1

GIDA VE YEMLERDE PESTİSİT KALINTI ANALİZİNE

YÖNELİK

METOT VALİDASYONU VE KALİTE KONTROL

PROSEDÜRLERİ

SANCO/12495/2011 sayılı Belge

SANCO/10684/2009 sayılı Belgeyi Yürürlükten Kaldırmaktadır

01/01/2012 tarihinden itibaren yürürlüğe girmektedir

Koordinatör

Dr. Tuija Pihlström

National Food Administration (Ulusal Gıda İdaresi),

Uppsala, İsveç.

Danışma Grubu

Dr. Michelangelo Anstassiades CVUA Stuttgart, Fellbach,

Almanya.

Bay Arne Andersson National Food Administration (Ulusal Gıda İdaresi),

Uppsala, İsveç.

Dr. André de Kok Food and Consumer Product Safety Authority (VMA) (Gıda ve Tüketici Ürünleri Güvenliği

Otoritesi (VMA),

Amsterdam, Hollanda.

Dr. Mette Erecius Poulsen Danish Institute for Food and Veterinary Research

(Danimarka Gıda ve Veterinerlik Araştırmaları

Enstitüsü), Soeborg,

Danimarka.

Dr. Amadeo R. Fernández-Alba Almería Üniversitesi, İspanya.

Dr. Miguel Gamón Generalitat Valenciana, İspanya.

Dr. Ralf Lippold CVUA Freiburg, Almanya

Bay Octavio Malato Almería Üniversitesi, İspanya.

Bayan Paula Medina Almería Üniversitesi, İspanya.

Dr. Sonja Masselter (AG) AGES GmbH, Competence Center for Residues of

Plant Protection Products (Bitki Koruma Ürünleri

Kalıntıları için Yetkinlik Merkezi), Innsbruck,

Avusturya.

Dr. Hans Mol, Uzman Kimyager (AG) RIKILT –Institute of Food Safety (Gıda Güvenliği

Enstitüsü), Wageningen, Hollanda.

Bay Stewart Reynolds Central Science Laboratory (Merkezi Bilim Laboratuvarı), York, Birleşik Krallık.

Dr. Antonio Valverde Almería Üniversitesi, İspanya.

Derleme Nüshası: AL-1133-2009

2

İçindekiler

Giriş ..................................................................................................................................................... 4

Akreditasyon ve yasal durum ............................................................................................................ 4

Numune alma, numunelerin nakliyesi, işlenmesi ve depolanması ................................................. 4

Numune alma ..................................................................................................................................... 4

Laboratuvar numunelerinin nakliyesi ................................................................................................ 4

Analiz öncesinde numune hazırlama ve işleme .................................................................................. 5

Pestisit standartları, kalibrasyon solüsyonları vb ........................................................................... 5

Standartların kimliği, saflığı ve depolanması .................................................................................... 5

Stok standartlarının hazırlanması ve depolanması ............................................................................ 6

Çalışma standartlarının hazırlanması, kullanımı ve depolanması .................................................... 6

Standartların test edilmesi ve yerine yenilerinin konulması .............................................................. 6

Ekstraksiyon ve konsantrasyon ........................................................................................................ 7

Ekstraksiyon koşulları ve etkinliği ..................................................................................................... 7

Ekstrakt konsantrasyonu ve hacim kazandırma amaçlı dilüsyon ...................................................... 7

Kontaminasyon ve girişim (enterferans) .......................................................................................... 7

Kontaminasyon .................................................................................................................................. 7

Girişim (enterferans) ......................................................................................................................... 8

Analitik kalibrasyon, temsili analitler, matriks etkileri ve kromatografik hesaplama ............... 8

Genel şartlar ...................................................................................................................................... 8

Kalibrasyon ………………………………………………………………………………………………………………………........... 9

Temsili analitler ................................................................................................................................. 9

Matriks etkileri ve matriks uyumlu kalibrasyon ............................................................................... 10

Standart ekleme ................................................................................................................................ 11

Pestisit karışımlarının kalibrasyona etkileri .................................................................................... 11

İzomer karışımları halindeki pestisitlerin kalibrasyonu .................................................................. 11

Türev veya bozunum ürünlerinin kullanılması yoluyla kalibrasyon .............................................. 122

Kromatografik integrasyon .............................................................................................................. 12

Analitik metot validasyonu ve performans kriterleri ................................................................... 12

Kalitatif tarama metotları………………………………………………………………………… 12

Rutin analiz sırasında devam eden performans doğrulaması ………………………………… 12

Kantitatif metotlar ……………………………………………………………………………….. 13

İlk metot validasyonu …………………………………………………………………………….. 13

Analitik metot performansının – genişletilmiş metot validasyonunun kabul edilebilirliği ....... 13

Devam eden performans doğrulama (rutin geri kazanım tayini) ………………………………… 14

3

Yağ veya kuru ağırlık içeriğinin tayinine yönelik metotlar ............................................................. 15

Rutin geri kazanımlar için analiz performansının kabul edilebilirliği ....................................... 15

Yeterlik testi ve referans materyallerinin analizi .......................................................................... 15

Sonuçların teyit edilmesi .................................................................................................................. 16

Tanımlama ....................................................................................................................................... 16

Kromatografiye bağlanmış kütle spektrometresi ............................................................................ 16

Kromatografi için gereklilikler …………………………………………………………………………………………………. 16

Kütle spektrometrisi (MS) için gereklilikler..................................................................................... 17

Bağımsız bir laboratuvarda doğrulama ........................................................................................... 19

Sonuçların rapor edilmesi ............................................................................................................... 19

Sonuçların ifade edilmesi ................................................................................................................. 19

Sonuçların hesaplanması ................................................................................................................. 19

Verilerin yuvarlanması .................................................................................................................... 19

Sonuçların belirsizlik verileri ile kalifikasyonuı .............................................................................. 20

Sonuçların yaptırım amacıyla yorumlanması .................................................................................. 21

Ek 1. ................................................................................................................................................... 23

Örnek matrikslerin seçilmesi ........................................................................................................... 23

Ek A ……………………………………………………………………………………………….. 26

Ek B ……………………………………………………………………………………………….. 29

Ek C ……………………………………………………………………………………………….. 31

Ek D ………………………………………………………………………………………………. 35

4

GIDA VE YEMLERDE PESTİSİT KALINTI ANALİZİNE YÖNELİK

METOT VALİDASYONU VE KALİTE KONTROL PROSEDÜRLERİ

Giriş

1. El Kitapçığında yer alan rehber, Ülke genelinde laboratuvarların kontrolünde veya resmi olarak

dahil olan gıda ve yemde pestisit kalıntılarının izlenmesine yöneliktir. El Kitapçığında maksimum

kalıntı limitlerine (MRL) uygunluğu kontrol etmede, yaptırım işlemlerinde veya tüketicinin pestisitlere

maruziyetini değerlendirmede kullanılan verilerin geçerliliğini destekleyecek metod validasyonu ve

analitik kalite kontrol (AQC) şartları tanımlanmaktadır.

El Kitapçığının başlıca amaçları şunlardır:

(i) Ülke Genelinde uyumlu, uygun maliyetli bir kalite güvence sistemi temin etmek

(ii) analitik sonuçların kalite ve karşılaştırılabilirliğini temin etmek

(iii) kabul edilebilir düzeyde doğruluğu temin etmek

(iv) yanlış pozitif ve yanlış negatif durumların raporlanmamasını temin etmek

(v) ISO/IEC 17025 (akreditasyon standardı) ile uygunluğu desteklemek

2. Bu El Kitapçık ISO/IEC 17025‟te yer alan şartların tamamlayıcısı ve ayrılmaz parçasıdır.

3. Bu El Kitapçık SANCO/10684/2009 sayılı Belgeyi yürürlükten kaldırmaktadır.

4. Metinde kullanılan terimlerin açıklamaları için sözlüğe (Ek D) bakılmalıdır.

Akreditasyon ve yasal durum

5.Bakanlığımıza bağlı kamu laboratuvarları ve pestisit kalıntılarının resmi kontrolü için yetki verilen

özel gıda kontrol laboratuvarları „„TS EN ISO/IEC 17025 Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının

Yeterliliği İçin Genel Şartlar Standardı‟‟ na göre akredite olmak zorundadır. Resmi kontroller

kapsamında kullanılan analiz metotları Ulusal veya uluslararası kurallara uygun olmalıdır. Bu kurallara

uygun metot olmaması durumunda bilimsel kurallara veya planlanan amaca uygun olarak geliştirilen

başka metotlar kullanılabilir.

Numune alma, numunelerin nakliyesi, işlenmesi ve depolanması

Numune alma

6. Laboratuvar numuneleri 2002/63/EC sayılı Direktif veya yerini alan mevzuata uygun şekilde

alınmalıdır. Bir partiden rasgele birincil numune almanın pratik açıdan mümkün olmaması halinde

numune alma yöntemi kayda alınmak zorundadır.

Laboratuvar numunelerinin nakliyesi

7. Numuneler laboratuvara temiz konteynırlarda ve sağlam bir ambalaj içinde nakledilmesi zorunludur.

Pek çok numune için, mümkünse havalandırmalı polietilen torbalar kabul edilebilir fakat fumigant

kalıntılarına yönelik analize tabi tutulacak numunelerde düşük geçirgenlikli torbalar (örneğin, naylon

filmler) kullanılması zorunludur. Perakende satış için önceden paketlenmiş numuneler nakliye

öncesinde paketlerinden çıkartılmamalıdır.

5

İleri derecede kırılgan veya dayanıksız ürünlerin (örneğin, olgun frambuaz) bozulmalarını önlemek

amacıyla önce dondurulup daha sonra, çözülmelerinin önlenmesi için “kuru buz” veya benzer ortam

içinde taşınmaları zorunludur. Numune alma esnasında dondurulan numuneler çözülmeden

nakledilmesi zorunludur. Soğutma nedeniyle hasar görebilecek numuneler (örneğin, muz) hem yüksek

hem de düşük sıcaklıktan korunmak zorundadır.

8. Çok taze ürünlerin numunelerinin laboratuvara hızla, mümkünse bir gün içinde nakledilmesi esastır.

Laboratuvara teslim edilen numunelerin durumu, yaklaşık olarak bilinçli bir tüketici için kabul

edilebilir ölçüde olmalıdır; aksi takdirde örneklerin normalde analiz için elverişsiz olarak

değerlendirilmesi gerekmektedir.

9. Numuneler, dikkatsizlikten kaynaklanan kayıpları veya etiketlerin karıştırılmasını önleyecek şekilde

açıkça ve silinmeyecek biçimde tanımlanmak zorundadır. Fumigant kalıntılarına yönelik analize tabi

tutulacak numune içeren torbaların etiketlenmesi esnasında, özellikle elektron yakalama dedektörü

kullanılacak ise, organik solvent içeren keçeli kalemlerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.

Analiz öncesinde numune hazırlama ve işleme

10. Teslim alınır alınmaz laboratuvar tarafından her laboratuvar numunesine kendine özgü bir referans

kodu verilmesi zorunludur.

11. Numune hazırlama, numune işleme ve analiz kısmı elde etmek üzere alt-numune alma işlemleri

gözle görülür bir bozulma ortaya çıkmadan önce gerçekleştirilmelidir. Analiz sonuçlarının tüketici

alımının değerlendirilmesi için kullanılacağı durumlarda bu özel önem arz etmektedir.

Konservelenmiş, kurutulmuş veya benzeri işlemlerden geçirilmiş numuneler belirtilen raf ömrü

dâhilinde analiz edilmelidir.

12. Numune hazırlama süreci analiz edilecek ürünün ve parçasının/parçalarının tanımına uygun olmak

zorundadır, bakınız 396/2005 sayılı Yönetmeliğe Ek 1.

13. Numune işleme ve depolama prosedürlerinin analiz numunesinde mevcut bulunan kalıntılar

üzerinde hiçbir önemli etkiye sahip olmayacağı gösterilmelidir (bakınız 2002/63/EC sayılı Direktif).

Ortam sıcaklığında parçalama işleminin (kesme ve homojenizasyon) belirli pestisit kalıntılarının

bozunması üzerinde ciddi etkileri bulunduğunun gösterilmesi halinde numunelerin düşük sıcaklıkta

homojenize edilmesi tavsiye edilmektedir (örneğin, donmuş halde ve/veya “kuru buz” varlığında).

Parçalama işleminin kalıntıları (örneğin, ditiyokarbamatlar veya fumigantlar) etkilediğinin bilindiği ve

elverişli alternatif prosedürlerin mevcut olmadığı hallerde test kısmı ürünün tüm birimlerinden veya

büyük birimlerden çıkartılmış segmentlerden oluşmalıdır. Tüm diğer analizler için bütün laboratuvar

numunesinin (çoğunlukla 1-2 kg) parçalanması gerekmektedir. Numune depolamasını en aza indirmek

amacıyla tüm analizler mümkün olan en kısa süre içinde gerçekleştirilmelidir. Dayanıksız veya uçucu

pestisitlerin kalıntı analizleri numunenin teslim alındığı gün başlatılmalı ve analit kaybı ihtimalinin

bulunduğu prosedürler aynı gün içinde tamamlanmalıdır. Her halükarda numune parçalama işleminde

numunenin, alt-numune değişkenliğinin kabul edilebilir düzeyde olmasını sağlayacak şekilde homojen

olması sağlanmalıdır. Bu başarılamadığı takdirde daha büyük kısmı kullanılması düşünülmelidir.

14. Tek bir analiz kısımlarının analiz numunesini temsil edememe olasılığının bulunması halinde

gerçek değerin daha iyi tahmin edilebilmesi için çoklu kısımlar analiz edilmesi zorunludur.

Pestisit standartları, kalibrasyon solüsyonları, vb.

Standartların kimliği, saflığı ve depolanması

15. “Saf” analit standartlarının ve iç standartların saflığının bilinmesi, her birinin kendine özgü

biçimde tanımlanması ve kabul tarihinin kaydedilmesi zorunludur. Düşük sıcaklıkta, tercihen bir

dondurucuda ışıksız ve nemsiz ortamda, yani bozunma hızını en aza indirecek koşullarda

depolanmaları gerekir. Genellikle daha az sıkı depolama koşullarına göre belirlenen tedarikçinin son

kullanma tarihi bu koşullar altında her bir standarda göre en fazla 10 yıl boyunca depolamaya imkân

tanıyacak bir tarihle değiştirilebilir. Saflığı kabul edilebilir şekilde kalmaya devam ettiği kanıtlandığı

6

takdirde saf standart muhafaza edilebilir. Saflık, ayrılan sürenin sonunda kontrol edilmelidir; kabul

edilebilir durumda kaldığı kanıtlandığı takdirde “saf” standart muhafaza edilir ve yeni bir son

kullanma tarihi tahsis edilir. İdeal durumda, eğer analitler laboratuvar için yeni iseler, taze edinilmiş

“saf” standartların kimlikleri kontrol edilmelidir.

Stok standartlarının hazırlanması ve depolanması

16. Analitlerin ve iç standartların “saf” standartlarının stok standartlarını (çözeltiler, dispersiyonlar

veya gazlı dilüsyonlar) hazırlarken “saf” standardın kimlik ve kütlesi (veya ileri derecede uçucu

bileşikler için hacmi) ve çözücünün (veya diğer seyrelticilerin) kimlik ve miktarı kaydedilmesi

zorunludur. Çözücü(ler), analite (çözünürlük, reaksiyona neden olmama) ve analiz metoduna uygun

olmak zorundadır. Kullanılmadan önce “saf” standardın oda sıcaklığıyla dengelenmesi esnasında nem

olmamalı ve “saf” standardın saflığının temini için konsantrasyonlar düzeltilmesi zorunludur.

17. “Saf” standardın en az 10 mg‟ı 5 ondalık haneli bir teraziyle tartılmalıdır. Ortam sıcaklığı, cam

aletlerin kalibre edildikleri sıcaklıkta olmalıdır; aksi halde, standardın hazırlanması kütle ölçümüne

dayandırılmalıdır. Uçucu sıvı analitler doğrudan çözücünün içine ağırlık veya hacim (eğer

konsantrasyon biliniyorsa) bazında dağıtılmalıdır. Gazlı (fumigant) analitler çözücünün içine

kabarcıklar halinde yollanabilir ve kütle transferi tartılarak belirlenir veya gaz dilüsyonları

hazırlanabilir (örneğin, gaz sızdırmayan bir şırınga yardımıyla, reaktif maddelerle temas önlenerek).

18. Stok standartların silinmeyecek şekilde etiketlenmesi, son kullanma tarihlerinin verilmesi ve

herhangi bir çözücü kaybına veya su girişine izin vermeyecek kaplarda düşük sıcaklıkta karanlıkta

depolanması zorunludur. Eldeki mevcut veriler tolüen ve aseton içindeki pestisitlerin büyük

çoğunluğunun stok standartlarının sıkıca kapatılmış cam kaplarda derin dondurucuda depolandıkları

takdirde en az beş yıl boyunca stabil kaldıklarını göstermektedir.

19. Taze olarak hazırlanması gereken ileri derecede uçucu fumigant süspansiyonlar (örneğin,

ditiyokarbamatlar) ve çözeltiler (veya gazlı dilüsyonlar) için çözeltinin doğruluğu aynı anda bağımsız

olarak hazırlanan ikinci bir çözeltinin doğruluğu ile karşılaştırılmalıdır.

Çalışma standartlarının hazırlanması, kullanımı ve depolanması

20. Çalışma standartları hazırlanırken, kullanılan tüm çözelti ve çözücülerin kimlik ve miktarların

kayıtları tutulmak zorundadır. Çözücü(ler), analite (çözünürlük, reaksiyona neden olmama) ve analiz

metoduna uygun olmak zorundadır. Standartların silinmeyecek şekilde etiketlenmesi, son kullanma

tarihlerinin verilmesi ve herhangi bir çözücü kaybına veya su girişine izin vermeyecek kaplarda düşük

sıcaklıkta karanlıkta depolanması zorunludur. Septum kapakları (kontaminasyon kaynağı olmanın yanı

sıra) buharlaşmanın neden olduğu kayıplara özellikle yatkındır ve delme işleminden sonra eğer

çözeltiler muhafaza edilecek ise mümkün olduğunca kısa süre içinde değiştirilmeleri gerekir. Oda

sıcaklığıyla dengelenmesinin ardından çözeltilerin yeniden karıştırılması ve özellikle de düşük

sıcaklıklarda çözünürlüğün sınırlı olduğu hallerde hiçbir analitin çözülmeden kalmadığından emin

olmak üzere kontrol edilmesi zorunludur.

21. Metot geliştirme veya validasyonu esnasında veya laboratuvara yeni gelen analitler için tespit

edilen cevabın kirlilik veya artefakttan (analiz sırasında oluşabilen doğal olmayan başka bir bileşik)

değil, analitten kaynaklandığı gösterilmelidir. Kullanılan teknikler ekstraksiyon, temizleme veya

ayırma esnasında analitin bozunmasına yol açıyor ve numunelerde sıklıkla bulunan fakat kalıntı

tanımlarında yer almayan bir ürün ortaya çıkartıyor ise bu sorunu engelleyen teknikler kullanılarak

pozitif sonuçların teyit edilmesi zorunludur.

Standartların test edilmesi ve yerine yenilerinin konulması

22. Herhangi bir standardın son kullanma tarihinden sonra kullanılması halinde güvenilirliği

doğrulanmalıdır. Mevcut stok veya çalışma çözeltileri, tek tek standartlardan veya standartların

karışımından oluşan uygun dilüsyonlardan elde edilen detektör cevapları karşılaştırılarak yeni

7

hazırlanan çözeltiler karşısında test edilebilir. Eski bir “saf” standardın saflığı yeni bir stok standardı

hazırlanarak eski ve yeni stok standartlarından taze hazırlanan dilüsyonlardan elde edilen detektör

cevapları karşılaştırılarak kontrol edilebilir. Eski ve yeni standartlar arasındaki açıklanamayan belirgin

konsantrasyon farklılıkları araştırmaya tabi tutulması zorunludur.

23. İki çözeltinin her birinden alınan (eski ve yeni) en az üç tekrarlı ölçümün ortalamaları normalde

±%10‟dan fazla farklılık göstermemelidir.1 Yeni çözeltiden alınan ortalama %100 kabul edilmektedir.

Eski standardın ortalama cevabı yeniden ±%10‟dan daha fazla farklılaşıyorsa, depolama süresi veya

şartlar sonuçlar bazında gerektiği şekilde ayarlanması zorunludur ve birinciden bağımsız olarak

hazırlanmış ikinci bir çözeltiye karşı kontrol edilmelidir. Bir iç standardın kullanılması ±%10‟luk

farkın elde edilmesi için gerekli tekrarlı enjeksiyonların sayısını azaltabilir.

Ekstraksiyon ve konsantrasyon

Ekstraksiyon koşulları ve etkinliği

24. Gereksiz veya uygunsuz olduğu bilinen haller (örneğin, fumigant veya yüzey kalıntılarının tayini)

haricinde ekstraksiyon etkinliğinin en üst seviyeye ulaştırılması için ekstraksiyon esnasında test

kısımları iyice parçalanmalıdır. Sıcaklık, pH vb parametreler ekstraksiyon etkinliğini, analit

stabilitesini veya çözücü hacmini etkiliyor ise bu parametrelerin kontrol edilmesi zorunludur. Düşük

nem içeren ürünlerin (tahıllar, kuru meyveler) ekstraksiyon etkinliğinin artırılması için ekstraksiyon

gerçekleştirilmeden önce numunelere su eklenmesi tavsiye edilmektedir. Bununla birlikte, su

eklenmesiyle ekstraksiyon arasındaki süre pestisitlerin önemli kayıplarından kaçınmak için kontrol

edilmelidir.

Ekstrakt konsantrasyonu ve hacim kazandırma amaçlı dilüsyon

25. Ekstraktların kurutma amaçlı buharlaştırılması sırasında büyük özen gösterilmesi zorunludur; zira

eser miktardaki pek çok analit bu yolla kaybedilebilir. Yüksek kaynama noktasına sahip küçük hacimli

bir çözücü “tutucu” olarak kullanılabilir ve buharlaşma sıcaklığı mümkün olduğunca düşük olmalıdır.

Ekstraktların köpürtülmesinin veya kuvvetli şekilde kaynatılmasının veya damlacıkların saçılmasının

önlenmesi zorunludur. Küçük ölçekli buharlaştırma işlemleri için hava buharının kullanılmasındansa

kuru nitrojen buharının veya vakum santrifüj buharlaştırma tekniğinin kullanılması genel olarak tercih

edilmektedir, çünkü havanın oksitlenmeye yol açma veya su ve diğer kontaminantları taşıma olasılığı

daha yüksektir.

26. Ekstraktların sabit bir hacme seyreltildiği hallerde en az 1 ml kapasiteli doğru kalibre edilmiş

kaplar kullanılmalı ve daha fazla buharlaşma önlenmelidir.

27. Ekstraktlardaki analit güvenilirliği metot validasyonu sırasında incelenmelidir. Ekstraktların

buzdolabında veya bir derin dondurucuda saklanması bozulmayı en aza indirecektir. Fakat otomatik

örnekleyicinin (autosampler) vial tablasındaki (rack) daha yüksek sıcaklıklarda ortaya çıkabilecek

potansiyel kayıpları göz ardı edilmemelidir.

Kontaminasyon ve girişim (enterferans)

Kontaminasyon

28. Numunelerin laboratuvara taşınmaları ve laboratuvarda depolanmaları esnasında birbirlerinden ve

diğer potansiyel kontaminasyon kaynaklarından ayrı tutulmaları zorunludur. Bu durum, yüzey

kalıntıları veya tozlu kalıntılar ya da uçucu analitler için özellikle önemlidir. Bu tür kalıntıları taşıdığı

bilinen veya düşünülen numuneler polietilen veya naylon torbalarda ağzı sıkıca kapatılarak

mühürlenmeli ve ayrı taşınıp işlemden geçirilmelidir.

29. Laboratuvar içinde veya yakınında yapılan pest kontrollerin kalıntı olarak aranmayacak

pestisitlerle sınırlı tutulması zorunludur.

1 Öte yandan, ortalamaların t-testi %5‟lik düzeyde belirgin bir farklılık göstermemelidir.

8

30. Balon, pipet ve şırınga gibi volümetrik ekipmanların özellikle de yeniden kullanılmaları için

titizlikle temizlenmesi zorunludur. Çapraz kontaminasyonun önlenmesi için standartların ve numune

ekstraktların mümkün olduğu ölçüde cam vb. malzemelere konmaları gerekmektedir. Yüzeyi aşırı

çizilmiş veya aşınmış camların kullanılmasından kaçınılmalıdır. Fumigant kalıntıların analizinde

kullanılan çözücüler analit içermediklerinden emin olmak üzere kontrolden geçirilmelidir.

31. Bir iç (internal) standardın kullanıldığı hallerde ekstrakt veya analiz çözeltilerinin iç standartla

istenmeyen kontaminasyonunun veya tersinin önlenmesi zorunludur.

32. Analitin doğal yollardan numunelerin içinde ortaya çıktığı veya numunelerden üretildiği (örneğin,

tüm mallarda inorganik bromür; toprakta sülfür; veya Brassicaceae‟den üretilen karbon disülfür)

hallerde düşük düzeydeki pestisit kalıntıları doğal düzeylerden ayırt edilemez. Sonuçların

yorumlanması esnasında doğal yollardan ortaya çıkan bu analitlerin dikkate alınmaması zorunludur.

Kauçuk maddelerin belirli türlerinde ditiyokarbamatlar, etilentiyoüre veya difenilamin ortaya çıkabilir

ve bu tür kontaminasyon kaynaklarının önlenmesi zorunludur.

Girişim (enterferans)

33. Ekipmanlar, kaplar, çözücüler (su dâhil), reaktifler, filtreleme aletleri vb olası girişim kaynakları

olarak kontrol edilmelidir. Kauçuk ve plastik nesneler (örneğin, septumlar, koruyucu eldivenler,

yıkama şişeleri), cilalar ve yağlayıcılar en sık rastlanan kaynaklardır. Vial septumları PTFE-kaplamalı

olmalıdır. Ekstraktlar özellikle de delme işleminden sonra vialler dik tutularak septumlarla temasları

engellenmelidir. Eğer tekrar analiz ihtiyacı varsa vial septumlarının delme işleminden sonra hızla

değiştirilmesi gerekebilir. Reaktif körlerin analizinde kullanılan ekipman veya malzemelerle girişim

kaynakları tanımlanmalıdır.

34. Numunelerin doğal bileşenleriyle girişim de sıkça karşılaşılan bir durumdur. Girişim, kullanılan

tayin sistemine özgü olabilir, ortaya çıkış ve konsantrasyon açısından çeşitlilik gösterebilir ve niteliği

itibariyle belirsiz olabilir. Eğer girişim, analitin cevabıyla örtüşen bir biçim taşıyor ise farklı bir

temizleme veya tayin sistemine ihtiyaç duyulabilir. Tayin sisteminin cevabını baskılayan veya artıran

girişim biçimlerine 45. paragrafta değinilmektedir. Eğer girişimi ortadan kaldırmak veya matriks

uyumlu kalibrasyonla kompanse edilmesi pratik açıdan mümkün değil ise analizin toplam doğruluğu

(yanlılığı) ve kesinliği yine de 66 ve 67. paragraflarda belirtilen kriterlerle uyumlu olmalıdır.

Analitik kalibrasyon, temsili analitler, matriks etkileri ve kromatografik hesaplama entegrasyon

Genel şartlar

35. Doğru kalibrasyon, analitin doğru tanımlanmasına bağlıdır (bakınız 70-81. paragraflar). Tayin

sisteminin mutlak (dış standardizasyon) veya oransal (iç standardizasyon) cevabı itibariyle belirgin bir

sapmadan ari olmadığı takdirde bloklama kalibrasyon kullanılmalıdır. Paralel tayinlerin yapıldığı

partilerde kalibrasyon standartları pozisyona bağlı cevaplardaki farklılıkları tayin etmek üzere

dağıtılmalıdır. Kalıntıların miktarını belirlemede kullanılan cevaplar detektörün dinamik aralığı

dâhilinde olması zorunludur.

36. Tayinde kullanılan parti büyüklükleri detektörün cevabı, bloklama kalibrasyon standartlarının tek

bir enjeksiyonunu ≥2 x LCL‟de (en düşük kalibre edilmiş düzey) >%20 veya 1–2 x LCL‟de >%30

(eğer LCL, LOQ‟ye yakın ise) sapmayacak şekilde ayarlanmalıdır. Eğer sapma bu değerleri aşarsa,

raporlama limitine (RL) karşılık gelen kalibrasyon düzeyindeki detektör cevabı numune partisi

boyunca ölçülebilir kalması koşuluyla numunelerin açıkça hiçbir analit içermediği durumlarda

tayinlerin tekrar edilmesine gerek yoktur.

37. Yüksek düzeyde kalıntı içeren ekstraktlar, kalibre edilmiş aralığa getirilmek üzere seyreltilebilirler.

Kalibrasyon çözeltilerinin matriks uyumlu olması gereken hallerde (44. paragraf), matriks ekstraktın

konsantrasyonunu da ayarlamak gerekebilir.

9

Kalibrasyon

38. Eğer LCL RL‟ye tekabul ediyor ise LCL‟nin altında kalan kalıntılar kalibre edilmemiş kabul

edilmeli ve dolayısıyla da belirli bir cevap mevcut olsa da olmasa da <RL olacak şekilde rapor

edilmelidir. Orijinal RL‟nin ve ona karşılık gelen LCL‟nin altındaki ölçülebilir kalıntıların

raporlanması isteniyor ise tayin işlemi daha düşük LCL ile tekrar edilmesi zorunludur. Eğer hedef LCL

tarafından üretilen sinyal/gürültü oranı yetersiz ise (6:1‟den düşük), LCL olarak daha yüksek bir düzey

kabul edilmesi zorunludur. Ek bir kalibrasyon noktası, örneğin hedef LCL‟nin iki katı, hedef LCL‟nin

ölçülebilir olmaması riskinin bulunduğu hallerde LCL‟nin yedeğini temin edecektir.

39. İki standart düzeyi arasındaki (interpolation) hesaplama için kalibrasyon, söz konusu iki standart

düzey arasındaki farkın dört katından daha fazla olmadığı durumlarda kabul edilir. Bu durumda her bir

kalibrasyon standardı düzeyinde tekrarlı tayinlerden elde edilen ortalama yanıt faktörleri en düşük

yanıt faktörünün % 120‟sinden daha büyük olmayan yanıtların kabul edilebilir doğrusallıkta olduğunu

gösterir. MRL‟ye yaklaşan veya MRL‟yi aşan durumlarda % 110 olarak kullanılır.

40. Üç veya daha fazla sayıda düzeyin kullanıldığı hallerde en düşük ile en yüksek kalibre düzeyler

arasında uygun bir kalibrasyon fonksiyonu hesaplanabilir ve kullanılabilir. Kalibrasyon eğrisinin

(doğrusal olabilir veya olmayabilir) genel olarak orijinden geçmesi zorlanmamalıdır. Kalibrasyon

fonksiyonunun uyarlanmasının çizime dökülmesi ve gerekçelendirilmemiş korelasyon katsayılarına

bakılmaksızın, görsel olarak ve/veya kalıntıların hesaplanması yoluyla incelenmesi ve böylece tayin

edilen kalıntıların bulunduğu bölgede uyarlamanın yeterli olup olmadığı araştırılması zorunludur.

Eğer tekil kalıntılar ilgili bölgede kalibrasyon eğrisinden ±%20‟den fazla (MRL‟ye yaklaşılan veya

MRL‟nin aşıldığı hallerde ±%10‟den fazla) sapma gösteriyor ise alternatif bir kalibrasyon

fonksiyonunun kullanılması zorunludur. Genellikle, lineer regresyon yerine ağırlıklı lineer

regresyonun (1/x) kullanılması tavsiye edilmektedir.

41. Eğer detektör cevabı zamanla birlikte değişkenlik gösteriyor ise tek düzeyli kalibrasyon çoklu-

düzeyli kalibrasyondan daha doğru sonuçlar verebilir. Tek düzeyli kalibrasyon kullanılırken eğer MRL

aşılıyor ise numune cevabı kalibrasyon standart cevabının ±%20‟si olmalıdır. Eğer MRL aşılmıyor ise,

daha ileri dışdeğerleme (extrapolasyon) kabul edilebilir cevap doğrusallığına ilişkin bir kanıtla

desteklenmiyor ise, numune cevabı kalibrasyon cevabının ±%50‟si içinde olmalıdır. LCL‟ye karşılık

gelen bir düzeyde geri kazanım tayini için analit eklendiği zaman, LCL‟de tek kalibrasyon noktası

kullanılarak <%100 geri kazanım değerleri hesaplanabilir. Bu özel hesaplamanın tek amacı LCL‟de

elde edilen analiz performansını göstermektir ve <LCL kalıntıların bu şekilde tayin edilmesi gerektiği

anlamına gelmemektedir.

Temsili analitler

42. Mümkün olan hallerde her bir tayin sistemi her analiz partisi için hedeflenen tüm analitlerle kalibre

edilmelidir. Eğer bu çok fazla sayıda kalibrasyonu gerekli kılarsa tayin sisteminin asgari sayıda temsili

analitle kalibre edilmesi zorunludur. Temsili analitlere güvenilmesinin yanlış sonuç riskinin, özellikle

de yanlış negatiflerin artışıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, tüm diğer analitler için de

kabul edilebilir bir taramanın gerçekleştirildiğine ilişkin yeterli kanıt sunmak üzere temsili analitlerin

çok büyük dikkatle seçilmeleri zorunludur. Seçme işlemi numunede kalıntı bulma olasılığına ve

analitlerin fiziksel-kimyasal özelliklerine, yani en az ve en fazla çeşitlilik gösteren cevapları verme

olasılığı bulunan analitlere uygun şekilde gerçekleştirilmelidir. Her bir partide kalibre edilecek temsili

analitlerin sayısı, her bir tayin sisteminin analiz kapsamında yer alan analitlerin toplam sayısının en az

%25‟inden 15 analitin fazla olması zorunludur. Örneğin, analizin kapsamında 40 analit bulunuyor ise

tayin siteminin en az 25 temsili analitle kalibre edilmesi zorunludur. Tayin sistemindeki analizin

kapsamı 20 veya daha azsa tüm analitler kalibre edilmelidir. Temsili analitler ile diğer tüm analitlerin

minimum kalibrasyon sıklıkları Tablo 1‟de yer almaktadır.

10

Tablo 1. Minimum kalibrasyon sıklıkları

Temsili analitler Diğer tüm analitler

Minimum kalibrasyon

sıklığı

Analiz edilen her bir partide

En fazla üç ayda bir

gerçekleştirilen bir

döngüsel (rolling) program

kapsamında*

Raporlama limitine karşılık

gelen en az bir kalibrasyon

noktası

Raporlama limitine karşılık

gelen en az bir kalibrasyon

noktası

Ayrıca 43. paragrafa

bakınız

* Minimum şartlar şunlardır:

(i) inceleme veya programın başında ve sonunda ve

(ii) yöntemde potansiyel önem taşıyan değişiklikler gerçekleştirildiğinde

43. Bir numunede temsili analit olmayan bir analit tespit edildiğinde sonucun kalibrasyon yapılana

kadar geçici olarak kabul edilmesi zorunludur (bakınız 36-41. paragraflar). Tarama sonucunun

MRL‟nin aşılmış olabileceğini göstermesi halinde veya yasaklı başka kalıntıların mevcudiyeti halinde

numunenin tekrar analiz edilmesi ve buna tespit edilen analitin kabul edilebilir geri kazanımı eşlik

etmesi zorunludur (bakınız 67. paragraf). Geri kazanım çalışması, paragraf 47‟de açıklandığı biçimde

standart ekleme yaklaşımı uygulandığında veya izotop işaretli dahili standart raporlama düzeyi

(RL)‟nin hali hazırda ulaşılabileceği şartıyla ekstraksiyon öncesi analitik kısımlara eklendiği

durumlarda izotop seyreltme uygulandığında yapılmayabilir.

Matriks etkileri ve matriks uyumlu kalibrasyon

44. Metot validasyonunda ortaya çıkabilecek potansiyel matriks etkileri değerlendirilmelidir. Bunların

tekrar sıklıkları ve konsantrasyonları bilindiği gibi çok çeşitlilik göstermektedir ancak bazı teknikler

matriks etkilerine özellikle yatkındır. Eğer kullanılan teknikler bu tür etkilerden doğal olarak ari değil

ise, alternatif bir yaklaşımın denk veya daha ileri düzeyde doğruluk sağladığı gösterilene kadar

kalibrasyon rutin olarak matriks uyumlu hale getirilmelidir. Kalibrasyon amacıyla tercihen numuneyle

aynı tür kör matriks ekstraktı (veya headspace ve SPME analizinin kalibrasyonunda numunesi)

kullanılabilir. GC-analizlerinde matriks etkisini en aza indirmek için kullanılan alternatif bir pratik

yaklaşım ise, denk matriks etkisi yaratmak için hem numune ekstraktlarına hem de kalibrasyon

çözeltilerine (saf çözücü veya matriks halde) eklenen “analit koruyucu” (örneğin, sorbitol, γ-

gulonolakton, δ-glukonolakton, 3-etoksi-1,2-propandiol (etilgliserol)) kullanımıdır. Matriks etkilerinin

ortadan kaldırılması için en etkili yol standart ekleme ile yapılan kalibrasyonlardır (bakınız 47. ve 48.

paragraflar) ve ölçüm öncesi prosedüre herhangi bir aşamada izotop işaretli iç standartlı izotop

seyreltilerinin eklenmesidir.

45. Potansiyel bir sorun, farklı numunelerin, farklı ekstrakt türlerinin, farklı ürünler ve farklı matriks

“konsantrasyonlarının” çeşitli büyüklüklerde matriks etkisi gösterebilmeleridir. Ufak bir hatalı

11

kalibrasyon riskinin kabul edilebilir olduğu hallerde kapsamlı bir dizi numune türünü kalibre etmek

için bir temsili matriks (bakınız, sözlük) kullanılabilir.

46. GC analizinde gerekli olduğu takdirde analiz edilecek belirli bir partide ilk kalibrasyon tayin

dizisine başlamadan hemen önce cihaza temizleme işlemi yapılmamış bir ekstrakt enjekte edilerek ve

cihaz çalıştırılarak GC sisteminin deaktivasyonu sağlanmalıdır.

Standart ekleme

47. Matriks uyumlu kalibrasyon standartlarının kullanımına alternatif bir yöntem olarak standart

ekleme yöntemi kullanılabilir. Özellikle, MRL aşımının söz konusu olduğu durumlarda ve/veya

matriks uyumlu standart çözeltilerinin hazırlanması için uygun kör numune mevcut olmadığı hallerde

teyit analizlerinin kantifikasyonu için standart ekleme yönteminin kullanılması önerilmektedir.

Standart ekleme, test numunesinin üçe (veya daha fazla) bölündüğü bir prosedürdür. Bir kısım analiz

edilir ve diğer test kısımlarına hemen ekstraksiyon öncesinde bilinen bir miktar standart analit eklenir.

Eklenen standart analitin miktarı, numunede bulunduğu tahmin edilen analit miktarının bir ila beş katı

arasında olmak zorundadır. Bu prosedür, belirli bir numunedeki bir analitin içeriğini tayin etmek üzere

tasarlanmıştır ve analit analiz prosedürünün geri kazanımını dikkate alır ve aynı zamanda herhangi bir

matriks etkisini kompanse eder. “Spike edilmemiş” numune ekstraktının içinde mevcut olan analit

miktarı basit orantılama ile hesaplanır. Bu teknik, numunedeki olası analit konsantrasyonu hakkında

belirli bir bilgiye sahip olunduğunu varsayar ve böylece eklenen analit miktarının numunede

halihazırda mevcut bulunan analit miktarına yakın olması sağlanır. Eğer analit konsantrasyonu hiçbir

şekilde bilinmiyor ise o zaman, normal standart kalibrasyona benzeyen bir kalibrasyon eğrisi

oluşturmak üzere her birinde artan miktarda analit bulunan bir dizi çoklu numunenin “spike edilmesi”

gerekir. Bu teknik otomatik olarak hem geri kazanım hem de kalibrasyona uygundur. Standart ekleme

elbette ko-ekstrakt bileşiklerden kaynaklanan örtüşen/çözümlenmemiş (unresolved) piklerin yol açtığı

kromatografik girişimleri ortadan kaldırmayacaktır. Standart ekleme yaklaşımında numunedeki

bilinmeyen analit konsantrasyonu ekstrapolasyon yöntemiyle türetilir ve bu nedenle doğru sonuçların

elde edilebilmesi için uygun bir konsantrasyon aralığındaki doğrusal yanıt büyük önem taşımaktadır.

48. Enjeksiyondan önce, numune ekstraktına, bilinen bir miktar analitin eklenmesi de bir başka

standart ekleme biçimidir. Fakat bu durumda, ayarlama yalnızca matriks etkisi içeren kalibrasyon için

geçerlidir.

Pestisit karışımlarının kalibrasyona etkileri

49. Kalibrasyonun (56-58 paragraflar), saf solvent içerisinde hazırlanan miks analit solüsyonları

kullanarak gerçekleştirilmesi, tek tek analitlerden elde edilen detektör cevaplarıyla benzerlikleri

açısından kontrol edilmelidir. Cevapların belirgin farklılıklar gösterdiği durumlarda veya şüphe

duyulan hallerde, kalıntı miktarı, matriksteki tekil kalibrasyon standartları kullanılarak veya daha da

iyisi, standart ekleme yöntemiyle belirlenmesi zorunludur.

İzomer karışımları halindeki pestisitlerin kalibrasyonu

50. Kalibrasyon standardının isomerlerden vb. oluşan bir karışım olması halinde detektör tepkisinin

molar bazda her bileşen için benzer olduğu varsayılabilir. Ancak, enzim deneyleri, imüno deneyleri

ve biyolojik temele dayanan diğer deneyler, standardın bileşen oranı ölçülen kalıntının bileşen

oranından ciddi oranda farklılık göstermesi halinde kalibrasyon hatası verebilir . Bu kalıntıların

miktarını belirlemek için alternatif bir tespit sistemi kullanılmalıdır. İsomerlere yönelik seçici bir

detektörün tepkisinin farklılık göstermesi halinde (örn. HCH isomerlerin elektron yakalama randımanı),

ayrı kalibrasyon standartlarının kullanılması zorunludur. Bu amaçla ayrı standartların bulunamaması

halinde, kalıntıların miktarını belirlemek için alternatif bir tespit sistemi kullanılmalıdır.

12

Türev veya bozunum ürünlerinin kullanılması yoluyla kalibrasyon

51. Pestisitin bir bozulma ürünü veya türev olduğunun tespit edildiği durumlarda kalibrasyon

çözeltileri, mevcut ise, söz konusu bozunum ürününün veya türevin “saf” standardından

hazırlanmalıdır. Türevi ya da metaboliti bulunamadı ise asıl standart kullanılabilir.

Kromatografik integrasyon

52. Kromatogramların, analizi yapan kişi tarafından değerlendirilmesi, baseline gerektiği gibi kontrol

edilmesi ve ayarlanması zorunludur. Girişim veya kuyruklanma (interfering and tailing peaks) mevcut

olduğu hallerde baseline konumlandırılması için tutarlı bir yaklaşım benimsenmesi zorunludur.

Hangisinin daha doğru ve tekrarlanabilir sonuç verdiğine bağlı olarak pik yüksekliği veya pik alanı

verileri kullanılabilir.

53. Karışık izomer (veya benzeri) standartlarıyla kalibrasyonda hangisinin daha doğru sonuç verdiğine

bağlı olarak toplam pik alanları, toplam pik yükseklikleri veya tek bir bileşenin ölçümü kullanılabilir.

Analitik metot validasyonu ve performans kriterleri

Kalitatif tarama metotları

54. Kalitatif çoklu kalıntı yöntemleri (ÇKY), özellikle otomatik MS bazlı tespitleri kapsayanlar,

laboratuvarlara analitik kapsamlarını örneklerde bulunma olasılığı düşük olan analitlere genişletmeleri

için uygun maliyetli bir vasıta sunmaktadır. Daha yaygın olarak görülen analitler ise kantitatif

ÇKY‟leri kullanarak aranmaya ve ölçülmeye devam edilmelidir.

Kalitatif ÇKY‟ler için bir analitin belirli bir konsantrasyon düzeyinde tespit edilmesi güvenirliği

tesis edilmelidir. Kalitatif ÇKY‟lerde validasyon, bulunabilirliğe odaklıdır. Kalitatif tarama

yönteminin tespit sınırı (SDL), belirli bir analitin, örneklerin en az %95‟inde (yani %5‟lik bir yanlış-

doğru oranı kabul edilir) tespit edilebildiği kanıtlanan en düşük konsantrasyondur.

Kati surette kalitatif yöntem olarak kullanıldığı takdirde lineerlik ve geri kazanımla ilgili

gereksinimler yoktur. Seçicilik ile ilgili olarak, yanlış tespitlerin varlığı, “spike” edilmemiş örnekler

(tercihen “kör” örnekleri) kullanılarak doğrulanmalıdır. Ancak, kalitatif yöntemle bulunan analitler,

uygun yöntemin kullanılması suretiyle, ikinci bir örnek analiziyle tanımlanıp doğrulandığı sürece,

Kalite Kontrol açısından yanlış tespitlerin sayısına yönelik kesin bir kritere ihtiyaç yoktur. Her ürün

grubu için (Bakınız Ek 1), kalitatif bir yöntemin geçerli kılınması, öngörülen SDL‟de spike edilmiş

en az 20 adet örneğin analizini kapsamalıdır. Seçilen örnekler, ürün grubundan matriks başına

minimum iki örnek içeren birkaç matriksi kapsamalıdır ve laboratuvarın matriks kapsamı için temsil

eden nitelikte olmalıdır. Rutin analizde uygulandıktan sonra, devam eden QC (Kalite Kontrol) verileri

edinilmeli ve yöntemin performansı periyodik olarak tekrar ölçülmelidir.

(Devam eden) Validasyon sürecine dâhil edilmeyen analitler için, analit(ler)in belirli bir

konsantrasyonunda tespitinin güven aralığı bilinmemektedir. Dolayısıyla, her ne kadar validasyon

işleminin kapsamı dışında kalan analitler bu yöntemi kullanarak tespit edilebilse de, hiçbir SDL

belirlenemez veya garanti edilemez. Kalitatif tarama yöntemleri ile analiz edilen pestisitler, ancak

başarılı bir validasyon sağlandığı takdirde laboratuvarın rutin kapsamına eklenebilir. Tespit

edilememişse sonucun <SDL mg/kg olarak rapor edilmesi zorunludur. Tespit edildiğinde ise sonuç

sadece kantitatif bir metot kullanarak doğrulandıktan sonra raporlanabilir.

Rutin analiz sırasında devam eden performans doğrulaması

55. Çok yüksek sayıda analiti hedefleyen kalitatif ÇKY‟ler için her bir analiz partisinde kapsamdaki

tüm analitleri dahil etmek pratik değildir. Genel metot performansını doğrulamak için her bir parti ile

metodun tüm kritik noktalarını kapsayan en az 10 belirleyici analit belirlenir. Belirlenen bu analitler

(10 ve daha fazlası), geçerli kılınmış kapsamdaki matriks üzerine spike edilmelidir. Bir döngülü

programda, valide edilmiş tüm analitler için performans, Tablo 2‟de gösterildiği gibi sağlanmalıdır.

13

Tablo 2: Rutin metot performansının değerlendirmesine yönelik minimum gereksinimler

Metot performans belirleyicileri Diğer analitler

Analitlerin sayısı Metodun tüm kritik yönlerini

kapsayan, her saptama sistemi için en

az 10 analite

Geçerli kılınmış kapsamdaki

tüm analitler

Sıklık Her partide En az her 12 ayda, tercihen her

altı ayda

Seviye SDL SDL

Kriter Metot performansını belirleyen tüm

belirleyici analitler saptanmalıdır.

Tüm geçerli kılınmış analitler

saptanmalıdır.

Kantitatif metotlar

İlk Metot Validasyonu

56. Laboratuvar içi metot validasyonu, bir yöntemin kullanılacağı amaca uygun olduğuna dair

kanıt sağlamak için gerçekleştirilmelidir. Metot validasyonu akreditasyon kurumlarının koyduğu bir

şarttır ve rutin analizler sırasında metot performansının doğrulama işlemleriyle desteklenmesi ve

genişletilmesi zorunludur (analitik kalite kontrol ve devamlı metot validasyonu). Belirli bir metot

dahilinde uygulanan tüm prosedürler (aşamalar) mümkünse doğrulanmalıdır.

57. Hem çoklu hem tekli kalıntı yöntemleri için temsili matriksler kullanılabilir. En azından Ek 1‟de

açıklandığı gibi her ürün grubundan bir temsili ürün, yöntemin amaçlanan kapsamına bağlı

olarak geçerli kılınması zorunludur. Rutinde uygulanan yöntem daha geniş bir matriks

çeşitliliğine yönelik ise, bunu tamamlayıcı olarak devam eden QC ve validasyon verileri rutin

analizler sırasında toplanmalıdır. Ek A‟da Validasyon prosedürüne pratik bir yaklaşım

gösterilmiştir.

58. Metodun; kantitatif tayin limiti (LOQ), kesinlik, ortalama geri kazanım (gerçeklik veya sapma

ölçümü olarak) ve hassasiyet için test edilmesi zorunludur. Bu, etkin bir şekilde, metodun

doğruluğunun kontrolü için spike edilmiş geri kazanım deneylerinin gerçekleştirilmesi anlamına

gelmektedir. Hem raporlama limitinde (metodun hassasiyetinin kontrol edilmesi için) hem de en az bir

başka daha yüksek düzeyde, belki action level‟da, örneğin MRL‟de en az 5 tekrar (kesinliği kontrol

etmek için) gerekmektedir. LOQ metot performans kabul edilebilirlik kriterlerini karşılayan (her bir

temsili ürün için ortalama geri kazanımlar %70-120 aralığında ve RSD ≤ %20 olmak üzere) en düşük

doğrulanmış spike düzeyi olarak tanımlanmaktadır. Analiz metodunun performans kriterlerine uygun

olduğunu gösteren başka yaklaşımlar da kullanılabilir; ancak, bunların aynı bilgi düzey ve kalitesini

sağlamaları gerekmektedir. Kalıntı tanımında iki veya daha fazla sayıda analitin yer aldığı durumlarda

metot mümkünse, kalıntı tanımında yer alan tüm analitler için doğrulanmalıdır.

59. Eğer analiz metodu geri kazanım tayinine olanak tanımıyor ise (örneğin, sıvı numunelerin

doğrudan analizi, SPME veya headspace analizi), kesinlik, kalibrasyon standartlarının tekrarlı analizi

yoluyla tayin edilir. Her zaman öyle olması zorunlu olmasa da sapma (bias) genellikle sıfır varsayılır.

SPME‟de ve headspace analizinde kalibrasyonun gerçekliği ve kesinliği analitin özellikle de numune

matriksine göre dengelenme düzeyine bağlı olabilir. Eğer bu metotlar dengeye bağlı ise bu durumun

metot geliştirme esnasında gösterilmesi zorunludur.

Analitik metot performansının – genişletilmiş metot validasyonunun kabul edilebilirliği

60. Kantitatif analitik metotlarda, ilk validasyonda ve kapsam genişletme validasyonlarında, metot ile

aranan tüm bileşikler için, her bir spike seviyesindeki ortalama geri kazanım değeri, her ilgili gruptan

en az bir temsili üründe; laboratuvar içi tekrarlanabilirliği RSDwr ve laboratuvar içi tekrar

14

üretilebilirlik RSDWR ≤ %20 olmak üzere, sağlanabildiği gösterilmelidir. Bazı gerekçelendirilen

durumlarda, genellikle çoklu kalıntı metotlarında, bu aralığın dışında kalan geri kazanımlar kabul

edilebilir. Metodun buna olanak sağlamadığı durumlarda ve eğer başka yeterli alternatif bulunmuyorsa

uygulama tedbirleri alınmadan önce göreli olarak daha düşük bir ortalama geri kazanımın kabul

edilmesi zorunludur. Geri kazanımın düşük fakat tutarlı olduğu (yani iyi düzeyde kesinlik sağladığı) ve

bunun da başarılı şekilde gerekçelendirilebildiği (örneğin, ayırmada pestisit dağılımından dolayı)

istisnai bazı durumlarda %70‟ten düşük ortalama geri kazanım kabul edilebilir. Bununla birlikte,

mümkünse daha doğru bir metot kullanılmalıdır. Numunenin heterojenliğinden kaynaklanan herhangi

bir etki dışında, laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik (RSDWR) ≤ %20 olmalıdır.

Devam eden performans doğrulama (rutin geri kazanım tayini)

61. Mümkün olan hallerde, analiz edilen her bir parti için tayin edilen analitlerin geri kazanımları

ölçülmelidir. Bunun aşırı büyük sayılarda geri kazanım tayinini gerektirmesi halinde kabul edilebilir

asgari geri kazanım frekansı Tablo 3‟de verilen şekilde belirlenebilir. Seçim, her bir tespit etme sistemi

için temsili analitlerin en az %10‟unu kapsaması zorunludur. Bununla birlikte, her bir partideki temsili

analit sayısının tayin sistemine göre en az 5 olması zorunludur. Referans materyallerinin analizi,

tercih edilen bir seçenek olmakla beraber uygun seviyelerde ilgili analit içeren CRM sağlanmasında

eksik olduğu için kullanımı pratik değildir.

Tablo 3. Rutin geri kazanım sıklığı (performans verifikasyon)

Temsili analitler Diğer tüm analitler

Geri kazanımın

minimum sıklığı

Analiz edilen her bir partide

temsili analitlerin %10‟u (tayin

sistemine göre en az 5)

Diğer tüm analitleri

kapsayacak şekilde en az 12

ayda bir ama tercihen 6 ayda

bir gerçekleştirilen bir

döngüsel (rolling) program

kapsamında

Tüm temsili analitleri ve aynı

zamanda farklı ürün türlerini

kapsayan bir döngüsel (rolling)

program kapsamında en

azından raporlama limitine

karşılık gelen düzeyde

En azından raporlama limitine

karşılık gelen düzeyde

62. Bir temsili analitin kalibrasyonu veya geri kazanımı için gerçekleştirilen döngüsel program (Tablo

1 ve 3) kabul edilemez sonuçlar verirse, söz konusu analitin bir önceki başarılı kalibrasyon veya geri

kazanımı sonrasında üretilen tüm sonuçların potansiyel olarak hatalı olduğunun kabul edilmesi

zorunludur.

63. Analit geri kazanımı normal olarak RL‟nin 1-10 katına karşılık gelen aralıkta veya MRL‟de veya

analiz edilmekte olan numuneler için özel olarak geçerli bir düzeyde spike yoluyla tayin edilmelidir.

Bir dizi konsantrasyonda analiz performansıyla ilgili bilgi elde etmek üzere ekleme düzeyi aralıklı

veya düzenli olarak değiştirilebilir. RL ve MRL‟ye karşılık gelen düzeylerde geri kazanım özel önem

arz etmektedir. Kör materyalin mevcut olmadığı (örneğin, inorganik bromürün düşük düzeylerde

olduğunun tespit edildiği) hallerde veya yegane kör materyalin girişim yapan bir bileşen içerdiği

durumlarda geri kazanımın spike düzeyi, kör materyalde mevcut bulunan düzeyin ≥3 katı olmalıdır.

Böylesi bir kör matriks içindeki analit (veya gözle görülür analit) konsantrasyonu çoklu test

kısımlarıyla tayin edilmelidir. Gerekirse geri kazanımlar kör değerlerle düzeltilmelidir. Kör değerler ve

15

düzeltilmemiş geri kazanımların da rapor edilmesi zorunludur. Bunlar spike deneylerinde kullanılan

matrikslerden tayin edilmesi zorunludur ve kör değerler RL‟ye karşılık gelen kalıntı düzeyinin

%30‟undan yüksek olmamalıdır.

64. MRL ile tanımlanan tüm bileşenlerin geri kazanımı mümkün olduğu kadar rut in bir şekilde

tespit edilmelidir. Bir kalıntının ortak bir kısım olarak tayin edildiği durumlarda, ya normalde

kalıntılarda baskın gelen, ya da en düşük geri kazanımı üreten bileşeni kullanmak suretiyle rutin

geri kazanım tespit edilebilir.

Yağ veya kuru ağırlık içeriğinin tayinine yönelik metotlar

65. Sonuçların kuru ağırlık veya yağ içeriği bazında ifade edildiği hallerde, kuru ağırlık veya yağ

içeriğinin tayini için kullanılan metodun tutarlı olması zorunludur. Doğrulama işlemi, ideal olarak,

geniş kabul gören bir metotla gerçekleştirilmelidir.

Rutin geri kazanımlar için analiz performansının kabul edilebilirliği

66. Ortalama geri kazanım her ürün grubu için farklı matrikslerin her birinin geri kazanım

ölçümlerinin sonuçlarından hesaplanır. Tek bir geri kazanım sonucu için kabul edilebilir limitler

normalde +/- %2x RSD ortalama geri kazanım aralığında olmalıdır veya tekrarlanabilirlik (ilk

validasyon) ve laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik (rutin devamlı geri kazanım) verileri kullanılarak

ayarlanabilir. Bununla birlikte, %60-140 genelleştirilmiş aralığı rutin çoklu kalıntı analizi için

kullanılabilir. Yukarıda bahsi geçen aralığın dışında yer alan geri kazanımlar genellikle partinin

yeniden analiz edilmesini gerektirir fakat belirli gerekçeli durumlarda kabul edilebilir. Tekil geri

kazanımın kabul edilemeyecek ölçüde yüksek olduğu ve hiçbir kalıntının tespit edilemediği hallerde

kalıntının bulunmadığını ispat etmek için numunelerin tekrar analiz edilmesine gerek

bulunmamaktadır. Bununla birlikte, tutarlı olarak yüksek geri kazanımın tespit edildiği durumlar

araştırılmalıdır. Eğer geri kazanımda belirgin bir eğilim ortaya çıkıyor ise veya potansiyel olarak kabul

edilemez sonuçlar (RSD‟nin +/-%20 dışında) elde ediliyor ise neden(ler)in araştırılması zorunludur.

Her numuneye yönelik, prosedürün tamamının doğru gerçekleştiğini ve her numune ekstraktının

GC veya LC sistemine doğru enjeksiyonunu kontrol etmek için, bir veya birden fazla kalite

kontrol standardının (QC-STD) kullanılması tavsiye edilir. Analitik sonuçlara etki yapabilecek bir

analitik prosedür içerisinde çeşitli faktörlerin düzeltilmesi yoluyla, yöntemlerin sağlamlığı için çeşitli

tipte iç standart kullanılabilir. İç Standartlar prosedürün farklı aşamalarında örn. ekstraksiyondan önce

numunelere (iç standartlar ve yerini geçen iç standartlar) veya enjeksiyondan hemen önce son

numune ekstraktına (enjeksiyon dâhili standartlar) eklenir. . İç standartlar ve kalite kontrol

standartları, hedef pestisit kapsamının dışında kalacak şekilde seçilmelidir . Şüphelenilen MRL ihlali

durumu söz konusuysa ve uygun bir izotopik işaretli ISTD varsa bunun kullanılması önerilir.

67. Genelde, ortalama geri kazanım %70-120 aralığında yer alıyor ise, kalıntı verilerinin geri kazanım

ile düzeltme yapılması zorunlu değildir. Eğer kalıntı verileri geri kazanım ile düzeltiliyorsa bunun

belirtilmesi zorunludur. MRL kalıntılarındaki limit aşmalara yönelik verilerin en azından teyit

analizlerinde aynı parti içinde ortalama geri kazanım aralığında (%70-120) ± 2x RSD yer alan tekil

geri kazanım sonuçlarıyla desteklenmesi zorunludur. Bu aralık içerisinde geri kazanım elde

edilemiyorsa yaptırım işlemi gerekmez, ancak doğruluğun nispeten zayıf olduğu riskin hesaba katılması

zorunludur. Tüm ihlal durumlarında Paragraf 47‟ye göre bir standart ekleme işlemi veya izotopik

işaretli standartların kullanımıyla geri kazanıma yönelik düzeltme yapılması tavsiye edilir.

Yeterlik testi ve referans materyallerinin analizi

68. Laboratuvarın, ilgili yeterlik testlerine düzenli olarak katılması zorunludur. Test numunesinde

bulunan pestisitlere yönelik düşük sayıdaki bileşiklerin (örneğin: <%90) analizi yapıldığında yanlış

pozitif(ler) veya negatif(ler) raporlanır veya testlerin herhangi birinde elde edilen sonucu doğruluğu

sorgulanabilir veya kabul edilemez, sorun(lar) araştırılmalıdır. Özellikle yanlış pozitif(ler), negatif(ler)

16

ve veya kabul edilemez performans, dâhil olan analit/matriks kombinasyonlarının daha ileri

belirlemeleriyle devam etmeden önce düzeltilmelidir.

69. Analitik performansa ilişkin kanıt temin edilmesi amacıyla laboratuvar içi referans materyalleri

düzenli olarak analiz edilmelidir. Mümkün olan hallerde bu tür materyallerin laboratuvarlar arası

değişimine ek olarak, bağımsız doğruluk düzeyi kontrolünü sağlar.

Sonuçların teyit edilmesi

70.Numune partisine ait geri kazanım ve LCL ölçümü kabul edilebilir ise negatif sonuçlar (RL‟nin

altındaki kalıntılar) doğrulanmış olarak düşünülebilir. Temsil edilen negatif sonuçlar sadece dolaylı

olarak temsili analitler için geri kazanım ve LCL verileri ile desteklenir ve sonuçların dikkatli bir

biçimde yorumlanması zorunludur.

71. Pozitif sonuçlar (raporlama limitinin üstündeki kalıntılar) genellikle 70. paragrafta belirtilene ek

teyit gerektirir. 72-81. paragraflarda yer alan genel şartlara ek olarak, temsil edilen analitlerle (yani,

eşzamanlı kalibrasyon ve geri kazanımı bulunmayanlar) ilgili olumlu sonuçların teyidi uygun

eşzamanlı kalibrasyon ve geri kazanım tayinleriyle desteklenmelidir. Teyit, partideki geri kazanım

gerekliliklerinin 66. paragraftaki gerekliliklerle uyumlu olması durumunda, tüm pozitif sonuçlar için

zorunlu değildir ve laboratuvar tarafından durum bazında kararlaştırılması zorunludur.

72. MRL‟nin aşıldığı şüpheli durumların veya alışılmadık kalıntıların tanımlanması zorunludur.

Tanımlama için kriterler madde 73-81. arasında verilmiştir. Kütle spektrometrisi gibi ileri derecede

spesifik bir tayin sisteminin kullanılması tavsiye edilmektedir.

Tanımlama

73. ECD, FPD, NPD, DAD ve flüoresan gibi GC veya LC ile kullanılan seçici detektörler ancak sınırlı

düzeyde özgüllük sunarlar. Farklı polariteli kolonlarla kombinasyon halinde bile olsa bu detektörlerin

kullanımı kesin tanımlama sağlamamaktadır. Bu kısıtlar, özellikle bazı sonuçlar daha spesifik tayin

teknikleri kullanılarak da doğrulanabiliyor ise sıkça bulunan kalıntılar için kabul edilebilir olabilir.

Sonuçlar rapor edilirken tanımlamanın derecesine ilişkin bu sınırlamalar göz önünde

bulundurulmalıdır.

Kromatografiye bağlanmış kütle spektrometresi:

74. Ekstrakttaki bir analitin tanımlanmasında kromatografik ayırmayla birlikte kütle spektrometrisi çok

güçlü bir kombinasyondur. Bu eş zamanlı olarak aşağıdakileri de verir:

i) alıkonma süresi;

ii) iyon kütle/yük oranı; ve

iii) abundans verisi

Kromatografi için gereklilikler

75. GC-MS prosedürleri için kromatografik ayırma işlemi kapiller kolonlar kullanılarak

gerçekleştirilmelidir. LC-MS prosedürleri için, kromatografik ayırma işlemi herhangi bir uygun LC

kolonu kullanılarak gerçekleştirilebilir. Her durumda, analize tabi tutulan analit(ler) için asgari kabul

edilebilir alıkonma süresi, kolonun boş hacmine karşılık gelen işleme süresinin en az iki katı olmalıdır.

Kromatografik sistemin ayırma gücü dikkate alındıktan sonra, numune ekstraktındaki analitin

alıkonma süresinin (veya rölatif alıkonma süresi) belirli bir aralıkta kalibrasyon standardına (matriks

uyumlu olması gerekebilir) uygun olması zorunludur. Analitin kromatografik alıkonma süresinin

17

uygun bir iç standardına oranı, yani analitin rölatif alıkonma süresi GC için ±%0.5 ve LC için

±%2.5‟lik bir toleransla kalibrasyon çözeltisinin alıkonma süresine denk olmalıdır.2

Kütle spektrometrisi (MS) için gereklilikler

76. Numunelerin analizinde kullanılan cihaz ve teknikler analit için referans spektrumu

oluşturulmalıdır. Yayımlanmış bir spektrumla laboratuvar içinde oluşturulan bir spektrum arasında

önemli farklılıklar açık olarak varsa, laboratuvar içinde oluşturulan spektrum geçerli olduğunun

gösterilmesi zorunludur. İyon oranlarının yapısal bozunmalarından sakınmak için analit iyonlarının

sinyali, detektöre yüksek miktarda verilerek yüklenilmemelidir. Cihaz yazılımındaki referans

spektrumu matriks bulunmaksızın önceki bir enjeksiyondan muhtemelen aynı partiden kaynaklanabilir.

77. Tanımlama işlemi, tanısal iyonların düzgün seçimine dayanır. Moleküler (benzeri) iyon,

ölçüm ve tanımlama prosedüründe mümkün olan her zaman dâhil edilmesi gereken tanısal

bir iyondur. Genelde ve özellikle de tekli MS‟de yüksek m/z iyonları düşük m/z

iyonlarına (örn. m/z <100) göre daha tanısaldır. Ancak, su kaybından veya ortak

kısımlardan meydana gelen yüksek m/z iyonlar pek kullanışlı olmayabilir. Her ne kadar Cl

veya Br kümeleri başta olmak üzere karakteristik izotopik iyonların özel bir faydası olabilse

de, seçilen tanısal iyonlar, özellikle ana molekülün aynı bölümünden ileri gelmemeli. Tanısal

iyonların seçimi, arka plan girişimlere (girişim yapanlara) bağlı olarak değişebilir.

78. Tanısal iyon kromotogramları aynı partide karşılaştırılabilir konsantrasyonda analiz edilen bir

kalibrasyon standardından elde edilen piklerin alıkonma süresi, pik şekli ve dedektör cevap oranı ile

benzerlik gösteren piklere (S/N 3:1‟i geçen) sahip olmalıdır. Aynı analite yönelik farklı tanısal

iyonlardan ileri gelen kromatografik piklerin birbiri ile örtüşmesi zorunludur. Bir iyon

kromatogramı önemli kromatografik girişime dair bulgular gösterdiği takdirde kalıntıların

miktarını belirlemek veya tanımlamak için bunlara dayanılmamalıdır . Miktar belirleme

için en iyi sinyal-gürültü oranını gösterip önemli kromatografik girişim göstermeyen

iyon kullanılmalıdır.

79. Kromatrografik pikin çıkan spektrumunun temsili olduğundan emin olmak için tam

taramalı ölçüm durumunda arka plan spektrumların, dekonvolüsyon veya diğer algoritmalar

yardımıyla elle veya otomatik olarak dikkatli bir şekilde çıkarılması gerekebilir. Arka plan

düzeltme işleminin uygulandığı durumlarda bunun parti genelinde hep aynı şekilde yapılması

ve bunun açık bir şekilde belirtilmesi zorunludur.

80. Farklı tip ve modlardaki kütle spektrometrik detektörleri, güvenli tanımlamayla ilgili olan farklı

derecelerde seçicilik sağlamaktadır. Tanımlama için gereklilikler Tablo 4‟de verilmiştir. Bu

gereklilikler, tanımlama için kılavuz kriterler olarak görülmeli, bir bileşiğin varlığını veya yokluğunu

kanıtlamak için mutlak bir kriter olarak görülmemelidir.

2 Analiz metotlarının uygulanması ve sonuçların yorumlanması hakkında 12 Ağustos 2002 tarihli 96/23/EC

sayılı Komisyon Kararı (2002657/EC)

18

Tablo 4. Farklı tip kütle spektrometreleri (MS) için tanımlama kriterleri

MS modu:

Single MS (standart mass

resolution)

Single MS (yüksek

çözünürlük/yüksek kütle

doğruluğu)

MS/MS

Tipik sistemler

(örnekler)

Quadropol, ion trap, time

of flight(TOF)

TOF, Orbitrap, FTMS,

Manyetik sektör

Triple quadropol ion trap,

hibrit MS (örneğini Q-

TOF, Q-trap)

Edinme: Tam tarama, Sınırlı m/z

aralığı, Seçilmiş iyon

izleme (SIM)

Tam tarama, Sınırlı m/z

aralığı, Seçilmiş iyon

izleme (SIM)

Seçilmiş/çoklu reaksiyon

izleme (SRM/MRM), tam

tarama ürünü-iyon

spekturumu

Tanımlama için

gereklilikler:

≥ 3 tanısal iyon, (tercihen

yarı-moleküler iyonları

kapsayarak)

≥ 2 tanısal iyonlar

(tercihen yarı-moleküler

iyonları kapsayarak).

Kütle doğruluğu < 5 ppm.

En az bir parça iyon.

≥ 2 ürün iyonu

İyon oranı/oranları Tablo 5‟e uygun olarak

Tanısal iyon veya parçalanma iyonlarının konsantrasyonları spektrumlar vasıtasıyla veya tekli kütle

izlerinin (ekstrakte edilen iyon kromatogramları) sinyallerini integre ederek belirlenebilir.(çıkarılan

iyon kromatogramları). En yoğun (yüklü) iyon veya parçalanma iyonun yüzdesi olarak ifade edilen

saptanmış iyonların nispi konsantrasyonları, benzer konsantrasyonlardaki kalibrasyon

standartlarındakine uymalıdır ve aynı şartlar altında ölçülmelidir. Matriksle eşleşen kalibrasyon

çözümlerinin kullanılması gerekebilir. Tablo 5 maksimum toleranslara işaret etmektedir.

Bazı analit ve enstrümanların daha iyi bir performansa, bazılarının da daha kötü performansa

ulaştığı da not edilmelidir, ki bu da konsantrasyon ve matriksin bir etkisidir. İyon oranlarının

değişkenliğinin gerçek ölçümü zaman içinde Tablo 5‟de verilen sabit kriterlerdense performansa

dayalı kriterleri düzenlemekle kalibrasyon standartlarını kullanarak deneysel olarak yapılabilir.

Tablo 5. Kullanılan bir dizi spektrometri tekniğinde rölatif iyon konsantrasyonları için olağan tavsiye

edilen maksimum izin verilen toleranslar3

Rölatif konsantrasyon

(temel pik %‟si)

EI-GC-MS (rölatif) CI-GC-MS, GC-MSn,

LC-MS, LC-MSn (rölatif)

> % 50 ± % 10 ± % 20

> % 20 ila % 50 ± % 15 ± % 25

> % 10 ila % 20 ± % 20 ± % 30

≤ %10 ± % 50 ± % 50

Daha geniş toleranslar, yanlış pozitif sonuçlarında daha yüksek yüzdelere yol açabilir. Aynı şekilde

toleranslar düşürüldüğü takdirde de yanlış negatif olasılığı artar3. Tablo 5‟te ise toleranslar mutlak

limitler olarak alınmamalıdır ve deneyimli bir analist tarafından tamamlayıcı bir yorum almadan,

kriterlere dayalı otomatik bir veri yorumlaması tavsiye edilmez.

3 Eugenia Soboleva, Karam Ahad and Árpád Ambrus, Applicability of some mass spectrometric criteria for the confirmation of pesticide

residues, Analyst, 2004, 129, 1123-1129

19

Tanımlamada daha yüksek bir güvenirlik derecesi elde etmek için daha fazla kanıt gerekir . Bu da

ilave kütle spektrometrisi bilgisi ile, örneğin tam taranmış spektrumlarının, ilave doğru kütle

(fragman) iyonlarının, ilave parçalanma iyonlarının (MS/MS içinde) veya doğru kütle

parçalanma iyonlarının değerlendirmesi ile elde edilebilir. İyonun/iyonların izotop oranı veya

analitin izomerlerinin kromatografik profili yüksek oranda karakteristik ise bu durum yeterince kanıt

sağlayabilir. Bunun dışında farklı bir kromatografik ayrıştırma sistemi ve/veya farklı bir iyonizasyon

tekniğini, veya destekleyici bilgi sağlayan diğer araçlar kullanarak ek kanıt aranabilir.

Bağımsız bir laboratuvarda doğrulama

81. Mümkün olan hallerde, sonuçların bağımsız bir uzman laboratuvarda doğrulanması, miktara ilişkin

güçlü destekleyici kanıtlar sunar. Eğer farklı tayin teknikleri kullanılırsa kanıt aynı zamanda kimliği de

destekleyecektir.

Sonuçların Rapor Edilmesi

Sonuçların İfade Edilmesi

82. Her bir analite yönelik sonuçlar, MRL kalıntı tanımınca tanımlandığı şekilde ve mg/kg cinsinden

ifade edilmelidir. Kalıntı tanımının birden fazla bileşen içermesi halinde, maksimum kalıntı düzeyine

uygunluğun kontrolü için bileşenlerin kalıntı tanımında açıklandığı şekilde hesaplanan geçerli

toplamının kullanılması zorunludur. Sonuçların, Ek E‟de açıklanan Standart Örnek Tarifine (SSD)

uygun olarak verilmesi zorunludur. SSD‟nin kullanımına ilişkin açıklamalar, EFSA Kılavuz belgesinde

bulunabilir. Bağımsız bileşenlerden alınan sonuçlar, ilgili analitlere ilişkin risk değerlendirmesi için

kullanılabilir. Rapor Limitinin altındaki bağımsız analitlere yönelik kalıntıların ise <RL mg/kg olarak

rapor edilmesi zorunludur.

Sonuçların Hesaplanması

83. Doğrulanmış verilerin tek bir test kısımlarından türetildiği durumlarda (yani kalıntı MRL‟yi

geçmiyorsa), rapor edilen sonuç, en doğru teknik olarak düşünülen tespit tekniğinden elde edilen

sonuç olmalıdır. Sonuçların iki veya daha fazla eşit düzeyde tespit yöntemi ile elde edildiği

durumlarda, ortalama değer rapor edilebilir.

84. İki veya daha fazla test kısımlarının analiz edildiği durumlarda her kısımdan elde edilen en kesin

sonuçların aritmetik ortalaması rapor edilmelidir. Örneklerin iyice parçalanması ve/veya

karıştırılması sağlanan durumlarda test kısımları arasındaki sonuçların RSD‟si, LOQ‟nun bariz

derecede üzerinde olan kalıntılar için %30‟u geçmemelidir . LOQ‟a yakın bir şekilde varyasyon

daha yüksek olabilir ve bir limitin geçilip geçilmediğine karar vermekte daha fazla dikkat gerekir .

Buna alternatif olarak; 91/414/EEC sayılı Direktifin VI Ekinde verilen tekrarlanabilirlik veya tekrar

üretilebilirlikle ilgili limitler, her ne kadar bunlarda alt örnekleme hatası bulunmasa da uygulanabilir (ki

bu da ditiyokarbamat veya fumigant analizler gerçekleştirirken özellikle önemlidir).

Verilerin Yuvarlanması

85. Sonuçların raporlanmasında tek biçimliliğin korunması önemlidir. Genel olarak, ≥0.001 ve <0.01

büyüklüğündeki sonuçlar anlamlı bir rakama yuvarlanmalıdır; ≥0.01 ile <10 mg/kg arasındaki sonuçlar

iki anlamlı rakama yuvarlanmalıdır; ≥10 mg/kg büyüklüğündeki sonuçlar üç anlamlı rakama veya bir

tam sayıya yuvarlanabilir. Raporlama limitleri <10 mg/kg‟de bir, ≥10 mg/kg‟de ise iki anlamlı rakama

yuvarlanmalıdır. Bu şartlar, verilerle ilgili belirsizliği yansıtmayabilir. İstatistiksel analiz için ek

anlamlı rakamlar kaydedilebilir. Bazı durumlarda yuvarlama işlemi, izleme işleminin

müşterisi/paydaşı tarafından belirlenebilir veya onunla birlikte kararlaştırılabilir. Her durumda,

sonuçların yuvarlanması aşıma veya ilgili yasal bir sınıra (örneğin, MRL) yönelik olarak hiçbir zaman

farklı bir karara yol açmamalıdır. Böylece, anlamlı sayılara yuvarlama sonucun nihai

hesaplanmasından sonra yapılması zorunludur.

20

Aralık ≥0.001 ve <0.01 Anlamlı Rakam Anlamlı Bir Rakama Yuvarlanmalıdır

Örnek

Sonuç Raporlama

0.0083 0.008

0.0037 0.004

≥0.01 ile <10 mg/kg arasındaki sonuçlar iki anlamlı rakama yuvarlanmalıdır

Sonuç Rapor

0.01 0.010

0.025 0.025

0.983 0.98

0.987 0.99

1.753 1.8

1.735 1.7

≥10 mg/kg‟de ise üç anlamlı rakama yuvarlanmalıdır.

Sonuç Rapor

10.753 10.8

10.734 10.7

157.435 157

Sonuçların Belirsizlik Verileri ile Kalifikasyonu

86. ISO/IEC 17025 kapsamında, laboratuvarların analitik sonuçları ile birlikte belirsizliği

sağlamaları bir gerekliliktir. Bu amaçla, laboratuvarlar metot validasyon/verifikasyon laboratuvar

içi çalışmalar (örn. yeterlilik testleri) ve laboratuvar içi kalite kontrol testlerinden elde edilen ve

belirsizliklerin tahmin edilmesi için uygulanan yeterli ölçüde veriyi bulundurması gerekir4.

Ölçüm belirsizliği analitik verilerde güvenin bir göstergesidir ve gerçek değerin belirli bir olasılıkla

(güven düzeyi) içinde yer almasının beklendiği, raporlanan veya deneysel olarak elde edilen bir

sonucun etrafında yer alan aralığı ifade eder. Belirsizlik aralıkları tüm hata kaynaklarının dikkate alması

zorunludur.

87. Belirsizlik verileri5, gerçek değer hakkında yanlış bir algının yaratılmasını önlemek için

dikkatle uygulanmalıdır. Tipik belirsizlik hakkındaki tahminler, önceki verilere dayanır ve

mevcut bir örneğin analizi ile bağlantılı belirsizliği yansıtmayabilir. Tipik belirsizlik, bir ISO

(Anonim1995, 'Guide to the expression of uncertainty in measurement' („Ölçümde Belirsizliğin İfade

Edilmesine Yönelik Kılavuz‟ ISBN 92-67-10188-9) standardını veya Eurachem (EURACHEM/CITAC

Kılavuz, Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement (Analitik Ölçümde Belirsizliğin

Niceselleştirilmesi), 2. Baskı, (http://www.eurachem.org/guides/pdf/QUAM2000-1.pdf) yaklaşımı ile

yürütülebilir. Kullanılan değerler, laboratuvar içi validasyon verilerinden, referans materyallerinin

analizlerinden, kollaboratif yöntem geliştirme verilerinden elde edilebilir veya hükme dayalı olarak

tahmin edilir. Temel olarak tekrarüretilebilirlik RSD (veya, eğer tekrarüretilebilirlik verileri mevcut

4 Codex Alimentarius Commission Guideline CAC/GL 59-2006 (Guidelines on estimation of uncertainty of results) 5 Lutz Alder et al. Estimation of Measurement Uncertainty in Pesticide Residue Analysis. Journal of AOAC International. Vol 84, No 5, 2001, 1569-1577

21

değilse tekrarlanabilirlik RSD) kullanılabilir, ancak ilave belirsizlik kaynaklarının [örn. Analitik test

kısımlarının alınması gerektiği örneğin heterojenliği (numune hazırlama, numune işleme ve alt örnekleme

işlemleri için kullanılan prosedürlerdeki farklılıklar nedeniyle), ekstraksiyon verimi, standart

konsantrasyonlarındaki farklılıklar] katkısı da dâhil edilmelidir. Bu RSD değerleri, geri kazanım

verilerinden veya referans materyallerinin analizinden elde edilebilir. Belirsizlik verileri öncelikle

analit ve bunları oluşturmak için kullanılan matriksle ilgilidir ve diğer analit ve matrikslere

dikkatle ekstrapole edilmelidir. Daha düşük düzeylerde, özellikle LOQ‟ya yaklaşıldıkça belirsizlik

artma eğilimi gösterir. Bu nedenle, eğer geniş bir kalıntı verileri aralığı için tipik bir belirsizlik

öngörülecek ise bir dizi konsantrasyon için belirsizlik verisinin üretilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Laboratuvarların ölçüm belirsizliğini tahmin etmeleri ve tahminlerini kendi laboratuvar içerisindeki

verilerine dayanarak doğrulamaları için bir diğer pratik alternatif yöntem, yeterlik testleri esnasında

performans değerlendirmesi yapmaktır. Yeterlik testi sonuçları, bir laboratuvarın ölçüm belirsizliğine

laboratuvar içi sapma hakkında önemli bir gösterge sağlar ve aynı zamanda raporlanan değerin ölçüm

belirsizliğini dolaylı olarak haklı çıkarılmasını sağlar.

88. Belirli bir örneğin, eşzamanlı geri kazanım tespitleri ile kombine edilen tekrarlı analizleri tekli

laboratuvar sonucunun doğruluğunu arttırabilir ve ölçüm belirsizliği için bir tam rakamın kullanımına

dayanak olabilir. Bu durumda laboratuvar arası sapmanın etkisi ile yine de dikkatli olmak gerekir. Bu

belirsizlik verileri, alt örneklemenin ve analizin tekrarlanabilirliğini kapsayacaktır . Bu uygulama

tipik olarak analitik sonuçlar aşırı önem taşıdığı zaman uygulanacaktır (örn. MRL uygunluğuna dair

şüpheler ve buna bağlı ekonomik etkiler).

89. LCL‟e dayanan raporlama limitlerinin kullanılması, raporlama limitlerinin altında bulunan kalıntı

düzeyleri ile ilişkili belirsizliğin dikkate alınması gereğini ortadan kaldırır.

Sonuçların Yaptırım Amacıyla Yorumlanması

90. Belirli bir numunenin kurallara aykırı (violative) kalıntılar içerip içermediğinin belirlenmesi

genellikle sadece kalıntı miktarının MRL‟ye görece yakın olduğu düzeyler için sorun oluşturmaktadır.

Karar verilirken, tipik belirsizliğe ilişkin herhangi bir değerlendirmeyle birlikte eşzamanlı AQC

verileri ve çoklu test kısımlarından elde edilen sonuçlar dikkate alınmalıdır. Numune alma işlemi

öncesinde, esnasında veya sonrasında kalıntı kaybının veya çapraz kontaminasyonun oluşmuş olması

olasılığının da dikkate alınması zorunludur4.

91. Şimdiye dek AB yeterlik testlerinden elde edilen sonuçlar dikkate alındığında, %50‟lik varsayılan

genişletilmiş belirsizlik rakamı (%95‟lik güven düzeyine tekabül etmektedir) genel olarak Avrupa

laboratuvarları arasındaki laboratuvarlar arası çeşitliliği kapsamaktadır ve yaptırım kararlarında (MRL-

aşımları) düzenleyici makamlar tarafından kullanılması tavsiye edilmektedir. %50 oranında

varsayılan olarak genişletilmiş belirsizliğin düzenleyici mercii tarafından kullanılmasına izin

verilmesi için bir ön koşul, laboratuvarın kendine ait hesaplanmış genişletilmiş belirsizliğin

%50‟nın altında olduğunu kanıtlamasıdır. MRL aşımlarının aynı zamanda akut referans dozunun

aşılmasına da yol açtığı durumlarda daha düşük güvenirlik düzeyine sahip bir genişletilmiş belirsizlik

oranı, önleyici tedbir olarak uygulanabilir.

92. Eğer laboratuvarlar bazı durumlarda kabul edilemeyecek denli yüksek laboratuvarlar arası

tekrarlanabilirlik –veya tekrar üretilebilirlik- RSDWR‟leri (örneğin, çok düşük konsantrasyon

düzeylerinde) veya yeterlik testlerinde başarısız z-skorları elde ederlerse, durum bazında daha yüksek

bir belirsizlik rakamının kullanılmasının düşünülmesi zorunludur5. Tekli kalıntı metotları ile elde

edilen sonuçlar için (özellikle, eğer stabil izotopik olarak işaretlenmiş iç standartlar kullanılıyor ise),

daha az genişletilmiş belirsizlikler, daha iyi laboratuvarlar arası tekrarüretilebil irlik RSDR (≤%25) ile

desteklendiği takdirde doğrulanabilir.

93. Gerekirse sonuç, genişletilmiş belirsizlik (U) ile birlikte şu şekilde raporlanmalıdır: Sonuç = x ± U

(birimler), ki burada x ölçülen değeri temsil eder. Düzenleyici merciiler tarafından yapılan resmi gıda

kontrolü durumunda MRL‟e uygunluk, MRL değerinin genişletilmiş belirsizlik değerinin üzerinde bir

22

oranla aşıldığını (x - U > MRL) varsayarak kontrol edilmesi zorunludur. Bu karar kuralıyla ölçenin

değeri, en az %97,5 güvenirlikle MRL‟nin üstündedir6. Böylece MRL, eğer x-U > MRL ise aşılmıştır.

Örneğin; MRL = 1 ve x = 2.2 ise, o zaman x-U = 2.2 - 1.1 (= 2.2‟nin %50‟si), bu da > MRL‟dir.

6 EURACHEM/CITAC Guide"Use of uncertainty information in compliance assessment (1st Ed., 2007)

23

Ek 1.

Örnek matrikslerin seçilmesi7

Sebzeler, meyveler, tahıllar ve hayvan orjinli gıdalar

Ürün grupları Ürün Kategorileri Kategoriye dâhil edilen tipik

temsili ürünler

Yüksek su içeriği

Yumuşak çekirdekli meyve

Elma, armut

Çekirdekli meyve

Kayısı, vişne, şeftali

Diğer meyveler Muz

Yumrulu sebzeler

Yumru soğan

Tohumlu sebzeler/kabaklar

Domates, biber, salatalık, kavun

Brassica sebzeleri (lahanagiller)

Karnabahar, Brüksel lahanası,

lahana, brokoli

Yapraklı sebzeler ve taze otlar

Marul, ıspanak, fesleğen

Koçanlı ve saplı sebzeler

Pırasa, kereviz, kuşkonmaz

Yem bitkileri

Taze yonca, yem fiği, taze şeker

pancarı

Taze baklagiller

Kabuklu taze bezelye, bezelye,

ayşekadın fasulye, bakla, çalı

fasulyesi, Fransız fasulyesi

Kök ve yumrulu sebzelerin

yaprakları

Şeker pancarı ve yemlik pancar başı

Taze mantarlar

Champingnon / Şampinyon mantarı,

chanterelles / horoz mantarı

Kök ve yumrulu sebzeler veya

yem

Şeker pancarı ve yem pancarı

kökleri, havuç, patates, tatlı patates

7 OECD Environment, Health and Safety Publications, Series on Testing and Assessment, No72 and Series on

pesticides No. 39. (OECD Çevre, Sağlık ve Güvenlik Yayımları, Test ve Değerlendirme konusunda Yayımlar, Sayı 72 ve Pestisitler konusunda Yayımlar Sayı. 39).

24

Yüksek yağ içeriği

Ağaç yemişleri

Ceviz, fındık, kestane

Yağlı tohumlar ve bunların

ürünleri

Yağlı tohum kolzası, ayçiçeği,

pamuk tohumu, soya fasulyesi, yer

fıstığı, susam vb.

Yağlar ve ezmeler ve bunların

ürünleri (örneğin, yerfıstığı ezmesi,

tahin)

Yağlı meyveler ve ürünleri

Zeytin, Avokado ve bunların yağları

ve ezmeleri

Yüksek nişasta ve/veya

protein içeriği ve düşük

su ve yağ içeriği

Kuru baklagiller/Baklagiller

Bakla, kuru bakla, kuru fasulye (sarı,

beyaz/lacivert, kahverengi, alacalı),

mercimek

Tahıllar ve bunların ürünleri

Buğday, çavdar, arpa ve yulaf; darı,

pirinç, kepekli ekmek, beyaz ekmek,

krakerler, kahvaltı gevrekleri,

makarna

Yüksek asit içeriği ve

yüksek düşük su

içeriği1

Turunçgiller

Limon, mandarin, mandalina,

portakal

Küçük meyveler ve taneli

küçük meyveler

Çilek, yaban mersini,

ahududu

Siyah Frenk üzümü, kırmızı

Frenk üzümü, beyaz Frenk

üzümü, üzüm

Diğerleri

Kiwi, ananas, uşkun (rhubarb)

Yüksek şeker ve

düşük su içeriği

Bal, Kuru meyveler

Bal, Kuru üzüm, kuru kayısı,

kuru erik, meyveli reçeller

“Bulunması zor veya

özgün ürünler”2

*

Şerbetçiotu

Kakao çekirdeği ve bunun

ürünleri, , Kahve, Çay

Baharatlar

Et ve Su ürünleri Kırmızı et Sığır, domuz, kuzu, av

hayvanları, at

Beyaz et Tavuk, ördek, hindi

Balık Morina balığı, mezgit, somon,

alabalık

Sakatatlar3 Karaciğer, böbrek

Kabuklular Karides, deniz tarağı, yengeç

25

Süt ve süt ürünleri Süt İnek, keçi ve manda sütü

Peynir İnek ve keçi peyniri

Süt ürünleri Yoğurt, krema

Yumurta Yumurta Tavuk, ördek, bıldırcın, kaz

yumurtaları

Hayvansal kökenli

gıdadan elde edilen

yağlar3

Et yağı Böbrek yağı, domuz yağı

Süt yağı Tereyağı

Balık yağı Morina karaciğer yağı

(1) Ekstraksiyon aşamasında pH değişikliklerinin stabilize edilmesi için bir tampon kullanılıyorsa bu

madde grubu, “Yüksek Su İçeriği” altında tek madde grubuna birleştirilebilir.

(2)“Bulunması zor ürünlerin”, sadece sıkça analiz edildikleri takdirde tam olarak validasyonu

yapılmalıdır. Eğer bu ürünler ara sıra analiz ediliyorsa validasyon, sadece rapor limitlerinde spike

edilmiş kör ekstraktlar kullanarak kontrol etmek şeklinde daraltılabilir.

(3) Ön ekstrakte edilmiş yağda polar olmayan pestisitleri saptamaya yönelik yöntemler kullanan

laboratuvarlar, bu grup ürünlerini “Et ve Su Ürünleri” veya “Süt ve Süt ürünleri” ile ilişkili ürün

grupları ile birleştirebilirler.

26

Ek A.

Validasyon prosedürü: ana hatlar ve örnek yaklaşımlar

Validasyon metot geliştirmenin tamamlanmasından sonra veya rutin analizler için yeni getirilecek

daha önce kullanılmamış bir metodun kullanılmasından önce yapılır. Laboratuvarda ilk kez

uygulanacak kantitatif bir analiz metodunun ilk validasyonuyla yeni analitler ve matriksler için var

olan valide edilmiş bir metodun kapsamının genişletilmesi arasında ayırım yapmaktayız.

Kantitatif analiz

1. İlk tam Validasyon

Validasyonun yapılması gerekir

- metot kapsamındaki tüm analitler için

- her ürün grubundan en az 1 ürün için (metodun kapsamı içerisinde oldukları iddia ediliyorsa

veya laboratuvarda analizi yapılan numunelere uygulanabiliyorlarsa)

Deneysel:

Bir Validasyonun tipik deneysel düzenek örneği aşağıdaki gibidir:

Çalışma seti (1 homojenize numuneden alt numuneler)

Reaktif körü

1 standart eklenmemiş numune

LOQ seviyesinde standart eklenmiş 5 numune

2-10x LOQ veya MRL seviyesinde standart eklenmiş 5 numune

Cihaza enjeksiyon sıralaması:

LOQ düzeyinde çözücü içinde kalibrasyon standartları

LOQ düzeyinde matrikste kalibrasyon standartları

Reaktif körü

standart eklenmemiş numune

LOQ seviyesinde standart eklenmiş 5 numune

2-10x LOQ veya MRL seviyesinde standart eklenmiş 5 numune

2-10x LOQ veya MRL‟de matrikste kalibrasyon standartları

Veri değerlendirme:

Kalibre et ve sekans enjeksiyonunu yap ve AQC dokümanından beklendiği şekilde miktar tayinin yap.

Verilerden en azından Tablo 1‟deki parametreleri belirleyin ve kriterlere karşı bunları doğrulayın.

27

Tablo 1: Doğrulama parametreleri ve kriterler.

Parametre

Ne/nasıl

Kriter

AQC belgesiyle

çapraz referans

yapın

Lineerlik Kalibrasyon eğrisi boyunca Residuals <

±%20

35-41

Matriks etkisi Çözücü standartlarından ve

matriksle eşleşen

standartlardan cevapların

karşılaştırılması

-

44-48

LOQ Tanımlama ile; doğruluk ve

kesinlik için kriterlerin

karşılandığının gösterilmiş

olduğu en düşük düzey

≤MRL

57

Spesifiklik Reaktif körü ve kontrol

numunelerinde cevap

<%30 LOQ

64

Kesinlik (RSDr) Tekrarlanabilirlik RSDr’sini

belirleyin, her iki Standart

ekleme seviyesi için belirleyin

≤ %20

59

Kesinlik*

(RSDwR)

Laboratuvar içi tekrar

üretilebilirlik belirleyin*

≤ %20

59

Sağlamlık Ortalama geri kazanım ve

RSDwR oluşturma yoluyla

devam eden bir metot

validasyonundan /

verifikasyonundan elde

edilebiliyor mu?

Yukarıya

bakınız

Doğruluk Spike seviyeleri için

belirlenen ortalama geri

kazanım

%70-120

59

*Laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik devam eden bir QC’den elde edilebilir (aşağıya bakınız)

2. Metodun kapsamının genişletilmesi: yeni analitler

Daha önceden valide edilmiş bir metoda eklenen yeni analitlerin yukarıda genel hatları verildiği

şekilde ilk validasyon için kullanılan aynı prosedürün kullanılmasıyla validasyonunun yapılması

gerekir.

Alternatif olarak, yeni analitlerin validasyonu devam eden kalite kontrol prosedürüne entegre

edilebilir. Örnek olarak: rutin numunelerin her bir partisiyle uygulanabilir ürün kategorisinden bir veya

daha fazla ürün LOQ ve bir üst düzeyinde standart eklenir. Karşılık gelen standart eklenmemiş

numunede geri kazanım ve girişim oluşumunu belirleyin. Her iki düzey için 5 geri kazanım değeri

toplandığında, ortalama geri kazanım ve laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik (RSDwR) belirlenebilir

ve tablo 1‟deki kriterlere karşı test edilebilir.

3. Metodun kapsamının genişletilmesi: yeni matriksler

28

Aynı ürün kategorisinden başka matrikslere metodun uygulanabilirliğinin validasyonu için pratik bir

yol, numunelerin analiziyle aynı anda gerçekleştirilen devam eden kalite kontrol sırasında bunu

yapmaktır. Aşağıya bakınız.

4. Devam eden performans validasyonu / verifikasyonu

Devam eden metot validasyonunun amacı aşağıdakileri yapmaktır:

- ortalama geri kazanım ve laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik (RSDwR) aracılığıyla

sağlamlığını göstermek

- zaman içinde metotta yapılan küçük ayarlamaların metodun performansını etkilemediğini

göstermek

- aynı ürün kategorisinden başka ürünlere uygulanabilirliği göstermek (aynı zamanda yukarıya

da bakınız)

- rutin analizler sırasında geri kazanım sonuçlarının her biri için kabul edilebilir limitleri

belirlemek

- laboratuvar içerisindeki ölçüm belirsizliğinin tahmini için bilgi toplamak

Deneysel:

Genellikle rutin olarak analiz edilen her bir numune partisi ile birlikte kabul edilebilir ürün

kategorisindeki farklı ürünlerden bir ya da daha fazla numuneye analitler ilave edilir ve numunelerle

aynı zamanda analiz edilir.

Veri değerlendirme:

Standart ilave edilmiş numuneden her analit için geri kazanımı ve karşılık gelen standart ilave

edilmemiş numunedeki herhangi bir girişimin gerçekleşmesini belirleyin. Periyodik olarak (örneğin,

yıllık olarak) ortalama geri kazanım ve tekrar üretilebilirlik (RSDwR) belirleyin ve Tablo 1‟deki

kriterlere karşı elde edilen verileri doğrulayın. Bu veriler aynı zamanda, AQC belgesinin 66.

paragrafında genel hatlarının verildiği gibi her bir geri kazanım tespitlerinin kabul edilebilirliğini

belirlemek, limitleri güncellemek ve ölçüm belirsizliğinin tahmini için de kullanılabilir.

29

Ek B.

Dönüştürme faktörleri örnekleri

Birkaç pestisit için MRL kalıntı tanımları sadece kaynak pestisiti değil aynı zamanda metabolit veya

diğer dönüşüm ürünlerini de kapsar.

Örnek 1‟de bileşenlerin toplamı farklı moleküler ağırlıklar için ayarlamayı takiben fenthion olarak

ifade edilmiştir (dönüşüm faktörleri), Örnek 2‟de toplam, aritmetik toplam olarak ifade edilmiştir ve

Örnek 3 Thiodicarb ve Methomyl olarak ifade edilmiştir.

Örnek 1.

Fenthion, sülfoksit ve sülfonları ve bunların oksijen analogları (oksonlar) kalıntı tanımında yer alırlar

ve analize dâhil edilmelidirler.

Bileşik

MW Cf

Fenthion RR‟S P=S 278.3 1.00

Fenthion sulfoksit RR‟SO P=S 294.3 0.946

Fenthion sülfon RR‟SO2 P=S 310.3 0.897

Fenthion okson RR‟SO P=O 262.3 1.06

Fenthion

oksonsülfoksit

RR‟SO P=O 278.3 1.00

Fenthion

oksonsülfon

R‟SO2 P=O 294.3 0.946

Kalıntı Tanımı: Fenthion (fenthion ve fenthionun oksijen analogu, bunların fenthion olarak ifade edilen sülfoksitleri ve sülfonları) Kalıntının, kaynak ve dönüşüm ürünlerinin toplamı olarak tanımlandığı durumlarda, dönüşüm ürünlerinin konsantrasyonları toplam kalıntı konsantrasyonlarına eklenen moleküler ağırlıklarına uygun olarak ayarlanmalıdır.

CFenthion Toplamı= 1.00 x CFenthion + 0.946 x CFenthionSO + 0.897 x CFenthionSO2 + 1.06 x CFenthion okson + 1.00 x CFenthion oksonSO + 0.946 x CFenthion oksonSO2

30

Örnek 2.

Triadimefon ve triadimenol (triadimefon ve triadimenolün toplamı)

CTriadimefon ve triadimenolToplamı = 1.00 x C Triadimefon + 1.00 x C Triadimenol

Örnek 3.

Kalıntı Tanımı:

Methomyl ve Thiodicarb (methomyl olarak ifade edilen methomyl ve thiodicarb‟ın toplamı

31

Ek C.

Çoklu kalıntı yöntemlerinin kullanımıyla, pestisit kalıntılarının tespiti için sonuçların ölçüm

belirsizliği değerinin tahmini için örnekler.

Pestisit kalıntılarının tespitine yönelik sonuçların Ölçüm Belirsizliklerinin (MU) tahmini için,

bu konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak çok sayıda dokümanın okunması önerilir,

örneğin: Eurachem(1), Nordtest(2), Eurolab

(3) ve Codex CAC/GL 59-2006(

4) Yönergeleri.

Buna karşın bu belgeye açık örnekler içeren bir ekin dâhil edilmesi uygun görülmüştür(5)

. İki

yaklaşım, derinlemesine açıklanmıştır. Her iki örnekte, 1. denklemdeki nispi standart belirsizliğinden

U‟ tarafından temsil edilen genişletilmiş MU‟nun hesaplanması için k = 2 değerinde bir genişletilmiş

kapsam faktörü varsayılmıştır..

U" = k • u' Denklem 1

1. Yaklaşım)

Bir laboratuvar bir dizi Yeterlilik Testine katılmış (EUPT‟ler veya pestisit kalıntıları için geçerli diğer

PTler) ve tümü (veya neredeyse tümü) için kabul edilebilir z-skorları elde etmişse, bu yaklaşım

uygulanabilir.

Bu yaklaşımda genişletilmiş MU (Ölçüm Belirsizliği) olarak %50 oranında bir varsayılan değer

uygulanır. Bu varsayılan değer, katılımcı laboratuvarlar tarafından, meyve ve sebzeler üzerinde

gerçekleştirilen çoklu kalıntı yöntemlerinin bir dizi EUPT hakkında rapor edilen ortalama nispi standart

sapmalara dayanır. Bu ortalama, %25 civarında olup, %50 oranında genişletilmiş bir belirsizlik

sağlamıştır.

U' = 2x0.25 = 0.50 U' = %50

Birinci yaklaşım, laboratuvarın MU‟sunun < %50 olması koşuluyla benimsenmelidir ve bunu yapmak

için, 2. yaklaşım gerçekleştirilebilir.

2. Yaklaşım

Bu yaklaşımda MU, PT verilerini(2)

kullanarak 2. denklemi uygulamak suretiyle yöntemin ve

laboratuvar sapmasına ilişkin tahminlerle birleştirilen laboratuvar içi üretilebilirliğin nispi standart

sapması kullanılarak hesaplanır.

Denklem 2‟de:

u' birleştirilmiş standart belirsizliktir

U'(RSDWR) laboratuvar içi üretilebilirlik,

u'(bias) PT verilerinden tahmin edilip, yöntem ve laboratuvar sapmasından meydana gelen

belirsizlik bileşenidir.

U'(RSDWR)‟nin hesaplanması için, her ne kadar validasyon verilerinden gelen geri kazanımlar da dâhil

edilebilse de, tercihen uzun vadeli kalite kontrol (QC) geri kazanım verileri kullanılmalıdır.

Not: Kalibrasyondan gelen laboratuvar içi değişkenliğin, uzun vadeli kalite kontrol geri kazanım

değişkenliğine(1)

dâhil edilmesi düşünülmektedir.

Hesaba katılan tüm geri kazanım yüzdelerinin standart sapması hesaplanmıştır.

Burada gösterilen örnek için validasyon geri kazanımları, söz konusu laboratuvarın PT‟e katılmak

için kullanmakta olduğu çoklu kalıntı yöntemi (MRM) ile aynı işlemde geçerli kılınan herhangi bir

pestisit için alınmıştır. Ayrıca bu değer, %60-%140 aralığı üzerinde uzun vadeli QC‟de iki farklı düzey

ve laboratuvarda normalde analiz edilen meyve ve sebze matrisleri için de dâhil edilmiştir. En az 31

sonucun hesaba katılması zorunludur (4)

. İki yöntem için: 93 pestisiti kapsayan LC için bir yöntem ve

66 pestisiti kapsayan GC için diğer yöntemde, geri sapma yüzdelerinin tümüne yönelik standart

sapma değeri 0.15 çıkar. U'(RSDWR) bu nedenle 0.15‟tir.

u'(bias) bileşeni, birçok yönergede belirtildiği şekilde laboratuvarın PT çalışmalarındaki

performansından hesaplanır(2-4)

. AB‟de resmi laboratuvarların EUPT çalışmalarına katılmaları

zorunludur, bu nedenle bu yaklaşımın yürütülmesi için en az 2 EUPT-FV rapor sonucunun alınması

32

yeterli sayıda veri (31‟den fazla sonuç) anlamına gelir. Örnek olarak, rapor edilen 2 EUPT-FV sonuçları

toplam 39 pestisit sonuçtan ibaretti. Bu iki PT‟den kullanılması gereken bilgi, atanan değer veya medyan,

laboratuvarın örnekte mevcut her bir pestisit için rapor ettiği gerçek dağılım (Qn veya sabit standart

sapma) ve laboratuvarın, miktarını belirlediği pestisitlere ilişkin rapor ettiği pestisitlerin sayısıdır.

Tablo 1‟de laboratuvarın katılmış olduğu EUPT-FV sayısı (sütun A), rapor edilen pestisitler (sütun

B), bu pestisitlerle ilgili rapor edilen konsantrasyon (sütun C), atanan değer veya medyan (sütun

D), kareye değerlenen sapma (sütun E), ki bu da [(sütun C - sütun D) / (sütun D)]2, sonra

katılımcılardan alınan verilerin dağılımı veya Qn (sütun F), her bir pestisit için sonuçları rapor eden

laboratuvarların sayısı (sütun G), sütun G‟nin karekökü (sütun H) ve son olarak da sütun F ile sütun

H arasındaki katsayı (sütun I).

Ardından denklem 3 kullanılır:

33

Denklem 3

Burada:

• RMS'bias; denklem 4‟te gösterildiği gibi, karesi alınan sapma payından [PT‟lerden (m =39)]

alınan sonuçların sayısına bölünen (sütun E‟nin toplamı) toplamının Ortalama Kareköküdür.

Denklem 4

• u'(Cref); çok sayıda PT üzerinden bir ortalamanın tahmini değeridir. Kapsam dâhili her bir pestisit

için laboratuvar tarafından rapor edilen sonuçların sayısının kareköküne bölünüp (sütun 1),

PT‟lerden (39) alınan sonuçların (m) sayısına bölünen ve ISO 13528(6)

‟e göre 1.253 faktörü ile

çarpılan Qn‟in toplamı olarak hesaplanır. Söz konusu ISO, u'(Cref)‟in, PT‟de atanan değeri medyan

olduğunda bu faktörle çarpılması gerektiğini söyler. Denklem 5‟ izlenerek hesaplanır.

Denklem 5

Denklem 3‟e geri dönüp denklem 4 ile 5‟i bunun içine ikame ettiğimizde u'(bias)‟a ulaşırız:

Not: u'(bias), laboratuvarın diğer PT‟lere katılımlarından hesaplanabilir .

Denklem 2‟e dönüyoruz ve U'(RSDWR) = 0.15 ile u'(bias)‟ı ikame ediyoruz:

Şimdi de denklem 1‟e dönüyoruz; u' = 0.27 ve genişletilmiş ölçüm belirsizliği dolayısıyla aşağıdaki

gibidir:

Her iki yaklaşımın sonuçları birbirine çok benzemektedir: sırasıyla %50 ve %54.

Referanslar (1) EURACHEM Guide: Quantifying Uncertainty in Analytical Measurements,

Laboratory of the Government Chemist, 2nd edition, London, 2000.

(2) NORDTEST Report TR 537: Handbook for Calculation of Measurement Uncertainty in

Environmental

Laboratories, http://www.nordicinnovation.net/nordtestfiler/tec537.pdf, 2nd edition,

Espoo, 2004.

(3) EUROLAB Technical Report 1/2007: Measurement uncertainty revised: alternative

approaches to uncertainty evaluation, European Federation of National Associations of

Measurement, Testing and Analytical Laboratories, www.eurolab.org, Paris, 2007.

(4) CAC/GL 59-2006 (Amendment 1-2011) Guidelines on Estimation of Uncertainty of

Results, Codex

Alimentarius Commission,

http://www.codexalimentarius.net/download/standards/10692/cxg_059e.pdf, Rome 2006 and

2011.

(5) P. Medina-Pastor et al., J. Agric. Food Chem., 2011, 59 (14), 7609-7619.

(6) ISO 13528: Statistical methods for use in proficiency testing by interlaboratory

comparisons, International Organisation

Ek D.

Sözlük

Analit (Analyte) Konsantrasyonu (veya kütlesi) belirlenecek kimyasal türdür. Bu

prosedürlerin amacı doğrultusunda: bir pestisit veya metabolit, bir

yıkım ürünü veya bir pestisit veya dâhili standardın türevi.

Analitik örnek

(Analytical

sample)

Bakınız test örneği

Analitik kısım

(porsiyon)

(Analytical

portion)

Bakınız test kısmı.

API Atmosferik basınç iyonizasyonu (LC-MS için). Elektrospreyli

iyonizasyon (ESI) ile atmosferik kimyasal iyonizasyon (APCI)

içeren bir jenerik terim.

AQC Analitik kalite kontrol. Analitik yöntemin rutin uygulamadaki

performansını göstermeyi amaçlayan ölçüm ve kayıt gereklilikleri.

Veriler, yöntem validasyonunda oluşturulan verileri tamamlar.

AQC verileri; yeni analitler, yeni matriksler ve yeni düzeylerin

genişletilmesini geçerli kılmak için kullanılabilir. İç kalite kontrol

(IQC) ve performans doğrulaması terimleri ile eş anlamlıdır.

Kesişen AQC verileri, ilgili örneğin içinde bulunduğu partinin

analizi sırasında oluşan verilerdir.

Anlamlı rakamlar

(Significant

figures)

Bir sayıda, kesinlikle bilinen haneler ile birlikte, birinci belirsiz hane.

Örnek: 3 belirleyici hane 0.104, 1.04, 104, 1.04x104 : 1 ile ortadaki 0

haneleri belirli, 4 ise belirsiz ancak anlamlı rakamlardır.

Not: Başlangıçtaki sıfırlar hiçbir zaman belirleyici değildir. Üslü sayıların

anlamlı rakamların sayısına etkisi yoktur.

(Ölçüm)

Belirsizliği

(Uncertainty (of

measurement))

Bildirilen sonuç civarında, gerçek değerin belirli bir olasılık (güven

düzeyi, genellikle %95) dâhilinde bulunmasının beklendiği bir aralık.

Belirsizlik verileri doğruluk (bias) ve tekrarüretilebilirliği kapsamalıdır.

Bloklamalı

kalibrasyon

(Bracketing

calibration)

Bir tespit partisinin, tespit sisteminin örneklerin analizinden hemen

önce ve hemen sonra kalibre edilmesi suretiyle organize edilmesi .

Örneğin kalibrant 1, kalibrant 2, örnek 1, örnek n , kalibrant 1,

kalibrant 2.

Cevap/yanıt

(Response)

Analitle karşılaşan detektörün mutlak veya rölatif sinyal çıktısı.

CI Kimyasal İyonizasyon (GC-MS için).

Çalışma Standardı

(Working

standard)

Stok standardından üretilen (örneğin; geri kazanım tayini için ekleme

yapılması ya da kalibrasyon standartlarının hazırlanması amacıyla

kullanılan) dilüsyonları ifade etmek üzere kullanılan genel terim.

Doğrulama

(Confirmation)

Doğrulama, tanımlama kriterleri en az bir tanesi tarafından

karşılanan8, birbiri ile örtüşen iki veya daha fazla analizin

kombinasyonudur (ideal durumda ortogonal seçicilik yöntemlerini

kullanarak). Kalıntıların tamamıyla yokluğunu doğrulamak mümkün

değildir. LCL‟de bir “rapor limitinin” benimsenmesi, kalıntıların

gereksiz ölçüde düşük seviyelerde varlığının veya yokluğunun

doğrulanmasından doğan yersiz derecede yüksek maliyeti önler .

Pozitif bir sonuç için gerekli olan doğrulamanın mahiyeti ve boyutu,

sonucun önemine ve benzer kalıntıların bulunduğu sıklığa bağlıdır .

ECD‟e dayalı ölçümler, spesifite eksiklikleri nedeniyle doğrulama

istemeye meyillidir. Kütle spektrometrisi teknikleri çoğu zaman

daha pratik ve doğrulama yöntemine en azından eşdeğer bir

yaklaşımdır. Doğrulamaya ilişkin AQC prosedürleri kesin olmalıdır.

Doğruluk

(Accuracy)

Bir test sonucunun doğru veya kabul edilmiş referans değeri

arasındaki örtüşmenin yakınlığı. Bir dizi test sonucuna

uygulandığında rastgele hata (precision/kesinlik olarak tahmin edilir)

ve ortak sistematik hatadan (gerçeklik veya yanılgı) oluşan bir

kombinasyonu da kapsar (ISO 5725-1).

Düzey

(Level)

Bu belgede konsantrasyon (örneğin mg/kg, μg/ml) veya miktar

(örneğin ng, pg) için kullanılmıştır.

ECD Elektron yakalama detektörü

EI Elektron iyonizasyonu Enjeksiyon

İç Standardı

(I-ISTD)

(Injection

internal

standard)

Enjeksiyon İç Standardı. Örnek ekstraktında bulunmayıp, buna

enjeksiyondan hemen önce ve her kalibrasyon standardına eklenen

bir analit. Enjeksiyonda değişkenliğin düzeltilmesi için

kullanılabilir. Bozunma veya matriks kaynaklı etkiler açısından

şüphe yaratmayacak şekilde seçilmelidir. GC‟e yönelik I-ISTD

örnekleri; şunlardır: PCB209, PCB101.

EU (AB) Avrupa Birliği.

FPD Alevli fotometrik detektör (kükürtlü veya fosforlu bileşiklerin

tespitine özgü olabilir).

FWHM Yarı yükseklikteki tam genişlik

Girişim

(Interference)

Analit için ölçülen tepkiye katkı yapan veya analit tepkisinin

entegrasyonunu daha belirsiz veya daha az kesin kılan, bir

bileşen/bileşenler tarafından analit dışında üretilen pozitif veya

negatif bir cevaptır. Girişim, kabaca “kimyasal gürültü” (elektronik

gürültü, “alev gürültüsü” ve benzerinden ayrı) olarak da

anılmaktadır. Matriks etkileri girişimin hemen göze çarpmayan bir

biçimidir. Girişimin bazı biçimleri detektörün daha seçici olmasıyla

en aza indirilebilir. Girişim ortadan kaldırılamaz veya telafi

edilemezse, doğruluk üzerinde herhangi bir etkisi bulunmuyorsa

kabul edilebilir.

8 S.J. Lehotay, K. Mastovska, A. Amirav, A.B. Fialkov, T. Alon, P.A. Martos, A. de Kok, A.R. Fernandez-Alba, Trends in Anal. Chem. 27 (2008)

1070-1090

GC Gaz kromatografisi (gaz-sıvı kromatografisi).

Geçerli Kılma

(Validation)

Bakınız Yöntem Geçerli Kılınması

Gerçeklik

(Trueness)

Normalde gerçeklik ölçüsü „toplam sistematik hata‟ (bias) olarak da ifade

edilir. Bir seri test sonucundan elde edilen ortalama değerle (yani ortalama

geri kazanımla) kabul edilen referans veya gerçek değer arasındaki

örtüşmenin yakınlık düzeyidir (ISO 5725-1)

Geri kazanım (bir

analitik yöntemle

analitin)

(Recovery)

Bir analitin, nihai tespit noktasında, ekstraksiyondan hemen önce

(normalde bir kör örneğe) eklendikten sonra arta kalan orantısı .

Normalde yüzde cinsinden ifade edilir. Rutin geri kazanım, her bir

örnek partisinin analiziyle gerçekleştirilen belirleme(ler)e atıfta

bulunur.

İç Kalite Kontrol

(IQC)

(Internal quality

control)

Bakınız AQC

İç standart (ISTD)

(Internal standard)

İç standart (ISTD): Örnekte bulunmayan, analite mümkün olduğu

kadar benzeyen fizikokimyasal özelliklere sahip bir analittir.

ISTD‟nin bilinen bir miktarı, her örnek kısmına tipik olarak örnek

ekstraksiyonundan önce ve her kalibrasyon standardına eklenir.

MS-tespitinin yapıldığı durumlarda izotopik işaretli analitler,

prensipte analitik prosedürün herhangi bir aşamasında her türlü

kaybı ve aynı şekilde tespit aşamasındaki matriks kaynaklı sinyal

kaymalarını tamamıyla karşılayabildiklerinden ideal ISTD‟ler

olarak görülür. Buna ayırma veya SPE, enjeksiyon hacimlerinde

sapma ve dökülmelerden kaynaklanan kaza sonucu kayıplar da

dâhildir.

İhlal eden Kalıntı

(Violative residue)

MRL‟yi aşan veya başka bir nedenle kanunlara uygun olmayan kalıntı.

Kalibrasyon

(Calibration)

Örnek ekstraktın içindeki hedef analitten gelen gözlenen sinyal

(tespit sistemi tarafından üretilen cevap) ile standart solüsyon

olarak hazırlanan analitin bilinen miktarları arasındaki ilişkinin

belirlenmesi. Bu dokümanda kalibrasyon, tartım ve volümetrik

ekipmanın kalibrasyonu, kütle spektrometrelerin kütle kalibrasyonu

vb. anlamında kullanılmamıştır.

Kalibrasyon

Standardı

(Calibration

Standard)

Tayin sisteminin kalibrasyonu için kullanılan analitin (ve iç

standardın, eğer kullanılıyorsa) bir solüsyonu (veya diğer dilüsyonu) .

Bir çalışma standardından hazırlanabilir ve matriks uyumlu olabilir .

Kalite Kontrol

Standardı

(QC-STD)

(Quality

Control

Standard)

Örneğin içermediği ve analitik prosedürün seçili bir aşamasında

belirli kritik adımların (örn. temizlik, ayrıştırma, enjeksiyon) söz

konusu analitler üzerindeki etkisini izlemek için örneğe eklenen

analit. QC-STD‟ın belirli kabul edilebilir eşikleri karşılanmadığı

takdirde örneğin yeniden analizi düşünülmelidir.

Katı faz dilüsyonu

(Solid phase

dilution)

Bir pestisitin ince parçalanmış nişasta tozu gibi katı bir madde içerisinde

yayılarak seyreltilmesi. Genellikle kompleks ditiyokarbamat gibi

çözülmeyen analitler için kullanılır.

Kesinlik

(Precision)

Deneysel prosedürün öngörülen şartlarda uygulanmasıyla elde

edilen analitik sonuçlar arasındaki örtüşmenin yakınlığıdır.

Sonuçları etkileyen deneysel hataların rastgele bölümü ne kadar

küçük ise, prosedür o kadar kesinlik kazanır. Standart sapma,

kesinliğin (veya kesinsizliğin) bir ölçüsüdür.

Kontaminasyon

(Bulaşma)

(Contamination)

Analitin örneğe, ekstrakta, iç standart solüsyona vb., örnek alma veya

analizin herhangi bir aşaması sırasında herhangi bir yoldan

bulaşması.

Kör

(Blank)

(i) Aranan analit(ler)in tespit edilebilir düzeyleri içermediği bilinen

materyal (bir örnek veya bir örneğin kısmı ya da ekstraktı) . Ayrıca

matriks körü olarak da bilinir,

(ii) herhangi bir örneğin kullanılmadığı (analizin gerçekçi kılınması

amacıyla örnek için su ikame edilebilir), sadece solvent ve reaktifleri

kullanarak yürütülen eksiksiz bir analiz. Ayrıca reaktif körü veya

prosedürel kör olarak da anılır.

Kütle

Çözünürlüğü

(Mass resolution)

Bir kütle spektrometri cihazının çözünürlüğü, benzer m/z değerlerine

sahip iki iyon arasında ayırt etme kabiliyeti olarak tanımlanır

(IUPAC tanımı9 : eşit büyüklükteki iki pik arasında, bu pikler

arasındaki baseline (valley), pik yüksekliğinin belirli bir fraksiyonu

olacak şekilde oluşan en küçük kütle farkı).

Kütle doğruluğu

(Mass accuracy)

Kütle doğruluğu bir iyonun ölçülen doğru kütlesinin hesaplanan kesin

kütlesinden sapmasıdır. MilliDaltonlar (mDa) olarak mutlak bir değer

veya milyonda parça (ppm)‟da göreli bir değer hatası olarak ifade

edilebilir ve aşağıdaki şekilde hesaplanır:

(doğru kütle – kesin kütle)

Örnek: deneysel olarak ölçülen kütle = 239.15098,

İyonun teorik olarak kesin kütlesi m/z = 239.15028.

Kütle doğruluğu = (239.15098 – 239.15028) = 7.0 mDa

veya (doğru kütle – kesin kütle) / kesin kütle * 106

Örnek: deneysel olarak ölçülen kütle = 239.15098,

İyonun teorik olarak kesin kütlesi m/z = 239.15028.

Kütle doğruluğu = (239.15098 – 239.15028) / 239.15028 * 106 = 2.9 ppm

9 http://www.iupac.org/web/ins/2003-056-2-500 and http://old.iupac.org/reports/provisonal/abstarct06/murray_prs.pdf

Kütle çözündürme

gücü

(Mass resolving

power)

Yarı yükseklikteki tam genişlikte (FWHM) tanımlanan kütle çözündürme

gücü, m/Δm olup burada m ölçülen m/z ve Δm, yarı yükseklikteki tam

kütle genişliğidir. Not 1: manyetik sektör enstrümanları için başka bir tanım

kullanılır ("%10 baseline (valley)"). Kabaca iki tanım arasındaki fark, 2

değerinde bir faktördür (yani. %10 baseline metotuyla 10,000 değerindeki

çözündürme gücü, FWHM yöntemiyle bulunan 20,000 değerindeki

çözündürme gücüne denktir). Not 2: kütle çözündürme gücü çoğu zaman

karıştırılır ve kütle çözünürlüğü ile değiştirilebilir biçimde kullanılır

(yukarıdaki tanıma bakınız).

Laboratuvar içi

tekrarüretilebilirl

ik

(Within-

laboratory

reproducibility)

Tekrarüretilebilirliğe bakınız

Laboratuvar

Örneği

(Laboratory

sample)

(

Laboratuvara gönderilen ve laboratuvar tarafından alınan

örnektir.

LC Sıvı kromatografi (öncelikle yüksek performans sıvı kromatografi,

HPLC)

LCL Kalibre edilmiş en alt düzey. Analiz partisinin tamamında tayin

sisteminin başarılı bir biçimde kalibre edildiği en düşük analit

konsantrasyonu (veya kütlesi). Ayrıca bakınız “raporlama limiti”.

LC-MS Kütle spektrometrik tespit sistemiyle birleştirilmiş sıvı

kromatografik ayırma.

LOD (396/2005

sayılı

yönetmelikte

belirtildiği gibi)

Tespit/Tayin sınırı (LOD), geçerli kontrol yöntemleri ile rutin izleme

sayesinde miktarı belirlenen ve rapor edilebilen en düşük geçerli

kalıntı konsantrasyonu anlamına gelir; bu anlamda LOQ olarak da

görülebilir (altta bakınız)

LOQ Miktar belirleme/tayin sınırı (kantifikasyon).- Analitik yöntemle

uygulamak suretiyle kabul edilebilir bir doğruluk ve kesinlikle

miktar belirlenebilen asgari analit konsantrasyonu veya kütlesidir.

LOQ‟nun “tespit sınırı” ile karıştırılması olasılığı daha az

olduğundan LOD‟ye tercih edilir. Ancak 396/2005 sayılı

mevzuatta miktar tayin sınırında konulan MRL‟ler, “LOQ

MRL‟leri” değil, “LOD MRL‟leri” olarak atıfta bulunulmaktadır.

Matriks etkisi

(Matrix effect)

Örneğin bir ya da daha fazla tayin edilmemiş komponentinin analit

konsantrasyonu veya kütlesinin ölçümü üzerindeki etkisi. Bazı tespit

sistemlerinin (örneğin GC-MS, LC-MS/MS) belirli analitlere tepkisi

örnekten (matriksten) gelen ko-ekstraktif varlığınca etkilenebilir. Headspace

analizlerinde ve SPME‟de ayırma işlemi de sıklıkla örneklerde bulunan

bileşenler tarafından etkilenir. Bu matriks etkileri çeşitli fiziksel ve kimyasal

süreçlerden kaynaklanır ve ortadan kaldırılmaları güç veya imkansız olabilir.

Bu etkiler, analitin basit solvent çözeltilerinin ürettiklerine kıyasla artmış

veya azalmış detektör tepkileri olarak gözlenebilir. Bu tür etkilerin varlığı

veya yokluğu, basit solvent çözeltilerindeki analitin ürettiği tepkiyle örnek

veya örnek ekstraktı mevcutken aynı miktarda analitin ürettiği tepki

karşılaştırılarak ortaya konulabilir. Her ne kadar bazı teknik ve sistemlerin

(HPLC-UV, izotop dilüsyonu gibi) içsel olarak etkilenme olasılığı daha az

olsa da, matriks etkileri değişken ve oluşumu öngörülemez olma eğilimi

gösterir. Potansiyel olarak etkilere eğilim gösteren teknik veya ekipmanların

kullanılması gerektiğinde matriks uyumlu kalibrasyonla daha güvenilir bir

kalibrasyon elde edilebilir. Matriks uyumlu kalibrasyon, matriks etkilerini

telafi edebilir, ama bu etkilerin altında yatan nedeni ortadan kaldırmaz.

Etkilerin altında yatan neden ortadan kaldırılamadığından etkinin yoğunluğu

bir matriks veya örnekten diğerine ve ayrıca matriksin “konsantrasyonuna”

göre farklılık gösterebilir. Matriks etkileri örneğe bağlı olduğunda, izotop

dilüsyonu kullanılabilir veya standart eklenebilir.

Matriks körü

(Matrix blank (i))

Bakınız Kör.

Matriks

uyumlu

kalibrasyon

(Matrix-

matched

calibration)

Matriks etkilerini ve eğer mevcutsa kabul edilebilir girişimi telafi etmesi

amaçlanan kalibrasyon. Matriks körü (bakınız kör), örnek analizi gibi

hazırlanmalıdır. Uygulamada pestisit, analiz edilen matrikse benzer bir

matriksin kör ekstraktına (veya headspace analizi için kör örneğine) eklenir.

Kullanılan kör matriksin etkileri telafi ettiği gösterilmişse, bu matriks

örneklerinkinden farklı olabilir. Fakat MRL‟ye yaklaşan veya bunu aşan

kalıntıların tayin edilmesi için aynı matriks (veya standart ekleme)

kullanılmalıdır.

Metot (Method) Numunenin alınmasından sonuçların hesaplanmasına değin yapılan bir seri

analiz prosedürü.

Metot geliştirme

(Method

development)

Sağlamlık da dâhil, bir metodun niteliklerinin tasarlanması ve ön

değerlendirmesinin yapılması süreci.

Metot

Validasyonu/

Geçerli kılınması

(Method

validation)

Kapsamı, özgüllüğü, doğruluğu, hassasiyeti, tekrarlanabilirliği ve laboratuvar

içi tekrarüretilebilirliği açısından bir metodun beklenen performansının

belirlenmesi süreci.

Tekrarüretilebilirlik dışındaki bütün nitelikler hakkında bazı bilgiler örneklerin

analizinden önce elde edilmelidir; tekrarüretilebilirlik ve kapsamın boyutları

hakkında veriler ise, örneklerin analizi sırasında AQC‟dan elde edilebilir.

Mümkünse doğruluk, değerlendirmesi belgelendirilmiş referans

materyallerinin analizini, yeterlilik testlerine katılmayı veya başka

laboratuvarlar arası karşılaştırmaları içermelidir.

Moleküler

benzeri iyon

((Quasi)-

molecular ion)

Bir moleküler iyon (M+ veya M-) veya protonlanmış (M+H

+) ya da

protonu çıkarılmış molekül (M-H+).

MRL Maksimum kalıntı düzeyi. Pestisitler/ürün kombinasyonları için MRL‟leri

listeleyen 396/2005 sayılı Direktifte yıldız işareti MRL*‟nin LOQ‟ya eşit veya

yakın bir düzeyde belirlendiğini belirtmekte olup, burada LOQ ölçülen bir

değerden ziyade bir uzlaşma rakamıdır.

MS Kütle Spektrometrisi.

MS/MS Tandem kütle spektrometri; burada MSn‟ı da içerecek şekilde

alınmıştır. Seçilmiş bir kütle yük oranına (m/z) sahip iyonların

birincil iyonizasyon sürecinden izole edilip, genellikle çarpışma

yoluyla parçalandığı ve ürün iyonların ayrıştırıldığı (MS/MS veya

MS2) bir MS prosedürü. İyon kapanı kütle spektrometrelerinde

prosedür bir seri ürün iyon (MSn) üzerinde tekrar tekrar

gerçekleştirilebilirse de bu düşük düzey kalıntılarla genellikle pratik

bir yol değildir.

NPD Nitrojen-fosfor detektörü.

Örnek

(Sample)

Çok sayıda anlamı olan genel bir terim olup, bu yönergede, laboratuvar

örneği, test örneği, veya ekstraktın bir kısmı anlamında kullanılır.

Örnek hazırlama

(Sample

preparation)

Laboratuvar örneğinin test örneğine dönüştürülmesi için gerekebilecek iki

süreçten birincisi. Gerekirse analiz edilmeyecek parçaların çıkarılması.

Örneklerin

işlenmesi

(Sample

processing)

Laboratuvar örneğinin test örneğine dönüştürülmesi için gerekebilecek

süreçten ikincisi. Gerekirse homojenleştirme, parçalama, karıştırma vb.

süreçleri.

Özgüllük /

Spesifite

(Specificity)

(Gerekirse ekstraksiyon, temizleme, türevlendirme veya ayrıştırmanın

seçiciliği ile desteklenmiş olan) detektörün etkin bir biçimde analiti

belirleyen sinyal üretme becerisi. EI ile birlikte yapılan GC-MS yüksek

özgüllüğe sahip seçici olmayan bir tayin sistemidir. Yüksek çözünürlüklü

kütle MS ve MSn‟nin her ikisi de yüksek düzeyde seçici ve özgül olabilir.

Parçalama

(Comminution)

Katı bir örneğin küçük parçalara ayrılması süreci.

Parti (analiz)

(Batch)

Ekstraksiyon, temizlik ve benzer işlemler için bir parti, bir analistin

(veya analist ekibinin) paralel olarak normalde bir gün içerisinde

çalıştığı bir örnekler dizisidir ve en az bir geri kazanım tespitini

kapsamalıdır. Tayin sistemi içinse bir parti, önemli bir zaman

kırılması olmadan gerçekleştirilen bir seridir ve tüm önemli

kalibrasyon tespitlerini kapsar (ayrıca "analiz sequence",

"kromatografi sequence”, vs. olarak da adlandırılır). Bir tespit

partisi, birden fazla ekstraksiyon partisini kapsayabilir . Bu belge

“parti” kavramını, imalat veya tarımsal üretim partileri ile ilgili

olan IUPAC veya Kodeks anlamında ele almıyor.

Performans

doğrulaması

(Performance

verification)

Bakınız analitik kalite kontrol

(AQC)

Priming-

Deaktivasyon

(GC enjektörleri

ve kolonlar)

Deaktivasyon etkileri uzun süre devam eden matriks etkilerine

benzer ve genellikle gaz kromatografide gözlenir. Tipik olarak,

temizlenmemiş bir miktar örnek ekstraktı yeni bir kolondan ya da

liner sabitlendikten sonra veya bir tespit partisinin başında enjekte

edilebilir. Amaç GC sistemini “deaktive” etmek ve analitin

detektöre geçişini azamileştirmektir. Bazı durumlarda aynı amaçla

büyük miktarda analit enjekte edilebilir. Bu gibi durumlarda solvent

veya kör ekstraktı enjeksiyonlarının örnekler analiz edilmeden önce

gerçekleştirilmesi, analitin aktarılmasını sağlamak açısından son

derece önemlidir. Deaktivasyon etkileri nadiren kalıcıdır ve matriks

etkilerini ortadan kaldırmayabilirler.

Prosedürel kör

(Procedural

blank)

Bakınız Kör.

Rapor limiti (RL)

(Reporting limit)

Kalıntıların mutlak rakamlar olarak rapor edilecekleri en alt düzey.

Uygulamadaki LOQ‟yi yansıtabilir veya bu düzeyin üzerinde olabilir.

Örneklerin araştırmalar için 12 aylık dönemler içerisinde analiz edildiği

AB‟nin izleme amaçları açısından aynı raporlama limiti yıl boyunca

ulaşılabilir olmalıdır.

Reaktif kör

(Reagent blank)

Bakınız kör (ii).

Referans

materyali

(Reference

material)

İtibari olarak homojen varsayılan analit içeriğine göre nitelenen materyal.

Sertifikalı referans materyaller (CRM‟ler) bir dizi laboratuvarda analit

konsantrasyonu ve analit dağılımının homojenliğine göre normal olarak

nitelenir. Laboratuvarda üretilen referans materyallerin özelliği

laboratuvar sahibinin laboratuvarında belirlenir ve ölçüm doğruluğu

bilinmeyebilir.

Referans

spektrumu

(Reference

spectrum)

Analitten türetilmiş ve analite özgü olabilen emilim (UV, IR gibi),

florosans, iyonizasyon ürünleri (MS), vb. spektrumu. Referans

kütle spektrumu tercihen “saf” standarttan (veya “saf” standardın

bir çözeltisinden), örneklerin analizinde kullanılan cihazlardan

benzer iyonizasyon koşulları kullanılarak elde edilmesi zorunludur.

Röprezantatif

(Temsili) analit

(Representative

analyte)

Analizde itibari olarak aranan diğer analitlere kıyasla muhtemel analitik

performansın değerlendirilmesinde kullanılan analit. Temsili bir analit

için kabul edilebilir olan verilerin, temsil edilen analit için tatmin edici

performansı ortaya koyduğu varsayılır. Temsili analitler, en kötü

performansın beklendiği analitleri de içermek zorundadır.

RSD Nispi standart sapma (Varyasyon katsayısı).

"Saf" standart

(Pure standard)

Katı/sıvı analitin (veya iç standardın) saflığı bilinen, nispeten saf

bir örneği. Bazı teknik pestisitler hariç, genellikle >%90 saflık.

S/N Sinyal-gürültü oranı.

SD Standart sapma.

SDL (Kalitatif/Nitel

tarama)

Kalitatif bir tarama yönteminin tarama tespit limiti, belirli bir analitin,

örneklerin en az %95‟inde (yani %5 oranında bir yanlış negatif oranı kabul

edilir) tespit edilebildiği kanıtlanan en düşük konsantrasyondur (kesin

tanımlama kriterlerini karşılamak zorunda değildir).

Seçicilik

(Selectivity)

Ekstraksiyon, temizleme, türevlendirme, ayırma sistemi ve (özellikle)

detektörün, analitle diğer bileşikleri birbirinden ayırma yeteneği. GC-

ECD, herhangi bir özgüllük sunmayan seçici bir tayin sistemidir.

Sertifikalı

referans

materyali (CRM)

(Certified

reference

material)

Bakınız referans materyali

SIM Seçili İyon İzleme: bir kütle spektrometresinde, tüm kütle spektrumu

yerine spesifik m/z değerine sahip bir çok iyonun kaydedildiği

operasyonudur.

Sistematik Hata

(Bias)

Ortalama ölçülen değer ile gerçek değer arasındaki fark, yani total

sistematik hatadır.

Spike

(Spike or spiking)

Bir analitin geri kazanım tayini amacıyla eklenmesi veya standart ekleme.

SPME Katı faz mikro ekstraksiyon.

SRM Seçili reaksiyon izleme. Spesifik (özgül) ürün iyonlarının, iki veya daha

fazla kütle spektometrisi (MSn) aşaması üzerinden kaydedilen m/z seçili

ana iyonlarla eşleşen ürün iyonları.

Standart

(Standard)

“Saf” standart, stok standardı, çalışma standardı veya kalibrasyon

standardı anlamlarına gelebilecek genel terim.

Standart

Örnek

Tanımı (SSD)

(Standard

Sample

Description)

Standart Örnek Tanımı (SSD): EFSA tarafından, gıda maddelerindeki

pestisit kalıntıları dâhil olmak üzere gıda ve yemlerin

değerlendirilmesi alanında analitik ölçümlerin harmonize edilmiş

verilerin rapor edilmesi için geliştirilen standart modeldir. SSD,

standardize edilmiş veri öğelerinin bir listesini (menşei ülke, ürün,

analitik yöntem, tespit limiti, sonuç, vs. gibi örnek veya analitik

sonuçların özelliklerini açıklayan maddeler), kontrol edilmiş

terminolojiler ve veri kalitesinin arttırılmasına yönelik validasyon

kurallarını içerir.

Stok standart

(Stock standard)

Çalışma standartları veya kalibrasyon standartlarının hazırlanması için

kullanılan, “saf” standart veya dâhili standardın en yoğun çözeltisi (veya

katı dilüsyonu, vb.)

Tanımlama

(Identification)

Analizin amacı için kabul edilebilir kriterleri karşılayan, yapısal bilgi

(örneğin kütle spektrometresi (MS) kullanılarak) sağlama kapasitesindeki

metodun nitel bir sonucudur.

Spesifik bir numune için bulunan sonucun doğru olduğundan emin olmak

için yeterli delillerin üretildiği prosestir. Analitler, miktarsal sonuç

verilebilmeleri için doğru bir şekilde tanımlanmak zorundadırlar.

Tanımlamaya ilişkin AQC prosedürleri kesin olmalıdır.

Tayin/ Tespit

sistemi

(Determinati

on / detection

system)

Analitin konsantrasyonunu veya kitlesini bulup tespit etmek için

kullanılan her türlü sistem. Örneğin, GC-FPD, LC-MS/MS, LC, kolon

sonrası türevlendirme ile.

Tekrarlanabilirlik

(r)

(Repeatability)

Tek bir laboratuvarda kısa bir süre içerisinde aynı örnek(ler) üzerinde aynı

metot kullanılarak, kullanılan materyal ve ekipmanlarda ve/veya analizi

yapan kişilerde herhangi bir değişiklik olmaksızın elde edilen, (genellikle

geri kazanımla veya referans materyallerin analiziyle elde edilmiş) bir

analitin ölçüm kesinliği (standart sapması). Kesinlik ölçüsü genelde kesin

olmama terimi olarak ifade edilir ve test sonucunun standart sapması olarak

hesaplanır.

Yukarıdaki koşullar altında elde edilen iki tekil test sonucunun özdeş

materyal üzerinde elde edilen sonuçlar arasındaki mutlak farkın,

belirlenmiş bir olasılık (örneğin %95) dâhilinde bulunması beklenen değer

olarak da tanımlanabilir.

Tekrarüretilebilirlik

(R)

(Reproducibility)

Bir Analitin, bir dizi laboratuvarda farklı analistler tarafından aynı

yöntemi kullanarak veya materyal ve ekipmanlarda farklılıkların ortaya

çıkacağı bir süre zarfında elde edilen (normalde referans materyallerinin

geri kazanımı veya analizi yoluyla) ölçüm kesinliği (standart sapma).

Kesinlik ölçüsü genelde kesin olmama terimi olarak ifade edilir ve test

sonucunun standart sapması olarak hesaplanır.

Laboratuvar içi tekrarüretilebilirlik (WR), bu koşullar altında tek bir

laboratuvar tarafından üretilir. Yukarıdaki koşullar altında elde edilen iki

tekil test sonucunun özdeş materyal üzerinde elde edilen sonuçlar

arasındaki mutlak farkın, belirlenmiş bir olasılık (örneğin %95) dâhilinde

bulunması beklenen değer olarak da tanımlanabilir.

Test örneği

(Test sample)

“Analitik numune” olarak da geçmektedir. örn. Kemikler, yapıştırıcı kum

gibi analiz edilmeyecek parçaların uzaklaştırılmasından sonra elde edilen

laboratuvar örneği. Test kısımları alınmadan önce parçalanması ve

karıştırılması söz konusu olabilir veya olmayabilir. 2002/63/EC sayılı

Direktife bakınız.

Test kısmı

(Test portion)

“Analitik kısım” olarak da geçmektedir. Test örneğinin, yani analiz

edilecek kısmının temsili bir alt örneğidir.

Teşhis İyonu

(Diagnostic ion)

Ölçülen bileşik için yüksek oranda karakteristik olan iyonlara

ilişkin kütle spektrometrik terim .

Uymama

(Non-

compliance)

Bakınız ihlal eden kalıntı

Ünite/birim

(örnek)

(Unit (sample))

Tek bir meyve, sebze, hayvan, tahıl tanesi, konserve kutusu, vs. Örneğin

bir elma, bir biftek, bir buğday tanesi, bir kutu domates çorbası gibi.

Vekil İç

Standart (S-

ISTD)

(Surrogate

internal

standard)

Vekil İç Standart. Örneğin içermediği ve tanımlanmış

konsantrasyonlarda her örnek porsiyonuna ve aynı şekilde her

kalibrasyon standardına örnek ekstraksiyonundan önce eklenen bir

analit. Dilüsyonda değişkenlik, evaporasyon ve enjeksiyon

özelliklerini düzeltir. Analitin, ölçüm aşaması dâhil olmak üzere

analitik prosedürün tamamında inert ve stabil olması gerekir ve

%100‟e yakın bir geri kazanım oranına sahip olmalıdır. S-ISTD‟in

bir örneği triphenylphosphate‟tır (TPP), ancak stabil izotopik

işaretli analitler (örn. chlorpyriphos D10) de kullanılabilir.

Yanlış negatif

(False negative)

Analit konsantrasyonun belirli bir değeri geçmediğini hatalı olarak

gösteren bir sonuç.

Yanlış pozitif

(False positive)

Analit konsantrasyonun belirli bir değeri geçtiğini hatalı olarak gösteren

bir sonuç.

Yüksek

Çözünürlüklü MS

(High resolution

MS)

Yüksek çözünürlük gücüne sahip kütle spektrometrelerini kullanan

tespit biçimi, tipik olarak > 20,000 FWHM

Zorundadır

(Must)

Bu belgede ZORUNDADIR ifadeleri mutlak bir şartı ifade

etmektedir (eylemin yapılması mecburidir).

YAPILMAMASI ZORUNLUDUR ise mutlak hayır anlamına gelir.

-abilir/-ebilir

(May)

Bu belgede -abilir/-ebilir ekleri bir seçenek olarak görülebilir, bir

seçenek olma ihtimali vardır anlamına gelmektedir (eylem isteğe

bağlıdır).

-caktır /-cektir

(Shall)

Bakınız Zorundadır, Gerekir

-malı/-meli, -

mamalı/-memeli

(Should)

Bu belgede –malı/-meli eki alan ifadeler, ancak belirli koşullar altında

(geçerli nedenlere bağlı olarak) göz ardı edilebilecek tavsiyeleri ifade

etmektedir ve tavsiyenin göz ardı edilmesinin tüm sonuçları kavranmak ve

başka bir eylem biçimi seçilmeden önce dikkatlice değerlendirilmek

zorundadır.

YAPILMAMALI/EDİLMEMELİ gibi ifadeler, bazı koşullar altında eylem

kabul edilebilir olsa da, eylemin tavsiye edilmediği anlamına gelmektedir;

tavsiyenin göz ardı edilmesinin bütün sonuçları kavranmak ve dikkatlice

değerlendirilmek zorundadır.