GEOPOLITIČKE Izet Bijedić - pisjournal.compisjournal.com/images/2/PIS02-07.pdf · 3 PIS-Journal of politics and international studies. Proljeće 2016. Broj 2 1.0 Uvod Bosna i Hercegovina

1

PIS-Journal of politics and international studies. Proljeće 2016. Broj 2

GEOPOLITIČKE

ASPIRACIJE SRBIJE PREMA

BOSNI I HERCEGOVINI

Izet Bijedić

GEOPOLITIČKE ASPIRACIJE.../Izet Bijedić

2

GEOPOLITIČKE ASPIRACIJE SRBIJE PREMA BOSNI I

HERCEGOVINI

Izet Bijedić

Istraživač i geopolitičar, Sarajevo

Sažetak

Bosna i Hercegovina je zbog svog geografskog položaja, oblika i granica

kao i zbog sličnosti po vjeri naroda koji u njoj žive susjedima vrlo interesantna.

Geopolitičke aspiracije Srbije prema Bosni i Hercegovini treba posmatrati u

kontekstu politike stvaranja Velike Srbije, gdje ista zauzima centralnu poziciju

odnosno njeno geostrateško jezgro. U radu se obrađuje kako historijat

geopolitičkih aspiracija Srbije prema Bosni i Hercegovini, tako i faktori koji

trenutno onemogućavaju ili umanjuju navedene aspiracije. Treba napomenuti

da koncept Velike Srbije zbog svojih bliskih veza sa Rusijom nikad nije

odgovarao Zapadu, zbog bojazni koja je teorijski utemeljena u angloameričkoj

geopolitičkoj misli Mehena, Makindera i Spajkmena da će Rusija preko Srbije

– tačnije nadiranjem iz Heartlanda uspjeti da perforira Rimland i tako ugrozi

njegovu pomorsku nadmoć.

Ključne riječi: geopolitičke aspiracije, geostrateško jezgro,

geopolitički položaj, Heartland, Rimland, Velika Srbija, Načertanije i

SANU.

3


1.0 Uvod

Bosna i Hercegovina je kroz historiju od najstarijih vremena imala

rizičan geopolitički položaj, te je u Drugom svjetskom ratu odigrala ključnu

ulogu u oslobađanju od fašizma. Geopolitičke aspiracije prema Bosni i

Hercegovini pored Srbije ima i Hrvatska pa i Crna Gora. Ovom prilikom

obrađujemo tematiku geopolitičkih aspiracija Srbije prema Bosni i

Hercegovini. One su proizvod mitomanske svijesti srpske intelektualne i

političke elite, koja je bazirana na lažnoj historiji a koja se uporno prenosi sa

generacije na generaciju. Problem Srbije u integracijama prema Evropskoj uniji

svakako će biti njihovo preveliko bavljenje historijom. Na toj osnovi, te kroz

ovaj rad mogu se pratiti geopolitičke aspiracije Srbije prema Bosni i

Hercegovini, koje se od najstarijih vremena pa do danas ni za jotu nisu

promijenile. Naravno, novi geopolitički poredak, geopolitičke aspiracije Srbije

ne samo kada je u pitanju Bosna i Hercegovina svodi na nemijenjanje

postojećih granica na Balkanu. Integracijom Srbije u Evropsku uniju i NATO

savez stvorit će se određena stabilnost, koja će omogućiti ekonomski

prosperitet ne samo Srbije nego i svih država na Balkanu. Naravno, svjesni smo

da će srpsko oslobađanje od svoga vanzemaljskog identiteta biti sporo, dugo i

mukotrpno. Samo tako shvaćeno ima izgleda za uspjeh.

2. Cilj istraživanja

Cilj istraživanja je spoznaja i dokazivanje kontinuiteta geopolitičkih

aspiracija Srbije prema Bosni i Hercegovini od najstarijih vremena, projekta

„Načertanija“ Ilije Garašanina, pa do danas, kroz Dejtonsku Bosnu i

Hercegovinu (gdje se entitet Republika Srpska koji je sastavni dio države

Bosne i Hercegovine i nema međunarodno priznanje, u Srbiji doživljava kao

druga država srpskog naroda). Istraživanjem dokazujemo da je opstojnost

Bosne i Hercegovine jedino moguća integracijom u Evropsku uniju i NATO

savez.


4

3. Historijat geopolitičkih aspiracija

3.1 Teritorijalne aspiracije prema projektu „Načertanije“

Aspiracije Srbije prema Bosni i Hercegovini artikulisane su u

velikosrpskom projektu „Načertanije“ Ilije Garašanina iz 1844. godine. Ovaj

projekat, u osnovi ima za cilj stvaranje „Velike Srbije“, kao regionalne sile na

Balkanu, što se na određen način i ostvarilo, trajalo i potvrdilo ratom u periodu

1992 – 1995 na prostorima bivše Jugoslavije.

U analizi korijena velikosrpskog nacionalnog programa Ilije Garašanina

u projektu „Načertanije“ bio je spis koga je sačinio poljski kmet Adam

Czartoryski i njegov specijalni agent za južnoslavenske zemlje, panslavistički

orijentalist, Čeh Franjo Zach. Poljska je u to vrijeme bila raskomadana između

Rusije, Austrije i Pruske, tako da ona po Evropi traži saveznika koji će oslabiti i

destabilizirati te zemlje. Djelimično je te saveznike našla u Velikoj Britaniji i

Francuskoj, a pažnja je sve više bila usmjerena prema Balkanu, jer je prema

diplomatskim procjenama došla do saznanja da bi moglo doći do propasti

Turske, što bi umnogome poremetilo odnose između Austrije i Rusije u borbi

za osmansko naslijeđe u koje su bile uključene i male balkanske zemlje. Otuda

i ideja poljskih emigranata u Parizu da prave plan neposrednih aktivnosti Srba i

Hrvata na stvaranju jedne južnoslavenske države koja bi nastala na razvalinama

turske i austrijske imperije. U svemu ovome oni komuniciraju sa „Ilirskim

pokretom“ Ljudevitom Gajem kao i Ilijom Garašaninom radi ostvarivanja

svojih ciljeva. U tom pravcu, Franjo Zach je napisao „Plan za slovensku

politiku Srbije“, a što će biti ideja i politička osnova „Načertanija“, s tim što je

Garašanin u bitnim stvarima promijenio sve što se odnosi na srpsko-hrvatsku

saradnju u stvaranju zajedničke države i sve pojmove koji se odnose na Južne

Slovene. Umjesto njih ubacio je srpske pojmove: Srpsko carstvo, Dušanovo

carstvo i druga. On je u svom planu tražio da se na Balkanu uspostavi srpska

hegemonija, jer su Srbi većinski narod, a niko se ne slaže sa rezultatima koje je

srpski narod ostvario u Prvom i Drugom srpskom ustanku. Isto tako Garašanin

kaže: „Srbija mora nastojati da od zdanja turske države, kamen po kamen

otcjepljuje i prima kako bi od ovog materijala na starom dobrom temelju,

ponovo bilo staro carstvo srpsko“. Prema programu „Načertanija“ u sastav

Srbije bi trebale ući zemlje: Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora,

sjeverna Albanija, Srem, Banat i Bačka. Neke zemlje kao što su sjeverna Grčka

i Makedonija, iako su bile u sastavu Dušanovog carstva, nisu obuhvaćene.

Garašaninov plan je držan u tajnosti sve do njegove smrti 1833. godine, kada je

5


otkriven i pohranjen u Bečkom arhivu. Njegovo javno predstavljanje nije

izvršeno kako Austrija ne bi otkrila pretenzije prema: Banatu, Sremu i Bačkoj,

koje su bile u njenom sastavu. Od tada pa do danas „Načertanije“ će biti

spoljnopolitička platforma svih vladara Srbije, još iz dinastije Obrenovića i

Karađorđevića i podloga za izradu velikosrpskih planova. Ovo potvrđuje i prvo

ozbiljnije tumačenje „Načertanija“ od strane Dragoslava Stranjkovića koji

kaže: „Nema nikakve dileme da je taj program pravi spomenik jugoslavenstva,

čiji je autor bio jedan od najvećih i najuglednijih srpskih političara i državnika

XX vijeka.“1

Karta br. 1 Velika Srbija za vrijeme Cara Dušana 1350. godina

„Načertanije“ će svoju reaktuelizaciju do danas doživjeti dva puta, ali će

Ilija Garašanin biti priznat kao najveći srpski političar i državnik, tek poslije

Memoranduma SANU 1986. godine.

1 Duraković, N; Proklestvo Muslimana, Svjetlost, Sarajevo, 1993., .str. 138.


6

3.2 Projekat Stevana Moljevića

Svoju prvu značajniju reaktuelizaciju, „Načertanije“ u liku i djelu

poznatog četničkog ideologa Stevana Moljevića, doživjelo je u Drugom

svjetskom ratu, tačnije 30. 06. 1941. godine. Pod drugom tačkom svog projekta

kaže: „Srbima se nameće prva i osnovna dužnost, da stvore i organizuju

homogenu Srbiju, koja ima da obuhvati cijelo etničko područje na kome Srbi

žive i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove, te

privredna područja kako bi joj bio omogućen i obezbijeđen slobodan privredni,

politički i kulturni život i razvitak za sva vremena. Preseljenje i izmjena žitelja,

naročito Hrvata sa srpskog i Srba sa hrvatskog područja, jedini je put da se

izvrši razgraničenje i stvore bolji odnosi između njih, a time otkloni mogućnost

da se strašni zločini koji su se dešavali u prošlom ratu otklone, a naročito u

ovom sadašnjem, na svome području na kome su Srbi i Hrvati bili izmiješani i

gdje su Hrvati i Muslimani s planom išli na istrebljenje Srba.2

U projektu, Stevan Moljević ističe zahtjeve za novim granicama i kaže:

„Osnovna greška u našem državnom uređenju je bila što 1918. godine nisu

uspostavljene granice Srbije. Ta se greška mora ispraviti danas ili nikad.

Upravo te granice se danas moraju uspostaviti i one moraju obuhvatiti cijelo

etničko područje na kome Srbi žive sa slobodnim izlazom na more za sve

srpske oblasti koje su nadomak mora“3 Po njemu srpska područja su bila : Crna

Gora, Bosna i Hercegovina, sjeverna Dalmacija, Kordun, Banija, Slavonija

odnosno poznata granica Velike Srbije, Virovitica, Karlobag i Karlovac.

Treba napomenuti i da je ovom reaktuelizacijom projekta „Načertanije“

došlo do širenja Velike Srbije i na prostor Hrvatske. Moljević daje Srbiji

oslobodilačku ujediniteljsku misonarsku ulogu u odnosu na ostale

jugoslovenske i balkanske države, gdje on kaže da Srbi svoju historijsku misiju

moraju ispuniti, a moći će to učiniti ako budu okupljeni u homogenoj Srbiji i u

okviru Jugoslavije koju će zadahnuti svojim duhom i dati joj svoj pečat. Srbi

moraju imati hegemoniju na Balkanu, a da bi je imali, moraju prethodno imati

hegemoniju u Jugoslaviji. Moljević smatra da je u stvaranju projekta

Jugoslavije, učinjen pogrešan red poteza kada je formirana Kraljevina Srba,

Hrvata i Slovenaca, koji se ne smije ponoviti jer po njemu „Srbi su sve dali za

Jugoslaviju“.

2 Duraković, N; Prokletstvo Muslimana, Svjetlost, Sarajevo, 1993. , str. 143. 3 Ibid., str. 145.

7


Karta br. 2 Projekat „Velike Srbije“ Stevana Moljevića - Izvor Internet

3.3 Bosna i Hercegovina u djelima Jovana Cvijića

Srpski antropogeograf Jovan Cvijić u svojoj knjizi „Govori i članci“,

govori o srpskom i hrvatskom narodu u Bosni i Hercegovini, a u članku

„Značaj Bosne i Hercegovine za srpski narod“ još jednom to posebno

naglašava: „Jasno je da je Bosna i Hercegovina po vrijednosti naroda, te po

njenom aktuelnom položaju u etnografskoj masi srpskohrvatskog naroda kao i

po zgodnoj mješavini pravoslavnih i katolika, ključ srpskog problema“. Bez nje

ne može biti veće srpske države. Ona je najvažnija oblast za rješavanje


8

srpskohrvatskog, a time i jugoslovenskog pitanja4. U članku „Duh i smisao

Austro-Ugarske uprave u BiH“ Jovan Cvijić govori o okupaciji srpske Bosne i

Hercegovine, o nastojanjima Austro-Ugarske da na pomenutim područjima

razvija katoličko-klerikalni duh, sa ciljem netrpeljivosti između naroda-

konfesija. Domet Cvijićevih težnji je, pod plaštom ujedinjenja Srba, Hrvata i

Slovenaca, ujedinjenje i formiranje „Velike Srbije“, koju povezuje sa

nastanjivanjem Srba na Dinaridima, a što je poklapanje sa projektom Stevana

Moljevića. Interesantno je da Cvijić u svojoj knjizi „Govori i članci“, uopće ne

pominje postojanje autohtonog naroda tada Muslimana – Bošnjaka.

3.4 Memorandum SANU iz 1986. godine

Projekat „Velike Srbije“ poznat kao „Memorandum SANU“, napravila je

grupa od 16 akademika Srpske Akademije Nauka i Umjetnosti, a prvi put se

javlja na stranicama lista „Večernje novosti“ 24 i 25. 09. 1986. godine. Tekst

koji se tada pojavio, kod određenog broja ljudi naišao je na odobravanje, a kod

drugog na negiranje. Na odobravanje je naišao kod Srba koji su smatrali da će

na ovaj način ostvariti dominaciju na teritorijama koje im, ni po kom osnovu ne

pripadaju. Izložena su velikosrpska shvatanja kako i na koji način da se Srbija

razvije, kako i koju ulogu treba da ima na Balkanu i u Evropi. U

Memorandumu se na otvoren način podržava nacionalizam i šovinizam koji se

iskazuje u vidu navodne zabrinutosti za raspad Jugoslavije, a istovremeno se

zagovara srpski nacionalizam, separatističkog tipa.

U poglavlju o položaju Srbije i srpskog naroda govori se o zaostajanju u

razvoju privrede Srbije, neregulisanim državno-pravnim odnosima Jugoslavije i

njenih pokrajina, kao i stanju na Kosovu, a posebna pažnja se posvećuje stavu

da Srbija u toku Drugog svjetskog rata za vrijeme Drugog zasjedanja AVNOJ-

a, nije ravnopravno učestvovala u donošenju odluka. Ove historijske činjenice

ukazuju da tokom rata, Srbija nije bila formalno, a pogotovo ne suštinski u

ravnopravnom položaju kada su donošene odluke od značaja za buduće

državno uređenje. To ne znači da se Srbi dobrovoljno ne bi izjasnili za

federalizam kao najpogodnije uređenje, kao višenacionalnu zajednicu, već se

ima u vidu da su se oni bez predhodnih priprema i podrške svojih političkih

4 Cvijić, J; Govori, članci (sabrana djela ), Drugo izdanje ( knjiga 3, Tom 1). Srpska akademija nauka i umjetnosti (SANU), Beograd 1991.

9


organizacija, našli u položaju da u ratnim uslovima imaju rješenja koja su

otvarala široke mogućnosti za njihovo razbijanje.

Položaj Srba morao je biti blagovremeno razmatran i regulisan sa

stanovišta njegovog nacionalnog integriteta, nesmetanog kulturnog razvitka, a

ne da to izuzetno važno pitanje ostane otvoreno za rješenja koja pogađaju

interese srpskog naroda.

O položaju Srba u drugim republikama u Memorandumu se kaže:

„Izuzimajući period postojanja Nezavisne Države Hrvatske, Srbi u Hrvatskoj

nikad u prošlosti nisu bili tako ugroženi koliko su danas. Rješavanje njihovog

položaja nameće se kao prvorazredno pitanje. Ovdje se nigdje ne spominje

ugroženost Srba u BiH, jer je SANU smatrao BiH svojom u svim varijantama,

a na otpor Bošnjaka nisu nikada ni pomišljali. Zato i danas njihovi nacionalisti

na čelu sa Vučićem smatraju da je ključ mira na Balkanu pomirenje Srba i

Bošnjaka na štetu suvereniteta Bosne i Hercegovine.

SANU je smatrao da izvan Srbije, pogotovo uže, živi veoma veliki broj

Srba i da je taj procenat veći od ukupnog broja drugih naroda. Prema popisu

stanovništva iz 1991. godine van teritorije Srbije živi 24% ili 1.958.000 Srba,

što je znatno više nego što je u Jugoslaviji Slovenaca, Albanaca i Makedonaca,

uzevši pojedinačno, a skoro isto toliko Muslimana. Van užeg područja Srbije

tada je živjelo 3.285.000 ili 40,3% od ukupnog broja. U opštim

dezintegracionim procesima Jugoslavije, tvrdilo se da su u njoj najviše

ugroženi Srbi, stvarajući time ratnu psihozu pod izrekom „Svi Srbi na okup“.

Potvrda ovakve opasne politike je rat na prostorima Hrvatske, Slovenije i

Bosne i Hercegovine sa nezapamćenim zločinima, egzodusom i etničkim

čišćenjem.

3.5 Teritorijalne aspiracije Srbije u periodu od 1918. godine do Drugog

svjetskog rata

Aspiracije Srbije prema Bosni i Hercegovini se mogu posmatrati u

novijem periodu, od stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 01. 12.

1918. godine. Oblik ove države predviđen je Krfskom deklaracijom sredinom

1917. godine, kojom su okončani pregovori između predstavnika Srpske vlade,

Nikole Pašića i predsjednika jugoslovenskog odbora, Ante Trumbića. U

stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS), Bosna i Hercegovina je


10

minorno učestvovala i kao takva po dekretu Aleksandra I Karađorđevića, ušla u

njen sastav.

Karta br. 3 Teritorije obećane Srbiji u Londonu 1915. godine(Izvor Internet)

Prvi Ustav Kraljevine SHS od 28. 06. 1921. godine, poznat kao

Vidovdanski Ustav, sadržavao je „Turski paragraf“ član 135, kojim je određeno

da Bosna i Hercegovina ostaje u svojim sadašnjim granicama, te da postojeći

okruzi u njoj važe kao oblasti. Time je, iako centralističkim Ustavom

garantovan teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine. Kralj Aleksandar je 06.

01. 1929. godine izveo državni udar, uspostavio diktaturu, ukinuo Ustav iz

1921. godine, donio zakon o nazivu i podjeli Kraljevine na upravno-

teritorijalna područja. Kraljevina SHS je dobila naziv Kraljevina Jugoslavija i

podijeljena je u 9 banovina. Smisao državnog udara je bio da se ojača kraljeva

diktatura, da se sankcioniše državni centralizam, integralno jugoslovenstvo i

ograniče građanska prava. Kralj Aleksandar je imao apsolutnu vlast u državi.

Na taj način je po prvi put razbijeno političko-teritorijalno jedinstvo BiH.

11


U historijskim i državnim granicama, koje su bile međunarodno priznate,

podjelom na banovine, BiH je bila najviše pogođena. Dijelovi njenog teritorija

su ušli u sastav četiri banovine: Vrbaska, Drinska, Primorska i Zetska od kojih

su samo dvije imale sjedište u BiH. Teritorij je razdijeljen i usmjeren izvan

njenih historijskih granica, kako bi se na taj način izbrisala bosanska državnost

i teritorijalnost. Sporazumom Cvetković-Maček od 26. 08. 1939. godine

stvorena je koaliciona vlada te osnovana banovina Hrvatska.

Velikosrpski radikali su poslije objavljenog pomenutog sporazuma,

insistirali da se BiH uključi u Srbiju kao prevashodno „srpska zemlja“. Vođstvo

demokratske stranke je zahtijevalo da buduća srpska jedinica bude BiH, Crna

Gora, Vojvodina i Makedonija. Stojadinovićeva srpska radikalna stranka

smatrala je da je pomenutim sporazumom izvršen državni udar i odlučno se

protivio bilo kakvoj autonomiji BiH.

Pošto je parola „Srbi na okup“, udružila srpsku intelektualnu elitu,

historičare, književnike, pravnike pod predsjedništvom Slobodana Jovanovića

„Srpski kulturni krug“ se zalagao da se poslije sporazuma Cvetković-Maček,

geopolitički obilježi srpska etnička cjelina. Vođstvo pomenutog kluba je

smatralo da Srbija polaže pravo na BiH, jer po uvjerenju njegovih uticajnih

članova bosanski Muslimani čine dio srpskog naroda, islamske vjeroispovijesti.

Kao posljedica sporazuma Cvetković-Maček, javlja se ideja o srpskoj zemlji sa

sjedištem u Skoplju koja bi obuhvatala banovine: Vrbasku, Drinsku, Dunavsku,

Moravsku, Zetsku i Vardarsku. To bi bio jedinstven srpski teritorij. Istim

sporazumom, sa srpske strane u najgoroj formi, izražene su pretenzije prema

BiH, koja bi podjelom na pomenute banovine praktično nestala.

Historijski posmatrano, Srbija je oduvijek imala pretenzije prema BiH.

Međutim, raspadom bivše Jugoslavije i međunarodnim priznanjem

novonastalih država, uključujući i BiH, aspiracije Srbije su zahvaljujući

progresivnom političkom vođstvu, u značajnoj mjeri smanjene. U prilog ovoj

činjenici ide i njeno nastojanje da se integriše u Evropsku Uniju. U toj namjeri i

uspijeva, te već 2015. godine otvara pregovore sa Evropskom unijom i

intezivno nastavlja da se priključi istoj što prije. Naravno, na tom putu, Srbija

mora ukloniti sve geopolitičke aspiracije prema Bosni i Hercegovini i Kosovu,

priznati Republiku Kosovo, što će biti veliki izazov za njene političare.


12

Karta br. 4 Sporazum Cvetković-Maček, Podjela Jugoslavije na banovine - Izvor Internet

3.6 Položaj Bosne i Hercegovine u AVNOJ-evskoj Jugoslaviji

Geostrateški položaj Bosne i Hercegovine imao je poseban značaj za

bivšu Jugoslaviju. U Bosni i Hercegovini se nalazio i geometrijski centar

Jugoslavije na području u neposrednoj blizini Sarajeva. Bosna i Hercegovina se

nalazila između dva bloka, srpskog i hrvatskog balansirajući među njima i

temeljeći unutrašnju stabilnost Jugoslavije na toj geografskoj i narodnoj osnovi.

Bosna i Hercegovina je na toj osnovi u AVNOJ-evskoj Jugoslaviji predstavljala

garant stabilnosti nove Jugoslavije, pa je zbog toga u mnogim oblastima bila

kako ekonomski tako i na druge načine zapuštena.

Na nacionalnom planu velikosrpski projekt korištenja Bosne i

Hercegovine bio je prisutan u formi politike bratstva i jedinstva, a sve na račun

Bošnjaka – tačnije gušenja njihove nacionalne emancipacije.

13


Srpski geopolitičari poslije Titove smrti aktueliziraju granice Republika

dovodeći u pitanje i sam AVNOJ, čijim je odlukama Bosna i Hercegovina

opstala u historijskim granicama, koje su potvrđene još na Berlinskom

kongresu 1878. godine.

Veliki udarac na državnost Bosne i Hercegovine izvršen je donošenjem

Ustava iz 1946. godine, kada je odbijena apelacija Hasana Čišića da se u Ustav

unese umjesto pet još jedna šesta buktinja. To će biti ispravljeno tek 1963.

godine kada Muslimani u Bosni i Hercegovini postaju konstitutivnim narodom,

što se zvanično ojačava Ustavom iz 1971. godine.

3.7 Agresija SR Jugoslavije na Bosnu i Hercegovinu od 1992–1995. godine

U vrijeme međunarodnog priznanja Bosne i Hercegovine 06. 04. 1992.

godine njena teritorija je gotovo u cijelosti bila okupirana od vojnih formacija i

njenih saveznika Srpske radikalne i Srpske Demokratske stranke. Još odranije,

tačnije, od polovine 1991. godine jedinice Jugoslovenske Narodne Armije

svoje ljudstvo i tehniku prebacuju iz Slovenije i Hrvatske u Bosnu i

Hercegovinu prema uputstvima iz Beograda.

Praktično, na području Bosne i Hercegovine u prvoj polovini 1992.

godine od postojećih 17. korpusa koji su egzistirali na području Jugoslavije njih

9 je sa kompletnom tehnikom i dobrim dijelom ljudstvom prebačeno na

područje Bosne i Hercegovine. Njima su se pridružile i brojne paravojne srpske

organizacije iz Hrvatske, Srbije i Crne Gore.

U osnovi im je bila četnička genocidna politika sa svim obilježjima i

ikonografijom, koja je egzistirala u Drugom svjetskom ratu.5

Poslije toga, dogodile su se krupne demografske promjene na području

Bosne i Hercegovine. Genocid, egzodus i asimilacija koji su od strane srpskog

agresora izvršeni nad bošnjačkim stanovništvom na području prostora Bosne i

Hercegovine stanovništva pokazali su se u svoj svojoj veličini. Radi ilustracije

5 Pelidija E, Odbrana Bosne i Hercegovine od agresije 1992–1995. godina ; Nauka o odbrani, Univerzitet Sarajevo, Fakultet političkih nauka 1999. godina, str. 349.


14

na području zaštićene UN zone Srebrenica ubijeno je 8372 Bošnjaka u dobi

15-59 godina.6

3.8 Srbija na putu prema Everopskoj uniji - benefit za BiH

Uzimajući činjenicu da će negativno viđenje Balkana vjerovatno trajati

sve dok Evropi bude odgovaralo, onda možemo konstatovati da je taj period

dobrim dijelom iza nas. Prijemom Bugarske i Rumunije u Evropsku uniju,

intenzivnim pregovorima u otvaranju novih poglavlja Srbije i Crne Gore,

geopolitička stvarnost jugoistoka Evrope bitno se mijenja. Negativno viđenje

Balkana, koji je od strane Evrope preimenovan u jugoistok Evrope i zapadni

Balkan je prekinuto i svim državama na navedenom području je data šansa

integraciji prema Evropskoj uniji.

Geografski, Srbija zauzima centralnu poziciju na Balkanu i njena

osnovna geopolitička karakteristika je da kontroliše jedan od glavnih kopnenih

puteva iz zapadne Evrope prema Turskoj i Bliskom istoku. Sebe je smatrala

regionalnom silom na Balkanu, a i danas takvo razmišljanje postoji u najvećem

dijelo kako njihove populacije tako i u političkim i intelektualnim elitama.

Nasuprot takvim razmišljanjima aktuelno političko vođstvo na čelu sa

Aleksandrom Vučićem svim snagama nastoji poboljšati tešku ekonomsku

situaciju u zemlji (spoljni dug zemlje je 75% BDP), integracijama u Evropsku

uniju, u čemu i uspijeva. Integracijama u Evropsku uniju Srbija treba da da

signal da se oslobodila mitomanske namjere stvaranja Velike Srbije. Takav put

je politička konsolidacija država zapadnog Balkana, odnosno međusobnog

međunarodnog uvažavanja suvereniteta i teritorijalnog integriteta država

nastalih raspadom Jugoslavije. Srbija se integracijom u Evropsku uniju odriče

njoj izmišljenog statusa regionalne sile, i svoj identitet u određenoj mjeri

prepušta Evropskoj uniji. To nam govori da svoju identifikaciju i održivost vidi

u Evropskoj uniji što može biti pozitivno ozračje za cijeli region u smislu

njegove mirne integracije prema Evropi. Zvanična posjeta tadašnjeg

presjednika Srbije Borisa Tadića 29. 06. 2006. godine otvorila je novo

poglavlje u odnosima Srbije i Bosne i Hercegovine kojom prilikom je izjavio:

„Cjelovita Bosna i Hercegovina je vitalni interes Srbije, kao što je i očuvanje

6 Ibreljić I, Kulenović S, Suljić A; Demografske promjene na području općine Srebrenica nakon njene okupacije 1995. godine, Regionalni ekonomsko-geografski i demografski trendovi u jugoistočnoj Evropi, Tuzla 2005. godina, str. 186.

15


svih granica u regiji„.7 U prilog tome, i posjeta premijera vlade Srbije Sarajevu,

2015. godine, nedvosmisleno ukazuje na poštovanje suvereniteta i teritorijalnog

integriteta države Bosne i Hercegovine. Integracije Srbije u Evropsku uniju

treba posmatrati i sa aspekta potpore integracijama Bosne i Hercegovine u istu.

Upravo iz tog razloga što će na taj način entitet Republika Srpska manje kočiti

Bosnu i Hercegovinu prema Evropskoj uniji.

4. Geopolitički faktori koji djelimično onemogućavaju ili usporavaju

pretenzije Srbije prema Bosni i Hercegovini

Geopolitičke aspiracije Srbije prema Bosni i Hercegovini su limitirane i

zvaničnim početkom integracija Bosne i Hercegovine prema Evropskoj uniji

(predaja aplikacije za kandidatski status prema istoj).

Integracijom Bosne i Hercegovine prema Evropskoj uniji, ista postaje

subjektom međunarodnog prava i međunarodnih odnosa, što u značajnoj mjeri

relaksira odnose između pomenute dvije države obzirom da i Srbija intezivno

ide prema Evropskoj uniji.

Srbija je krenula u proces pridruživanja Evropskoj uniji, dobila

kandidatski status, potpisala Sporazum o pridruživanju sa istom i već otvorila

dva poglavlja iz agende o pridruživanju, pa je shodno tome očekivati i da

aspiracije prema Bosni i Hercegovini budu manjeg ineziteta.

Priključivanje Hrvatske, a sada i Crne Gore NATO savezu dovode Srbiju

u nezavidnu poziciju – tačnije u potpuno političko-kartografsko i vojno

okruženje.

Politika neutralnosti koju zvanična politička elita Srbije promovira

praktično i teorijski je malo moguće primjenljiva jer Srbija na svjetskoj sceni

nije nikakav geopolitički faktor, a i samo okruženje joj to ne dozvoljava.

Entitet Republika Srpska, u Beogradu se doživljava kao druga država

srpskog naroda, što za posljedicu ima opstrukciju svega što Bosnu i

Hercegovinu čini državom.

Geopolitičke pretenzije Srbije na Bosnu i Hercegovinu u obliku secesije

manjeg entiteta, najavljenim referendumom više su trenutno u formi održavanja

7 Dnevni Avaz, Sarajevo, 30. 06. 2006. godine str. 2.


16

političke nestabilnosti i poznatim manipulisanjem naroda pred naredne lokalne

izbore.

- Dužina zamišljene granice između entiteta iznosi 1080 km. Ako bi

teritorija Republike Srpske sa površinom od 24. 617 km² bila u obliku kruga,

dužina njenih granica bi iznosila svega 561 km. To znači da je koeficijent

razuđenosti granice 3,6 što je rijetkost u svijetu, i jedino se može porediti sa

Čileom. Granice Republike Srpske imaju atipičan oblik, gdje se sjeverni dio

pruža pravcem zapad-istok, a istočni u pravcu sjever-jug. Takav neobičan oblik

predstavlja otežavajuću okolnost unutrašnje komunikacije i ekonomske

integracije međusobno udaljenih zapadnih i južnih dijelova navedenog entiteta.

- Strateška dubina ( prostor na kome se odvija život i odbrana ). Najuži i

najosjetljiviji dio je Brčko-Distrikt gdje je fizičko-geografski kontinuitet

manjeg entiteta potpuno prekinut. Isto tako strateška dubina ovog entiteta je

kod Zvornika 6 km, a kod Rudog 6,5 km.

- Demografski kapacitet naroda u manjem entitetu ugrožava njegovu

opstojnost obzirom da su prisutne velike migracije radno aktivnog stanovništva

prema Srbiji. Statističke podatke nemamo, jer nemamo popisa još od 1991.

godine, a prema podacima entitetskog Zavoda za statistiku iz Banja Luke samo

u posljednjih pet godina na prostorima ovog entiteta 17. 000 stanovnika je više

umrlo nego se rodilo. To je u statistici poražavajući podatak za demografsko

stanje jednog prostora.

- Nepostojanje državnog suvereniteta u međunarodnom pravu entiteta.

To znači da granica Republike Srpske nije zvanično definisana prema Srbiji,

Hrvatskoj, Crnoj gori i prema Federaciji Bosne i Hercegovine.

- Pogrešno poimanje međudržavne granice rijeke Drine kao jedinstvenog

srpskog prostora sa obje njene strane, ne uvažavajući državni suverenitet Bosne

i Hercegovine. Rijeka Drina je mitologem za srpski narod kroz historiju,

posebno u periodu Austro-ugarske okupacije.

Položaj manjeg entiteta kako u funkcionalno-saobraćajnom, a posebno

vojnom pogledu zbog dužine granice i njene izlomljenosti postaje dosta

nepovoljan. U vojnom pogledu, manji entitet pored demografskog problema o

kome smo prethodno pisali i nepostojanja strateške dubine za efikasnu odbranu,

dužine granica, što mu onemogućava manevar snaga i sredstava a u svom

političkom okruženju nema susjede na koje bi se oslonio, osim Srbije, koja je

17


formalno proglasila vojnu neutralnost. Hrvatska ne želi Veliku Srbiju u

susjedstvu, a Crna Gora ove godine ulazi u NATO pakt.

Bosna i Hercegovina ima svoje geostrateške objekte i geostratešku kičmu

(koridor 5C, sa rijekama Neretvom i Bosnom i sa njihovim oro-hidrografskim

objektima). Prethodno spomenuti su od geostrateškog značaja za opstanak

Bosne i Hercegovine. Geostrateško jezgro u geografskom pogledu zauzima

prostor Sarajevsko-Zeničke regije, i kao prirodno-teritorijalni kompleks

omogućava razvoj odbrambenih potencijala za slučaj agresije na Bosnu i

Hercegovinu.

Geostrateški polovi su: Unsko-Sanski i Tuzlanski kanton. Pozicija

Unsko-Sanskog kantona je geopolitički u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu

bila veoma važna za opstojnost države Bosne i Hercegovine, a poslije rata kao

prostor granice sa susjednom državom Hrvatskom u dužini od približno 150

km. U značajnoj mjeri onemogućava integraciju Republike Srpske sa

Republikom Srbijom. On je bitan i sa aspekta ostvarivanja geopolitičkih

aspiracija Srbije prema Hrvatskoj na projektovanoj velikosrpskoj poziciji

Karlobag-Virovitica.

Tuzlanski kanton je prostor koji po sirovinskom i energetskom

potencijalu, brojem stanovnika (približno 600.000 prema popisu stanovništva iz

1991. godine), granicom sa Distriktom Brčko, ne samo da sa geostrateškog

aspekta onemogućava cjelovitost manjeg entiteta nego dopunski pojačava

ukupnu fizičko-geografsku stabilnost Bosne i Hercegovine.

Etnizacija prostora Bosne i Hercegovine sa getoizacijom prvenstveno

bošnjačke populacije od strane velikosrpske politike nije izvršena, pa Bošnjaci

trenutno žive na potezu Bihać-Goražde i Doboj-Čapljina, što predstavlja

demografski karkas za njenu stabilnost.

Proglašavanjem svoje vojne neutralnosti koja je praktično i teorijski

nemoguća, Srbija drži Bosnu i Hercegovinu kao taoca preko entiteta Republika

Srpska, kroz bespravnu inauguraciju referenduma o pristupanju Bosne i

Hercegovine NATO savezu. Entitet Republika Srpska ima pravo na referendum

u okviru entitetskih nadležnosti. Međutim, ovo su državne nadležnosti. Tačno

je i to da su svi ključni dokumenti o pristupanju Bosne i Hercegovine NATO

savezu od strane oba entiteta potpisani, tako da je i to još jedan dokaz da

referendum ne samo da pravno nije moguć, nego je u suprotnosti sa prethodno


18

potpisanim dokumentima od strane vlasti u Republici Srpskoj i na državnom

nivou o pristupanju BiH, NATO savezu.

Idealan oblik jedne države sa geopolitičkog i geostrateškog aspekta jeste

krug. Takva država praktično ne postoji, ali ima određen broj država koje imaju

sličan oblik. Bosna i Hercegovina ima trouglast oblik državnog prostora što joj

omogućava solidnu geostratešku osnovicu za odbranu. Entitet Republika

Srpska svoju opstojnost može vidjeti skupa sa Federacijom, jer sve druge opcije

vode u sukobe i u njenu potpunu neizvjesnost.

Entitet Republika Srpska, u integracionim procesima Bosne i

Hercegovine prema Evropskoj Uniji nastoji sebe proglasti samostalnom

regijom kako bi se pokušala na takav način odvojiti od države Bosne i

Hercegovine. To je, naravno, pogrešan put koji je praktično nemoguć u

konselaciji međunarodnog prava i međunarodnih odnosa.

Međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine kao samostalne suverene

nezavisne države koja posjeduje međunarodni subjektivitet, geopolitičku

dimenziju, formalno-pravno onemogućava njenu disoluciju i priznaje sve

relevantne faktore koji su za njenu opstojnost kao regularne i državotvorne.

Bosna i Hercegovina je subjekt međunarodnog prava i međunarodnih

odnosa i kao takva ima pravo na svoj identitet i integritet uz pravo na odbranu

svog državnog prostora.

Bosna i Hercegovina je i pomorska zemlja. Izlaskom na Jadransko more

u Neumu u dužini od 21 km ona i kroz taj segment pojačava svoj suverenitet i

teritorijalni integritet. U strateškim ciljevima srpskog naroda u Bosni i

Hercegovini bilo je i osiguranje izlaza Republike Srpske na more u Neumu

zajedno sa Srbijom. Pošto to nije izvedeno geostrateške aspiracije i u toj oblasti

nisu ostvarene.

Inauguracijom Brčko Distrikta 2001. godine Republika Srpska je

praktično podijeljena na dva dijela, što joj formalno-pravno ne omogućava

postojanje fizičko-geografske konstitucije ni kao entiteta. Osim toga zamišljeni

koridor između Semberije i Krajine praktično je njegovom inauguracijom

nestao. Državno razgraničenje srpskog naroda od druge dvije nacionalne

zajednice i pored etničkog čišćenja, genocida i egzodusa nije uspjelo i u

narednom periodu sve manje ima šanse da uspije.

19


5. Trenutna geopolitička pozicija Srbije

Srbija je toliko mala i beznačajna zemlja u svjetskim okvirima da je niko

ne spominje mjesecima u ozbiljnom kontekstu. Uspješne reforme u Srbiji niko

ne vidi, a njen spoljni dug iznosi preko 75% BDP što je sa aspekta njene

likvidnosti toliko da može doći do formalnog bankrota.

Srbija je rastrzana između ratobornog nacionalizma i metastazirane

korupcije, a elite su itekako uzele učešća i u jednom i u drugom. Teze o

ključnom regionalnom faktoru i lideru na Balkanu su samozavaravajuće, i

dalekosežno fatalne.

Srbija je za manje od dvije godine pod rukovostvom SNS-a (bivša

nacionalistička opcija – radikali) uspjela omogućiti Srbiji status pregovarača sa

EU. Praktično je pozitivno odgovorila zahtjevima kako EU tako i SAD,

konceptu nezavisnog Kosova (iako ne samo SNS nego su i druge srpske stranke

tvrdog stava da neće nikada priznati Kosovo), što će u jednom momentu biti

glavni preduslov prijema Srbije u EU.

Sadašnje rukovodstvo je shvatilo geopolitičku poziciju Srbije i krenulo je

svim snagama da istu evropeizira. Njihova politika da hoće u EU, a neće u

NATO je isprazna priča. Vojska Srbije užurbano radi na usvajanju najnovijih

standarda u svim oblastima rada sa NATO standardima. Najnovija odluka

predsjednika Republike Srbije o slobodnom kretanju NATO snaga na području

države je još jedna potvrda približavanju iste navedenom savezu. Sadašnje

rukovodstvo Srbije je svjesno geopolitičkog okruženja i činjenice da oslonac na

Rusiju nema nikakvo strateško uporište. Oni to javno ne smiju saopštiti svome

narodu ali se taj trenutak bliži.

Sve navedeno je u kontradikciji spoljnopolitičke orijentacije Srbije,

proglašavajući sebe neutralnom državom. Neutralne zemlje svoje napore za

osiguranje odbrane i zaštite suvereniteta, teritorijalnog integriteta, slobode i

socijalnog i društvenog boljitka svojih građana usmjeravaju na strategiju

nacionalne sigurnosti koja ima dvije osnovne komponente: odbrana države od

agresije i djelovanje kroz međunarodne organizacije na smanjenju napetosti i

neprijateljstava u svijetu. Izborom neofanzivnih odbrambenih doktrina i

djelovanjem kroz međunarodne institucije jasno pokazuju kako im je cilj

izbjegavanje bilo kakvih sukoba, a ako do njih dođe biraju mirno rješavanje uz

pomoć Međunarodne zajednice. Neutralne države razvijaju neofanzivnu

odbrambenu doktrinu, djelovanje kroz međunarodne organizacije, sudjelovanje


20

u mirovnim humanitarnim i drugim organizacijama, saradnja među državama,

poštivanje međunarodnog prava, ulaskom u međunarodne integracije i

organizacije. Neutralne države u svojim strategijama stalno ističu razvoj mira i

saradnje. Historija je pokazala kako su to pogodni instrumenti za ostvarivanje

nacionalnih interesa mirnim putem, te da daju u nekim situacijama, bolje

rezultate od drugih modela. Naznačena neutralnost Srbije bila bi od velike

važnosti ako bi se ista pridržavala pomenutih načela o neutralnosti i

geopolitičke aspiracije prema Bosni i Hercegovini praktično bi nestale. To je

samo maskiranje jer sve izjave kako intelektualaca iz Srpske Akademije nauka

i umjetnosti tako i zvaničnika Srbije govore suprotno, posebno kada je u pitanju

tzv. zaštita Republike Srpske po Dejtonu i njihova briga o Srbima na Balkanu.

Spoljna politika Srbije trenutno lavira između Zapada i Rusije. Takvo

nešto nije održivo iz razloga što je integracija Srbije u Evropsku uniju usko

povezana sa rješavanjem pitanja Kosova. Srbija ako želi postati punopravnom

članicom Evropske unije mora prvo riješiti problem Kosova.

Sve ovo navedeno što se odnosi na trenutni geopolitički položaj Srbije,

kako na Balkanu tako i u Evropi, sa njenim integracijama u EU pa onda

moguće i u NATO djeluje relaksirajuće na odnose BiH i Srbije, i smanjenje

geopolitičkih aspiracija Srbije prema Bosni i Hercegovini.

6. Zaključna razmatranja

Geopolitičke aspiracije Srbije prema Bosni i Hercegovini imaju svoj

historijski kontinuitet i dalje će se nastaviti naravno u manje intenzivnoj i

navalentnoj formi, zbog njenih integracija u Evropsku uniju kao i vrlo

vjerovatno u NATO pakt. Aspiracije će se nastaviti sve dok ne sazre svijest kod

srpskog populosa (što je dug proces) da je Bosna i Hercegovina samostalna

država u čijem sastavu je manji entitet nazvan Republika Srpska.

Bosna i Hercegovina je trenutno političko-geografska laboratorija, koja

kroz historiju posjeduje svoj političko-geografski kontinuitet pa snage koje su

za očuvanje njene opstojnosti moraju intelektualno osmisliti sve aktivnosti koje

bi doprinijele njenoj stabilnosti.

21


7. Literatura

Duraković, N: Prokletstvo Muslimana, Svjetlost, Sarajevo, 1993., str. 148

Duraković, N: Prokletstvo Muslimana, Svjetlost, Sarajevo, 1993., str. 143

Duraković, N: Prokletstvo Muslimana, Svjetlost, Sarajevo,1993., str. 145

Cvijić, J: Govori i članci (Sabrana djela), Drugo izdanje (Knjiga 3, tom 1),

Srpska Akademija Nauka i Umjetnosti (SANU), Beograd 1991.

Dnevni Avaz, Sarajevo, 30. 06. 2006. str. 2

Documents

GEOPOLITIČKE Izet Bijedić - pisjournal.compisjournal.com/images/2/PIS02-07.pdf · 3 PIS-Journal of politics and international studies. Proljeće 2016. Broj 2 1.0 Uvod Bosna i Hercegovina