Geneza filozofii i specyfika myślenia filozoficznego Andrzej Łukasik

Geneza filozofii i specyfika myślenia

filozoficznego

Andrzej Łukasik

Zakład Ontologii i Teorii Poznania

Instytut Filozofii UMCS

http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik

www.filozofia.umcs.lublin.pl

Co to jest filozofia?

„Czym jest filozofia i jaką ma wartość, to sprawa sporna. Już to oczekuje

się od niej nadzwyczajnych odkryć, już to lekceważy jako myślenie bezprzedmiotowe. Jedni respektują w filozofii doniosły trud

niezwykłych ludzi, inni nią gardzą jako zbędną spekulacją marzycieli. Uważa się ją za coś, co obchodzi każdego i co w swej

istocie powinno być proste i zrozumiałe, albo też za sprawę tak trudną, że uprawianie jej wydaje się beznadziejne. W samej

rzeczy to, co występuje pod mianem filozofii, dostarcza przykładów na poparcie tak skrajnych ocen” .

(K. Jaspers, Wprowadzenie do filozofii)

www.umcs.filozofia.lublin.pl

Przykłady pytań filozoficznych

„Dlaczego w ogóle coś jest?

Jaki sens ma całość tego, co istnieje?

Czym różni się człowiek od zwierzęcia?

Co jest po śmierci?

Czy jestem wolny i odpowiedzialny za to, co czynię, czy też muszę tak właśnie postępować?

Co to jest życie?

Co to jest prawda?

Co to jest sprawiedliwość?

Czy istnieje Bóg?”

(A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii 17)



„Czy wszechświat ma jakiś jeden wspólny plan lub cel, czy też jest przypadkowym zbiorowiskiem atomów?

Czy świadomość stanowi trwały składnik wszechświata, tak że istnieje nadzieja na nieograniczony rozwój mądrości, czy też jest

ona przemijającym zbiegiem okoliczności na malej planecie, na której życie stanie się w końcu niemożliwe?

Czy dobro i zło mają znaczenie dla wszechświata, czy jedynie dla człowieka?”.

(B. Russell, Problemy filozofii 170)



„Co mogę wiedzieć?

Co powinienem czynić?

Czego wolno mi się spodziewać?

Czym jest człowiek?”

(I. Kant)



Czym różni się nauka od nie-nauki (np. pseudo-nauki, metafizyki)? [problem demarkacji]

Czy rozwój nauki ma charakter ciągły?

[kumulatywizm – antykumulatywizm]

Czy celem nauki jest formułowanie teorii, które są (przynajmniej w przybliżeniu) prawdziwe, czy też jedynie empirycznie

adekwatne?

[realizm – antyrealizm]

Czy pojęcia teorii naukowych (np. siła, kwark, gen, orbital) odnoszą się do realnie istniejących obiektów, czy też są jedynie

narzędziami do opisu doświadczenia (jak np. siatka geograficzna)?


Źródła myślenia filozoficznego

„Źródłowość ta jest wieloraka. Ze zdumienia rodzi się pytanie i poznanie, z wątpienia o wynikach poznania — krytyczna próba i

jasna pewność, z dogłębnego wstrząsu [doświadczenie sytuacji granicznych – A.Ł.] i świadomości zagubienia — pytanie o

samego siebie”

(K. Jaspers, Wprowadzenie do filozofii).


Zdziwienie

„To bardzo znamienny stan dla filozofa: dziwić się.

Nie ma innego początku filozofii, jak to właśnie”.

(Platon, Teajtet 39)

„Wiem, że nic nie wiem”.

(Sokrates)


Dlaczego w nocy jest ciemno?

Dlaczego niebo jest niebieskie?

Dlaczego…???

„Dzięki bowiem zdziwieniu się ludzie obecni, jak i pierwsi myśliciele, zaczęli filozofować; dziwiły ich początkowo niezwykłe

zjawiska spotykane codziennie, później z wolna stawali wobec trudniejszych zagadnień, jak na przykład wobec zjawisk

związanych z Księżycem, Słońcem i gwiazdami, i wobec powstania wszechświata. A kto jest bezradny i dziwi się, poznaje swoją

niewiedzę” .

(Arystoteles, Metafizyka, I, 982 b)

„Zdziwienie jest bodźcem poznania. Dziwiąc się uświadamiam sobie

swoją niewiedzę. Zaczynam szukać wiedzy, ale takiej, która byłaby ‘wiedzą

dla wiedzy’, nie ‘wiedzą przeznaczoną do jakiegoś pospolitego użytku’".

(K. Jaspers, Wprowadzenie do filozofii)


Wiedza dla wiedzy

Po co wiedzieć? Do czego mi to będzie potrzebne?

Po co studiować filozofię? Jaki praktyczny pożytek z filozofii...

„Człowiek, któremu obcy jest posmak filozofowania, przechodzi przez życie jako więzień przesądów przejętych ze zdrowego

rozsądku, z obiegowych wierzeń jego epoki i narodu, a także z przekonań, które rozwinęły się w jego umyśle bez udziału

starannych dociekań czy wynikającej z niej aprobaty. Takiemu człowiekowi świat jawi się jako coś określonego, skończonego,

oczywistego. Przedmioty dnia codziennego nie pobudzają go do refleksji, a nieznane możliwości odrzuca on ze wzgardą”.

(B. Russell, Problemy filozofii 171)


Wątpienie

„Ponieważ przyszliśmy na świat jako dzieci i ponieważ wpierw,

zanim w pełni zaczęliśmy się posługiwać naszym rozumem, już wydawaliśmy rozmaite sądy o rzeczach zmysłowych, dlatego

wiele przesądów oddaliło nas od poznania prawdy; od tych [przesądów] zaś – jak się zdaje – będziemy mogli się uwolnić wtedy i

tylko wtedy: jeżeli raz w życiu postaramy się zwątpić o wszystkim, w czym wykryjemy choćby cień niepewności. Co więcej, i te

rzeczy, o których będziemy wątpić, pożytecznie będzie uważać za fałszywe, abyśmy tym jaśniej zbadać mogli, co jest

najpewniejsze i najłatwiej dostępne poznaniu”.

(Kartezjusz, Zasady filozofii I 1)


Etymologia terminu filozofia

φιλοσοφια (gr. – umiłowanie mądrości)

Pitagoras (VI w. p.n.e.): wiedza (posiadanie mądrości) jest

dostępna jedynie bogom, człowiek może jedynie dążyć do mądrości.

Pierwotnie termin „filozofia” oznaczał wszelką wiedzą teoretyczną (znaczył tyle, co „nauka”).

Do XVIII w. nie było wyraźnego rozróżnienia na naukę i filozofię (np. Newton: Philosophiae naturalis principia mathematica)

Stopniowo nastąpiło wyodrębnianie się poszczególnych nauk z filozofii – logika, matematyka, historia, nauki przyrodnicze (fizyka,

chemia, biologia, kosmologia…), psychologia, kognitywistyka…


Podstawowe dyscypliny filozoficzne

ontologia / metafizyka – najogólniejsza teoria tego, co jest (bytu)

epistemologia – teoria ludzkiego poznania, jego źródeł i granic, wiarygodności i uzasadniania

aksjologia – teoria wartości etycznych (etyka) lub estetycznych (estetyka)

… a ponadto: logika, estetyka, antropologia filozoficzna, filozofia umysłu, filozofia przyrody, filozofia nauki, filozofia dziejów,

filozofia prawa, filozofia społeczna, filozofia polityki, filozofia fizyki, filozofia matematyki, filozofia chemii, filozofia biologii…


Geneza filozofii

Powstanie filozofii – starożytna Grecja VII /VI w. p.n.e.

Tales z Miletu jako pierwszy filozof [filozofia przyrody]

podstawowe zagadnienie – pytanie o arche – początek i zasadę świata: co jest pierwotnym tworzywem, z którego zbudowane są

wszystkie rzeczy?

Greccy filozofowie przyrody pierwsi podjęli próbę

wyjaśniania zjawisk przyrody bez odwoływania się

do mitologii, religii, tradycji, lecz jedynie

za pomocą obserwacji i rozumowania.

Początek nauki i racjonalnego poznania świata.


Myślenie filozoficzne a myślenie mitologiczne

filozofię poprzedzały mitologiczne próby wyjaśnienia świata

zjawiska przyrody są dziełem bogów, powodowanych emocjami podobnymi do ludzkich

mit zawiera elementy pozaracjonalne, swobodne wyobrażenia i myślenie życzeniowe; fantastyczna interpretacja zdarzeń

rzeczywistych; pomieszanie kategorii pojęciowych; pozór wiedzy i zrozumienia; ma skłaniać ludzi do działania zgodnego z

określonym porządkiem wartości

mity i religia są odporne na racjonalną argumentację – niekorygowalne dogmaty

przeciwieństwo między filozofią a myśleniem mitologiczno-religijnym: obserwacje empiryczne i racjonalne myślenie


Techne

wiedza praktyczna, odpowiadająca na pytania: „jak?”, „w jaki sposób?”

techne – domena niewolników i rzemieślników, życiowo uzależnionych od własnych umiejętności, była źródłem zysku.

Nie stawiano jednak pytań: „dlaczego?” i „co to jest?”. Nie istniało pojęcie trójkąta ani pojęcie liczby, co nie przeszkadzało w

sprawnym liczeniu i dodawaniu.

Anonimowość wiedzy egipskiej i babilońskiej i przypisanie pochodzenia wiedzy opiekuńczym bogom, którzy nauczyli ludzi

zarówno prostych czynności siania pszenicy, jak i balsamowania ciał.

Ludzie są tylko depozytariuszami i użytkownikami wiedzy.


Wiedza jako dar bogów

Konsekwencja: kult i konserwatyzm

Byłoby niewdzięcznością i bluźnierstwem zmienić cokolwiek

z tego, co zostało przekazane z niebios.

Wiedza jest święta i tajemna, powierzona kaście kapłańskiej do przechowywania i rozważnego przekazywania.

Nauczanie = wtajemniczanie, dokonujące się (podobnie jak to bywa i dzisiaj w nauce rzemiosła) przez demonstrację, pokaz, bez

użycia słów.

Wiedza techniczna jest trudna do pełnego zwerbalizowania

(np. ułożenie instrukcji wiązania sznurowadeł).

starożytny Egipt - zasady organizacji państwa były pochodzenia boskiego.

kiedy bogowie stwarzali Egipt, dali swego krewnego w postaci faraona, aby był kontynuacją praw niebieskich na ziemi.


Polis

nowa organizacja przestrzeni społecznej

Miasto zawierało się wokół agory (rynku), przestrzeni wspólnej, gdzie spotykają się obywatele, by omawiać wszelkie ważne dla

nich sprawy.

Grecja tamtych czasów to rozrzucone po całym basenie Morza Śródziemnego miasta–państwa, autonomiczne i

samowystarczalne (Ateny, Milet, Korynt, Teby, Efez itd.).

Pluralizm i demokracja, wolność i równość wobec prawa

Grek jest współodpowiedzialny za swą ojczyznę, współdecyduje o jej losach, współtworzy prawa w trybie parlamentarnej debaty,

jest z niej dumny. Każdy obywatel polis ma nieskrępowany dostęp do spraw publicznych


Uzasadnianie i dowodzenie

X: twierdzę, że jest tak a tak…

Y: jak to uzasadnisz?

uzasadnianie i dowodzenie jako początek i istota nauki

tajemna wiedza świątynna - autorytet sakralny

Np. nie do pomyślenia było pytanie o to, skąd kapłan wie, że sproszkowana jaszczurka zmieszana z winem jest lekarstwem na

febrę

Jeśli prosty, niczym nie różniący się od innych obywatel odsłania tajemnice świata bez wglądu w odwieczne pisma, to jest to fakt

wzbudzający najwyższą nieufność albo szyderstwo.

uzasadnianie głoszonych poglądów

porzucenie fabularnych opowieści mitologicznych na rzecz racjonalnego dyskursu


Episteme

Techne – wiedza praktyczna, bezrefleksyjna, oparta na rutynie

Episteme – wiedza teoretyczna, oparta na racjonalności ludzkiej mowy, logicznym formułowaniu myśli

Słowo – jedyny środek rozpowszechniania wiedzy

Treść komunikatu w całości zdeponowana jest w słowach — nie pod słowami, nie między wierszami, jak w hermetycznych

tekstach świątynnych, ale w bezpośredniości i prostocie przekazu skierowanego do wszystkich.

Każdy człowiek uznany jest za podmiot wiedzy — za jej twórcę lub krytyka.


Doxa

mniemanie — wiedza potoczna

zbiór indywidualnych przekonań i społecznych stereotypów pozyskiwanych i udzielanych innym w procesie komunikacji, we

wspólnych działaniach i doświadczeniu potocznym.

użytek zrobiony z logicznego rozumu wydobywa z niej para-doksa zaskakującą niezgodność z oczekiwaniami tzw. zdrowego

rozsądku

trzeba porzucić naiwność, łatwowierność oczywistości zmysłowej i również dla własnych przekonań żądać uzasadnienia

lub dowodu.

Paradoksy Heraklita, Epemenidesa czy Zenona z Elei - kamienie milowe na drodze poszukiwań zgodności między

doświadczeniem a rozumową wiedzą naukową, czyli na drodze do teorii.


Filozofia a myślenie potoczne

myślenie potoczne: realizm i nastawienie naturalne – żyjemy w realnym świecie czasowym i przestrzennym

rzeczy istnieją niezależnie od naszego istnienia i niezależnie od naszego postrzegania i myślenia o nich

myślenie potoczne oparte jest na sądach zdrowego rozsądku, ale zawiera przekonania tymczasowe i niespójne z przekonaniami

innych ludzi, oparte na wyobraźni, zawiera elementy myślenia życzeniowego, przesądy i uprzedzenia

wieloznaczność i niejasność pojęć; przemieszanie myślenia naturalistycznego z supranaturalistycznym (wiara religijna), nie

należącym do zdrowego rozsądku


Zdrowy rozsądek

władza sądzenia, elementarna ludzka racjonalność (logiczna i praktyczna), najniższy i konieczny dla życia stopień rozumu

człowieka, dzięki czemu człowiek jest zdolny do wnioskowania, argumentowania, przewidywania, podejmowania decyzji i

odpowiedzialności za zwoje czyny

„Rozsądek jest rzeczą najsprawiedliwiej rozdzieloną na świecie: każdy bowiem mniema, iż jest weń tak dobrze zaopatrzony, że

nawet ci, których najtrudniej zadowolić w innych sprawach, nie zwykli pożądać do więcej, niż go posiadają”.

(Kartezjusz, Rozprawa o metodzie)


Filozofia a zdrowy rozsądek

zdrowy rozsądek jest konserwatywny, filozofia dociekliwa; antydogmatyzm, kwestionowanie wszelkich autorytetów; prawda jako

wartość najwyższa; żądanie jasności, dowodów, racji, krytyczna analiza racjonalizacja przekonań zdroworozsądkowych przez

filozofię

„Zdrowy rozsądek nie jest więc dla niej autorytetem niepodważalnym i właśnie dlatego, że nie potrafi on wyjaśnić podstaw własnej

pewności, wymaga takiego wyjaśnienia z zewnątrz. Podać je mogą – w różnych aspektach – tylko filozofia i nauka”.

(Hempoliński, Filozofia współczesna 17)


Religia

twierdzenia religijne nie należą do zdrowego rozsądku, nie można ich uzasadnić na podstawie potocznego doświadczenia

cechy charakterystyczne religii:

podział na sacrum i profanum

wiara w byty lub zdarzenia supranaturalne (cuda)

kodeks moralny mający sankcję boską

przeżycia religijne

rytuały, modlitwa, ofiary

koncepcja ostatecznego celu świata i roli człowieka

hierarchia wartości; wzorce postępowania


Filozofia a religia

filozofie religijne: akceptacja podstawowych prawd wiary (dogmatów), ograniczony charakter ludzkich władz poznawczych

filozofie niereligijne: naturalizm – naturalne prawidłowości przyczynowo-skutkowe między obiektami czasoprzestrzennymi;

założenie istnienia rzeczywistości supranaturalnej niczego nie wyjaśnia i jest rezygnacją z racjonalnego tłumaczenia świata

„Cechą swoistą autentycznej filozofii jest jak najdalej posunięta niedogmatyczność rozważań, zmierzanie do pewności, prawdy,

pełnej zrozumiałości, jasności i logicznej spójności, opieranie się na analizach racjonalnych przy pełnej akceptacji faktów

empirycznie sprawdzalnych”.

(M. Hempoliński, Filozofia współczesna 21)


Postulat racjonalności poznania

„Postulat ten głosi, że każdy sąd pretendujący do prawdy musi być jak najmocniej, właściwymi dlań sposobami, uzasadniony oraz

że siła tego uzasadnienia winna wyznaczać stopień jego akceptacji” .

(M. Hempoliński, Filozofia współczesna 33)

intersubiektywna komunikowalność i sprawdzalność (jawność i powtarzalność)

postulat wewnętrznej intelektualnej rzetelności jednostki nakazuje akceptować jako odpowiedź na dane zagadnienie „tezę

możliwie dobrze uwiarygodnioną […] w przeciwieństwie np. do tezy, której uznanie by odpowiadało pragnieniom owej jednostki

czy też mniej by ją narażało na konflikt z dominującymi w jej społeczności autorytetami”

(H. Eilstein, Biblia w ręku ateisty 29)


Filozofia a światopogląd i ideologia

światopogląd: zbiór sądów opisowych i wartościujących o pochodzeniu i naturze świata jako całości, człowieka, kształtuje się w

społeczeństwie, niespójność

ideologia: zbiór ogólnych koncepcji aksjologicznych i społeczno -politycznych, interesy danej grupy: „świadomość fałszywa” –

zniekształcenie obiektywnej rzeczywistości i funkcje apologetyczne wobec grupy, której interesy wyrażają


Nauka

nauka = zbiór nauk szczegółowych

homo sapiens – 100 tys. Lat

cywilizacja – 10 tys. lat

nauki szczegółowe – 400 lat

wyodrębniły się z filozofii (XVII w. Galileusz, Newton…)

nauki empiryczne

nauki przyrodnicze (fizyka, chemia, astronomia, kosmologia, biologia…)

nauki humanistyczne (historia, religioznawstwo…)

nauki społeczne (socjologia, ekonomia…)

obserwacja + eksperyment + matematyczny opis zjawisk

nauki formalne, ajskomatyczno-dedukcyjne (logika, matematyka…)

funkcja poznawcza (osiąganie wyników poznawczych) i praktyczna naukiwww.umcs.filozofia.lublin.pl

Funkcje nauki

poznawcza (osiąganie wyników poznawczych)

odkrywanie faktów i formułowanie praw

wyjaśnianie

prognozowanie

opracowanie i logiczne uporządkowanie pojęć, twierdzeń, teorii

przekazywanie wyników (czasopisma, książki, seminaria naukowe)

weryfikowanie wyników

doskonalenie metod badawczych

praktyczna (zastosowania praktyczne)


Filozofia a nauka

nauki formułują prawa; filozofia pyta: co to jest prawo? jakie są podstawy akceptacji teorii naukowych?

nasycenie współczesnej nauki (np. fizyki – mechanika kwantowa, kosmologia, biologii – genetyka i jej zastosowania) problemami

filozoficznymi, zacieranie się linii demarkacyjnej między nauką a filozofią

tradycyjne problemy filozoficzne uwikłane w nauki empiryczne (np. determinizm i indeterminizm, natura czasu i przestrzeni,

początek Wszechświata)

nauka jako źródło nowej problematyki filozoficznej (np. problem obiektywności poznania w mechanice kwantowej)

nauka jako paradygmat myślenia racjonalnego


Relacje filozofia - nauka

Filozofia jako teoria nauki

nauki empiryczne wyczerpują wiedzę o świecie, filozofia jest logiczną analizą języka, założeń i metod nauk (scjentyzm)

Filozofia jako synteza wyników nauk

filozofia przyjmuje jako założenia rezultaty nauki formułuje ich syntezę w celu uzyskania naukowego obrazu świata

Filozofia jako dyscyplina autonomiczna wobec nauki

badania filozoficzne są całkowicie różne od badań nauk empirycznych, filozofia nie może bezkrytycznie opierać się na naukach,

jest nieempiryczną wiedzą o świecie empirycznym, bada warunku możliwości doświadczenia (Anzenbacher, Wprowadzenie 31)


Czy filozofia jest nauką?

odpowiedź pozytywna

„najogólniejsza nauka o prawach zmienności wszelkiej rzeczywistości (przyrody martwej, ożywionej, społeczeństwa) i poznania”



odpowiedź negatywna

nie jest nauką aksjomatyczno-dedukcyjną (matematyczną) – brak zgody na przesłanki – problem znaczenia terminów

nie jest nauką empiryczną (przyrodniczą lub społeczną) – żadna filozofia nie ma struktury formalnej teorii empirycznej w

rozumieniu współczesnej metodologii nauk, nie dostarcza wyjaśnień nomologiczno-dedukcyjnych ani probabilistycznych

neopozytywizm – nie jest nauką, ale królową nauk, działalnością

Filozofia jest wiedzą o świecie opartą na nauce i myśleniu potocznym – interpretacja istniejącej wiedzy w nowych kategoriach

pojęciowych; formułowanie ogólnych twierdzeń o świecie

do powstania nauk empirycznych XVI/XVII w. trudno było odróżnić wyjaśnienia naukowe od filozoficznych


filozofia nie czerpie materiału bezpośrednio z obserwacji

spory filozoficzne nie mogą być rozstrzygnięte przez odwołanie się do faktów empirycznych

filozofia nie dostarcza nowej wiedzy o faktach

spory filozoficzne polegają niekiedy na udowodnieniu logicznej niemożliwości jakiegoś stanowiska, nie dotyczą zatem kwestii

empirycznych


koncepcje filozoficzne uznające się za naukowe:

fenomenologia – „nauka ścisła”, autonomiczna wobec innych nauk, przedmiot – świadomość transcendentalna (Husserl)

pozytywizm logiczny – filozofia naukowa w odróżnieniu od filozofii metafizycznych; logiczna analiza języka nauki

marksizm – budowanie ogólnej koncepcji świata na podstawie danych nauk szczegółowych

filozofia naukowa a filozofia nauki [przedmiot badań – język i struktura nauki, metody, struktura i rozwój]



„Celem filozofii jest logiczne rozjaśnianie myśli. Filozofia nie jest teorią, lecz pewną działalnością. Dzieło filozoficzne składa się

zasadniczo z objaśnień. Wynikiem filozofii nie są ‘tezy filozoficzne’, lecz jasność tez. Filozofia winna rozjaśniać i ostro

rozgraniczać myśli, które skądinąd są jakby mgliste i niewyraźne.

Poprawna metoda filozofii byłaby właściwie taka: nie mówić nic poza tym, co daje się powiedzieć, czyli poza zdaniami nauk

przyrodniczych – a więc nic poza tym, co z filozofią nie ma nic wspólnego, a gdyby potem ktoś chciał powiedzieć coś

metafizycznego, wykazać mu, że pewnym znakom swoich zdań nie nadał żadnego znaczenia. Byłaby to dla niego metoda

niezadowalająca – nie miałby poczucia, że uczymy go filozofii – ale byłaby to jedyna metoda ściśle poprawna”.

(L. Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus)


Filozofia a nauka – wybrane stanowiska

Teza: filozofia jest niezależna od nauk przyrodniczych

„Wyników nauk przyrodniczych bowiem nie bierze się pod uwagę. Rozważa się tylko przyjęte implicite założenia filozoficzne w

podstawowych metodach nauk przyrodniczych” .

(A. G. van Melsen, Filozofia przyrody 42)



Teza: nauki przyrodnicze posiadają założenia o charakterze filozoficznym

„W przyrodniczych programach badawczych znajdują się, w mniej lub bardziej ukrytej formie, założenia o charakterze

metafizycznym. Określają one zasadniczą możliwość modyfikacji tych programów, implikują wybór odpowiedniej epistemologii,

posiadają niewątpliwe wartości heurystyczne. Bagatelizowanie wielorakich związków filozofii z naukami przyrodniczymi oraz

uprawianie refleksji filozoficznej w całkowitej izolacji od osiągnięć tych nauk może prowadzić do rozwiązań pozornych”.

(M. Heller, J. Życiński, Wstęp, [w:] M. Heller, A. Michalik, J. Życiński, Filozofować w kontekście nauki 5).



Teza: nauki przyrodnicze nie posiadają założeń o charakterze filozoficznym

Por. J. Woleński, O tak zwanych filozoficznych założeniach nauki


Wzorce uprawiania filozofii

klasyczny (starożytność): cel – poznanie ostatecznej podstawy i struktury bytu; zjawisko i rzeczywistość; wiedza (episteme) i

mniemanie (doxa); poznanie najgłębszej istoty bytu pozwala zrozumieć naturę człowieka i jego miejsce w świecie [Demokryt,

Epikur, Sokrates, Platon, Arystoteles, stoicy]

pragmatyczny: cel – skuteczne działania w sprawach życia codziennego (szczęście, korzyść itp.); sofiści

teocentryczny (średniowiecze): – problem: Bóg, człowiek, świat; wiara i rozum; filozofia jako ancilla theologiae; problem relacji

wiara – rozum; św. Augustyn: „Pragnę poznać Boga i duszę. I nic więcej.”



Odrodzenie – zerwanie z filozofią średniowieczną, rozwój rzemiosła, handlu, wiedzy praktycznej, powstanie monarchii

absolutnych, Reformacja, powstanie uniwersytetów w XIV w., druk, Kopernik, Kepler, Galileusz, Newton, Huygens; XVII/XVIII –

powstanie nauk szczegółowych – „być albo nie być” dla filozofii

kartezjański – poszukiwanie wiedzy pewnej, sceptycyzm, cogito ergo sum – świadomość podmiotu jako podstawa wszelkiego

filozofowania, problem istnienia świata transcendentnego wobec świadomości poznającego podmiotu

kantowski – badania transcendentalne, „kopernikański przewrót” w filozofii: przedmiot poznania jako konstrukcja podmiotu

wyposażonego w aprioryczne formy zmysłowości i transcendentalne kategorie intelektu



Hegel – powrót do spekulacji metafizycznych w opozycji do tradycji epistemologicznej

pozytywizm – Comte, Mill, Spencer – oparcie wszelkiej wiedzy na faktach, niemożliwość metafizyki (wiedzy o świecie

pozaempirycznym); badania metodologiczne i synteza nauk szczegółowych

filozofia życia – problem egzystencji jednostki ludzkiej i jej stosunku do społeczeństwa, historii, Boga; Stirner, Carlye, Newmann,

Kierkegaard, Dilthey, Schopenhauer, Nietzsche

marksizm (Marks, Engels) – kategoria praktyki społecznej; odrzucenie metafizyki idealistycznej i subiektywizmu; powiązanie z

nauką; materializm dialektyczny i historyczny; funkcja praktyczna filozofii – ideologia ruchu robotniczego (Lenin)

neotomizm, fenomenologia, egzystencjalizm, neopozytywizm, personalizm, pragmatyzm, filozofia analityczna, hermeneutyka…


Pytania kontrolne

Podaj przykłady zagadnień filozoficznych. Czym się one różnią od zagadnień naukowych?

Jakie są źródła myślenia filozoficznego?

Jaka jest etymologia słowa „filozofia”?

Wymień podstawowe dyscypliny filozoficzne.

Scharakteryzuj wiedzę typu techne, doxa i episteme.

Czym filozofia różni się od myślenia mitologicznego?

Jaka jest różnica między filozofią a myśleniem potocznym?

Co to jest zdrowy rozsądek?

Czym się różnią filozofie religijne od niereligijnych?

Czy filozofia jest nauką? Rozważ różne odpowiedzi podając przykłady z historii filozofii.

Sformułuj postulat racjonalności poznania.

Scharakteryzuj podstawowe koncepcje filozofii.



Literatura

K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka

J. M. Bocheński, Ku filozoficznemu myśleniu

J. Wojtysiak, Filozofia

T. Czeżowski, O metafizyce, jej kierunkach i zagadnieniach

W. Krajewski, Współczesna filozofia naukowa. Metafilozofia i ontologia

A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii

K. Jaspers, Wprowadzenie do filozofii

M. Hempoliński, Filozofia współczesna

J. Hospers, Wprowadzenie do analizy filozoficznej

Documents

Geneza filozofii i specyfika myślenia filozoficznego Andrzej Łukasik