Gezonde Schoolkantine - handleiding mbo

Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak: 070 306 8875

Ga aan de slag met de kantine. Lees hoe je het assortiment gezond en duurzaam krijgt én hoe je iedereen enthousiast krijgt voor een gezonde schoolkantine.

Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan! handleiding voor mbo-scholen

Copyright © 2014. Stichting Voedingscentrum Nederland, Den Haag

Over het programma De Gezonde SchoolkantineDe Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum is een ondersteuningsprogramma voor het voortgezet onderwijs (vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het biedt scholen concrete handvatten om een gezondere schoolkantine te realiseren. Doel is dat leerlingen en studenten op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Want gezond eten en veel bewegen levert veel op. Het helpt om op gewicht te blijven, maar is ook goed voor het algemene welzijn van jongeren.

Het programma is gebaseerd op bewezen successen uit de praktijk en sluit met een integrale aanpak aan bij de aanpak Gezonde School. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert, maar ook in de lessen en bij andere activiteiten aandacht besteedt aan gezonde voeding. Bovendien zijn leerlingen en studenten, docenten, directie, kantinebeheerders en ouders betrokken bij de exacte invulling. Gezonde voeding wordt zo een vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid. Het Voedings centrum en de GGD bieden ondersteuning.

Het Centrum Gezond Leven heeft het programma De Gezonde Schoolkantine erkend als ‘theoretisch goed onderbouwd’. De Gezonde Schoolkantine wordt gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Meer handleidingen bestellen? www.voedingscentrum.nl/webshop

Overtuigd? Enthousiast? Lees snel verder hoe de kantine op jouw school gezonder kan worden. Of je nu student bent, of docent, iedereen kan met De Gezonde Schoolkantine beginnen! Het maakt niet uit wie als eerste met het idee komt. Zoek medestanders en kom in actie.

Ben jij een voortgezet onderwijs school?Vraag dan de speciale handleiding voor het voortgezet onderwijs aan: www.voedingscentrum.nl/webshop

Alle schoolkantines gezond! 5n 6 redenen om nu te beginnen 6

Wat is een gezonde schoolkantine 7n Minimaal 75% basisproducten 7n Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’ 7n Stap voor stap naar het einddoel 8n Gezond is vaak ook duurzamer 8n Wat kost het aanpassen? 8n De kantine is geen eiland 9n Je staat er niet alleen voor! 9n Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire ‘hangout’ 10n Sterrendag 2013 12

Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine 13n Stap 1: vorm een Schoolkantineteam 13n Stap 2: inventariseren: hoe staan we ervoor? 14n Stap 3: doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? 14n Stap 4: aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt 15n Stap 5: evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? 15n Stap 6: leg het vast in beleid 16

Iedereen doet mee: rollen en taken 17n Directielid (facilitaire diensten) 17n Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers 19n Studenten 20n Docenten 21n Samenwerking met de GGD 22

Stoomcursus: gezond eten volgens de Schijf van Vijf 23n De vakken en de regels 23n De Schijf van Vijf in de schoolkantine 25n Ter inspiratie: broodjeswijzer 26

Kies milieubewust en diervriendelijk 29n Gezond en duurzaam gaan vaak hand in hand 29n Koop producten in volgens de criteria duurzaam inkopen voor de overheid 29n Waar kun je op letten, per productgroep 30n Voorkom verspilling van eten 31n Zuinig met energie 31n Beperk de afvalstroom 32

Gezonde twijfels: vragen over De Gezonde Schoolkantine 33

Links en meer informatie 35

Inhoud

3

4

5

Hoewel de meeste mensen het willen, blijken nog niet alle schoolkantines gezond te zijn. De ambitie van de overheid en het Voedingscentrum is dan ook dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn. Het is belangrijk dat jongeren nog vaker kiezen voor eten waar hun lijf iets aan heeft. Bij die gezonde keuze kunnen jongeren echt wel wat ondersteuning gebruiken, zeker in de kantine op school. Uit onderzoek blijkt dat kleine verbeteringen in het aanbod al zorgen voor een direct effect. Bijvoorbeeld: alleen fruit(salades) en broodjes in de kleine pauze. Of water in plaats van frisdrank. Jongeren geven aan dat zij moeilijk weerstand kunnen bieden aan roze koeken of saucijzenbroodjes als ze er liggen. Het is eigenlijk logisch dat we jongeren dan helpen met een beter aanbod om gezonder te kiezen, toch?

Juíst daaromDe snackbar, de sportkantine, op het station, de supermarkt en vaak ook thuis; overal is vet, zoet en zout voedsel gemakkelijk te krijgen. De vraag ligt dan voor de hand of het wel zinvol en haalbaar is om op school vooral gezond eten aan te bieden. Het antwoord is: ja, juíst daarom! De school is een plaats om te leren en heeft daarmee een voorbeeldfunctie. Hier kunnen jongeren ervaren wat het betekent om gezond en bewust te eten volgens de Schijf van Vijf.

Meer dan driekwart van de Nederlanders vindt de school geen plek om te snoepen en snacken. Ook jongeren willen graag gezonder eten in de schoolkantine. Als er naast de salades ook saucijzenbroodjes en roze koeken liggen, is het echter niet zo makkelijk om de verleiding te weerstaan. Het aanbod in een gezonde schoolkantine bestaat uit eten en drinken waar je lijf echt iets aan heeft. Bijvoorbeeld fruit, rauwkost, soep en lekkere broodjes. Producten die veel gezonde stoffen leveren voor een fitte schooldag.

In deze handleiding vind je de achtergronden van de gezonde schoolkantine en staat hoe je zo’n aanbod van krachtvoer stapvoorstap en in je eigen tempo kunt invoeren. Heb je hulp nodig, bel ons dan voor een afspraak: 070 306 8875. Of stuur een mail naar [email protected].

De Schoolkantine Brigade

Alle schoolkantines gezond!

6 Voedingscentrum | Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

Als het aanbod gezond en aantrekkelijk is, bevordert dit de gezonde keuze. In het onderzoeksproject ‘Automatisch gezonder?’ bleek dat jongeren vaker gezonde producten kozen en minder calorieën binnen kregen toen het assortiment in de automaat gezonder werd. Alle kleine beetjes helpen. Als je bijvoorbeeld het reguliere aanbod in frisdrankautomaten vervangt door water of light dranken, kan dit een kilo gewichtsstijging per persoon per jaar schelen.

Gezonde scholen presteren beter. Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Altijd ontbijten en vaak kiezen voor fruit, groente en brood is essentieel voor jongeren. Ook veel bewegen kan het concentratie vermogen, het energieniveau en het humeur van pubers een boost geven. De school kan een gezonde leefstijl stimuleren. Zie ook www.gezondeschool.nl.

Het is een fabel dat jongeren alleen willen snacken en snoepen. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat jongeren massaal met flesjes water zouden rondlopen? Zout, zoet en vet is verleidelijk, maar fit, scherp en gezond ook. Gezonde innovaties slagen als ze aantrekkelijk zijn. Jongeren zeggen zelf dat zij te veel verleid worden door snoep en snacks. Een groot deel vindt zelfs dat er alleen gezonde producten verkocht mogen worden in de kantine. Dat blijkt uit onderzoek van IPM KidWise.

Het is goed dat studenten op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Zo groeien zij op tot volwassenen die kunnen omgaan met ongezonde verleidingen. Wacht je te lang met het stimuleren van een gezonde leefstijl? Dan kan dit negatieve gevolgen hebben, zoals overgewicht. Op dit moment is 14% procent van de jongeren te zwaar. Het moment om te investeren in een gezonde toekomst is daarom nu.

Gezond eten volgens de Schijf van Vijf is volgens de Gezondheidsraad in grote lijnen ook duurzaam. Jongeren eten dan minder vlees en zuivel en meer granen, groente en fruit. En minder energierijke nietbasisproducten (zoals dranken, koek, snoep en snacks) eten, is niet alleen van belang voor het behouden van een gezond gewicht, maar ook voor een lagere milieubelasting.

De Tweede Kamer heeft in 2009 de motie Vendrik aangenomen. Dit betekent dat de overheid het doel heeft dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn.

6 redenen om nu te beginnen!

1 Jongeren willen een gezonde schoolkantine

3 Gezond verleiden werkt

2 Dit is het moment

4

5

6

Gezonde scholen presteren beter

Een gezonde kantine is duurzaam

Alle kantines moeten gezond zijn in 2015

Kijk op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine voor meer argumenten, bronnen en enthousiaste verhalen en filmpjes van scholen die al een gezonde schoolkantine hebben.

7

Het verbeteren van het aanbod in de schoolkantine is een continu proces. Veel scholen kunnen en willen niet alles in een keer veranderen. Het Voedingscentrum en het Handvest gaan uit van een stap voor stapaanpak om een gezonder aanbod van voeding en dranken te bewerkstelligen. Scholen kunnen zelf het tempo bepalen waarin ze naar dit doel toe willen werken.

Een gezonde schoolkantine bestaat voor minimaal 75% lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf (‘basisvoedingsmiddelen’) en uit maximaal 25% snacks, koek en snoep (‘extra’s’). We hebben gekozen voor minimaal 75% basispro-ducten, omdat we graag een realistisch en motive-rend doel wilden stellen. Hierbij hebben we rekening gehouden met hoe het aanbod op vele scholen was.

Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’ Om partijen aan de aanbodzijde te ondersteunen en stimuleren, werkt het Voedingscentrum ook samen met het Convenant Gezond Gewicht. Het Convenant is een samenwerkingsverband van 27 partijen afkomstig van (rijks- en lokale) over-heden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Binnen dit Convenant is er een deel-convenant school. Op initiatief van dit deelcon-venant school en het Voedingscentrum kwamen in december 2011 verschillende partijen bij elkaar uit de catering- en automatenbranche, het onder-wijs en maatschappelijke organisaties.

Zij ondertekenden gezamenlijk het Handvest ‘Gezonder Voedingsaanbod op Scholen’. Sindsdien hebben vele organisaties mede-ondertekend. De ondertekenaars zetten zich extra in voor De Gezonde Schoolkantine. Individueel én gezamenlijk. Het Handvest prikkelt partijen, zoals cateraars, om zich op het punt van gezond aanbod positief te onderscheiden. Meer informatie, ook over de ondertekenaars, vind je op: www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Wat en Waarom?

Wat is een gezonde schoolkantine?

Voedingscentrum | Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo8

Het Voedingscentrum deelt eten en drinken op in productgroepen, zoals, brood, melk(producten), groenten en fruit, dranken, snoep, snacks en soepen. Binnen deze groepen zijn er gezonde keuzes en minder gezonde keuzes, verdeeld over drie categorieën:

Voorkeur Dit zijn de meest gezonde keuzes binnen een productgroep. Ze bevatten de meest goede voedingsstoffen. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld volkorenbrood, omdat daar veel vezels in zitten.

MiddenwegDit zijn gezonde keuzes binnen een productgroep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld bruinbrood.

UitzonderingDit zijn de minst gezonde keuzes binnen een productgroep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld wit brood. Het is beter om niet te vaak iets uit deze categorie te kiezen.

Stap voor stap naar het einddoelHet aanbod maak je stap voor stap beter door steeds meer basisproducten uit de Schijf van Vijf aan te bieden. Hierbij streef je naar de meest gezonde (voorkeurs)producten binnen elke productgroep. Voor de schoolkantine hebben we bovendien voor een aantal producten uit de nietbasisgroepen een uitzondering gemaakt, waardoor ze wel worden meegerekend als basisproduct. Hierover en over de voedingskundige aspecten lees je in het hoofd stuk Gezond eten met de Schijf van Vijf. Met de Kantinescan op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine zie je wat de verhouding is tussen basis en nietbasis

producten in jullie kantine en krijg je advies op maat over welke veranderstappen je kunt zetten in het assortiment, zodat het aandeel ‘basis’ steeds groter wordt.

Gezond is vaak ook duurzamer!Een gezonde schoolkantine is vaak ook duurzamer. Groente, fruit en brood hebben bijvoorbeeld een lagere milieubelasting dan snacks en snoep. Als voorverpakte snoep en snacks plaatsmaken voor basisproducten, scheelt dat energie, water en grondgebruik. De Gezonde Schoolkantine is dus een investering met een dubbele winstuitkering: de gezondheid van studenten verbetert en de voetafdruk van de school verkleint. Meer informatie over dit onderwerp staat in het hoofdstuk Kies Milieubewust en diervriendelijk.

Wat kost het aanpassen?Het is lastig in te schatten wat De Gezonde Schoolkantine kost aan geld en tijd. Dat hangt af van de ambities van het team en de mogelijkheden die er in de kantine al zijn om gezond te kiezen. Feit is dat het gezond maken van de kantine aanvankelijk extra inspanning kost. Hoeveel extra inspanning, verschilt per school. Denk bijvoorbeeld aan personeelskosten, omdat het soms meer tijd kost om verse gezonde producten te bereiden dan om kantenklare snacks op te warmen. Of denk aan het herinrichten van de kantine, zodat deze voldoet aan de aan de richtlijnen voor HACCP om de verse producten veilig te bereiden en te bewaren. Of aan het opleiden van personeel om gezonde producten te kunnen bereiden. Als er in een kantine al mogelijkheden zijn om gezond te kiezen, hoeven er minder stappen te worden gezet. In één schooljaar kan al veel bereikt worden. Daarna stopt het echter niet: een gezonde schoolkantine is een continu proces. Je kunt altijd verder verbeteren en het blijft een belangrijk thema.

In een goede kantine ontspan je met lekkere én gezonde producten.Het is de gezelligste plek van de school, maar geen eiland.

Wat je hebt geleerd over gezond eten en drinken, breng je in de kantine in de praktijk.

Veel studenten zijn geïnteresseerd in duurzame voeding. Dit kan ook in de lessen aan bod komen, bijvoorbeeld over hoe om te gaan met het milieu, dierenwelzijn en verspilling. In de kantine wordt de theorie uit de les in de praktijk gebracht door een gezond en duurzaam aanbod. Of door maatregelen om minder voedsel te verspillen. In het hoofdstuk Kies milieubewust en diervriendelijk vind je tips om het aanbod niet alleen gezonder te maken, maar ook duurzamer. Vaak gaat dat hand in hand.

tip

9

De kantine is geen eilandWerken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Het is dus eigenlijk heel logisch dat er op school gezond eten verkocht wordt.

Het is goed om er voldoende en gerichte aandacht aan te geven. Een zogenaamd integrale aanpak werkt daarbij het beste. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert (de eilandaanpak), maar op een bredere manier aandacht besteedt aan gezonde eetgewoonten. Dit kan bijvoorbeeld door ook in de lessen het onderwerp voeding aan bod te laten komen en afspraken over het voedingsaanbod op te nemen in het beleid. Gezonde voeding wordt zo vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid.

Je staat er niet alleen voor!Scholen hoeven het niet alleen te doen. Zo kan iemand van de GGD het Schoolkantineteam ondersteunen. Het Voedingscentrum biedt ook hulp. Bijvoorbeeld met deze handleiding, maar ook met de Inventarisatietool en de Kantinescan op onze website en met ondersteunende materialen zoals mooie foto’s om de kantine te verfraaien. En niet te vergeten: onze Schoolkantine Brigade staat klaar om een keer bij je langs te komen, om je persoonlijk van advies te voorzien over het aanbod in de kantine en automaten. Maak snel een afspraak voor een vrijblijvend gesprek.

De afgelopen jaren is gebleken dat ook veel marktpartijen, zoals cateraars, toewerken naar 2015. Zij kunnen zich onderscheiden met een gezonder aanbod en dat is interessant, want de schoolkantine is een groeiende markt.

Ontspannen omgaan met eten Dat snoep, koek en snacks slecht passen in een gezonde kantine, betekent niet dat snoepen of snacks eten fout of slecht is. Af en toe is het geen probleem, in het weekend of op een feestje. De Gezonde Schoolkantine sluit niemand uit en gaat niet over lijnen of schoonheidsidealen van tv en uit glossy’s. Eten volgens de Schijf van Vijf en veel bewegen, dat is gewoon goed voor jezelf zorgen. Je eet niet meer, maar zeker ook niet minder dan je lijf nodig heeft.

Taarten bakken, hardlopen, een rommelmarkt… de opbrengsten van de jaarlijkse fondsenwervingsactie kan ook voor een make-over van de eigen schoolkantine worden gebruikt!

tip


Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire ’hangout’

Als de kantine gezond is, gaan jongeren dan niet expres de deur uit voor een ongezonde hap? Die vraag krijgt Schoolkantine brigadier Heleen Schuit vaak. Ze ziet dat dat enorm meevalt: “Het grappige is dat slechts een paar procent van de studenten voor het aanbod naar de supermarkt gaat. Juist het sociale aspect blijkt belangrijk. Jongeren gaan samen. Kunnen ze op school gezellig samenzijn, dan heb je de halve wereld al gewonnen.”

Maar hoe maak je het als school aantrekkelijk om op school te blijven? “Eigenlijk is het gewoon een kwestie van marketing. Kijk naar die populaire ketens van koffie, zeep of broodjes, ze verkopen meer dan alleen een product. Ze verkopen ook een gevoel. Dat je goed bezig bent, dat je een persoonlijke koffie hebt samengesteld met je naam erop, of dat je heel natuurlijke shampoo koopt. Daar kunnen we best wat van leren.”

Houden we daarmee dan alle studenten binnen? Schuit denkt van niet. “Het is ook een uitje, en eens in de zoveel tijd kan een snoepreisje naar de supermarkt weinig kwaad. Het moet ook geen verboden vrucht worden. Belangrijk is wat ze dagelijks doen en wat ze normaal vinden. Een gezonde lunch eten moet de norm zijn.”

De Schoolkantine Brigade heeft antwoorden en tips.

11

Check de basis“Neem de fundamenten van de kantine onder de loep. Zijn er genoeg zitplekken? Is er daglicht? Is het er niet te koud of te warm? Is de kantine schoon en ruikt het er fris? Ziet het aanbod er smakelijk en vers uit? Kun je het goed uitstallen? Is er een watertap? Een goede basis is vaak al het halve werk.”

Geef studenten een stem“Als schoolleiding kun je wel bepalen wat leuk is, maar geef studenten ook invloed. Hou verkiezingen over de leukste kleur op de muur, vraag studenten naar hun favoriete broodje en draai hun muziek. Zo zagen we een school waar studenten posters mochten inleveren en daarmee werd vervolgens de muur behangen. Misschien kunnen ze ook helpen in de kantine. Zo wordt de kantine ook van hen.”

Verkoop méér“Speel in op het gevoel van de jongeren. Noem je tomatensoep niet gewoon ‘soep’, maar zet er een bordje bij met een specifieke naam: ‘Tegen-de-wind-in-tomatensoep’, bijvoorbeeld. Een smoothie wordt een ‘powershot’, een tosti met half wit, half bruin een ‘Zebra-tosti’. En mooie foto’s aan de muur en een hippe uitstraling doen ook veel. Studenten kopen niet alleen het product, maar in feite ook wat van de uitstraling van jullie kantine. Zorg dat ze ermee geassocieerd willen worden.”

Geef net wat extra service“Zorg voor een goede doorloop. Houd daarbij vooral de gezonde producten voorradig. Als ze net wat langer moeten wachten op een saucijzenbroodje dat nog warm gemaakt moet worden, zullen ze net zo makkelijk toch maar de minder vette tosti bestellen. Verder verwachten jongeren dat je kan pinnen, dat er Wifi is en oplaad-punten voor laptops en telefoons. Verdeel de ruimte in verschillende hoeken: banken om te loungen, tafels om aan te eten of huiswerk te maken, actieve hoeken met tafelspelen.”

tips


Eddy Zoëy vraagt Heleen en Kim van de Schoolkantine Brigade wat nou het eerste is dat ze aanpakken in scholen. “Als eerste kijken we of we gezonde producten kunnen toevoegen aan het aanbod.” En vertellen ze: “Steeds meer scholieren bellen ons zelf.”

Of je nou een watertap wil, een moestuin, snackgroente of een hippe soepketel; er was volop informatie over leuke producten te vinden op de inspiratiemarkt. Scholen wisselden ervaring uit, kregen inspiratie voor hun kantineassortiment en konden vragen stellen aan de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum.

Sfeerimpressie Schoolkantine Sterrendag 2013

Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak: 070 306 8875

Een feestelijk moment: op 27 november 2013 werden de eerste 22 scholen met een Gezonde Schoolkantine in het zonnetje gezet. Op een speciale Schoolkantine Sterrendag werden ze het podium op geroepen en kregen ze uit handen van Eddy Zoëy de Schoolkantine Schaal 2013. Hiermee kunnen ze op school laten zien dat zij op dit moment een Gezonde Schoolkantine runnen, met minstens 75% basisvoedingsmiddelen. Deze pioniers laten zien dat het heel goed mogelijk is om de kantine gezond te maken. Ruim baan voor andere scholen! Volgend jaar willen we veel meer Schalen uitdelen.

Kijk voor meer foto’s op de site, onder Inspiratie Sterrendag, Staan jullie volgend jaar ook op ons podium met een Schaal in jullie handen?

13

Stap 1:vorm een SchoolkantineteamDe Gezonde Schoolkantine heeft het meeste succes als je samen aan de slag gaat en er zoveel mogelijk groepen binnen de school in het team vertegenwoordigd zijn. Uit onderzoek blijkt bovendien dat een team waarin iemand van de directie zit, meer voor elkaar krijgt dan een team met bijvoorbeeld alleen de cateraar of de kantinebeheerder en een paar enthousiaste studenten en docenten. Het vormen van het Schoolkantineteam is daarom een heel belangrijke stap. Met een goed team kun je vaak al tijdens de eerste vergadering aan de slag met de volgende stap.

Wie zitten in het team?Het Schoolkantineteam bestaat bij voorkeur uit:n een directielidn de cateraar of de kantinebeheerdern een studentn een docentn een GGDmedewerker

Hoe vind je mensen?Als je enthousiast bent over De Gezonde Schoolkantine, kun je op zoek gaan naar medestanders in de school. Motiveer mensen voor het programma en richt samen een team op. Het is daarbij prettig als een directielid zich snel aansluit bij het team. Hij of zij kan ervoor zorgen dat het team een officieel karakter krijgt, en kan eventueel ook geld of andere middelen beschikbaar stellen.Een medewerker van de plaatselijke GGD kun je benaderen via www.ggd.nl.

Of je met het Schoolkantineteam nu grootse plannen hebt of niet, dit stappenplan helpt om concrete stappen te zetten. Het heeft zich al vele malen bewezen in de praktijk.

1. Vorm een Schoolkantineteam.2. Inventariseren: hoe staan we ervoor?3. Doelen en acties bedenken: wat gaan we doen?4. Aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt.5. Evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het

straks?6. Leg het vast in beleid.

Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine


Twijfelaars overhalenLukt het niet om iemand te motiveren voor het programma? Bijvoorbeeld de directeur of de cateraar? Wordt er bijvoorbeeld getwijfeld of een gezonde kantine wel winstgevend is? Eerder in deze handleiding werd er een antwoord gegeven op deze vraag en verderop komen andere gezonde twijfels aan bod. Wellicht lukt het met deze antwoorden om mensen over te halen. Een andere mogelijkheid kan zijn om iemand anders te benaderen en te motiveren, een ander directielid bijvoorbeeld kan het wel belangrijk vinden.

Bij elkaar komen, notuleren, acties bijhoudenHet team komt geregeld bij elkaar om te bespreken hoe het gaat en wat er nog moet gebeuren. Bespreek goed met elkaar wie wat doet. Kijk in het volgende hoofdstuk ‘Iedereen doet mee’ wat een slimme verdeling van de taken kan zijn. Kies een voorzitter, en zorg ervoor dat er bij elke bijeenkomst iemand notuleert en een overzicht maakt van de afspraken. Zorg voor een agenda voor elke bijeenkomst. Leg ook vast wat er gebeurt als iemand niet meer mee kan of wil doen. Zo zorg je voor continuïteit.

Stap 2:inventariseren: hoe staan we ervoor?Maak met het team een inventarisatie van hoe het nu gaat op school. Op de website vind je de Inventarisatietool, met vragen over alle onderwerpen die samenhangen met De Gezonde Schoolkantine. Beantwoord 32 stellingen en je krijgt direct een voorstel voor concrete doelen en acties, passend bij jouw school. Plus de materialen en downloads die daar bij passen. Zo hebben jullie meteen het juiste gereedschap in handen.

Ga snel naar www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine en kijk onder Stappenplan.

Stap 3:doelen en acties bedenken: wat gaan we doen?Na het doen van de Inventarisatietool hebben jullie een goed overzicht gekregen van wat er goed gaat en wat er beter kan. Nu is het een kwestie van kiezen en vast leggen. Bespreek met het Schoolkantineteam welke doelen jullie het meest belangrijk vinden en maak een actielijst met daarop bijvoorbeeld de volgende details: n Welke acties gaan jullie uitvoeren? n In welke periode moet dit gaan gebeuren?n Is er een deadline?n Wie gaat dit uitvoeren?n Wie houdt het overzicht op deze actie?n Wanneer gaan we evalueren?

Duurzaamheid is een thema dat veel studenten en docenten aanspreekt. Er zijn daarom vaak ook goede ambassadeurs te vinden voor verbeteringen in de kantine vanuit dit thema. Zij kunnen ook actief helpen om bijvoorbeeld de afvalstroom beter te scheiden en om voedselverspilling te voorkomen. Wist je dat duur-zaam en gezond vaak hand in hand gaan?

tip

15

Stap 4:aan de slag: zorgen dat er echt iets gebeurtIn deze fase is iedereen bezig met zijn of haar acties en merk je echt dat er iets verandert op school. Je werkt met het team telkens de actielijst bij: wat moet nog gebeuren, wat is al gedaan? Nu komt het ook aan op de tijd die de teamleden tussen de vergaderingen door vrijmaken om aan hun acties te werken. Bespreek in de vergade ringen wie extra hulp kan gebruiken. Bedenk dat niet alle acties ook door het team uit gevoerd hoeven te worden. Doe een beroep op andere docenten en studenten. Om een artikel te schrijven, een flyer te verspreiden of om de kantine gezelliger te maken. Gebruik hiervoor de tips uit de Inventarisatietool.

Stap 5: evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks?Het is goed om te evalueren met het team. Bespreek af en toe met elkaar hoe het gaat met de acties en of het bereiken van de doelen al in zicht komt. Organiseer daarnaast ook een evaluatiebijeenkomst om nauwkeurig inzicht te krijgen in de vooruitgang.

VoormetingDoe een voormeting voordat je start met de eerste acties. Nodig een testgroep van docenten en studenten uit om deel te nemen aan deze voormeting. Ook de directie en GGD kun je vragen een vragenlijst in te vullen. Zo krijg je een beeld van wat iedereen vindt

Op jullie school worden leerlingen nog te veel verleid om snoep, snacks en frisdrank te kopen. Terwijl in een gezonde Schoolkantine het aanbod voor minimaal 75% bestaat uit lekkere en gezondeproducten uit de Schijf van Vijf, zoals fruit, brodjes, zuivel en salades. Zo behaal je ook op deze doelen een mooie score.

• Maak het leerlingen gemakkelijk om voor gezond te kiezen met verleidelijke recepten. Kijk op de site voor inspiratie.• Geef de kantine een uitstraling die gezond leven promoot en leerlingen onbewust gezondere keuzes laat maken, bijvoorbeeld door de appels op ooghoogte te plaatsen. Bekijk hier alle tips.

In de kantine presenteren we de gezondere keuzes bewust aantrekkelijk.

Aanbod

Beleid

Doel

Acties

• Doe elke week een gezonde optie in de aanbieding, zoals een ‘broodje van de week’.• Maak een combinatie-aanbieding met een broodje, stuk fruit en een flesje water of sap.• Verkoop seizoensgroente en -fruit voor een scherpe prijs.• Download meer tips

In de kantine promoten we gezondere keuzes door aanbiedingen en speciale acties.Doel

Acties

• Zorg dat er een leerling in het Schoolkantine-team zit. Die weet welke producten populair zijn en welke acties aanslaan. En kan eigen ideeën inbrengen en medestanders vinden om echt veranderingen in gang te zetten. Lees ook Vorm een team• Plaats een artikel in de schoolkrant om leerlingen te werven of om een gezond recept te verzinnen. Voorbeeld artikelen

Leerlingen kunnen meedenken over het aanbod.Doel

Acties

• Kraanwater is een caloriearme dorstlesser die het milieu veel minder belast dan verpakte (zoete) dranken. En er zitten geen zuren in die het gebit aantasten, zoals in frisdrank.• Stimuleer kraanwater met een kraanwatertappunt. Kijk hier voor aanbieders• Geef alle nieuwe leerlingen een mooie, herbruikbare waterfles of verkoop ze in de kantine voor een zacht prijsje.

We stimuleren leerlingen om kraanwater te drinken.Doel

Acties

• Leg de afspraken over gezonde voeding vast in een visie- en beleidsdocument. Gebruik bijvoorbeeld het voorbeeld visie- en beleidsdocument voor het VO of het MBO.• Maak met de cateraar of kantinebeheerder de afspraak dat de school regelmatig beoordeelt en bepaalt of het assortiment voldoende aansluit bij de doelstellingen op het gebied van gezondheid.

Er is een schoolgezondheidsbeleid met aandacht voor de kantine.Doel

Acties

• Scholen kunnen bij de GGD terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijk gerichte JOGG-aanpak of de Gezonde School. Ze kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die kunnen helpen.• Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van leerlingen in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheidsthema’s voor de school. Informeer bij een van de contactpersonen voor de Gezonde School.

Wij benutten voor ons schoolgezondheidsbeleid de kennis van de GGD.Doel

Acties

• Zorg voor een Schoolkantine-team dat samen doelen formuleert en acties uitvoert. Met zo’n actieve groep voortrekkers lukt het sneller om over te schakelen naar een gezond én lekker aanbod. Lees ook Vorm een team.

Bij het veranderen van het aanbod in de kantine, betrekken wij verschillende betrokkenen. Van leerlingen tot dekantinebeheerder.

Doel

Acties

De school k an meer doen om van gezondheid een vaste waarde te maken. Doen jullie mee aan De Gezonde Schoolkantine? Leg dit nieuwe beleid dan ook vast, bijvoorbeeld in de schoolgids en opde website. Zo wordt gezond kiezen veel gemakkelijk er een vaste waarde op school.

Een paar voorbeelden van de acties die de Inventarisatietool geeft


van het idee van een gezondere schoolkantine. In de meting wordt ook gevraagd wat de studenten en docenten van de huidige kantine vinden. Wat gaat goed, wat kan beter? De resultaten van deze voormeting kunnen meegenomen worden bij het maken van plannen. Een voorbeeld van een voormeting is te vinden opwww.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine, onder Stappenplan/evalueer acties.

Nameting Bij de nameting bekijk je of je inspanningen effect hebben gehad. Als je een tijd aan de slag bent met De Gezonde Schoolkantine, leg je de testgroep nog eens dezelfde vragen voor. Is er op school inderdaad meer aandacht voor gezond eten en drinken? Heeft iedereen eigenlijk gemerkt dat het aanbod veranderd is? Wat vinden ze ervan? Je gebruikt hiervoor dezelfde vragenlijst als bij de voormeting waardoor je de resultaten met elkaar kunt vergelijken.

EffectevaluatieBij een effectevaluatie onderzoek je welke doelen het team heeft bereikt. Zijn dit blijvende effecten? Welke acties zijn nodig om te zorgen dat positieve effecten blijvend zijn? Zijn de resultaten opgenomen in het beleid? Welke doelen zijn nog niet behaald? Welke acties zijn nodig om die doelen alsnog te bereiken? Kijk dan ook wie verantwoordelijk wordt voor volgende acties.

ProcesevaluatieNaast het meten van het effect, kun je ook het proces evalueren. Dat doe je met het team. Gingen de vergaderingen goed, is iedereen goed betrokken, welke acties gingen goed en wat ging minder goed, en waardoor kwam dat?

Het vervolgOok als de uitkomsten van de evaluaties heel positief zijn, ga je natuurlijk verder. Het blijft belangrijk om naar het assortiment te kijken en om de aandacht voor gezond kiezen vast te houden. Je kunt dus eigenlijk telkens weer opnieuw beginnen met het stappenplan. Je inventariseert aan de hand van de evaluatie de verbeterpunten en verzint weer doelen. Het kan ook zijn dat een nieuw team het stokje overneemt.

Stap 6: leg het vast in beleidOm te zorgen dat de schoolkantine gezond blijft, is het belangrijk om alle afspraken vast te leggen in een visie en beleidsdocument. Hier is een belangrijke taak weggelegd voor de directie. Lees meer in het volgende hoofdstuk, en kijk op de site voor voorbeelden van beleidsteksten (onder stap 6 in het Stappenplan). Doe er je voordeel mee!

Een tijd bezig met De Gezonde School-kantine? Doe de Inventarisatietool opnieuw en laat je inspireren voor een volgende verbeterstap.

tip

17

Het directielid (facilitaire diensten)Uit onderzoek blijkt dat het belangrijk is dat er iemand van de directie (facilitaire diensten) deelneemt aan het Schoolkantineteam. Het is natuurlijk nog beter als ook de rest van het managementteam achter de verbeteringen in de kantine staat.

Het directielid kijkt of de ambities realistisch zijn, maakt budget vrij en geeft zo nodig toestemming voor de acties. Een directielid onderhoudt het contact met bijvoorbeeld de GGD, winkels en

In de komende paragrafen staat per teamlid wat de unieke bijdrage kan zijn aan De Gezonde Schoolkantine. Er staat ook steeds een voorbeeld van een concrete actie die dit teamlid op zich kan nemen.

horeca in de buurt van de school en een eventueel overkoepelend schoolmanagement. En ten slotte is het directielid de persoon die in dit team gaat over zaken als contracten met cateraars en/of automaten leveranciers.

Benut de kennis van de lokale GGD. Zij kunnen helpen om voornemens te vertalen in beleid. Vaak hebben zij al veel ervaring opgedaan bij andere scholen. Ook de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum kan hierbij ondersteunen.

Iedereen doet mee: rollen en taken


Onze school is een omgeving waar gezond kiezen gemakkelijk moet zijn, omdat dit bijdraagt aan de ontwikkeling van de studenten. We kiezen voor een positieve aanpak, waardoor niemand zich buitengesloten of beoordeeld hoeft te voelen. Gezond kiezen gaat over goed voor jezelf zorgen en niet over schoonheidsidealen.

We vinden het belangrijk dat het aanbod in de kantine en automaten gezond is. In de lessen leren de studenten over gezond gedrag en in de kantine kunnen zij dit in de praktijk brengen. Zo ontmoeten theorie en praktijk elkaar. Het feit dat er in de omgeving ongezonde producten te koop zijn, is geen reden om deze ook binnen de school aan te bieden. De school is namelijk een beschermende plek. Niet alleen als het om roken, alcohol of drugs gaat, maar ook als het om voeding gaat.

Onze docenten en staf stimuleren de gezonde keuze, hebben oog voor duurzaamheid en geven het goede voorbeeld. We streven naar een gezond en duurzaam aanbod voor alle bijeenkomsten van onze school, zoals schoolfeesten en vergaderingen.

Naast gezondheid, willen we ook een duurzame omgeving, waar duurzame keuzes gemakkelijk zijn. Een omgeving met veel groen en weinig (zwerf)afval en waar aandacht is voor afvalscheiding. Een gebouw waar studenten makkelijk kraanwater kunnen drinken, zonlicht en frisse lucht krijgen en indien wenselijk makkelijk voor milieu, dier of mensvriendelijke producten kunnen kiezen. In een omgeving waar fietsen en openbaar vervoer de standaard is.

Gezondheidsbevordering en preventie worden aangepakt in een breder perspectief. We hebben een integraal schoolgezondheidsbeleid waarin aandacht is voor een gezond en veilig school klimaat, een helder voedingsbeleid en het stimuleren van sport en bewegen. Dit alles in samenspraak met studenten, het schoolteam en het overkoepelend management. De GGD ondersteunt de school hierbij.

Actie!Een belangrijke taak als directielid is het formuleren van een bredere visie op gezondheid en het implementeren van de veranderingen in het schoolbeleid. Dat is belangrijk om te borgen dat de verande ringen blijvend zijn. Probeer het kantinebeleid in de visie te koppelen aan het schoolgezondheidsbeleid, beschrijf daarin wat er concreet in de kantine ge-beurt (zie voorbeeldtekst).

Het is goed om de visie samen met het School-kantineteam te ontwikkelen en er aandacht aan te schenken, bijvoorbeeld door het op te nemen op de website en in de schoolgids. Kom er regelmatig op terug en kijk of de tekst met de realiteit klopt. Vraag ouders en docenten wat ze ervan vinden en of ze zich in de visie herkennen. Gezond kiezen kan zo echt bij de schoolcultuur gaan horen.

Voorbeeldtekst visie

Dit visie- en beleidsdocument is vrij te gebruiken als basistekst en staat op de site onder Stappenplan/vastleggen in beleid.

Kantinebeheerder Han Cozijn: “Natuurlijk heb ik ook veel kroketten gebakken en verkocht, maar dit is veel leuker!”

19

Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers De rol van de kantinebeheerder en de medewerkers op de locatie zijn doorslaggevend bij het wel of niet slagen van De Gezonde Schoolkantine. In de praktijk verkoop je geen vezels, vitamines en mineralen, maar gewoon lekkere, aantrekkelijke producten waar studenten hun kantine budget graag aan willen besteden.

Een aantal partijen heeft het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen ondertekend. De ondertekenaars zetten zich in om een gezonder aanbod van eten op drinken op scholen voor elkaar te krijgen.

Individueel én gezamenlijk. Cateringbedrijven doen dit onder andere door het vergroten van het assortiment van geschikte producten. Het Handvest prikkelt dus partijen aan de aanbodzijde, zoals cateringbedrijven, om zich op dit punt te onderscheiden.

Door de ondertekening van dit Handvest verplichten de brancheorganisaties en steeds meer individuele (school)cateraars zich bij te dragen aan het gezamenlijke doel: een gezonde en veilige omgeving bieden voor studenten. Vraag bij hen na wat de mogelijkheden zijn en kijk voor de lijst van ondertekenaars op de site, onder Wat en waarom?/ondersteuning/Handvest ‘Gezonder voedingsaanbod’.

VoedselveiligheidAls het aanbod of de manier van werken verandert, is het slim om de kennis over bijvoorbeeld hygiëneregels te updaten. Misschien ga je bijvoorbeeld wel producten gebruiken die snel bede rven. Denk aan een broodje rosbief of zalm. Surf naar www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine voor tips, onder Inspiratie/voedselveiligheid.

Actie! Natuurlijk kiezen studenten zelf wat ze eten……maar ongemerkt kun je ze een duwtje in de goede richting geven. Dit doe je door je kantine zo in te richten dat de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Kleine veranderingen in hoe het eten wordt aangeboden, kunnen grote veranderingen teweeg brengen in eetgedrag. Kijk op de site voor tips om dat in de praktijk te brengen, onder Inspiratie/Gezonde keuze stimuleren.

Op de site vind je ook:n Receptideeën en voorbeeldmenu’sn De Kantinescan (met tips voor een

gezonder aanbod)n Informatie over hygiënisch werken n Informatie over duurzame voeding


Actie!De student kan ook ambassadeurs vinden voor een gezondere leefstijl bij de medestudenten. Enthousiaste studenten kunnen samen vanuit hun opleiding nadenken over kansen voor de kantine. Doe je een horeca-opleiding? Dan kunnen jullie misschien zelf de broodjes en andere versproducten maken en verkopen. Of volg je een opleiding op het gebied van handel en commercie? Dan kun je in de kantine ervaren hoe je moet inkopen en verkopen. De kantine wordt dan een stage-plek waar je prak tijkervaring opdoet.

Maar ook vanuit hele andere opleidingen kan een steentje bijgedragen worden. Denk bijvoorbeeld aan opleidingen op het gebied van mode en interieur. Mis schien heb je er wel goede ideeën over hoe de kantine aangekleed kan worden opge-fleurd kan worden met nieuwe gor dijnen. Of een likje verf. Of een mooie counter in flitsende kleuren. Die maken jullie natuurlijk zelf. Breng de beste ideeën in bij het Schoolkantineteam.

StudentenAls je iedere dag naar school gaat, weet je natuurlijk precies welke producten in de kantine het populairst zijn. Je weet wat jongeren lekker en uitnodigend vinden. En je ervaart ook elke dag hoe de sfeer in de kantine is. Je hebt vast ook ideeën hoe het beter kan in de kantine. Studenten zijn dus een essentiële informatiebron voor het Schoolkantineteam.

De student die in het team zit, kan checken bij de mede studenten wat zij van De Gezonde Schoolkantine vinden. Zijn jullie het met elkaar eens? Wat valt op? Wat kan er echt beter in de kantine? Bespreek dat met het Schoolkantineteam.De student kan ook het initiatief nemen om in de les over gezonde en duurzame voeding te praten en discussiëren. In overleg met een docent kan hij of zij kijken wanneer daar gelegenheid voor is. Wat vindt iedereen van gezond eten en drinken? Moet je aardbeien kunnen eten in de winter, of hoeveel ruimte heeft een kip nodig? Is iedereen zich ervan bewust dat gezond eten niet hetzelfde is als lijnen? Het gaat juist om relaxed omgaan met eten.

Heeft jullie school een website? Of een digitale nieuwsbrief? Zorg dat De Gezonde Schoolkantine een vast plekje krijgt op de website of in de nieuwsbrief.

Op onze site vind je verschillende artikelen die je kunt gebruiken. Informeer je medestudenten ook over veranderingen in de kantine. Of vraag hen naar hun mening, bijvoorbeeld via een forum, sociale media of een poll. Je kunt ook een speciaal mailadres openen, waar studenten ideeën voor de kantine, of klachten over de kantine naartoe kunnen mailen.

21

DocentenOmdat docenten vaak al jaren lesgeven weten ze als geen ander dat het eetpatroon van studenten is veranderd. Docenten zien het effect van dit ongezonde eetpatroon in de les en zijn vaak gemotiveerd om echt een bijdrage te leveren.

Een docent in het team kan collega’s motiveren. Bijvoorbeeld door in de teamvergadering te bespreken hoe je meer aandacht voor voeding aan bod kunt laten komen in de lessen. Een gezond aanbod in de kantine is een goede stap, nog beter is het als studenten zich daarnaast bewust zijn van hun eigen eetgewoonten en gezonde keuzes daarin kunnen maken. Oók buiten school.

In een aantal opleidingen, bijvoorbeeld horeca opleidingen of opleidingen op het gebied van zorg,

maakt kennis over gezonde eet en beweeggewoonten deel uit van het kwalificatiedossier. In andere opleidingen is er ruimte voor aandacht aan gezonde eet en beweeggewoonten binnen het kwaliteitsdossier Loopbaan en burgerschap. Probeer deze ruimte zo goed mogelijk te benutten. Maak daarvoor bijvoorbeeld gebruik van speciale programma’s voor het mbo (zie kader).

Ook kun je spreken over voorbeeldgedrag. Het werkt nu eenmaal niet stimulerend als je als docent in bijzijn van studenten een chocoladereep eet of een blikje cola leegdrinkt. Denk met andere docenten of studenten na over het bevorderen van bewegen. Bijvoorbeeld het stimuleren van lopen en fietsen naar school.

Actie! Lesprogramma’s overgezond & duurzaam etenDe volgende lesprogramma’s over eten en bewegen zijn speciaal ontwikkeld voor het mbo:

Testjeleefstijl.nuOp www.testjeleefstijl.nu kunnen mbo-studenten hun leefstijl in kaart brengen via een fittest en leefstijltest.

Meer dan lekker in de horecaEen les waarin toekomstige horecaondernemers snel kennis opdoen over thema’s als vetten, zout, groente, fruit en vis. Meer info: www.voedingscentrum.nl/foodonderwijs.

Meer dan lekker in de superEen digitale les waarin studenten detailhandel food leren de klant te informeren over gezonde en duurzame voeding. Kijk op www.supermarkt.nl.

Een gezonde start: scholing Eetplezier & BeweegkriebelsDeze scholing gaat over voeding, beweging en opvoeding van kinderen van 0-4 jaar. Deze scholing is bedoeld voor studenten van de opleiding tot pedagogisch medewerker.

Meer dan Lekker, Gezondheids- en duurzaam-heidsaspecten van levensmiddelenEen reader over voeding en gezondheid, voedselveiligheid, voedselkwaliteit en duurzaamheid voor toekomstige professionals in de levensmiddelenindustrie. Kan als naslagwerk gebruikt worden door mbo-docenten. Meer informatie vind je op www.webshop.voedingscentrum.nl

Kijk voor basislesmateriaal en praktische handvatten om in de klas en op school met het thema gezond en duurzaam eten aan de slag te gaan op www.voedingscentrum.nl/onderwijs.


“Ik vind het fijn dat er in de kantine geen gefrituurde snacks meer worden verkocht. Dan kan ik ook niet verleid worden om er een te kopen.” Tessa, 19

Samenwerking met de GGDDe GGD voert het lokale beleid uit op het gebied van gezondheidsbevordering. Scholen kunnen daar terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijkgerichte JOGGaanpak of de Gezonde School. JOGG staat voor Jongeren op Gezond Gewicht en is een beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren van 0 tot 19 jaar gemakkelijk en aantrekkelijk te maken.

De medewerkers kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die de school kunnen ondersteunen bij de uitvoering van het gezondheids beleid. Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van studenten in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheidsthema’s voor de school.

Ook andere lokale en landelijke organisaties kunnen soms ondersteuning bieden. Denk bijvoorbeeld aan de SportService (www.sportservice.net).

23

In de Schijf van Vijf staan vijf productgroepen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. Je ziet in de buitenste ring de vijf vakken, die elk staan voor een productgroep. In het midden staan vijf regels, die we hier toelichten:

1. Eet gevarieerdDoor volop te variëren binnen de groepen krijg je alle voedingstoffen binnen die je nodig hebt. Zeker voor een lijf in de groei is dit heel belangrijk. Dus bijvoorbeeld: niet elke dag vlees eten, maar regel matig afwisselen met vis of bijvoorbeeld een vegetarische burger. En veel verschillende soorten groenten eten.

Kies elke dag uit ieder vak:1. Groente en fruit2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta

of peulvruchten3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers4. Vetten en olie om het eten in te bereiden en om

je brood te besmeren5. Drinken (vocht)

Een goed dagmenu bestaat uit drie maaltijden en eventueel drie of vier keer iets tussendoor. Met de aanbevolen hoeveelheden als richtlijn leg je de basis voor een gezonde voeding. Deze informatie staat op de site van het Voedingscentrum. Kijk voor aanbevolen hoeveelheden op www.voedingscentrum.nl/schijfvanvijf.

Dit hoofdstuk is een stoomcursus Schijf van Vijf, toegespitst op wat voor een schoolkantine relevant is. Eerst worden de regels en vakken van de Schijf van Vijf uitgelegd. Daarna gaat het over de toepassing daarvan in de kantine.

Stoomcursus: Gezond eten volgensde Schijf van Vijf

SCHIJF VAN 16 MILJOENIn de plaatjes van de Schijf van Vijf staan voorbeelden uit elke productgroep. Deze voorbeelden zijn gekozen, omdat ze in Nederland veel gegeten worden. De Schijf van Vijf kun je toepassen op alle eetculturen. In elke cultuur zijn er gezonde en minder gezonde keuzes. Het is dus niet zo dat je van een bepaalde buitenlandse keuken dik wordt. Het gaat er steeds om dat je vooral gezond kiest. Je neemt gezonde hoofdmaaltijden en maximaal drie of vier keer iets tussendoor. Veel groente, fruit en volkoren producten en de goede vetten. Je drinkt niet te veel zoete drankjes, maar vooral water of thee zonder suiker. Snoep en koek, of dat nu een chocoladereep, spekkoek of baklava is, eet je niet te vaak.


2. Niet te veel en beweegEten is de brandstof voor je lichaam. De energie heb je nodig om je lichaam te laten functioneren en om te bewegen. Alles telt mee, van naar school fietsen, naar de bus rennen, winkelen, een balletje trappen of lekker los gaan op de dansvloer. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is voor jongeren tot 18 jaar een uur per dag matig intensief bewegen. Volwassenen met een gezond gewicht kunnen met iets minder toe: zeker 30 minuten per dag. Als je meer eet dan je lichaam verbrandt, dan kom je aan. Daarom zijn eten en bewegen onlosmakelijk met elkaar verbonden.

3. Minder verzadigd vetVerzadigd vet is niet goed voor je; de kans op hart en vaatziekten neemt namelijk toe. Daarom geldt dat je beter producten kunt kiezen waarin vooral onverzadigd vet zit of waar minder vet in is verwerkt. Kies dus halvarine of margarine voor op brood en gebruik voor bakken, braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten, zoals vloeibaar bak en braadvet of olie. Een pakje boter, harde margarine of braadvet bevat vooral verzadigd vet. Dat kun je dus beter niet eten. Het ezelsbruggetje Verzadigd = Verkeerd, Onverzadigd = OK is een handig hulpmiddel.

Gemiddeld aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen

4. Veel groente, fruit en broodKies voor volkorenbrood in plaats van wit brood, dit bevat namelijk meer vezels. Volkorenbrood is gemaakt van volkorenmeel: alle onderdelen van de korrel zitten er dan nog in, dus ook de vezels. Vezels bevorderen de stoelgang en geven een verzadigd gevoel. Het eten van vezelrijke voeding helpt om het gewicht op peil te houden. Volkorenbrood is niet altijd makkelijk te herkennen, vraag het daarom aan de bakker. Veel bruinbrood is namelijk gekleurd en heeft veel zaden, maar dat is niet altijd gebakken van volkorenmeel. Van groente, fruit en brood kun je veel eten. Ze bevatten weinig calorieën, veel voedingsstoffen en geven een verzadigd gevoel. Je eet dan ook minder snel te veel. Veel groente en fruit eten verlaagt bovendien het risico op chronische ziekten.

5. VeiligJaarlijks krijgen tussen de 300.000 en 750.000 Nederlanders een voedselinfectie. Vaak gebeurt dit thuis en wordt het veroorzaakt door verkeerd bewaren, gebruiken en bereiden van voedsel. Op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Inspiratie staat alle informatie om het risico op voedselinfecties in de schoolkantine zo veel mogelijk te verkleinen.

LEEFTIJD JONGENS 1418 JAAr MEISJES 1418 JAAr

GrOENTE

FrUIT

200 g4 opscheplepels

200 g2 stuks

200 g4 opscheplepels

200 g2 stuks

BrOOD

AArDAPPELEN, rIJST, PASTA, PEULVrUCHTEN

245 g7 sneetjes

250 g5 aardappelen/opscheplepels

210 g6 sneetjes

225 g45 aardappelen/opscheplepels

MELK(PrODUCTEN)

KAAS

VLEES(WArEN), VIS, KIP, EIErEN, VLEESVErVANGErS

600 ml

1 plak(20 g)

100125 g

600 ml

1 plak(20 g)

100125 g

HALVArINE

BAK, BrAAD ENFrITUUrPrODUCTEN, OLIE

35 g5 g/sneetje

15 g1 eetlepel

30 g5 g/sneetje

15 g1 eetlepel

VOCHT (WATEr) 11½ liter 11½ liter

25

De Schijf van Vijf in de schoolkantineEen gezonde schoolkantine bestaat voor minimaal 75% uit lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf (zoals fruit, broodjes, salades) en maximaal 25% nietbasisvoedingsmiddelen (snoep, snacks). We hebben gekozen voor 75% basisproducten, omdat we graag een realistisch en motiverend doel wilden stellen. Hierbij hebben we rekening gehouden met hoe het

aanbod op vele scholen was. Scholen kunnen zelf het tempo bepalen waarin ze naar dit doel toe willen werken. Voor de schoolkantine hebben we voor een aantal producten uit de nietbasisgroepen een uitzondering gemaakt, waardoor ze wel worden meegerekend als basisproduct.

Een uitgebreid overzicht, inclusief voedingskundige criteria is te vinden op www.voedingscentrum.nl. Voedings middelen die behoren tot de ‘middenweg’ of ‘voorkeur’ te consumeren producten van het Voedingscentrum komen in aanmerking voor het gebruik van de keuzelogo’s van de Stichting Ik Kies Bewust (het ‘Vinkje’).

Speciale indeling voor schoolkantines

Middenweg UitzonderingVoorkeur

Frisdranken

Soepen

Broodbeleg

Sauzen

Wordt meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Frisdranken ≤ 4 kcal/100 zoals light frisdrank (cola, sinas)

Soepen ≤ 30 kcal/100 g zoals bouillon (tomaat-, kippen-, runder-)

Wordt meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Frisdranken met ≤ 30 kcal/100 ml zoals fruitdrink light, sommige ice teas, sommige sportdranken

Soepen met ≤ 100 kcal/100 g zoals bepaalde soorten soep in blik, zakjes poedersoep en stazakken

Wordt NIET meegerekend met de basisvoedingsmiddelen

Frisdranken met > 30 kcal/100 ml

> 100 kcal/100 g

Broodbeleg met > 15 gram per broodje of dubbele boterham

> 5 gram saus per broodje of salade

Broodbeleg met een maximum van 15 gram per broodje of dubbele boterham. Bijvoorbeeld eiersalade, selleriesalade, pindakaas, jam, stroop, kokosbrood, hagelslag, notenpasta

Sauzen (die de bereider toevoegt) met een maximum van 5 gram per broodje of salade. Bijvoorbeeld ketchup, sojasaus, sladressing, mosterd, pesto

Bron: Richtlijnen Voedselkeuze 2011


Volkoren, meergranen en bruine:n boterhammenn harde of zachte broodjesn stokbroodn bagelsn Turks/Marokkaans broodn pitabroodjesn paninin pistoletjesn pizzabodem

Mueslibol

(Volkoren) krentenbol

Meergranen/volkoren wrap

roggebrood

In geval er een merknaam wordt genoemd is dat met toestemming en met opzet gedaan omdat alleen die samenstelling voldoet.

Broodjeswijzer

Halvarine voor op brood(jes)

Margarine in een kuipje

Om iets te bakken kies je voor vloeibare margarine, bak en braad of plantaardige olie

Vleeswaren zoals gegrilde achterham, beenham, casselerrib, kalkoenfilet, kipfilet, magere knakworst, runderrosbief, magere smeerpaté, Linera runderrookvlees, filet americain

Gerookte zalm, haring, gestoomde makreel en vis uit blik

Ei

Vegetarische falafelballetjes

Hartig zoals tapenade, sandwichspread, hummus, selleriesalade, koolsalade, salade met zalm, krab, tonijn, vlees, ei of kip

Zoetig zoals appel(peren)stroop, marmelade, jam, honing, vruchtenhagel en pindakaas

Brood (vervanger) Smeren Beleg

Zo maak je een gezond broodje:n Kies een broodje uit de eerste kolom.n Besmeer het altijd dun met halvarine of een ander laagvet smeersel vanwege goede vetten en vitamines A en D. n Kies je beleg. Je kunt vrij kiezen uit de kolom Beleg, maar per broodje of dubbele boterham is circa 40 gram

totaal beleg ruim voldoende. Dit is bijvoorbeeld 1,5 2 plakken kaas óf 2 plakjes vleeswaar óf 1 plak kaas in combinatie met 1 plakje vleeswaar. En een broodje gezond is dus kiezen: in elk geval niet 1 heel ei. Kies je voor zoet: gebruik één portieverpakking (15 gram = 1 eetlepel) per broodje/dubbele boterham.

n Groente en fruit kun je onbeperkt toevoegen!n Let op met de extra ingrediënten: als je die wilt gebruiken, neem dan een klein beetje. richtlijn is 5 gram (theelepel).

27

30+ kaas zoals Milner, Maaslander 30+, Cantenaer, Beemster 30+

20+ kaas zoals Leidse kaas, Slankie 20+, Beemster 20+

10+ kaas, zoals Milner Xtra Slim

Smeerkaas zoals Slankie, Eru Balans, Paturain, Boursin of Philadelphia Light

Cottage cheese, Hüttenkäse, Mozzarella, Zachte geitenkaas

Keeskaas (kaas met plantaardig vet)

In geval er een merknaam wordt genoemd is dat met toestemming en met opzet gedaan omdat alleen die samenstelling voldoet.

Plakjes, appel, banaan, aardbeien

Druifjes

Blaadjes sla of rucola

Plakjes paprika, komkommer, avocado, tomaat, courgette

Kerstomaatjes

Uiringen of bosuitjes

Geraspte wortel

Plukje alfalfa, tuinkers, andere kiemen

Olijven, gedroogde tomaat, geroosterde paprika, kappertjes, augurk, zilveruitjes of rauwkost op zuur

Kies voor een beetje:Smaak met bijvoorbeeld rode sauzen zoals ketchup, curry en chilisaus; mangochutney, pesto, sambal, verse guacamole, tomatenpuree, mosterd, piccalilly, (verse) kruiden en specerijen

Bite met noten, pitten en zaden

Smeuïgheid met bijvoorbeeld yoghurtmayonaise of andere saus met max. 5% vet, kantenklare dressing zonder olie zoals SlaFris

Fruit of groente Eventuele extra’s

Inspiratie!

Kijk voor lekkere producten op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine onder Inspiratie/Gezonder aanbod kiezen. Je vindt hier ook heerlijke recepten van koude en warme broodjes, wraps, soepen, salades, dressings en smoothies!

28

29

Gezond en duurzaam gaan vaak hand in handEen school die een gezonder aanbod heeft met mini maal 75% basisproducten uit de Schijf van Vijf is ook op het gebied van duurzaamheid vaak al goed bezig. Bijvoorbeeld omdat producten met een hoge milieubelasting stap voor stap verdwijnen. Zoals:n een groot aantal dierlijke producten, zoals kroketten,

saucijzenbroodjes en volvette kaas. n snoep en snacks. Deze hebben niet alleen vanwege

de productie, verpakking en het transport veel impact, maar ook vanwege ingrediënten als verzadigd vet en cacao.

Groente, fruit en volkoren graanproducten en andere plant aardige basisproducten zijn een stuk minder belastend. Zeker als je groente van het seizoen hebt.

Koop producten in volgens de criteria duurzaam inkopen voor de overheidDe overheid heeft criteria vastgesteld voor duurzaam inkopen. In grote lijnen houden die in:n Er is een milieumanagementsysteem.n Minimaal 40% van de producten is biologisch of heeft

een ander duurzaamheidskenmerk.n De duurzaamheidkeurmerken zijn: Biologisch,

Graskeurmerk, Milieukeurmerk, Vrije uitloop ei, MSC, Viswijzer, Beter Leven.

n Per jaar wordt de hoeveelheid dierlijke producten met 5% verminderd.

n Aanvullend aandacht voor sociale aspecten, zoals eerlijke handel: Fairtrade, Utz Certified, rainforest Alliance.

Bekijk alle criteria op deze site: www.pianoo.nl/duurzaaminkopen/productgroepcatering

Als het aanbod op school gezonder wordt, kun je als school direct zorgen voor een duurzamere kantine. Vaak gaat het samen. In dit hoofdstuk lees je hoe je met kleine stappen de voetafdruk van de school nog verder kunt verkleinen. Naast tips over duurzaam inkopen, geven we tips over het voorkomen van verspilling, energiebesparing en het beperken van de afvalstroom.

Wat is duurzaam voedsel?Duurzaam voedsel is geproduceerd met oog voor het welzijn van mens, dier en planeet. Duurzame voedselpatronen hebben een lage milieubelasting en dragen bij aan voedselveiligheid en gezondheid voor de huidige en toekomstige generaties. Bij de productie is sprake van verantwoord gebruik van natuurlijke bronnen als water, energie en land. De producent zorgt ook dat er zo min mogelijk verontreinigde stoffen, zoals bestrijdingsmiddelen, medi cijnen, mest en broeikasgassen, in het milieu komen.

Kies milieubewust en diervriendelijk


n Let bij de inkoop op dierenwelzijn. Onze Boodschappenhulp laat je zien wat de keurmerken betekenen op varkens, kalfs, kippen en rundvlees en eieren: www.voedingscentrum.nl/boodschappenhulp.

n Maak kleinere porties, bijvoorbeeld door brood minder dik met vleeswaren te beleggen.

n Kip is minder milieubelastend dan rundvlees. Varkensvlees zit daar tussenin.

n Bied ook vegetarische broodjes aan: beleg broodjes met plakjes fruit (bijv. aardbei), groente (bijv. komkommer, avocado) of besmeer ze met jam, pindakaas of appelstroop.

Kijk op www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine voor meer ideeën voor (vegetarische) broodjes en andere lekkere recepten.

n Kies voor duurzame vis. Let daarvoor op het MSC en ASCkeurmerk en/of kies voor prima of tweede keus volgens de Viswijzer. Kijk op: www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/visserij

n Let bij de inkoop op dierenwelzijn. Dit doe je door te kijken of producten een logo hebben (biologisch of Weidezuivel).

n Zorg voor kleinere porties, bijvoorbeeld door brood minder dik met kaas te beleggen.

n Schenk dranken die verkregen zijn door eerlijke handel. Deze producten hebben een van de volgende logo’s: Max Havelaar/Fairtrade, Utz Certified of rainforest Alliance.

n Stimuleer het drinken van kraanwater in plaats van gebottelde dranken, zoals bron of mineraalwater in flesjes.

n Bekijk of er biologische sappen of streeksappen aangeboden kunnen worden.

n Kies producten van het seizoen. Gebruik hiervoor de Groente en Fruitkalender van Milieu Centraal (www.milieucentraal.nl) of kijk voor groenterecepten op www.voedingscentrum.nl.

n Kies voor producten uit de regio of voor biologisch producten.

n Verwerk groente en fruit dat nog van goede kwaliteit is, maar niet verkocht is, in smoothies, salades of andere producten.

n Bied een ruim assortiment volkoren brood en broodjes, eventueel met aandacht voor keurmerken als biologisch en Milieukeur.

n Koop op maat, zodat er niets overblijft of zorg dat (overtollige) voorraad in een vriezer wordt bewaard.

n Gebruik bij voorkeur plantaardige olie en halvarine, waarin eventueel duurzame palmolie of soja is verwerkt.

Waar kun je op letten, per productgroep

Vlees en vleeswaren

Vis

Zuivel

Andere dranken

Groente en fruit

Brood

Halvarine, plantaardige olie

App EtiketwijzerHet Voedingscentrum heeft een Etiketwijzer-app en mobiele site ontwikkeld waarop informatie over keurmerken te vinden is. Kijk in de app store of de android market.

31

Voorkom verspilling van etenVoorkom verspilling door op maat te bereiden en te presenteren. Vul de voorraad tussendoor aan of bereid alleen op bestelling. Denk daarbij vooral aan de vers bereide producten en maaltijden als warme soep, vers afgebakken broodjes, brood en verse salades.

Enkele tips zijn:n Brood van gisteren is nog prima te gebruiken voor

het maken van tosti’s.n Fruit dat overrijp is of er niet zo goed meer uit ziet is

prima te verwerken tot smoothies.n Maak de porties kleiner als je merkt dat er vaak wat

overblijft.

Kijk voor meer tips om voedselverspilling te voorkomen op http://www.voedingscentrum.nl/minderverspillen

Zuinig met energien Heteluchtovens en magnetrons verbruiken veel

minder energie dan frituurunits en bakplaten. Zet ze niet langer aan dan nodig. Ook hier is gezonder dus ook duurzamer. In de vakantieperiode zet de school de automaten natuurlijk uit.

n Kies bij de aankoop van nieuwe koelkasten en vriezers voor die met een A+ of A++energielabel. Zorg dat de capaciteit afgesteld is op de grootte van de kantine. Zorg dat de deuren niet te lang open zijn. Koop water en energiezuinige vaatwassers.

n Check of overal spaarlampen of LEDlampen gebruikt worden.

n Check of de school groene energie gebruikt. Zo niet, kijk of in de toekomst overgestapt kan worden.


Beperk de afvalstroomDat je zoveel mogelijk voorkomt dat je eten weggooit is duidelijk. Maar ook met het beperken van de afvalstroom op school sla je twee vliegen in één klap.Milieuzorg is leerzaam voor studenten en het helpt om de milieudoelstellingen van de eigen organisatie te realiseren. De afvalstroom verkleinen is een slimme, goedkope manier om iets aan het milieu te doen.

Het scheiden van afval is vaak een gemakkelijkere stap. Voldoende afvalbakken in de kantine helpen daarbij (plastic afval kan tegenwoordig ook apart ingezameld worden). Voor papier krijg je geld in plaats van dat het geld kost. Denk ook aan biobakken. Studenten kunnen voor bepaalde bordjes, bekertjes of flesjes wellicht ook statiegeld betalen. Zo zorg je dat bepaald servies in de school blijft en niet telkens wordt weggegooid.

Minder verpakkingen?Het lijkt milieuvriendelijk om op school met minder verpakkingen te werken. Maar dit kan niet altijd vanwege de regels met betrekking tot hygiëne. Eigen bekers, melkdispensers en onverpakte producten vragen meer aandacht voor hygiëne. Bovendien kopen studenten vaak liever een merkverpakking. Kleine verpakkingen kunnen nadelig zijn voor het milieu, maar grote verpakkingen waarvan de inhoud niet helemaal opgaat zorgen voor een grotere belasting. Weggooien van eten en drinken is erger voor het milieu dan extra plastic.

Kortom, het is belangrijk om het koop en weggooigedrag van studenten goed te kennen en om op basis daarvan beleid te maken. Studenten kunnen daar ook bij worden betrokken. Denk aan corveediensten of actieplannen via lesmethoden.

Naast het kijken naar de inzameling van het afval is het ook een idee om bewuster om te gaan met de keuze van de verpakking van producten. Er kan bijvoorbeeld gekozen worden voor verpakkingen die gemaakt zijn van gerecycled materiaal of hernieuwbare grondstoffen. Ditzelfde geldt voor servetten. Kies waar mogelijk voor statiegeldverpakkingen.

33

Waarom is gezond eten nou zo belangrijk?Om op te groeien tot gezonde volwassenen is het belangrijk dat jongeren elke dag ontbijten, dagelijks twee stuks fruit eten en 200 gram groente. Ze moeten voldoende vitaminen, vezels en bouwstoffen binnenkrijgen. Ook is het van belang dat ze elke dag een uur sporten en bewegen. Eten ze te vet en te veel dan ligt overgewicht op de loer: 15% van de jongeren is te zwaar. Niet alleen als je overgewicht hebt is het slecht om ongezond te eten. Een langdurig ongezond eetpatroon vergroot sowieso de kans op bijvoorbeeld hart en vaatziekten. En het lastigste is nog wel dat het afleren van een ongezond eetpatroon zo moeilijk is: als je eenmaal gewend bent ongezond te eten, kan je hier moeilijk mee stoppen. Daardoor zal je in de toekomst ook vaak ongezond eten. Dat kan nadelige gevolgen hebben. Dus als je jong bent, kan je het nog verbeteren, juist voor later.

Overgewicht heeft daarnaast ook nadelige gevolgen voor de gezondheid op korte termijn. Het kan sociale en emotionele problemen veroorzaken. Overgewicht kan iemand onzeker, neerslachtig en eenzaam maken en dat kan leiden tot gedragsproblemen. Ook zijn er negatieve relaties met leerprestaties aangetoond. Om verdere toename van overgewicht te voorkomen, is het belangrijk dat jongeren leren wat een gezonde leefstijl is.

Ten slotte is ongezond eten ook een probleem voor het milieu. Producten zoals snacks, chocola, koeken en zoete dranken hebben immers een hogere milieubelasting dan betere opties, zoals een appel, een boterham of een kop thee.

Het hoort toch bij jongeren om te snacken?Af en toe snacken kan prima als je verder zoveel mogelijk volgens de richtlijnen eet, maar snacken hoort niet thuis op school. De meeste snacks bevatten relatief veel vet, suiker, zout en/of calorieën. Dat is lekker, maar het lijf heeft er niets aan. Er zitten weinig vezels, vitaminen en bouwstoffen in en ze kunnen bovendien bijdragen aan de toename van overgewicht. Jongeren gaan naar school om te investeren in hun toekomst, en met goede scholing investeren we in de toekomst van onze maatschappij. Waarom dan niet meteen investeren in een gezonde toekomst?

Je kunt toch gewoon zeggen dat jongeren gezond moeten kiezen?‘Nee’ zeggen is lastig. Ook jongeren worden makkelijk verleid tot een ongezonde keuze. In schoolkantines moet het gemakkelijk zijn om gezond te kiezen, omdat de kantine juist de plek is om jongeren te helpen een gezond eetpatroon te laten ontwikkelen. Uit Europees onderzoek onder jeugd (TEMPEST) waarin is gekeken hoe zij omgaan met verleidingen, blijkt dat verleidingen het best vermeden kunnen worden op momenten dat jongeren kwetsbaar zijn en de verleiding niet goed kunnen controleren, bijvoorbeeld omdat ze veel trek hebben of omdat ze moe zijn. Bovendien vindt 60% van de jongeren dat leraren en docenten jonge mensen zouden moeten aanmoedigen om gezond te eten.

Heeft het programma De Gezonde Schoolkantine wel effect?Ja. De Gezonde Schoolkantine is door het Centrum Gezond Leven (CGL) erkend als goed onderbouwd. Uit onderzoek van het rIVM naar over gewichtpreventie in het voortgezet onderwijs in 2010 en 2011, blijkt dat het voedings en dranken aanbod op de scholen gezonder geworden is doordat het assortiment meer gezonde producten bevat. Voor een deel van de scholen zijn verbeteringen in de kantine onder meer gerealiseerd door deelname aan ‘De Gezonde Schoolkantine’.

Gezonde twijfels:Vragen over De GezondeSchoolkantine


Een groot voordeel van gezondheidsbevordering op scholen is dat het vaak makkelijker en effectiever is om jongeren gezond gedrag aan te leren dan om ongezond gedrag bij volwassenen te veranderen. Jongeren gaan een periode door van grote veranderingen, een periode waarin zij vaak gewoonten en attitudes aanleren voor de rest van hun leven. Op school kunnen ze in een veilige omgeving gezonde eetgewoonten en een gezonde leefstijl aanleren waar ze een leven lang plezier aan hebben.

Er wordt door veel scholen gestreefd naar een evenwichtig voedings en drankenaanbod in de kantine en de automaten, er is aandacht voor overgewicht binnen en buiten het reguliere curriculum, De Gezonde Schoolkantine is steeds vaker op scholen terug te vinden en er worden specifieke maatregelen getroffen om overgewicht te voorkomen. De Gezonde Schoolkantine is een concreet voorbeeld van een kansrijke maatregel om overgewicht en obesitas te voorkomen, waarin met name omgevingsveranderingen een centrale rol hebben.

Is het nu echt nodig om zo’n School- kantineteam op te richten?Ja, het blijkt dat De Gezonde Schoolkantine dan meer kans van slagen heeft. Zeker als je ook het stappenplan volgt, de directie betrekt en de ondersteuning van de GGD vraagt. Dit blijken belangrijke factoren te zijn om te zorgen dat het aanbod definitief verbetert.

Zien cateraars en kantinebeheerders er wel brood in?Met de ondertekening van het Handvest ‘Gezonder voedingsaanbod op scholen’ hebben individuele cateraars en de Vereniging Nederlandse Cateringorganisatie (Veneca) verklaard zich in te spannen voor het doel om kantines gezonder te maken. In het Handvest zijn afspraken gemaakt om dit stap voor stap te realiseren. Het Voedingscentrum heeft in 2009 een kwantitatief onderzoek uitgevoerd onder cateraars, kantinebeheerders, facilitair managers en anderen die direct en indirect betrokken zijn bij het kantineaanbod op middelbare scholen. Uit het onderzoek blijkt onder andere dat bijna de helft (42%) van de respondenten een gezonde schoolkantine met alleen Schijf van Vijf producten haalbaar vindt. Meer dan de helft (52%) vindt een aanbod van minimaal 75% producten uit de Schijf van Vijf haalbaar.

Het Voedingscentrum geeft individuele cateraars regelmatig advies over het assortiment. De School kantine Brigade biedt voor beeldassortimenten en recepten aan en denkt mee over mogelijke nieuwe gezonde producten in het assortiment.

Willen jongeren wel gezond eten?Het is een fabel dat jongeren alleen willen snacken en snoepen. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat jongeren massaal met flesjes water zouden rondlopen? Gezonde innovaties voor jongeren slagen als ze aantrekkelijk zijn. Maak het cool. Lastig? Uit onderzoek blijkt dat jongeren sowieso gezonder kiezen als er meer verantwoord eten te koop is. Het ter sprake brengen van het belang van een gezonde leefstijl in de les versterkt die gezonde keuze alleen maar.

Mag er nog frisdrank verkocht worden?In de kantine mag frisdrank verkocht worden, maar het hangt af van de variant of het meetelt bij de ‘basisproducten’ of bij de ‘extra’s’. Alleen de soorten die weinig of geen calorieën bevatten (richtlijn: max. 30 kcal per 100 ml én een maximum van 110 kcal per portie) tellen in de schoolkantine mee als basisproduct. Zie ook De Schijf van Vijf in de schoolkantine. De gewone frisdranken vallen hier buiten, omdat die veel suikers bevatten en er bij forse consumptie een grotere kans bestaat om te dik te worden. Liever kies je voor dranken zoals (kraan)water, thee en koffie zonder suiker, halfvolle melk en echte vruchtensappen. Deze laatste bevatten overigens wel veel energie, dus kies voor kleine flesjes (max. 250 ml) en niet te veel soorten.

Voedingscentrumwww.voedingscentrum.nlwww.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantinewww.voedingscentrum.nl/handvestwww.voedingscentrum.nl/onderwijs

Wijkgerichte JOGG-aanpakwww.jongerenopgezondgewicht.nl

Convenant Gezond Gewichtwww.convenantgezondgewicht.nl

De Gezonde School-aanpakHet programma De Gezonde Schoolkantine is ontwikkeld door het Voedingscentrum en gebaseerd op de Gezonde Schoolaanpak. Het Centrum Gezond Leven heeft dit programma van het Voedingscentrum erkend als theoretisch goed onderbouwd. Door dit stappenplan te volgen, weet je zeker dat je het uitvoert zoals het bedacht en getest is. Meer informatie over De Gezonde School-aanpak staat op www.gezondeschool.nl

Het Centrum Gezond Leven (CGL)Het Centrum Gezond Leven (CGL) helpt om programma’s voor gezondheidsbevordering beter te maken. Het CGL heeft contact met alle organisaties die op dit gebied bezig zijn, zoals het Voedingscentrum, het Trimbos-instituut, de GGD en zorginstellingen. Het zorgt dat instellingen van elkaars ervaringen kunnen leren en handig samen kunnen werken. Het beoordeelt interventies zoals De Gezonde Schoolkantine, zodat wat goed werkt ook vaker gebruikt wordt. Meer informatie vind je op www.loketgezondleven.nl

Links en meer informatie

Deel je ervaringenBel en mail de medewerkers van de Schoolkantine Brigade ook om te vertellen wat er in jouw regio gebeurt op het gebied van De Gezonde Schoolkantine. Zo krijgen zij goed inzicht in wat er leeft op scholen, bij GGD’en, cateraars en andere partijen. Zij kunnen hier vervolgens ook aandacht aan schenken in De Gezonde Schoolkantine nieuwsbrief.

Blijf op de hoogteWil je nieuws ontvangen op het gebied van De Gezonde Schoolkantine? Schrijf je dan nu in voor de Gezonde Schoolkantine nieuwsbrief: www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine/nieuwsbriefEn volg de Brigade op Twitter: www.twitter.com/gezondebrigade

Email [email protected]

Twitter @gezondebrigade

www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine

Dan komen we langs om je persoonlijk van advies te voorzien over het aanbod in de kantine en

eventueel de automaten. Je ontvangt een rapport met hele praktische suggesties en verbeter-

stappen. Onze ervaring is dat vrijwel alle scholen hiermee aan de slag gaan.

Bel ons voor een afspraak: 070 306 8875

Schakel de Schoolkantine Brigade in!

Heeft jouw school al een gezonde kantine?!Maak het jezelf gemakkelijk!

gratis!

Documents

Gezonde Schoolkantine - handleiding mbo