GÖLBAŞI’NIN GELİŞME EVRELERİ

THE EVOLUTION CHARACTERISTICS OF THE GÖLBAŞI TOWN

Araş. Gör. Süha KOCAKUŞAKf*)

ABSTRACTGölbaşı is one of the small towns that is placed on the south

of Ankara. At first, Gölbaşı was a seperate town, but because of the increasing population, economical problems, transportati­on and it's geographical position made it as the part of Ankara. Gölbaşı w as a very small village during 1950. In about 1955, a motor-way was build. During the day time min-bus and muni­cipality service come and go between Ankara and Gölbaşı. After a while, transportation problems between Gölbaşı and Ankara were solved and many people moved from Ankara to Gölbaşı. Then later on Gölbaşı become a big town day after day. Now on it's one of satellite towns of Ankara.

GİRİŞG ölbaşı A n k ara 'n ın g ü n ey in d e , A nkara-K onya Karayo-

lu 'n u n 20. k ilom etresinde, M oğan Gölü k en arın d a kuru l-

(*) A.Ü. D il v e Tarih-Coğrafya Fakültesi.

81

t

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

m uş b ir ilçedir. Başkent A nkara 'n ın 24 ilçesi içinde Gölbaşı- m n ayrı b ir yeri vard ır. Özellikle son y ılla rda önem li ö lçüde gelişen ilçen in A nkara'ya en yak ın m esire yerle rine sah ip o lm ası ö n em in i daha da artırm ıştır. G ölbaşı'n ın 34 köyü, 1 bucağı, 5 ta n e de m ahallesi b u lu n m ak tad ır . 1985 say ım ları­na göre m erkez nü fusu 18262 kişi, köy lerinde yaşayan to p ­lam n ü fu s ise 13409'dur. 1990 n ü fu s sayım ı sonuçlarına gö­re m erkez n ü fusu , 25123, köyler n ü fu su 18399'dur.

Bu iki sayım yılı arasındaki d ö n em d e ilçen in yıllık n ü fu s artış h ızı b in d e 63.79'dur. H albuki 1985-1990 d ö nem leri a ra­s ın d a T ü rk iy e g e n e l in d e k i y ı l l ık n ü f u s a r t ış ı b in d e 21.71'dir. G ölbaşı'n ın bağlı b u lu n d u ğ u m erkez olan başken t A n k a ra 'n ın ayn ı d ö n em d ek i n ü fu s a rtış h ız ı ise b in d e 24.31'dir. Y ukarıdaki ö rnek te g ö rü ld ü ğ ü gibi G ölbaşı'n ın n ü fu su h em T ürkiye o rtalam asına h em de A nkara'ya göre hızlı b ir şekilde artış gösterm ektedir. (Grafik: 1 ve Grafik:2).

Gölbaşı 1920'li y ıllarda doğusundak i V irancık k ö y ü n ü n b ir m ahallesi d u ru m u n d ad ır . O y ılla rda Gölbaşı, A nkara'yı güneye bağ layan yo lun k en arın d a b u yo ldan geçenlere h iz­m et v e rm ek am acıyla k u ru lm u ş b ir yerleşm e k o n u m u n d a ­dır. G ölbaşı'nda ilk yerleşm enin çekirdeğ in i 2 h a n o lu ştu r­m ak tayd ı. G iderek gelişen G ölbaşı, 1928 y ılında n ah iy e o lm uştu r. 1936 y ılında Çankaya, A nkara 'n ın ilçesi d u ru m u ­na gelm iş ve Gölbaşı buraya bağ lanm ıştır. G ölbaşı'nda 1964 y ılında beled iye teşkilatı k u ru lm u ş ve n ihaye t 28.11.1983 ta ­r ih in d e ise A nkara'ya bağlı b ir ilçe d u ru m u n a gelm iştir.

G ö lbaşı'n ın G elişm esiG ölbaşı'n ın gelişm esinde başlıca üç fak tör rol oynam ıştır.

B un lardan b irinc is i A nkara 'n ın etkisid ir: 13 Ekim 1923 yı­lında B aşkent o lan A nkara h ızlı b ir gelişm e süreci iç ine gi­rerek y u rd u m u z d a İstanbu l'dan sonra ikinci m etropo liten ken t sıfa tın ı kazanm ıştır. T ürk iye 'n in 1950'li y ılla rdan itiba­ren h ızlı b ir ken tleşm e süreci içine g irm esi h em ken tli n ü ­fu su n o ran ın ı g iderek artırm ış, h e m de k en tle rin yap ı ve do k u ların d a önem li değişiklikler o lm asın ı sağlam ıştır. Bu değişik lik ler sadece ken tlerin m erkezlerinde değil çevrele-

82

(x

10,000)

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

GÖLBAŞINDA NUFÜS(IM1935-1990)

1S85 mO *45 1960 «65 «60 1965 «70 «75 «60 «65 «90

GRAFİK 1 KAYNAK: B.D.I .E. Genel Nüfus Sayım ları1935-1990

83

Q ölbagi'nm G elişm e Evreleri

K.

~ 4 o

7'ı

X

ü

.̂ DATÜ/.O\r\i II \nL

g r a f i k 2

K aynak; 19 v u ü 0 n s i N ü. 'f u. s S a y ı m ıî dar i Bö Iü.nu.şB. £)« î . E. Ya y. No s i 4b7

ANKARA

¡ip rtiw \rvA A ! D A O lbUL-bM^ıl

TüPIIYE-ANKARA VE GÖLBAŞINDA NÛFÜS

ARTIŞ BÎNDESÎfl985-1990^

84

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

r in d e de gerçekleşm iştir. K entleşm e açısından bu değişik­lik lerin en güzel ö rnek lerin i A nkara ve çevresinde görm ek m ü m k ü n d ü r . Ç alışm am ızın k o n u su n u o lu ş tu ra n Gölba- şı'da B aşkentin güneyinde h ızla gelişen b ir m erkezdir.

G ölbaşı A nkara'ya olan yakınlığı (20 km .) ve u laşım kolay­lığı neden iy le hızlı b ir şekilde gelişm ektedir. İlçe 'n in baş­ken te o ldukça düzenli b ir o tobanla bağlı olm ası iki m erkez a ra s ın d a k i karşılık lı e tk ileşim i a r tırm ış tır . H atta Gölba- şı'nda o tu ran la rın b ir kısm ı çalışm ak için A nkara'ya g ü n ü ­b irlik gidip gelm ektedir. İlçe ile A nkara m erkezi a rasında belediye o tobüsü ile gidiş 20 dakika sü rm ekted ir. Bu da An­k a ra 'n ın h erh an g i b ir sem tin d en çıkarak işine g iden insa­n ın yolda geçirdiği süreye eşit h a tta bazen d ah a da azdır. Gölbaşı ile A nkara arasında karşılıklı belediye o tobüsü se­fer sayısı 68'dir, bu da ih tiyacın önem li b ir k ısm ına cevap verm ek ted ir.

G ölbaşı'n ın gelişm esinde rol oynayan ikinci fak tö r u la ­şım dır: D aha önce de bahsettiğ im iz gibi ilçe önem li b ir yol ü z e rin d e b u lu n m ak tad ır . A nkara'y ı güneye bağ layan E-5 Karayolu ken arın d a b u lu n an G ölbaşı'nda ilk yerleşm eler ve ticari a lan lar b u yoldan geçenlere h izm et verm ek am acıyla k u ru lm u ştu r. B unları b enz in istasyonları, tam irh a n e le r ve yo lcu ların tem el ih tiyaçlarına yönelik lokanta, fırın ve çay­han e le rd ir. Bu tesisler 1950'li y ılla rın öncesinde bile Gölba- şı'na b ir canlılık kazand ırm ıştır. Ancak bu yol 1954 y ılına k ad ar d a r ve bozuk b ir yoldur.

1955 y ılın d an sonra geniş ve m u n tazam asfaltlı b ir yol ha line getirilm iştir. Bu ta rih le rd en sonra eski ticare t a lan la­rın a yen ileri ilave olm uş, yeni k u ru lan b u tesisler ve yerleş­m elerde yo lun k enarında k u ru lm aya başlam ıştır. H albuki yol ü zerin d e k u ru lan 1955 y ılın d an önceki yerleşm eler ve tes is le rin eski tica re thane ve yerleşm elerin yerleri g ü n ü ­m üzdek i H aym ana kavşağı yak ın larındad ır.

G ü n ü m ü zd e u laşım ko şu lla rın ın elverişliliği neden iy le b u karayolu ken arın d a pek çok sanayi tesisi de k u ru lm ak ta ­dır. B un ların arasında u n fabrikası, m ak ina sanayi, m obilya sanayi gibi büy ü k tesisler de vard ır.

85

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

G ölbaşı'n ın gelişm esini etk ileyen ü çü n cü faktör b u ray a d ışa rd a n y e rle şm ek iç in g e len le rin o lm asıd ır. Ö zellik le 1955 y ılından sonra ilçeye göçler o lm uştu r. B urada arsa fi­ya tla rın ın A nkara'ya göre ucuz o luşu u laş ım kolaylığı faktö­rü ile b irleşince Gölbaşı yerleşm e aç ısından cazip hale gel­m iştir. Göçler önce yakın köylerden başlam ış, daha sonra b u n u İç A nado lu 'nun değişik yöreleri ve K aradeniz Bölgesi izlem iştir.

G ölbaşı'n ın n ü fus ve yerleşm e açısından en fazla geliştiği dönem 1980'den günüm üze kadar o lan sü rede gerçekleş­m iştir ve b u gelişm e daha da devam edecek tir (Harita: 1, Harita: 2 ve H arita: 3). H arita l 'd e G ölbaşı'n ın 1950'ye kadar o lan dönem dek i gelişm esi görü lm ekted ir. Bu dönem de Ga­ziosm anpaşa, Karşıyaka M ahalleleri o lm ak üzere iki m aha l­le vard ır. A ncak Karşıyaka M ahallesi'n in k u ru lu şu daha es­kiye dayanm ak tad ır. H aritayı d iğer h a rita la rla m ukayese edecek o lu rsak 1950'ye kadar o lan dö n em d e iki m ah a llen in de E-5 k a ray o lu n u n ba tısında yerald ık ları görülür. Gölbaşı- n m g iderek gelişm esi ve b ir y andan k aray o lu n u n d iğer yan ­dan da M oğan gö lü n ü n bu gelişm eyi yön lend irm esi ile, yo­lu n ba tısında da m ahalle ler o luşm aya başlam ışltır (Harita:2). İlçenin 1980'den sonra hızlı b ir gelişm e süreci içine gir­m esin i sağlayan fak tör başkent A nkara 'n ın etkisidir. A nka­ra 'da b u lu n a n bazı önem li resm i k u ru lu ş la r G ölbaşı'na ek ü n ite le rin i k u rm u şlard ır. Özellikle Türkiye E lektrik K uru­m u (TEK) 1980 y ılından itibaren ilçen in doğusunda büyük ölçülü b ir arazi k am u laştırm asına gitm iş ve buraya h e m iş a lan ların ı h e m de sosyal tesislerin i k u rm u ştu r. TEKİ Polis Eğitim M erkezi ü n ite le ri ve Gazi Ü niversitesi H astanesi izle­m iştir. H arita 3 'de Seğm enler ve Şafak M ahallelerin in de ka­ray o lu n u n doğu su n d a k u ru lduk la rı görü lü r. Bu iki m ah a l­len in k u ru lm asın d a bahsettiğ im iz resm i k u ru lu şla rın etkisi o ldukça fazladır.

G ölbaşı'n ın R ekreasyonel A çıdan A nkara İçin Ö nem i

G ölbaşı'na canlılığ ın ı veren iki göl b u lu n m ak tad ır. B un­lar; M oğan ve E ğm ir gölleridir. H er iki göl de b irik in ti koni-

86

G ölbaşı’nın G elişm e Evreleri

87

HA

RİTA

: 1

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

88

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

crLÜ_ ıLÜ

<O

u><CÜ_ l:0O

i T' — Nl /•:•=%= ,i\Î3» v.\.\ • * C* * * . >. • . ı - --p; “

*<SaB2&\s>>Î0» Q; . V. . - " ^ 2L_i -"V? /,

^ - K : -.:n ^ v 4^ ;v . \ «vs* *r ; /

y 1 .----- I •_*.'•»----------— . /\ ,• / V U. >n ^IP^I--- <■- /V•2 ;Xır r ' ÎS.J,* S

N ;

n “ ¡03 *> g >-.£3 Ü of.^2I s *5

1 ///;1| ///;1

89

HA

RİT

A:

3

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

si setti gölü n ite liğ inded ir. İlçenin doğusundak i E lm adağ ta ­ra fın d an u z an a n b irik in ti kon isin in b ir akarsuyun vad isin i tıkam ası sonucu oluşm uş göllerdir. B un lardan M oğan Gölü 972 m . k o d u n d a olup daha düzgün b ir uzan ışa sah ip tir, Eğ- m ir Gölü ise 970 m . k o d u n d ad ır ve tip ik b ir akarsu vad isi­n in ü zerin d e yera ld ığm dan şekli de b ir akarsu vadisi gibi k ıv rım lıd ır. M oğan gölü ve çevresi em les b ir topografya gös­terir, h e r iki ta ra fın d a da seki sistem leri vard ır, çevresi açıktır. E ğm ir G ölü 'nde çok dar b ir seki s istem inden sonra, eski akarsu vad is in in dik yam açlarına geçilir. H er iki gölde de sek ilerden sonra alçak ve yüksek p lato lara , sırtla ra geçi­lir, b u m orfoğrafik ü n ite le r ise akarsu larla yarılm ıştır.

Gölbaşı ve çevresin in özellikle son y ılla rda h ızlı b ir geliş­m eye sahne olm ası, b u gelişm ede belirli b ir p lân ın izlenm e­si ve alt yapı noksanlığı, b ir tak ım so ru n la ra yolaçm ıştır. Özellikle 1975 y ılından sonra A nkara 'dan uzak laşarak göl k en arın d a ev y ap tıran la rın sayısı g iderek a rtm ak tad ır. Baş­langıçta ferd i o larak tek tek sayfiye evleri yapılm ış, b u n u kooperatifleşm e ile yap ılan bloklar izlem iştir. Yöredeki iki gölden b iri o lan E ğm ir Gölü O rtadoğu T eknik Ü niversite- si'n in ko rum ası a ltında olup sadece üy e le rin girebileceği b ir k o n u m d ad ır. Ayrıca bu göl çevresindeki a lan ağaçlandı­rıla rak k o ru m a altına alınm akta ve yap ılaşm aya da iz in ve­rilm em ek ted ir. Bu neden le G ölbaşı'n ın h ızlı gelişm esi Eğ­m ir G ölünü o lum suz açıdan aynı h ızla e tk ilem em ekted ir. Fakat M oğan Gölü ve çevresi aşırı y ap ılaşm adan hızlı b ir şe­kilde e tk ilenm ek ted ir. G ölün sadece H aym ana yolu kena­rın d a (batısında) u zan an kesm i boyunca 50'yi aşkın koope­r a t i f in o ld u ğ u ve b u ra d a a lt y a p ın ın b u lu n m a d ığ ın ı be lirtirsek b u gelişm enin boyutları ve so ru n la rı ortaya çıka­caktır. M oğan G ö lünün kenarındak i alçak ve yüksek seki­lerde o lu ş tu ru lan b u yapılaşm a h em doğal d en g en in bozu l­m a s ın a h e m d e ç e v re s o r u n la r ın a y o l a ç m a k ta d ı r . G ü n ü m ü zd e ilçen in kanalizasyon sistem i b u lu n m a d ığ ın ­d an so ru n foseptik lerle çözülm eye çalışılm aktadır. A ncak İl­ler Bankası ve Belediye ta ra fın d an yeni kanalizasyon siste­m in in yap ıld ığ ın ı b u rad a be lirtm ek gerekir.

90

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

M oğan G ö lü n ü n h ızla k irlenm esin i sağlayan d iğer b ir et­ken de gö lün özellikle doğusunda (E-5 karayolu ken arın d a) k u ru lm u ş b u lu n a n fabrikalard ır. Bu kesim de fabrika atık la­rı çeşitli tesis ve k o n u tla rın atık ları ile b irlik te göle a tılm ak ­tad ır. Böylelikle ko ru m a a ltında o lm ayan göl hızlı b ir şekil­de k irlenm ek ted ir. Gölbaşı ve çevresinde doğal d e n g en in tah rip ed ilm esi ve derin liğ i 4 m . k a d a r o lan b u gö lün h ızla k irlenm esi b u rad ak i hayatı o lum suz yönde e tk ilem ekted ir. Kirlilikle gölde yaşayan can lıla rın sayısı h ızla aza lm aktad ır. Eskiden b u rad a gö rdüğüm üz bazı kuş tü r le r in i a rtık göre­m ezken, ba lık tü r ve sayıları da (kirlilik ve aşırı av lanm a ne­deniyle) h ız la azalm aktadır.

Özellikle A nkara 'lıların h em o tu rm a k için h em d e hafta- son ları g ü n ü b irlik gezilerinde te rc ih e ttik le ri b ir yer k o n u ­m u n d a o lan Gölbaşı ve çevresinde b o zu lan doğal d e n g en in yen iden tesisi iç in ön lem ler a lınm alıd ır. Bu itibarla özellik­le M oğan G ölü çevresinde yeni yap ılaşm aya izin ve rilm e­m eli, m evcu t y ap ıla rında alt yapı so ru n la rı çözülm elid ir. G ölün doğu k ıy ısında k u ru lm u ş o lan fabrikalar, tesislere, evlere ve b a tı k ıy ısında k u ru lm u ş o lan yerleşm elere sıvı atık ları için filtre tak ılm ası ve b u n la r ın sağlıklı o larak çalış­tır ılm a la rın ın dene tlenm esi gerekir. A n kara 'n ın h e m e n ya­k ın ındak i ilçede kış ay larında hava k irliliğ i k en d in i h isse t­tirm ek ted ir, b u n eden le ısınm ada b itk ise l kökenli yak ıtla r te rk ed ile rek doğalgaz k u llan ım ın a geçilm eli, kısa vadede ise b u so ru n için bacalara filtre tak ılm alıd ır.. Y apılm akta olan kanalizasyon çalışm alarına ise h ız kazand ırılm alıd ır.

Gölbaşı ve çev resin in rek reasyonel o larak y e n id e n ele alınm ası gerekm ekted ir. A nkara m etro p o liten n ü fu su n u n d in len m e ve spo r gereksin im in i doğal çevre-zam an-m esafe param etres i iç inde değerlend irerek g ü n ü b irlik ve hafta so­n u kısa süreli ta til ku llan ışlarına d ö n ü k b ir d o k u n u n Gölba- şı'nda kısa zam an d a o lu ştu ru lm ası gerekir. Bu d o k u n u n o lu ştu ru lm ası iç in yapılm ası gereken ça lışm alar şun lard ır:

a) Göl çevresinde k o n u t yap ılam ayacak b ir zon o lu ş tu ru l­m ası ve b u zon içinde fiziki yapıya u y g u n olarak; yeşil a lan ­lar, gezinti ve koşu alanları, yüzm e h av u z la rı ve seyir teras-

92

G ölbaşı'n ın Gelişm e Evreleri

Fotoğraf 4: H aym ana Yolu kenarında , Gölün batısında kooperatifleşme ile olan hızlı yapılaşm a örnekleri (Foto: H. Yiğitbaşıoğlu)

93

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

Fotoğraf 5: Tarım alanlarının hızla iskân alanı haline getirilm esine örnekler (Foto: H. Yiğitbaşıoğlu)

G ölbaşı'n ın G elişm e Evreleri

ları, çocuk park ları, g ü n ü b irlik p ik n ik a lan ları d ü zen len m e­si,

b) G ölün ba tıs ında (H aym ana yolu kesim inde) ağaçlandı­rıla rak o luştu ru lacak b ir yeşil a lan içinde, B aşkentlilerin k ı­sa sü re li d in len m e ih tiyaçlarına yönelik hafta sonu evleri­n in yapılm ası,

c) Göl çevresindeki sazlık a lan la rın biyolojik m ücadele yoluyla tem iz lenerek gölün kürek , yelken ve balıkçılık gibi spo rla r iç in uy g u n hale getirilm esi ve b u konuda tes is le rin yapılm ası,

d) M oğan ve E ym ir Gölleri a rasındak i batak lığ ın ıslâh ed ilerek yeşil a lan ve b ir spor kom pleksi ha line getirilm esi u y g u n olacaktır.

S eçilm iş B ibliyografya

Darkot, B. 1967, "Şehir A yrım ında N üfus Sayısı ve Fonksiyon Kriterleri", İ.Ü. Coğ. Ens. Der. C: 8, S: 16, İstanbul.

E m iroğlu , M. 1981, "Türkiye'de Son S ayım lar ve K entleşm e O layın ın B oyut­ları", Coğ. Araş. Der., S: 10, No: 10, Ankara.

Erol, O. 1973, Ankara Şehri Ç evresin in Jeom orfolojik Ana B irim leri, A.Ü. DTCF. Yay. No: 240, Coğ. Araş. Ens. Yay. No: 16, Ankara.

Keleş, R. 1984, K entleşm e ve Konut Politikası, A.Ü. SBF. Yay. No: 540, Ankara.

K ocakuşak, S. 1990, "Sincan'ın K entleşm e Özellikleri" Coğrafya A raştırm ala­rı, C: 1, S: 2, Ankara.

Ö zgüç, N. 1977, "Sayfiye Yerleşm eleri: G elişm e ve Başlıca Özellikleri", İ.Ü. Coğ. Ens. Der. S: 22, İstanbul.

Sencer, Y. 1979, Türkiye'de K entleşm e, K ültür Bak. Yay. No: 345, B ilim D izisi Yay. No: 12, Ankara.

Şen, E. 1974, "Ankara Şehri M esken A lan ların ın G elişim i (G ecekondu Sorun­ları A çısından)'1 Türk C o ğ Der. Yıl: 22, S: 26, Ankara.

95