Glósur - Íslenska

7/29/2019 Glsur - slenska

1/21

Srhljar: a, , e, , i, , o, , u, , y, , , , au, ei, og ey

Allir arir stafir eru samljar

Fornfn:

Persnufornfn-1.p g-vi 2.p -i 3.p hann.hn, a-eir ,r,au

Afturbeygt fornfn- sig, sr, sn

bendingarfornfn- s, essi, hinn

Eignarfornfn- minn, inn, sinn , vor(ekki rst)

Tilvsunarfornfn- sem, er

Spurnarfornfn- hver, hvor, hvaa, hvlkur

kveinfornfn- annar, feinir, enginn, nein, mis, bir, srhver, hvorugur, sumur,

hver, einn, hvor, nokkur ,einhver, allur, annar hvor, annar hver,

annar tveggja, hvor tveggja, sjlfur,slkur, samur (sami), vlkur.

Sagnor:

Beygingaatrii sagna eru persna, tala, t, httur, mynd og beyging

Sagnir 3.p et. Eru persnulegar.

Tir -

Nt - er a gerast

t- var a gerast

Nliin t - myndast me hjlparsgnini Hafa nti og lh.t. af aalsgn

liin t - myndast me hjlparsgnini Hafa t og lh.t. af aalsgn

Framt - myndast me hjlparsgninni munu nt og nh. af aalsgn.


2/21

Httir:

Persnuhttir: framsguhttur,

vitengingarhttur, bohttur

Fallhttur: nafnhttur, lh.t., lh.nt.

Framsguhttur (f h.)

Er bein fullyring ea bein spurning,

Vitengingarhttur (v h.)

Ltur ljs eitthva hugsanlegt, vst, bundi skilyrum, skilegt, raunverulegt

o.s.frv

Bohttur (b h.)

Aeins til 2.p et og ft skipun DM: Faru annga

Nafnhttur (n h.)

Endar oftast -a og oft stendur a undan. DM: a skrifa.

Nh. Or sem enda ekki a

A sp, a sl, a f, a m, a vo, A munu, a skulu

Lsingarhttur ntar (lh.nt.)

Endar alltaf andi a bttist vi stofnin. ()TD: Sofandi()


3/21

Stofn ora:

no: Sterk no= enda s ear nf.et. stofn finnst f et

Veik no= enda srhlja llum fllum et. (-i,-a eau)

Stofn finnst mea a taka srhlja af endingunni

Lo: stofn finnst kvk. Et. Nf.

So: stofninn finnst nafnhtti me v a sleppa nafnhttar endingunni.

Staa Lo: Lo eru hlist egar au eiga vi fallor og lsa v.au

standa t sama kyni, tlu og falli og fallori en ekki endileg vi hli ess.

Lo eru srt: egar au standa ein sr og segja fulla hugsun n ess a fallor s

haft me. Lo kemur stainn fyrir lo og no. Lo eru hlfhlist: egar au

standa hvorugkyni eintlu nf en eiga vi or gf .

Myndir sagna: germynd(gm) leggur herslu ann sem framkvmir DM:

Gurnmlai hsi.

olmynd(m) beinir athygli a olandanum, eim sem verur fyrir

v sem so. Getur um en ekki eim sem framkvmir.

Mimynd(mm) SagnOr mimynd enda alltaf st llum persnum.

Beyging so.

Sterk beyging

1. kennimynd 2 kennimynd 3 kennimynd 4 kennimynd


4/21

nh. Nt.(a) 1.p.et. fh.t 1.p. ft. t. (vi) lh.t. hk. Et .nf.(hef)

bta beit bitum biti

Veik beyging

1 km 2 km 3 km 4 km

nh (a) 1.p.et.fh.t lh.t hk et. nf.(hef) Ekki til!!

Bora borai bora

Ef sgn endar ai, -i, -di eati 2 km er hn veik og 4km ekki til!

Ri sagnir: eru gra, ra, sna, og na

1 km 2 km 3 km 4 km

nh. Nt.(a) 1.p.et. fh.t 1.p. ft. t. (hef) Ekki til!!

Gra greri gri -.-.-.-

Sna sneri sni -.-.-.-

Ra rri ri -.-.-.-

Na nri ni -.-.-.-


5/21

Smor:

au fallbeygjast ekki n tbeygjast eru undantekningar.

Flokkar: Forsetningar, atviksor, samtenging, upphrpanir og nafnhttur.

Nefnifall er aalfall en eiganarfall, ollfall og gufall eru aukafll

Forsetningar:

Strir fllum, ltur fallor fara aukafall og stendur oftast unadn fallorinu sem hunstyrir. Sgnin a vera tekur alltaf me sr nefnifall fallora.

Flestar forsetningar stra einu falli .e.a.s. eignarfalli. tta eirra geta t strt

tveimur fllum .e.a.s. eignarfalli og olfalli ea gufalli.

Helstu forsetningar:

Me olfall: um, gegnum, kringum, umfram, umhverfis.

Me gufalli: a, af, fr, hj, r, andspnis, samt, gagnvart, gegn, gegnt, handa,

mefram, mt, mti, undan.

Me ollfalli og gufalli: , eftir, fyrir, , me, undir, vi, yfir.

Me eignarfalli: til, n, auk, meal, megin, milli, millum, sakir, skum, vegna, handan,

innan, utan, ofan, nepan, sunnan, vestan, noran, austan.


6/21

Stundum fara smorin og undan forsetningum og a greina au sem

forsetningu.

Atviksor (ao):

Fallbeygjast ekki n tbeygjast. Oftast eru atviks or breytahnlegu formi en sum

or er hgt a stigbreyta a au s atviksor.

DM:

Fallega fallegur fallegast

Lengi lengur lengst

Nokkur atviks or stigbreytast reglulega:

Gjarna(n) heldur helst

Illa verr verst

Ltt miur minnst

Mjg meir mest

Snemma fyrr fyrst

Vel betur best

Atviksor eru lk lsingarorum en auvelt er a greina milli me v a lsingaror

fallbeygjast en ekki atviksor.


7/21

Atviksor standa oft me sgnum, lsingarorum ea rum atviksorum til frekari

kvrunar. au kvara nnar hvar, hvernig, hve oft ea hvenr a er ea gerist

sem sgnin greinir fr:

Hann stendur hrna. Hn les mjg vel.

Hr sst vel a feitletruu orin eru atvviksor en ekki Lo.

Ef maur skiptir um tlu fallorana kemur a betur ljs.

eir standa hrna. r lesa mjg vel.

Nna laga feitletru orin sig ekki a persnufn. Eru beygjanleg.

Ef ert vafa um a hvort or er ao ea lo er best a skipta um tlu (og/ea kyn)

fallora setninguni. Ef vafa or birtist er um lo a ra.

Braui er hart. Brauin eru hr.

Taratviksor: aldrei, sjaldan, stundum, oft, vallt, brum, n(na), an. gr.

Staaratviksor: hr(na), ar(na), ti, inni, inn, uppi, niri, heim, heima, erlendis,

hvergi.

Httaratviksor: vel, illa, smilega, okkalega, gtlega, svo(na), annig.

Spurnaratviksor: hvar, hvert, hvaan, hvernig, hversu, hve, hv.

hersluatviksor: fremur, frekar, einkar, afar, of, mjg, fjarska, srlega.

Samtengingar:

Eru smor sem tengja saman einstk or ea setningar.

DM: Hnfur og gaffal. Hr er bor en stll vantar.

Einyrt(og) fleiryrt(eins og)


8/21

Helstu samsetningar eru: en, heldur, enda, ea, og, a, vegna ess a, ef, svo a,

a, tt, til a, eins og, (heldur) en, egar, hvort, ar sem.

Sum fleiryrtar samsetningar eru kallair fleygaar vegna ess a rum orum er

skoti inn milli einstakra lia tengingarinnar: Hann er hvorki str n sterkur.

Fleygaar tengingar: bi og, hverki n, annahvort ea, hvort ea, mist

ea.

Upphrpanir:

Jafngilda oft heilum setningum. Lsir undrun, glei, reii, sorg og rum lkams- og

gehrigum sem og hvatningu, kalli og fl. af v tagi

Ha? Uss, ei, svei, jja, ojja, jamm, hana, h, h, , ! Nei, nei!

Orin j, j og nei eru mist greind sem upphrpun ea atviksor.

Upphrpanir eru stundum notarar sem nafnor: jammi, i, ji og neii.

Nafnhttarmerki:

Er aeins eitt or, a, undan sgn nafnhtti.


9/21

En a tilheyrir fl. flokkum annig mtt ekki vera of brltur og segja a, a s

nafnhttarmerki, a getur einnig veri:

Forsetning: Bturinn er kominn a landi.

Atviksor: Bturinnn erkominn a.

Samstenging: Tali er a kosi veri vetur.

Nafnhttarm.: g var a tala vi hann.

a sama er me og er.

getur veri:

Nafnor: etta er hrastreym . Bndinn gaf honum eina .

Sagnor: Hver essa ppu?

Forsetning: Bkin liggur borinu.

Atviksor: N liggur mr .

Upphrpun: , g meiddi mig.

Er getur veri:

Fornafn: Allir, er ar voru, risu r stum.

Sagnor: g er a drepast maganum.

Samtenging: Allir voru farnir er g kom stainn.


10/21

Orflokkagreining skammstafanir.

Gr.= greinir

No.= nafnor

No. m. gr. = nafnor me greini.

Lo. = Lsingaror

To. = Tluor

Fn. = fornafn

So. = sagnor

Fs. = forsetning

Ao. = atviksor

St. = samtenging

Uh. = upphrpunarmerki

Nhm. = nafnhttarmerki

Setningarfri:


11/21

Frumlag: Fallor nefnifalli er tknar ann (, a) sem gerir, er ea verur a

sem umsgnin segir. Er oftast nafnor en getur einnig bveri srsttt Lsingaror,

tluor ea fornafn. Einnig getur nafnhttur stai sem frumlag:

No.: Blinn er fallegur. Gumundur vinnur banka.

Lo.: Fir komu balli. Oft kemur gur geti er.

To.: Fimm sttu um stuna. Fimmtn er odatala.

Fn.: g essa bk. S er gur!

Nh.: A lesa er skemmtilegt. A segja fr v tekur langan tma.

Samsett frumlag: er egar fl. en eitt fallor standa saman r og gegna ll hlutverki

frumlags:

Bjrn, Kri og Gunnar sttu funinn. Menn og skepnur ttu ftum snum fjr a launa.

Umsgn: er sgn persnuhtti (fh., vh ea bh.) ea sagnasamband ar sem ein

sagnanna (hjlparsgnin) er persnuhtti (samsett umsgn).

Hjlparsagnir eru einkum notaar me rum sgnum til a mynda samsettar tir og

olmynd. Algengastar eru hafa, vera, vera og munu.

Dmi um umsagnir:

Vi borum ost. eir sofa. Pll talai vi mig gr.

Umsgn og frumlag mynda kjarna hverrar setningar. egar greint er setingarhluta er

gott a vallt leita fyrst af frumlagi og umsgn.

Andlag: er fallor aukafali sem strist af hrifssgn.


12/21

hrifssgn: er sgn sem strir falli. r sagnir, sem ekki stra fllum, er v

hrifslausar.

Andlag er oftast nafnor en getur einnig veri srsttt lsingaror, tluor ea

fornafn. Smuleiis getur nafnhttur stai sem andlag:

No.: Borairu matinn? Hn hjlpar oft Gurni.

Lo.: Hn bau flestum boi. g hitti marga ar.

To.: Taktu rj. Borairu fjra.

Fn.: Saknaru hennar? Treystu engum!

Nh.: Viltu ekki fara? orir hann a klifra tindinn?

Samsett andlag: Hann borai brau og ost.

Tvenns konar andlag getur stai me smu sgn:

Hann seldi mr blinn. (gf. + f.).

Sagnfylling: er fallor nefnifalli sem stendur me hrifslausri, sjlfstri umsgn til

fyllingar hugsuninni.

sjlfst: er s sgn sem arfnast annarrra or me sr og frumlagin svo a

fullmerking fist r setningunni. g er (reyttur, ngur, svangur; heima, uppi niri)


13/21

Sjlfst: sgn segir fulla hugsun samt fallori v sem kveur persnu henar: g

tala.

Helstu sjlfstu, hrifalausu sagnirnar eru vera, vera, heita og ykja.

Sagnfylling stendur einnig me mimynd og olmynd missa sagna, s.s. kallast,

nefnast, reynast, snist, virast, vera kallaur, vera nefndur, vera talinn og vera

sagur.

Sagnfylling er oftast nafnor ea lsingaror en getur einnig veri tluor, fornafn,

nafnhttur ea lsingarhttur ntar:

No.: Bjrn er smiur. Hn heitir Anna. eir reyndust hinir mtustu menn.

Lo.: Himinninn er heiur. Maurinn er mjg str. Hn virist gl.

To.: Blarnir eru fjrir. eir vera alls sex.

Nh.: r eru a skokka.

Lh. Nt.: Hann var gangandi.

Einkunn: er fallor sem stenfur me rum fallorum, oftast nafnori, og einkennira svo a r veri eitt hugtak, ein merkingarleg heild.

Einkunn er tvenns konar: hlist einkunn og eignarfallseinkunn.

Hlist einkunn stendur sama kyni, tlu og falli og ori sem hn vi. annig

getur hlist einkunn stai llum fllum.


14/21

Hlist einkunn er oftast lsingaror en hn getur einnig veri nafnor, laus greinir

( fylgir lsingaror eftir), tluor, fornafn, lsingarhttur ntar ea tar:

No.: Jn Jnsson er mtur maur.

Lo.: Gi drengurinn hjlpai gamla manninum.

To.: Hn rj brn.

Fn.: essi mynd er falleg. Allar konurnar hlgu miki.

Lh. Nt.: Sveltur sitjandi krka en fljgandi fr.

Lh. t.: g mtti honum frnum vegi. Hn er bttum bxum.

Oftast standa tvr ea l. hlistar einkunnir me sama nafnori:

Hann feraist um dimman, drungalegan og daunillan skg.

Eignarfallseinkun: stendur eignarfalli og strist af orinu sem hn vi.

Eignarfallseinkunn er oftast nafnor ea fornafn.

No.: Farmhli hssins er hvt. Fair stlkunnar heitir Gsli.

Fn.: Flestir eirra komu. Fair hennar er mrari.

Forsetningarliur: er forsetning samt fallori(fallorum) sem hn strir.

g var a tala vi hana. morgun frum vi heimskn til Gumundar. au eiga

heima stra, gra hsinu sem stendur vi gmlu verksmijuna.

Atviksliur: er hvert einstakt atviksor.

Alltaf er gaman ltagtu. Hn teiknar mjg vel. Hvar ttu heima ?


15/21

g horfi frekar sjaldan sjnvarp. etta er srstaklega merkilegur staur. Sjaldan hef

g n skemmt mr svo vel.

Tengiliur: er hver einstk samstenging:

g keypti brau og mjlk. Jn Pll er bi str og sterkur. Ptur las Grettlu en konan

hans horfai sjnvarp. au komu ekki a g byi eim tvisvar. Hva gerist

egar hann fer?

Bein og beinr:

beinni ru er eitthva haft orrtt eftir flki. rituu mli er bein ra hf innan

tilvitnunarmerkja sem tum eru nefndar gsalappir ( ):

etta er versta verur sem g hef lent , sagi bndinn.

Anna sagi: Sktu mjlkina og gefu mr a drekka.

ess skal gtt a setja tilvitnunarmerkin utan um ll merki er tilherya beinu runni.

slensku er venja a au byrji niri og endi uppi.

beinini ru er greint fr efninu beinan htt n ess a hafa orrtt eftir eim

sem borinn er fyrir frsgninni. Innihald frsagnar hans kemur fram me orum ess

sem hefur eftir honum:

Bndinn sagi a etta vri versta veur sem hann hafi lent .

Anna sagi mr a skja mjlkina og gefa sr a drekka.


16/21

Taki eftir v a bein ra hefst yfirleitt skringartengingunni a ea

spurningartengingunni hvort. Umsagnir essara aukasetninga standa

vitengingarhtti.

Frl. = frumlag eink. = einkunn us. = umsgn fl. = forsetingarliur

Andl. = andlag al. = atviksliur sf. = sagnfylling tl. = tengiliur

Setning: er orasamband sem hefur eina umsgn, samsetta ea samsetta:

Hr er g. Anna hefur oft fari til tlanda. Snjr ? Gakk!

Mlsgrein: er ger r einni, tveimur ea fleirri setningum. Hn felur alltaf sr

sjlfsta hugsun:

g veit \ a kemur morgun \ af v a veri er svo vont.

Setning er annahvort sjlfst ea sjlfst.

Hn er sjlfst egar hn segir fulla hugsun og getur stai ein og studd se

mlsgrein. Hn er um lei aalsetning.

DM: etta skil g alls ekki.

Dmi um sjlfstar aasetningar: Nemendurnir skildu etta gr, egar g

hafi tskrt a , en hafa n gleymt llu. Undirstrikaa setningin verur sjlfst ef

frumlaginu eir er skoti inn hana: . . . en eir hafa n gleymt llu.


17/21

Aalsetingar, sem satnda fresm mgrein, geta hafist nlega hvaa ori sem er.

Inni mlsgrein eru aalsetningar tengdar me aalsetingum ea kommu.

Aaltegnignar eru einnignotaar til a tengja saman einstk or: Jn og Gunna komu gr.

Ortk og mlsttir: Mlsttir eru hver um sig bara ein setning sem er breitanleg

en ortkum er troi inn setnigar me rum orum.

Hlutst/hlutst or: a sem er hlutsttt er hgt a reifa en a sem er

hlutsttt er ekki hgt a koma vi.

Vtk/srtk or: snst um merkingu orsins eins og ef a raa fr hinu

vtkasta til hins srtkasta D: planta jurt ffill tnffill.

Samheiti: egar 2 ea fleirri or hafa smu merkingu.

Andheiti: or sem hafa alveg verfuga merkingu vi hvort anna.


18/21

Nyri/tkuor: Nyri er or sem hefur veri bi til en tkuor er or sem hefur

veri teki r ru mli og kanski veri breitt smveigis.

Mlnotkun: einkum rtt ml/rangt ml Ortk og mlshttir, hlutst/hlutst or,

vtk/srtk or, samheiti andheiti, nyri/tkuor

Ormyndun

Rt: er jafnan fyrsta atkvi samsetts ors, s hluti sem snir grundvallarmerkingu

ess. Hn er oft sameiginleg fjlda ora og er tala um a ori su skyld.

sjaldan hefur rtin teki hljbreytingum.

gtt dmi um rt og hljbreytingar hennar er ori far og mis afleidd or, t.d. far-

angur fer-ill, fr-ull og fr-. Hr a framan lru um hljskipti og hljvrp og

ttu v auveldlega a geta tta ykkur v um hvaa hljbreytingar er a

ra, .e. hljskipti: far-fr, I-hljvarp: far-fer, fr-fr og u-hljvarp: far-fr.

Viskeyti:er btt aftan vi rtina og heslt jafnan llum beygingarmyndum orsins.

Dmi:

Sk-il-l, g-ing-ur kenn-ar-I, hugs-un veik-I dr- for-ing-I

Mela helstu nafnorsviskeyta eru:

-a-: un-a-ur -in-: him-in-n -sn-: fylg-sn-I

-al-: a-al-l -ind-: bind-ind-I -stur-: rek-stur

-ald-: kaf-alda -ing-: g-ing-ur, sigl-ing -t-:dp-t

-aldur-: far-aldur -j-: ey-j-a -tur-: les-tur

-an-: l-an -k-: hl-k-an -u-: hugs-u-ur

-angur-: ber-angur -l-: skaf-l -ul-: skut-ul-l


19/21

-and-: gef-and-I -ling-: sjk-ling-ur -un-: jt-un-n, vit-und

-ar-: ja-ar -m-: ro-m-I ,mj-m -und-: hf-und-ur vit-und

-d-: yng-d -n-: svef-n, heyr-n -ung-: gleraugu

--: fer- -na-: kl-na-ur -ur-: gald-ur

-enr-: fa-ern-I -ning-: b-ning-ur, ml-ning -ust-: jn-ust-a

-I-: kt-I -sk-: bern-sk-a -v-: v-v-I

-il-: lyk-il-l -sl-: fr-sl-a, smyr-sl

Orin dmur, leikir, skapur, og tta voru upprunalega sjlfst en gegna n hlutverki

viskeytis: -dm-, -leik-, -skap-, -tta-

-dm-: lr-dm-ur -leik-: sann-leik-ur -skap-: kve-skap-ur

-tt-: v-tt-a

Helstu Viskeyti lsingarora eru:

-a-: hug-a-ur -j-: hl-j-an -s-: hug-s-I

-d-: hyrn-d-ur -n-: skygg-n -sk-: dan-sk-ur

--: eyg--ur -nesk-: rss-nesk-ur -t-: tenn-t-ur

-il-: heim-il-l -tt-: blett-tt-ur -ug-: gf-ug-ur

-in-: hl-in-n -ur-: lip-ur -ul-: rei-ku-l

Helstu viskeyti sagnora eru:

Al-: al-eiga for-: for-maur tor-: tor-skilinn

All-: all-hvass mis-: mis-jafn van-: van-rksla


20/21

And-: and-byr -: -gfa r-: r-birg

Hljmyndun

Srhlj: 13 talsinns, 8 einhlj og 5 tvhlj. renns konar vimunun er notu egar

einhlj eru flokku og greind hvert fr ru:

1). Er srhlj frammlt ea uppmlt?

me essu er tt vi a hvar tungan er egar hn nlgast gminn vi

srhljamyndun, .e.a.s. hve framarlega munninum hlji myndast. Segi first

og san strax eftir . Taki eftir v a er uppmlt, myndast aftarlega munninum, en myndast framarlega og er v frammlt.

2)Er srhlj nlgt, milgt ea fjarlgt?

Opnustrig srhljs segir til um hversu lant fr gmi tungan er vi myndun ess.

Segu fyrst , san i og loks e. Gefu v gaum hvernig tungan fjarlgist gminn

sflet meira. Af essum stum er nlgt, milgt og e fjarlgt srhlj.

3) Er srhlj kring ea kringt?:

segu u, og o. Athugau hvernig vrunum er skoti fram egar hljin eru

myndu. r mynda nokkurs konar stt ea totu. Af essum skum eru essi hlj

sg kringd.

Segu , i, e og a. N myndast eginn sttur og v eru essi hlj kringd.

Vi bum n til einhljatflu. Beri fram hljin og athugi frambur eirra me

hlisjn af hugtkum tflunni.

Frammmlt Uppmlt

kringd kingd kringd kringd

Nlg

Milg i u


21/21

Fjarl e a o

Tvhlj:eru ger r tvemur einhljum en teljast samt eitt atki.

Segu fyrst a og san frekar hgt og auki hraann smtt og smtt uns r verur

tvhljinn .

essi 5 tvhlj eru notu slensku:

Ei/ey [e] [a] au [] [o] [a]

Innan hornklofanna eru snd au einhlj sem tvhljin eru ger r.

Samhlj:

Vi myndun samhlja er rengt mjg a loftstraumi ea loga alveg fyrir hann lei

hans r lkamanum. Samhlj eru flokkur eftir v hvar essi renging ea lokin

verur(myndunarstaa) og einnig hvernig hn gerist (myndunarhttur)

Samhlj flokkast 5 flokka eftir myndunarhtti: lokuhlj, nghlj, nefhlj,hliarhlj og svifluhlj.

Lokhlj: myndast vi a a rstutta stund ser loka loftstraum fr lungum

kvenum stum munnholu

Documents

Glósur - Íslenska