ز
#aوه�دا�D(ی��ص�از��Tا���'�،�������+(ر�A����9ان�/.���9ه �<Pاd�/ن�ا�`B��m,�'(د،�ا�
�،�LM�D� ,\:\�� �B`�/:�ن ���ای �را ��:\�� ��Tای ��Bی ��� �/����� ���T(ا �از�آن �را ��� �E�.�
��ی�ر�~��و�$�وا/� ��E�E��wU9ن�را���ای�/.���9ه Tه�دارددار��b/وری�. (د��k��+�T�����
<P�.LBن�ا����9ان�را���9%��9:^،�و�آ/�ن�را� ی��Tص�داa# ا��������د�L(رات��=>،���ز
�.���(ده در� ��� ���ا�����ز�^، �د��sان ���de� �Zm� �از�'&% ،�����E�Eن� �د� ��� ��� ,F��
w��c ,����ی� (د�را�در�د�'�ن�����(ی�ا��اف�T '(/��در�آ��ه،���� ا�L:�ز���ا�
�/�esد��)T] .۵[
��(ده �و �� ��� �آ�� ���از���دان� ا ��Dو×> ��/� �gزم �ا/�، �/��:�ه <×�mاز�آ� �Bدر� ��ا� ��� ��
#aآن دا�����D �/��;X �99؟����)&�����]Z^�را���9ر� ����� ��ای�آن.
Scد����ا)�������T(ا
#aدا� �)&�� �(رد� ��� � �ار�s� �/�eD[ار/� ��9ان .�p/��:8/� �ا�Mاد،� eLن ��ا� �)&�� ی
<Úا'�ا��ا'�اÚ>�و�ا]:��D �,aی�T(ا����(د،�����Ï��� �kور��
�.��ذا���،�~Z[د�)B)���ی�
�98�� .<Úی ا'�ا�D ی�eDه�].=>! ی���د�m19 از�د���دل ی� �:�،� �،<P�.LBه�ا�mو�از�د���،����
�و���\�99��eه ���vور��� �� #aدا� �ا� ��� ��� ,xر� � ��(د����؛ ���T(ا ��ا� ا���. �L\��'(د
�ز/�ه ����د �&( ���T(ا ¥ )L�� �را �;��B� �و���� ,m .#aن،� داeد�)T� �E�.�� �Dان،
�و� /�از/�،�:�� �����ری� �در��:�ن �را �T(د �T(ا� �9��T(ا �E�.�� �/��(ان، �و�> T(د���9
�.E��� ی�ز/�ه����ی�آ/�ن�T(ا���m �:-ET,�در���pر���.(م�ا/�dاع .
sر�د���� �ز/�ه�5 �ز/�ه �، �را ,m ,�� ,m �Lp:s/�T(دا Z[� J\Mو�� �]Z^؛ �/� ��دم� ��زد� �T(د ی
,�����'T�<=:T�5(ب�T(ا����(د�اL��^Z[��D(ا/��از�ا��� 4,. �(ا/��آزادی�را�ا���د���9 ا�
�راه �� ��و�رو' �./ #�$��D آزادی روی� ��(ی ��� ��دم� ���'� ی ی ���. '�ن �/(ر �/7(د �����از� ا
,F�9'رو � �D^ی ���ای J\M� ��� ،�ا� ��:lد/�7ل راه درو� �'�ه� �mن ��99ه ���Tن �LTو�Mا� ش
�'�� .���eی��e9ن�+(ag,�در� 4,. ��������ل���دم�/(ر��^�/p(ا���9دا'�����(ده�/��
�ا'�78��ت �و���وان �ا/�، �$:.(ده Oه ��ر���� ��� �را �ا/� '�ن �LTدا�$� ��p���� ��ی .�cST ی�
<=.[ E�79/ ی����رب�و�B���º;Nاز�����،�LT���<Ú�[�#aدا�<P)/ص���� �ک�آ/�ن��Tی���
�ارزش ا/�ازه �/��ی #aدا� �.�ن� �ا� ی �9��از�B(ان. ��.� � � ���Tõه ��)#aدا� ��ی� آن)B
ی��(رژوازی�/�Cت�دار/�������Bرت� ی���Ú>�از�دروغ،�دوروF,�و��Aد�> �(رژواF,�������ا/�ازه
53 خدا و دولت
Dدا/�9،�و�ا'8:�ق آن�را��:�������9از�آن�رو���� ,a��aا��z{ی�$�و������ ش�را�دار/�����آ'&�را�
�/��]Ã�9ن ،�آن)را����،��ی���دم�T(ا����9(د؛� /.���ن���ادرا/� ����^���LCDام،�راه ������$�#
�داa# ی و������ری ���9ان�/p(ا����(د '�ن،��:�ª/:�زی�����&(.
#aدا� ��از��&( ����� ��دم��Dا � �.�ن��9ان� �از� ���[ر���'�9، ����� �از�آن #��� �ر�و
����6 ا��ه <P���� �ر��cدق. ی�ا�`�م����:� ��ی��،Ez¡�9ن��Ï����و��[�'�������'�9،� ا�
ش�در��و���ای� ا/�dاع�]LCD�،�~Z^،�ا/�dاaS\[�<P,�ا�،����در�ذات . '(/� ����, �XT/�ک
. ���دا'����L':�،�آ�m×>�ا� ���ا��Dدو�m,،� ی�ز/�ه �k�,mوری�ا�،�/.�u#�/��ی ز/�ه
��99ه�ا�،� ����6���T�،ا،�ز��ی���7ه و�>�ا/�dاع�ا��ه. m,�آ'��:�ه�و�B[ب�'(د �����در�ز/�ه
�ز/�ه �� ,�� ���SL�� �و w��p�� �را ,m ,�� �و ��E:�ه �ا/��اف ��� �7��ت�. �E�ش ��9،�
����6 ا��ه %����°�±��/�،���(ا/��و������ �,: $[���ا�/� /�'�a,�و�'-� ���¶×>،�/�م
ª:�� ���ا ���ای �.�eد، �C/� 5�� �z��� �و �� �و���� ،�'� ���/p(ا ^:Z�x� ���ز��^� �mه ��/�ه،� ش
��L(ان %}�� �در� ���C��L؛ ��Tا ��(ی ��� �را ��دم� �:')�� ���ا��� T(ا �$�وس، ��ی
����6 ا��ه %.[� ��ی ,�� ��� �آ��ن، ��-.� �Dای �ز�� ��� �99�7�� �را ��دم� �9���ی T(ا�
�ا/� �'�ه ��� �$���ن . ا��ا�(ر'�ن ،�ا� �+(ر �.eن� ^�� �و�> ا�.�ن ،�ا� ��CLوت� �~�� � ش
.m,�ا� ی���دو،���ده /8:��
��و��:(اa, ی�/�Cت در��.eن��(رد����e$�Éوزی ���des/��ده ا����� ,��#�$�de/�,Fا�D آ�� .�ª:�
���� ��Mد �ا��وزه ،^:��د ��Eaن �آ��ن �در��(رد �را ��ا� ��/� �/L(ا/��/:�زی ��� �'��� ��(ر �
�,. �9�7�ش��-M����¶×>��(k:¦�د�:^ ی�ا��ه �9^��9(ز�gزم���'�����آن�را�در��ره ا ����6.
<R��� %}�� �ا� ا��aن، ��دی�S���� �(B(د� ،;:7+� ��(ا/�F,. ی ،�Eu�/ن،� ا�:Eu�/ا� ی
�-;9��ن����از�$���ن،�' ��ی���T�¥ZLpرä>�و�دروa,،���دآوردن ��دن�ا���س M`.:�ن�و�
���ز��زی �آن ی و ���ز'�T�9ن �و ��u�\�� ��U(ر، �در �ا/�dاع '�ن ،�����Eک� � ��یde�� ��دن
�:�ن �Eu�/ا� ����Tن ��z{و�در� ،<=�� :��C�� �و����Tن �در����:w '�ن �� ���� ^:��C�� ��دن
���ز/�ه روش �z��� �(ش،� ��Sم، �در��5 �ZLp¥؛� �و�ا��ه ��ی %�� ی �Bاز�� ��:c�T� ��6ل،
��دی�S��ا/�ام���
�c)UTو��,aا):� .ی���Avا�
54 خدا و دولت
��� �را ��, ا�� �.� �\eن���� #u���آز ��� �:ª دا/:^،� �وا ;:�� ª:�� �و� �mن، �/-�ده، �رد �را �آن �mه
,�� �����از�ز/�ه ���Æ���در� ��:àز����ش ی m, �(ا/� �m�AB(/� در��.�. ش ��:(ا/�ت، ��ی� ی
�از� ��Ð�Tار��\�� ،,Fا�Lو�ا�� ���S���,����ز� �را �(ش ,��و� �در���ی ���:^، ،��� ی� �:�:^
�/)m ار�\��و� ,aا):�� �(ش� ،�� #�$� �, ش� Mآن ر� ��� ،�9� ,�� �ا��aن ��� ��� �B ����ا ر��،
�(ش���� �رت�ا/�dاع�����%6�, ��زی �J\Mدر�ا��aن�ا��/�,F �%:-Exرا���Eu�/د����ا)'
�� .د
����� � ,a�`B� ]۶[ی��T� �z��� ��� ، �79��و� �.���mه ����� ،�ا� ��� #aدا� ��Eaن� ی w����
,� �.�������ی��(ش��.�P)/�����E>���ن��:(اk�,a.:.��ا�،�و�/�eو��9ی�و� �رت� د
�µ�a�%��&�����,aا):���N������/�J\M���:8در��(رد�. ی�ار�m/��^�وا��L�Nا� ا���Tآ��ا�
�/)m ,����ر� ��� ��/� ,aا):�� ��ی ,�� �در��ره ��9؛ �.eن�ی �(ا/:^�de/� �ا�g�Lل� ا��aن +(ر
<RSTی�و�ا�-M9:^���� �رت�� �^��%�،�+�M�����\7د� ��������# ����&�Z��/âاد،� ��/�m��ار�
�����Zا�cار��9:^��� ].��L�N]۷ا�،�و�>�gزم�/���روی�ا�
ª:��,a��aا�ª:�������دی در��(ی�د�WX �،�s>�ا��%&'����از� ��/�ب�را،��Bا�،� �mه�ذ
����:�ªاa��a,�آن�را�/���ه،���. �������'�،�/���ه�و�/p(ا���د����Dا���m(/��ا����� ا
,�ی� ����.� ����9؟�وا ;:�ا�����ور� WX>�ا�،�و�ا�9���Dن ���a,����وB(د�آن�ا]L\�د�
����6 ا��ه ,����ا�cار� � %��N:�ر�].(�,�ا�،�و����� �g�،�'�7/�,a�`B��99ا
S����w����
�L�u�' ���یB)�Nا�.\�/����'�،���� �رت� �:�ر��^��� �ر��،,���،���،���وری�].(� د :
�XZ�ر��:�N ن��aا���p�����,F(ا���9/�د��ه���es/�������9رش��s[ار/�� ی�T(د�را������/('
,� .��9 ا].�ل�
�(k(ع�را�. ی���aS\[�<Ú,�ا� ]Sوه،��(k:¦�ا�����ور�/����deا/�ازه ������ن� ��ای �{��>����ا�
�در��ره ���د ¦:k)� ن��Ea� ��� ،�ا� �ا�¢�� ���N:�ر�$����eاز�� �ا�Mادی �و���� ��(د��ن، ی
,� ,�ش� ��رر�Mن ����L(ا/��روش��� ش�را��N:�ر�$�#�از�آن ی ی�M-�ی �(ا/���(ا/�F, د���ا��aن�
�از�وB(دش�آ�mه�'(د،������ر��, را���ر�9����Q،�$�#�از�آنS�ل�ا�����ر��د�در���. �eDد �����
��/��و���ور��9ا/�)U;��%.[���،�در���ل�ا��ی��(ش،�ا��aن،�$�'�ه�از�B`�ن� /�T(دآ�mه�ذ
�Lp:s/و�ا� ،<äر�T ز/�ه� �/�م ��� <=Tدا� ,����� ��� �m�/)m(ن '�ه �و�/:�ز��ی ,m ادی��;x� ش،
55 خدا و دولت
,�� �و�ا��ه �C`(م� ،��)U� Mو�� ،�98��� �و���وی ��N:�ر�/� ¼��kور�� �ا��Lا ��� \�J��زد،
���و�وا ;:de���, ا/��,�����\:\����,F��و��Mد،�����9(ز�از�. �('���:�ن����9'|:��ا/�
�~/� �9(ز� ،�او�ا� �T(د �����ر�ذ ��ا� ��� ��/� �آ�mه ����Uو��،� ا� ��او�ا� �T(د ��� دا/�
�:^�و�ا��ه�C� ������را��� �(دن�آن ���را����LT،�ذ ,�����/���ر�و�+�eD L;:7د؛�و��� �=>�/�د��ه��
,���ی�]:���و�وا W>���ز�deده�و��� ]9(ان��)��%\L��ی�T(د� T(دی '�9��،����$�ک�از�او�
.وB(د�دار/�
��ا��aن ��� ��� ��(ده w���� ��� ��� �/eL�pن، ��ی ,4� �از ��ور ,xو�C� ,aا):�� �در� ی ی '�ن
,� �9LT��د�را�)Tا��ن��T�،�/����� ��آن'�ن�� '�ن،���ون��E&(ک '�ن ���از����LT. آ
���را��(B(داT �,\:\��,x(د'�ن��(B(دات��\:\,����98،����$��8#�آ/�ن�$�دا�9LT؛�آن
�داد/�،�و�T(د�را� $�9ا'4�����98,|�aرا����آ/�ن�� ZX�/�ازه�از�T(د'�ن������ا/�،� �رت�ا
�� �ر�ا/��Eu. '�ن�$�9ا'�m �98ن ��ی�آ/�ن�و���ده آ���Mه T�،�9LM���%��ا��ن���ی�ا��aن��&�
���9ن ��� ،de/ ª:�� ،^LCD� �و�'�]�ا/� �� <��:T� �از�+e9ن #��� �/7(ده� �mه �واژm(ن ��U(��ی ی
,a���آر �ر�LM. ���'�/� ا/�، � �م، �از�B`�ن� در�/eL�pن ��Tرج ��� ،�/�'� ¼��T� �ارواح �LMر
�در���5 د��ه ،<oر���� %��در��&� ,ag)+� ,aدورا� �در�+(ل ،��z{و�در� �دا'�98، �وB(د ,a�'
،�آ���Mه�(B(د�ZX��mر�و�ار��ب����دو�B`�ن� ا�(×>�B.��آ��/�،����روح���T¼،�ا��ی�و�
.ا�
�و� � �م �/eL�pن �E�.�� ��Mدی، ��� <W.B� ،<��:T� ��� <W وا� ،JZl� ��� �در� ،<=��&����در�
�در�¾, . /eL�pن���ر�د'(ار�����ا��L;:7+�<R���،�'��L'آن� �م���دا���و ,� �م�. آ��9 ش�
����ر�o>د'(ار�در��&� �د�(ا/� % ��ا� �ا�.\�/� m, ی �درT��eD(د� ی �را ��� �9(ز� ��� ،de/� ���د� ی
. F,�در��Tرج�از�د/:�ی�وا W>��(ده ��دن���9ن�B`�ن�¶×> د��،��Mض ��ن��, ی ����LTو���زی
�, m,،����و ���از�د���mه�روان /eL�pن���وز�د�(ا/����Q�9' ن� �:�:^�آنe.� �ر�+W:7>،�و����
��kوری��(ده،�در���5�����Zا/��م��Eaه�ا�د�:%��/��aا�Oه� /~�. در���ر���دا/^����9
�ا��aن �����9�ا��،�و ����� �ار�'�،�. ���gزم��(ده ��ای��&��%�ا�����ور�و����7%�آن����ذ
���9ن ،�LED� ���ل ZX�� �در� �ا�.\�/� �� ���T:�ل� ��Avا��aن� ������ �و �� ^�� �د��sی ی
� M��� JZ�x,��د�(ا/�. '(د �(k(ع� ،���es����/در�� �را �د�(ا/� ,a��aا ,m ی ���� ����� ش
�ا��ه: ��'� ��� �:.`M� �:�)T ,�� �آزارش ��� �~Dو�د� 19D� �او�+W:7> ی ���ای ،���و� د ����
56 خدا و دولت
<W وا ,��'.�ر� �ا���ا��ه� �������deد/:���� ���Ù �9در��� ���<W ی�وا��de��،%��\�آ��،�و�در
�/��ش ��� ،�/�eDار�� �,�� �و����� �د�(ا/�. آ��9 ���Üه <P)/� w�]�� �� ,m �،�ا� <W.B� ی
� (ی ��� �.�ش�در�دور�����روز�mر��ی�����Lن� ��ی a�m,�ا�،�و�ر�EF '�ن،���ا����.� ���
�ا/� �'�ه ^D .�/د�(ا� �]9(ان �� ,m �.�� ��� ،<W.B� ,å <W.Bو�� ��°�±� �وB(د �ا].�ق ی� ی
�����ا����ده؛�در�اLB.�ع�c( ا��aن�+(ر��b(�:^،� ر�T�,xر�LM���<ä؛�و،�اp���D(ا�:^�ا�
�Eu�/و�ا� �روح �� �ا� �'�ه ���ل <W.B� �در�ا��+�. ی ،��)�� �از���b9م ،,a��aا������� ئ ش؛
,�����در��Mو�e' �/�Eaی ��دش؛��� ,��������� ����9و�����, ش�در����از�. ���9ا/��Uرا
,����]vxر�اراده آن�� �����\��gزم�ا�����T(د�را�از�آن� ��'�،��4����S,ش� (ی� ئ '(د،�و�
ª:� �/~� ر�����زد،�و�M)��S��(k(ع�را�در�ا��ه. '(د �mه�������ن� ��ی���رن ����6 ا�7Îت�ا�
����������در� �و �اc(ل دار�^، �Dای ��ی��/).�� ��ن، ,aآ��� ���ای�. ��ی �را×> ª:�� آ/�ن
�;��/:���LMا/��Bاز��� .��9ن�د�
�ا/(اع�د/ %��&�� ،�'� �\L��� ��دم� ���ذ �درS���� �و �� ،<׶� �د/:�ی ،<W:7+ا��� :�ی
^L��� <W:7+� �ا��Lاد ���د� �$�# ی ��ی �ازS���� ��� ،�ا� �و� ش �ا �ULدی Jروا�� Mر
��Q�:� ^���µ،���ز��زی ��9،���،�د/:�ی�و�~� روی��, ش�¾, دوران ی�]�ی� '�ه ی��\��u ی�
�ا� <W وا� B`�ن .��د�(ا/� ��� ��� �ا� w���� ,m <W.B� ��w ی]�� �را �T(د ��� <oر���� ی
,��%����LM،�و� /���9،�از�دوران��Tا�Mت�و���T�9اF,،�در�+(ل�دوران �&��<oر����¥ZLp���ی�
�Z����ر�:�ه�ا� ی��5 ���:�:�� .�TاF,�در�
�دوی ،<׶� �از�ا�L\�ار�د/:�ی �� � %��د'(ار�در��&� � �م �eن,4� ،���د� �از� ��ور �ا/L\�ل 5'
5�� ��� ,Fا�T�9� ده���از� �]7(ر ��(ده، ,Fا�T ,Fا�D ���د� ی�� �;9(ی ی� �ا�.�ن ��� ی� $���Lن
��:�:�ن .� ,�� � Z.�اد <=�� ��Tص ��Tا��ن ،de�����از� #�$� ،�� � �/�')��U�±� �و�ا�
���آن�x;�اد�ز��د،���). '�ن��(د ی ].�ه ��دی /���ر����U�±�#�� ده�����Cد�را��)Tی�
x��B;�اد'�ن�ز��د��(د�����N:�ر���دی��(د/�،�a)m�/)m,��&,�از�T(اص� �(د/�،����'����از�آن
��Q��ا �ا� ,\:\�� �د/:�ی . ی�� ���Eaه� ا� <W وا� ��یde�� �و�ا�:� �ا/&�ر��� �9(ز� ��
�MاAD�J\Mاز�آن /7(د/�؛��<��:T�,F �/د)����.
5�� ��� �]7(ر ��ا� ��� �'��T د���^ ��.�م ��Dان ��� ��z(د��ن ���ای ,Fو�$:�م. ا� ����)���ان�
57 خدا و دولت
,4 ,�� �(ده ���� �E�.�� ��دم� �و�> ���99؛ �د](ت ��Tا 5�� #8��$� ��� �را ��دم� �/�:')�
� ����$ ,��98،�����.�ن�ا�.�ن����a�L,�و��N:�ر��N:�ر�+W:7> ی�$�eEن�F)T#���ز�ED و����
�a� �99ه� ,aا���T�،ر�:�Nا��ن��Tدی���'�ن������ ,a��aو��� ��،�ا��� ,aه،�. �� ��د)z�� T(د
�/�bای���T و�$:�م�����)���ی���دی���ای� '�ت��=>��(د،����روش ��ان،��9(ز��TاF,��� ی�
�, ش������ر��, روان $�داش�������زات�¾,� ،��m×>�ا�.M�D ,4و����qو���E�.�ر�^� '��و�
�Tای��z(د�. ا/&�ر�وB(د��Tا��ن�$�eEن�/7(ده�ر���ا�.�ن����او���AZLم �������/����,. �(د
��د��ن�آن��Tا��ن�را��^ ��د؛��J\M/~� وB(د�ر :�7ن�را�ا/&�ر�/~��ی�او�����98،� ر�T �7(ا�
��ن�او��e9ن��(د. ����z(ه�$�#�از�����T�deاF,���(د��(د�Mن�eL�p/:
�و���9ه« �از�ا��رت ��(�را ��� ,Fا�T� �.�ن� ،^L���)�� ��Tاو/� �����د �آزاد ,m. �,Fا�T� �(�را
�'�7/��� ».$�#�از�
��Üa� ��z(ه، �� <��;L�� �از��Tای �و�/�pا':�ه ��دی� �/eL�pن، ,F ا��ه� ��(د ی ��رن� ����6 .
��(د �� <=�� ,Fا�T� J\Mاو�� �/~�. ]Sوه، <��;L�� ��Tای� �(B(د ����� ���'�؛ <=�� ,Fا�T� �(ا/�
�.� �'����/��aی�ا .^���دی���'�،������ا/&�ر��.�م��(اد�و�روح���(ا/���(B(دی �e9ن�/~�
�'��� ¼��T .�� ا���Î� <��;L�� �(B(د� #8��$� ��� �در�ار��7ط ��� �98��� �(ردی� �دو ��
,� �/)':
�X�9ن�را�� �.���ی��=> ی�'&% ��z���،,Fدر�ا/&�ر� ,� .���� ی�$��8#�ا�����ا�&�ن�وB(د�
�ا��ه %��&� � ,&�deM�L�� �ا(��ی �ا��وز��� �$�# /�ازه�� <Ú��� �ا� ی �LMا��ه) ر� ی� ��زی ��ای
���gزم��(ده ی��z(دی �z(ه.
,�������ا/��م�ر�:�/�،�ا�eL�p/ ,4��L7ن�'�ط�را�رو ��e�Üx�<و��،,C9�'����5رو�����N:�ر�
#�� 19��M�w��pد/��و��)���LT�9'ن��L�ن�������ی��=> �E���(ر��F,����در�ز ��ی�آ/�ن�ا�
� \��� . �Ep:�/:�ز�راZ�� �Tا��ن�-'� ��ی ^��و� �آ��ه، ��Dد �در�$�/�8(ن د���sرا� T(رده
��(د،��N:�ر�و����qو��C9, ا���/eL�pن�$�#. �����9Tد/��/��a��اF)/.
58 خدا و دولت
���Tن��z(ه،�ا���را��^��(/�/:�ن��N:�ر�$�#�از�E���e�Üx(ر'�ن� م،�رو��a, ��ای�'�ط�دوی
��(د/� �داده �ا/��م �رو�:�ن �د� ��(د/� نآ. �� 5�deM�L�� �e[��pن� ���در�D`(اره. ی� �(/�ن،
Oو،��� ��ر���LM�Dرا�از�'�ق��,aن�رو���`B�،ش ��9�ص����ا�.�ن�)UT ن��ش،��N:�ر� ی���د
<R�'اث��e�ش،� ی �(/�ن،�در�دوران��XMی . ����(د T(ب���L\����ده��(د؛�ا���B`�ن�¶×>�
� �B`�ن ��ا� ،��Q�:�� Oز���ر��lاز�آ� �c(رت�$�# �و��� �داده %��&�� �'�]�ان �از�+�� �را <׶
Cs' �/desی�ا�,a��a�����LT(د؛�����'�وع��, �����wو �����ر�O ا
S.[ش� �%������'�،�د�
��و�دو� و�آ��ده�دا'،��&,�از������ ��L'دا ª:������µ��[ا����� ��L'د�دا)Bه�و�m)�5��<و�
�دروغ 5�� ،w�]� .(� ��(/�ن ��Aرگ �CL-�ان)���,a�L���� Z�� ª:��ا/�ازه از� ��� ,F ن��/)�� ی
�ا/� �L��p/��(ن��:��و�در� �از�T(د'�ن ���eون J\M� �/� ،�9LM����\L��� �را <׶� �B`�ن ��ا� ،
^��آن�را���� �e9ن�در�T(د'�ن����c(رت�]�دت ��دم،�����L;:7+و��،�Eu�/ی�ا���س�و�ا��
�X\/ده���د/� ]9(ان��CL�ز�ا�lی�آ .��+�Tن�e.����ª:��mه�¶�:��9LT��a�,x؛� �(د����آ/�ن�
ª:�� ��;u ,4� ��Sش ��ا� ��� �د� �X�و� � �ون �CL-�ان� �9/��� �و� �mه X9�� ��� �/Aد/� �(ده
< آ/�ن��Tا��ن�را���eون�از��T��-C(د� �ار�. ��ی���9ن��Tا��a,�آ'���د��9 ا�g�Lل�را����$(
����ا��ه�.:\L���و�T(د�را� �وc%���د/ داده،:��ا�( �L;�ل،� �،�ا�(�:����5ی�،,aد���/�،��
��°�±�elدی�و�����el��\ZX�F�B,�������ا]L\�د����روح����د����(ط�ا�،� ���آن. ا��ی،�
5�deM�L���N:�ر���# دان ,a�/)�� �دار/� ���از��z(دی ��ی ^`�� <�:��� ��Tای �در����Tن �� .
��:(ان�U�±�J\Mد��ن�)z� ه)z��Cc ود/ یAMن�را���ان�ا�'�.
��/��vN ا� �� ���$�9Z�� �, ی� ,aودا�B� �اSM+(ن �9/��� ,F آن� �aا)� �\:\�� ��� ZX�� ��9ن
�, ا��ه� ��Eaن �'��� �'�ه �a� � :��ا�( �در� (ی ی ���� ���د� ��� ��� ���ا/��Eu د ���� ���
�� �و� ��. �ر�اD�Î[ار�و����ی�ا� ��]Sوه،�/����7از�ا���9��wÒÓx:^،��������در�روز�mر�
�^� گ�Aر �%b��،�L'د�دا)Bن�و)+SMو�ا�)X�ن�ار���^����از�ز�<Ú)�Z:M���������وB(د�(���
�ا��ه /\�دی \:\�� �9:[� ،�9'��� ,&�deM�L��و� %��� �ر�/���� ��� ،/��� �را� ��ی :��ا�( ی
�� �9LT��ا��ه) �=>�و��ان�����ی�ا�(×>�را�����Bی �(':��ا� ,a�.���آ���و�<��;L�'�ن� ی �mه�
�����Tای�T(ب�را�. �Dدا/����ز Tزی�$�دا��ز���������ا�ET�9ن���%b�����در��ا�
E�� �E�.�� �ا��ه او�����. ��ای ��از�ا� �از�دور �را ,aرا)/� ��� ی� �و��� ،���دا' �ا�(×> ��ی
�:ª ش��Eaن�داد����ا�� ئ T(ا/�9ه��� �LT��ی���#�از�deه���m در�+(ل���EN���ی�����ذ
�Bدر�� Oر��� )B�/ا� �/7(ده �T(د �$���ن. ی �.� او���ای� ��� �د�(ا/� دادن �و� m, ی �µ�]�� ��ی
59 خدا و دولت
����s:�ن���c¦�ا������9ن�ارزش�،���������9از�او،���� ��اب�ا�(×>��:s/�^��ª[ا'
#u�/دو�ا�د��Ea��s:�ه��(د/����LCD'�؛��(دو��m �1ه��deی�از��5 �A���9رگ�����:ª د�
b��¥��p���L،���:�نM(���6خ،�'��Dد�و�)���)mدر�آ��ن،�و�آ�% �C�ZMار�]D ����F):8ی�$(ز�
��aا�Mدر� .���������� :�����wا� ا�
�����5�deM�Lروان« �#�����LMا������Q�9'. «�.� ^L���روان� ی��ABی�de��,&�deM�L���ی�
�%��Ep:�ه�&��Oد�را�در�+(ل���ر�)T�����98��/ن���aا.
�����زاده�'��و��� m(/��ا/�C� �Eu`.:^���ا��وز�د���sد'(ار�/��:��%� ی�ا�(�&������/)m
�ا/�dاع (ه ��زی یM�D� %&'� �ا��aن �آ���M. ی �را ��Tا��ن �اSM+(ن�. ا��aن �در�ز��ن ��ا
���(د-.��/��ی� ی��Mدی��^،�����ا/��Eu ی�ا/��Eu ی�W.B>،�و�در/8:�� ا/��Eu. دا��aن�ا�
��Aرگ �/��vN آن ���� � �9(ز� ،���دا��aن �ا/�ازه ��ای ��� ��(د ش ��Eaه ú���� <Ú��� ����. ی �\�اط
,�� /�رتCD :»�9سEN� �را �و�»!T(دت ��(د، �'`(د <P)/� %&'� ��� �z��� ��Q�9'د)T� ��ا� ،
�'��(ده ��(د ئ در�\:\ �'�ه �}�zده ª:����� ����. ش ��(د �-.��/� �ا��aن ���ذ ���ای ��
B`�ن�ا�(×>�را�$�#�از�T(د�. (×>�ا�ی�B`�ن�ا� �E&(ک�'(د����'����T(دش�����z��ز/�ه
�M-�ی،� ,xد�[� �]9(ان ��� �ا���س، %&'� ��� ،��� %&'� ��� ،Oر���� %&'� ��� ��(د، �LM��
�آن�را���ف��Aرگ �kور��.;x��������w(د������5�deM�Lزاده� ����. ش�/�de �ار�داد ��ی ���
���ی�ا�(×>،���:�ن�روح ������w(د����ا��ه '�،�و���� ،,Fا�D��/�'�%� .�(�;������LMو���
����$�#�آ��وارون�در��&��%�ذ����<P)/ن�)+SMاز�ا�������ار�X(،�$�ر�. در��ا�
,\:\� �C�ZMو�� #aدا� �ا/&�ر�/~� ی �را �ا�(×> �B`�ن ،�F):8ز�)$� �, ی� �و�> �در� ��د، �:')�
�����آن����(ط�'(د �^-.������ �و� (ا/eن . ���X9�����ENرا��او�/eL�pن�������(د�����ذ
�ا��ه:����^،�/�����]9(ان��,&�deMن��`Bن�روی���ی� �6ل�و�و�~� ��ر�����Qد،�و�در��.eن�ز
%�� �از��79B آن، ���ر���د �� ,\:\�� ��(/�a,. ی �از�او �� �wL-�� �/eL�pن �ا�-�9ر�� ��ی
#aد/� دا�z{را���:�ن��|}�����Tا�9Eaس��(د/� آن. �Dان� .��Q�9'�/ا�T���ن��:�ªا�Îی�ی�آ/� ا
^���ی دوران ��� �L.��%��(د ���از�ز/�ه ���و���# ی���# دا�B����#aاF,. '�ن�/s[ا'�,m .���
,&�deM�L�� �T(د �ا/&�ر�ا��ه از�اSM+(ن، ��� ^�� ���ا$:&(ری �را ��ا� �$�دا�9LT؛ �ا�(×> �و� ��ی ��
��� �اف����ا��aنی�ا' �N�5.�����,F:�ری�در�/��(دی ������ا/��م�ر��/�/�،�دو��M � '&�ک
���/�ا'�98 ��د/�،�ا���ا�9���Îاa,�����(ده.
60 خدا و دولت
� �M ,4� ��� ،�sد�� �-wL ی� ،M�D� %&'� �در�ا�-�9ر�� �اD�Î[ار����(د، /�ازه ./(اSM+(/:�ن ا
��ی�اSM+(ن�و��U(رات�و���q ا��9ن،�ا��ه ¹:D�<=-'را�����<R�'�9،� ی�Lp:���99ه�در��^�آ
���D¦��Ex[اران�و� ���در��\:\���:�ن�;N �99ه� ^Dن�د�m �98���<�:����ی�.
���،� ی�رو�, �ر�و���q ی��.�ن '�م��z(ه،�$�eوز�.�9ی ی�±�°���و�T�w���� ,4(د$���� ���
������ا��ه ��ی��(/�a, و���زی ��U9[����،دی�'�ه��(د��ی���deM�L&,،����در�ار��7ط����'�ق�
��wروح]�����^���D�/�:Epا�را�در���: ��ر�o>��(د/�����:�.
�از�آن � ���ن $�# �����Tا�� �� <��;L�� ��Tای �mه�� ��Mاوان �7��ی;�� ��Tا��ن� ��ی �و ��
,�����Eن�����LT'(د،� ,aدا�Dد)T��p/����� Z���F,������ر����O�a�L,�و��Tا��ن� ی�
,�� �L'دا��� �از��:�ن �دا'�98 �را �رو�,. '� T(د �را ���:(ان ا� ��� �� ��Cc � �ا/��م�ی ��� �.�م
ر��/�/����#.� ����� �LT�9'ن���'�ه��(د�را���ULف�'�ه�و� ��F,�از�د/:�����در�آن�ز
����د/�Mی� ��~��را�د���. ��:�د��� �/�bای���T�w���� وت�Cاز���������,F �،<=���ی� (�,�و�
<P�.LBو�ا� �و��� ��دی ،����E(ر �در�ا/&�ر�آن ی <P)/ �� �������kور�� ،�'����i� ��(B(دی�
,�� <Pاd�/و�ا� ���دیel و�/~�. �(د� ��N:�ر�د'(ار��(د ��deی ���9ن �وB(د ��� �ا�.�ن ��� ا�aا)�
��� ���در�$:(���(k:¦�داده�ام،�دوراag)+�,a,�از���ارک در/8:��،���9ن. /��mه�$����آ�� ��
و�$�#Mر ,&�deM�L�� �ا��ه ��ی ��U(ر �C�ZM,���ای �رو��� ��� ��(د، �gزم ,a�/)�� ا�(×>��ی ��ی
�'�ه ���ز��زی ,aد��� �B`�ن �و��� �ا� �آ�9���Mه �از�ازل ��� <���� ،�9LT����\L�� .�ª:�� و�>
,&�deM�L��و��Bی ,\X9�� �/~� ی ,å � ����gرود ��Tا ��ا� ��U(ر ��� �aا)�) �د : �$��eن� �� ،��
� ،�����kوری�'������TاU��,F(ر�������99�^)آ���U�±�w��c�^�ز��ن��^���b/��و�
�'�� .����N:�ر�و�T�،��q(دT(اه�و�4,ا��U�±ه�در��`� <=���z(ه،��Tای� ��� ی��z(دی ر�
�'��LM�� .دی)z�����آن�رو�:� ا ��،����وB(د <=���������ا��وز��^�از� ی ی�ا/��Uری ی� '�ن
��Bای �, د��sان� �a�`B, '�ن ¦:��� �از��(�� ��N:�ر�$�# ،�در�\:\ �د/:�� ��زد، ��دم� ����
��(د/� �. '�ه ��º;N���� � S[� w�� ار�و�در��cا� ��� ���� ��N:�ری �و�> ،�/�'��\L��� از�آ/�ن
�/�Eaاز��,&�����,a�mزر�� ��Q��ی�ا���, ی �%:-Exی� '�ن�را��B�5در���د��،����]�م��&(/
�.���� '�ن،�����������# ی ی��E(ر���$�ا��9ه�'�ه،�$��z��#8(ه �Tص�ادا���داده،�در�
.����Bد/� '�/�،�را�����.� �����و�و�Mدار��, ��#���و� ��د���# '�ن��, ر��ی
,F�9'آ� �در�ا�-�9ر�� �درد����ز��z(د��ن، ��Tای ��±�°�� ا� ��deM�L&, ی� :��ا�( ��� ,F ی�
61 خدا و دولت
�.�ن�ز��ن����������،Mن���)+SMآن�را� ا�^�'�ت�از��.�س����'�ق�آ���wد��ه��(د،��z(ه�
T������M��� ش،�/~� ی =>،���(دا/��و�و���qاو،����وB(د�ا/��Uر��. ��#�از�ا��aا)�
,F�7در���ا���ز��,ag)+�,x���ا��ه :���ی�ا���ا�( ��°�±�el�6ل�و� ,a�/)�9 ی������\�و��� .
�روح ��Tای �و ���د، �ازدواج �او �� �'� �زاده �ازدواج ��از�ا� :�:��� /(اSM+(/:�ن�. �Dای
.�>�'��LT�9'�ه�ا/��mن�اc(ل�¶�:�ت���: ا�-�9ر������]9(ان���ز/�ه
��� �:�ت¶� �وB(د، ��ا� �� <o����ر�c�9[� �و��N:�ری ،��/� %���� ��د� ,F�z�������sد�� ی
�LT��زم�ا/� ��ای�g�Oن���ر��' .<=��Jا��'�،<o����ر�c�9[�9(رم�از�� ����=>�در��&����ی�
,��رو �د� ��� �e�Üx��د/:� �{�ل� ���ای �ا�؛ ,F�B z�� ��Tای �و��S �ت ���ا��ه (دی ��� ��ی�
���Tن�]c�9����ر�o>،����در�+(ل���(gت���ر�o>����راه�ا�9LM،� ��ای�آ��Nن. �� ی��(/�a, ا�(×>
�]��c�9در�+(ل� ��ا� ��(د �-.�� �آن ���ون ��� �/:�ز��(د، �(رد� �Lp:s��و�T(دا �ز/�ه وا ;:��
�^ ��ه� �� ,4� �, ��9ن��Î��/�/� ا . )7/� ^�� :�:���در� �وا ;: ��و�: دا� �'`�دت ��v:Z7ت،
¦:����گ�]����.
ª:���7��\�� �� �~/� �و��\�س ��Aرگ �U�±� ���� ��deاز�ا�� ��� �'�ر��ن ��� ����� دا/:^،
,� �/��Mو���9ن�ا�،Ù �9L���9�)m ��������ی�وا W>�و� �(ا/:^��Ea���º;N/� /�رت��, وار�ا�
^:��:�� �آن �در ,x�:� .ف�+� �او ��� �ا�^ �Ö.Xن� �'��� ����� �و��دار و�> �دو� �e\Mان،
�4, د��9ه �ENرت �و���ده ��ره ی ���� �mن� �آ�Tی ��و�ا� ��(ده، �و�ز/�ن ���و� �mن ��N:�ری E[� ی
�.� a�m, ی�ز/�ه او�و]�ه. '�ه�ا�����,aودا�Bی� ^L�ن�و�ر/¹ د��ه ی��m ه�/�� ���mن�داد؛�و�ا�
�د��/.���9ه. x;�اد�ADاف�ا� ���،<W:7+� �در/8:���و����+(ر �� او،� ی�اST :�ت�و�/�
,�).[ �'� �ا]�ام �دوران �آن �و�¾, ¾,. ی �او، �¾, روان ���ری روان ��� �او، �$�eوزی روان ��ی� ی
����9LM،�و�ا/�:%�را�در��.� رو�:�ن�����(ا��aرا�از��:�ن���دا'���L(د،�در�$�ا��9ن :M)ی� ش��
�����Bآl(ش��EDده� �.��.'�ه��(د���ای���دم�����ú:Z7د/� ���'�LT�9 و �E(ر��F,����آن
�(رد�ا�L\�7ل���ده ^L�����،�9LM�Dو�ز/�ن� �ار������+7\�ت�د/:�ی� ��/�ه �����و�ر/¹ د��ه ���
�/�دان�L;:7+� �و�در/8:�� ��(د/� ����Lن، �ز��ن �آن �وارد�. ����9ن ��� ,a�vZ7�� �;�ود� �آن ���
#aدا� �و �.�Lزان� �/���de# آ�(�LT د/:�ی �/�'� �mن:\M)��ز/�ن� ��� �/C(ذ �(ن��� �را '�ن
�98�� .�c�[������LM�D(د� ی�آن ی���9z� <è:Z7ور���`B�,������(ی���د��U�9ا�
�7��\��،��
�از���ده ��(د/� �� �'�ه ¥:CTو�� p���� ,m .ب�S\/ا� �/eL�pن ��(د، #|9B� �/eL�pن �ا�
� .ی�$�و��Lر�� M-�ا/� رو'
62 خدا و دولت
�L�u�'�،:�:�����\��و����� ی�4, ی�راز�$�eوزی ش،�و��.� ��ای �(ن ی�m ,4, ا�pLMر��Aرگ�
�}��LCzا��������].(م�4, ی ا��وز��^���ا��ی \:\���ی���دم� ��/�ه ��ان�و�ر/¹ ش،�در�ا�
��رو' �����Lن، �د/:�ی ��� ،Tی $�دا�-M ,4� ی��� �و ��:���Q،� ر�^ :Mا'�ا� �و �eD
���\(ق�اa��a,�را��^�ا/&�ر� '�ن�������ده ��ای ���,��:ª. ��د �،�� �mه�/~� ��elاز�ا��aا)�
���ا��9 �را �,. T(د� ¦:��� ��(ار��ن ��� �.�ن �-.��� ،�9LT)��/��� آ ��� ��(د �-.�� �ر���
<=�x� �$[���Lp��� �LMن ���ای �و�> ��(د، ^�� ,4S\/ر�ا�:�N� �آ��، � د��9هX9�� �از�د���mه '�ن
�LM��]$ن،�و���aن ا��a(ی�ا�ر� '�ن�از��:�N�،ه�mی�آ������(اری�$%� ����(�����Bآن. $(چ��(د
��9ان� ی�آن��.� �¶×>؛��Tد��9ان�و�ا/�m #u(��؛�و�از�$�eوزی ی�آ'(ب�ا�.�ن��, در��ره
���ده �و�> ���د/�، �ردش � �ن �.�ن ¥:;k� �و �/�دا/�ن �ا�����Q،� �(��ن،S���� M-�ان،
.$[��9LM�ش
�/��T��9ی ��� �از�ز/�ه را��� ��N:�ر�ژرف ,F #X[� ،,m���7��\���\Mو�� �ر'�دت، �N:�ر�'���
�LM��]$����، �ا/�g��Euزم�ا�ZX� ,4�،<�:����و�ا�.\�/� '�م '�ن���M�TAت���� �����
�.� .ی���M�TAت�د���،���.eن�'(د
���Ï�� �ا��vی J\M� ��و��:���Q ا� <P�.LBا� ،��Q�:�� �/7(د ��ی �����Lن �%� واژa)m,: ی��� ی
��aا� X9��(B(د�ز/�ه،�B`�ن��\:\,،�����. a,��(د]\%��Z:^�و� ��LM�D�ª:������.��w����
��و�$�# ��زی ی�ا/�dاع '�؛�در����>������U(ل� (ه��Tن،�آ��aی�ا �LMاع�آن� (ه،� رd�/ا�����
<=�� �از �دور�� ���� �(B(د،� ��یde�� �از �دور�� ���N ^:.U:�ر ��و� ��� �ز/�ه �(B(دات� ��ی
��ی����Mو�ز��ن،����B ا��ه�.��.� ����deای�$�# �:��LM�D�de� .ª'� �ی��،�/�./�Mدر� ر�de�
,4��\ZX� .ش������'�/� ���ک �C-������و�
��zا�را����]9(ان����T�،��\:\��ª:��،,Fا)L��������T>�از��\ZX���TAف،��de���ا���ا/�dاع،�ا�
�, ���de\:\,،�ا��ی،� �رت�¥:c)�������9� �99� .�.� :��,ی��\:\,��<Ú�;��ª د،�و�)'
�.��، ZX��ª:� .,��{%����� ��������'Þ��اc=>���ل���Þ'د،�و�)' ,�����$�/�,F ۸. ['(د[
�.� ����98،�آ'(ب�ا�.�ن،�$�eوزی ی�ا����LCD�/ت��M�TA��و� �.�����(ح� ی��.� ���ده
�در��(ده �Eu�/و� ���ا� ��؛)��º;N� �وارو/� $�eوزی ) ��ای �ا/�F)m u, ی ��ی�E �،���M� ،%��� ,F
�Bاز���C9L��^�و�)L� .ی��\:\ B(ی��Bی�و��cد �/�
63 خدا و دولت
����ه
� ا�.�ن�دارم��(ن�$(چ�ا�
������T+��ا���ا��و�].���
���. ���$(چ�ا� �����de$(چ�ا�.�ن�دارم؛���ان�ا�.�ن�دارم،�د :\�
��از�رو' ��N:�ری �ا��وزه ��� �ا� w����� �.eن �L�B��� �و��CL-�ان � M-�ان ����ی �9(ز� ��
،�ا��ه) ��ا�راه�دور���و�^(�M�Dن�و� �Dا�M�،,Fل �����B���+�9v،�روح:�:������6^�و��Tا�
.ا�.�ن�دار/�
. ���haut gošt ����(ده،��^ ��ور�$�و��Lر��ی�����Lن،��{%�$�و����ا��وزی،��N:�ر�������Lو���ده
wZ ����<�:��ش،�/:�ز���و� ی ���ا'8:�ق�ا��ی�ش؛ ئ ش�����B)L(د�/�����ا/��v:Z7� �Euت�
���ده ��ی ر/¹ �ا�g�Lل ی m, ش، �/� �و�/~� ش، ��(د �T(ا�:�ه �9(ز� ��� �از� ش، ��deی �aا)�
Ù �9� �99�7��< )$�����ی��X9\,�و�'(ا .� S[����������9(د������ا/���� ��U�9ا �و
�ر��bLری [�� ��T(ا ����� ��Tا �)&�� �و��, �ر�:�، ���T(ا �(](د� ��Dد��ی ی� در��ره. �
'�ن� ��:�>. M`.:� ��د،�����deی�در��(رد'�ن�/~� �7U;xت�¶×>،�T(د�را�درeD�'�ن�/~�
��(د�و�>�/���(ان�M-�ی $�و��Lر�����ده:�:�� .ش ی ی����Dش�
�ا�� در��ره ،<�:��� ��7U;xت �, ی��-M� ��5 +(ر J�)�� ��� �و� �9:^ ,x�:�¶� ���ر��ی ��ی
�ا/�.� اد4, �از'�ق ی �/(اSM+(/:�ن �د� �و��� ����� آ��ه �ا/� ��# ی �'�ه �ا/��م . /(�Dا�:�ه
�Eu�/ه ا��در�� ��� ��(د، �'�ه �å� ���9ن ,a�/)�� �/eL�pن� ی �در�ز��ن ،<�:��� ��`�رم ی
�و�ار��ب����������Tرج�از�B`�ن� ا/�.�،�ا��ه��T�، ZX�ی��Tا��T�،��°�±�,F¼،�ا��ی،�
��'����L'د�دا)Bدی�و����د��ی����د��$�ران����LM��]$�،���Z'�؛����از� آرا�و�4, ا��Cق ��
�و�ا��ی ���دیel� ��� ��� �'� �gزم ,\X9�� �+(ر ��� ، ZX�� ��TAف� ��ا� �روح� $[��ش �(دن
.� �5��J\Mه�����'�,aه�و�ز/�ا��ADل�dÌ��,aور�آور/�،����در������de/ن���aدی� ا��ش�
�{%�روح�/���eا��^��,. ش�در�ر��deT�Lز/�ه�'(د راه ا��و�������^ا�،�و���ده� ����^:�:�
���ی��T�¼��Tرج�از� ����� ������ای�$�ران���M��]$����Zن�ا�deر��)Uر�د'(ار��(ده؛���
��دی�%&'��/)m����deM�L&,�و�¶×>��Sش���ای�. �É����������اAMود���،����+(ر��=>،�روح�
< )$����< )$�5��¦:k)� sی�د� .��ا�
64 خدا و دولت
�از�T(ش ��از���ده '����a ا� ,F�:/د� ��� ��� ��(د :�:����N:�ر� �ر�:� ی �� .^� ��a�'� �e9ن
��د�,��Aاوار��(د/�،�$��از�/�eو��ی�+W:7>،�و� ا���آ�Tی . د��sی��^�در��(رش��������آورد���
^`��]�:~����ای ���از��.�،�ا/�����Lp:s/:�زی��Aرگ����ز/�ه :M�iو��,m �,a�:lدر�ش؛������
¥ZT� ��9�Ea�Bن �9/���و� ��(د/�، �ا�L�uده ,a)��و� ��ا������آز ���راج ��� �ا��وز، �آ��/:�ن '�ن،
�Mوش��(د/�،� ���9و��M% ���از�ا����9�Ea�Bن�روش �lرت����Aی� �در��(د/�؛�ا����N:�ر��^
^� ^�� ،<RSTا��� %\L��� ،%��\��و�در ،�LT)����وژوازی ���آ �9/��� �/� ��رن� ���و���vور��،� ی
�آزادی �/� �و�> #aدا� ���ای ��(ا/� �در���ا����.�. آ��ن، ������L�B ا ��Ccت ��AB ی ی ��deی '�ن،
��و���� �در���ا���$��# �����/7(د/�؛ w���� ده��� �9/��� 5�deM�L��و� �:�ت¶� �����Lن� ��ی �mن
���ده ��N:�ری �(د/�،Scا� ��� ,a�m �/د)�� ������� �.eن� �/âاد �از �و ��� ����. '�ن w����
.'�ن����آ�eن���:�>�د'(ار�/7(د '�ن���eه�'�،��Dدا/�ن ی /���زی
������Zو�دو�،�و�در�/7(د��:�ªر :�µ،��(ا/�ی�ZX�،���ای�ده���ه،��������� �رت�:�:��
�:�ªر :��µ/�ا'��(ن�. ی���دم�ارو����(د ���Tن�ا/��Eu ��دن�و����9ف ��دن،��� ��7ه
����Zون���e�#u�/ا��/ #a��9و�/��دا� �LT)��, ��. F,�/7(د آ��-M�,F�z�� ���،د�� �����,F�z��
,� ,��و�CD ,�. داد /('،�و�T(دش��^�درس�[�� ��zو�>�آ/�ن����،�/��D[اراa,�از�آن����آ
�79B��� <=.[و��,x�:���ی�¶ ���ور�����Tا،�روح�. ی�/��م�اD��Î[ا'��98و�/��������wU;x:�د�
���دی ��ز/�ه���د�و�elن،�و���ور�����`Bی� ��/�/� �(دن�روح�د��<Rرده���)p/ .دو���ور���ا�
�'��(ده �� �.�� �و�4�l, ی <R�'� ��.�ن �.� ی� ��� �'�/�؛ ���ل �ارو�� �و�6AB:�ت� ی ���}�zد ی
�و�].(�, m, ز/�ه ��Ð)UT� �.� ی� �و��(ده ی �+7\�ت �و��.� ی ���د/� �9Tر� �� ���� �را �T(د �B
.د/�/.�D�#u[ار
�ا��وزه ���� �را �����ور ��ا��Dا� �ا� w:Òö� �ر�(ج �آن �وB(د ��� ���� آ�� ،^:��:�� روز�ز/�ه
,� #u�/ا���� ���� �را �T(د ��9(س� �/C(ذ �T(د �����ADه �('�9 ��9ان �،����ز�� �از� 7:% ,F
��و�د��sان�ا].�ل���99؟�د��ه�ا�^����/eL�pن��.�����Zآن�از�ر��a��aو�در��)��،�ZE��
�آزاد ���ه�:�ن /��Euن�$�/Aده ا �و�'� ی ��/�ن�` � ��� �ا�LMد، �ا��Cق �وا/:��،���م �9/��� دان
�w،����وB(د�$��zن. B:(ردا/(���و/(�و���Z:��mرا�$�ورد]��cای،� '�ن�در��:�ن��� ��7رزه����
,4�،�µ�]�ی�T(د�ادا���داد،����آزادا/��Euن� �cا������ر�/��� ,å���l)l �و�'(ر�ا��Scت�
��� > ش�آزاد��زی �a%�ا�ULTص�����LMو�ر��� ���و���M�TAت� ی�ا��aن������9رD[ا'�ن�$(
65 خدا و دولت
�آن ��� �در�/:.� �(د، �دوی �� ���ه ی �:��ه م� ���'�ه،� ی�i� ��در�روز�رو' �دو��ره �Tه،�� م،
,4 ,4� .�DاF,�را������9Zد �TاF,�و���ده ����/��$��
�.�� �9���-M� ����� �ا� �-.�� ،�� Eu�/ا� �از� �ی �T(د �ر��/�ن ��(ر���� ����� �ا��aن ی
�'���:����ای��:��ه���ه�از�آن�vx[�����ده�! /�. و�(اس�ا�(�/��aا����:��ا�( �)�
�را�/�م����^(:�:���J\M��Dای�آخ) ا��??,����������9از� �(ا/��T(د�را� �رت �����ر�ا�
���د ��Eaن \:\� .�~/��sد� �Z:7 از�� �ا �(ا/� �/�دان �از��Sغ��ی ��� ،�9�� ��ی� �:�ه ��CLده
� ���Z�)ن�L�xو�$� ��� 5:�)���� �.�)��E�Eن� ��� �ا�؛� ، �LMر� �از�د� �آ/�ن ��� �ا�.�ن ی
���ای آن �� ,a�رو��el� ���E�Eن �z��� ��/�ه� �دروغ ش ���X�C ی �و )m �اc(ل�. ��Dا� و
<=cا ����9ان،�و� �����ا/�u# در�ر���Lpا/�،��&,،�از�/�� ی���ر�ا��9ن�را�دو���د��XT/�ک���/�
��ا��78ادT(ا��ن���ه د��sی،�از��Aرگ��� �eÃ�4(�و�رو�؛�رو�eTی�ا.
�/)./� ��eL�p/ 19ن %���� ��Mو���� ی �و �/.(/� �s/ ,mی ،�ا� �/�9����� ���ون� ی #u�L�� ی
�/)./� ��ف، ,Fدورو� ���دی ی �و �:��ن� �^ ی� �ا��ه ی �/(�ا� ز��ن ����6 :^� �^�� ز��ن
[ '� �9:��^���ا����ز/�ه. �(زی �(دن�و�-.���ی�����Bا/��L'�b ی�وا��# ی��\:\, او�
��B م���'�،��.� ی��:��ه ی���ه �����/(�9�Fه ���'����د�(��ات و�>�او،����وB(د�آن. '(د
�دو� ا��78اد�4, �او،���/9��رو�D�'�،�eÃ�4د◌���و��Mو . ��9 ��دان�را�در�T(د���ز�(�:���, ر�
�L�u�' رگ ش،�$:�م ئA���:')���9(د،�و����(�e9���ن�دو����'(د ���دو����ور��رو�(،�. ���
�ا��Tاع ��(د �gزم �/7(د �ا�T��Dا ��� �'�:�ه �و����را ���Tای� �� ،<��;L�� �(B(د� ،^:9�� ش
���د ZT� �را، ��Tا$���Lن �ر����را/�. ���ون ���و�ز <��;L�� ��Tای �د�L(ر ���� و��� �او��(د ی
�رو �p/��eÃ�4Hebertistsش�)���ا/\4S, و���������9���،�دا/L(ن�را،����e�):Dن���د،�
�دوی ��ا� ���Eن �$�eوزی �� ���ای �را �و�راه �/��de(د �B.`(ری ���Eن ,��ا�9(ن �ا��78اد� ی gزم
^���p/وزی . وار���د ��9$�رت��e$������6 ی��Aرگ،�ا/C;�ل�ا��ه ���از�ا� ��T��� �,aرا��
�^��M� ^��،wU;L��:�ه /�ک،�و���از/�ه �����س �������در�. ی��\:\, ی��(رژوازی ������ �
��ر�eن،�و�g�،ن����)��'�،��aا�M)CDرا��������'���) آ����b(�^؟���ا�/�؟����deی����در�
�B.`(ری �د�(��ات، ،)m)�� �و�-L(ر �و�'T �zÅ(د �ا��وز T(اه ����:�)� !�[�.B� و����
�:�)p:���,x��ا���� �و ,F #u�/ا� �ر/1 ی �و ¥:;k� �ره ��9ان ��� ��� �ا��� ��ی $���ه، ی
%bZ'�،�/ارد]D����$رن�را�در�آ��ن����5:8/����،�/(وا�> ��،���:A� 5ر�mن،��-�wLر �،����،�ور/�
19:Z' .'�ن�����ارزش��-�ار�/�ارد ���و��N:�ری�د��sان،����ا�
66 خدا و دولت
�%���-�wLدر����د����رو'F�9,�را� /~�. ی�ارواح�و�ا'�7ح��(د ��XZاد�:�x,����ا��aا)�
���ر�5 J\M� �آورد؛ �, رو'� ��ب� ���ان �Fز� c�M� ��� ��(د ���^. داد �~/� � �e9ن�aا)�
ا���اد�:�ت�ا�Mاد����س،��X:¥�و��A��.Lی��(د�. ��ی�و����qرا���.%���9 ار��7ط�����(ده
:Z[ن����e��دا'�98،�و�ز��Fن����زEz¡#. '�ن��(د � ���ا'8:�ق��و�$����ی�روز� از��:��
,� ,����(د�ا'�ره ���:�/��و�T(ار'�ن�-.��^���ا/�ن�'(د،�T(د�را� '.�د/�؛�و�>�و ����,F
<��L�D� �:Z[���� �را ���Z�� �+�ف �داده، ��Eaن <Pار���� �, $�ک� /��Euن�آزادا ���� ی ،�9LM�D
:T� ��� �او��ش �:Z[� �و�ا'�اف ��دم،� �:Z[� �را ��ن�'� �را ���ن+�ف �� .<Rارد،� در���)�� ی
� ��Cوx, ی��-�wLرو��/����L^��4�5, ی�ا�U:UT�،^LCD��� <=c ��9ن|�a�%�����L|�aی�
��(د ��:�� �در��:�ن . �� ��� ,F���ا�� �, در��:�ن� �, ش� �Fز �X\/دو�� �را� �(ان ,\:\�� ی
����ده x®�:¼�داد؛��(�;�F��ی� ,Fا�D ��qن�و��:v+و��,Fور�±�°�� ی��(رژوا�lی�.
�وB(دی �د�:% ،5:8/���رو �اد�:�ت ��ا� `M� �در�e:vx��'&% ی ��ای ����� �را �+7\� ش � ی� ��ی
��۱۷۹۳(رژوا�از�ا/\Sب��B.
�،��aا�M�،�:��Lدر�ا��% از�ر��a��aو�ا��Scت�د�������ا/\Sب،��(رژوازی،�ا�D/��در�آ��ن،�gا
��9 `���ن�و�/.��Z�/��Euن� ��#. ��ی���ر���O(د ���� ی�ا/\4S, �9ه�(�F،�ا/�L�Zbن�و����آزادا
�^ ی�$�/Aده ��ه�،�/���e9� �µن�اScح م�از�دل�آن�در�آ]�ی����از�آن،�و� ی�دو���ه �Dان�
. ی��(رژوا��(د/� ی�$�#��^،�از�+7\� ��ر�در�آ��ن���ه ی�ا��aن،�ا�� �mن�آزادی د��9ه �ENرت
��� � �رت���F�z,، �(رژوازی ��.�� ����L;:7+ب� و�S\/ا� �دا'�98، ���ور ���ان ��� ��دم،� �9�
�۹۳و��۱۷۸۹Tا/�ا� �راه ��� ��� J. را ���ا��ی اد]�ی ،���Zو��� 9XZ�� �ا��aن ��دن �و� ی ��
����Bو��ان�ا/� ش��(د/�،�آن ی ���]�9و���$�eوزی ا��. �\(ق�اa��a,�و�'`�و/�ی�را�دا'!
� ��%��(���Bاز����Tاران�داراF,. وازی����w;E'�و�>���9ی�/-E:������(رژ .� �<=�ی�
���9'�ه��(د/�،�و�د���s/:�زی�����.���$�و��Lر��ی�'`�ی�/�ا'�Î %��،�98وت #����� ������
�L-=>��(د/�،�ز�eن���aا�Mن��/�\�ی� دار�'�ه��(د/�،�و��:�ªآرزوc�AB�,F��،���ز������زی د
�و�$��� ,�).[� �$�ی�ی D[اری /� ����9$�رت�. دار�/�ا'�98 �&( �ا��78اد ,a���'�د ��� ��
�را�T(ش�p/ ش)T�/�<ا،�و��Dو�����E�.���9���ی�$:.�ن���� F,�در��ره /(دی آ����9LCD،�و،�
�دو��ره �ا�L\�ار �و �ر�~� $�پ �����Zی � ی �/�ا'�98؛ ��aا�M� ��دم�«ی� ���ای ���9ن w�]�
67 خدا و دولت
�ا� �T(درا��k« !��eوری ���ده، �ز��ن ������ �/:�زش �د��ن ��� �از��(رژوازی #p�� ��ا� �ده،
�s/ داری �LTا/�و� �از ���ا� �و :;kو� ���زه ی �آرام ئ آ��ه د� �� ی ��� �آ�lز ��دن� ش،
�9��D ,m ه�Ea�e�� �و]�ه ی ��� ��دم� ���د ی ��Ez¡� �T(راک �'��(����ن� و�آن. ی ��� ��(د �mه
�(]���آ�lز���]۹.[
�ZX\��ی /�$�Z(ن��\(ط���د�و���ز��زی �9XZ�دا/�،� ���از�او��Dز������aا�Mرا�����,a)/� ی�
�7p/و�� ���Zو�� ^��de/� �.� راه �mن� �/�Dا� ��� ،�/���آ %� ش�gا �$�eEن، �و�/C(ذ �ا�L:�زات ی
�آورد/� �د� ��� �را �از�آن ,mرA�� #p� .ب�S\/��ا-M� ��� �دو��ره �را ��(رژوازی EDز��� �ا�
�و�'5 ,4S\/ا� �و�روح ،Tا/�ا �D�'� �د�:�ه �در�آن �دو��ره ^�� ���9ری�. ا ��� �را '��(����ن
�دو��ره �T(ا/�ن �و��� �ا/�اه D[ا'�98 ��� ���ا �آورد/�؛ �و����رو �/��9LM ز ی #�$� �د��روت : ی
¥:;k� �/�ا' '�ه ا]�Uب �را � (ی ��e9ن �T(را�, %.��� ��(رژوازی �و���،�. ی ،)�� در�آن
^� /�u#�و��^��Tا$��،�T(ا�� ��ا/��sو�¾,. آورد ن�را�T�<=:T(ب�����,'� ز��ن��^�آزادا
,��¦:k)ب��)T�<=:Tرا�����B�%��.����6ل� �Tای���د��ن�T(ب،�و�ا��ه. د��9 ال��(ر���ا�
��/� '�ه��(رژوا،��5�'��:Z[����،ات�'�ه��)�E���E\/�,m:�،�و�از�آن���� ��ره��:��ال�و�د
�� �9:�ی� M-�ی ی�رو'� ����l����w[ای�روزا/� ��ان��ی��Sن�ا��ا�(ری� ز��ن�$�eوزی ی�4, ز
.�(رژوای��Mا�����aل�'�
����5و�4,�,xد��������Lp:s/ا��;X �،نeر���g �/ا�[�'�;Mده����ر)�ی�����ون��Aرگ،�
�7p/� ��Tای %:Zدر���� �و���دش ,a��]�� �آ�lز�� ��ود��ی �را �\ZX�� 9ZX�و�� و�>�. �mن
�� ش�����zدر����� ��ود��ی ,����را�/~� ���9LM،��(رژوا���آن ی�ا'�اÚ>���ز��ب� �/�:�' .��s/ا��
��Q�:�رژوازی��(د '�]��و��(ر���)���F)/.
#�$� É[��� �ژو6:� ��Z:\� ا/\Sب Mر �'� ��(رژوازی ��(رژوازی �,. ی ��� ��Mا���a دا/:^ ی
����� <P)/� �E�.� m, '�ه ����� <P)/� ،�ا� �L'دا� �T(د ��� ,a�Ea���M� ���� '�ه ی ,m
�(ا/��9از�T(د��Eaن� ��F,�����~�� �رت�و��Îوت����د��آورده�ا/��/~� ر�:�ه دوران �� ��زه
�9��eEa�Bن�ا'�اف� ��~��در���9c> ی��Îوت �(رژوازی �۱۸۳۰در�. دS��������9���ی� �رت�
����Bی�'�:Mار�ا'�ا�\L�ا�����%����<W:7+ه��(د،����+(ر��' . :Mا'�ا�de����$�#�از�
^�����،�و�>��� ¥��iت���د،�ادب�و�ا����T�:Mن�/(]��ا'�اe9� .���Bا���س� و�از�ا�
���µرا��^�آ�lز��]�.
68 خدا و دولت
$�و��Lر���. �mه���B�ش��(د ����kورت��Bی ��ی�ا'�اف�/7(د،��% ا����\Z:�ی���ده�از���
��T� ���Tآ ,a)b/��� ���ای ���ان �در���ری �ر ش �ا/��م ��� �را :Mا'�ا� %���� ��(دی . ��/�ه
^�داری������L�Ea $�ی ��د،����T(د�را��� ش����/~� ی ��ری ا�9(ن��(رژوازی�د���s/:�زی����
،�و�ا���د������دم،����د�4��s, ی��Tا����ز�eن��, m, �����/.���9هM�� ر�)B�/�،رد�'�ه��(د)�
,����ون� �mه��kوری��(د،�و�>����+(ر�+W:7>�/~� ی�ا����Bی ��دآوری. ر�:� ���/����aا)�
��(ده ETن��p:s/���؟����. ������ا/��م�ر��،�����`�ر�ا����k�de/�^ETوری�آ�� ��ا ���ا�
�L�ا)Tر�� ��� ��(رژوازی؟ �M�9�� ��� ¦��c� ���� ا]��اف �'��� �/gد�[�elو�� ,a��a�اel� ,F
#����:B)� ی�/:�ز�دارد�� .,���������،w�]���/��Dا�9(ن،�ا ����:B)ن��e9ان��)���s�؟�M�
�s/� �E�.�� w�]�� ��� �/ <=�x� �و ���eان ��D��9 د��9ه ��ن � ی���� �و ��(ده؟ �����m �wن
ی��(رژواF,���#�از�ز��ن�د��sی��kوری د�-��L(ریMدم�را�در��������wای�]� .�(دن�
�از��� ��� �.� $�eوزی �(رژوازی،� �T(ا��L ر��/�ن �و��:���Q ی ,C�ZM� ،�µ�]�� �در� ی ��ی ش
�+7\�ا]��اض���z{ب،�درS\/و�ا ���ا��Mو���M��دو�،����از� ی����^�'�،�و�����w����
دو��زور�ا�،�و�. ی� �رت���ای��.���از�آن�+7\���(د ���9و�ا/��Uری آن����}�zد� �]�ه
19C���9�T(اه�ا�� ا���ا��aن���9ن�آزادی. ����9ا��،�$�#�از������deد��s،�ا�g�Lل�$�eوز
g�L�ا� ��ا� �و� �رت�� �L�ر�آرا� ��� �د ل، �/���ر��، ��� �9������Bو� ª:�� �9��ت���Z�
��/�<Ú�� .���<RST��ا:B)��<P)/ای�$[��ا/�ن�آن��� ]Sوه،�ا����(B:�� ��. '�ت�gزم�ا�
�^���'������L(ا/���(ده �����آن�¦��cده�و���ه �ر��:�'�ه���� �رت�دو��را،���ای� ��ی���
.$[���Mن�� �آن� ���a��زد
,4)Tدو�راه���ای�$[��ا/�ن���z�� ده�ی)�����<P�.LBا� L������ ����� .��z������،نeL�p/
����de/��/�ا�Tن�دو��ا�،���،����ز��ن�د��s،�(راه��\:\,،�و�>�د'(ار������/:�ز�9����ا
�ا�8{.�ر���ز��ن �/)m��� /�ا�Tن��:��LM�� ��Q ��ا ���ا Z:�� ی� �د� ��� �ا�¢�� ار�kی�) ی
�.�� %��و��� ^:\L���و� �L�ا)T� �/��(دیی ��� ���ا���ا� ��� ��(د، ���T(ا ��دم� ی� /:�ز��ی
�و�ا �ULدی ��Q�:�� �وB(د %��� �\7+� /�ازی ی���ا ��� ��(رژوا، �دو� ی ��(ده. ی ��N:�ر� ��ای ��
��(ده� ش�4, ئ �CDن�در��ره �(د���9ا�،�ا�����ای��(رژوازی���T�ABرت�/��؛������
.ا�
69 خدا و دولت
� �راه �در���ا���آن �راه، �z��� ���Tرت�� �از� �\:\,، �در��.�� �و��Bی ��دم،� ���ای J\Mر���
��/� w�]��AB� ،,Fرژوا)�� ��(ده. ا�L:�زات �در����> ��� �ا�(×>؛ ���������ر� ��اب �را ��
�B �9:�9Dی�)B ,��,a�.�ی�آ�� �.��:�ی����^�را�در���� ی�ا]��ی�+D �\7[ارد����ا�(
�� [ت'�ن����LT،����از�� ��LM�Dو�از���دم��Bای :�از��دم،�از��Z.B ر�l �LMرت ی��� ��ی�T(ار�ز
.ی��:����Qو�ا�z¡�،<P�.LBه���/� آزادی
��wوB(د�/�ارد�و�/~�]��:�ªدو������ون� �'����L'د�دا)Bا/��و)� .��ی�د/:�� آزاد�����دو�
� �در�/���آورد ���Lه(را� �{�ل ا��gت� �]9(ان ��� �F)�� �و���C9را�:(ن �&����آ �و��9�7)ی ،��:
<��;L�� �:B)�� ��ا� ،<׶� �E� �.�� �دو� ی � ی��� �در �~`�� #\/� ��� ،�� ,aی� را��
��Q�:� ی����.�ن ,� .��9 '�ن���زی�
,�� �از��Tا ���)&�� �ر��� �و �� ����5 ا �و�Z:�م ��� ،��)m �،��Dا/ ��� ،�'��� �آ��ن �ا��ا�(ر م،
�B.(ری ر��� �, B.`(ر� �آ��ده �'��� �Ö.Xن� �آزاد، ,F دم�'(د��� E���sر�د���� �را�-�5 �Zm
�9:¨�.
ی�و����Dا�و��:��ال��Mا��a،�را/�ه �(رژوازی '���و�/��(�Dا�:���???ش�����\eن '�ه����د�
��ده ,Fا�D (��)�� �µ:Òö� �+(ر �� ��qو�و���-M وزی�e$از�� ،Cc � �+7\� ی ۱۸۳۰ی � ش ���� ی
�د� �T(د ���ای �ر�~� �µ�]�� �/���ر��(د �'�ه، ���9 دو� �/7(د. $� ,a��رژوازی�. ��ر�آ)�
�~/ ����aرود �(ا�,��رو '&�ف�].:\,�از�T(ن�و�/�Cت��:�ن�. /��mه����ز����(غ����(�����
�(ا/��ا�����x,����در� �Dا�و��Bی���'�،���ز�/~� آن�و�����Zی�رم��(د،�و،��� �ر������].%
�/�Eaو��Mا/��را���LM���%��&��Oوه،�� ��. +(ل���ر�S[,���Dا���aا�Mی���T(ا���98در� (رژوا
�L�u�'� ���ای ��kوری ,+�'� ��� ،�99�� ��'� �µ�]�� ��ا� ,m ��از��.�� ���T(رداری ی
���º;Nآن�را�ا���Lن���د/�،�در��ا�،�. ������Z(د،�T�J\M(د�را�د��ا/�ا���LT(د/�
��ن�` � �/8:�� ی ��زی و�> ��ABر�(اF, '�ن ,F ,4� ,å ر����� ^� �/�ا' �����.راه EDز��� ��z{در
��:�� %�� %�� ��el� ��T+�����د ��� ^�����)��� ���� �e:vx��رم %�� ��elو�� ��Tص ��ی
���(د ��ی�+7\� ی�T(ا��L ی��:����Qو�ا �ULدی �(�;�-.� .ی��:�a,�$�ک�/�
��N:�ر��(ده ^��/�L�xو�$� �9:��ز ������9ا� در�ا� .Cs'� w�]�� ���(رژواF,� ا� /desا/�ا
70 خدا و دولت
�.ا� �,�� �آزادی �9��� �ر��p(ا� ����(رژوا �آ'�� �� ���ای �را×> �E�.��و� ،���]�وج� د دادن
�L�ا)T� ��� ,a�.�آ ,F�:/د� Jو�'�ا�� ���دارد �L9در��� �آ/�ن ���. ی ��E(ر��ی� در/8:�� و�âه
;9c� �و ����رت ��� �98��� ����LM $�و�L�xن �;�)�� �$�و�L�xن. '�ن �����ای� ا '�ن
�. �(رژوازی �/� ��aا�M� ��(دی �- .� w�]���e:vx� ���sا��(��ای ��� �ا/��م� �� �و���9:�ه �.[
��z(دی %}�� ���� '(د، J\M� ��Dو��/� :�:��� �����9ر��� 5���� ��� �و��`��Lن �رو�:� ��ی
�$�داش ��� ���T �99+��آن Mدر��� �را ��kوری�)ش �از�ا�.�ن �~�� ��Bی، w�]���e:vx� ���ای ،
��(رژوا. ا� wZ در�� � و�> ª:�� ��Mا�a(ی ی��/� �ا�.�ن ���ای ,F�B .����او�در���ا��� ·��$
w:Bا���ری�����Lا�������q��$ ��ش��X.�� ی ی�اP�.LB> ش�/�ا'����L'��و��������T(د�:
�ا� ��CوA/ ,xد�4,:.[�,å .ن�.�����$�و�L�x/��^�4, او�|�aر�� �|�a������Cوت�ا�
^�����)���� ��(رژوازی . �� ،)�� �/~� و�از�آن ��aا�M� ���� ی �T(د �در���eDدن ���ون �aا)�
��)/� ��� ��� ���sود، ^��/�L�xو�$� ��� ��aا�M� 5:�)���� ��دم� �4, ا�¢�� �T(د ی� ا�L:�+, ی
.�Aرm,��(د
,4S\/ا� �و ,a��aا� w�]�� ��� EDز��� ��(د؛ <R��� �د��sی �راه ���ه و�> � ی �ا���. ۱۸ی ��ا
,���N:�ر���# �aا)� �'��� /�ازهزا
�. ا ��(رژوازی ���B�ش��� �دو� �:B)�� ���ای /���ر��(د
���N�)/��µزد،�����L(ا/����]� ��LM��]$���T(4,�و���ون�ا�AzÇا�و�ر�(ا)��،,F���J%��(رژوا
.'(د
� �'� �����T�wا$���� و����ZT�<�)cی�ا.
�-�wLرا�د��sان��N:�ر����������L(ا/^��b(�^�/\%���ده�ا/�، ���از�آن دا��Lن�زاu#�و��&��%�ا�
��9������µن�اÎ�� �+��و�]�),�AMا�:^ ی� �`Z&,����آ�(زش��:�M�،��Q-�ی�و�اRST>) �(ا/:^��:�
�D[ا' ��aا�M� ���ز�. �(رژوا��ی �دو�ا��Lل �و���دام /�L�a)�� �eن�:��� �ز��ن ��� w�]�� �ا�
,����:�ن �رو�� ی D[ار��\:\, �Dدد؛ ��(ار��ن -ش ��(د؛ � �(gرد��.Zو�� ،���(ز� �A�)mوت، و��ش،
دادن�ا/\Sب�و�ا/C;�ل،���،����ز��ن� ی�ا���دش�آ'�� '�ه �:�ن ��ف��T�L�D/�. د��sان��(د/�
�A��<W:7+�7ر��(د،�و����+(ر�L[م�ا)`C��C`(م�آزادی�و��،wL-����, دادن����دوی T(د�ا�.
��(د ��e9ن �آ'�� �آن �آزادی: �;�9ی ��M�Dن ،�ا�L\�ار��& در��:�� ���ای ��دم� ��ی��)
71 خدا و دولت
��Eو+��=>��, �(رژوا،����در�دو������9XZ�ی� ^:Z�x�،�C�ZM؛�در�M�� ی� ��دن�].�ی
/�u#����اc(ل�ا��ی�, ����J\M��Bدوی ا��. ی�ا�.�ن ]\%�آزادا�,� .$�داز�^
,��ام J�)�� �].�ه �+(ر ��� �C�ZM� ��ا� ��� �. دا/:^ ��/):L-ر�ا��$� ،���(�(ز�:��D ی�D (
�,� �Mوش�و�����ی�و�/��(ان�از�ارا�M�,F)m �6% او����. '��Mا�a(ی��Exح�)`C��ª:�ی�
�, و�âه� ��Eaن �را ��N:�ر�T(د �L7[ل� ������در� �و�> ��(د، �T(دش �را� ی ^:Z�� �و�]\% داد،
,�� $��EFنT�� .%�Mز��L.�� ��Z:M(ف ��از�آ�(زه ا� ,&�deM�L�� ,4�\EN� ش� ��ی �Mو'�/�
#aده���د����دا����ی�دو�����a%�از���m �%�a��ه �(زان���ارس�و�داa#آ B(��ن�و�داa# آ
�آ�(�Tن ��� ��(د/� ��&(م �����. '�ن �� ,C�ZM� �از����L^ ی ,F ر�)U�� ���Lد� �$�ک ��ی
��ر��� ��M)�Z:Mن ،���Z�� �از�$�ران ,+)Zp�� �و�ا�&�ت،� �9:�، /��� �و�$��&�ل، �د��رت ،,F
�.� �������ا�����LTری�از�ا/��Eu ی�ا� :���ی�ا�(ش��^� �Dای�اSM+(ن،�و�روی �Dا�و��XMت
�از�/���� �از��E:�ه #')$ <=s�� �.� ی� ���(ر �F�B ,4, ی %��'� �L7و�ا�� ��Tا، ی� ��Cوx, ی
��Î� %}�� �در� ��z{در� ��� �+W:7>؛ �]Z(م ��� %���e\�� ¹9$آ��deو��� �دودردو،� ��دن �(دن
,� ...ر��/� وB(د��Tای�±�°���را����ا�7Îت�
72 خدا و دولت
�� �� ز���
�F)/ز�� �F)/ز���S;M� ،�دو� �و ��Tا ���Lب ��ی %UM� ��ی 5�� �دوی ��ی �و ���� م م
�.B�� ی <Rر����E8/از�ا����^��.� ��/�،�و�ا�ی���Lب����%� '�ن����$���ن�ر�:�ه�آ��ه�ا
�'��� . T(ا
]۱ [,��:^���ا��،���9ن آن�را�'�ورا/���/ ,�� ���D.�ن� ��9^�در�$:(�|Îط����آن�ا)���
�.���.;���م،�ا���9 ��ده�اBی� ,���F,����در�B`�ن�رخ�داده� ,���u�\را�������9؛�آن�را� د
,�� �/�b� �.�� ���ا�� ،^��/ < )$� �و�ا�`:�x, ی ,&�deM�L�� ��ی ���� �را �ا��aن ��� �د��sی ی
,� .��ز/���deی��¹��L/�ABآن�/���98
]۲ [���g�.Lا�� %:�� �ا�L(ارت �,آ �ی� ��� �
�ا �����z ,4� �ا��ه �(ان �در �/�M�+ � آ���
�دو�د�:% ی �Bی �و��� ���د، 5'� �ا�� �5 : ش ���9��Lه م ��� �(اT(اه،��\ZX�� �/��Dا� ،�� �,F
��C�ZM آeExن �Aاج �C�ZM� ،��ا �L/)�� �)mآ� |}�� �.� ی� �وB(د ��� ،��� ,F ی����: � ی
،�و�دوی 4,��آ�����ا
،�و�در�ا/�L�Zbن،� م،�ا�� '.�رش،�وا ;��
���آ �ی��:%�ا/�����Zbا
��Z[ر��`iا ��;�9ی�+�د'�ن��Mد�ا����،�Tاو�� .ی��Tا/�'��Q�9،�����در�ا�
�.eن�ا��ه�ار��:�ن��, در���9ن��5] ۳[��. ��9 ��ر�'�:�م����آ �ی��(S��,Fن��\���7CD������
»�� ^�� ��� ��(د ���T(ا ,aآ� �)&�� %&'� ���� � ��از�ا� ��9«واره)��M� úNا)/ «���� ���p(ا
���6%�را�اداره���99.
�B.`(ری �5] ۴[ �و �� �$��:�م ����(�:�ی ��ر�از���ز� ���� ی �'��\L��� %���� �+(ر �او��� úu
,F�� .ی���دم�ا/��م�T(ا���'� ��ر��F,���ای�ر
.»/eL�pن���ر،�ا��اث���ارس���ای���دم�T(ا����(د«$��·�داد�
��ارس���« -����دم�آ�(T��LT(ا���'�؟��deی و�در�ا����«
��،��Mا��ری�و�و ¥�T(د و��i¥�آن« -«
,�� ����� �z��� ���آ�(زه ا ��� �T(د ��� ����� �درس �از���� ��ی �(ا/� �.'� ��� ،�9�� %.[� ش
73 خدا و دولت
,� ��ا� �آ�(�Tن ���ای ^Z;�� <Ú��� �x;�ادی �x;�اد� �(ا/��9 ��� ��ا ����el��sاز�ا�� ��:��:�؟ ��
�را ا�Mادی�����Aرگ��kر������,�؟�آ/�a,� در��Mا��ری�و�و ¥�T(د������N��9:�ر����ود�ا
,a��� د�را�)T��� ا��ه������Tی� ,���vورا/���, A��,Fرگ���µU;x� :Z�x�،�99� و��،�/)'
»��°�±� �C/� �(ای ,�� �kار� �را �T(د �ز/�ه»��99 ی �T(د �از�آن، ���eون ��� ، �.�� ^�� ,m ی�
�در��E.�ن ارزش �را �, ش� �از�د� ��AB���Tن�د '�ن ��deی ���g).;��
g).;�� �آ/�ن ��؛
%.[ ,�/��9Eu،�در����>����آ/�a,����اc(ل�را�آ�(زش��, '�ن�در�اc(ل�ی�آن� د�B����9.� ا
,� .��E ی�].%�را��, m,�و�T(دB(��� ������99اc(ل،�ز/�ه را����ا���د�:%���ده��Mا�(ش�
9����ز���،����اc(ل�و�].%�در�آ/�ن�/���,aدا��,��#u�L��%�� ا���دی� �,F���9ÛL��9،�ا���
/� �N:�ر��^�ا �آدم �^. ��ب <=:T� ^�� :�:���در� �ا��aن �e9ن ،�98��� ��Aرگ ��ی� ��ی
�.�ر���Aاä>�آeExن��W>���د/��آن �\�������Qوا ;�����،%
�����د/�،����gا ���[)����
,� wZ ����,aد/��را����].%���ل���99؛������ w��،از� '�ن�Aاز�/:5ر���$�، E[ ا×>���ای�)T
��(د �اc(ل�. B`�ن �/ggد� ��� �و�$�و�L�xن، 5:�)���� ���E�Eن �ا��Cق ��� w�� � �ا�¢�� ��ا
<�:�� �L�Nو�/�وا�de��$�،C[ی� ,��99،��.��در�].%����ا��� m,����د/:��را��(]�����ده�و��
��[)� ,��/�:T���،���� ی� �ن ���/m ��:8(�^،��% د�:%�/~� ا���را�4,. ورز/� ����������ا
�.�� ��د��ن� �:�ن� �]�7رت ���kب ا� ����E(ر ��� ی �'�ه �$�T(ر�«: ا�{% ،#�E�� %}�� ��زه
�{%���B�،#�Eه #�E��%}��{%���E#،�آز�T�،�9(دT(اه�و����¼��wZ+« .�����رو'
#�E�� ،�/�ا ���ده ���Z�� �و ¥ �را �T(د ��� <�:��� ��\(ای �ا��Lدان ��� �
�در� ا ،���ا�¢� «
�(ارد� �ا��Cق ��� w�� «��[)�� �STف �در� ��ی ، ,��و� �ر�LMر���ده �ا�¢���. ��99 '�ن �ا�
،��Eaن��, '.(�> �Aرگ،�B`�ن\:\����E&%����آ/�ن����]9(ان�ا±��ص���ز� ی�ا�������د
�ا�D <P�.LBدد،��% /~�:; )�/� �����]�Éآن�����در�آن� �ار���LM�Dا����º �9L� .ی�T(د
�/�mد�دو����<�:���#�E��:; )�����د��:�ن�اc(ل�$���deو���ک�. F,�در����دارد �p/
#uا�D��د/:�،�در���ا� #uا�Dن؛���aا��و�/:�ز��ی�+7:;|}���ی� ��9����،���,F�����و�/:�ز
�(ارد��Tص�و��N:�ر��^���º;Nدر� ������ا-.��/(P>�ا'8:�ق�M-� ��ب���Î��Îز���ا����ی�را
<RSTازی و�ا�M��� �در����Æ���º;Nت ��ا �-.�� �9���� �'(د؛ �و�/��(د ����(ب � (ی ی� ی
��ره��Mا�(ش�'�ه�و��Mو�D[ا'��L'(/�؛�و�>� �5 ��ی��Aرگ���دم،��� W.B>،�در�����º;N(ده
���ز¾�� �را �T(د �د������\(ق �زود����� ��� �/�ا �'�ه �L'��� ��� �در�+7:; ����:�د� ��9ن
74 خدا و دولت
M�D��9�����ار�kی�/����^�و�اT :���D(ا��z{در��.L��،�/)Ea��kو�]�دی�ار�<W:7+رو������
،����].%�. T�,F(ا���9ر�:� '�ورا/���\�و�%�� ��elو����]$�/A��D�،<W:7+���,a)/� ��ا�
7�U� ��� � آ�deش����.� /���ر�داeD ی����Z�� ���E�Eن�c)UT� �و <�:��� ���E�Eن ی
,�� ,��رو �. '(د ���(�:5 �L7ا����دا � �/(ن �� eD��داa# ا� ��رن (��9ان� �����Zی ) ��E�Eن
���sآن�،��/ �99��ú:Z7را���<�:�� .���آ/�ن�/�deوادار�'(/��$���mdeری�و���ک�د/:�ی�
��� � �Mدو����� ���E�Eن �:�ن�de/� �د��sی Ù �9�� ���و�. ا �]9(ان %cاز�ا� Ù �9�� �ا�
�7��� ,�� �ر'� �ار��ب �±�U:��. ��9 ی ��� ��L^��ار��4, �داده، �د�L(ر ,\X9��و� <W:7+�S���
,���ن ا���ا��. ��E ��ده�و����ا�8{.�ر��M����,a�/د�را���ای�آ)T��98 ���آن�ار��ب�����دارش�
,� ������9اLT:�رات�ا�(×>�و�ا�M ,a��aا����ا-.�ی� ا�����ز/�ه. ی�او�در���Ù �9و�$�ک�/�
،����$�پ����آن�T(4,����ا�Bای ��,Fدورو ,�����9ه� �^«در����>����T(د�را�: D[ارد ش����
�,» �mن��Tا در��:�ن���9ه ����/)�/�Ea5 ی�آن،����¾, و������<����،¦:��� E���ر� روی�از���
,�����:�>�را�e\Mی�دوازده����$ ��)'(^��e9ن�T(د�را�/���T�wا�و�ار��ب��XT/�$[���و� ،�و�>�
,� �B`�ن���دی�ا]Sم�ZX���،� م�ا����دآوری���E�E�����^9ن��.�آ���gز . ��9 ���Zی��
,a��� ر�دور�از��:�N �Zmد���ای�)Tن��T�� ���(ل���ا 7����,��98،��.���E ی���د��ش�
��~��،�//�،�و��.�c�����E(رت��b/��Zmه�دا'��Lا
/�،�ا�8{.�ر���ده�ا
��Zmرا� ���a,���ده�ا
�L�ا)Tی��kای�ار�� �Tو��~����ای�� �و���ی�T(د ���E��J؟�'�ا����Z�� ���� �رت���م�
,���:�)��de/����E��¹��L/��E�.��،���E��%�g�99 د� .��.eن��(k(ع�در��ره �������w���� ی�
,��Mوا/��در���$��ا�`�م���LM�Dو�از�دو�:���رن��^����از�ا�(�wL-����99 $�و�M(ر��ی�
��ا ��cدق ^��د. ��� ��º;N� �و�> �L�aدا�/� ��º;N� �و�ارادهآ/�ن، #aا ����
���ا�Aا ،%���� ی
,a��� ���;Z.�ن�د���� �'��� .���Tن���دم���ای� �رت�دو��و��(د�+7\�ت��.�Lز���ل�T(ا
�.��;��از��:�ن���ده�و��.� ی�آ�(زش ���آ���������Bرا�در���� �ª:�ی��&���wرا��v(��9:^؟����
�Bده! و)�� �$�ا آ�(زش��������ون�����\��در��.�م ���.����و��;���ی� ��9ه�'(د،����Z�� ی
,mرA��¥ و� ���ای�آزادی m, ی��Tا�و���ده �� /��رای�ا��aن������ر�����ل� ی�ا��aن�'�ه�ا
T�� .��L�u�'� ��ارس،� ��9:^؛ �د : �را ���ف ��ا� �:��د �ا�Bزه ،�p/� �در� �م ،��ا
�;��Bدر��،^:�)b� ���$�������^����,F ن�و����ا��� ی���ا��ی��aی ام����آزادیی�ا ��LT��ن��'
���ای��(د��ن�وB(د�T(ا���دا'�و�/���Aرگ �z���،�'ن '�ه���g�� :آن و،�از�آن�����B ���
75 خدا و دولت
���ده �/� �9'��� �آزاد��زی ��ارس� ��ا��� �ار�ا ،A����از� #�$� ،��� ��(د ���T(ا �gزم ،,m
�/��Mا،��� ا�Tده ی��� ,m �9هE� ^:دا�A�� �را �و�ا��ی،ZX��و�����������%�آ�(زش . ی� �(د��ن
���$ �~Z[�%��و�/�����$��� ی��&� ی�ا�.�ن؛�����&��%�'Íن�±�°���و� ی�ا�g�Lل�'&%��eDد،
��ن�Mو�� ,F��ر�$� ��� �و�/� �'(د �B)�� �`;x� �آن ]�م ��u�L#� ��ی؛ �'(د �LT)��آ ����� ��
�9�A������B)ون�����،�و������gاز��.�،�ا���ام����اa ئ �\:\�و�]�ا��،����ش�ا�/��
�.��را���esد ������.���Eو�:�ی�آ�lز�اc%� در�آ�(زش��(د��ن،�/\�B��B .�Xی�]�7دت�ا�(
�Eu�/ل����ا��د�Tزش��(د��ن�)�؛���ر�4�ا���اc%�در�آ�'�ن��9(ز���9ان� ی ا]�7Lر�ا
��ا �و���Eوع ��kوری �/-�ده �.�. ر'�� %��&�� %}�� ���/�deر'� ا ��(د��ن �در�آ�(زش ،de��
�X\/ا/&�ر� ^�������%cا��� �M�Dن�$�# ز��ن������] ی�آ�lز�را�در����T(ا���دا'،�ا�Mر
�آزادی ��� �را �T(د �و��Bی �'(د، ^�� �د�� آ�(زش �AMا��9ه ,F .�.� �AB� ,aS\[� �آ�(زش ی
,a��� #�$� �}F�z, ��دن ��ف� ،��/� �آزادی �ا]�7Lر�در���ا����(د � روی�/�k�deور�� �آ�(زش ی
�T��آزادی���� E[آزاد�و�$��از�ا���ام�و��,a��aد ن�ا)�������/eL�pن�روز�. ی�د��sان�T(ا
�%�آزادی�T(ا����(د،�ا��� ز��ن������# ی�'��Dدان��^ m, ز/�ه����� �رت�و�M\�ان��\���7���
^��و� �روز�آ/�ن �/�ازی روز�آ��Tآزاد������ا ��� �ا]L ز��ن %cا� �/)m���از� ,a�Ea���� %���� �7ر�ی
,� .'(د �:(اa,����ا�(×>�
��/)mg):��،�/�LMده�ا
اc%�ا]�7Lر،�و ��������داa,������ر���LM�D'(د����از�ا�¢���$�#�ا
,� �.E���� ،�/��aا� �آ'&�ر �M\�ان ���ده '(د، ���ای ,F <×�7�� �و ,m <RSTا� �و �M-�ی . ی
�)&�� �/�C�ÍL��$�ر��gر��(ده ��ی ,4� �در���9ن �را �� ,xو�C� ی����� �/�ا �L'دا� �/�bه <Úژر
�/���Qار����دم�/Ex�de-:%�'(د �kوری�T(ا����(د�� ���ای��(د��ن،������ای�T(د �z�� .ر���
5�)�� ��� �دا' ���T(ا ���ادا ,a���ز ��� �z��� ��ارس� ���Ea/� ا� ���� ,Fو���رآ� ���ا]�7Lر� ��ی
��ر��. �^�از��:�ن���و/���sد�� ��آ��د�,F,�وB(د�/p(ا���دا'؛��� ���از�ا� �z �,�����ی�
��دم�ا��Dا���س�/:�ز� T(ا����(د،����در�آن�،�'������/��'��Dد�و�/��ا��Lد�'p/��LT�9(ا
�و�آ�(ش �'�ه �وارد �آزادا/� ���� ��د/� ,a�/و�آ� ���د، �9��T(ا Mدر��� �را �/��'�ن �(رد� ��ی
������� ��)/� ��� �آ/�ن ،�9'����� �Mو���� #aدا� �T(د �T(ا��9 ی ی �آ�(زش �را ا���. داد�'�ن
�:�ن�رو'� ی�M-�ی آ�(زش�دو+���Mو���ادری �,F د)���� .M-�ان�و���دم�T(ا
�.�� �و���ای ��دم� ���ای ��ر��� �z�� رگA�� �ز/�ه ی J\M� ��gن�� ,m .و�� �ا]�7Lر��Aرگ �z��
76 خدا و دولت
��� ،<��;L��ا]�7Lر� �5 ،�دا' ^:��T(ا ����م� ��� ����zا]�7Lری ،<W:7+� ^��و� ,aS\[� ^�� �B
�;� د��9ه ی�Ex-:% یW.B>�و��Mد�Bن��m ���$د�������)����ی� m,�و���xوی �L�N ی��^ T�,F(ا
,a��aو�ا� %��\L�� �ا]��ی و�ا���ام ���'� ی �LM�D� %&'� �ا����. �=>. ش ��� �� �ا]�7Lری �ا�
،�و����در���ا���آن�T�^:�;x(ا�:^���د،��Ö.Xن�از�آن��,a��aک�ا�$�،��،��N:�ر�دور� /��
E:�ن�ا��aن� m, ��ده از���T��������از� �Ö.Xن���':���Aاران���ر� (ی . ��،�آ/�ن�را�ر���T(ا
�.� ,F�� و����Q�:��،,&�deM�L�ی�'.��T(ا����(د�������د�������Z ی�ا]�7Lر��ی�ا�(ی،�
/�،��N:�ر� (ی .��/�ن�و�SBدان�'.� ���از� (ا/eن�F�9B,،�ز/�ان و�دو��ا���د�'�ه�ا
W.B� �ا�����ت �رت�� ��Bی <P)k)�� ^�� �ا��وزه ���� ,�).[� �و�روح �� آ��ده. >���
�����9Bدم���ای�ار�&�ب����,. /�رت��Bأت�اد]��و��:�ن�آ'&�ر�آن�را�دار/� �:B)���9')� ش�
,a�7�LE������Dرت� ��99،�و�>�ا��Bع�از�آن��Mن�/�7'����9ای�دÖ.X�ی�ا :Z����Aرگ�����(��5
�:p/ .ª(ا���9دا' ،,a��aا��~/�،�'����L'د���ور�دا)Tر����� �� ��;��B�%�����e\����/ا)�
ª:�� �آورد؛ ���ب �/~� را �از� �� ��.� � % �gا �از��(ی �و���Í:�ی ��.�� �ا���س ���ون �(ا/�
�:�Aع���.LBرت . ا��B��/ا)Lد������esه��des/دار�ا�Mادی�ز��د�و�و�;x(ی��ن������از���aش�را� ا
�mه� ¢���].%�و�ر�LMر���9،�و�اT�,a��a(د$��،��M���و�7B(ن��:Z[����������:�ª:��/���ا�
M����� .��9ن���Bرp/�,x(ا
ª:� ��(k(ع��\:\�+W:7>�و�ا/&�ر/�$[����^ ��deرو'��) �L�N ,m �/(ن��^(�L�N �,m ���از�ا�
�~/� ��Eaن �.� را� ��� ���, د� ^�� ��Dد �را ��د��ن� ���9ن ی �, آورد،� ��روز� ���ز�: �� ����(ا/:^
�, �9:^،����در�T(د��ن�و�����:�ن�ا��aن����,F��ا��،�ا��D �رت�اP�.LB>�وB(د�. '�9�:^
<RSTا� ���ای ����9(ن ���ا �و�اa��a, دارد، ��(ن� ��دن ���ده، <=:T� �/7(ده؟ <Ú��� �ا�Mاد ��دن
��T+��آن ��� ��Eaه ,a��aو�ا� ،�ا]� �/-�ده ,a��aا� �را �T(د � �رت �ز/�ه ���9(ن �� ,m ی�
<P�.LBا ����$� ��� �/� �آزادی ���9(ن ��� �B)�� �ا��aن، ��� �ا���ام �و� ی ���ا��ی ��دم،� ی
����$��� ی ��ادری ��� ،�و�]�ا� �ا�8{.�ر�و���د�>� '�ن، �ا/��Uر، � �رت، ��Tا، #8��$� ی
�'�ه �LT�� .,\:\�� %.[� �اد]���ی در/8:�� ���STف ،^�� �آن ����/���� ی ��7�� ��ی� ش
7 F,�����:�ن��, دو��L/� ا��aن�U��<n��L/��E�.� ��ر�و���7ه ��9،��. ��99ه������ر�آورده�ا
�~/� ��Mو �را ���ی �و ��9B� �;��B� ��, ا�� �ا���د'�ن ،�/�Ea �9� .�^�� �ا]�7Lرش در/8:��
7�U� ا]�7Lری�k�اa��a,�و�ا�����؛��eÎÍ�ش��(ذ��/��و��T(ا�:��از�آن�ا]�7Lر� �,. ��ر�ا
77 خدا و دولت
���ای ��7}��و���ر� �LM�D� �د�:��ا/L\�م �ا/��م �را ������:�)�� �ا/\Sب ��-9:�؟ ��دم .�.�ی�
�L�ا)T� ��)'� É[و���� ،�:9�� �ا'��ا�,�L\:\�� �را ���و�اP�.LB> /:�ز ��دی� ��ی ���� ����� ی
,a��aا�¥��i�9 ی و��\��X�ی�}�zد��ی� �.�: و���ای�ا�����ر��5��ABو�:��ZوB(د�/�ارد. ش�
�mن،�و����ا���$����T(ا��� ا��N�<P�.LBز�����ا�����ای��.�/���ا��ی�را�/��(د��9:�،�ا �ULد�و�
^��و��/��aق،�اSTد����آزادی،�ا)� �L�N ,m �.� ی���T��� .�mن����T(ا
^`��(k(ع،������ ���ا�ED�^�،���ز�T(ا���$��#��(�:����^�ا���.
]۹ .[,�� w��9�� �/��م �� ��ا� � ر�� ^9�� ¥��;x� �را ����&�� �B)��&��� �Cا��LT�9'� �و� �� '�ه
ی�}��LCzدر�ا�����ور��ی� ی�±�°�� ���/(ری��N:�ر�آ'&�ر��99ه�����(دT(ا×>) ��%�ا]L.�د
,&:�)��� ��µ�]�F,�در��.�����Zا�.�ن���ای� '��(����ن�/('�L. ����/� ی�آن�دوران��, و�ZT(ص�
���ا�LMده،�و��ش�را������/-���wZB��Lد�����Tا���Q�9Eaاز /�'���(�B . ��پ����/�'�ی�داد
�;��B ب�Lی�� ��µ�]�T(ان�د������B)���sان�/�ارد،�و�ا��وز��\��k،���]-�،���ای���ر��ی�
�/('�L. ا� ��:�> ئ '��(����ن� �/7(غ ���Lب ��� �;N� ��ه� �9�� �و M�D� ��� �را ش� ی ش
EDز��.
*************************************************
، � او)� ���� '�د � )khushe.ir(از ���� ���� ���� ا�� �ـ��ب :������ �ـ��ب �0ر�.- +��,� و+���د
+���0�9 ا�� ���� +��78 . +5�6ت و �����3ی در +�رد ا��0,ای ا
:ن در و�< '=گ ر;ن '�ای +�ت ��A ��ل ار�� ا
=D0( �� و BC از ا+ �+���- ا�� ) ا+
ن �http://khushe.ir/maghale/godstate1.shtmlـ��ب، در د����D �3 +��0 و '�O از ا
�0�� �PـQ� ن '�ز�R�0�R ی��R=' >ان در و��Sف د��U از ��5�6ت و ����+ DـV� . W3 0�9���+=D0 '�د �0م ) � ��(��ام از '���SY.�� از +�R�' Xـ�9 � ���� + �و '=گ ر;: ا+
=D0 . 0\�دەا�0+ :�0ر�.���ی ��د���ن ' +�P' �8رداD0 از ���^ و ز[��ت ر;+� ;�روم ا
_P+ ی��+5�6ت و �ـ��' از رودو)7 (در ادارە ���� و ���� -.(�Q�0ر�������0ر�.- و ا
ا
6- از ا��_ �Cژە(، ) رو���.+ _�a ( ،)�(ا و دو��( ،�Sن د��R�0�R ەای +5�6ت�a و ،ن �
- ، ' ا+� ا�;�R ە ��د��a را ��ـ��'� [b9 8.�� از ار�� دو'�رە +��,� ��دن و ��
��� .ر;: ا+� از �� �ـ��'�� ���^ '
78 خدا و دولت
Michail Bakunin
Translated by: Umedi Milani
Prepared by: KAF
First Edition, March 2014
79 خدا و دولت
80 خدا و دولت