GERİATRİK

BAKIM İLKELERİ

Editör:

Prof. Dr. Gülten KAPTANT.C Üsküdar Üniversitesi

Altunizade Yerleşkesi/İSTANBUL

Yrd. Doç. Dr. Özden DEDELİCelal Bayar Üniversitesi/MANİSA

Uzm. Hem. Sevil OLGUNAdnan Menderes Üniversitesi/AYDIN

Yazarlar:

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

© 2013 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.

GERİATRİK BAKIM İLKELERİ

Prof. Dr. Gülten KAPTAN

ISBN: 978-975-420-962-4

5846 ve 2936 sa yı lı Fi kir ve Sa nat Eser le ri ya sa sı ge re ği her han gi bir bö lü mü, res mi ve ya ya zı sı, ya zar la rın ve ya yın la yı cı sı nın ya zı lı iz ni alın ma dan tek rar la na maz, ba-sı la maz, kop ya sı çı ka rı la maz, fo to ko pi si alı na maz ve ya kop ya an la mı ta şı ya bi le cek hiç bir iş lem ya pı la maz.

Dü zen le me: Nobel Tıp Kitabevleri Can GelgeçBas kı / Cilt: No bel Mat ba acı lık, Ha dım köy-İS TAN BUL

NOBEL TIP KİTABEVLERİ LTD. ŞTİ.

ANKARA

Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87

ANTALYA

Meltem Mahallesi Dumlupınar BulvarıBaşkent Sit. B Blok. No: 4 Meltem-Antalya Tel: (0242) 238 15 55

BURSA

Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad. Menekşe Sok. No: 21/18 Görükle, Nilüfer-BursaTel: (0224) 224 60 21

ELAZIĞ

Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43

İZMİR

Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 2/ F Bornova-İzmir

SAMSUN

Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

ÇAPA

Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17

CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58

KADIKÖY

Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08

Yaşlılık kaçınılmaz ve geri dönülmez bir süreçtir. Çağımızda yaşam sürecinin bir parçası olarak görülen yaşlanma, insanlarda zamana bağlı değişimleri kapsamaktadır. Yaşlılık genel anlamda bireyin fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarında bir gerileme, sağlığın, gençlik ve güzelliğin, üretkenliğin, cinsel yaşamın, gelir düzeyinin, saygınlığın, rol ve statünün, bağımsızlığın, arkadaşların, eş ve yakın ilişkinin, sosyal yaşantının ve sosyal desteklerin azalması ve kaybı gibi döneme özgü bir çok sorunun yaşandığı bir kayıplar dönemi-dir. Bunlara ilave olarak yaşlanma ile bilgelik ve ağırbaşlılık belirginleşir, mantıklı ve doğru düşünme daha sağlıklıdır; muhakeme güçlüdür; yerinde yargılara daha kolay varılır. Bilgi birikimi ve tecrübe, olgun kişi-likle birleşirse mutlu ihtiyarlar ortaya çıkar. Daha tutarlı, hoşgörülü ve sabırlı olurlar.

Yaşlılıkta yalnızlık önemli bir psikososyal sorundur. Eski fizik gücünde olmayan, bazı rahatsızlıkların etkisi ile rahat olmayan, zevk ve keyif verici bazı yaşantılarını kaybeden, verimli ve üretken bir işten mah-rum olan, her an ölüme yaklaştığının farkında olan bir yaşlı, kendisini çok aciz, zayıf hisseder. Bu duygular içindeki insana en önemli yardım, aile ve çevrenin desteği ve iyi bir hayat felsefesidir. Yaşlıların kazanım-ları daha çoktur. Çevresi ondan “öğretmesini isteyen” gençlerle dolu bir yaşlılıktan daha hoş ne olabilir.

Yaşlandığını hisseden, çok sevdiği, çok güvendiği gençlik ve dünya zevklerinin ona “Elveda” demeye hazırlandığını düşünen bir yaşlı için ümit ve teselli gerekmektedir. Bir taraft an yaşlılığın getirdiği sorunlar, hastalıklar, yalnızlık duygusu, yetersizlik-güçsüzlük hisleri, diğer taraft an gençliğin ve güzel günlerin öz-lemi ile ölüme yaklaşmanın bilincinde olma ikilemi ileri yaştaki insanı kaosa sokar. Böyle zihinsel ve duy-gusal karmaşa içindeki bireyin ümit ve tesellisi inançları olmaktadır. Gençliğini, kaybettiği zevk ve güzel-likleri düşünüp hasret ve hüzünle elem çekerken ilahi mesajlar ona güç ve huzur verebilecektir. “Ahiret var ve bakidir, dünyadan daha güzeldir, dünya bütün şaşası ile beraber ahiretin yanında zindan hükmünde-dir, Ölüm Allah’a kavuşmaktır” gibi semavi mesajlar inançlı bireyi daha dindarlaştıracaktır. Böylece mad-deci keskinliklerden uzak dünyada varolmanın anlamını ve derin ışığını bulan insan geleceğini daha ay-dınlık görecek ve belirsizlikten kurtulacaktır. Dindar yaşlılardaki huzur, esenlik ve kendisi ile barışık ol-manın sırrı bu olsa gerektir.

Sonuç olarak yaşlılığı sadece güçlük ve zorlukların olduğu bir dönem değil, hoş yanlarının da oldu-ğu bir hayat kesiti olduğunu düşünmek yaşlıyı mutlu edecektir, ruhundaki fırtınaları dindirecektir. Haya-tında kendini gerçekleştirenler, nura ulaşanlar, yaşlılıkta bile bir tür gençtirler, mezarda zevk içindedirler. Ama olgunluk meyvesini elde edemeyenler, yaşlılıkta güz mevsiminin yıkımına maruz kalırlar.

Ülkemizde yetiştirilmiş yaşlı bakım elemanı yok denecek kadar azdır. Yaşlı bakımı bir meslektir. Ülke-mizde birkaç üniversitede ön lisans düzeyinde eğitim veren Yaşlı Bakım Bölümleri vardır, Üsküdar Üni-versitesinde de 2012-2013 yılı itibarı ile bölümümüz eğitime başlamıştır. ”GERİATRİK BAKIM İLKELE-Rİ “ adlı kitabın yazarları, yaşlı bakım bölümleri olan üç üniversitenin öğretim elemanlarıdır. Kitabın edi-törlüğünü, yazarlığın yanı sıra, Üsküdar Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Gülten Kaptan üstlenmiştir. Kitabın tüm öğrencilere ve yaşlı bakımında ihtiyaç duyulan tüm kitlelere yararlı olacağına inanıyor, ya-zarları kutluyorum.

Prof. Dr. K. Nevzat TarhanÜsküdar Üniversitesi Rektörü

SUNUM

iii

Bu kitabın amacı Yaşlı Bakım Hizmetleri alanındaki öğrenciler ve tüm sağlık profesyonellerine temel bilgi kazandırmak olup, kapsamlı yaşlı bakımının yanı sıra hasta ve sağlıklı yaşlı bireyleri kavramla-rı çerçevesinde ele alabilmesini sağlamaktır.

Bu kitabı basım aşamasına getiren azim ve cesareti, bizlere önderlik etmiş, bizleri yetiştiren de-ğerli hocalarımıza borçlu olduğumuz gerçeği yadsınamaz.

Kitabın ilk basımında titiz çalışmalarımıza rağmen eksiklik ve hataların olması kaçınılmazdır. Şimdiden hoşgörü ve olumlu eleştirilerinize açık olduğumuzu bildirir, hepinizi saygı ve sevgi ile se-lamlarız.

Eylül 2012Prof. Dr. Gülten KAPTAN

EDİTÖRÜNÖNSÖZÜ

v

Bizi yetiştiren, varlığımızı borçlu olduğumuz anne ve babalarımızı sevgi ve şükran ile selamlıyoruz.Ben Gülten KAPTAN, manevi desteğini hep yanımda hissettiğim, varlığı ile hayatımı anlamlandıran

biricik oğlum Serkan Berk KARADENİZ’e,Ben Özden DEDELİ, beni ben yapan canım annem Baise DEDELİ’ye ve sevgili hocam Gülten

KAPTAN’aBen Sevil OLGUN, Sayın Hocam Prof. Dr. Gülten KAPTAN’a ve öğrenim hayatımdaki tüm hocaları-

ma, akademik yaşantıma başlamamda destek veren Sayın Hocam Prof. Dr. Hulki BAŞALOĞLU’na ve sev-gili aileme,

Teşekkürü borç biliyoruz...

Prof. Dr. Gülten KAPTANYrd. Doç. Dr. Özden DEDELİ

Uzm. Hem. Sevil OLGUNEylül 2012

TEŞEKKÜR

vii

Prof. Dr. Gülten KAPTAN Gülten KAPTAN 1977 yılında İstanbul/Maltepe Lisesi fen bölümünden mezun olmuştur. Üniversite eğitimini 1978-1983 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu’nda tamamlamış ve lisans diploması almıştır. 1985 ve 1993 yılları arasında Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu’nda Araştırma Görevlisi ve Öğretim Görevlisi olarak görev yapmıştır. 1989 yılında aynı üniversite-den Bilim Uzmanlığı diploması almıştır. 1993-1995 yılları arasında Van 100. Yıl Üniversitesi Sağlık Hiz-metleri Meslek Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümü’nde Öğretim Görevliliği yapmıştır. 1997 yılında Hacet-tepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü’nden İç Hastalıkları Hemşireliği alanında Doktora diploması almıştır. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü’nde Öğretim Görevliliği ve Müdür Yardımcılığı, 1997 yılında Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu’nda Yardım-cı Doçent unvanı almış ve müdür yardımcısı olarak görev yapmıştır. 2005 yılında Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu’nda İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda Doçenlik unvanı almıştır. Celal Ba-yar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu’nda İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Başkanlığı, Sağlık Yük-sekokulu Müdürlüğü ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı olarak da görev yapan Kaptan 2010 yılında emekli olmuştur. Akademik ve bilimsel çalışmalarını Üsküdar Üniversitesi’nde Profesor olarak yü-rüten Kaptan, bir erkek çocuk annesidir.

Yrd. Doç. Dr. Özden DEDELİÖzden DEDELİ, 1998 yılında İzmir/Şemikler Lisesi fen bölümünden mezun olmuştur. Üniversite eği-timini 1999 ile 2003 yılları arasında Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü’nde tamamlamış ve lisans diploması almıştır. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü’nde 2004 ile 2006 yılları arasında Yüksek Lisans’ını tamamlamış olup Bilim Uzmanlığı diploması almıştır. 2006 yı-lında aynı üniversitede doktora eğitimine başlamıştır. 2007 yılında Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü’e Öğretim Görevlisi olarak göreve başlayan Dedeli, 2011 yılından itiba-ren Yardımcı Doçent olarak bu kurumda görevini sürdürmektedir.

Uzm. Hem. Sevil OLGUNSevil Olgun, 1977 Aydın doğumludur. 1994 yılında Çine Lisesi’nden mezun olmuştur. 1994-1996 yılları arasında 100. Yıl Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’ndan mezun olmuştur. 1997-2012 yıllarında Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesinde klinik ve klinik sorumlu hemşiresi olarak çalışmıştır. 1998 yılında girdiği üniversite sınavıyla Adnan Menderes Üniversitesi Aydın Sağlık Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümü’nü kazanmış ve 2002’de mezun olarak lisans diploması almıştır. 2003-2006 yılarında Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalında yük-sek lisans programını tamamlamıştır. 2007’de Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esas-ları Anabilim Dalında Doktora eğitimine başlamıştır. Ocak 2012’de Adnan Menderes Üniversitesi Nazilli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’na öğretim görevlisi olarak görevlendirilmiş olup, halen aynı ku-rumda çalışmaya devam etmektedir.

YAZARLARINÖZGEÇMİŞİ

ix

Editörün Önsözü .......................................................................................................................................... vTeşekkür ....................................................................................................................................................... viiYazarların Özgeçmişleri .............................................................................................................................. ix

Bölüm I Yaşlanma ve Yaşlılıkla İlgili Tanımlamalar ......................................................................... 1Bölüm II Yaşlanma Teorileri ............................................................................................................... 11Bölüm III Yaşlanma ile Meydana Gelen Fizyolojik Değişiklikler/Sorunlar ................................... 13Bölüm IV Yaşlının Temel Fiziksel Gereksinimleri ............................................................................. 25Bölüm V Yaşlılıkta Bireysel Hijyen ve Uygulamaları ....................................................................... 39Bölüm VI Yaşlıda Yaşam Bulguları ...................................................................................................... 55Bölüm VII Yaşlıda Sıcak ve Soğuk Uygulamalar ................................................................................. 67Bölüm VIII Yaşlılıkta İlaç Kullanımı ...................................................................................................... 79Bölüm IX Yaşlıda Beslenme .................................................................................................................. 89Bölüm X Yaşlıda Ağrı ........................................................................................................................... 95Bölüm XI Yaşlı Bireylerin Bakım Sorunları ve Alternatif Sağlık Bakım Kuruluşları .................... 99Bölüm XII Yaşlı Bireylerde Etik ve Yasal Sorunlar ............................................................................ 111Bölüm XIII Yaşlı Bireylerde Palyatif Bakım ve Terminal Dönem .................................................... 119

Kaynaklar ................................................................................................................................................... 127

İÇİNDEKİLER

xi