Literatuur en theater samenvatting
Literatuur
Barok en classicisme: affect en vorm 1600-17501. Aandacht voor
vorm. Opvatting kunstenaar: individu dat zich moet onderscheiden
door originaliteit (mag ook bekende stof opnieuw vormgeven).
Vernieuwde, gentensiveerde vormgeving is het veld van actie!2.
Reformatie protestanten bezwaar tegen verering van beelden;
rooms-katholieke geloof. Protestanten: geen kunst in kerk zodat
gedachten van gelovigen niet afgeleid konden worden van God.
Rooms-katholieken: om gelovigen te behouden tijdens
contrareformatie, kiezen ze voor een gevoelsmatige versteviging van
geloof: kunst belangrijke rol in dat emotionele appl. Religieuze
dynamiek3. Vormtaal ideologisch en emotioneel geladen. Koning
alleenheerser, staat boven en tussen de partijen als verbindende
factor-> pracht en praal van een hof symboliseert deze
overstijgende n verbindende functie. In de Nederlanden: republiek,
niemand boven de partijen verheven. Stadhuis midden in
gemeenschap.
Stem: veelzijdige, tegenstrijdige krachten. Monteverdi; stem
verbeelden door twee stemmen (vrouwenstem laten zingen door
mannen). ~Barok: Het bij elkaar brengen van tegengestelden~
Vorm niet neutraal, want vorm staat in dienst van emotionele
werking (Affect)Vorm heeft inhoud, het heeft evenveel betekenis als
datgene wat wordt gezegd of is afgebeeld. vorm doet iets: hoe zit
het formeel in elkaar en wat betekent het?Filosoof Gilles Deleuze:
Uitdrukking van de vorm en uitdrukking van de inhoud; dus beide
betekenisvol. Vorm en affect gaan altijd samen.Dankzij Affect
kunnen we spreken over de manier waarop vorm en inhoud een
gevoelsmatige relatie kunnen uitlokken tussen tekst en lezer. Is
zowel negatief als positief, sensitief. Bij affekt gaat het om de
relatie tussen subject en kunstwerk. Tekst dat definitief iets met
je gedaan heeft, het blijkt je aantrekken. De affectieve werking
van kunst impliceert een werkelijk beleefd/belichaamd begrijpen:
affect is dus ook vorm van kennis. Vorm dient in B&C om relatie
te krijgen tussen het werk en publiek: maximale sensitieve werking
met als doel een diepere doorleving van wat er artistiek wordt
voorgesteld. Doel hiervan: fascinatie in barok en betrokkenheid in
classicisme.bewogen, die beweging zit van binnen. Het dwangmatig
geboeid zijn door kunst en innerlijke beroering die kunst
teweegbrengt, is kenmerkend voor barok. Werkt dwingend. Geen
sensatie, maar fascinatie: wat gebeurt er precies?. Betoverend
iets: meraviglia, dit benadrukt het moeilijk plaatsbare van de
affectieve werking. Tegen decorum ingaan: een gek als figuur
kiezen, die de lezer ontroert. Dit is fascinerend en geeft
aanleiding tot verwikkeling tussen lezer en hoofdpersoon.
Betrokkenheid. Stijlfiguur paradox: gaat om de spanning tussen
elementen die onverenigbaar met elkaar lijken en die toch ook
werkzaam zijn. (liefde en haat, gender). Dit leidt tot
fascinatie.Classicisme: theorie die elke vorm van afwijking
probeert tegen te gaan door een dichtgetimmerd systeem. Barok:
kunstenaars volgen geen uitgebreide literaire theorie. Bezig met
nieuwe concepten aan te stippen of verkennen (die affectief
werken). Idee dat kunst iets moet hebben dat mensen
buitenproportioneel en op onbenoembare manier raakt: in relatie tot
smaak en genie (kunstenaar). Dromen fascineren (reel ervaren:
vermenging van realiteitsniveaus) illusie is structuur van
tekst/stuk. Classicisme: literaire theorievorming discussies die
gaan over de criteria en regels waaraan goede kunst moet voldoen.
Stijfheid: Aristoteles regels in Poetica descriptief: aan welke
voorwaarden succesvolle stukken voldeden, ipv moesten voldoen.
Prescriptief: regels gebruikt om te bepalen hoe kunstwerken moeten
zijn en hoe ze moeten worden gemaakt (ondergraaft systeem).
Discrepantie.Toneel Aristoteles: principe van concentratie leidt
tot 3 criteria van eenheid: tijd, plaats en handeling. Zodat een
stuk niet afleidt continu. Principe van waarschijnlijkheid: de eis
van vraisemblance die inhoudt dat een auteur moet weergeven wat
waarschijnlijk en waarachtig is. Dit staat in relatie met eenheid
en decorum. Classicistische kunst tamelijk strak van vorm. Het doel
is reflectie en benoembaarheid. Belangrijkste is dat publiek tot
oordeel komt. Tekst daarom zo helder mogelijk presenteren waarover
publiek moet oordelen. Het vermijden van alles wat kan afleiden
maakt helder. Leidt tot affect: het publiek wordt gevraagd
betrokken te zijn en voor zichzelf deel te nemen aan de discussie.
Aristoteles: tragedie>betrokkenheid= peripeteia: is een moment
van omslag, een relatief plotselinge verandering van een toestand.
Publiek moet zich afvragen hoe het zich verhoudt tot deze omslag,
die provoactief is. Publiek is ergens in betrokken, impliceert
afstand, je bent geen onderdeel van handeling, de handeling gaat je
aan.
B&C beiden aandacht voor de rol van kunst in relatie tot een
publiek dat moet reflecteren op zijn positie en beleving. Dit wordt
meer en meer nationaal ingevuld: vb. academie Francaise; symbool
franse natie. Is autoritair, spreekt over publieke kwesties en zet
aan tot nationale discussie. Ontstaan literaire kritiek: een
collectieve, publieke reflectie op wat literatuur is en mag doen.
Anciens et Modernes; is oudheid wel oke of levert moderne tijd ook
betere kunst? En blijft beoordeling van kunst bij geschoolde elite
of kan breed publiek oordelen obv eigen smaak en kunde?Gevolg:
zelfbewustzijn: naderend afscheid van het classicisme. En nieuwe
status van het publiek. Bestuur van stad als onderdeel van het
publiek. Katholieken: geloof als beleving centraal. Dit zien
protestanten als allegorie. Maar katholieken beschouwen geloof meer
als allegorisch. Er wordt dus anders met een tekst omgegaan in een
andere leefwereld. Rooms-katholiek: vrije menselijke wil en keuze.
Slavernij: classicistisch: orderlijke opzet van het
slaventransport, planning. Barok: fascinerende vermenging van
culturen, religies door bijeenbrengen van mensen uit totaal
verschillende gebieden van de wereld.
Powerpoint barok absoluut vorstendom - classicisme in opdracht
Rooms katholieke kerk religieuze dynamiek: reformatie en
contra-reformatie (poging van katholieke kerk om weer orde te
krijgen) Vorm in functie van affect. affect doel: is dat de
waarnemer bewogen wordt. alles gaat bewegen clair-obscur.affect =
relatie tussen subject en kunstwerk. is de manier waarop vorm en
inhoud een gevoelsmatige relatie uitlokken of mogelijk maken tussen
tekst en lezer.fascinatie = element van dwang, je bent
geboeid.absolutisme als propagandamiddeldroom: voorspelling of
allegorie. dromen fascineren metaforen, veelzijdigheid en
tegenstrijdigheid. Barok kenmerkt zich door het bij elkaar brengen
van tegengestelden! vermenging van tegenstellingenJohn Donne, Holy
Sonnets apostrofe (=afwenden van publiek?) personificatie
dramatisering (door stijlfiguren) retorische vragen: Een vraag die
(vanwege het effect) uiterlijk de vorm van een vraag heeft maar
geen echte vraag is: het antwoord hoeft namelijk niet gegeven te
worden.dood wordt toegesproken = Retorisch, is stijlfiguur. wordt
opgedragen. Personificatie= dood als persoon. sonnetvorm. ook heel
hoogdrempelig.
karakter van de barokliteratuur de expressie van intense emoties
in gevormde taal. invloed uitoefenen figuur/hoofdpersoon die de
lezer ontroert/verwikkeling affectieve correspondentie van
religieuze en erotische motieven. raken helemaal verslingerd in
elkaar. Hier begint het schandaal in de kunst. in de kunst mag iets
wat daarbuiten niet mag. contrastprincipe: stijlfiguur 1 paradox
(uitspraak die zichzelf tegenspreekt = spanning tussen elementen
die onverenigbaar met elkaar lijken maar toch werkzaam
zijn)vb:'niets hebben en toch alles bezitten' is een paradox)2
oxymoron: De stijlfiguur waarbij tegengestelde begrippen naast
elkaar worden geplaatst.bijvoorbeeld: Hij was levend dood. is
tegenstelling door bijvoeglijke en zelfstandig naamwoorden die niet
bij elkaar kunnen). voorbeeld: sweet warrior of love hoge
moeilijkheidsgraad: obscuritas : obscur is duister, ingewikkeld.
> staat tegenover helderheid.
Twee retorische tradities:. Dichters moeten zich aan drie dingen
houden:1. Quintilianus: de institutione oratoria (95 na chr)
helderheid, duidelijk zijn met wat je bedoelt verstaanbaarheid,
geen vreemde woorden gebruiken dus vereenvoudiging van de taal 1.
Claritas toegankelijkheidhier houden de barokkunstenaars zich niet
aan.Barok: 2. longinus: peri Hypsos (1e eeuw na Chr.) duisterheid
2. Obscuritas verhevenheid, dichter moet orakelen (iets dat hoger
is dan de omgeving, sublimiteit) ontoegankelijkheiddit is
nauwelijks nagejaagd, tegentraditie.tot 1650, toen opeens
belangrijk. voorbeeld Constantijn Huygens over pozie: hij verwacht
dat lezers teleurgesteld worden als het te eenvoudig is. echt werk
moet wat ontoegankelijk zijn. Goede pozie wordt vergeleken met iets
hoogs.
Pozie en poticaJohn Milton, Paradise Lost (1667) wilt lezers
informeren en benvloeden.het genre (episch gedicht, verhalende
literatuur), de invocatie (aanroeping tot goden), satan en
adam.enorm waagstuk: Bij Milton is Satan de held. Het is een
complexe held: goede en slechte eigenschappen. je hoort hem
nadenken, twijfelen. God ook complexe held, dramatiseren. Dus ook
hij heeft slechte eigenschappen, hij zou ook fouten gemaakt kunnen
hebben. mogelijke grote fout: het geven van een vrije wil aan
mensen. Ook Adam is een complexe held, slachtoffer en overtredingen
gemaakt.
wanneer iemand preekt over de bijbel, je commentaar toevoegen.
dat is in paradise lost het geval. Protestantisme stuurt aan op
uitleg.invocatie: begin van een episch gedicht.
TheaterDe tragikomedie: oorspronkelijk aan elkaar tegengestelde
genres van tragedie en komedie vermengen. Toneel (wereld van
illusie); geen duidelijke scheiding tussen goed en kwaad.
Personages dwalen letterlijk en figuurlijk. Bedoeling dat die
dwaaltocht leidt tot verdieping of tot verbetering. (bijvoorbeeld
illusie van een droom werkt om belangrijke inzichten te krijgen.Er
is geen eenduidig perspectief van waaruit het publiek alles kan
beschouwen: het moet met de ontwikkeling van de plot en personages
mee. Totaalvoorstelling: als een opvoering zich van meerdere media
tegelijk bedient: machinerie, belichting, muziek, toneelstuk. Nieuw
genre: opera. Classicisme; herleving klassieke griekse theorie.
Decorum erg belangrijk: niet betamelijk om geweld expliciet te
tonen op het toneel. Drang naar ordelijkheid; consistentie en
waarschijnlijkheid. Het wil helder zijn met het oog op
betrokkenheid van het publiek. Het wil een oordeel uitlokken en een
discussie provoceren.
Powerpoint Barok-Classicisme
Barokdrama Classicisme tragedie
Uitbundig, complexOrde, helderheid, proportie, goede smaak
Spelen met schijn en illusieDrie eenheden concentratie
(aristoteles): tijd, plaats, handeling
Esthetiek van obscuritas: raadsels die ontcijferd moeten
wordenEenheid van stijl. Strikte scheiding en definities van
genres
Bewuste theatraliteit: toneelstuk in toneelstuk,
spiegeleffectenGecentreerd op taal
Aandacht voor seksualiteit en geweldRespecteert decorum: geen
geweld en lichamelijkheid op toneel
Genres in de 17e eeuw tragedie, tragikomedie komedie (oa
classicistische komedies, kluchten, spaanse comedia) speelt zich af
in het heden met goed einde en komisch. Muziektheater (comedie
ballet, tragedie lyrique) Religieus toneel (autos sacramentales)
rooms katholicisme
Drie gouden eeuwen: Spanje (pedro calderon), Frankrijk (grand
siecle: lodewijk xiv; corneille, moliere, racine), Nederlanden
(joost van den vondel)Achtergronden: welvaart, absolutisme,
religieuze spanningen (contrareformatie)
Muziektheater : ballet, tragedie lyrique (franse opera,
aangepast aan idealen Franse hof) en comedie ballet (komedie met
zang en dans)
Gezongen/ gesproken theater Sterk rotuele functie 17eeuwse
foundational texts: calderon, vondel, moliere, racine
Verlichting1. Interne diversiteit en veranderde verhoudingen
tussen standen grote spanningen. Ouderwetse feodale instellingen
botsen met nieuwe machtsverhoudingen (hebben alleen nog maar
fundament omdat het instellingen zijn van traditioneel bestaan).
Hoe staatsbestel goede weerspiegeling kan zijn van krachtenveld
tussen de verschillende belangen die partijen hebben?2. Meer
burgers keren zich tegen de kerk als politiek invloedrijk
instituut. Want machtspositie is niet gebaseerd op maatschappelijk
belang. Voorzover dat wel is, moeten kerkelijke instanties op
gelijke voet met andere burgers behandeld worden. Er moet een
principile scheiding komen tussen politieke en religieuze belangen.
Vanaf de verlichting loopt proces van secularisering intensiever.
3. Door studie uit verschillende culturen blijkt dat mensen
opereren vanuit totaal verschillende belangen door hun andere
geschiedenis en wereldbeeld. 4. Filosofie moet niet gericht zijn op
het vinden van metafysische waarheid, maar in dienst staan van
menselijk belang. Spinoza: mens gedreven door eigenbelang: de wil
om te overleven, te leven, en nastreven wat men voor zichzelf nodig
acht.
Religie als object van studie, niet als bron van kennis!
Smith schetst een maatschappij waarin mensen elkaar nodig
hebben. Maatschappij = samenleving. De samenwerking tussen mensen
onderling: dit is gebaseerd op welbegrepen eigenbelang. rede: ratio
meest karakteristieke element van de verlichting: verlangen naar
logische, beredeneerbare en systematische ontwikkeling van kennis.
Radicale verlichting: periode eind 17e eeuw, waarin kleine groep
schrijvers en denkers publiceren werk (erg radicaal) dat enorme
invloed heeft. Mandeville: moraliteit, religieuze leidt tot
hypocrisie. Deugden gaan in tegen menselijke natuur dus niet
lovendwaardig. Het is onzinnig om uit te gaan van wat de bijbel
vereist. Het effect van handelingen telt, en niet of ze naar een
moralistische maatstaf als goed en kwaad kunnen worden betiteld.
Mandeville gaat uit van nieuw mensbeeld waarin mens wordt gedreven
door passies, ofwel behoeftes. Dingen nodig om te overleven. Dit
leidt tot andere vorm van kennisvergaring: niet gebaseerd op
traditie, maar op een onbevooroordeelde, rationele analyse.
Ongereflecteerde kennis (bijgeloof, traditie kennis) wordt kritisch
onder de loep genomen. Verlichtingsdenkers willen beargumenteren
waarom mensen doen wat ze doen. Rede en gevoel hebben daarin een
groot aandeel. Mensen handelen namelijk altijd vanuit bepaalde
belangen. Aandacht voor ratio en wezenlijke rol van gevoel. Belang:
vanuit welke belangen iemand opereert. Dat bepaalt vervolgens
waarvoor iemand belangstelling heeft, en de bereidheid ergens een
belang in te nemen.Hoe eigenbelangen worden weergegeven in de
brief(roman). Dit genre maakt het mogelijk te laten zien hoe ieder
subject eigenbelangen heeft en van daaruit opereert. Voltaire: John
Locke, beargumenteert dat kennis berust is op zintuigelijke
indrukken. Dit gaat terug op de individuele waarnemer vanuit een
standpunt via zintuiglijke impressies ervaren en registreren. De
briefroman bestaat uit een collectie (fictieve) brieven die
personages aan elkaar schrijven, waardoor verschillende
woordvoerders naast elkaar opereren: hoe ieder subject
eigenbelangen heeft, evenveel recht, presentatie van meerdere
visies naast elkaar, geeft aanleiding tot reflectie op de eigen
positie. Plot niet ingewikkeld, spanning komt voort uit de posities
van waaruit verschillende partijen dezelfde gebeurtenissen
meemaken. Het zit in het verschil! Uitgesproken
maatschappijkritiek, hier meer maatschappelijke opvoeding.
Oosterling: Vertaling zogenaamd authentiek, niet dus. 1001 nacht.
Orientalisme krijgt sterke impuls. Het oosterse is een westerse
constructie van een ander. Als object van studie, inspiratie en
aanleiding tot fantasien en negatief identificatiemodel. vreemde
verhelderd kijk op Europa. Oosterse ander in briefroman als goed
zijnde van westerse zelfreflectie.Brief(roman) brengt standpunt en
belangen van de briefschrijver naar voren, degene voor wie het
bedoeld is zal die belangen in overweging nemen. Het reisverslag is
expliciet aan de ander gericht. Hier richt iemand zich vanuit den
vreemde tot het thuisfront. Verschil met briefroman: het relaas
gaat over de relatie tot het vreemde. Ze willen de wereld bekijken,
bestuderen en vastleggen, oprechte belangstelling. Deze studie
ontwikkelt zich door koloniale expansie: contactzones: culturen
grenzen aan elkaar en interacteren met elkaar. Wereld
categoriseren. Men probeert de totale leefwereld op een
systematische manier in kaart te brengen. De denkende mens in
soorten met eigen maatschappelijke organisaties. Dit getuigt van
verlangen om door vergelijking te komen tot systematische kennis.
Reisverslag: statisch werk: onderzoek naar de staat van een land.
In Thuisfront wordt verslag van het andere verteld. Probeert
waarheidsgetrouw over te komen, maar is vaak ook fantasie. ->
pioniersverslag: wel verslag aan thuisfront maar verteller vestigt
zich ergens anders, vreemd land. Belangstelling voor ander niet
alleen aardig, eigenbelangen infereren met de belangen van anderen.
Weten wat de ander oplevert. God heeft alle mensen gelijk gemaakt
(gelijkheid) in strijd met ideologie van kolonialisme, waarin
minderwaardige uitgebuit mogen worden. Veel mengvormen van
literatuur en wetenschap.
Thomas hobbels: filosofie moet het menselijke leven verbeteren.
God niet object van filosofie, hij is onbegrijpelijk. Het moet zich
richten op praktische problemen in de menselijke leefwereld.
Locke/Voltaire: menselijk observatievermogen benadrukt. Kennis is
niet iets wat buiten ons bestaat, maar is verbonden aan onze
positie als mensen. Volk mag in opstand komen. Berkeley: belang van
common sense als middel traditioneel overgeleverde kennis te
bestrijden. Taalanalyse die zich richt op de vormende kracht van
taal, want taal verbeeldt nieuwe vorm van kennis. Ideen zijn zelf
dingen. David Hume: metafysisch onderbouwde kennis niet goed:
buitenmenselijk en dus niet werkelijk relevant. Men moet streven
naar empirisch onderbouwde kennis. Kennis moet nuttig zijn en in
dienst staan van voordeel of vooruitgang. Dus vanaf 17e eeuw bezig
kennis te ontdoen van religieuze onderbouwing en kennis zien in
relatie tot menselijk belang. Kennis bestaat bij zintuiglijke
registratie, toetsbaarheid, wetmatigheid en systematische
samenhang. Verlichtingsdenkers tegen willekeur en voor menselijk
belang en zullen zoeken naar de logica of systematische samenhang
in een systeem. Verlangen systematische samenhang leidt tot
encyclopedie: alle kennis van dat moment beknopt samen te vatten.
Encyclopedie Les philosophes: brengt lezer niet alleen op de hoogte
van moderne wetenschap, maar wil publieke opinie vormen, t is
controversieel. Giovanni Battista Vico hoe moderne wetenschap eruit
moet zien: onderscheid tussen waar (verum) en wat zeker (certum)
is. Waar gaat uit van a prioris die alleen bestaan in de
ontoegankelijke sfeer van God. Menselijk kennis komt tot stand
binnen een bepaalde constructie en kan hooguit leiden tot
zekerheid! Dit komt door taal: taal maakt de geest. Taal werkt
vormend, dus cultuur is niet alleen object van studie, maar de
doorslaggevende categorie van waaruit mensen kunnen denken en
werken. Cultuur en taal niet stabiel: er is geen onveranderlijke
menselijke natuur. Franse filosofen: utopie: maken schetsen van een
toekomstige, ideale maatschappij en bedachten hoe men naar die
ideale staat kon toewerken. Franse revolutie: terreur: nieuw
systeem van willekeur (geen God, koning of traditie) maar in naam
van het volk. Theoretische poging om willekeur tegen te gaan
impliceert niet dat alle verlichtingsdenkers geloven dat in
toekomst ideale maatschappij is. Richten op toekomst is om vanuit
toekomstbeeld het nu beter te maken. Kritiek op traditionele
wereldbeeld is breed verspreid door medium landelijk tijdschrift.
Maakt de publieke opinie een politieke factor van nationaal belang.
Onafhankelijkheid waarmee schrijvers hun mening kunnen geven:
copyright. Grensoverschrijdend: Libertinage: levensstijl en
filosofie van libertijnen, mensen die geloven in en totale vrijheid
van zeden, los van religieus gefundeerde oordelen: De Sade laat
zien hoe seksualiteit intrinsiek gerelateerd is aan de
maatschappelijke orde.Sade en Wollstonecraft bepleiten beiden een
soort vrijheid die nooit had bestaan.Sade libertinage, een vorm van
vrijheid waarin het individuele subject zich niet laat inperken
door morele normen.Wollstonecraft (zij) pleit vanuit haar
engagement voor emancipatie. Wat in maatschappij verandert moet
worden, willen vrouwen zich uit hun onderdanige positie kunnen
bevrijden.
Powerpointverlichting 1650-1800)Vooroordeel en kritisch twee
belangrijke begrippen!kritiek: als in kijken naar welke standpunten
het beste zijnempirisch onderzoek niet alleen geluk, maar ook
keerzijde: angst , dood.rationalisme, empirisme.filosoof: de
denker. Franse: universeel verlichte denker, ze twijfelen aan de
autoriteit.
aandachtspunten hoe verlichte filosofische opvattingen vorm
kregen in de literatuur hoe literatuur functioneerde als voertuig
van die opvattingen hoe literatuur een plaats werd voor discussie
en debat.
immanuel kant, wat is verlichting?Verlichting is het uittreden
van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten
heeft. Onmondigheid is het onvermogen zich van zijn verstand te
bedienen zonder de leiding van een ander. Men heeft deze
onmondigheid aan zichzelf te wijten, wanneer de oorzaak ervan niet
in een gebrek aan verstand, maar in een gebrek aan vastberadenheid
en aan moed ligt. zich van zijn verstand zonder leiding van een
ander bedienen.
verlichting is dus een proces en niet een resultaat.Gebrek aan
intelligentie is oke. Niet oke is als je wel intelligent bent en
niet spreekt! je moet dus los van autoriteit kunnen nadenken!
Hiervoor is vrijheid nodig.
"De leiding van een ander", de onmondigheid waartegen Kant zich
verzette, waren de traditionele autoriteiten, de kerk en de door de
kerk gesanctioneerde wereldlijke macht.
rene descartes (1696-1750)nieuw wetenschappelijk denken:
empirisme: inductieve methode. Bewijstechniek uitgaande van feiten
(door waarneming) die verklaarbaar zijn. redeneren vanuit
waarneming en niet vanuit idee. staat tegenover dogmatisch
denken/lumen naturale: licht dat uit de natuur komt (komt uit de
mens), sluit aan bij het empirische (dus niet licht van God bv.)
van wie dit gekregen? wel van godIn Nederlanden republiek: beeld in
Amsterdam centrum.verlichting nieuwe visie op de menselijke natuur:
autonomie (vrijheid), redelijkheid (mondigheid),
tolerantie(verdraagzaamheid), maakbaarheid de burger als
cultuurdeelnemer in de publieke sfeer: koffiehuizen
(verlichtingsidealen worden hierin verspreid).Deductief -is een
argumentatie- of bewijstechniek. Het bewijs bestaat uit een
redenering waarvoor geldt dat de conclusie logisch onvermijdelijk
volgt uit de premissen(aannames).
Literatuur filosofie in de vorm van literatuur, volgens de
inductieve methode: lotgevallen van personages als herhaalde
experimenten die moeten aantonen wat een abstracte theorie waard
is. satirische vertellingen: gullivers travels (satire op politiek
en engelse hof)
nieuwe genres Briefroman, reisverhalen (pioniersverslag is
verslag aan het thuisfront, maar zelf niet naar huis komt),
encyclopedie(ontstaat door het verlangen naar systematische
samenhang), kinderliteratuur, spectatoriale
tijdschriften.spectatoriale tijdschriften een nieuwe formule:
weekblad met commentaar op de actualiteit door een spectator die
informeert en opinieert. maatschappelijke zaken werden erin
behandeld. ook kritiek op maatschappelijke ongelijkheid, dus ook
aandacht voor sociaal lagere klasse. de ingezonden brief:
dialogische situatie genres: fictie en essay het koffiehuisde
erfenis van de verlichting de verlichting is het hete hangijzer van
onze westerse cultuur. iedereen die zich over de cultuur wil
uitspreken.
Theater 18e eeuw Nationale theaters.Commercile
theaters.Privtheaters.
Voortzetting classicistisch theater: tragedie. realisme en
logica: sociale ongelijkheid, redelijkheid. Theater krijgt een
functie in de maatschappij. Het werd een politiek forum voor de
bourgeoisie, een focus voor nationale identiteit en zelfs een
revolutie. Een nieuw level van realisme: het podium is op zoek naar
authenticiteit en om het alledaagse leven van spectators te
spiegelen. Het is niet alleen vermaak, mens moest er ook van leren.
Theater reflecteert de filosofische glorie, tolerantie en
democratische denkwijze van de Verlichting. Theater wordt serieus
genomen. Kostumering authenticiteit: couleur locale. Tegen hoge
tragedie en geformaliseerd acteren = niet langer relevant voor de
zorgen van de uitbreidende midden klasse. Middenklasse wouden een
theater die hun problemen onderzoekt op een realistische en
sentimentele manier: burgerlijk drama. Hierdoor werd het theater
toegankelijker voor het grote publiek. Expressie geven aan rede ipv
grappen maken en lachten. Theater krijgt meer huiselijke vorm.
Alles meer natuurlijk: de werkelijke maatschappij weergeven.
Burgerlijk drama is nieuwe vorm van realisme.
Figaro valt aristocraten aan. Revolutie. Van comedie francais
naar Burgerlijk drama, komische opera, gespeeld in een levendige,
natuurlijke stijl. Er wordt een eigen nationale theater traditie
gebouwd. Worden gecultiveerd, theater in volkstaal. Nationaal
theater: spanning tussen wat esthetisch was of wat authentiek is.
In Nederland minder druk om een zelfbewuste nationaal theater te
creren: alles was toegestaan voor het publiek. In Duitsland
sterkste focus voor nationaal sentiment: dwalende spelers, op
marktpleinen spelen. Constant in beweging op zoek naar nieuw
publiek. Sturm und drang: groter bereik karakters, velen settingen
gebruiken en neo-classistische regels niet volgen. Theater als
kunst met zijn eigen geschiedenis. Schrijvers publiceerden
tijdschriften over gs van theater, handleiding over acteur
trainingen, beschrijvingen van sets en kostuums, biografien
Tragedie blijft genre van de hogere burgerij, komedie hoort bij
lagere klasse. Maar in de 18e eeuw gaat men komedie serieuzer
nemen. Tragedie serieuze onderwerpen uit het verleden. Komedie
hedendaagse onderwerpen.
Comedy larmoyante : nieuw intensiteit van emotie. Sociale
interesse in Bourgeois. Grenzen tussen tragedie en komedie
vervaagden hierin. Acteur in werkelijkheid gebracht ipv dat het
slechts een type is. Ontstaan toneelkritiek, tijdschriften
Status acteurs (meer aandacht voor auteur, spel) acteurs als
sterren, reflectie op kunst van het acteren. Nationale status,
belangrijk instituut: comedie francaise = nationaal theater.
Opkomst komische opera (buffa tegenover seria); buffa, comique,
singspiel, ballad opera.Afgeleid van dramatische komedie.
Burgerlijk drama (tragedie, comdie larmoyante, opera semiseria)
ging op zoek naar authenticiteit en een manier om het alledaagse
leven van burgers te weerspiegelen. Bevatten een les waaruit men
kon leren hoe men een beter, verlichter mens kon worden. Gingen
bijv. over deugden als menslievendheid, sociale gelijkheid,
redelijkheid.
Francoise de Graffigny, Cnie (1750): comedie larmoyante. deugd
wordt belangrijker dan afkomst. Daarom kan iemand met lage afkomst
best met een edel iemand trouwen. Carlo Goldoni was het hier niet
echt mee eens. Niemand wilt namelijk zien dat zijn zoon met een
laag geboren vrouw trouwt, hoe deugdzaam en nobel iemand ook mag
zijn. Omwending van positieve naar negatieve. Wederzijds begrip en
solidariteit: goede les voor burgers. Eigen gevoelskeuze, een geen
plicht. Kritiek op maatschappij van hoe een huwelijk gekozen wordt.
Sceptisme christelijk geloof.
Theater als revolutionair instrumentVooral consolidatie van
bestaande tradities.
Romantiek 1780-18501. Sublieme wordt nu een belangrijk idee in
de filosofie en literatuurtheorie + thema in kunsten. 2. Ontstaat
andere opvatting over en beleving van natuur. Natuur niet langer
een door God gegeven decor. Natuur is nog het veld dat de mens moet
bewerken of beheersen, wordt ervaren als kosmos waarvan mensen deel
uitmaken. Overweldigde ervaring die mens kan hebben door natuur is
de ervaring van het sublieme. 3. Romantische kunst wil uitdrukking
geven aan een intense, grootse ervaring die altijd in combi is van
gevoel en verstand. Grootsheid van ervaring en dubbelheid van
aanvoelen zonder te kunnen benoemen zijn aspecten van sublieme.4.
Sublieme impliceert bepaalde vorm ook als het neerkomt op
vormloosheid. Natuur heeft vorm, maar is iets wat geen doelbewust
opgelegde vorm heeft ze is zelfs iets vormloos. Sublieme leidt tot
nadere reflectie op wat vorm is, wat vorm kan betekenen of juist
onttrekt aan betekenistoekenning.
Natuur als subject. De natuur veroorzaakt een esthetische
ervaring die afwijkt van de gebruikelijke reactie op bv. kunst. De
natuur is vredig, maar brengt de ik toch tot opwinding. De oorzaak
van die opwinding kun je niet beschrijven, want kracht van natuur
manifesteert zich in onzichtbaar leven. Dit onbenoembare is een
voorbeeld van het sublieme. Longinus: Groot zijn kunstwerken die
hun lezer of toehoorders zo weten te raken dat deze worden
meegevoerd naar een hoger plan: ervaring van het verhevene:
Sublieme. Burke: aantrekkingskracht van wat obscuur is en ons op
onbenoembare manier angst aanjaagt is ook sublieme! Is niet te
vinden in het perfecte, maar datgene wat ons door zijn grootsheid
en duisterheid verontrust of angst aanjaagt. De aspecten van
verrukking en het hogere en verontrusting en onbenoembare komen
samen in Immanuel Kants definitie van het sublieme.Kant: Schoonheid
(gevolg van eigenschappen van werk) is dus benoembaar. Sublieme is
moeilijk benoembaar en gevoelsmatig ambivalent. Sublieme in relatie
tot natuur een complex geheel dat niet volgens plan is opgezet,
onbegrensd en kunnen we niet als doelmatig geheel voorstellen.
Juist het gevoel van een tekortschietende verbeelding geeft aan dat
er iets anders moet bestaan. Samenvloeiing door onbegrensdheid:
vervaging grens tussen subject en object. Het sublieme; gaat om een
niet reguliere, heftige, gevoelsmatige ervaring. Ervaring
belangrijk: een sensitieve ingrijpende beleving. Ten tweede gaat
het om een vorm van kennis die niet geheel rationeel of geheel
irrationeel is. Ten derde; het gevoel ergens niet bij te kunnen
bewijst dat er iets anders bestaat. Ten vierde is dat sublieme ons
dwingt nader te reflecteren op kwestie van vorm en vormloosheid en
betekenis en betekenisloosheid.
Verbeelding en genieRomantische invulling in literatuur: brieven
gebruiken om je gedachten en gevoelens uit te drukken.
Gelijkschakeling tussen kunstenaar en natuur impliceert dat
kunstenaars een hogere status hebben dan een willekeurige individu:
genie in romantiek: komt van geest, net als inspiratie. Klassieke
opvatting van de kunstenaar als goddelijk genspireerde. Plato:
goede pozie kan alleen ontstaan uit inspiratie, doordat een
goddelijke kracht de dichters iets inblaast. Maar in romantiek
genie nog meer: het staat door zijn buitengewone intellectuele en
emotionele gevoeligheid boven de gemeenschap van gewone mensen!
Genie is ook vormend en richtinggevend: gratie van verbeelding.
Kennis bestaat dankzij het systematisch aan elkaar koppelen van
ideen dmv. verbeelding en reflectie. Door verbeelding als wezenlijk
onderdeel van kennis te zien, kennis niet alleen kwestie van
rationaliteit. Verbeelding belangrijk! in poezie het meest naar
voren: uitdrukken wat er nog niet was of wat voorheen nog niet met
woorden is benoemd. De productieve en vernieuwende kracht van
verbeelding impliceert een breuk met voorgaande perioden. De
kwaliteit van kunstenaar in romantiek komt door gratie van
originaliteit: het is persoonlijk, nieuw en uniek. Dmv verbeelding
expressie geven aan de innerlijke gemoedstoestand. Expressie: kunst
moet uitdrukking zijn van zogenaamd diepgevoelde emoties en
gedachten. Kunstenaars denken goed na over de vorm die expressie
moet uitbeelden!Gevaren grensoverschrijdende, verbeeldend genie:
het doorschieten, de waanzin in. Waanzin aparte status hier. Mens
krijgt dieper inzicht. Waanzinnige wordt een figuur die intrigeert,
gevoelige ziel die grenst aan het geniale. Waanzin is staat waarin
het menselijk subject een ultieme diepte of hoogte bereikt.
Innnerlichkeit: kunstenaar heeft zich maatschappelijk
teruggetrokken op zichzelf f kunstenaar probeert tot de kern van
het zelf te geraken = ingrijpende zelfreflectie: niet langer
verbeelding maar ook kwestie van bewustzijn.
Bewustzijn: ironie en ambiguiteitTaal faalt als expressiemiddel.
Het onvermogen van de taal om de inwendige beelden en gevoelens uit
te drukken en daarmee draaglijk te maken. De ik kan geen woorden
vinden, maar volgens Burke is dat niet meteen reden voor wanhoop.
Men zoekt het onbenoembare bewust of tot de grens daaraan.
Stijlfiguur daarvoor: ironie. Als goddelijk fenomeen, omdat (zegt
Schlegel) de ironie het mogelijk maakt iets tegelijkertijd te
bevestigen en te ontkennen, ontstaat een doorgaand proces van
zelfreflectie. Ironie werkt ingrijpend, leidt tot filosofische
twijfel of tot verhoogde staat van bewustzijn. Blijkt een onderzoek
naar het ik. Tegenstrijd: zowel ontkenning als bevestiging daarvan
benoemen. Het kan de ambigue identiteit weergeven van de ik. Kan
ook dubbelganger figuur zijn.De ironie is een stijlfiguur die
bewustzijn stimuleert. Via verbeelding zoeken romantici de grens
van het benoembare en drukken ze hun unieke individualiteit uit.
Via bewustzijn proberen ze max. zicht te krijgen op aard van het
subject. Wat soms leidt tot inzicht, maar vaker tot gevoel van
ambiguiteit. Interesse in grenservaringen dus!De genresSprookjes:
geleerden zijn op zoek naar de stem van het volk, dus serieuze
zaak.De volgende genres hebben gemeen: de verbeelding van een
andere werkelijkheid naast, in, of buiten de gewone werkelijkheid.
Sprookje: romantici waarderen sprookjes omdat ze oud zijn en
contact met de kern van een cultuur mogelijk maken. Ze zijn
authentiek. Ze geven zicht op een andere dan de alledaagse
werkelijkheid. Het gaat om de spanning tussen de alledaagse
werkelijkheid en alles wat daar doorheen schijnt. Romantici willen
de werkelijkheid niet ontvluchten maar intensiveren en
vermenigvuldigen!! Nadrukkelijke aanwezigheid van de vertellende
ik: ironische verteller. Hij bevestigt enerzijds de authentieke
status van het verhaal en anderzijds ontkent hij het. Ironisch
verteld. Maar sprookjes spelen ook met de combi van rationeel
verklaarbare en het irrationele. Irrationaliteit benadrukt het
ongeordende, niet verklaarbare en moeilijk benoembare (dracula).
Fantastische vertelling: het samenbrengen van 2 werelden die elkaar
uitsluiten. Bovennatuurlijke elementen zijn niet compatibel met de
alledaagse werkelijkheid: onzekerheid/onduidelijk over een
bovennatuurlijke of natuurlijke verklaring van het gebeurde. Het
irrationele is hier dwingender aanwezig, omdat personages hier niet
zo metaforisch worden geladen als in sprookjes. Personages lijken
op die van de alledaagse werkelijkheid. Griezelverhaal: het gevoel
dat er geen ontsnappen is aan de geschetste werkelijkheid. Domein
van onwerkelijke als werkelijk. Nacht is het domein van de droom.
De droom in de Romantiek bevat uitspraken over het menselijk
subject. De droom is een doorzichtige spiegel: getuigt van een
gelaagde werkelijkheid. Gespleten subject, mens niet in staat
zichzelf en zijn angsten te doorgronden. Science fiction wordt een
poging gedaan om de gespletenheid op een rationele manier te
doorgronden. Gespletenheid wordt uitgespreid over tijd. In het
heden alles in orde, in de toekomst kwade krachten, of andersom.
Lijkt ratio te heersen. Maar al deze bovengenoemde genres werken
met de fascinatie voor alles wat irrationeel, buiten het menselijk
subject ligt of dat in het subject aanwezig is.
De natie en de staat: een collectief gevoel van eenheid en
bestemming Idee van vaderland een sterk ideologisch en emotionele
lading. Twee vormen van collectieve binding: gemeenschap en
samenleving. Gemeenschap is een collectief met een gedeeld
verleden, gedeelde cultuur/taal/leefgebied (natie als volk).
Samenleving is een collectief dat organisatorisch samenhangt op
basis van gedeelde belangen en functionele, maatschappelijke
relaties (staat en zijn burgers).Romantici in de geschiedenis op
zoek naar perioden waarin er een coherentie van het collectief
bestond, middeleeuwen bijv. Natie: verbondenheid en
gemeenschappelijkheid. Geen begrensd gebied maar gaat om recht van
onafhankelijkheid van individu en gemeenschap. Twee tegengestelden:
romantiek als periode van Universalisme: internationaal gemeenschap
en dat alle mensen aan elkaar gelijk zijn. En de Romantiek van
particularisme: mensen worden bepaald door hun persoonlijke,
regionale en culturele omstandigheden. Mensen zijn hier juist niet
aan elkaar gelijk. Beiden zijn utopien. Ideen tot zuivering van de
natie. Kolonialisme: overheersing. Oosten als iets exotisch.
Wanneer de ander eenmaal gedefinieerd is als een ander, is er een
contrast met een wij. Dit wordt aangeduid als een imaginaire
gemeenschap. Natie niet alleen verzonnen constructie. De
gemeenschap wordt verbeeld als eenheid. Eenheid is imaginair.
Opnieuw kracht van verbeelding. Vorming natie leidt tot staat:
apparaat dat reguleert hoe burgers zich kunnen en mogen bewegen in
een samenleving. Staat is ook een constructie. Samenvoeging tot
natiestaat: men streeft naar een coherente gemeenschap van mensen
in een duidelijk begrensd gebied.Belangrijke setting: de nacht
PowerpointLiteratuur - Romantiek (1798-1850)storm und drang
onbenoembaarheid, kan geen woorden vinden -> zoekt dit bewust
aan de grens ironie (spotten) en ambiguteit (meerdere manieren
begrijpen)Sublieme= grootsheid van ervaring en dubbelheid van het
aanvoelen zonder benoemennovalis 1798 - 8 jaar na begin franse
revolutie2 britse dichters project samen
oorspronkelijkheid - Novalis door romantiseren terughalen van
dingen van vroeger. gewoon moet apart worden > geheimzinnig -
opheffen uit onredelijkheid. gewoon moet onbekend worden gemaakt.
ontgrendelijke beweging hij wil de wereld op een hoger plan hebben.
van kunst wordt allesverwacht. Romantiseren is taak van de
kunst.romantiek : 1 verzet/reactie tegen het discours van de
verlichting. niet analyseren, maar verstaan. de redelijke natuur
(maakt plaats voor onredelijke) revolutie en terreur (na franse
revolutie) de onttovering van de wereld
teleurstelling wat is er mis met de wereld? andere verwachtingen
van de revolutie. industrialisering wereld wordt lelijker.
onttovering van de wereld we moeten de wereld dus mooier maken dan
het is = idealiseren (dus geen realisme)2 verzet tegen het
classicisme ruzie oude en moderne medievalisme (in de middeleeuwen
is oorspronkelijkheid te vinden) hoge opvatting over poezie en
kunstenaarschap (bevat meer waarheid dan godsdienst, dichters
belangrijker dan priesters) Novalis
medievalisme-middeleeuwen = romantiek als in romances. Als
voorbeeld gezien, was volgens hun een harmonische maatschappij.
canon genres -> historische roman, versvertelling, sprookje,
lyriek voorstellingswereldparadoxaal (tegenspraak) belangstelling
middeleeuwen in novalis ogen: eigenheid, oorspronkelijkheid en
gemeenschap.
Historische roman: ivanhoe: over ridder eerst niet zo goed,
daarna wel. (romantische bildung (van kind naar volwassen). Epische
genre die poogt om het verleden voor de lezer te doen herleven.
Versvertelling: John keats: sprookjes Grimm > verzameling van
volkssprookjes. interesse door groeiende nationalisme,
volksverhalen. mensen beseffen dat ze deel uitmaken van een volk
dus interesse naarhuiversprookje> der sandmann -> psychose
door sprookje
Wordsworth & Coleridge, Lyrical ballads waarom romantisch
titel lyriek (gevoel), ballade(episch) = genrevermengingbotst met
classicistische conventies
Pozie belangrijke statuskarakteristiek pozie: in beginsel alles
onderwerp van pozie, hoeft niet alleen helden en klassiek schone.
Experimenteel schrijven. Poetic pleasure = typisch romantisch
wordsworth 1801 literaire taal niet meer volgens klassieke
regels, maar midden en lage klassen verzet tegen classicistische
dichtkunst poezie als de alfa en omega (begin en einde) van alle
kennis krachtige gevoelens (overstroming, spontane daarvan) maar
eerst afkoelen en dan pas opschrijven. bron van poezie:
onredelijke, irrationele
2 zielen in een bundel: exotisme en eenvoud the dungeon
Coleridge: het wonderbaarlijke, bovennatuurlijke, de nachtzijde van
het bestaan wordsworth, tintern abbey: teleurstelling in en afkeer
van de maatschappij: natuur als inspiratiebron
Theater In de muziekdrama's van Wagner wordt meer gestreefd naar
een versmelting van die kunstvormen:een Gesamtkunstwerk.Benaming
voor een kunstwerk waarin verschillende kunstvormen gecombineerd
zijn. De term is bekend geworden door de 19e-eeuwse componist en
tekstschrijver R. Wagner. Hij wilde in zijn opera`s, waarvoor hij
zelf de libretto`s schreef, de vorm ondergeschikt maken aan het
inhoudelijk gegeven. Dit gold niet alleen voor de muziek, maar ook
voor andere asHet schijnbaar gewone en ongetwijfeld buitengewone.
Theater verbonden met actualiteit en realiteit van het leven
(onderdeel van massacultuur. Melodrama belangrijkste vorm van
vermaak: acteerstijl, staging methods en de belichting moeten
dramatische aspecten vormgeven. Niet zomaar landschap in theater,
maar symbolisch voor de emotionele staat van melodrama. Conflict
tussen deugd en ondeugd. Melodrama: bestaat uit korte scenes,
eenvoudig moraal, duidelijk te onderscheiden karakters en
overdreven speelstijl. Veel geweld en sentiment. Helden en
schurken, goed einde, romantische setting en fascinatie in natuur
en exotisme. Toegankelijk voor arbeidersklasse. Licht zorgt voor
romantische aspecten (spiegelingen, zonsondergang). Nieuwe smaak
voor het sublieme, historisch verleden benvloedt het theater.
Duisterheid en terreur. Geen eenheid van tijd en ruimte, geweld en
dood op toneel, mengt humor met tragische serieusheid. Middenklasse
groeit nog steeds, daarom meer middenklasse georinteerd en over hun
zorgen. Franse populaire theater: kleurrijk, levendig, eccentric,
extravagant, democratische en het showen van acteren en regisseren.
Afstand met het conventiele theateer van literair drama en passieve
middenklasse. Tegenover romantiek> naturalisme.
Melodrama- verschillende betekenissen: Gesproken drama met
muzikale begeleiding. Rousseau, pygmalion Type populair theater
vroege 19e eeuw. Guilbert de pixerecourt, august von koetzebue
Kwalificerend, melodramatisch overdreven plot en gebeurtenissen,
stereotype karakters, inspelend op emoties, effectbejag.Van taal
naar beeldcultuur: het wordt een heel spektakel. Niet meer alleen
gericht op mooie spraak. Romantiek (victor hugo, voorwoord bij
cromwell 1827) Nadruk op het karakteristieke: van het schone
bestaat er maar een type, van het lelijke zijn er heel veel.
Verwerpt eenheden van tijd en plaats: alle handelingen hebben hun
eigen duur en eigen plaats. Vermengen tragedie en komedie. Het
genie en originaliteit: afkeer van systemen en regels: er zijn geen
andere wetten dan de algemene wetten der natuur. Aanbidding
shakespeare (fantasierijk, liefde, vermenging)
Theater en politiek Heilige liefde voor het vaderland. Vrijheid.
Ras en slavernijEeuw van revoluties (naar beeldcultuur, romantiek
als esthetische revolutie)
