Full text of "Moskof Mezalimi"
Skip to main content
Search the history of over 327 billion web pages on the
Internet.
search Search the Wayback Machine
Featured
texts All Texts latest This Just In Smithsonian Libraries
FEDLINK (US) Genealogy Lincoln Collection Additional
Collections
eBooks & Texts
Top
American Libraries Canadian Libraries Universal Library
Community Texts Project Gutenberg Biodiversity Heritage Library
Children's Library
Open Library
Public Lab Books to Borrow
Featured
movies All Video latest This Just In Prelinger Archives
Democracy Now! Occupy Wall Street TV NSA Clip Library
TV News
Top
Animation & Cartoons Arts & Music Community Video
Computers & Technology Cultural & Academic Films Ephemeral
Films Movies
Understanding 9/11
News & Public Affairs Spirituality & Religion Sports
Videos Television Videogame Videos Vlogs Youth Media
Featured
audio All Audio latest This Just In Grateful Dead Netlabels Old
Time Radio 78 RPMs and Cylinder Recordings
Live Music Archive
Top
Audio Books & Poetry Community Audio Computers &
Technology Music, Arts & Culture News & Public Affairs
Non-English Audio Podcasts
Librivox Free Audiobook
Radio Programs Spirituality & Religion
Featured
software All Software latest This Just In Old School Emulation
MS-DOS Games Historical Software Classic PC Games Software
Library
Internet Arcade
Top
Community Software APK MS-DOS CD-ROM Software IPA Software
Software Sites Tucows Software Library
Console Living Room
Shareware CD-ROMs CD-ROM Images ZX Spectrum Vintage Software
DOOM Level CD ZX Spectrum Library: Games CD-ROM Software
Library
Featured
image All Image latest This Just In Flickr Commons Occupy Wall
Street Flickr Cover Art USGS Maps
Metropolitan Museum
Top
NASA Images Solar System Collection Ames Research Center
Brooklyn Museum
web texts movies audio software image logo Toggle navigation
ABOUTCONTACTBLOGPROJECTSHELPDONATEJOBSVOLUNTEERPEOPLE
search
Search metadata Search text contents Search TV news captions
Search archived web sites
Advanced Search
upload personSIGN IN
ABOUTCONTACTBLOGPROJECTSHELPDONATEJOBSVOLUNTEERPEOPLE
Full text of "Moskof Mezalimi"
See other formats
i< J I =.; ihtilali, : !'". I)
tmet'ika'da Zenc MiislUmanlik Hareketi, (1967) .' Klirtiiluq
Sava$wda Sarikli MUcahidler, (1967,2. Baski 1969) ! 1966 yilmda
"MACAH MITILALf' isimli csel-indcn dolayi MU I ili'tc ^;;>^i:s
"UUK MA; AR YAZARLAUI DiRLtCl NEMZETOR i l RUPU" tarafincl n "G0MU
MADALYA" ile taltit edllml^tlr,
Evii ve tkl gocuk babasidir. Yakin tarlhlmize ;iit Incclcmele
ri.vlc tamncnj t:v.
a TARiH SCYwNCA 3IR CI H^-KALIM MUCADE.ESi HAUNDE DE- V'A.V,
tT.v.i? OLAN TURK-RUS KARJILA3MALARI...
: kanh bis.'
Asirlardan bir ses duydum; diyor ki: Dinle beni ey! Moskova
Prensil Ben Turan'in sayhasiyim: ey cski, ehri idi.
Batu Han, Asagi Idil boyuna yerietikten sonra i- gal edilmis
olan yerlerin idaresi icin gerekli nizami te- sis etti. Bu iste,
Rusyanm hususiyetleri goz online alm- mak artiyle daha evvel isgal
edilmis. olan Iran, Cin ve Maveraiinnehir'deki esaslara sadik
kahndi.
Rus Knczlcrinden sag kalanlarla harplerde olenlerin megru
haleflcri, Mogol Kaganina itaat etmek sartiyle es- ki
knezliklerinin basma yeniden gegirildiler. Bu suretle Rusya,
Altinordu Hanlarimn vesayeti altma girmis oldu.
c) Mogol HaMmiyetinin Hususiyetleri:
Ruslan hakimiyetleri altina alan Mogollar, onlarin dinlerine,
adet ve an'anelerine asla kangmadilar. Cunku
Prof. Dr., A. N. KURAT:
%..: Ankara- 1948 Sh. 70
u
MOSKOF Mk/AMmJ
Cengiz Han haleflerine: Hi C bir dini tercih etmeyiniz. Her dmin
mensuplanna aym ekilde muamele ediniz di- ye vasiyyet etmisjti. =
Gereekten Cengis Han'in bu vasi- yetine biitiin Altmordu Hanlan
riayet etmislerdir. Hat- ta Ba,lti Han'm, Rusyanm istilasiyla
neticelenen mahut seferinde bile, kiliselere ve din adamlanna asla
doku'nul-
MOSKOF MKzAtfMl
45
a m a sonra S a-
mamisti. Altinordu Hanlan once L
man daha sonra da Musliiman olduklan halde
higbir zaman kimseyi kendi dinlerini kabule zorlainamis-
lardir.
Rusya iizerinde ikiyiiz elli yil devam eden bu Mogol yahut Tatar
hakimiyetinin tahlili yapilirsa, bunun Rus- ya hesabina tamamen bir
yikim ve felaket tekil etmedi- gi goriiliir. Hakikaten Mogol
idaresi, birgok medeni neti- celer hasil ederek Rus Millet ve
Devletinin tesekkiiliinde ciddi bir amil olmutur.
Mogol Hanlan zamanla kendi yerlerine gccecek olan Moskova
Biiyiik Prenslerinin Rus birligini kurmalan igin gerekli zemini
hazirlamisjardir. Devamli surette bir- birleriyle mucadele halinde
bulunan Rus Prenslikleri iginde en musait ve muktedir gordiikleri
Moskova Prensi ile igbirligine giriserek biitiin memleketin
siikununu te- min etmek yolunu tuttular. Bu isbirligi, Moskova
Prens- lerinin zamanla niifuz ve hakimiyetlerini arttirmistir.
Aynca bu suretle Altinordu Hanlarmdan merkeziyetgi bir idare iejn
bircok siyaset ve idare dersleri de almis oldular. Gergekten Mogol
hakimiyeti Rusya iizerinden oyle birdenbire kalkmayip hiikiimet
merkezinin S a r a y dan M o s k o v a ya nakli ve adeta M o g o 1
Han i mn C a r a inkilap etmesi suretiyle yavas yavas vukii-
bulmutur.
Vergiler onceleri Mogollar tarafindan bizzat tnpla- 2S Mustafa
RAHMI: a.g.e. Istanbul 1,140 Sh. 177
mrken, sonradan Rus Biiyiik Prensleri bu vergileri ken- dileri
toplayarak Mogol Hanlanna taktim etmek miisa- adesini almislardir.
tleride izah edilecegi vechile bu da Moskova Knezliginin
otoritesini takviye etmistir.
Uzun siiren Mogol hakimiyeti devrinde, Hanlann ya- kmlari ile
Rus Prensleri veya onlarin yakmlan arasin- da sik sik vuku bulmus
olan bircok evlenme hadisesi de Mogol H a n 1 1 g i' mn Moskova C a
r 1 i g i'na inkilap etmesinde yardimci bir unsur olmustur.
Moskova, diger bir kac prenslik hilafina Alogol ya- hut Tatar
ruhunu benimseyip kabul etmis ve bunu asla ziil saymamistir. Bu
Tatar tesirinin biitiin Rusyaya sa- mil olarak zamammiza kadar
devam ettigi bile soylene- bilir. Turk "istiklal Harbi devresinde
Murahhas safatiyle Moskovaya gitmis bulunan Dr. Riza Nur, bu
hususta dik- kate sayan bir hatira kaydetmektedir. Dr. Riza Nur,
Mos- kovadan donusiinde kendisini Sinop'a getiren denizaltmm .zabit
ve neferleri arasinda gegen bir konusmayi nakle- derken :
Geminin zabit ve neferlerine parkta bir ziyafet ver- dim.
Diikkancilara da tenbih ettim. Ne ahrlarsa para almayin. Ben
verecegim dedim. Bazi eyler almilar. Pa- ralarmi ben verdim. Bu
tahtelbahir kumandani bir yiiz- basi idi. Ziyafette konusurken
diger bir siirii zabitiyle aralannda iniinakasa zuhur etti. Devam
etti. Sonunda sordum. Anlatti, Konustuklan Tiirkl.iik ile Rusluk
mes'ele- siymis. Ve ilave etti: Rusca bir darbimesel vardir: Bir
Rus'u biraz kazirsan altindan ya Turk, ya Tatar gikar der. Bu
bbyledir. Biz hep, bir Turk ve Tatardan Rus olma insanlanz dcdi.
Aman, bunu ogrendigime pek memnun oldum, -'' demektedir.
Dr. Riza NUR - Hayat ve Hatiralim - Istanbul 1968 C 3 Sh.
944
46
MOSKOF .MEZAljMl
Mogol istil&sroin Ruslan birkac, yiizyil Avruya kiit-
tiiriinden uzak kalmaya mahkiim ettigine dair bazi Bati
tarihgilerinin mubalagah goriisleri vardir. Fakat bu asil- siz bir
iddiadir. Zira Mogol tesirini tamamen benimsemi olmak digmda, sirf
mezhep farki dolayisiylc de Ruslar, Avrupahlan kendilerine bag
dtisman kabul ediyorlardi! Bu sebeple zaman zaman Batidaki komgulan
olan Macar- lar, Polonyahlar ve Almanlar uzerine yiirtimiislerdir
ki, bunu sirf Tatarlar tesiriyle izah mumkiln degildir. Fil- hakika
daha once tsvec. ve Almanya'ya kargi da harp et- mi bulunan Rus
Knezi Aleksamdre Nevski, Papa IV. inosaji (Innocent) in Miiiikhler
diye yadettigi Tiirkle- re kargi mueadele icin vaki miiteaddit
miiracaatini gid- detle reddetmigti. Kendinden sonra da daha bir
miiddet Moskova Carlan onun izinden giderek Batihlarm Turk ve
Mogollara kargi birlikte miicadele etmek hususundaki tck- lifierini
hemen hemen umuniiyetle kabul etmemiglerdir. Fakat bilahare
kendilerini Bizans imparatorlugunun va- risi sayarak M o s k o v a
Uciincu Roma* na- zariyesini kabul edip bu eski siyasete tarn
manasiyla zit bir yol tutmuslar ve bunu milli siyaset halinde
benimsi- yerek .zamanimsza kadar surdiirmuglerdir.
Bu yeni siyasetin 0 r t o d o k s 1 a r i n Miisl u - m a n 1 a
r a Karsi H i m a y e si suretindc bas- layarak nasil canhiras. bir
Turk diigmanhg] haline geldi- gini ve R u s un Turk Milleti icin
iic. asirhk amansiz bir can hasmi ifade eden M o s k o f luga
inkilfib ede- rek onun ruhunu tegkil eyledigini ileride
tafsilaLiyla go- recegiz.
Halbuki Hazarlardan baslamak suretiylc medeniyct ve siyaset
vadisinde Ruslara, Tiirk Millctinin yapmis oi- dugu biiyiik ve uzun
onderlik, Rus tarihinin her safha- sim silinmez izlerle doldurmus
bulunmaktadir. Bilhassa. kendilerini ikiyiizelli yil hakimiyetleri
altinda bulunduran
MOSKOF MEZAlJtMl
47"
Mogol yahut Tatarlarin izlerini Rus tarihinden silmeye imka.n
yoktur. Gercckten Ruslara nazaran o zaman 50k ileri bir medeni ve
siyasi seviyede bulunan Mogollar, tes- kilatci bir kavimdiler.
Kurduklan Biiyiik Imparatorluga ait genis topraklar iizerinde gayet
disiplinli ve merkezi- yetgi bir devlet tesis etmislerdi. P o 1 n y
a d a n Sari Denize Kadar bir kopek bile o jilar in izni o 1 m a d
a n havliyam'a z- d i. Hemen her tarafta muntazam posta teskilati,
ko- naklar, zahire anbarlan, tiiccarlarm makbuz mukabilinde
inallarim teslim edebilecekleri doklar kurmuslardi. Is-
tenildiginde altin vcya giimiisie degistirilebilen bir de kagit
paralari vardi. ao
Bu giin Rus dilinde hala mevcut olan Mogol asilli ke- limelerin
coklugu vc bunlann idari, siyasi ve medeni mef- humlara ait olmasi,
Ruslarm Mogollardan ne olcjide is- tifade etmig olduklarini
gosteren aldatmaz sahitlerdir. Mesela: Maliye: Kazna, Hazinedar:
Kaznedar, Giimriik: Tamojnia vs.
d) AHmonlii tdaresi Altinda Rusya'nui Durumu
Rusyada gercjek bir feodalite rejimi olan eski siyasi statu,
Altinordu hakimiyeti zamaninda da aynen devam etmistir. Su kadar
ki, Rus Knezlerinin Batu Han'in dev- letine mcrkcz ittihaz ettigi
Saray sehrinc gidip Y a r 1 1 g (ferman) almalari gartti. Bu,
hakimiyyet ve idare igin bir nev'i icazetti. Bu suretle Ordu'ya
giderek Y ii z S ii- r e n Biiyiik Knez Yaroslav'in biitiin Rus
Knezlerinin bagi oldugu tasdik edilmisti. Onu takiben diger Knezler
de Batn Haa'in Ordugahina giderek Y U" z S ii r ii p Y arli k
aldilar. Sadece Cernigov Knezi Mihail ile Galig Knezi Dauiil
Komauovic. Y ii z S ii r ii p Y a r-
so Galip Kemali SOYT.KMEZOGLU - St.g.e, Sh. 55
48
IfOSKOF MKZAl.tMl
1 i k almak istememiglerse de sonradan etraftan limit ettikleri
yardimi gbremediklerinden onlar da itaate mec- bur olmuslardir.
Bu devrede de Rus Knezlcri arasinda rekabet ve qc- ki^meler
devam etmistir. Mesela bir defasinda Mogolis- tanm merkezi K a r a
k u r u m ' a kadar gitmis olan Biiyiik Knez Yaroslav, diger Rus
Knezlcri tarafindan Ka- gan'a ihanetle itham edildiginden muhakeme
cdilmis, fa- kat sucsuz goriilerek serbest birakilmisti.
Mogollar mecbur olmadikqa Ruslarm ic isjerine mii- dahale
etmezlerdi. GdQebe olmalan ve adetce azhk bulun- malari sebebiyle
batakhk olan Rus arazisinde bir devam- hlik haleti ruhuyesiyle
oturmuyorlardi. Sadece asker! teskiliitlarina istinaden Rus yerli
halkmdan vergi alarak ve burasmi bir gelir menbai olarak ellerinde
bulundurmak yolunu tuttular. Bunun k;in 1257 yilmda ciddi bir mifus
sayimi yaptirarak vergi isini saglam esaslara bagladilar. Bir kere
daha bu vesile ile ifade edelim ki, din adamlari bir cok
muafiyetlerden baska bu vergi rmikellefiyetinden de muaf
tutulmustu. Mogollar, hayvanlan iqin daha iyi bir yerlesme bolgesi
olan Karadeniz'in Kuzey kesimlerini tercih edip arazisi bircok
goller ve batakhklarla dolu olan Rus topraklanna yerlesmemislerdi.
Bu itibarla Mogollar, Ruslar iizerinde hakimiyetlerini biiyiik
olciide hissettir- meyen bir idare kurmuslardi. Vergi tahsili ve
umumiyet- Iti Y a r 1 i k almak yani hakimiyct ve idare fousu-
sunda Hanlarm icazetine tabi olmak keyfiyetleri dismda mecbur
olmadikga Ruslarin ic. islerine kansmazlardi. Bu Cengiz Han
Haleflerine: Hicbir dini tercih etmeyiniz durumda Altinordu
hakimiyetini, Bir N e v i Muhtariyet kabul etmek zarureti vardir.
Fakat ne de olsa yabanci bir idareyi yiiriitmeleri hasebiyle Mo-
gollar, Ruslar arasinda ruhanilerin tegkil ettigi smif di-
HOSKOF HEHSAI4ME
4C
smdaki halk kitleleri icin pek de cazip degitdiler. Irk ve din
bakimindan ayn olan bir azmugm tahakkiimu altm- da bulunmak ve
onlann vergi ve idar'i disiplin olarak koy- duklari kaidelere uymak
mecburiyeti, Rus halki icin nm- hakkak ki; sikici bir keyfiyetti.
Gerei Mogollar yukarida da ifade edilmis oldugu iizere knezler
arasindaki eski sta- tiiyii muhafaza etmeye caiisryoriardi. Fakat
zaman za- tnan aralanndaki ic miicadeleler dolayisiyle bunlara mii-
dahale mccburiyetinde kalmislardir. N.itekim Yaroslav Karakurum'dan
donerken yolda eceli ile oltince, onun iki oglu arasinda biiyiik
Knezlik i$n miicadele baslamisti. Altinordu Han'i, Yaroslav'm
vasiyetine uyarak mutad hilafina O'nun kiicuk oglu Ajodre'nin
Biiyuk Knezlige gecmesini sagladi. Bu yiizden Yaroslav'm diger oglu
Ateksandr Nevs-ki, kardesinin bu mevkie gecmesini kabul etmcdi ve
omuila miicadeleye giristi. Andre'yi kac.ip is- vec/e siginmaya
mecbur etti. Ve kendisi Biiyiik Knez ol- du. Fakat Afeksamlr
Nevski, 1263 yilmda oliince, ogul- lan arasinda da vine aym
miicadele basladi. 3u miicade- lede Tver Knezi olan Yaroslav
Altinordu Haninin tasdiki. ile Biiyiik Knezligi elde etti. Biiyuk
Knezlik miicadelesm- de hemen dain;a Hanin tuttugu taraf
kazamyordu.
e) Moskova IVitraliginiH Yuksetesn:
Moskova Knezliginin kuruldugu yer, Ku^ko adli btr asilin
malikanesi idi. Knez Yuri, buravt Sazdal mmtikasi- t\i miidafaa
icin bir nevi hudut karakoiu olarak kurmug ve oradan gecjen nehre
izafeten de admi Moskova> koymustu. Burasi, bdlgeler arasindaki
bir cok eheinmiyet- li yolun kavsak noktasmda bulunuyordu. Bu
yiizden cog- raft vaziyeti dolayisiyle cok eabuk inkisaf etmistir.
Ale!k- Bomb* Nevski, kiicuk oglu l>mmW^ buraarai bir
raalikane
f. 4
so
MOSKOF MKZAI.t.Ml
MOSKOK MKZAljMl
51
olarak verdi. O da bu raaJikaneyi kisa zamanda gelisti- rerek
teskilath bir knezlik haline getirdi. Bu suretle kurulan Moskova
Knezligi, Fcodal sistemin biitikt tun hususiyetleriyle tem.ayttz
ettiginden birgok B o y a r (Asil) in buraya. yerlesmcsiyle oldukga
ehemmiyet ka- zkqdi. Sonradan ortaya gikan biiyiik Rus knezleri vc
hat- ta Rus Qarlari burasini Knezlik haline getiren Dauiil A-
leksajulrovig-'in siilalesinden gelmigtir,
DanhTin oglu Yuri de, babasmin izinden giderek ara- zisini
genisletmis bir taraftan da Altmordu Hanlanyle gayet iyi geginerek
niifuzunu arttirma yolunu tutmugtur.. Kismen Fiituhatla ve kismen
de miras yohiyla arazisi ge- nisledi. Ayrica Altmordu Hanlari
nezdinde itibari da yiikselince, Biiyiik Knez olmak arzusuna
kapildi. O sira- larda Altmordu tahtina. Ozbek Han gegmis
bulunuyordu. Moskova Kneziiginin yiikselerek Rusyanm temelini
tegkil etmesinde; Knezlerin zeka. ve galigkanliklan kadar entri-
kaciliklar; da rol oynanugtir. Oyle ki, kuvvet ve kudret- lerini
arttirmak icin her gareyi mubah sayip, gikan firsat- lari
degerlendirrnek hususunda son derece maharet gos- termiglerdir.
Moskova Knezi Yuri, Altmordu Haninm nii- fuzundan istifade ederek
Biiyiik Knezlige yiikselmck icin harekete gegti.
Yuri, Saray'a giderek Ozbek Han'm kiz kardegi Kon- cak ile
evlc-ndi. Bu suretle mevkiini takviye eden Mosko- va Knezligi,
artik Rus tarihinde en miiessir roliinii oyna- yabilmek igin ilk
adimini atmis oldu. Bir Mogol ordusu ile Moskovaya don en Yuri,
Tver Knezligine harp agti. Sa- vasi kaybettigi gibi Hamn kardegi
olan Koncak da esir oldu. Koncak'm Tver Knezi tarafindan
zehirlenerek oldii- ruldugii iddia edilinee Biiyiik Knez Mihail
merkeze gag- nidi ve orada Moskova Knezi Yuri tarafindan
oldimildu
Tver Knezi, en azmdau Mogol elgilerinin katline goz yummugtu.
Han, or,u cezalandirmak istiyordu. Moskova
Knezi bu ii iizerine aldi ve goze girdi. Maamafih Tver Knezirim
oglu da Yuri'yi Hanm huzurunda bigaklayarak katletti. Bu durum,
knezler arasmdaki ihtilaflarm giddet ve derinligini gostermek
bakimmdan gok ilgi gekicidir.
Mogoilar Ruslann ig iglerine kansmaya adeta zor- liamyorlardi.
Hatta bu Mogol - Rus miinasebetleri o kadar igli dish idi ki, Rus
biiyiiklerinden bazilarmin Hanm sa- raymda kalarak hizmete girdigi
hatta miisliimanhgi ka- bul ettigi de goriiliiyordu. Buna mukabil
Mogol asilzade- ierinden bazilan da ortodokslugu kabul etmek
suretiyle Ruslarla kaynaijarak ruslasiyordu. Esasen Mogoilar din
bahsinde yukarida da izah edildigi veghile agiri miisama- hakar
idiler.
Yiiri'nin oldiiriilmesinden sonra Moskova Knezi olan kardegi
Ivan onun basladigi miicadeleye devam ederek Ozbek Han'm itimadmi
kazandi ve 1328 yilmda Biiyiik Knez imvanim elde etti. Daha sonra
Han'dan vergileri onun adma bizzat toplayarak kendisinc taktim
etmek hu- susunda bir musaade de aldi. Bu suretle Han adma vergi
tpplarken kcndi hesabma da bir ilave yaptigmdan zaman- la gok
zenginlegti. Parayi gok sevmesinden dolayi kendi- sine Polonya
lisanmdaki Kaletar kelimesindcn gelen K a 1 i t a lakabi
takilmistir. Arapga K h e r i t & torba veya kese demektir. Bu
lakab ona, rivayet olundu- gu gibi fukaraya dagitmak iizere hususi
bir keseyi daima iizcrinde tagidigi igin degil, bilakis
hasisliginden ve para delisi olmasmdan dolayi yakigtirilmigti. -
1
Parasiz kalan prenslerden timarlarmi gok ucuza sa- tin aldigi
gibi bazen cebren de ele gegirdigi oluyordu. 1340 yilmda bu
yiizdcn. gikan ayaklanmayi bastirmak igin bir Mogol ordusuyla
miistereken hareket ederek ortahgi ya-
:l1 Galip Kemali S&YUEiMTSZO&LiU a.gc. - Sh. 85
;
52
KOSKOIT MBZAltKl
kip yikmis ve arazisini bir hayli genisletip niifuzunu art-
tirmisti.
Bu suretle Moskova Knezligi Aitinordunun adeta bir miiltezimi
oldu. tvau Kallta zamaninda Rus Mctropolifcligi Moskovaya nakletti.
Bu hadise de Moskovanm ilcridc da- ha da parlayacak olan talihini
takviye etmis oldu.
Bu itibarh durumu yiiziinden diger knezliklerde otu- ran ve B o
y a r adiyla anilan asiller ile diger bir ki- sim halk akin akin
Moskovaya gelip yerlestiler. Mosko- va en kalabahk knezlik
oldu.
Ivan Kalita'nm ogullan zamaninda Moskova bir ara Biiyiik
Knezligi kaybetmisse de bu sadece iki yil siirmuij- tiir. Daha
sonra Moskova Knezligi, otoritesini, diger bii- tiin knezlere kabul
ettirmek icin cetin bir dahili mucade- leye giristi.
Altinordu nezdinde oldukqa niifuz sahibi bulunan Mamay Mir/a,
Rus Knezligintn istiklale dogru vol alan bu gelismesini farketti.
Moskova Knezi Dnnitri Ivanovig, bir muddettcn beri Saray ile
irtibati kesmig, kendi basi- na buyruk bir hale gelmisti.
Mamay Mirza, Moskova Knezini yola getirmek icin harekete gecti.
Dbnitri Ivanovic, iki yil evvel, Mogollara karsi ehemmiyetsiz bir
zafer kazanmis oldugundan kendi- ne giiveniyor ve boyle bir
miicadeleyi goze alabiliyordu. 1380 yilmda iki taraf Kulikova'da
karsilastQar. Once Rus- lar yenildilerse de arkadan yetisen yeni
Rus kuwetleri, Mamay Mirza'nin ordusunu bozarak ka .Prof. Dr. Ahmet
Cevat EREN a.g.e. sh. 41 ">' Basit gibi goriilen bu talimname
mes'elesi, milll miies- seselerimizde tarihi devamlihk suurunu
sakatlayan inkilap hare- ketierinin amil oldugu korkung
istikrarsizhgi gostcren tipik bir misaldir. Once Fransiz, sonra
Alman ve nihayet Amerikan tali- matnameleri iktibas olunarak tatbik
edilmek surotiyle her mti- esseden daha ziyade m i 1 ! !> olmaya
mecbur olan ordu'da dc- vamli bir degisiklik ve istikrarsizhk ihdas
edilmigfcir. Bu su- retle daima gayri mints olmayi torcih eden
inkilapQi zihniyct, Tarih boyunca kurdugu bir Pazla bilgi iqin
bak.: E. Ziya KARAL Fransiz, Misir ve Osmanh imparatorlugu
1797-1802 Istanbul 1):!8. Ed. Fak. Tarih Semineri. VIII. Sh.
100-101
i" Prof. Fahir ARMAOGLU Siyas! Tarih, Ankara 1864. Sh. 37
MOSKOF MK/.ALlMl
153
kuvvetlerini piiskiirttu. Altmis. dort giin siiren Akka mu-
hasarasi ona cpk pahahya mal oldu.
Napolyon Bonapart, Misir'a donmeye mecbur oldu. Kendisi igin
artik Hindistan ve Istanbul y o 1 u kapanmisti.
Ingilizlerden iki kiieiik ticaret gemisini Fransaya gon- dermck
igin aldigi miisaadedcn istifade ederek tebdil-i kiyafetle
Misir'dan kagti. Daha sonra da bir hiikiimet darbesi ile Fransada
idareyi ele aldi.
Fransizlann cekilmesinden sonra Misir'a yerlesen Ingiltere,
buradan gikniak istemiyordu. Misir'm stratejik ehcmmiyetini
anlamigti. Hindistan siyaseti icin Misir'a sahip olmanin
ehcmmiyetini takdir ederek, bu maksatla Malta Adasmi da elinde
tutuyordu.
Rusya isc, Fransizlardan ahnarak Osmanh himaye- sinde, fakat
Rusyanin kefaleti altinda miistaki! bir cum- huriyet haline
gctirilmis. o!an Yedi Ada dan askerlerini gekmiyordu. Halbuki
yapilan anlasma mucibince bura- lardan uc ay icinde butiin biitiin
gekilmesi gerckmektey- di. Diger taraftan da harp nihayete erdigi
halde donan- masini Istanbulda tutuyordu.
Bu suretle her ikisi de Osmanhlara karsjt kotii niyet- lerini
agiga vurmus oluyorlarch.
Diger taraftan Napolyon da bos. durmuyor, kendisi- ne karsi
ortaya gikan bu Tiirk - Rus - Ingiliz isbirligini bozmaya
cahsiyordu. Osmanhlar hakkmdaki tarihi Rus emellerini bilen ve
Ruslarm bu isbirliginde samimi olma- diklarmana kani bulunan
Napolyon, Ruslarla anlama ze- mini aramaya koyuldu. Rus emellerini
oksamak suretiy- le ve Avusturyamn da istiraki ile yeni bir proje
hazirla- di.
Bu anlasmaya alaka gosteren Rus Can I. Pol bir sii- ikaste
kurban gidince yerine gegen Aleksandr, jtngiltere- ye yaklasma
siyasetine meyletti. Boylece bu proje akim.
154
MOSKOF MKZAr.lMt
kaldi. Bu yeni siyaset icabi Osmanlr Devlcti ilo yeniden bir
anlagma teklifinde bulundu. Bu sirada Osmanh Pov- loti, garkta
yalniz kaldigi iin bu teklifi kabule mecbur oldu. 24/Eylttl/1805 do
imzalanan bu anlagmaya gore Rusya Bogazlardan kcndi gemilerinden
bagka her hangi bir milletin harp gemilerinin gegmesini onledigi
gibi Bo- gazlann miidafaasmda da bir nevi ortak olarak yer al- mak
imkamni eldc etti."- Herhangi bir tehlike vukuunda miidafaa
bahanesi ile Bogazlari iggal edebilmek imkanma nail oldu.
Napolyon, Tiirkiyeye kargi guttugii siyasetin yanhg- hgim
gormiis olacak ki, Osmanh Devletine yeniden dost elini uzatti.
Sefir Sabestiyani vasitasiyle Osmanh lslahat hareketlerine yardimci
olmaya bagladi. Avusturya ve Prusyayi yenen Napolyon, Rusya
iizerine yiiriimeye ha- zirlaniyordu. Yaptigi anlamaya ragmen
Sirplan bize karsi ayaklandirmaya eahsan Rusya, Osmanhlarla Fran-
sanin anlasmasmi onlemek igin hudutlanmiza tecaviiz ederek bazi
hudut kalelerimizi ele gegirdi. Napolyon'un tesviki ile azledilen
Rus taraftan Eflak ve Bugdan Bey- lerinin azlini ve bogazlann Rus
gemilerine kapatilmasini protesto etmis, iistelik de protestosunun
cevabmi bile beklemeden bu tecaviizc girismisti. tngilizlerin de
Pran- siz rekabeti sebebiyle Ruslarin yaninda yer alacagim he- saba
katan Osmanh Devleti, bundan endise ederek bu ta- sarruflarmdan
vazgecti ise de Ruslarin protostolarinin neticesini bcklemiyerek
hudutlanmiza tecaviize kalkisma- lan yiizunden bunun bir fayclasi
olmadi. Artik ok yaydan cikmis bulunuyordu.
Ingilizler, Ruslarin da Fransizlarm da diismam idi- ler.
Ellerinde tuttuklan Dogu Hakimiyeti ni kaybotmek
MOSICOF MKZAI.lMt
155
312 Fazlab ilgi iqin bak: Nihat RRIM Devletler arasi Hukuk ve
Siyasi tarih metinleri Ankara 1953, C. I, Sh. 22 J -32
istcmiyorlardi. Bu hakimiyet igin Istanbul ve Bogazlar gok nazik
bir mes'ele tcsjkil etmekteydi. Bu yuzden ihti- lafta agirliklarmi
hissettirmek igin Ingiliz donanmasi Ca- nakkaleye gcldi. Bir bayram
sabahi, halk camide iken Nagra Burnunda dcmirli bulunan donanmamizi
imha et- ti. Miirettebat bayram namazi igin karaya gikmi bulu-
nuyordu. Ingiliz donanmasi yoluna devamla Istanbul 6n- lerine gclip
demirledi, (1807). Osmanh Devletini Fran- sizlardan ayirmak ve
Tiirk - Rus muharebesine maiii ol- mak igin bir ultimatom verip
Babialiyi tehdit etti. Fran- sizlarm da destegi ile Osmanh
hiikiimeti, bu tehdide kar- 1 mukavemet gosterdi. ingilizler,
higbir netice elde ede- meden Istanbulda on giin kaldiktan sonra
gekilip gitti- ler. Qanakkaleden gecerken top atisjna tutularak bir
hay- li zayiat verdiler. ingiliz donanmasi bu bagarisizhgini ort-
mek igin Misir'a askcr gikardi ise de orada da tutuna- madi.
ingilizlcrin gekilip gitmelerinden sonra Tiirk - Rus harbine
daha ciddi bir surette devam edildi. Sadrazam yeni kuvvetlcrle
Tuna'ya yollandi. Fakat ordu, Tuna boy- larinda Ruslarla savairken
istanbulda K a b a k c 1 i s y an 1 cikti. (1807). Ruslarin hem
Osmanh hem de Fransiz ordulan ile aym zamanda dogiismek iizere
ikiy'e ayrilmalanndan istifade cden Napolyon, onlan yendi. Rus- lar
bans, istediler. 1807 yihnda sulh sartlarmi gorusm-k iizere masa
basma oturan Napolyon, biiyiik bir samimi- yetsizlik gostererek
onlarla miittefiki olan Osmanh Dev- letinin taksimini de miizakere
etti.
Rusya, Fransizlardan baska Osmanh Devlcti ile de bir mutareke
imzaladi. Fakat kat'i muahede igin sartlar- da anlailamadigmdan
harp tekrar bagladi. Bu scfer de iki yiizhi Napolyon, Ruslarin
yaninda yer aldi. Tekrar Osmanh t.opraklarmm taksimi igin Ruslarla
1808 yihnda Brfurt'ta miizakereye giristi.
156
MOSKOF MEZALlMl
Ruslar, Bogazlar vc Istanbul'u istedigi igin Rus - Fransiz
anlasmasi gergeklesmedi. Fakat bu husustaki mti- zakereler bircok
kereler tckrarlandi. Ancak, Fransa, Rus- larin Istanbul ve
Bogazlara sahip olmasma nza gSster- medigi icin bu miizakereler
ciddi bir notice vermedi. " kadar ki a r k Mes'elesi* higbir zaman
bu kadar Ariz amik incelenmemistir.
TUrkiyenin Fransaya kargi bu kirginhgindan istifa- de etmek
isteyen Ingiltere, tekrar Osmanli Devletine yak- lasma siyasetine
dondii. Bu sirada Avrupada Fransa aleyhine umumJ bir ittifak
hazirlaniyordu. tngilizler, Os- manli Devletini de bu ittifaka
sokmak istiyorlardi. No yazik ki, bu firsat Osmanli Devlet ricali
tarafmdan de- gerlendirilemedi.
Bir taraftan da Ruslarla harp devam ediyordu. iyi kumandanlar
elinde bulunmayan Osmanli Ordusu yiiz agartacak bir muvaffakiyet
elde cdomiyordu.. Bu yiizden resmen cihad ilan edildi. Medrese
alimlcri do talebeleri ile birlikte harbe katildilar. UmumI bir
seferberlik oldu. Rus baskumandam ise hergiin yeni bir tehdit
savuruvor- du.
1812 yihna gelindiginde her iki taraf da bans isti- yordu.
Osmanli Devlcti qok yorgun diismiis, manor. - maddeten yipranmisti.
Rusya ise bu sirada kendisi ile anlasamayan Fransanm M o s k o v a
S e f e r i ne
;,:: Napolyon sonradan 1817 de Sainthelcnc adasinda silr- gUnde
iken sunlari soyleyecoktir:
... Rusya ile Osmanli Imparatorlugunu paylasabi lit/dim Bu
mes'elc blrkac kere Aleksaadt ile aramda bahia konusu olmustu. Ama
Istanbul hoc defasinda TUrklye'yi kurtarmigtir. Bu bagge- hir
biiyiik bir engeldi. Onu Rusya istlyordu. Halbuki gok kiy- metli
bir anahtardir. tfek basma bir imparatoiluga deger- Ona sahip olan
Diinyaya hakim olabilir.* (Lacoste Raymond - La Russie Sovietique
et la Question D'orient..) don naklen H GO- REL, a.g.e. Sh. 74
MOSKOF MKZAr.lMl
157
hazirlanmakta oldugunu haber almisti. Napolyon, Rusla- n yine
iki ccpheli bir harbe mecbur birakmak icin Turk - Rus muharebesinin
devamim tcmine gahsti ise de muvaf- fak olamadi. Osmanli Devletinin
artik Napolyon'a ve kaypak Fransiz politikasuia itimadi
kalmamisti.
1812 yilinda Ruslarla B tt k r e s Muahede- S i yapilarak harbe
nihayct verildi. Bu muahedeye go- re Ruslarla Osmanli Devleti
arasinda Prut Nehri sinir kabul edildi. Rusya Ba'sarabya'yi aldi.
Buna mukabil Ef- lak ve Bugdan'i Osmanhlara iade etti. Harp iginde
Rus- larin tahrikine kapilmis olan Sirplilar, Ruslar tarafmdan
Osmanhlann merhametine terkedildi.
Bu sulh iqin her seye ragmen Napolyonun tavsiye- lerine uyarak
acele edilmeseydi kayiplarunizin telafisi miimkun olabilirdi. Fakat
Osmanli Devlet ricali iki yiizlii politikasindan dolayi Napolyon'a
kizgmdilar. Bu yiizden hissi hareket ederek biiyiik bir firsati
kacirdilar.
Napolyon da Tiirkiyeye karsi samimiyetsiz politika- sinin
cezasini qekerck Rus steplerinde korkung bir mag- lubiyete ugradi.
Moskova seferinden ric'ati sirasinda ken- disini agir zayiata maruz
birakan Rus ordusu, Osmanli- larla vakitlicc sulh yapip serbest
kalmis olan Rus ordusu idi.
8 _ YUNAN 1SYANI VE 1828 - 1829 TURK - RUS HARBl
a Yunan tsyaiu
1789 Fransiz ihtilalinin tabii bir neticesi olarak bii- tiin
Dlinyada milliyctcilik fikirleri uyanmaya baslamisti. Fakat Osmanli
Ulkesinde aynhk hevesleri boyle tabii ve dahili bir surctte ortaya
cikmamistir. Osmanli toprakla- ruu taksini etmck isteven hasim
devletlerin devamh tab-
358
MOSKOF MK/ALlMt
rikleri once Balkan kavimlerinin kipirdanmaya baslama- lanna
sebep oldu. Bu tahrikgilerin baginda, Osmanh dev- letini ortadan
kaldirmayi milli vc an'anevi bir siyaset ola- rak takib eden Rusya
gclir.
Dig tahriklerin eseri olan bu isyan ve aynlma he- vesleri,
Balkan kavimleri igin oldugu kadar Araplar icm dc dahili ve tabii
sebeplerle izah edilememektedir. Ciin- kii Osmanh Devleti, hie. bir
beldeyi miistemlekeci bir zih- niyetle idare etmig degildir.
Araplan, bilhassa Petrol politikasi* sebebi ile tahrike baglayan
trigilizler, nihayet bu bolgeyi ellerine gegirmeye muvaffak
olmuglardir. Fa- kat buralan onlara da kalmayarak Ingiliz
politikasinm arkasina saklanmig olan yahudilere intikal etmeye
bagla- migtir.
Osmanh tmparatorlugu dahilindeki biittin bu isyan ve aynlma
hareketlcri iginde Yunan istiklali dig amil- lcrin eseri olmak
bakimmdan basta gelir. Bunu da Fran- siz ihtilalinin dogurdugu
milliyetgilik goriislcri ile izah etmeye imkan yoktur. Qimkii Yunan
isyan ve istikla.1 ha- reketi, Fransiz ihtilainden Qok evvel
baglamistir. Daha once nakledildigi iizere 1768 - 1774 Turk - Rus
harbi si- rasmda, Rus donanmasi Baltik yoluyla Mora'ya gelerek,
orada tamamiyle Rus ajanlarmm eseri olan isyan a yar- dim etmigti.
1770 Qegme faeiasi da bu hadise sirasmda vukua gelmigti.
1787 - 1792 harbinden evvel de Ruslar giiya Bizans'i diriltmek
maksadi ile Avusturya Imparatoru II. Jozefle anlasarak tarihte Grek
Projesi adiyla bilinen meghur projeyi yapmislardi. Diger taraftan
ayni sckildc Sirpli- Ian da tahrik ederek 1804 yilmda baslarmda D o
m u z Tiiccan Kara Yorgi oldugu halde isyan ettirmeye muvaffak
olmuslardir. 1806 Turk - Rus harbi sirasmda isyanei Sirphlar,
Ruslarla birlikte harckct et- miglerdi. Bu harbin 1812 yilmda
imzalanan Biikreg Mua-
MOSKOF MEZALlMl
im
hedesi ile nihayete ermesi iizerine bazi imtiyazlar veril- mek
suretiyle Sirp isyani giicjiikle bastinlabilmigti.
Yunanistam istiklale gotiircn en miihim hareket 1821 yilmda
ortaya gikan M o r a isyani* dir.
Yunan camiasi irk! bir birlige sahip olmaktan tama- miyle
mahrumdur. Yunanlilarda sadece dil ve mezhep bir- ligi mevcuttur.
Gergekten onceleri Sirplar ve Bulgarlar da Rum cemaatinden
sayilmiglarchr. Yunan Istiklal hare- ketleri Yunanhlik idealinden
ziyade Bizans - Rum ideali seklinde ortaya gikmigtir. Boylcce
BizansQihk olarak ba- layan bu hareket daima da boyle devam
etmigtir.
Bu gorugii Yunanhlar arasmda yayan birgok ihti- lal cemiyetleri
kurulmustu. Bunlann en meghuru E t - n i k i H L r i a chr. Ruslarm
tesviki ile 1814 yilmda. Skouphas adh bir rum tarafindan
kurulmustu.
Rus Carinm himayesi altinda faaliyet gosteren bu ihtilal
cemiyetinin baskanhgina Alexandre Ypsilanti adm- daki Cann yaveri
geiirilmisti. Alexandre Ypsilanti, aslen Rum olup, Tiirklere ihanet
ederek Rusya'ya kacniig bu- lunan Konstantiii Ypsilanti'nin oglu
idi. Bu sirada Rus Hariciye Nazirhgini da bir Rum deruhte
etmekteydi. Bu eemiyetin mcrkezi Istanbul'du. Hemen biitun fitne ve
fe- sat hareketlerinde oldugu gibi bunda da, en onemli rolii
Fener'deki Rum Patrikhanesi oynuyordu.
isyan ilk olarak Rusyaya yakin olan Eflak ve Bug- dan'da
giktiysa da gabucak bastmldi. Rus sefiri istrogo- nof, Rusya'nm
mes'um rolunii inkar ederek isyancilan ayiplamig ve Osmanh
Devletinin bunlan diledigi gibi ce- zalandirabilecegini ifade
etmigtir. Halbuki Car'in gozbe- begi olan Alexandre Ypsilanti, ve
diger ihtilalciler tama- men Moskof planmin icabmi yerine
getirmekteydiler.
Osmanh Ordusunun Yanya'da Tepedelenli Ali Pasa ile ugrasmasim
firsat bilen Alexandre Ypsilanti, iicbin ki- sjlik bir kuvvet ile
Bugdan'a girdi. Ya gehrini alarak
1.60
HOSKOF MEKALlMt
Biikres/i zaptetti. Pakat Osmanh Ordusu zamaninda ye- tiserek
kendisini tepelediginden Avusturyaya iltica et- meyo mccbur kaldi.
Nitekim biraz sonra Mora'da isyan basladi. Rum papazlar] vc Rus
ajanlaw koy koy dolaga- rak paskalya gecesi anidcn her tarafta
Tiirklerc hiicum edilecegini, bu kararin gizli tutulmasi
gerektigini bildir- dilcr. Pakat paskalyadan bit- - iki gun once
sarhog iki miisliiman Arnavut tesadtifen havaya ates edince isya-
mn haber alindigini zanneden Rumlar, vaktindcn evvel is- yan
ettiler. 1 "
Bu suretle Mora'mn daglik kisimlarmda yasayan pa- paz ve
tiiccarlarla bir kisim korsanlann katildigi Pat- r a s v a k ' a s
i denen isyan vc ihtilal hareketi bag- lamis oldu. Bu ihtilal alti
sene stirmiistur. Zaman zaman muvaffakiyet elde eden isyancilar
zaptettikleri kalelerde- ki miisliiman halki kiliQtan gecjriyor,
iistelik de zuliim ya- pan Osmanhlarmis. gibi Bati devlotleri
nezdinde dehgetli bir propaganda mekanizmasi isletiyorlardi.
Ekserisi de- nizci oldugu igin Dunyanin hemen her tar'afina yayilan
bu ihtilalciler, sahte zuliim tasvirleri, kartpostallar, bro-
siirler dagitarak biitiin Diinya umumi efkanni aleyhimize Sevirmeye
gahsiyorlarch. Yunanhlarin bugi'mc kadar de- vam ettirdikleri bu
taktik ve propagandadan cok istifade etmis olduklari
muhakkaktir.
Mora isyaninm bas idarecisi Patras Baspiskoposu Germanos, onbin
kisilik bir gerilla kuvvetini sevk ve ida- re ediyordu. Biitiin
fitne ve fesatlar ise Fener Rum Pat- rikhanesinin idaresinde
yiirutuluyordu. Nitekim acdan tahkikat sonunda bu kara cuppeli
papazlar giiruhunun dinle ilgisi bulunmayan bir aiay komiteci
olduklari biitiin vesikalan ile ortaya gikti. Bu isyan ve ihtilalin
ba ida-
114 Yahya OKQU, - Turk-Rus miicadelesl Tarihi 1953 sh.
lOd-105
Ankara
HOSKOF HKZAUMt
161
recisi Patrik Gregoxyus patrikhanenin orta kapisi oniin- de
asildi. Oc. giin suq yaftasi boynunda asih olarak bek- letikli.
Ayrica Kayseri, Edirne, Edremit ve Tarabya pis- koposlarmm da dinle
meggul olmak yerine tamamen ken- dilerini ihtilal hareketine
vakfetmig olduklari anla- gildigindan bunlar da idam edildiler.
110
Rusya bu hadiaeleri bahane ederek Osmanh Devleti- ne bir
iiltimatom verdi. (1821). Bununla Osmanh asker- lcrinin Eflak ve
Bugdan'dan gekilmelerini ve hristiyanla- ra ciddl garantiler
verilmesini istiyordu. Osmanh Devle- ti, Mora isyaninm bastinlmasi
ile megulken devrin en biiyiik diplomat) Avusturya Basbakani
Neteniih'in btmun Osmanh Devleti icjin meru bir hak oldugunu
soylemesine aiding etmeyen Rusya, Avrupa Devletlerine bu vesile ile
Osmanh Devletini taksim ctmeyi bir kere daha teklif et- ti. Pakat
bu teklif miisbet karsilanmadigi igin ve biraz da Metomih'in
tavsiyesi ile Osmanh Devleti, Misir Valisi Mehmed Ali Pasa'dan
yardim istedi. Girit ve Mora valiliklerinin de kendisine verilmesi
garti ile yardimi kabul eden Mehmed Ali Pasa, oglu Ibrahim Pasa
kumandasmda bir miktar kuvvet gonderdi. Bu kuvvetlerle birlikte
hare- ket eden Osmanli Ordusu, Yunan ihtilaline talihsiz mevkii ile
yardim etmis bulunan Tepedelenli Ali Pasa'yi yendikten sonra
Mora'ya inch. Kisa zamanda Mora isyam bastiril-
i" Patrik Grigorios'wn, (iniindo sehpaya gekildigi orta kapi
Fener Rum Patrikhanesinde hal& kapah durmaktadir. Rumlar,
patrik seviyesinde bir miisliiman din adamim ayni. yerde ipe cek-
medikge bu kapiyi aqmamaya yemin etmislerdir. Biitiin papazlar
bugtln bile, Heybeli Ada'daki Papaz Mektcbini bitirdikten sonra bu
kapinin bnttnde ayni yemini tekrarlamaktadirlar. Su hale gore
Patrikhanenin umumi havasi ve papazlann zihniyeti Yiman is- tiklal
harckeUnden beri asla degismemistir. Bunu; Yunan or- dusuyla vatan
mUdafaasuida kari karsiya g-elen Turk ordusu- nii arkadan
haneerlemegre mutut' Pontus yeralti faliyetini ha- zirlamakla
biitiin a&khgiyla ortaya koynuislardir.
f, 11
162
MOSKOF MHKALlHl
di. (1827). Fakat Avrupa devlctleri araya girdiler. Bilhas- sa
ingiltere bir ultimatom vererek asilere karg] hareka- tin
durdurulmasim istedi. tsj buyiitmekten Qekinen Os-
manh hiikur.no.ti, bu tcklife mecburen boyun egdi. Ingi- lizler,
Yunan propagandalarma kapilarak Yunanistamn. bagimsizhgim goniilden
arzulamaktaydilar.
Bu hadise Rus - ingiliz rekabetini tahrik etti. 1825 yilmda olen
Car I. Aleksandr'in yeniden I. Nikola geg- migti. Bu, gelmig gegmig
garlar arasinda Tiirk diigmank- gmda en ileri gidenlerden biri idi.
1826'da Osmanh dev- letine tehditler savurarak Biikreg Muahedesinin
tatbika- tim goriismek iizere Osmanhlan masa bagma gagirdi. Bu
sirada Osmanh Devleti dahu! kansikhklar iginde idi.
An'anevi Tiirk ordusu olan Yeniqerilik ilga cdil- migti,
Muesseselerde lslah yerine ilga ve imha metodunu kullanmak bugiine
kadar Tiirk Miletine cok pahaliya mal- olmus. agir bir hatadir.
Asirlik an'aneleri bulunan bir or- dunun toptan imha ve ilgasiyle
yerine yeni bir ordunun ikamesi muhakkak ki, son dcrece giic. bir
igti. Nitekim o giinden beri de yerlegmig usiil ve an'aneleriyle
cidd! bir ordu kurulamamistir.
Boyle, ordunun toptan ilgasindan sonra ig gorebilo- cek
imkanlara sahip olabilecek yeni bir ordunun Qabucak
kurulabilmesindeki miiskilat yiiziinden, Osmanli Devleti,. Rus
tehditleri kargismda direnmck imkanmi bulamadi. 7 Ekim 1826 yilmda
Ruslarla Osmanlilar arasinda A k - kerman M u a h e d e s i
imzaJandi. Buna gore:
a Eflak vo Bugdan beylerinin tayin ve azillcri. Ruslarm
muvafakati ile miimkiin olacakti.
b Sirbistana muhtariyet veriliyordu.
c Rus gemilerine btitiin Osmanh limanlannda ser- bestqe tiearet
yapmak hakki tamniyordu.
moskof mkxAi.JmI b) 1828 - 29 Tiirk - Rus HarM
163
tngiltere daha once Rusyaya bas vurarak Yunan mee'elesi icjn bir
protokol tanzim ettirmisti. Buna gore Yimanhlar Osmanh devletine
sadece vergi veren muhtar bir devlci. olacakti. Bu protokolc
sonradan Fransizlar da iltihak etmiglerdi. Rusya firsattan istifade
ederek bazi haklar elde etmek istiyordu. Osmanh Devleti artik daha
fazla taviz vormek istemediginden bu teklifleri reddetti. Bundan
dolayi da Ruslarla aramizda yeniden harp gikti. oyle ki:
Osmanh Devletini bu tcklifi kabule zorlamak iQin Fransiz,
tngiliz ve Rus donanmalan Navarin'de demirli bulunan Osmanh ve
Misir musterek donanmasmi gafil av- layip imha ettilert. (1827)
Osmanh Devleti bu elim hadiseyi protesto ederek ge- rekli
tazminatt talep etti. Her ug devlet de Istanbul'daki sefirlerini
geri gagirarak miinasebetlerini kestiler. Fakat Fransiz ve
Ingilizler daha ileri gitmeyerek yatigtmci bir afyaset takibine
yoneldiler. Buna mukabil Ruslar tek bas- lanna Osmanh Devletine
harb ilan ettilor. Bu suretle 1828 - 29 Tiirk - Rus harbi
bagladi.
Ruslar, biri Kafkaslar, digeri de Balkan'larda olmak tizere iki
cepheden Osmanh Topraklarma saldirdilar. Kaf- kaslarda oldukca
bagan elde eden Ruslar, Rumeli cephe- sinde muvaffakiyet elde
edemediler. Bu yiizden Fransiz ve Ingiliz sefirleri Istanbul'a
dondiiler.
Tuna Bolgesinde dort ehemmiyetli kalemiz vardi: Si- listre,
Ruscuk, Varna ve umnu kaleleri. Bunlara K a 1 ' a - i E r b a a
denirdi. Rumeli cephesinden Osmanli topraklarma saldiran herhangi
bir diisman ilk pl&nda bu dort kalenin ortasina diigerdi. Bu
yiizden bu kaleleri ele gecirmeden Istanbul'a dogru emniyyetle yol
almasana stratejik bakimdan imkan yoktu.
I6d
MOSKOl'' MEKAliMl
Rus kumandam biiytik bir kahramanhkla miidafaa edilon
Silistrc'yi almigsa da gmnnu'da takihp kalmigti. Bu yiizden
Qilginca bir ise giriti. umnu Kalcsi oiiiinde ga- yet az bir kuvvet
birakarak Edirne'ye kadar sarkti. Hat- ta o kadar ki, Rus oncii
kuvvotleri Marmara kiyilarma bile ulastilar. Istanbul bu durumda
ciddi bir tehlike ile karsn kar.siya geldi. Walk heyecana kapildi.
Halbuki sa- dece birkac, gun dayanilsa. Rus ordusunun mahvolacagi
muhakkakti. Fakat heyecan ve tcltujtan bu noktayi kim- se dikkate
alamadi. Herkcs bir an once sulh yapilmasi tcklifinde bulundugundan
Edirne'yc murahhaslar gonde- rilip muzakereye oturuldu.
Diger taraftan Kafkas Cephesinde Kara, Ahisha ve d ; - ger bazi
kaleleri alan Ruslar, Erzurum onlerine kadar gelmisterdi. Bu hadise
sirasinda yigitge miidafaa cdilen Ahisha'mn dusuriilmesi icm Pais
kumandam sehrin atcsjc verilmesini emretrnisti. Bu hadiseyi Rus -
Japon harbin- de Rus baskumandani bulunan General Kropatldn soyle
anlatmaktadir: Ahisha'mn muhafizlanyla halkin er- keklcrinin ecaat
ve kahramanhgi tasvire muhtac, degil- di. Ancak Ahisha'lilarm
hicbir yerde imisli ve menendi goriilmemis. bir tarala atese atilan
kadinlarmi da hatir- lamak gerekir. Tiirk kadinlan, ellerindc
kilic. buhindugu haJde Ruslann iizerine arslanlar gibi hiicum ve
savlet ederek muharebede sebat ediyorlardi. Qaresiz kalan ga-
ziyeler ise Ruslara teslim olmak arim asla irtikap et- mekten,
esaret felaketine ugramaktan ise kendilerini di- xi diri yangm
alevleri icme atiyorlar, alevlere gomiiliip cesedlerini kill,
ruhlarmi ise Cenab-i Hakk'a teslim edt-
yorlarda."
Ruslann Kafkas cephesinden Brzurum'a, Rumeli cephesinden de
Edirneye varmalannm ihdas cyledigi he-
ns Yahya OKCU - a, g. e. Sh. 114
M.OSKOF MKKALiMJ
165
yecan vc tela icjnde acele bir surette sulh masasina otu- ruldu.
Halbuki Rus ordusunun bilhassa Rumelide korku- lacak bir kuvveti
yoktu. Ancak onbes. yirmi bin kisilik bir knvvetle Edirneye varan
Rus kuvvetlerinin her tiirlu ric'at yolu kapali idi. Arkada, yalniz
umnu Kalesinde yirmi binden daha fazla Osmanh askeri vardi. Ayrica
tg kodra valisi Mustafa Paga da cmrindeki onbes - yirmi bin kigilik
bir kuvvetlc Filibeye dogru ilerliyordu. Bu durum- da, Rus
ordusunun hicbir ric'at imkam mevcud olmaksi- zin bu kadar az bir
kuvvetle Edirneye sarkmasi, cilgm- ca bir bl often baska bir sey
degildi. Gercjckten, Rus or- dusunun Edirnede sadece birkac. gun
hareketsiz kalmasi. bile mutlak surette felaketi ile neticelenirdi.
117
Durumunu miidrik olan Rusya ciddi bir cndigeye diistii. Fakat
bunu asla belli etmemeye de muvaffak ol- du. Car I. Nikola,
kayinpederi olan Prusya Kralmdan yar- dim istedi. C) da
generallerinden Baron Miiflmg'i fevkala.de salahiyeti haiz bir elci
olarak Istanbul'a gonderdi. Bu Alman gcnerali, giiya Osmanh
Devletine iyilik etmek is- tiyormug gibi Istanbuldaki devlet
ricalini aldatarak Rus- lann gayet lehine olan E d i r n e
Muahedesi ni imzalatti. 118
Biraz dayanilsa bu kotii muahedenin imzalanmasi bertaraf
edilccegi gibi Ruslar icm, aksine felaketli bir durum ihdasi da
mumkundii. Fakat bu sirada Osmanh Dovlctinin ic. vaziyctine eklenen
heyecan ve telas bu ger- cegirt gorulmesinc mini oldu. Gercektcn bu
sirada Yeni-
1,7 Edvard DRlYOL - a. g, e. Sh. 176 Istanbul Uzerine hUcurn
etmek iriecnunane bir hareket idi. demektedir.
" >: Ali KE3MAL - Ikdam Gazetesi, 8-21 Arahk 1 1828-1912
d
